Book Title: Vedhvastu Prabhakara
Author(s): Prabhashankar Oghadbhai Sompura
Publisher: Balwantrai Sompura
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008436/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 29 vAstuzAstra graMtha vedhavAstu prabhAkara dravya sahAyaka : pa.pU.pA. gacchAdhipati zrI vijayarAmasUrIzvarajI ma.sA. (DahelAvALA)nA ziSyaratna pa.pU. vi.gacchAdhipati abhayadevasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI sA zrI candrodayAzrIjI ma.sA.nI chaThThI svargArohaNa tithi nimitte caMdra guNa amI ArAdhanA bhavananA bahenonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 2065 I.sa. 2009 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vizvakarmaNe namaH / / // vedhavAstu prabhAkara // VEDIAVASTY-PRABHAKAR HMA AN WAR - - uEmuzae art ka ANDAN . LAart. - AAMS! Aritain THAN .. saMpAdaka sthapati prabhAzaMkara obahabhAi zilpavizArada pAlItANA (saurASTra) EC bi. sa. 2021 sane 1965 zilpa sthApatya kalA sAhitya prakAzana zrI balavaMtarAya pra. somapurA evaM bhrAtAo AA 2 . Jambeddhisasaram ma . 488EBLSEELPEK Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha prAptisthAna sthapati prabhAzaMkara o. somapurA, zilpavizArada gorAvADI, zilpi nibAsa - pAlItANA saurASTra ) Sthapati Prabhashanker O, Sompura Goravadi, PALITANA ( Saurashtra ) zrI balavaMtarAya pra. somapurA Shri Balvantrai P. Sompura 3, Pathik Society, Sardar Patel Colony 3. pathaka sosAyaTI saradAra paTela kolonI ahamadAbAda naM. 13 AHMEDABAD-13 ena. ema. tripAThI enDa ku. prinsesasTrITa, baMbai-1 gurjara graMtha ratna kAryAlaya gAMdhI roDa, ahamadAbAda sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapola hAthokhAnA ahamadAvAda zrI caukhambA saMskRta sIrIja ophisa goviMda maMdira lena po.bo. na. 8. vArANasI - 1 Munshiram Manoharlal P. B. No. 1186, Nai Sarak DELHE-6 yaha graMtha pratyeka vibhAga evaM citrAkRti Adi plAna DIvAina saMpAdaka ke svAdhIna hai / prathamAvRtti Ist Edition' prata 1000 hindI gujarAtI saMyukta anuvAda tathA mUla Price Rs10/ mUlya 20 daza excluding postage. posTeja pRthak mudraka : dudAbhAI goviMdabhAI dhAmeliyA, premabhakata mudraNAlaya-pAlItANA-maiArASTra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 nAmadAra mahArAjA jAyasAhaba sara dimUvijayasiMhanI bahAdura granthake bAremeM apanI zubhAziSa bhejate hue likhate hai :-- I zilpazAkhA ke prAcIna saMskRta graMtha logoM kI bhASAmeM anuvAda hokara aura gahare ke sAtha prasiddha hAve to jJAnakI rakhavAlI hotI hai / jaise prakAzanakI jarurata to thI / zrI prabhAza karabhAi sthapati dvArA taiyAra kiye gaye zilpa graMthako dekhakara baDI prasannatA huI / zilpavizArada zrI prabhAza kugbhAike kulameM paraMparAgata ritise zilpavijJAnakI rakhavAlI hotI rahI haiM / jaise kauzalyavAna sthapati hAthI zrI somanAthajI mahAprAsAdakA navanirmANa huA hai yaha baDe gauravakI bAta hai | jaise zilpazAstra ke niSNAto jJAnakA lAbha uThAnA bhArata ke liye bhI gauravakI bAta hai / zrI prabhAza karabhAi zilpazAstrake gahare kI sujhavRjha rakhate hai / apanI sarakAra vidyA aura kalAke se jJAtAoMkI kadra niyamAnusAra karatI AyI haiM / hama cAhate haiM ki hamArI sarakAra jaise sthAyI kalA niSNAtako paTTI pradAname vibhUSita kareM aura unakI vizeSatayA kadra kareM / jAmanagara tA. 19 -11-60 uttarapradeza ke bhUtapUrva gavarnara bhAratIya vidyAbhavana bambaI ke kulapati zrI kanhaiyAlAla munzojI jisa granthake bAreme apane purovacana likha bhejate hai ki: bhArata ke pAsa kamase kama bIsa zatAbdI purAnI apanI zilpa sthApatyakI eka apanI nijI paraMparA hai / sikI samRddhi aura siddhI vyakta hui ho vaise prakAzana zrInegIne haiM / jisameM aprakAzita sAhitya bhI bahuta hI bAkI paDA hai / bhAratake kucheka pradezo meM sthapati logoMke pAsa zilpa sAhitya hastalikhita grantha haiM / prastuta graMtha ase eka saMgrahake phalasvarUpa hai / jaise eka hastalikhita granthakA uddhAra eka kauzalyavAna prAcIna paraMparA pAlaka sthapatike hAthoM graMthake svarUpameM huA hai I zrI prabhAzaMkara bhAikA janma eka jaise somapurA kula meM huA hai jo kula prAcIna zilpa sthApatyakI para pagakI rakhavAlI karaneke peze meM mazahUra hai / ve somanAthajI Adi jaise mahAprAsAdoMke nirmANa karanevAle aura Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSalavAna svAtanAma sthapati to hai hii| zilpa pustaka ke sapAdana se ye vAstuzAsake bhI niSNA-mAtA hai vaisA bhI pratita hotA hai| zrI somapurAne mAmulI skUlo tAlIma pAI hai| phira bhI apane svaprayatnose unhoMne zilpa sthApatyakA AmUla abhyAsa kiyA hai / bhisake liye ve dhanyavAdake. pAtra Thaharate haiN| kalA aura vidyA dAnekA asA acchA samanvaya, kriyAtmaka jJAna ke sAdhaka ase svAhI prAcIna bhAratakI samRddha paraMparAko nayA jIvana de rahe hai / bambaI tA. 1-10-60 - - eziyAke suprasiddha purAtatvajJa, banArasa hindu yutIvITIke kalA aura sthApatya vibhAgake adhyApaka Do cAmudevazaraNa agravAla jI graMtha saMpAdaka aura unako kalAko sarAhate hue likhate haiM : zrI prabhAvaMkarajI somapuga sthapati maMdira nirmANake prakhyAta aura prakRSTa anubhavI hai| ase vidvAna alla dekhe jAte haiN| zrI somanAthajIke madhyako sIna bhagna maMdira para vAstumAsake niyamAnusAra nava nirmANa unhoMne kiyA hai| unameM prAcIna vAstu vidhAcAyeki kauzalyake navasaMskAra dekhakara prasamanA hotI hai| merI icchA kabase eka ase vyakti ke darzana karane kI bhI / vahI icchA naI dilhI meM karIba paMdraha sAla pahale zrI prabhAzaMkarabhAike paricaya se pUrNa hubhI / ve zAstrIya jJAnake sAtha kriyA kauzasyake macce zAtA hai| mujhe vizvAsa hai ki zipa sthApatya kalAke ase graMthake prakAza nase samasta bAstuzAstrake suspaSTa adhyayanakA eka nayA dvAra khulegA / pisa bAtake liye samAja svapati prabhAzaMkarajIkA atyaMta anurahita hai| - -- bhArata sarakArake 'Tempala sarve provekara' ke suprInTenanTa zrI kRSNadeva nI andhake bAremeM apanI prazasti jisa prakAra likhate hai : pazcima bhAratake paraMparAgata zilpazAstrake mahAna jJAtA zrI prabhAzaM karanI somapurAse sundara aura sacitra anuvAda saha prakAzita kiyA gayA zisa graMtha uttama hai| maMdira sthApatyakI racanA paddhatike vizAla jJAnako sakriya anubhava Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ka sAtha milAkara unhAtale viSaya gahI sujhabujha batA bhI hai| vaha eka bhUta bAta hai| unakA yaha prayatna saMzodhana kSetrakI eka Adarza kRti hai / bhopAla kempa tA. 13-10-60 -* dvArakA jyotipIThake jagadgurU zrI zaMkarAcArya jI mahArAja ke zubhAzIrvAda aura zubha saMdeza : zilpa - sthApatya kalA vizArada, zilpapravara zrI prAzakara o. somapurA kA granthakA prakAzana - kArya baDhI prasaMzAkA pAtra hai| gilpa sthApatya kalAke graMtha kSINa hote jA rahe haiM / rAjyAzraya se rahita hokara zilpilauMga Aja anya vyavasAya meM jA rahe haiM / bhisa taraha jisa dezameM vidyA aura kalAkA hrAsa hotA jA rahA hai| jaise jamAne meM prasiddha jyotirliMga zrI somanAthajIke mahAprAsAdakI Aryajanaka aura asAdhAraNa ra nAmeM kauzalyavAna zilpajJa mahodaya zrI prabhAvaza kara bhAine apanI kalAkA jo nirmANa kiyA hai yaha eka AnaMdakA viSaya hai / -- pUjya jainAcArya zrImad vijayodayasUrizvarajI mahArAjake zubhAzirvAda : zilpazAstrI zrI prabhAzaMkarabhAha zilpavizArada se kiyA gayA graMtha saMpAdanakA kArya zilpa sthApatya ke kAryAsa upakAraka ho / jaina AgamomeM zilpa viSayaka saMdarbha milate hai / yaha graMtha zilpajJAna upara kalaza samAna hai / Arya sAhitya-graMthAMkA sarjana saMskRta bhASA meM huA hai| zilpa vizArada sthapati zrI prabhAza kara oDha bhAi seomapurAne bahuta se bhavya jinamaMdire aura para jinAlaya, kalAmaya upAzraya, dharmazAlAyeM, jJAnazAlA e Adi dhArmika sthApatyakA sarjana kiyA hai / karIva cAlIsa sAlase anavarata a fre viSayameM hamAre paricayameM Aye haiM / unake suputra zrI balavaMtarAya sthapati bhI pIchale paMdraha varSo se hamAre paricayameM rahe haiM / hamAre AzirvAda haiM ki Arya sthApatya aura saddharma ke AdarzoM ko apanA kara ApakI pragati ho / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00056 zrI udayezvara maMdirakA bhaMDovara - udayapura (mALavA) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veDhavAstu prabhAkara prastAvanA jagatamAM pratyeka prANIne zIta, tApa ane varSAnI prAkRtika agavaDo sAme rakSAnI AvazyakatA prAraMbhamAM samajAi, AthIja vAstu vidyAnA prAraMbha sthULa rUpe AdikALathI thayeDhe gaNI zakAya. pRthvIpara vasanArA prANI jIve bhUmi khAdIne ke kAtaramAM karelA dara ane pakSIoe vRkSa para AMdhelA mALAnI mAphaka mAnavIe ghAsanI paNa kuTI banAvI agara pava tenI guphAenI zeAdha karI temAM vAsa karyAM. Ama mAnava vikAsanA prAraMbha pachI sAmuhika vAsanuM grAmya svarUpa ane pachI nagara rUpa thayela oi zakAya che. mAnava sabhyatAnA vikAsa sAtheja zilpane vikAsa kramazaH thatA gayA. "vasa" dhAtu parathI vAstu. vAstunA amAM bhavana, rAjaprAsAde, devaprAsAde, sAmAnya gRhe. jaLAzaye, nagara, du, dezamA, vizrAmasthAna Adi sava thAya che. bhAratIya vAstu vidyAnA prAraMbha ghaNeA prAcIna che. veda-brAhmaNa graMthA-rAmAyaNa, mahAbhArata, audha graMthA ane jainaAgamA, sahitAe AdimAM vAstu vidyAnA ullekheA maLe che. sthApatyavedo vizvakarmAdi zilpagrAstraM atharvavedesyopavedaH || sthApatya vAstuvidyA e athavavedanA upaveda che athavavedanA sUkatAmAM sthApatya kalA vize ghaNuM' kahyuM che. prAcIna A yugamAM te sAdA rUpamAM alpajIvI padArthothI thavA lAgI. kAnTa, iSTikA ane pASANu pachI dhAtu Adi vAstu dravyenA vaparAza krame krame thatA gayA ane rAmAyaNa ane mahAbhArata jevA aitihAsika mahA kAvyemAM devAlaye, rAjamahAlayA ane sAmAnya gRhonA vividha vahu ne zAbdika citro ApelA che. mAnava vikAsanI sAthe zilpavidyAne paNa vikAsa thatA gayA. vadika, jaina ke audha sa'pradAyanI guphAe kAtaravA pachI pASANunAM devAlAnA AMdhakAmeAnI prathA zarU thai hoya tema mAnavAne kAraNuM maLe che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dezanA judA judA bhAgomAM gurUe keAtarI zakAya tevI girimALAo che. tyAM prathama sAdA rUpamAM kAtarAvA lAgI. pAchaLathI te alaMkRta thavA lAgI. keTalIka guphAonI chata kASTanI pratikRti rUpe che tethI te kaLA kASTa parathI pASANumAM utarAvI hoya tema lAge che. jagatanA AvI kaLAmaya guphAonI chata ane dIvAlA para paurA{Naka dhArmika prasaMgeA ane sudara mUrtie kAtarAyela che. tenA darzana karatAM kaLA vAMcchuonuM mastaka bhAratanA zilpI prati name che. zilpIoe jaDa pASANune sajIvarUpa ApI purANanA kAvyane hubahu pradarzita karyuM... che. temAM darzIna karI guNujJa prekSakA zilpInI sarjana zakitanI prazaMsA karatAM dharAtA nathI. ahIM TAMkaNAnA zilpa vaDe zilpIe amarakRtti sarjI gayA che. akhaMDa pahADAmAMthI kAtarela IlArAnA kailAsa diranI bhavya kaLAmaya vizALa prAsAdanI racanA zilpIenI adbhUta kaLA cAturya ne ajoDa namUnA che. koIpaNa dezanI saMskRtinu mUlya tenA prAcIna sthApatya ane sAhitya parathI `kAya che. vidyA kaLA tA dezanu amAlu dhana che. zilpa sthApatya mAnava jIvananuM atyaMta upayeAgI mabharyuM aMga che. A kaLA hRdaya temaja cakSu bannene AkarSe che. zilpa sauMdaya e mAtra taraMga nathI paNa hRdayanA sabhara bhAva che. jagatamAM bhAratanuM sthApatya uttama keTanuM dezane gaurava levA sarakhu che. bhAratamAM sarva sAhityanA prAraMbha dharma buddhithI prerAine thayela che. zilpazAstra paNa dhama bhAvanA sAthe sa'kaLAyelu che. jenI buddhipUrvakanI racanA prAcIna RSimunioe karelI che. bhAratIya vAstuvidyAnA prArabha kALa ghaNA prAcIna che. vede, brAhmaNa graMthai, upaniSade, rAmAyaNu, mahAbhArata, purANA, jaina Agamo, khaudhatra thA, sahitA ane smRtigraMthAmAM vAstuvidyAnA ullekheA maLe che. zilpa sthApatyanI prAsAda racanA bhAratanI AdhyAtmika vicAradhArAmAMthI udbhavI che. punarjanmanA siddhAMta mujakha jIva prANI vikAsa sAdhatA aneka kaTInI cAnIomAM janmatAM janmatAM Akhare brahmamAM vilIna thAya che. A siddhAMta devamadiranA zikhara zaku AkAre ceAjye che. dharma pravRttithIja dhArmika sthApatya bhAratamAM Thera Thera ubhAM thayAM. te dvArAja zilpI varga ne Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttejana paNa maLyuM. prAcInakALamAM zilpIone brahmAnA putra mAnI pUjana thatuM. eziyA khaMDamAM jApAnamAM baudha dharmano pracAra thatAM te dezanI rAjamAtAe prajAmAM saharSa DhaDherA dvArA IcchA pradarzita karelI ke "mArA rAjyanA nagara ane udyAnamAM zilpIonA TAMkaNAne guMjArava sadA thatuM rahe." zukrAcArye kaLA ane vidyA vize bahu suMdara spaSTatA karI che. vidyA anaMta che ane kaLAnI gaNatrI thaI zakatI nathI paraMtu sAmAnya rIte vidyA batrIza che ane kaLA e saTha prakAranI kahI che. AgaLa jatAM teo vidyA ane kaLAnI sAmAnya vyAkhyA ApatAM kahe che. yadyatmAda vAcika samyakama vidyAbhisaMjJakam / zakto mukopi yatkata kalosaMzaMtu tatsmRtam // je kArya vANIthI thaI zake tene vidyA kahe che ane muMge paNa je kArya karI zake te "kaLA". zilpa, citra, nRtya Adi mUka bhAve thaI zake che tethI te darekane kaLA kahI che. kaLAnA prakAra viSe judA judA AcAryoe judI judI saMkhyA kahI che- zukrAcAryo ane lalita vistAramAM temaja kAmasUtramAM ane zrImad bhAgavatamAM-kaLa 64 prakAranI kahI che. samudrapALe jenasUtramAM 72 kaLa varNavI che. thazeghare kAmazAstramAM kaLa 64 kahI che paraMtu temAM avAktara de 512 kaLAnA bheda pADelA che. sUtradhAra, zilpI, savarNakAra, kaMsakAra (kaMsArA), citrakAra, mAlAkAra (mALI ), lehakAra, zaMkhakAra (zaMkhanA AbhUSaNe banAvanAra , kuMbhakAra kulindakAra, (vaNakara)-Ama kaLAmAM vividha hannaro samAvyA che. nRtya, gIta ane vAiitra e sarva kaLA che. hunnarakaLAnA jJAtAnA jatha pramANe teonI jJAtio baMdhAI-mahAbhAratamAM vizvakarmAne hajAre zilpanA suNa kahyA che. vAstuzAstranA mahAna praNetA RSimunio hatA. teo araNyanA zAMta vAtAvaraNamAM rahI aneka zAso ane vidyA ane kaLAnA jIjJAsuone pitAnA AzramamAM rAkhIne vidyA dAna karatA. matsyapurANakAre tevA aDhAra AcAryonA nAme Apela che. bhRgu, agni, vaziSTa, vizvakarmA, maya, nArada, nagnajita, vizAlAkSa, puraMdara, brahmA, kumAra, naMdIza, zaunaka, garga, vAsudeva, anirUddha, zuka ane bRhaspati. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anipurANa a. 39 mAM lekAkhyAyikAmAM taMtra graMtha kartAnA 25 nAme Apela che. mAnasAramAM batrIza zilpAcAryanA nAma ApelA che joke A graMthomAM keTalAka nAmonI punarUkita thaI jAya che temAM zilpano paNa viSaya haze. e rIte 18425+32=75 mAMthI khare vizvakarmA prakAzamAM kahyuM che ke - itigrokta vAstuzAstra pUrva gargAyadhiyate / gargetparAzaraH prAptastasyAprAptobRhadratha prahadrathadvizvakarmA prAptavAna vAstuzAstrakam / / maharSi gaga muni vAstuzAstranA mahAbuddhimAna jJAtA hatA temAMthI parAzara munine prApta thayuM. temAMthI brahadrathane prApta thayuM. brahadratha munithI vizvakarmAne vAstuzAstranuM jJAna prApta thayuM. temaNe jagata hitane sAruM pravartAvyuM. A krama pAchalA yuganA vizvakarmAne heya. kAraNake mULa te Adi vizvakarmAja zilpazAstranA praNetA gaNavAmAM Ave che. eka sthaLethI vAstuzAstranA jJAtAonI noMdha maLela che. temAM zaunaka, rAvaNa, rAma, parazurAma, hari, gAlava, gautama, gobhila, (ane vizvakarmAnA cAra ziSyomAM) vijaya, siddhArtha, aparAjita, vaizyAcArya, gacchavaikSa, mayaputra, kArtikeya ane cyavana-Ama jaNAvela che. mAnasAramAM batrIza zi8pAcAryonA nAme ApelA che. bRhadasaMhitAmAM manu, parAzara, kAzyapa, bhAradvAja, prahalAda, agatya, mArkaMDeyanA nAme ApelA che. te uparAMta garga, maya ane nagnajIta ane vasiSThanA pramANe potAnA graMthanA avataraNa repharansa Apela che. kamabhAgye traNeka AcAryo sivAya koI AcAryone eka saLaMga graMtha haju upalabdha thayo nathI. zrI vizvakarmA ane tenA ziSyonA saMvAda rUpa graMtha aparAjItapRcchA, jayapRcchA, nAradda ane vizvakarmAnA saMvAda rUpa. kSIrArNava ane vRkSArNava graMtha che. jJAnaprakAza, dvIpArNava, jJAnaratnakeza, vizvakarmA prakAza, vAstuvidyA jJAnasAra, aparAjita vAstuzAstrakArikA, ratnatilaka- A graMtha sivAya dazamI sadImAM virecana lakSaNa samucaya. mALavAmAM bhojadevanAkALamAM samarAMkaNa sUtradhAra, kAchazilpa viSaya, zrI mAladeve "parimANa maMjarI" teramI sadImAM Thakakura kerUe vAtusAra mAgadhImAM racele che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDana nAmane sUtradhAra seLamI sadImAM thayela tenA pitA gujarAta pATaNanA bhAradvAja gotranA hatA. teo mevADanA rANA kuMbhAnA nimaMtraNathI gujarAtamAMthI mevADamAM vaselA. te vidvAnanA kALamAM zila5rcA astavyastha ane ghaNA azuddha thayelA tene punarUddhAra vidvAna maMDana karIne teNe navA graMthenI racanA karI. prAsAdAMDana, rUpAMDana, vAstumaMDana, rAjavalabhadevatA mUrti prakaraNa, rUpAvatAra vagere zilapagraMthanI suMdara racanAo karI. tenA parivAramAM goviMde "kalAnidhi" ane "uddhAra deraNI", maMDananA kaniSThabaMdhu mAdhajIe vAstumaMjarI", maMDananA be putro goviMda ane Izara, ane Izarane putra chItA thaye. sUtradhAra rAjasiMhe "vAstuzAstra, sU sukhAnaMde "sukhAnaMdavAstu", paM. vasudeve "vAstupradIpa", "sari75 taMtra", sU. vIrapAle "prAsAdatilaka" racyAM. Ama pazcima uttara bhAratanA vidvAnonA graMthe vartamAnamAM prApta thAya che. pUrva bhAratamAM erissAmAM zilpanA graMtha che temAM zilpa sAhitya maLe che. te saMskRta, prAkRta, leka bhASA mIDhamAM graMtha che. draviDa graMthamAM bhayamatama, mAnasAra, kAzyazilpa Adi graMthe che. soLamI sadImAM zrIkumAre zilparatna graMthanI racanA karI. mahAyAlaya caMdrikA, vizvakarmA vagere prApta thAya che. purAtatvavido nI bhASA parathI A the bAramI sadI pachInA kALanA racAyelA kape che te vivAdAspada che. bRhadasaMhitA bIjI ke chaThThI sadInI kahevAya che. zukanIti tenI pachInA kALanI che. lakSAtsamuccaya dazamI sadIne racanA kALa jaNAya che. prAcIna rUDhInA zipane ghATonA vikAsane aMte A graMthe lakhAyA hoya. graMthamAM darzAvelA cAra vibhAganA ghATathI guptakALanA ane te pahelAM ane pachInA kALanA sthApatyanA ghATamAM bhinnatA che tethI ApaNe anumAna karI zakIe chIe ke kALanA graMthane kAM te nAza thaye ane dazamIthI bAramI sadI pachI sthApatyanA niyama rUDha thayA pachI A graMthanI racanA thaI hoya. vAstuzAstra ane zilpa sthApatyanI vyAkhyAnI spaSTatAnA abhAve te traNenuM yathArtha svarUpa samajano bhASA praga karavAmAM loke mIzra artha kare che. vAstuzAstra e sarvanA bahoLA arthamAM che. temAM aMtargata sthApatya ane sthApatyanuM aMtargata zilpa che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. vAstuzAstra-deza, patha, nagara, durga, jaLAzaya, rAjaprAsAda, devaprAsAda, sAmAnya jJAna, zirAjJAna, bhUmi parIkSA e sarva vidyAnuM zAstra e vAstuzAstra. 2. sthApatya-nagara, duga, jaLAzaya, rAjaprAsAda vagere vizALa bAMdhakAma sthApatya. 3. zilpa-durganAM dvAra, rAjabhavana, devaprasAda, jaLAzaya Adi sthApanA suzobhana, alaMkaraNa, mUrti-pratimA, gokha, jarUkhA Adi alaMkRta bhAga te zilpa zilpIonA kartAnI prazaMsA- bhAratanA zilpIoe purANanA prasaMgane pASANamAM sajIva ketaryA che. temanAM TAMkaNAnI sarjanazakita prazaMsAne pAtra che. jaDapASANane vAcA ApanArA AvA kuzaLa zipIo paNa kavi ja che. teo bhAre dhanyavAdane pAtra che. alabatta kalA kaI dharma ke jAtinI nathI. e te samagra mAnavasamAjanI che. bhAratIya zilpIoe A kaLA dvArA svarga - vaikuMThane pRthvI para utAryuM che. sthApatya kaLA pratye Aje rAjakartA sarakAra bedarakAra banI che e dezanuM durbhAgya sUcave che. jaDa pASANumAM prema, zaurya, hAsya, karuNuM ke komaLa bhAva mUrtimaMta kare bahu kaThIna che. citrakAra to raMga rekhAthI te darzAvI zake che, jyAre zilpI raMganI madada vinAja pASANamAM bhAva sarjana kare che temAM tenI apUrva zakti rahelI che. bhAratIya kaLAe te jagatanA zilpa sthApatyamAM ghaNe kiMmatI phALe Ape che. - bhAratIya zilpa sthApatya para vidhamIonA sAta varSanA prahAra pachI paNa zivapIoe kaLAne jIvatI rAkhI che. pAzcAtya zilpIo tAdazyatAnuM nirUpaNuM anukaraNa kare che, tyAre bhAratIya zilpIoe pitAnI kRtimAM bhAvanA reDavAnuM kaThIna kArya karyuM che. aneka kavio strInI prakRti vikRtinA guNenA gAna gAya che. tenAM saudaryanuM pAna karAvanAra bhavabhUti ane kALIdAsa jevA mahAna kavioe tenAM rUpa ane guNonI zAzvata gAthA gAI che. tenI prakRtithI rIjhelA bhAratIya zilpIe e strI saMdaryane mAtRtvabhAve pradarzita karyuM che, jyAre pAzcAtya zilpIoe vAsanAnA phaLa rUpe tene kaMDArI che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya zipiIoe bhAratIya jIvana darzana ane saMskRtine potAnuM sarvottama lakSa mAnIne rASTranA pavitra sthAne pasaMda karIne tyAM pitAnuM jIvana vItAvIne vizvanI zilpakaLAnA itihAsamAM advitIya vizALa bhavananA nirmANa karyA che, je jotAMja hai keI Azcaryamugdha bane che. bhAratIya zilpIoe pahADamAMthI dIrghakAya zilAe bedI kADhIne bhUkha ane tarasanI paNa paravA karyA vagara pitAnA dharmanI mahattama bhAvanA rASTranA caraNomAM dharI che. janatA janArdana ane dharma saMskRtinA pratIkanuM prasthApana karyuM che. janatAe paNa zaMkhanAda vaDe pitAnA zilpakAranI akSaya kIrtine caturdiza phelAvI che. jagate AvA zipIonI ajaba sthApatya kaLAnA kAraNe bhAratane ajaraamara pade sthApela che. AvA puNyavAna zilpIone keTi keTi dhanyavAda ghaTe che. zilpanA AdyapraNetA vizvakarmAnI utpatti vize pRthaka pRthaka mato che. temAM puNemAM dakSaprajApatinI 60 kanyAomAMthI dasa kanyA e "dharma" nA vere paraNAvI temAMnI "vavuM" nAmanI kanyAthI aSTa vasu thayA. temAMnA kaniSTha putra prabhAsa thayA. teoe maharSi bhRgunI bahena sAthe pANigrahaNa karyuM tenAthI vizvakarmA thayA. Ama purANamAM ullekha che. mAnasara graMthamAM vizvakarmA satyayugamAM mRgazIrSamAM brahmakuLamAM thayelA. vizvakarmapurANanA AdhAre vartamAnamAM zipIe mahA suda 13 nA temanA janamensava zipI vaga ujave che. sUtrasaMtAna aparAjita graMthamAM zrI vizvakarmAnA cAra mAnasaputro (1) jaya (2) vijaya (3) siddhArtha ane (4) aparAjita kahyA che. anyamAM maya ane tvaSTA nAma paNa ApelAM che. padmapurANa bhUkhaMDamAM vizvakarmAnAM pAMca mukhathI pAMca zilpIo utpanna thayA tema padmapurANanA bhUkhaMDanA kahela che. te virATa vizvakarma kadA che te paMcAnane ane cAlAdi pUje che. sUtrasaMtAna graMthamAM cAre mAnasa putrone vizvakarmAe jJAna ApyAnuM jaNAve che.' 1. jayane hemavata pAchaLa eka guphAzramanA ramya sthAne zrI vizvakarmAe vAstuzAstra saMbaMdhanuM jJAna ApyuM. tenI covIza hajAra ( graMtha) zleka pramANanI graMthAkAre 2canA thaI. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. vijayane hemakUTa mahArelI upara se yojana UMce virUpAkhyAzrame zrI vizvakarmAe nRtya, gIta, vAditra, rAga, tAla, lAsya-hAsya tAMDava, samasvara, cha rAga, chatrIsa rAgINI viSayanuM jJAna ApyuM te bArahajAra loka pramANa graMthanI racanA thaI. te bhAratanA nAme oLakhAyuM. 3. siddhArthane maMdAra parvata sukhAsanathI zrI vizvakarmAe tAla kaMDaravara zAstra, gaNita, tiSa, vyAkaraNa, alaMkAra sahita chaMda tathA tene mukita mArganuM rahasya paNa ApyuM. * 4. aparAjitane paNa vAstuvidyAnuM jJAna jayanA jevuM Apela liMga pratimA, pITha, rAjagRha, nagara, durga, pratolI mAga, gepura, jaLAzaye Adi vAstuzAstranuM rahasya ApyuM ane te dasa hajAra glaeNka pramANa graMthanI racanA thaI. padmapurANa tathA zaige zivAgama tathA vasiSThapurANa 3-6 mAM vizvakarmAnA pAMcamukhanA nAma ane temAMthI utpanna thayela paMca zilpIonAM nAma ane gotra kahyAM che. temAM pAMca zilpIonA (1) manu lohakarmanA. (2) maya kAcha- karmanA. (3) tvaSTA kaMsakAra. (4) zipI zilapakAra. (5) devajJa suvarNakAra ema pAMca zilpIonA nAma ane karma, skaMdapurANanA nAgarakhaMDa . 6-13-14 mAM kahela che. zilpIomAM sAmAnya rIte eka mukhanA vizvakarmA brahmA svarUpa jevA dADhIvALA, traNa nera, cAra bhUjAnA sUtra-mApakaraNane gaja, pustaka ane kamaMDaLa ema cAra sRSTimAge dhAraNa karela che, haMsanuM vAhana che. tatirIyakRti paMca brahyopaniSadamAM vizvakarmAne paMcamukhI ane dazabhUjAnA kahyA che. te paMcamukha pUrvAdi dizAnA krame, manu, maya, tvaSTA, zilpI ane devajJa (takSa kahyA che. temanA daza hAthanA Ayudha sau pitatAnA karma pramANe kahape. zilAkama karana o kamaMDaLa. sUtra hADI, sAdhaNI (levala) ane pustaka jamaNA hAthamAM ane TAMkANuM, gaja, cunAla huM, mALA ane eLe ema pAMca DAbA hAthamAM dhAraNa karelA. padmapurANa bhUkhaMDamAM paMcamukhane dezabhUja vizvakarmAnA jamaNu pAMcahAthamAM kedALI, pAvaDo, tagArU (tAMsaLI), ghaTikApAtra (ghaDA) ane suvarNa kamaMDaLa che ane DAbo pAMca hAthamAM karavata, haDI, sANasI, alaMkAra ane agnikuMDa dhAraNa karelAM che. A svarUpa lehakAra, suvarNakAra, kANakAra ane kaMsakAra (kaMsArA)ne pUjya che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skaMdapurANa nAgarakhaMDa . 6 mAM pAMce zilpIonA karma kahyA cheH askRtinAM ca mayAnAM dArukarma ca / tvaSTANA tAmrakarmANi zilAkarma ca zilpinAm // 13 // sauvarNa takSakANAM ca paMcakarmANi tAni vai / etai paMcarUpAzca yajJakarma parAH smRtAH || 14 || vizvakarmAnA pAMca putromAMnA manue lehakarma maye kASTakarma, tvaSTAe tAmrakama ( ka'sArAnuM ) zilpIe pASANukama ane takSaka daivajJe sutra - cAMdInu karma karyuM. te pAMce prakAranA karmo yajJakAM kahevAya che. vasiSThapurANanA pravarAdhyAyamAM uparAkata pAMce kama~kAranA 25-25 geAtro kahyA che. paraMtu zilpI sAmapurAnA-aDhAra getro AthI bhinna che eTale sAmapurA zilpIe vizvakarmAnA rUpa hoI teonA gAtra pRthaka che. vizvakarmA pRthaka pRthaka kALamAM pragaTa thayA vedo ane upaniSadomAM tenA ullekhA che. Rgveda ane yajurvedamAM bhRgukulamAM vizvakarmo thayA. te pachInA kALamAM AMgIrasa kuLamAM utpanna thayA. ane trIne avatAra brahma kuletpanna prabhAsavasunA putra vizvakarmA pragaTa thayA. AMgIrasa vizvakarmAM virATa vizvakarmAnA ceAtheA avatAra manAya che tema mahAbhAratamAM tenA ullekha che. AcA vizvakarmAnA pAMcamA avatArane ullekha vAyupurANumAM che. jagadguru vizvakarmonA chaThThA avatAranuM vaNaeNna sakalAdhikAramAM Apela che. prajApati vizva karmonA sAtamA avatAranA ullekha mUlastaMbhamAM Apela che. kAzyapIya vizvakarmAMnA AThamA avatAranuM varNana ska MdapurANamAM che. ziSAcAya vizvakarmA ane brahmakule panna vizvakarmonA navamA ane dazamA avatAranA ullekha brahmavaivata purANamAM Apela che. judA judA graMthA Apela varNana ane avatAra judA judA nAme karela hAvAthI te samajavu" kaThIna thai paDe che. yajurveda 31-11 tathA vasiSTapurANu OM, huM ane manusmRtimAM kahyuM che keH|| vizvakarmA kule jAtA garbhabrAhmaNa nizcitAM // vizvakarmA kuLamAM janmelA janmathIja brAhmaNA che. temAM za`phA nathI. prAcIna kALamAM A sava varga zuddha karmakAMDa dhamane AcaraNane pALanArA hatA. vyavasAyanA kAraNe ane utaratA varganA sa`sathI teo te karmakAMDa visaratA gayA tema teone mULa karmakAMDI brAhmaNA petAna thI bhinna mAnavA lAgyA. AthIja tenI pRthaka vyavasAya pramANenA jJAti baMdhAI. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM zipIonI jAti judA judA prAMtomAM vaselI che. temAMnA thoDA varganI mAhitI meLavavA prayAsa karyo che. cAra, pAMca ke sAtaso varSa pahelAM teo je vyavasAya karatA teo vartamAnamAM bajAja vyavasAyamAM dharmAdhatAthI ke vaTALa pravRttimAM paDI gayA che tethI zipIvarganI cokkasa mAhitI meLavavAmAM ghaNI muzkelI paDe che. vizvakarmA ane tenA vaMzanA aDhAreka (18) zilpIonI noMdha A nIce ApuM chuM - ' (1) vizvajJa ( draviDamAM zilpakarma kartA) (2) AcArya ( draviDamAM ) (3) paMcAla (gura mahArASTra) (4) devajJa ( ) (5) sthapati (pazcima bhAratanA somapurA) (6) rathAkAra (draviDa ane gurjara Adi pradezamAM) (7) saudhanya ( ) (8) pauruSeya ( ) (9) nArAzasa ( ) (1) kaMsAlI (kaMsArA) (11) kamAliyana ( ) (12) arkazALI ( ) (13) jAMgIDa (AMgIrasa brAhmaNanuM apabhraMza. A leka madhyapradeza ane uttarapradezamAM vase che) (14) dhImAna ( somapurA) (15) paMca zipI ( ) (16) kokAsa ( ) (17) takSA (suvarNakAra) (18) karmakAra ojhA (kuMbhakAra) uparokata 18 prakAranA zilpa karmakAro pRthaka pRthaka vibhAgamAM vahecAyelA che. vartamAna kALamAM je je pramukha zilpI jJAti vagananuM saMzodhana karatAM prApta thayuM te ApIe chIe - 1. somapurA-zilpAno A abhyAsI vagara pazcima bhAratamAM somapurA zilpIone che. skaMdapurANanA prabhAsa khaMDamAM temanI utpattio prabhAsasomanAthamAM thaI te rasika ItihAsa che. teo brAhmaNa tarIke karma kare che. paraMtu dAna svIkAratA nathI. somapurAne pavitra mAnela che, tenI utpatti ane teoe zi95 vyavasAya kema svikAryo te purANamAM kahyuM - prabhAsehatpattiryasya zilpakarma pradAyinA / somapurA jhAti rupohi dehaH zrI vizvakarmaNaH // 1 // somanAthAjJayAkecit somaparAriti smRtAH / pASANakarmakAro vizvakarmAnugAminaH // 2 // caturAziti vijJeyA brAhmaNA dvijakamaNi / dharmazAstra guNairyuktA bhogaizvaryai vibhUSitA // 3 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saurASTranA seminAthaprabhAsakSetramAM jenI utpatti che tevA zikarmanA jJAtA semapurA vizvakarmA svarUpa che. somanAthajInI AjJA vaDe vizvakarmAnA anugAmI pASANa karmanA kartA, corAzI kaLAnA jJAtA, corAzI prakAranA brAhmaNemAM dharmazAstranA guNayukta bhoga ane aizvarya vaDe bhatA evA brija karmamAM anurakta semapurA brAhmaNe thayA. semapurA zilpIo mUrtio ne maMdiranuM nirmANa kare che teo pAse hastalikhita zilpagraMthane saMgraha hoya che. pavita dhAraNa kare che. temAM 18 gotra che. tethI paraspara lagna graMthIthI joDAya che. sagotra lagna karatA nathI, punarlagnanI prathA pAchaLathI dAkhala thaI. brAhmaNa sivAya keInuM jamatA nathI. A somapurA zilpIo-gujarAta, kaccha, saurASTra, rAjasthAna ane mevADamAM vaselA che eTale teoe pazcima bhAratanA suprasiddha zilpa sthApanA teo nirmANa karelA che. teo brAhmaNa hovAthI temaNe yajamAna vRtti svikArI dAna grahaNa karavAnI nA pADI tethI devoe teone A pRthvI para vizvakarmA svarUpe pravRtti karAvI. 2 mahA pAtra-mahArANu pUrva bhAratanA orIssAmAM vase che teo zilpanA suMdara maMdire zAstravidhi pramANe bAMdhe che. teo pAse zi95gra the hastalikhita hoya che. purI ane bhuvanezvara tathA kenAnA maMdiro teonA vaDIlanA bAMdhelA che. vizvakarmA mahArANA ane mahApAtranI be padavIo tyAMnA zilpIo vizeSa dhAraNa kare che. purImAM teonA 30 kuTuMbe vase che. yojapuramAM be kuTuMba ane bhuvanezvaramAM be kuTuMba vase che. 3. paMcAnana jAtinA zipIo-karNAkaTa, AMdhra ne mahArASTranA pradezamAM vase che. vizvakarmA jAtinA paMcAnana nAmanI jAtinA zidra e pitAne brAhmaNa tarIke oLakhAve che. yajJopavita dhAraNa kare che, vizeSa bhAganA mAMsAhAra karatA nathI, thoDo varga amuka pradezamAM rahe che, gAyatrI pUjApATha kare che, strIe punalana karatI nathI, teo pAse zipagraMthono saMgraha hoya che. A paMcAnana zilpIo ekaja jJAtinA che ane teo (1) zikI (2) suvarNakAra (3) kaMsakAra (4) kASTakama kAra ane (5) lehakAra ema judA judA pAMca vyavasAyanA juthenI ekaja jJAti che-ekaja vyavasAya dhaMdhAdArInuM eka gotra che tethI teo pitAnA dhaMdhAdAra bhAImAM sagotra lagna karI zake che, teo brAhmaNa sivAya keInA hAthanuM bhajana latA nathI. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zipIe maMdire bAMdhe che, mUrtio banAve che, teo paNa sagotranA che kASTakAryo ratha banAve che, tene cAMdI paNa caDAve che. A paMcAnana zipIomAM roTI beTI vyavahAra parasparamAM che. teone vistAra pradeza adha jIllAmAM bIjavADA, kAkIvADA, rAjamahedrI, gujura, temAlI. pUrva-pazcima godAvarI tathA AMdhranA 11 jIllA karnala. kaDappA, catura, anaMtapura, machalIpaTTama, bAlAjI (raNuguMTA) vijayanagara eTale uttare vADI jaMkazana, dakSiNe bAlAjI (raNuguMTA) pazcime kAverI mucakuMdA nadI sudhI ane pUrvamAM baMgALa upasAgara samudrataTa sudhI che. A paMcAnana zilpIo mahArASTranA vistAramAM che. - vizvakarmA paMcAnana zilpIomAM vi. saM. 1235 nA samayamAM mAmezvara gaMgAdhara karIne suprasiddha vidvAna lehakamanA jJAtA- gulabarga jIlalAmAM genAla gAmamAM thaI gayelA. teo avatArI puruSa gaNatA-vartamAna kALamAM A varganA paNa dhAravADa jIllAmAM devagirimAM ane guDI saMsthAnamAM paNa evA gRhasthI chatAM Azrama jIvana gALI rahyA che. masuramAM siddhAlana svAmI zilpanA jJAtA hatA. temanA be putromAMnA nAgaliMgasvAmI maMdire ne mUrtio banAve che. bIjA mahAdeva svAmI rAjyAzraye zilpa vidyAlaya hAla calAve che. teo paMcAnanA zilpI jAtinA che. te kuTuMbane masura rAjyathI zilpa paMDita tarIke varSAsana haju maLe che. A vizvakarmA paMcAnana pAMca zilpIonA svarUpa-kama-deva, gotra, tilakacihna ane veda nIcenA keikathI jANavA 1 vizvakarmAnA paMca manu bhaya tvaSTA zilpI devajJa vizva mukhathI utpatti pUrva dakSiNa pazcima uttare urdha saghajA vAmadeva adhATa tatyu5 izAna 3 karma lehakAra kASThakAra kaMsakAra zilpakAra suvarNakAra metra sAnaga sanAtana ahabhUta pratnasa supaNuM 5 veda saveda yajurveda sAmaveda ane atharvaveda sUkSada 6 deva rUdra viSNu brahmA idra Aditya 7 tilakacihna trikhaMDa UbhuM tilaka cAMdale corasa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 huLazALa rAjyakuLa badhAvela helIbeDa- belura ane sAmAnAthapuramanAM sarvottamakRtinAM maMdirA uparAMkata kuLanA zilpIonA pUrvajonI racanA che. i. sa. 1117 mAM DaMkanAcAya nAme vidvAna zilpI temAM hatA. karNATaka masura pradezamAM gaNAya che ane tenI zipazailI veara ke virATa jAtinI dvaviDathI uttare thatI. 4 tela'gaNu paMcAnana vizvakarmA zilpIe vaH-- AMdhra ane tela gaNu pradeza meLavIne hamaNAnI sarakAre AMdhra pradezanI racanA karI temAM telaMgaNu AvI jAya che. taila'gaNunA nava jIllAmAM haidarAbAda, nijhAmAbAda, nAlagu'DA, vara'gula, mahebubanagara, karImanagara, AdilAbAda vagere che. te tailaganA paMcAnana vizvakarmA vanA che. paraMtu teo uparokata AMdhra, karNATaka ke mahArASTranA paMcAnanathI bhinna jAtinA che. tenI sAthe TI beTI vyavaDhAra nathI. traNaso thI muslIma pradezomAM rahevAthI mAMsAhAra kare che. chatAM teonu' pratva evuM nathI. gAyatrI pUjApATha kare che. yajJopavita dhAraNa kare che. strIe punaHlagna karatI nathI. teo brAhmaNa ke I ucca jAtinA hAthanu bhAjana letA nathI. teomAM maraNu khAda agnisAra ke bhUmidAhanI prathA che. telaMgaNu zipIA maMdiranuM nirmANa kare che. mUrtio pazu banAve che. temAM ratha senA cAMdIne luhAra, sutAranu ane kasAzanA vyavasAya kare che. teenA zilpIe pAse hasta likhita graMthe nA sagraha paNa hoya che. 5. virATa vizva brAhmagu AcAya zilpIe draviDa pradezanAM madrAsa, madurAi (cho), dakSiNamAM rAmezvara, kuMbhakema, trivedrama, kanya kumArI, pazcime kerAlA (malakhAra), pUrve cidambara, kAMcI, zrIgama ane uttare khAlAjI sudhImAM teonA jJAtinA zilpI tAlima ane malayAlAya pradezeAmAM che. A draviDa zipIe vizvakarmA vaMzanA brAhmaNa kuLanA heThavAne dAve kare che. temanA keTalAka sileAnamAM pazu vase che. kuMbhakeNuma pAse eka nAnA gAmamAM dhAtumUrtiemAM praviNa evA zilpIo vase che. A varganA zilpIe mAMsAhAra kare che. pajJopavita dhAz kare che. sIe puna lagna karatI nathI. vRddha strIe mastaka 'DAve che. teo hasta likhita graMthonA saMgraha paDyu hAya che. temAM (1) agasta (2) 2jaguru (3) sanmukha sarasvatI. teeA kA nathI. pAse zilpanA traNa gAtra cheH sagAtra duna Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 A virATa vizva brAhmaNu AcAya zilpIomAM maraNa bAda kuMvAra strI, puruSAne nanAmImAM suvADIne smazAna laI jAya che, pariNitane pAlakhImAM besArIne smazAna bhUmi laI javAnA rivAja che. temAM agni saMskAranI prathA nathI paraMtu te bhUmidAha de che. A vicitra rivAja che, A draviDa zilpIe pAse nAyakara, pIjJevAla, keMnTara ane muddalIyAra lA kArIgara tarIke kAma kare che paraMtu te mULa zilpI jAtinA nathI. 6. (1) vaizya (2) mevADA (3) gurjara (4) pacALI-A cAre ane pacALa ema pAMce jAtinA zilpI vizvakarmAnA putro hevAnA dAveza kare che. AmAM vaizilpIe peAtAne sathI UMcA mAne che. tee khIjA kAryanu brAhmaNa sivAyanuM-jamatA nathI. vaizya, mevADA, gurjara ane paMcALI A cAre vaga kASTa kArya kare che, paMcALa leAhukama kare che. vaizya ane mevADA devAMzI kAma eTale maMdiranA ratha,- pAlakhI, bhaMDAra Adi vizeSa kare che. tee! cAMdInuM kAma pazu kare che. vaizya UMcA che. bAkInA utarAttara che. gurjara sivAya badhA yajJopavita dhAraNa kare che. joke have gujarA paNu janoI pahere che. strIo bhAgye ja punalagna kare che, gujara ane paMcALI gAmaDAmAM khetInA ojArenuM kAma karatA. have teo zaheramAM makAneAnuM, rnicaranuM vagere kAma suMdara manAve che. A pAMcemAM kAine rATI beTI vyavahAra nathI jeke vazyanuM khIjAe jame che. kAjIkA karanArAo ileragaDha yAtrAe jAya che tyA vizvakarmAnuM maMdira hAvAnuM mAne che. para Mtu kharI rIte te te baudha mUrti vizALa che paNu zraddhAthI tyAM yAtrA kare che. paMcALa zilpIoaADu kana kare che. vamAnamAM te e jIne ane mazInarInuM DhALavA vagerenuM vaijJAnika rIte ajama kAma kare che. A pacALa bhAio gAmaDAomAM khetInA AArA karI Ape che. zaherAmAM phIrTIMga sAmAna-vagerenuM kAma kare che. teemAMnA cAMDhInA dAgInAe paNu anAve che ane vepArI pazu che. paMcALabhAiemAM jJAti jAgRti ghaNI che tethI teemAM keTalAka sukhI kuTuMbe paNa che. pacALa zilpIe-AMdhra karNATakanA paMcAnana zilpIonA mArka vizvakarmothI peAtAnI utpatti mAne che ane paMcAnanA pramANe kama, gAtra, veda, deva vagerene prAmANika rIte mAne che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 7 gauDa brAhmaNa zilpIe-rAjasthAnanA uttara bhAgamAM jayapura, alavara vagere AsapAsa ane gAmaDAmAM vase che. jayapuramAM vizeSa karIne tee mUrtio banAvavAnA vyavasAya kare che. eke teo madirAnu nirmANu pazu karI zake che teo pAse zilpanA graMthA che, brAhmaNa tarIke vyavahAra rAkhe che, yajJApavita vidhithI dhAraNa kare che, para'tu zAkAhArI che. AmAMnA keTalAka gAmaDAmAM vasanArA khetInuM paNa kAma kare che. punarlagnanI prathA mahu apa che. A varga phakata pASANukama ja zilpI tarIke kare che. bahu thA dhAtumUrti ne citrakArInuM paNa kAma kare che. 9. jAgaDa jAtinA zilpI va-madhyapradeza ane uttara pradezamAM vizeSa karIne teo AMgIrasanA apabhra'za jAgaDa kahevAtA hAya tema pheTalAkanI mAnyatA che. te leAhukama vizeSa karIne kare che gujarAtanA pAMcALa bhAIonI jema tee mazInarI vagere manAve che. anya sthaLe kASTakama paNa kare che. citrakArInuM paNa kAma keTalAka kare che, gAmaDa mAMnA khetInu kAma paNa kare che, keTalAka sAduM' pASANu kAma paNa kare che, tee vizvakarmAne pAtAnA ISTadeva mAne che, ApAlamAM te jJAtinA vidvAna vizvakarmA nAmanuM mAsika kADhe che, tee dilhI sudhI pazu vasatA ya tema lAge che. kaccha, saurASTramAM bhAriyA kaDIyA paththara ane caNutaranuM kAma kare che. saurASTramAM prabhAsa, mAMgaroLa, porabaMdara, UnA vagere te pathakamAM salADa nAme eLakhAtI jJAti che. teo peAtAne sAmapurAnI jJAtinA kahe che para tu ta mAMsa dArUnA upayAga kare che. te seAmapurA jJAtinA aradhI gujarAta, saurASTramAM, kacchamAM vaizya, mevADA, gujara ane paMcALI, sutArA sivAya sai sunAranA nAme eLakhAtA vaga che. temAMnA keTalAka darajInu kAma kare che ane amuka kASTakama sutArI kAma kare che. pazcima bhAratanA gujarAta, saurASTra, rAjasthAna, mevADanA seAmapurA zilpIo ane gauDa brAhmaNa rAjasthAnanA uttare jayapura alavaravALA zilpIe ghra hmaNakuLanA zilpI che. hajI teomAM pramatna kAMika aMze rahyuM che. pAMcAnana zilpIe vaizyakuLanA ane erissAnA mahAmAtra mahArANA kSatriyakuLanA zilpI hoya tema anumAna 7 draviDanA zilpIe kayA vanA che te jovAnuM che. kha'gALa, bihAra, uttarapradeza, madhyapradeza, pa'jAma, sarahadaprAMta ane himAlayapradezanA zilpIkuLAnuM zeAdhana karavAnI AvazyatA che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanA keTalAka prAMtamAM dhamadha rAjabaLanI vaTALa pravRttithI dhamaparivartananA kAraNe kuLaparaMparAno vyavasAyavALe zilpI varga naSTa thaye. evA leke zipanA AjIvikAnA abhAve anya vyavasAyamAM paDI gayelA che. keTalAka haju musalamAna salATa tarIke jIve che. teo mULa bhAratIya zikapIo che. karacha pradezamAM semarA zilpIone "gaIdhara" kahe che te gajabanuM apabhraMza che. saurASTra, gujarAta Adi pazcima bhAratanA jUnA lekho zilpazAstrane sUtradhArathI oLakhavela che. sUtradhArano apabhraMza "ThATa" zabdathI zibhIio paraspara saMbadhanA. aMgrejI rAjya zAsanamAM kArIgaronA samuhanA uparIne mIsarI zabdathI saMbodhe che. te zilpIo mATe egya sAdhana nathI. "zilAvaTanuM apaSaza salATa jene uttara bhAratamAM zilATa kahe che. draviDa-maya sthapatinI eka zAkhA amerikAnA mekasIkonA pradezamAM jaI vasela. hAla paNa teo mAyA nAmathI pRthaka jAti tarIke oLakhAya che. tenA rItarivAjo-dharma judA che. teo amerikAmAM IjanerI kaLAmAM kuzaLamAM kuzaLa A jAti gaNAya che. mayazAstranA trIjA adhyAyamAM zilpInI mahattA ghaNI kahI che - zilpimAtA zilAputro dAsatva saba pUjakA / mAtAmaha pitA zilpi putrAMzca sarva devatAH // 6 // ziriSapUjA zilApUjA zispidukhe na dukhita / zilpino kalita deva zilyi brahmamaya jagat / / 7 / / dhenurgajaturaGgAzca grAmakSetrANi chatrayut / zilpino manaH saMtuSTaM deva saMtuSTareva ca // 8 // zilpi namaskayA pUrva pakSAta brAhmaNo rAjA // pratimAnA zilA putra rUpa zilpIrUpa mAtAthI janma dhAraNa kare che. ane tenA pUjanAra dAsa che. sarva deva putrarUpa che. ane zilpI ma tA. ane pitA rUpa che. zilAvuM ane zipInuM pUjana karavuM. zilpInA dukhe duHkhI thavuM. zilpIne devarUpa kaHpavA. zipI e brAmaya jagatamAM che. tene bAyo, hAthI, gheADI, gAma, khetara, chatra, cAmara Adi bheTa karavA. zilpInuM mane saMtuSTa karavAthI deva saMtuSTa thAya che. pratimA pachI sarva prathama zilpIne namaskAra karI pachI brAhmaNa AzA na ra jAne namaskAra karavA. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNuM maharSioe nItizAstranA niyame nakkI karI virUddha vartanArane : pAtaka lAgavAnuM kahI samAjane saceta karela che ane rAjAone paNa AjJA karI che ke tevA manuSyone zikSA karavI pAtakanuM phaLa tene bhogavavAnuM rahe che. e rIte sthApatyanA niyama virUddha thayela bAdhakAmathI zilpI ane greDasvAmI yajamAnane tenA doSanuM phaLa bhegavavAnuM kahela che. vartamAna kALamAM AvA vedhane vahema gaNuM mAnavAne tAtkAlika buddhie taiyAra nathI hotA, paraMtu teo bhUlI jAya che ke maharSioe racelA zAstronA niyame ghaNA gahana ane UMDA vicArane ane ghaDelA che. ane zAstrIya niyame kharekhara vyavahArU ane keTalAka agamya che te je vijJAnanI dRSTie bArIkAIthI tapAsI ghaTAvavAmAM Ave to tenuM mahatva jaNAyA vagara na rahe. pAzca tya keLavaNI pAmelA uparachalI draSTie AvI vAtane hambaga mAne che te khoTuM che. dvAra sAme thAMbhale Ave ke dvAra sAme khUNe paDatuM hoya te te daSTine ja barAbara nathI lAgatuM. dvAra sAme kAra ke bArI ke jALI hevA joIe. tema na hoya te vedha kahela che. paraMtu ArogyanI dRSTie te jarUrI che. tema hoya te havAno saMcAra thAya. zAstramAM kahelA mAna pramANathI ochuM hoya te te kAma nabaLuM thAya che, adhika hoya te vajana vadhIne bhArarUpa thAya; pramANathI pAye che heya, caNataramAM sAMdhaca Le na hoya, nIce karatAM upara jADuM heya, chaMdabhaMga ke tharabhaMga heya ke samasUtra (levalamAM) na hoya, dvAra sAme pANIne satata pravAha vahete hoya, dvAra sAme mArga paDate hoya, eka kare che ghara hoya, gharanA ke pazcime najIka kUvo hoya, je ghara jotAM ja bhayAnaka lAgatuM hoya, gharanA oraDAe nI bhUmitaLa UMcA vuiM hoya, dvAra sAme pATaDe AvatuM hoya, gharanI nIcenI bhUmithI viparIta tenI uparanI bhUminA dvAra, staMbha, pATa ke bhIMta AghA paDachA mUkelA hoya vagere aneka de kahyA che. gRhanA prAsAdanA pratimAnA nagara ke rAjagRhamAM ema aneka vedha doSa kahyA che. vAstuzAstramAM makAna ke maMdiramAM amuka mApa ke vIne tenA parathI tenAM Aya, nakSatra, caMdra, gaNa, rAzI Adi meLavavAnuM kahyuM che te khagoLa tiSanI daSTie sarakhAvIzuM to tenuM rahasya vaijJAnika rIte barAbara gya samajAze. ghara ke maMdiranI bhUmi nIce zalya ( hAMDakA ) hoya te te deSa che tethI bhUmi zuddhi karavI jarUrI che. A vastu je vaijJAnika rIte Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jADethI vicAravAmAM Ave to te satya che amuka amuka sthAna para ghara na karavuM te je vicAravAmAM Ave te satya jaNAyA vagara na rahe zAstrakAroe vividha vedhadeSa upara pApa ane mRtyuno bhaya batAvela che, tevA azAnI zipIne nakane adhikArI kahyo che, jyAre svAmI nidhana thavAne bhaya batAvela che. e rIte samAjane sajAga karela che te gyaja che. bAMdhakAmanA keI paNa niyamathI virUddha karavAnuM phaLa vedhadeSanuM phaLa gRhasvAmI ane tenA kuTuMbane bhegavavuM paDe che. AthI jJAnI samajadAra zilpIne kArya soMpavuM. bhRgu saMhitAmAM zilpanA vAstu dravyamAM pASANu, IMTa, cuno, lAkaDuM, mATI, aSTaleha (mizradhAtu), mukhyatve kahI chevartamAna vaijJAnika kALamAM bAMdhakAmanA dravyamAM aneka rIte saMzodha thaI rahyA che. temAM judI judI jAtanA vAstu dravya banAve che. paraMtu keTalAka sthAne havAmAnane pratikULa dravya Are gyanI dRSTie nukazAna kAraka thaI paDe tethI tevAno zAstrakAroe niSedha karela che. vartamAnakALanA vijJAnanA vikasita saMzodhananA sAme (dharma virUddha heAya te sivAya ) ApaNe kazuM na kahI zakIe. eka vastu mAre duHkha sAthe jaNAvavI paDe che ke vartamAnakALamAM pragatinA nAme bhAratIya kaLAno nAza thaI rahyo che. te ApaNA dezanA keTalAka pAzcAtya keLavaNIkAre te nAzanA kAraNabhUta che. bhAratanI kaLAkRti karatAM pazcimanuM sAruM che tevuM teo manAve che. ApaNA deTale dALa karatAM pAMu breDa sArAM che, ApaNA sastA kaDu karIyAtAnI auSadhi karatAM pazcimI DhabanA auSadhinA bATalA sArA che, bhAratanI saMskArI pativratA AryanArI karatAM pazcimanI lajajA maryAdA vagaranI nArI zreSTha che. AvI adhogatinI mAnyatAvALA bhAratanA pazcimI pakSapAtIonI vikRta daSTimAM teone dezanA kaLA ke sAdAInA guNe pratye abhAva che. bhAratamAM vartamAnamAM hamaNAM zilpa, sthApatya ane citra e traNe kaLAmAM evI vikRti paDI che ke bhAratI kaLAne nAza karaze ke zuM ? (1) sthApatyamAM pazcimanuM anukaraNa karI pazcimanA mALA jevA DhaMgadhaDA vagaranA vikRta ane kaLA vihina bhavane ubhAM thaI rahyA che. (2) suMdara mUrtionuM sarjana AMkhane AnaMda ApatuM tenA sthAne eka sukA lAkaDAnuM kuDu ke jene koI hAtha paga mAM mAthuM nathI tevA zilpanI prazaMsA thaI rahI che. (3) citro suMdara thatAM je prekSakone AnaMdathI sabhara karI detA tenA sthAne . Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 koI samaja na paDe tevA bALakoe karelA raMganA lapeDA ke guNapATa kothaLA para raMganA DhaMgadhaDA vagaranA pIchAmAM kapanA sajIne tenA guNagAna gavAya che. prekSakane samajAvavuM paDe che ke A zuM che? AvA AvA vikRta citra karI jagatane mUrkha banAve. yuropane A eka citrakAra pikAsAM ke je lAkhe pAuMDa AvA vikRta citromAM kamAye che te piteja kahe che ke mane paNa kAMI samaja nathI paDatI tevA ADA avaLA raMganA pIchAe pradarzanamAM suvarNacaMdraka apAvyA che. duniyA mUkhe che, te bIjAne mUrkha banAvI rahya no khule ekarAra kahe che. AvuM ja eka mahilA citrakAra kahe che ke mArA pALelA vAMdarAe karelA ADA ubhA pIchAe jagatamAM suvarNa caMdraka apAvyo. eja mahilAe jagatane ullu banAvatuM nivedana karyuM. moDarna ArTanA nAme bhAratIya kaLAne nAza thaI rahyo che. A kAMI kaLAne vikAsa nathI paNa bhAratIya kaLAnI hAMsI thaI rahI che. vartamAna kALamAM zilpa sthApatya kaLAne protsAhana ApanAra varga, dharmAdhyakSa, dhanADhya ane rAjAo have rahyA nathI tethI kaLAne protsAhana maLatuM nathI temaja A vidyAnA graMthonA saMzodhana paNa have thatAM nathI. AthI vartamAna kALanI sarakAre A kaLAne sarva rIte vikasAvavI joIe. vartamAna sarakAra te nRtya, gIta, nATakaTaka ane pheka citra jevI asthAyI kaLAne protsAhana ApI rahI che. jyAre sthAyI zilpa sthApatya kaLAnI upekSA thaI rahI che. sarakAranI udAsInatA che. sthApatyAdhikArI- vAstuzAstramAM yajamAne zipInA guNadoSa tapAsIne zreSTha zilpIne sakArIne kAryadhurA saMpavI. zAstrakAroe bAMdhakAmanA adhikArI pramANemAM cAra varga pADela che. (1) sthapati-pramukha, cIpha e jInIyara (2) sUvagrAhI rekhA citra doranAro, zilpIonI bhASAmAM "sUtra choDe " AciTekaTa (3) takSaka-sUtra pramANane jANanAra-pASANu kAryamAM nakazI rUpa karanAre - (4) vardhakI--be prakAranA kahyA che. ekate kASTha karma karanAra, ane bIjA mATI kAryamAM nipuNa (meDalIsTa). prAsAda zilpanI racanA bhAratanA pratyeka prAMtamAM kaMIka bhinna bhinna kahI che. temAM mukhya te uttara bhAratanI judI judI jAte cheparatuM te vizeSa bhAge nAgarAdi jAtinI racanA che. dakSiNa taraphanI draviDa jAti ane uttara dakSiNa varacenI vesara (thA virATa 1) jAtinA prAsAde che. zAstrIe Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 pratyeka prAMtanA bhinna bhinna tarIke (1) nAgara (2) dvaviDa (3) bhUmija (4) latina (5) vinAna (6) mizraka (7) puSpaka (8) sAvadhArA a mukhya jAti kahI che. uparAMta jI paNa cha jAti kahI che. uttara bhArata karatAM draviDanA prAsAdanI bhavya ane vizALa vistAranI racanA heAya che. uttara bhAratamAM vizeSa karIne vidharmIonI dharmAMdhatAnA kAraNe prAsAdanI racanA sakucita thaI hoya. bhAratanI pUrva-samudrapAra hindI cIna, anAma ( ca'pA ), keeDIyA, sIyAma, thAile'Da, jAvA, sumAtrAnA TApumAM bhAratIya sAhasika prajA doDha be hajAra varSathI vasIne tyAM ghaNAM ja bhavya prAsAdenI racanAe Azcaya mugdha kare tevI che. te bhAratanAja zilpIenI kRti che. bhinna bhinna kALamAM judA judA prAMtAmAM suprasiddha sthapatie thai gayA tenA kramavAra ullekhA maLavA dula bha che. je kAi jANumAM Avela tenI ahIM sakSisa nAMdha Apela che. semapurA zilpIe pazcima bhAratamAM mukhyatve pASANunuM kAya kare che, te uparAMta dhAtukAmamAM paNa teo praviNu hatA. te prAcIna purAvAo parathI jANI zakAya che. gupta kALamAM pAMcamI sadInA marmaMDapanA zAdhara nAmanA zilpI ane vi. sa, 744 mAM gujarAtanA zilpI zivanAganI banAvela suMdara dhAtunI mUrtio maLe che. baMgALamAM pAla rAjyakALamAM navamI sadImAM dhAtu kAmanA kuzaLa kaLAkAra dhImana ane dItapAla hatA. tenA namUnA nAlaMdAmAMthI maLela che. vi. saM. 1566 mAM acaLagaDha AbunI caturmukha mUrtie zilpIvAcchAnA putra devAnA putra akhudanA putra haradAse khanAvela. tyAMnI 1518 nI dhAtu mUrti DuMgarapura nivAsI samapurA zilpI lubhA ane lAMpAe bharela che. jodhapuranA killAnI tApA sAmapurA zilpIe seALamI sadImAM bharyAnA tenA para hajI lekhA che. sAMcI stUpanA dakSiNanA kaLAmaya daravAje i. sa. pUrvanI pahelI sadImAM putAnA kharce bAMdhanAra AMdhranA zrI sAtaparNI rAjAnA mukhya sthapati AnA madA hatA. sAranAtha nAme zilAlekhane zilpI vAmana hatA. arjunavarmAnI dvArA prazastinA ukiNuMka uttama rUpakAra siMhAkanA putra zilpI rAmadeva hatA. vi. sa. 999 pachI muLarAja sAlakInA sthapati sAmapurA ga'gAdhare rUdramahu-lanI racanA karelI. te kArya tenA parivAranA pautra prANadhare siddharAjanA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALamAM pUrNa karela. vi. saM. 1027 nA kALamAM vimaLa maMtrInA AbunA suprasiddha prAsAdenA nirmAtA gaNadhara nAme sthapati hatA. DabhedanA hIrAbhAgeLanA sthapati hIrA ghara somapurA hatA. tenI loka vArtAo gavAya che. vi. saM. 1285 nA kALamAM vastupALa tejapALanA AbunA adabhUta maMdiranA sthapati zanideva vizvakarmAnA avatAra rUpa hatA. agyAramI sadImAM pramANa maMjarI nAme kASTa zilpagraMthanA kartA nakulanA putra maladeva hatA. vi. saM. 145 mA arasAnA rAjasthAnanA rANakapuranA suprasiddha caturmukha jaina mahAprAsAdanI dharaNI vihAra racanA depAka nAmane somapurA zilpIe karela tenI loka kathA gavAya che. vi. saM. 1173 mAM dakSiNanA karNAkaTanA beluranA suprasiddha maMdiranA nirmAtA paMcAnana zilpI DaMkanAcArya hatA. paMdaramI sadImAM mevADanA kuMbhArANAnA rAjya kALamAM keTalAka sthApatyanI racanA bhAradvAja gotranA suprasiddha sthapati maMDana semapurA hatA. tenA traNa peDhInA putra pautroe rAjyAzraye kAme bAMdhelA ane te parivAra zilpanA graMthanI racanA paNa karelI che sU. maMDana vizvakarmA svarUpe hatA. sattaramI sadImAM mevADanA kAMkarAlI rAyanagara pAsenA rAyasAgarane hajAra phuTa lAMbe kAMThe ane navacekInuM kArya semapura zilpI e bAMdhela tene mevADanA rANAe gAma garAsa ane sattara hajAra kaca bakSisamAM ApI sanmAna karyAne leba che. vi saM. 1890 mAM pAlItANAnA jainenA pavitra zatruMjaya pahADanI be bhinna TekarIo hatI. zeTha motIzAhane maMdira mATe joitI jamIna meLavavA A be TekarI vaccene gALo pUrI vizALa sUke bAMdhanAra e janAne sthapati zrI rAmajI sAdhArAma kuzaLa sUtradhAra vizvakarmA svarUpa thaI gayA. amUlya kaLAne vAraso mUkanAra zilpIonA nAme maLatA nathI. evA nispRha azAtA sthapatiena amArA zata rAH vaMdana che. A graMtha dIpArNava graMthanI pUrtirUpe saMgraha karela che. judA judA graMthamAM kahelA vedha deSa saMgrahela che. temAM vizeSa karIne jJAnasAra aparAjIta, nirdoSa vAstu, gRhaprakaraNa, vizvakamAM prakAza (nA teramA adhyAyane 112 zloka che)ne vizeSa AdhAra levAmAM Avela che. ahIM aneka vedhane bahu suMdara rIte samajAvela che. bhUmi kevI pasaMda karavI, bhUmi parIkSA, sthaLanI pasaMdagI, kevI bhUmimAM ghara na kara, tyAja , bhUmimAMthI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakyahADakAnuM sAdhana, talavedha, tAlavedha, tulAvedha, svaravedha, kANuvedha, kRpavedha, chAyAvedha, vRkSavedha Adi dharAmAM aneka vede kahela che. vizvakama prakAzamAM kahelA 16 asthita vedha ane daza mahisthita vedha, gRhAbhUta, akasmAta-vRkSAbhUta vedha, vAstumama vagere cAra prakAranA vAstu draSyanA guNudeSa kahyA che. prAsAdanA vadhAmAM mAnahIna, adhikavedha, chaMdabheda, zreNIsaMga, jAtibheda, viSamastubha, bhinnadoSa, dhvajahIna vagere tathA liMga ane pratimAnA aneka doSa, drazyadoSa, pratimAnA ceSTA vedha khaMDita pratimAnA niNuM ya, jIrNoddhAra vidhi, tenA guNadoSo. vAstunA krUratA devAnA kayA sthAnamAM dvAra sthApananA guNadoSa, prAsAdanA devatAnyAsa, zavijJAna ane tenA satheodhana ane ane tenA matra. gRhaMprAsAdanA prAraMbhanA zubha muhUta, vRSacakra, dvAracakra, staMbhacakra, mAbhapAcakra, ghaMTA AmalasArAcakra, vAstu puruSAtpatti ane temAM aMgaparanA deva devIonA sthApana, vajralepanA be prakAra, pUjAvidhi, gaNapati vAstu digpAla, pUjAmatro,pUjAkUbyonI yAdI, gajapUjana ane sUtradhAra pUjanavidhi Adi. A sarvAM viSaye ne sa'grahita graMtha dIpANuMva graMthanI pUrti rUpe Apela che. pUrvAcAryoe je kaheluM che teja maiM vyasthita rIte ApavA prayAsa karyo che. jJAnasAra aparAjitanA 16 sALa AdhyAyamAMnA nirdoSa vAstu paheluM prakaraNu che. te vaikSa ane aparAjitanA savAda rUpe che. vizvakarmA prakAzanA teramA adhyAyanI akSarazaH AvRtti "prayAga ma`jarI" nAme sakSipta graMtha peAtAnA nAme uttara bhAratanA kAI paDiMta caDAvye che. A graMthamAM AkhA pAnAnA khAreka Alekhana, DroIMga ane bIjA aA nAnA pAMceka Alekhane che. A graMthamAM anya gadhAnA pramANeA levAmAM AvyA che. tenI jIddI noMdha 35 prathAnI ApavAmAM AvI che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrasatAna, prAsAdama'jarI, aparAjittasUtra, - prAsAdama'Dana, jayagraMtha, dIyANuM va, kSIrAIva, vAturAja, vRkSANuM va, jJAnaratnakAza, vizvakama prakAza, raphevAstusAra, gRhaprakaraNam, kalAnidhi, parimANuma'jarI, nirdoSavAstu, . * 23 rUpama Dana, devatAbhUtiprakaraNam, prakINuM kavAstu, ~ Ayatatva agnipurANa, . matsyapurANu, . gUDapurANa, mayamatama, zilparama, viSaNusahitA, vaikhAnAsAzam, * izvarasahitA, pratiSThAmayukha bRhasahitA zukranIti vivekavilAsa, AcAradinakara, jyotiSe taMtrazAstre ca vivAde zilpa | arthamAtra tu gRhaNIyAnAtra zabda vicArayet || garga vAstu, gautamIta"tra, pRthaka pRthaka prAcIna zilpangrIyAnA AdhAre sahita A graMtha che. A prathamAM saMskRta vyAkaraNa zuddhi ke mukhya zuddhinI kSati jaNAya tyAM sujJa vAcako huMsavRtti dhAraNa karaze evI mAzA rAkhu chu. zilpanA graMthA vyAkaraNa doSa rahita che tevu' nathI eTale A tA zilpIenI bhASA che. te rIte tene svIkAravA vinaMtI che. kavinI chaThThAmAM sarasvatI vase che, jyAre zilpInA karakamaLamAM sarasvatI ne kaLAdevI vaselA che. eTale zilpInA sAhitya ane kRti tarapha vizALa dRSTi rAkhatI. eka vidvAne kahyuM cheH jyAtiSa, tatrazAsra, vivAdagraMtha, Ayurveda ane zilpa thAmAM tenI bhASAnA zabdone bahu vicAra na karatAM tenA bhAvA ja grahaNu karaveA. agata noMdha- zilpa sthApatyane amArA vaza paraparAne kauTubika vyavasAya che. uttarAvasthA thatAM pahelAM mane ghaNA vakhatathI hamezAM evuM rahyA kare ke zilpa thAnA le bhAgya bhASAmAM anuvAda tenA marma ane Alekhane sAthe prakAzita thAya tA prAcIna bhAratIya vidyAkaLAne uttejana maLe. joke ghasAtI jatI sthitimAM jo tevA prayAsa thAya tA kaIka jaLavAya tevA hu prayAsa karU te mane AtmasataSa thaze evuM huM mAnuM, -- AvA graMtheAmAM dIpA vaprAsAda ma jarI hiMdI anuvAda, prAsa!# majarI gujarAtI anuvAda ane agrejI anuvAda tathA vaidhavAstu prabhAkara tena hiMdI gujarAtI anuvAda sAthe prakAzita thai rahyo che tethI mane AnaMda thAya che. A uparAMta kSIrAjhuMva, vRkSANuva ane beDIyA prAsAda tilakanA anuvAda Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taiyAra che paNa prakAzita thAya tema IcchuM chuM paraMtu huM aMgata rIte ATaluM badhuM kArya kaI rIte prakAzita karI zakuM? Arthika muzkelI che. prayAsa che ke A traNa matho paNa prakAzita thAya. AvA kAryamAM kSatio jANe ajANe thatI hoya e svAbhAvika che. mArA vyavasAyanA aMge mAre pravAsa rahetuM hovAthI prapha rIDIMgamAM kSatio rahI javA pAmI hoya tyAM sujJa vidvAne haMsavRtti dhAraNa karaze evI AzA rAkhuM chuM. - graMthanA mULa lekane AdhAra rAkhIne anuvAda karavAne prayAsa karela che. keTalIka vakhata jude artha karI matabheda ubho thAya. keTalIka vakhata zAstra pramANa ane pratyakSa pramANanI bhinnatAnA kAraNe AvA matabhedo tIvra bane che. keTalIka vakhata amuka prAdezika zilpIonI kArya paddhati parathI paNa matabheda ubhuM thAya che. paraMtu sujJa vidvAnoe durAgraha sevo na joIe. pUrNa vicAra karIne anya matane niSkAraNa utArI pADavA na joIe. kAraNe, saMjoge tapAsavA joIe. keTalAka vidvAnone samAgama thAya che, tyAre teo prAcIna vidyA prati Adara darzAvI bhalAmaNa kare che ke "ApanA sakriya ane siddhAMtika jJAnane vAra bIjAne pAchavI prajAne Apavo joIe." jo ke tenuM A sUcana yogya che paraMtu vidyAnA pyAsI utkaMDita umedavAra hovuM joIe. vidyA somapurA yuvAne grahaNa kare tevA prayAse be traNa vakhata karelA paraMtu upara jaNAvyuM tema pitAnI aMdaranI utkaMThA joIe. AthI mArA prayAso niSphaLa gayA te kahetAM mane duHkha thAya che. cAlu kriyA sAthe grahaNa karanArA mane bahu alpa maLyA che teTalA pUratoya mane kaMIka saMteSa mAnI lauM chuM. paraMtu vidyAnA anuvAda tenA marma ane Alekhana sAthe graMthenA prakAzanathI vadhu saMtoSa mAnI lauM chuM te paNa ghaNuM che. - zrI somanAthanA sAMdhara mahAprAsAdanuM nirmANa mArA haste thatAM temaja pATaNa, muMbaI, kalyANa, amadAvAda, haidrAbAda, kerAlA (malabAra), Agama maMdira pAlItANuM, prayAsapATaNa, jAmanagara, rAjakoTa vagere aneka sthaLoe prAsAdomAM nirmANa zi95 graMthe.nA sUtro samanvaya karI karela ane temAM zrI somanAthajI jevA sAMdhAra mahAprAsAda gujarAtamAM A varSe baMdhAye. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AthI AvA sAMdhAra mahAprAsAdanA yama niyame bIjA sAdhAraNa niradhAra prAsAdathI bhinna hovAthI e bhagiratha kArya karavAmAM bauddhika zrama levuM paDe tevuM te kArya hatuM. joke amArA kuLanA abhyAsa ane jUnA A bananA AdhAre mane ghaNuM madadarUpa thayA. AthIja huM AvuM mahAkAya prabhu kRpAe karavA saphaLa thaye koIpaNa vidyAnI sAdhanA vahela meDI paNa phaLadAtA thAya cheja tevuM mArA aMgata anubhavothI mAnuM chuM. vedoSanA vize viveka vikAsamAM munizrIe ghaNI suMdara bhASAmAM kahyuM che ga deopo yatra vedhAdi yatra saMmArjanAdikam / vahu dvArANi no yatra yatra dhAnyasya saMcaya // 1 // pUjyanne devanA yatra yatrAbhyutthAnamAdarAt / yatra jyeSTha kaniSThAdi--vyavasthA supratiSThitA // 2 // bhAnavIyA vizantyanta-bhAnavo yatra naiva ca / dIpyate dIpako yatra pAlana yatrogiNAm // 3 // zrAnta saMvAhanA yatra tatrasyAtkamala gRhe / jyAM vedha Adi deSa nathI jyAM ghaNI cokhAI che. jyAM pesavA nIkaLavAnA bahu kare nathI. jyAM dhAnyane saMgraha ghaNuM che jayAM devatA pUjAya che. jayAM atithine Adara thAya che. jyAM nAnA moTAnI maryAdA jaLavAya che. jyAM sUryanA kiraNe chAparAmAMthI aMdara pesatA nathI. jyAM dIpaka sArI peThe prakAza bApe che. jyAM rogI lekenuM rakSaNa thAya che. ane jyAM thAkelA manuSyane ArAma maLe che evA prakAranA gharamAM haMmezA lahamI vAsa kare che. vRkSa guNadoSa-kharjurI dADimI gammA karkandhIjapurakA / utpadyane gRhe yatra tanikRtAni mUlataH // 1 // lAdrIgovAM fthA-zvAsu sAmAn ! nRpapIDA vaTAnetra vyAdhi mudumbarAt / / 2 / / khajurI, dADamI, keLa, boraDI ane bIjerUnA vRkSa ne ghara AgaLa uge tyAM gharane samuLago nAza thAya. ghara najIka pIparanuM vRkSa heAya te roga thAya. pIpaLo hoya te sadA kALa bhaya utpanna thAya. vaDa hoya to rAjAne upadrava thAya ane huM bA hoya te netranA vadha thAya, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 lakSmI nAzakaraH kSIrI kaNTakI zatrumIpradaH / apatyannaH phalI tasmAdeSAM kASTamapi tyajet ||3|| dUdha nIkaLe tevA vRoA jo ghara samIpa hAya te lakSmIne nAza thAya. kAMTALA vRkSathI zatrunA bhaya upaje. phaLavALA vRkSathI sa`tinA nAza thAya. tema e vRkSanuM lAkaDuM' paNa tajI devuM, == kazcive puro bhAge vaTAzlAdhya udumbaraH / dakSiNa pazcime bhAge'zvatthaH lakSastagottare ||4|| vivekavilAsa koi vidvAne kahyuM che ke gharanA AgaLa dakSiNa bhAgamAM khare pazcima bhAgamAM pIpaLe ane uttara bhAgamAM pIpara sArA jANavA. (vivekavilAsa ) zilpa sthApatyane kalA sAhityanA graMthenA prakAzana aMge zrImAn zrI zrIgApAlajI nevaTIyAjI zepha sAhekhanA prayAsathI zrI bIralA kensananA Arthika protsAhana mATe teezrIne huM ghaNuMAja RNI chuM. pUjya pitAzrI ane vaDIlAe vidyAnA sa'skAra siMcyA ane mAkane ApyA. teenu RNa mArAthI vALI zakAya tema nathI. bALavaye aMgrejI vidyAbhyAsanI mahecchA hatI paraMtu vidhie juduM ja nirmANa kareluM hatuM. keTalAka kAraNAsara kauTubika vyavasAyanI sAdhanA karI vidyAnI tapa ArAdhanAe prabhu kRpAe mane ThIka phaLa ApyuM. A tra'thanuM hindIkaraNa mArA paramamitra zrI kapIlarAya jayasukhalAla AcAya kaiAviMde karI ApI mane AbhArI karela che. temaja A graMthanu` chapAi,kAma pAlItANAmAM premabhakita mudraNAlayanA vidvAna mAlika zrI dudAbhAi gAviMdabhAI dhAmeliyA ema. e., TI DI. (iMglenDa)e suMdara ane samayasara chApI ApyA khadala temane dhanyavAda ghaTe che. temaja mudraNAlayanA presa kAmadArane paNa dhanyavAda. sarve sukhinaH santu sarve santu nirAmayAH / sarve bhadrANi pazyantu mA kazcid duHkha ApnuyAt // vi. sa. 2021 Azvina vada 0)) dIpe svI tA. 24 okaTobara 1965 zilpI nivAsa-pAlItANA ( saurASTra ) trizuma macatu sthati prabhAzaMkara AghaDabhAi sAmapurA zilpa vizArada, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 7-8 zrI vedhavAstu prabhAkara anukramaNikA viSaya zloka patra viSaya zloka patra graMtha saMpAdakako abhinaMdana-patrikA 1 1 tAraGgAkA prAsAda tala citra 14 stuti pIThahIna, sthApatyahIna, jaMdhAhIna, TIkAkArakA paricaya zikharahIna 26-27 15 bhUmi parIkSA atidIrgha, TukA, skaMdhahIna, vinA tyAjyabhUmi baMdhakA, sAMdhacAlA na ho mastaka Rtu anusArabhUmi 9 6 sthUla, kama nImavAlA ye pAMca digmuDhakA neSTaphala aura digmuDhakA prakArakA doSa 28-29 15 doSa kahAM na lagato he 10-12 7 digmura, nachaMda. mastakabhArI, AnahIna zilAropaNake liye nIma kahAM taka e cAra prakArakA doSa 30 16 gAinA aura zalyazodhana 13-14 mahApITha. kAmadapITha, karNapIThakA gaNitake tIna yA cAra aGga mIlAnA rekhAcitra pratolyA svarupakA rekhAcitra 15 9 mAnahIna, adhika yamaculIvedha devamaMdirase kIsa dizAmeM lakSaNa 11-12 17 makAna banAnA 16 10 jagatIcokI maMDapa aura garbha gRhakA nAbhivedha aura vo kahAM doSa na bhUmitala kese rakhanA 1 . 17 vedha-vedhyakA aMtarase doSa zikhara rekhAgakA mahAmarma 34 17 chaMdabheda, jAtIbheda, padahona, ekIna lage 20-21 12 staMbha, mAnase dIrghahasva, vakra, prAsAdameM sAta daphA vAstupUjana hInamAna 35-37 18-19 karanA prAsAdavedha prAsAda yA maMDapoMkA sama viSamatala, vibhakti anusAra tala zikhara staMbha, paTTAdi, sama viSamakA banAnA 2. 13 doSa kese na ho ? 38 19 hInamAna, dvArahIna, kaulIhIna, apavAda | khaMDa meM ekastaMbha na muphano mUlaga staMbha-staMbhanyAsahIna 24-25 13 / dabAnA nahi 39 20 lage Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya zloka patra | viSaya loka patra kama cUrA yA adhika cUnA, sadhi- mUlamUrti aura parikara barNazaMkara cAlA vinA mAthAbhArI, vinA pASANakI udayameM sama vekI nima yA kama nimakA doSa 40 20, __ Agulako pratimA na banAnA 55 26 / bhinnadoSa pratimA doSabhinnadoSakA lakSaNa, kyA devako hAthapAvahIna, avyavahRta, nAsikAhIna, bhinnadoSa lage yA na lage 41 / 11 / 3 20 cIpaTA gAlavAlI, upadekhAtI, pAcIna dvArakA rekhAcitra uMcI draSTivAlI vikarAla, nIcI bhAjya prAsAda yA dhajahIna prAsAdameM draSTivAlI nAsikA pati draSTivAlI asura bhUtapretAdi vAsa bagala draSTivAlI jaMdhA kaTihIna, karatA hai nIcesehIna, bhAla nakha mukha vibhAgazikharakA zukanAza aura maMDapaparakA hIna, patalAdravyavAlI, patalA udayaghaMTAkA samanvaya 46 22 vAlI, rudana yA hasatI, adhika gRhamaMdirameM dha nAdaMDa na rakhanA 47 23 aMgavAlI laMbI AMkha ughADa baMdha gRhapUnA devapratimA pramANAdikA doSa karatA Azcarya vAlI pratimAke gRhapUjAkI mUrtikA pramANa 48 24 | citra 56-64 27-30 . gRhapUjana meM kyA kyA deva kItanA anyAya dhanase banAI hui, dusarA kArya ke rakhanA adhika nahi 49-50 24 lIye lAye pASANa ho, kamI jAstI eka hastapramANake gRhameM sthira aMgavAlI mUrti mUrti yA liGga na rakhanA 51 25 kyA prakArako azuddhi hui ho esA pratimAdravya mAnAdhikake parivAra hona liMga yA mUrtikI phIra pratiSThA mUrti ghare na pUjanA 52 25 karanI ? 67 31 tIna jaina tIrthakarakI mUrti gRhasthake so sAla pahele mahApurupAse sthApita ghara na rakhanA pUjanA 53 26 / yA unakI sAnidhyamA sthApita liMga pratimAdoSa khaMDita yA vyaGga ho to bhI tyAga khIla, chIdra, pola, jIvajAlA, na karanA sAMdhAvAlA rekhAmaMDala gAra liMGga kesI hAlatame khaMDita calita gAMuvAlA duSaNa dravya se pratimA patita agni sparza ho to bhI na banAnA 54 26 / samuddhAra karanA 68-69 32 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biSaya zloka nakha, keza, AbhUSaNake zastra yA vastra khaMDita ho to yaha mUrti deoSita nahi he samuddhAra vivi karake patra pura pUjana karanA 70-74 sthApita mUrti vyaGga khaMDita ho to visarjana karake anya pratimAkA sthApanA karanA 72 dhAtu ratnakI khaMDita mUrti phIra saMskAra yogya hai magara kaSTa pASANakI mUrti saMskAra yogya nahi. visarjana karanA 75 laghutama doSavAlI pratimAkA tyAga 76 34 36 nahi karanA khaMDita dagdha phaTI huI mUrtiko maMtra saMskAra na rahane se visarjana karanA79 mUrtikA taruNa yA bAla svarupa banAnA magara vRddha rupa nahi vanonA 8 1 36 kyA sajogo kyA sthAna para asurase bhraSTa liGgakA phora saMskAra karanA 82 bhita saMlagna mUrti sthApana karanA azubha hai, citralepakI mUrti bhitra saMlagna karanA devamUrtikA Ayudha karNa se ucA na karanA 83 84 37 ( janamata ) pratimA utthApana vidhi se karanA 85-87 38 atha jirNodvAra upase puNya bIpranugRha ke zivAlaya ye niSkAraNa 88 toDane se mahAdeoSa jIrNa vyaGga vAstu prAsAda vidhise toDanA 90-91 ra 33 35 37 37 89 39 viSaya jIrNoddhAra meM pUrva mAna rakhanA hona adhika na karanA aura vAstu dravya-adhika karanA zloka patra 92-93 anya vAstu maMdirako dravya dusaremeM' lenA doSa he , 41 94 42 atha gRhavedha - tandavedha tAlavedha, draSTevedha, jAve sta bhavedha, mamaveva mArgavedha, vRkSavetra, chAyAvedha dvAgvaitra, svagvedha, kIlavedha, koNavedha, bhramavedha, dIpAlayavedha. kUpavedha, devasthAnavetra 95-97 43-48 prathama bhUmikA AgekA bhAgame svAmIkI draSTi pILacA bhAga paDe to doSa hai 98 48 vizvakarmA prakAzokta gRhakA aMtasthita vedha 16 1 aMdhaka, 2 rudhira, kubja, 4 koNa, 5 badhIra, 6 digvakra, 7 tripiTa 8 vyaGga 9 mugja, 10 kUTila, 11 kuTTakaM, 12 supta, 13 zaMkhanAla, 14 vighaTa, 15 kaMka aura 16 kaira yaha solovedha 16 ko lakSaNa 99 - 104 49-50 vizvakarmokta gRhakA bahisthita dazaveva 1 koNa, 2, 3 chidra, 4 chAyA, 5 Rju, 6 vaMza, 7 ukSa, 8 ucca, 9 saMghAta ora 10 da Mta 1 105-118 52-55 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya loka patra viSaya loka pa 21 prakArake duSitagRha- dukAna-vAvamukha Age coDA pIche 1 parva nagara, 2 parvatapApAga molIta, / sakaDA acchA . 134 61 3 poSAga guphAke mIlana, 4 jalapravAha gokhapara khuMTA, dvArapara uparI bhUmimeM samIpa, 5 parata madhyame, 6 nadI samIpa, staMbha ho yA staMbhapara dvAra ho eka dvAra 7 do pahADoke bIca. 8 pahADa tApha para de| dvAra ho kI khaMDa yA ekI staMbha eka dIvAlase bhinna hoya, 9 gharame madeva yaha saba duSita he 135 // jalapravAha ho, 10 kiMvADa meM zana | gRhake koNa golamvRta ho yA 1-2-3 AtA ho, 11 gharame kauna ullukA | ko nA ho dAhinI yA bAMyI ora vAsa ho, 12 kiMvADa-jAlI khiDakI lave he ese gRha duSita he 136 62 morI hIna ho chIdra hIna ho, 1: gharame | phalavAlA yA puSpavAlA vRkSa yA zubha kharagoza zabda kare, 14 ajagara sApa } citrA lekhana karAnA 137 62 kA kAma ho, 15 je gRhapara bIjalI dimuha, padalora, garbhalopa. tharabhaMga paDI ho yA agnise dupita ho. 16 doSa viSaya pada tulAstabha vinA smazAna dupina, 17 samAdhI ho, nima 18 vinA vasA ( avAru), 19 mleccha / / pIDIyA bar3Ada-pagayIkA idra yama, cAMDAlakA vAsa ho. 20 bhUmimeM bIla rAjA bAkorA ho, 21 gho-goha rahatI ho / atha saMvardhanaeptA 21 prakArakA duSitagRha jAnanA 119-124 55-56 / gRha - bhavanakI vRddhi karaneme guNa doSa je gRha dekhanehI bhayaMkara lagatA ho 125 | bArA bhUmikA so hAyase uMcA makAna / gRhameM kyA kyA prakArake citra na na karanA (gargamata) 142-43 64 AlekhanA 126-127 57 | tulAvedha, tAlavedha, talavedha, vAstasArameM kahehae sAta prakArake vedha | vAvadha 144-46 ,, 1 jalavedha, 2 koNavedha, 3 tAluva, vAstupuruSakA kyA aGga na 4 kapAlavedha, 5 staMbhavedha, 6 tulAvedha, / dabAnA 7 dvAgveSa 128-133 59 | devadhvaja-kupa ora vRkSakI dusarA tIsarA gRha Age sakaDA pIche coDA ho emA / praharakA chAyA doSa 148-49 66 gaha dApita nahi he 134 61 / vAjikavedha, bhAgaSedha 150-52 67 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya loka patra / viSaya zloka patra panIhArA, ghaTI, dIpasthAna, khANIyA, | zAkhAgIre-bolavakSane pharaphUla bhAve rasoIghara, dravyakoSa-sIDI, gRhake kyA / zuSkavRkSa pallayAta ho. vinA Rtuke sthAname rakhanA phala puSpapatra ho, vRkSa pramANa jalagore / vAstudravyakA guNadoSa 15-155 67 yeha saba apazukana samajanA 179-81 76 gRhakArya meM kItane jAtIkA kASTako maMdira yA gRha pRSThabhAgameM chIdra na honA prayoga karane meM guNadoSa 156-57 68 | iSTa kAmame tharamAna rakhanA 182-83 77 kA dizAmeM mastaka rakhake zayanakarane / bhitadvAra pATabIma stabha nIcekI bhUmise meM guNadopa 158 , viTima uparako bhUmime na rakhe 184 77 dvAraveSameM kyA kathA gRha yA prAsAdanI pahelI bhUmikA udaya bedha kItanA dara 159-61 69 | uparakI bhUti 12 atha kAma karanA dvArakA uttaraGga nIcA ho to nahi to samavedha hotA he 185 78 lalATavedha, tuLAvedha 163 71 | sUryAkAra yA vikarNa na banAnA 186 79 stabhadvAra bhiti, pATa nIcekI bhUmise dvAra sampane staMbha-pATa ghoDA bhIta upara viparIta na karanA 167 71-72 | ho to doSa he 187 " zreNIbhaGga brahma zeSa 171 73 | samalA-na kAgavedha 188 , bhavanakA bIcalA cokame tIna dizAmeM prastAvanAmeM jahAM svacchatA viveka chaparekA nevA jaladhArA karanI cAro Adi he vahAM lakSmI bAta karatI hai taraphase na paDanA cAhIe 172 74 yA samIpa vakSakA guNaveoSa 1.26 mUla gharase DehalI balANaka nIce karanA | atha pravezaazAstrIya vAstu na karanA 173 , | 1 utmaMga, 2 honabAhu, 3 pUrNavAhu, atha gRhAdbhUtAni akasmAna akAraNa 4 patyacAya 189-193 79-81 dvAra udghATana, svaranAda, kampa, tornn| dhvaja bhaGga akAraNagIre dvAra-gaDha gRhagIre brahmavAkya-vedha aura vedhyakA aMtara gRhabhUmi phaTe kampe hame shRgaalaadi| pramANase doSa mukti kahAM kahAM pazu praveza akAraNa raktadhArA sapraveza doSa lagatA nahI 194-196 81-82 ye sarva akasmAta akAraNa ho to doSa utpanna ho te usakA neSTa pharakI mahA doSa jAnanA 176-78 74-75 aya kSadbhitAni mAnahInakA kahA~ doSa lagatA nahi gRha samIpakA vRnameM se sdana-hAsya / mausama 194 83 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya bhoka gargatatre= mana aura cakSuse saMtuSTI ho vahAM doSa nahi lakSaNahIna vAstu ho paraMtu manakI prasannatA ho vahAM doSa nahi 200-201 zukra atha bhavane dvAra sthApana - nizcita 81 padakA vAstu dvAra sthApana kagnA zaharameM cAro dizAkA gRha zubha he patra 199 83 85 202-208 86 "" devamaMdirakI pradakSaNA - 211 devamaMdira meM pranAtAkA niyama staMbhavedha, vAstuvedha, devavedha, 213 gRha jIrNoddhAra meM dvArapramANa kInese vAstupUjana karanA zilpi lakSaNA - vAstukArya eka hAthase 214 209-210 87 " 212 88 " " karAnA 215-21789 je vAstu guNa adhika ho ora doSa alpa ho vaha vAstu nirdoSa samajanA 218 vAstu doSa adhika ho ora guNa alpa ho vaha vAstukalA karanA 2/9-220 90 prAsAda devatAnyAsa tharame devokA vAsa honA hai to pUjana karanA 221-244 91-96 vAstu dravyAnusAra vAstunAmAbhidhAna 245-250 97 atha zalyavijJAna zalyakA prakAra bhUmi zuddhi karanA zalyadarzaka koSTaka zalyazodhanakA maMtra 251-259 98-101 phara 19 viSaya zloka patra gRhaprasAda prAraMbhase zubhamuhUrta dekhanA vRSacakra - pRthvI suti veThI jAgatI dekhanA 260-261 102-104 dvAra sthApanacakra vatsacakra 263-66 105-107 4 dhAtu-vaghA 286-93 118-20 vajralepakA dusarA prakAra - 1 karAla 2 mudgI 3 gulpAsa 4 kalka 5 cikama braddhodaka e sarvanA mizraNane vajralepa 294 312 120-124 pUjA vidhi-gaNapati pUjana saMkalpa pUjA AratI vAstu pUjA vAstukA sarva devakA pUjana dipAla janakavAna pUjana maMtra pUjA pUrNAhutI kSamAyAcana visarjana 313-333 125-131 pUjA dravya sUtradhAra pUjanavidhi vAstupITha aura anya pratiSThA sAmagrIkA zolpIkA adhikAra AcAryakA adhikAra yajamAna sUtradhAra sUtradhAranA aSTasUtra kATagA siddhi prAsAdAGga deva svarupa 334-355 132-139 || saMpUrNa // staMbhacakra mobha = pATacakra 267-270 108-109 maMThA AlamasArAcakra 271-73 110 dvArameM rAhu dekhanA rAhu vatsa choDake muhurta karanA puSpa nakSatrakI prazA 274-280 111-13 "" vAstu puruSotpatti 282-285 vAstu puruSakA aGga para devokI sthAna 214 vajralepa ( hada hinA ) 1 kalpa nAmaka vajralepa 2 vajralepa 3 kalka (vagrasara ) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAMPANIM 21226 aisies toraNayukta vividha stambho Abu Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mans are SIRE SITE VIDE BREA samadala rupastambha zAkhAyukta dvAra Abu Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha saMpAdakako abhinandana patrikA Adideva mahAdeva kRpApAtro mahAtanuH / oghaDajo mahAmAjJa zilpazAstra vizAradaH // 1 // kailAsasya mahAmero jIddhiArakArakaH / prabhAzaMkara nAmAya mAnyaH keSAM na kArakaH ? // 2 // satya satya punaH satya satyadharma pravartakaH / vRkSArNava ziva prokta kSArArNava yatano // 3 // granthAnAM zilpazAstrasya punaruddhArakArakaH / / Adideva namastubhyaM namastubhya' vizArada // 4 // Adideva evA zrI zivajInI kupAvaDe mahAprANa e ghaDabhAInA suputra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zilpavizArade zrI seminAthajIne mahAmeru kelAsa prAsAdane Ape jIrNoddhAra karyo che. zrI prabhAzaMkarabhAI saMsAramAM kene mAnya nathI ? (sarvane mAnya che.) satyadharmanI pravRttio mATe vRkSArNava tathA kSIrAIva jevA mahAgraMthe racanA zivajI ane hari dvArA racAyelA ane zilpanA mahAna prAsAda grAno Ape tenA marma samajAvI jIrNoddhAra karela che. Adideva evA zrI mahene tathA zilpavizArada zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIne amArA vaMdana ho. . Adideva mahAdeva kI kRpA pAtra mahAprAza bhoghahabhAi muta mahAprAsa zilpazAstra vizArada mahAmeru kailAsa ke bIddhAra kAraka zrI prabhAzaMkarajI saMsArameM kIsake mAnya nahIM hai ? apita sabake hai| ya satya hai bhora bArabAra satya hai ki zivajI dvArA racita "mArNava" aura hari racita "kSIrArNaba" satyadharmake pravartaka hai| zilpazAstrake maMthoke punaruddhAraka hai / Adideva ! Apako namaskAra ho aura zilpavizArada ! Apako bhI namaskAra hai| zubhecchaka snehAdhIna manaHsukhalAla lAlajIbhAi somapurA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REAMPIRA zrI sarasvatI AOSOMPURA. MP.SOMPURA. ADSUHPAAD zrI vizvakarmA COMPURA RASDMPURA.. zrI gaNapati Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sarasvatye namaH // zrI vizvakarmaNe namaH // zrI gaNezAya namaH // sthapati prabhAzaMkara saMgrahita // vedhavAstu prabhAkara . // stuti // zrI vighneza namaskRtya haMsArUDhAM sarasvatIm / brahmA viSNu mahezvarA zriyA gaurIM namAmyaham // 1 // zrI gaNapatine namaskAra karuM chuM. haMsavAhInI sarasvatI-brahmA, viSNu, maheza, lakSmI ane gaurIne huM (prabhAzaMkara ) namaskAra karuM chuM. 1 ___ zrI gaNezajI, haMsavAhInI sarasvatI, brahmA, viSNu, maheza, lakSmI evaM gaurIjIko meM (prabhAzaMkara) namaskAra karatA hu / 1 // granthakartA paricaya // bhAradvAjamune gotra zilpi zrI gamajIguruH / tatputro nemajI nAma bhavAnIzaMkarAtmajaH // 2 // tajjohamo'ghaDajI vayaH prabhAzaMkara nirmitA / vizvakarmA prasAdena pUrvAcAryAdita zivam // 3 // bhAradvAja muninA gotramAM zilpazArI (maMgalajI-narabherAma-lAdhArAma nA putra) rAmajIbhAI vaMzamAM thayA tenA putra nemajI, temanA bhavAnIzaMkara, temanA oghaDabhAI ane temanA kaniSTha putra nAme prabhAzaMkara zilpazAstrI che. zrI vizvakarmAnI prasannatAthI pUrvAcAryoe kaheluM vadhavAstuzAstra meM (prabhA3re ) nirmANa yu. 2-3 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAradvAja munike gotra meM zilpazAstro : paMgalajI-narabherAma-lAdhArAma tatputra) rAmajIbhAi vaMzame huaa| rAmajIbhAI ke suputra nemanI, unake bhavAnI zaMkara, Unake bhoghaDabhAi hue| oghaDabhAike kaniSTha putra prabhAzaMkara nAmake zilpazAstrI hai jinhoMne zrI vizvakarmAke prasAdase pUrvAcAna kahe hue vedhavAstuzAstrakA nirmANa kiyA / 2-3 bhaya bhUparIkSA 1-kSetramAdau parIkSeya gandhavarNa rasaplavaiH / / madhupuSpAmla zItAni gandhAni vimAnupUrNataH // 4 // zItA raktA ca haritA kRSNA varNA tathA kRmAt / madhurAM phaTukA tiktAM kaSAyAM ca rasa kramAt / / 5 / / vAstu kSetranI prasaMdagImAM prathama bhUminI parIkSA tenAM gaMdha. varNa, svAda ane DhALa uparathI karavAnI kahI che. mIThI sugaMdhavALI-brAhmaNane, puSpa kI kSatriyana, bhArI-vaizyane, mane tAbhI-zUdra 15 zraSTa tarAvI. sa3, satI, lIlI ane zyAma varNanI bhUmi brAhnaNAdi varNane anukrame zreSTha jANavI. svAdiSTa, kaDavI, tIkhI ane turI svAdavALI bhUmi anukrame brAhmaNadi catukrne yogya vI. 4-5 bAstu vidyAmeM jamInakI jAMca: bhUmikI jAMcameM usakI gandha, varNa, svAda aura dAcha parase karanekA kahA hai / khuzaghudAra brAhmaNoM ke liye, puSpa surabhita kSatriyoMka liye, khaTTI vaizyoM ke liye, aura vikSa bhUmi zudroMke liye zreSTha hai / raMga yAnI ki varNakI dRSTise sapheda, lAla, hare aura zyAma varNakI bhUmi prAhmaNAdi caturvarNake anukramameM yogya hai / svAdiSTa, kahumA, tIkhA aura kaSAya svAdavAlI jamIna anukramameM brAhmaNAdi caturvarNake liye yogya hai / 4-5 1 bhUparIkSA kaI prakArase hotI hai / jamInake andara gADa dhanAke phira usI miTTI ko isI gADameM bharanA / jo miTTI bharanese vRddhi ho to uttama agara ghaTe to neSTa samajhanA / nAja boyara bhI parIkSA hotI hai| jamImameM 1 rAja 41 rAja yaja pramANakA gaDhe meM pAnI bharake so kadama calakara vApasa AnA / isa samaya meM jo pAnI pUrA bharA huA ho to bhuttama bhUmi, pAnI meM rahe to neSTa jAnanA / bhUmike AkAra parase bhI kasoTI ho sakatI hai| lekina yaha saba ko mAma, zahara, nagara basAne ke samaya ho sakatA hai| zaharameM milI huI jamIna ke guNa doSakI jAMca to zusake AkAra parase .. kI jA sakatI hai| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyaMta vRddhidaM nRNAM iMzAna pAgurAka lavam / puruSAdhaH sthita zalya' na gRhe doSada bhavet // 6 // agnipurANam IzAna ane pUrva taraphanA DhALavALI jamIna sarvane atyaMta vRddhi karanArI jANavI. gharanI bhUmimAM zalya deSakAraka che, paraMtu kadAca jamIna mathALethI mANasanA mAthaDAthI nIca je zakya hoya te te gharane vizeSa devakartA nathI. (paraMtu prasAdane ane rAjabhavanana pASANa, jaLa ke vALu retI sudhI khedI jamIna zalya kADhI nAkhavA. zalya eTale hADakA, kelasA, rAkha, vALa, cAmaDuM -e deSakAraka kahyAM che. paraMtu dhAnya ke suvarNAdi dravya zreSTha kahyAM che. paNa te kADhI levA. ) 6 ___ izAna aura pUrva kI dAlU bhUmi mAlIphake liye zreSTha vRddhi kartA hai| gharakI bhUmimeM zalya dokAka hai paraMtu puruSa pamANaseM nimna zalya doSakartA nahI hai| (kintu pAsAda aura gajabhavanake liye patthara, jala, ja vANu thANA cAM tA luTArU nI chU) 6 krA , vAra, bhasma aura camahA ko zalya kahete hai / dhAnya-varNAdi dravya zreSTha dravya kahalAte hai phira bhI unako nikAla lenA cAhiye / 6 pasaMda karane lAyaka bhUmi-kaunasI bhUmi vajrya hai ? smazAne parvanAgre ca kSArabhUmi tathaiva ca / katri vityA re vAAi pumiH + 7 || mleccha cAMDAla kugrAman tyaktyA bhUmi vasennaraH / pUrvA'para soma zreSThA bhU yami digU vivarjitA // 8 // ramazAna pUrvakALamAM heya tevI jamIna, parvatanI TecavALI, khAravALI, pANInA dhaMdhavALI ke pravAhavALI, bhejavALI, jyAM pUrvakALe devamaMdira ke sthAnaka hoya tevI jamIna, sapanA rAphaDAvALI, jyAM pave yuddha thayuM hoya tevI jamIna, rahe. cAMDALo jevA zudra varNa vaselA hoya tevI jamIna ke tenA pADezanI jamIna, kutrAma-jyAM sajajana na vasatA hoya ane durjane vizeSa vasatA hoya tevA grAmane kugrAma kahe che-AvA neSTa sthAnenI bhUmi para manuSya vasavATa mATe ghara, bhavana ke devamaMdira paNa na bAMdhavuM, pUrva, pazcima ane uttara mukhavALI jamIna zreSTha jANavI. paraMtu dakSiNa mukhanI jamA ( zakaya hoya tyAM) tajavI. cha-8 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .( neTa -vartamAnakALamAM A sUtra jaLavAtuM nathI, jaina maMdira zaherane viSe cAre dizAmAMthI game te dizAmAM karavAnuM kahyuM che. ) bhUtakAlameM jahAM smazAna ho esI jamIna, pahADakI coTI ho, kSAra yukta ho, pracaMDa jala pravAha AtA ho, koi smAraka ho, devamaMdira ho, sA~pakA bIla ho, yuddhabhUmi ho, mleccha cAMDAlo jese varNa base ho, yA unakI paDozameM ke uparokta sthAno para raheneke liye makAna aura devamaMdira nahIM karanA cAhiye / pUraba, pacchama aura uttarAbhimukha bhUmi zreSTha hai| kintu dakSiNAbhimukha jamIna vayaM hai| ( vartamAnakAlameM yaha sUtrakI muzkila hai. jainamaMdira kisI dizAmeM hotA hai isameM doSa nahIM hai ) 7-8 zIta kAle uSNadA ca uSNa kAle zitapadA / prazastA sarvottamA bhUmirbhASite vizvakarmaNA // 9 // je jamIna ThaMDInA kALamAM garama hUMphavALI jaNAya ane garamInA samayamAM unALAmAM ThaMDaka Ape tevI bhUmi sarvottama jANavI. tevI bhUmi vasavATane yogya vizvakarmAe kahI che. jhADameM jo uSmAdAtrI ho, garbhIme ThaMDI-zita pradAna karatI ho, yaha bhUmi basane ke liye sarva zreSTha kahI hai| esA zrI vizvakarmA kahete hai| atha dig sAdhanam digzuddhi kRte vAstau digmUDha vAstu ghedhakRt / jIrNe tu sthApite vAstu dhodoSo na vidyate // 10 // thAzaya, nagara, devamaMdira, rAjabhavana, ghare Adi vAstu zuddha dizAnuM sAdhana karIne zuddha dizAmAM bAMdhavA. paraMtu te dimukha vidizAmAM thAya te dimUDha vAstuvedha jANu. paraMtu jINuM vAstu bhavana ke prAsAda ke gRha je vimUDha hoya te tenA jIrNoddhAramAM tene deSa na jANo. jalAzraya, nagara, devaprAsAda rAjabhavana aura gRhAdi vAstu digsAdhana jheneke bAda zuddha dizAmeM nirmANa karanA cAhiye / kintu yadi digmUda Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidizAmeM ho to use digmUDha vastuvedha samajhanA / paraMtu jIrNa vAstu bhavana yA prAsAda yadi digmUDha ho to bhI jIrNoddhAra meM doSa nahIM hai| pUrvottare ca digmUDha mUDha pazcima dakSiNe / taya mUDha' amUha vA tattu tIrtha samaM hitam // 11 // pUrva ane uttara dizA vacce eTale ke IzAnakANa tarapha vakra dimUDha hoya agara pazcima ane dakSiNa dizA vacce eTale nityakANa tarapha vaka dimUDha hoya te te dimUDha na jANavuM. te tIrtha samAna jANavuM. (tIrtha samAna khita42 che.) 11. pUrva aura uttara ke bIca arthAt izAnakoNameM yA pazcima aura dakSiNa ke bIca naiRnyakANameM cakra digmUDha hoto digmUDha na mAnanA / yaha tIrtha samajhanA cAhiye (tIrtha sama hitakara hai. ) 11 siddhAyatama tIrtheSu nadInA saMgameSu ca svayaMbhU vANa liGgeSu natra doSo na vidyate jinendrANAM samavasaraNe digdoSo na vidyate / / 12 / / 3 sUtrasaMtAna vaLI dimUDhane deSa kyAM kyAM nathI lAgato te kahe che ke siddhapuruSane AzramamAM, tIrthasthAnamAM, nadInA saMgama sthAne, svayaMbhU liMganA maMdira mATe dimUhane doSa lAgatuM nathI; vaLI jaina tIrthakaranA samavasaraNanI racanA karavAnI hoya tyAM dimUhano doSa lAgatuM nathI. 12. dizAdoSa kahAM nahI lagatA hai ? siddhapuruSoMke AzramameM, tIrthasthAnameM, nadIkA saMgama sthAname, svayaMbhU bANa liMga ke maMdirameM, digmukha kA doSa lagatA nahI. aura jaina tIrthaMkaroMkI samavasaraNakI racanAkA sthAnameM dizAdoSa lagatA nahI / 12 zalya zuddhira-jalAMtikaM sthita zalyaM prAsAde doSadaM nRNAm / tasmAtprAsAdikI bhumi khanet zilA jalAnvikAm // 13 // 2 isa zlokakA artha aura rItase biThAnekA mata hai| ki pUrvAdi dizAmAMmeM jamIna na ho no digmukha hotA hai / dusarA mata yaha bhi hotA he ki tIrtha sthAnameM yAlo jIrNoddhAra jaisA ho to doSa naho hai| 3 aparAjita sUtra 351 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devamaMdiramAM zalya jaLa sudhI doSakAraka kahyuM che. tethI prAsAdanI bhUmi pANI Ave tyAM sudhI ke bAjhela paththara (merama) ke UMDe retI Ave tyAM sudhI pAye kheda. ( je pradezamAM retALa bhUmi=jamIna heya tyAM zalya zuddhi thAya teTale UMDe pAye khetIne zilA sthApana karavI. ) 13 devamaMdirameM zalya jala taka doSakartA kahA hai| isase prAsAda bhUmike liye to jala yA Thosa patthara taka yAto gaharemeM reta A jAve vahAM taka . nAMva gADanA caahiye| (jisa pradezameM retIlI jamIna ho vahAM zalya zuddhi vahAM taka gahare brAkara kUrmazilA ropaNa karanA cAhiye / 13 pASANaM ta jalAMta vA vAlukAMta khaneha bhUmim / kezAM gArA kASTa lohA sthikAMtAM zodhayet bhUmim // 14 // prakIrNa vAstu keTalAka AcAryo kahe che ke paththara Ave tyAM sudhI ke pANI Ave tyAMsudhI UMDe ke retI Ave tyAM sudhI pAye khedI bhUmi zuddha karIne zilA sthApanA bhATe (hevamahinI bhUbhirnu ) manana 429. za-(vA) ssaalAkaDuM, laTuM, hADakAM, rAkha Adi zalyanuM dhana bhUmimAM karI jamIna zuddhi karavI. ( khoparI zIMgaDA vagere zalya che. dhAtu, dravya ne dhAnyane paNa uttama salya kahyuM che paNa te kADhI levuM) 14 kaI AcAryoMkA maMtavya hai. kiM zilA sthApana ke liye deva mUmiko patthara, pANI yA to gahare meM zuddha bAlU AjAya vahAM taka nIMva khodanA vAsturAja aura kalAnidhi graMthomeM devamaMdirakA nIMva kotanA gahare modanA : zilAnta vA jalAnta vA vAlukAnta khanettaM ca / gApuraM ca mahAkSAri izyaMte khAta lakSayAm // vAsturAja devamaMdira-gApura-bajANakAdina pA paththara ke pANI Ave tyAM sudhI ke jyAM ekalI ja AvatI hoya tyAM UMDe bAjherI ratI sudhI dayA. te tame lahANuM jANavA pa De davAne hetu vAlva zedhana ane bhAratanI daDhatAne che te lakSamAM rAkhIne - devamaMdira-gApura-balANakAdi kA nIMva pASANa, jala yA draDha pAlu-taka khodanA yaha khAnaka lakSaNa jAnanA-gherA nIMva khodanekA hetu. zalya zodhana aura mApanakI draDhatAkA hai| bhasmAGgAra kApTena nakha zASaNa carmaNi: zRGgAsthi kapAlatha zalya zuddhiH kRte sati // matsyapurANa. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) cAhiye / bAla, koyalA, lakaDI, lohA, haDDI, bhasma = rAkha Adi zalyAMkA zodhana karake jamIna zuddha karanA / 14 atha gaNitaH Aya RkSa gaNa caMdra caturaMGgA prayojayet / AyavyayoraMza zuddhi jIrNo citayetgRhe || 15 || prakIrNa vAstu 3 194 Prix ---- citrakatha darzana citrarUpa pranolyA cinurasaMbha beDa yAna pos. pratAlyA svarUpa Greg Manda pa vicica pratolyA catusthama makaradhva alolyA catuSkikA rUpa vizeSastha sma yuSma Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) ka navIna prAsAda ke rAjabhavana ke gharamAM (1) Aya (2) nakSatra (3) gaNa (4) caMdra e cAra arthe gaNitanAM meLavavAM, paraMtu jIrNoddhAra vAstumAM Aca, vyaya ke aMzakanI zuddhi jovAnI jarUra nathI. 15 ' . navIra rAsAH rAmavana gaura judo (?) mA (2) nakSatra (3) gaNa aura (4) caMdra ina cAra gaNita ke aMgoko milAnA, lekina nIrNa vAstumeM Aya, vyaya yA aMzako zuddhikI jarurata nahi hai / 15 devamaMdiranI kaI dizAmAM ghara na karavuM - varjayedarhataH pRSTamagraM tu ziva sUryayoH / bramAviSNu ca pArzvantu caMDI sarvatra varjayet // 16 // viveka vilAsa jina tIrthakaranA maMdiranI pAchaLa, ziva ane sUryanA AgaLa, brahmA ane viSNunA paDakhe ane caMDIdevInA maMdiranI kei paNa bAjumAM najIka ghara na karavuM. 16 jina tIrthakarake maMdirake pIchale bhAgameM, ziva aura sUrya ke agra bhAgameM, brahmA aura viSNu ke bAju-dhArtha meM aura caMDIke najadIka kisI bhI bhAgame manuSyako ghara na banAnA cAhiye / 16 9 neTa-nAgada zilpaprathama eka 15 pramANe bhaNata meLavavAnuM kahyuM che te uparAMta ekavIza aMge melavavAnuM AyatattvAdi graMthamAM kahyuM che, paNa te durlabha che. uttarapradezomAM A gaNitanI judI rIte kahI che. kSetraphalane amuka amuka vaDe guNAkAra karI amuka bhAge bhAgavAnA kahyA che. kavi zilpaSyamAM paNa Ava, nakSatrAdi aMge melavavAnuM kahyuM che, deva deva manuyAya rAkSamadhyA cakrakSeyo udaya Aya varNa ca he muni sukhakArayet // devAlayane devagaNa gharamAM manuSyagaNa ane adhama jAtinAne rAkSasagaNanA nakSatra gaNita 'tama meLavavA he muni gharanI ubhaNIne Aya varNa pramANe devo evo ahIM artha karavAmAM Ave che. deva ke manuSyane janma nakSatrane je maNa hoya te meLave paraMtu avahAramAM zilpIo ne dharmAcAryo ? matanuM samarthana karatA nathI. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) nAmiSedhaH - 6 agrataH pRSThatazcaiva vAma dakSiNa to'pivA / prAsAda' kArayedanya' nAbhivedha vivarjayet // 17 // aparAjita sUtra koI paNa prAsAdanI AjubAju bIje prAsAda karavAnA hoya te AgaLa, pAchaLa ke paDakhAnA gavaidha thavA na devA. mULa prAsAdanA gale anya prAsAda karavA. jo gavedha thAya te nAbhivedhanA doSa jAva ane te tava 17 jaba eka prAsAda kI AgepIcheke bagalameM anya prAsAda nirmANa karanekA ho, taba mUla maMdirake Age pIche yA bagalakA garbhavedha na honA cAhiye. jo garbhavedha ho jAya to ise nAbhivedha kahate hai / vaha avazya tyAjya hai | 17 zivasyAgre zivaM kuryAt brahmANa brahmaNo'grataH / biSNoragre bhavedviSNu jino jaine vo raviH // 18 // brahmA viSNoreka nAbhau dvaryo deSio na vidyate / zivasyAgre'nya devasya dRSTi vedhAnmahAbhayam || 19 // zivanA madira sAme zivanuM, brahmAnA sAme brahmAnuM, viSNunA sAme viSNunuM, jainanA sAme jainanuM, sUnA sAme sUryanuM maMdira bAMdhavuM te nAbhi nAbhavelamAM sanmukha ke pAchI te ThIka che, paraMtu paDakhe khIjuM maMdira karavAnuM DAya ane jo jagAnI vakratA ya to garbhagRha ke mahapanA ke chevaTa catuSTikAnA gabha meLavIne anya maMdiranuM nirmANu karavuM; tema karatAM eka khIjAtAM staMbha ke krANunA vadha na thAya te lakSamAM rAkhavu. nAbhivedha meM Age pIchekI bAta to ThIka hai lekina pArzva meM dUsarA maMdira banAnA ho aura jagaha kI vakratA ho to karbhagRha maMDapa yA catuSkikA ke garbha milAkara anya mandira kA nirmANa karanA, dharnA kisI eka dusarA maMdira kA staMbha yA koNakA vedha na ho yaha khyAla meM rakhanA cAhiye / caNDikA bhavenmAtA, yakSaH kSetrAdi bhairavaH / zaiyAsteSAmabhimukhe ye meSAM ca hitaiSiNaH // cadaMDanA sAme kAI mAtAnu, yakSa, kSetrapALa, bhairavanuM, ema eka sAmasAme mukhe tharSa ke. jimedrasya tathA yakSA devAca jinamAtRkAH / Azrayanti jina sarve ye yokA jinazAsanaH // jina, yakSa, vagere sava jinakrAsananA deva-devIo jinanA AzrayanA je, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedha tajIne bAMdhavuM. brahmA ane viSNunA maMdira eka sAmasAmA eka nAbhie bAMdhavAmAM Ave te deza nathI, paraMtu zivamaMdiranI sAme anya koI paNa deva sthApana na karavAnuM kAraNa ke draSTivedhathI mahAbhaya upaje che. sUryanA mATe paNa temaja anya graMthamAM kahyuM che. 18-19 zivamaMdirake sAmane zivakA, brahmAke sAmane brahmAkA, viSNuke sAmane viSNukA, jinake sAmane jinakA, sUrya ke sAmane sUrya kA maMdira nAbhiSedha choDakara karanA. brahmA aura viSNu ke maMdira eka hI nAbhi para karanA isameM doSa nahI kintu ziva maMdira ke sAmane kisIke bhI maMdirakI sthApanA na karanA kyoM ki isase draSTivedhase mahAbhaya paidA hotA hai| ( anya granthomeM sUrya ke liye bhI asA hI kahA hai ) 18-19 prasiddha rAjamArge ca prAkArasyAntare'pi vA / 'tyaktvA dviguNItAM bhUmi tatra doSo na vidyate / 20|| mutrasaMtAna - nAbhidhamAM ke anya bIjA vedha vacce je prasiddha rAjamArga hoya, kilo hoya agara kaI aMtara vaMDI jevuM hoya agara te vedhasthAnathI bamaNI UMcAI jeTalI bhUmi tajIne je te vedha hoya te tene deva sAgata nathI. 20 . nAbhivedha yA anyavedha bIcameM sareAma rAjamArga ho, killA ho yA divArakA aMtara jaisA ho yA Sedha sthAna se dviguNI bhUmi choDakara ge vedha ho to usakA doSa nahIM hai / 20 ucchAyAd bhUmi dviguNA tyaktyA caitye caturgaNAm / veSAdi doSo naivasyAdeva tvaSTa mata tathA // 21 // AcAra dinakara A cAra dinakaramAM kahyuM che ke gharanI cAIbI bamaNI ba itajIne ane jina ya maMdiranI UMcAIthI cAragaNI bhUmi tane je sAca vedhAdi deSa hoya te te doSa lAgatuM nathI evuM vizvakarmAnuM kathana che. 21 AcAra dinakara granthameM kahA hai ki parakI UMcAise dviguNA bhUmi tajanA aura jainamaMdira kI uMcAise caugunI bhUmi choDakara jo sAmane vedhAdi doSa ho to bhI vaha doSa lagatA nahIM hai asA vizvakarmAkA kathana hai / 1 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) kurme kumme paTedvAre padmAravyAM yAM tu pauruSe / ghaTa dhvajayoH pratiSThA yAmeva puNyAha saptake // 22 // prAsAda banAvatAM cauda vakhata muhUrtomAM vAstu zAnti karavAnuM kahyuM che. para tamAye (1) zikSA sthApana samaye, (2) niyatale,(3) pATa sthApane (4) 12 sthApana, (5) pazikhA samaye, (6) prAsAI puruSa sthaapneAmalasA sthApana samaye ane chelle, (7) dhvajA pratiSThA samaye ema sAta vakhata puNyAha prasaMge muhUrta avazya vAstu pUjana karavuM. 22 prAsAda nirmANa kAlameM caudaha muhUrtame vAstu zAnti karanI cAhiye. phira bhI usameM zilA sthApana samaya para kuMbhastaMbha dvAra sthApana pATa bhAroTa lagAne padmazilA lagAne kA prAsAda puruSa sthApana kAle Amala mArA dhvajA pratiSThA samaya dina mAtra puNyAha prasaMgopara vAstu pUjana avazya karanA / 22 aba prAsAda yevAdhi:-- vibhakti bAlacchandAya zigvarodha hi kArayet / ardhA bhivAnaka rUpAne talaccheda tathAbhidham // 23 // prAsAdanA taLadane vibhakti pramANe ja upara zikhara karavuM, uparanuM zikhara je nAmathI oLakhAtuM hoya teja taLa cheda rAkhavuM temAM pheraphAra hina 4221. 23 prAsAdake taLacchedakI vibhakti anusAra hI Upara zikhara karanA; UparakA zikhara jisa nAmase jJAna ho usako ho nalaccheda rakhanA caahiye| IsameM kabhI phera nahIM karanA cAhiye / 23 hInapAne ko depA karAne tAna samAsataH / / ' Adhuni bAra hone kauli hIne dhanakSayaH // 24 // apada sthApanA nabhai mahArogo vinidizet / staMbha vyAsoda, hIne kAntA tatra vinazyati // 25 // zAstramAM kahelA mAnathI ochuM karavAthI thatA do huM kahuM chuM - hAra mAnathI hIna karavAthI AyuSya ghaTe, kaulI nAnI karavAthI lakSmIne 7 nAtihIne-manAlIne pAThAntare - - - - - - - - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ \ 11 jeej slmjh , (33r #" - . . . " * * --- 40 s7 | ki . as .. Bin - w RE A ' " " - - aa maiN . ** " " | dh. 1 15 : 1 a 1 >F3 : . ....soo sbbul3. svaa - 19:rti - - - --- -200 1 2 3 G.E.O.3.:* 85 piaa . . . - ' ) - 8 tooN 1 r-ts'ee.xdhh w% Celkkuwala - - * ** -- A + :--- -. hai :rree Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAza thAya ke anAhInathI paNa te pharI staMbhanA padathI vimukha je staMbha sthApana karavAthI mahAroga utpanna thAya. staMbhanI jADAIthI ke UMcAIthI sAchu 42vAthI striin| nAza thAya. 24-25 zAstra meM kahe hue pramANase hInakama karanese hote hue doSoMkA varNana aba meM karatA hU~-dvAra mAnase kama karanese AyuSya gharatA hai. kaulI hIna yA pranAla hona se lakSmI kA nAza hotA hai. padake sthAnase ora jagaha para staMbha rakhane se mahAroga hotA hai, saMbhake pramANase patalA yA UcAi meM pramANase hIna staMbha se strIkA nAza hotA hai / 24-25 . prAsAde pITha hIne tu nazyati gajavAjinaH / rathoparatha hIne tu prajA pIDA vinirdizet // 26 // ~ jaMghA hIne bhavet bandhornAzaH kartukArediko stathA / * zikhare honamAne tu nazyati putra pautrakAH // 27 // aparAjita prAsAda pITha vagaranuM karavAthI hAthIDAnA vAhanonI samRddhino nAza thAya, prAsAdanA ratha uparathanAM upAMgo AdimAnathI ochA karavAthI prajAne pIDA karAve, maMDovaranI jaMghA ochI karavAthI bhAIo ane kartA karAvanArane nAza thAya, zikhara pramANuthI nAnuM karavAthI putra ane pautrone nAza thAya, 26-27 prAsAda ke poTha bImA karane se hAthI ghoDAkA bahinakI samRddhikA nAza hotA hai. prAsAdake aMgo pAi ratha uparatha bhavAdi mAnase kAma karanese prajAko pIDA hotI hai| maMDovarakI jaMghA hInase bhAIyoM kartA aura karAne cAloMkA nAza hotA hai| pramANa meM choTA zikhara banAnese putra parivArakA nAza hotA hai / 26-27 ati dIrthe kulocchedA istre vyAdhi samudbhavaH / sthapuTe sthApane pIDA kartA tatra vinazyati // 28 // skaMdha hono kabaMdhazca samasaMdhi ziroguru / apasArite pAdazca paMcate dhana nAzakAH // 29 // aparAjitasUtra zikhara tenA pramANuthI lAMbuM karavAthI kuLane nAza thAya, vadhu TUMkuM karavAthI vyAdhirega thAya-(1) zikhara bAMdhaNe kape ochuM karavAthI, (2) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ABL (16) capaTa gherAmAM AdhavagaranuM zikhara, (3) sAMdhacALA vagaranuM abha, (4) nIcethI sAMkaDu ane mAthA bhAre kAma, (5) pramANathI nIce sAMkaDuM hoya e pAMca doSa dhana=lakSmI nAza karavAvALA che. 28-29 18. zikharapramANase lambA karanese kulakA nAza hotA hai. choTA karane se vyAdhi roga hotA hai. sthUla nIceseM behada moTA karanese karAnevAloM ko uter kAraka aura nAza karane vAlA hotA hai / ( 1 ) zIkhara bAMdhaNe kAma ho (2) capaTa tharake baMdha vinA (3) sAMdha para sAMdha ho ( 4 ) Upara caur3A aura nIcese saMkaDA ( 5 ) pramANase nIcekA saMkaDA ho jaisA pAMca doSa lakSmIkA nAza karatA hai / 28-29 mda -12 --30 digmUDho naSTa chandazca dvAyate hone zigeguruH / jJeyA doSAstu catvAro prAsAdAH karmadAruNAH ||30|| aparAjitasUtra arma off+maugiama 7-1-1-- --- ---- bhAga vRkSAsa 20167 I lo -karmapITha ... | Sig-base)-bal-EN-UN - -kA-mada-pITha senauf 8-.. -------737418-77. - 4 - 12 36 -ghara NA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hyA Aya ( 17 ) che - ( 1 ) higbhUDha hoya, (2) chaDalaga, (3) hAya ane (4) mAthA bhAre kAma hoya te bajI sIna yAra hoto vyayathI oche ne azubha prAsAda kamamAM mahAbhaya'kara cAre dASA jANavA. 30 aura cAra doSa kahA hai- (1) (1) vyayase kama aura azubha Aya ho to vaha prAsAda karmame mahAbhayaMkara cAra mAnAdhika na kartavya mAnahInaM zAstrokta vidhi mAna zubha sarva kAmasu // 31 // nirdoSavAstu zAstramAM kahelA mAnathI adhika na karavuM, tema mAnathI Adhu pazu na karavuM, paraMtu zAstromAM kahelA mAna vidhithI sava kArya karavAthI te zreyane ApanArUM jANavuM. 31 na kArayet / digmUDha ho (2) chaMdabhaMga ho ( 4 ) aura zirase bhArI kArya hoM doSa hai / 30 zAstrameM kahe hue mAnase hIna yA adhika kAryaM na karanA kintu zAstroMke kahe anusAra vidhimAnase karanese kArya zreyaskara hotA hai / 31 yamaculISedhaH eka dvitrika mAtrAbhi garbhageha yadAyatam / yamaculI stadA nAma kartR bhartra vinAzikaH ||32|| aparAjita sUtra prAsAdane garbha gRha (ma`Dapa ke cekInA pada) paheALAIthI eka e traNa mAtrA UMDAImAM vadhu hAya tA te bAMdhanAra ane aMdhAvanArane vinAza karanArI yamazullI nAmanA vedha jANavA. 32 prAsAdakA garbhagRha (maMDapa yA cokokApada ) coDhAise eka do yA tIna mAtrA se bhI gaharAI meM jAstI ho to vaha karAne vAle aura zilpI kA vinAzaka yamacullI vedha kahate hai / 32 agatyAM lopayedcchAlA zAlAyAM maMDapaM tathA maMDape naiva prAsAdA grasta vaid doSakArakaH ||33|| prAsAdamaMDana jagatIthI zAlA (cAkI), cAkIthI maMDapa ane mA~DapathI prAsAdane gabhagRha ema uttarAttara bhUmitala UMcAM UMcAM karavAM, tema na karavAthI doSa kAraka thAya che. tethI te upara kahyA tema uttarAttara bhUmi UMcI karatAM javuM. 33 jagatIse zAlA ( caukI), caukIse maMDapa aura maMDapase prAsAdakA garbhagRha yahI rItase uttarottara bhUmitala ucA uMcA karanA / bhUmitaka Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIcI karane se doSakAraka hai| (isase upara kahe anusAra uttarottara bhUmi cI karAte jAnA ) 33 bhitteH pRthutve yanmAnaM tacchRta krama UrdhvataH / / garbhamadhye yadA rekhA mahAmama kSayA vahA // 34 // sUtrasaMtAna prAsAdanI bhItanI jADAInA mAna pramANe upara zikharanA zRMgo kamathI caDhAvavA. paraMtu mULazikharanI rekhA pAya je garbhagRhamAM gaLe te te nAza karanAro evo mahAmarma upajAvanAra deSa utpanna thAya, mATe gabhArAmAM zikharano pAyo gaLavA na de. 34 prAsAdakI dIvAroMkI cauDAike mAna anusAra Uparake zikharoMke zrRGga kramase caDhAnA. parantu zikharakI mukhya rekhAkA pAyacA agara jo garbhagRhameM galatA ho to vaha nAzakartA esA mahAmama doSa paidA karatA hai| ( isa liye garbha gRhameM zikharakA pAyacA galanA na cAhiye) 34 8 chandabhedA na kartavyo jAti meM do na vA punaH / udbhavecca mahAmI jAti bhede kRte sati // 35 // sUtrasaMtAna 8 udabhedanA sAmAnya artha zilpIomAM eka sarakhu jevuM, eka bAju hoya tevuM bIjI bAju hovuM joie ema manAya che. paraMtu aMdabheda samajavA mATe ghaNuM vAcavuM vicAravAnuM che. tevuM sAhitya zipamAM che saMgIta, kAvya, rAga, rAgaNI, svara adimAM laghugurU che tevI rIte zipamAM paNa tenA cha prakAra chaMdanA banAvela che. (1) bheru' (2) 5774 (3) 76 (4) bhuumich| () GREE (6) thA. mehaMdamAM nAgarA, vidi, bhUmajAda. latinAdi, sAMdhAra, virATAdi e cha It rahyA che, evI ja rIte gUDhamaMDapanA cha chada-satArA maMDapanA chaMda, vitAna (ghumaTa)nA chaMda, zAlAnA chaMda, pIThanA chaMda, liMganA chaMda, vedikAna chaMda, nagaranA chaMda, jaLAzayanA chaMda, rathayaMtranA chaMda, ema aneka chado kayA che. te badhuM ghaNuM vicAravA samajAyegya che. chadabhedakA sAmAnya artha zitipaAMmeM eka samAna; eka ora ho jaisA dusarI aura samAna ho mesA hotA hai kintu chaMdabheda samajhane meM khUba mananIya vicAraNIya sAhitya zilpazAstrame hai, saMgIta, kAvya, kalA, svara, rAya, rAginI Adime laghuguru kahA hai. asA zilpameM bhI cha prakArake bheda batAye hai. (1) meruchanda (2) khanDachanda (3) patAkAchan (4) sUvichanda (5) udiSTa chanda (6) naSTachanda kahA hai| meruchandameM (1) nAgarA (2) drAviDa (3) latina (4) bhUmija (4) virATa (6) sAMdhAra chanda hai. gUDhanRtya caMdrAvaloka, bhadrAvaloka Adi jaise maTapake chanda hai. vitAna (guMbaja ) ke chanda, zAlAkA iMda, pIThake chaMda, liGgake chaMda, vedikA chada, nagara ke, jalAzrayoMke, rathayaMtrake Adi aneka chaMda kaheM hai. yaha saba mananIya hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) chaMdabheda ke jAtibhedanA dAye thavA na devA; jAtibhedathI mahAmama ne rASa upaje che. 35 chandabheda aura jAti bhedake doSa na honA cAhiye. jAtibhedase mahAmamaM doSa paidA hotA hai / 35 prAsAda maTha maMdiram / pada hIna na kartavya eka staMbhe kRte dvAre putra patnI dhana kSayaH || 36 || sUtrasaMtAna devaprAsAda, rAjaprAsAda, maThe ke jaLAzayamAM pada hIna na karavuM. eka sUtramAM jyAM staMbhA Ave temaja mUkavA. ADA eka sta'bhu ke ekI staMbhe ke gharanA vacce ekaja stabha Ave tA te veSathI putra, zrI ane lakSmInA nAza thAya. 36 devaprAsAda, rAjaprAsAda yA maTha yA jalAzrayo meM pada hIne na karanA, eka sUtrameM jahAM staMbho paMktimeM khar3e karanA. dvArake madhyame staMbha nIMdanIya hai. eka staMbho yA ghara meM eka staMbha hone se vedhadoSase putra, strI aura lakSmatar nAza hotA hai / 36 dIrgha mAnAdhika sve cakre cApi surAlaye / chandamede jAtibhede hInamAne mahadbhayam // 37 // sUtrasaMtAna devAlaya mAnathI lAMbu, TU'ku` ke vAMku ke chaMdabheda ke jAtibhedathI para hAya ke mAnahIna hoya te deASathI mahAlaya upaje che. dvAra vacce eka staMbha ke khUNA zAkhanA gALAmAM hoya te doSa mahAlaya upajAve. paraMtu dvAranA gALAmAM be stabha ke e khUA maLatA hAya te doSa nathI. ( yugmeSu bhaved zreSTha) 27 devAlaya mAnase laMbA, TraMkA, vakra yA chaMdabheda yA jAtibhedase para ho yA mAnahIna hotA mahA bhaya kartA hai. daravAje ke bIca eka staMbha yA konA galatA ho to doSa hai kintu do staMbha yA kone gaLate hoto doSa nahIM hai / 37 samatala ca viSama saMghATo mukhamaMDape / bhityantare yadA staMbhaH paTTAdi naiva dRSyate / / 38 / / sUtrasaMtAna prAsAdanA AgaLa mukhama'Dapa joDatA jo e khaMDa UMcAnIcA vacce bhIMtanuM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) aMtara hoya te staMbha ke pATa Adi samaviSama, AghApAchA ke UMcAnIcA heya te temAM doSa lAgato nathI. (aMtara na hoya te doSa jANavo.) 38 __prAsAdake sanmukha maMDapa joDanemeM vicameM dIvArakA aMtara ho to staMbho yA paTTAdi sama viSama yA uca nIcA ho to doSa nahIM hotA hai| 38 kSaNamadhyeSu sarveSu staMbhameka na dApayet / dadyAdyugmAkArameva mUlagarbha na pIDayet // 39 // eka khaMDa ke padanI vacce ADe eka taMbha na mUko, paraMtu be je staMbha mUkavA. paNa garbha paDAvA na de. (garbha dabAvA na de.) 39 eka khaMDa yA padake bIca ekahI staMbha na rakhanA. balki dokA yoga yugma staMbha rakhanA. phimta mUla garna dabanA na cAhiye / 39 alpalepa bahulepa samasaMdhiH zige guruH / apratiSThA pAdahInaM tacca vAstu vinazyati // 40 // sUtrasaMtAna caNatara kAmamAM sAMdhAmAM che cUno ke bahu sUno bharela hoya temaja caNatara kAmamAM nIce uparanA tharane sAMdha cALe na hoya to agara kAma mAthAbhAre (nIce esAra e che ne upara vadhu hoya) hoya agara pAyA pITha vagaranuM hoya tevuM vAstu prAsAda, rAjabhavana, maTha ke jaLAzaya nAzane 42 // 3 . 40 kAmameM cunAkama yA jyAdA ho. tharakA sAMdha cAlA na ho. mastaka bhAri kAma ho yA to nIma pIDa vagairA kama ho yaha vAstu nAzakarane vAlA jAnanA / 40 athabhinnadoSaH-bhinnadoSakara yatsyAt prAsAda maTha maMdiram / mUSakai jarjAlakai dvArA rAzmibhi ca prabheditam / / 41 / / brahmA viSNu zivANAM bhinnadoSAnadRSyate / jina gauri gaNezAnAM gRhe bhinnaM vivarjayet / / 42 // sUtrasaMtAna prAsAda, maTha ke maMdirane bhinnadoSa kahyo che; uMdara ke kaLIyAnA jALAM heya agara bhIte phATIne sUryanA kiraNo garbhagRhamAM pravezatAM heya te te bhinnadeSa jANavaH brahmA, viSNu ane zivanA devamaMdiramAM bhinnadoSa lAgato nathI, paraMtu jina, pArvatI ane gaNezanA maMdiramAM bhinnadeSa sAge cha. 41-42 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) LE :: PATLINETVNEPALI Hi H .. .. .. / DEHA. HTS ' ka MAHAREL Fina ' .L:--- 1 - - - .- . tuaniaNAMAMLCicarnataka E m - % -- E P RE POS Dasa ARA-.. ArdenAR BALLY - - - . . PLEA : P cIna dvAra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) prAsAda gaDa yA maMdirako bhinnadoSa kahA hai cUhe yA mATAke jAle ho yA dIvAra jarjarIta honese sUryakA kiraNa garbhagRhameM dAkhila hotI ho to bhitradoSa kahate hai. brahmA, viSNu yA mahezake maMdiroMme bhinnadoSa nahI lagatA; varanA jina, pArvatI aura gaNezajIkI maMdiroMme bhitradoSa lagatA hai| 41-42 maMDalaM jAlakaM caiva kIlaka muSira' tathA / chidra saMSizcakArAca mahAdoSA iti smRtA // 43 // sUtrasatAna prAsAda ke gharamAM bhamarA maMDaLa kare, kareLIyA jALAM kare, jIvaDAM chetarI bAMkA pADe, bhamarA dara kare-chidra pADe, (plAstara) cUnAmAM to paDe, pipaDI paDe, bhI temAM cIrA paDe te mahAdeSakAraka bhinnadoSa jANavA. arthAt kartAe jIddhAra karAva. 43 prAsAda yA gharameM bhauMre, makaDI, bhunage Adi bhitome, jAle chidra Adi kare yA cUnemeM phaTIva kareM to yaha mahAdoSa kAraka bhinnadoSa samajhanA arthAt kartAko prAsAda bhavanakA jIrNoddhAra karAnA cAhiye / 43 bhUta preta pizAdi rAkSasAca vasantikaH / tasmAtprAsAda niSyanne sarvathA prokSaNa caret // 44 // mayaRSie kahyuM che ke prAsAda deva vagarane apUjaya (vAzI) rAkhavAthI temAM bhUta, preta, pizAca, rAkSasane vAsa thAya che mATe prAsAdamAM haMmezA Rs5 5555. 44 maya RSine kahA hai ki prAsAda devahIna apUjya rakhanese usameM bhUta preta pizAca aura rAkSasakA vAsa hotA hai. ataH prAsAdameM hamezA deva virAjamAna karanA / 44 nizcinheM zikhara draSvA dhvajAhIna tathaiva ca / amurA vAsa micchanti vajAhAna mugalaye // 45 // prAsAda maMDana dhvajAnA cihna vagaranA devAlaya joIne asure vAsa karavAne Icche che mATe maMdiramAM deva padharAvIne dhvajA caDhAvavI. dhvajA vagarane prAsAda na rAkhe. 45 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) dhvajA cinha vinAkA zikhara devAlayakA dekhakara asura bAsa karanA cAhate hai isa liye maMdirame deva prasthApita karake prAsAdakA zikhara dhvajAhIna nahIM rakhanA / 45 9 zukanAsA samA ghaTA nyUnA zreSThA na cAdhikA / etanmAne na vArAMganAkhye maMDaye ca balANake // 46 // sUtrasatAna zikharanA gunAsa barAbara maMDapano AmalasAre ke zAmaraNanI mUla ghaMTA samasUtramAM rAkhavA, paraMtu zukanArAthI ghaMTA nIcI hoya te zreSTha che. paraMtu zukamAsathI ghaTA UMcI na rAkhavI eja mAna pramANa nRtyamaMDapa ke balANuka (pravezadvAra parano maMDapa)nA AmalasArA samasUtramAM rAkhavA hai zudhanAsathI nIyA rAmavA. 46 zikharake zukanAsa barAbara maMDapakA AmalasArA thA usake zAmaraNakI mUla ghaTA samasUtrameM rakhanA. zukanAsaseM nIcI ghaTA uttama. kiMtu zukanAsase Uco ghaTA nahI rakhanA. isI mAnake samasUtra nRtyamaMDapa yA balANaka ( praveza maMDapa ) kA AmalasArAghaTA rakhanA / 46 na kadApi dhvajAda DI sthApyo vai gRhapaMdire / kalazAmalasArau ca zubhadau parikirtitau // 47 // yivekavilAsa gRhasthanA gharamAM je gRhamaMdira hoya te te para kadApi dhvajadaMDa na caDhAva; paraMtu AmalasAre ane kaLaza caDhAvavAthI te zubhane denArUM at. 47 gRhasthake gharame agara devamaMdira ho to usa para kabhI dhanadaMDa nahI caDhAnA. kinta AmalasArA aura kalaza caDhAnese zubha denebAlA samajhanA / 47 9 aparAjita sUtra saMtAnanA sUtra 185 nA teramA zlokamAM A matanuM samarthana kare che jyAre teja maMca anya sthaLe zukAsanA barAbara maMDapane AmalasAro samasatramAM rAkhavAnuM kahI dhaMTA nIce na rAkhavo tevuM kahe che. prAsAdamaMDana, vAsturAja, vAstumaMjarI, jJAnaratnakoza Adi graMthomAM mahIM uparokata ApelA matanuM samarthana kare che. __ aparAjita-sUtrasaMtAna ke sUtra 185 ke terame praloka meM isa matakA samarthana karate hai hAlAki isI prathameM anya sthala para zukanAsa barAbara maMDapakI ghaMTA samasUtra rakhanA. nIcI nahIM rakhane kA kahA hai| prAsAdamaNDana, vAsturAja, vAstumaMjarI, zAmaratnakoza Adi graMthomeM yahAM uparokta diye hue matakA samarthana kiyA gayA hai| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) -atha deva pratimA gRhamA pramANAdi doSAH / gRhapUjA yogya pratimA pramANa: aMguSTa parva dAramya vitasti bidevatu / gRheSu pratimA pUnyA nAdhikA zasyate budhaiH / 48 // matsyapurANa 12 masyapurANa kare kahyuM che ke aMguThAnA parvathI vaheta (narva AMgula) sudhInI deva pratimA gharane viSe javI. tethI meTA pratimA gRhapUjAmAM buddhimAne na rAkhavI. nava hAthanI mUrti sudhI devAlayamAM ane tethI vizeSa mATI mUrti khullAmAM pUjavAnuM vizvakarmAe anya graMthomAM kahyuM che. nirdoSavAstumAM bAra AMgaLa sudhInI murti brAhmaNane ghera, nava AMgaLa sudhInI mUrti kSatriyane ghera, sAta AMgaLanI dhirane ghera, pAMca AMgaLa sudhInI zuddhanA gharane viSe pUjavA kahyuM che. 48 matsyapurANa kArane kahA hai . aMgUTheko porase bAlinta (nau iMca) bharakI deva pratimA gharameM pujA. isase bar3I pratimA gRhapUjAme buddhi mAnako nahIM rakhanA cAhiye hAyakI mUrti devAlayameM pUMjanA aura isase bar3I khullemeM pUjanekA kahA hai ) / 48 (niSi vAstu granthame bAraha AMgula taphakI mUrti brAhmaNoM ke ghara, no AMgulakI kSatriyoMke, sAta AMgulakI vaizyoMke, aura pAMca iMcakI mUrti zudroMke gharameM pUMjanekA kahA hai / ) gRha liGgA dvayaM nAya' gaNezaMtrayameva ca / zakti traya tathA zaMkha matsyAdi dazakAMkimH / / 49 / / dve cakre dvArikAyAstu zAligrAma dvaya tathA dvau zaMkho nArcayet tatra sUrya yugmaM tathaiva ca / deSAM ca pUjane naiva udvega prAptuyAMdahI // 50 // rupamaNDana gRhasthane gharane viSe eka pUjAmAM be liMga, traNa gaNapati, traNa devIpUrti, traNa zaMkha, masyAdi daza avatAro, dvArakAnA be mukhavALA be zAligrAma dvArakAnA be zaMkha, ane be sUryanI mUrtio te sarva eka pUjamAM pUjavA nahIM. tethI udveganI prApti thAya che. 49-50 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) gRhasthake gharameM pUjAmeM do liMga, tIna gaNapati, tIna devImUrtiyAM, tIna zaMkha, matsyAdi daza avatAra, dvArikAke do mukhabAle do zAligrAma, dvArikAke do zaMkha aura sUrya kI do mUrtiyAM-ina saba eka pUjAmeM rakhanA nahIM cAhiye, kyoMki usase udvegakI prApti hotI hai / naika hastAdi to'nyUne prAsAde sthiratAM nayet / sthira na sthApayedrehe gRhINAM duHkha kuccayat / / 51 // sUtrasaMtAta eka gajathI nAnI derImAM sthira liDa ke pratimAnuM sthApana na karavuM gRhastha pitAnA gharamAM mUrti ke liDanI sthira sthApana kadI na karavI. sthira karavAthI te duHkhadAyaka thAya che. ( raudra pratimA caMDI, bharavAdinI gRhasthane ghera sthApanA na karavI. pUjAmAM pratimA caLa rAkhavI. ) pa1 eka gajase choTI devakRlikAme sthira liMGga yA pratimAkI sthApanA karanA nahIM / gRhasthako apane gharameM mUrti yA liMGgakI sthApanA nahIM karanA / sthira karanese gRhasthako duHkha kAraka hotA hai| raudra pratimA caMDI-bhairavAdikI sthApanA gRhasthake ghara kabhI nahI karanA, pUjAke liye cala pratimA hI rakhanA / 51 pratimA kASTa lepAzma daMta citrAyasAM gRhe / mAnAdhikA parivAra rahitA naiva pUjayet // 52 // matsyapurANa pratibhA (1) 40TanI, (2) apanI, (3) pASAnI, (4) giant, (5) yinI, (6) vAyadhAtunI, 2 bhAnathI nyUna adhi DAya OM parivAra rahita hoya te te gRhasthane ghare pUjavI nahi. arthAta dhAtunI pratimAnuM gRhe pUjana karavuM. (neTa - citra, lepa ke dAMtanI pratimAnA deSa anya graMthamAM kahyA nathI. ) para pratimA (1) kASTako (2) lepakI (3) pASANakI (4). dAMtakI (5) citrakI-ora paMcadhAtu lohakI mAnase adhika yA kama ho yA parivAra rahita ho to gRhasthake ghara pUjanA nahIM arthAt dhAtukI pratimAkA gRha manA karanA / (noTaH citra, lepa yA dAMvakI pratimAkA. doSa anya anyaumeM kahA nahI hai / 52 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) neminAtho vIra mallInAyau vairAgyakArakAH / yo vai maMdire sthApyA na gRhe zubhadAyakA // 53 / / AcAra dInakara na titha zabhA (1) nebhanaya, (2) maDAvI22vAmI bhane (3) mallInAthajI e traNe virAgyakAraka che tethI e traNa pratimAo prAsAdane viSe sthApana karI pUjavI zubhadAyaka che, paraMtu ghara maMdiramAM te traNe pratimAo sthApana karavI zubhakAraka nathI. 53 jaina tirthakaroMme neminAthajI, mahAvIrasvAmi aura mallInAthajI ye tInoM vairAgyakAraka hai| jisase ina tInoMkI pratimA prAsAdame sthApana karanA zubhadAyaka hai, lekina gharamaMdirame yaha tInoMkI pratimAoMkI sthApanA zubhadAyaka nahIM hai / 53 atha pratimA doSA* kilikA chidra suSira-trasa jAlaka saMdhayaH / maMDalAni ca gArazca mahAdaraNa hetave / / 54 // devatAmUrti prakaraNam - pratimAnA dravya-pASANa ke kaSTamAM khIlA, chidra, pilANa jIvanA jALAM, sAMdhA, maMDalAkAra rekhA ke gAra gAMTha hoya tevA dUSaNavALuM dravya doSa kAraka jANavuM. pa4 pratimAke dravya-pASANa yA kASTameM kIla, murAkha, pola, jIvajaMtuke jAle, sAMdhA, maMDalAkAra rekhA, gAra yA gAMTha ho to yaha dUSaNavAlA dravya dopakAraka hai / 54 . rakSitavye parivAre doSadA varNasaMkarAH / .. na samAMgula saMkhyeSTA pratimA mAnakarNike // 55|| rupamaMDana. de.ma.pra.. pratimAnA parivAramAM ke parikaramAM paththaranI varNasaMkaratA ( be raMga agara rekhAvALA ) hoya to te doSakAraka che. pratimAnI UMcAInuM pramANa eka AMgulanuM rAkhavuM ITa che. 25 pratimAke parivArameM yA parikarame pattharakI varNasaMkaratA (do raMgavAlA yA rekhAcAlA) ho to vaha doSamaya hai| pratimAkI UMcAikA pramANa sama . aMka na rakhanA ISTa hai, do aMgula ( doharA) nahIM rakhanA / 55 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) pANipAda viniAMjAtu dhanakSaya vinAzinI / ciraMparyuSitA yAtu nAdartavyA yatastataH // 56 // matsyapurANa TUMkA hAtha pagavALI ke aMga vagaranI pratimA dhanane nAza kare che. avAvarU pratimAe jayAM tyAMthI grahaNu na karavI. pad choTe hAtha pAMvavAlI yA aMgahIna pratimA dharakA nAza karatI hai / idhara Udharase jaisI taisI paDI huI binaupayogI pratimA grahaNa nahIM karanA / 56 10 nAsAhInA zriyaM inti du:kha dainye kapolayoH / Ugra mayaRSi kahe che ke nAsikAhIna pratimA lakSmIneA nAza kare che, beThelA gAlavALI pratimA duHkha ApanArI jANavI, bhayaMkara dekhAvanI pratimA karAvanArane zighra nAza kare che. 57 pratimA zIghra nihaniSyati nAyakam / 57 // mayamatam RSi kahate hai ki nAsikAhIna pratimA lakSmIkA nAza karatI hai / beThe hue gAlavAlI pratimA duHkhadAtA samajhanI bhayaMkara dikhAtI huI pratimA karAnevAlekA jaldI nAza karatI hai / 57 10 pUjanika mukhya pratimA bhacAra svarUpavALA pazcima ane uttara bhAratamAM mahu ochI jovAmAM Ave che. joke mu prAdhAnya sthApita na hoya tevA svarUpavALI mUrtismA bhayaMkara hoya tevI zava svarUpamAM dhArazvarAdi viSNumAM nRsiMhAvatAra svarUpa, caMDI kArlAdevI svarUpo, ca'DInA svarUpamAM zarIranAM pAMsaLA hADaDDa dekhAtI stana lakhatA peTa upara vIcchI dekhAtI -sanA AbhuSaNAvALI mUrtie jUnI jovAmAM Ave che, tevI mUrti e pUnika bahu ochI che, vizeSe karIne prAsAdanI ja dhA kuMbhanA vibhAgamAM kAtarelI hoya che. jo ke pUtra bhAratamAM bhagALamAM " kALI " nI mUrti jIbha ADhelI bhayaMkara rUpavALI zatrunuM mana karatI pramukha rIte pujAya che. bhayaMkara pujya mukhya pratimA pazcima aura uttara bhAratameM kama dekhane me AtI hai / zalAMki pradhAna rUpase sthApita na ho ise svarUpavAlI bhayaMkara mUrti ho-jaise ki zivakI aghorezvara viSNukA nRsiMhAvatAra caMDI aura kAlIkA svarupa, caMDIkA zarIrakI haDhIyA dekhAi dete hai / laTakate stanabAlI peTa para bicchuvAlI esA rudrasvarUpavAlI purAnA mUrtiyAM hama dekhate hai / kiMtu mukhya prAdhAnya sthAna para pUjya hone ke bajAya prAsAdakI gaMdhA kuMbhA ke tharake vibhAga meM banAyI huA haiM / pUrva bhArata meM baMgAla meM kAlikIkI mUrti muMhase jIvA nIkalatI huI zatruke mardana pharatI pUjAtI hai / draviDa maisura prAMta meM mahiSAsuramardinIkI mUrtiyAM bhI pUjAtI hai| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) udhvaM draSTizca raudrI ca rASTra rAjJoH kSayaM karI / adhodraSTizca raudrI ca arcake nihaniSyati // 58 // yadi nAsAgradraSTi syAt zilpAcAryo vinazyati / pArzvadRk baMdhunAzAya samadraSTi tu kArayet / / 59 // devatAmUrti prakaraNam pratimAnI UMcI ke vikarALa daSTi hoya te rAjA ane rAjyano nAza kare, nIcI ke krodhAyamAna daSTivALI pUjanArano nAza kare, nAsikA tarapha dRSTivALI pratimA zipI ane AcAryane nAza kare, paDakhe daSTivALI bhAIone nAza kare, mATe samadaSTivALI pratimA karAvavI. 58-59 pratimAkI draSTi urSa yA raudra ho to rASTra aura rAjAkA nAza karatI hai| nIcI aura krodhita draSTivAlI pratimA pUjakakA nAza karatI hai / nAkakI aura draSTivAlI zilpI aura AcAryakA nAza karatI hai / cagalameM draSTivAlI pratimA bhAI oMkA nAza karatI hai / ataH samadraSTicAlI pratimA karAnI cAhiye / 58-59 / jaMghA hInA bhavet bhakSA kaTi hInA ca ghAtinI / adho hInAni duHkhAya zilpino bhoga varjitA // 60 // bhAle nakhe mukhe caiva kSINo'dhike kulakSayaH / kRzA dravyA vinAzAya durbhikSAya kRzodarI // 61 / / aparAjita pAtaLI jAMghavAnI pratimA bhakSaNa kare, keDathI pAtaLI kartAne ghAta karAve, nIcethI pAtaLI pratimA duHkha Ape ane zipInI samRddhine nAza 72. 4aa, nabha, bhukaNere pAtamA hAya tavI pratimAthI 53. 60-61 patalI jAMghavAlI pratimA bhakSaNa karatI hai. kamarase patalI kartAkA ghAta karAtI hai. nIcese patalI duHkhadAyaka aura zilpikI samRddhikA nAzakaranevAlI hai. kapAla, nakha, mukha Adi patale hoM eso pratimAse akAla hotA hai / 60-61 / / rudaMtI ca hasantI cAdhikAGga ca zilpinA / ati dIrdhA ca draSTA ceda gau brAhmaga vinAzinI // 62 // 11 madikAGgA pAThAntara madase bhare hue aGgavAlI. viSNusaMhitA-patana calana svedeo asana vaiSa rodanam / utpAdana hatirai dAhaH pradhvaMsama'balAt // 8 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMdhAra - mahAprAsAdakA dvayajaMghAyukta maMDovara Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) rUdana karatI, hasatI ke adhika aMgavALI pratimA zilpIe karI hoya ke pramANathI ghaNI lAMbI dekhAtI hoya te tevI pratimA gAya ane brAhmaNane nAza 42 cha. 12 rudana karatI haMsatI yA adhika aMgavAlI pratimA zilpine banAi ho yA pramANase adhika laMbI dikhAtI hai jaisI pratimA gAya aura brAhmaNAMkA vinAza karatI hai / anyAya dravya niSpannA para vAstudalodbhavA / hInAdhikAGgI pratimA sva paronnati nAzinI // 63 // viveka vilAsa anyAyathI pedA karelA dhanathI pratimA karAvI hoya athavA bIjA kAma sArU lAvelA pASANunI pratimA karAvI hoya ke hIna aMgavALI ke adhika aMgavALI pratimA pitAne ke pArakAne nAza kare che. 63 anyAyase upArjita dhanase pratimA banabAI ho yA kisI anya kAmakeM liye, lAye hue pattharaseM banavAI ho athavA hIna aGgavAlI yA adhika aGgavAlI pratimA ho to vaha apanA thA auroMkA nAza karatI hai / 63 nartanaM rodanaM hAsyamunmIlana nimIlane / devA yatna prakurvanti tatra vidyAnmahedbhayam / / 64 // rupamaMDana je sthAne deva pratimA zabda kare, rUdana kare, hAsya kare athavA nIce UMcI ke tIrachI daSTi kare ke svayaM calAyamAna thAya te sthaLe mahA bhaya 647. 64. jisa sthAna para devapratimA zabda kareM, hAsya kareM athavA nIcI, uMcI yA TeDhI draSTi kareM athavA svayaM calAyamAna ho usa sthAna para mahAbhaya paidA hotA hai / 64 saMskRte tulite caiva duSTa sparza parIkSate / cANDAla patitayA draSTayA mRtikAdi nirIkSitA // 65 // hRte biMbe ca liMge ca pratiSThA punareva ca // sUtrasaMtAna-aparAjita aparAjitakAra kahe che ke kAraNavazAt tela karelI, duSTa manuSyane sparza thayelI, corAyelI agara parIkSA karavI paDela mUrti, patita ke Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAMDAlane sparza thayo hoya ke rajasvalA ke suvAvaDI strInI daSTi paDelI hoya tenI pratimA ke liMganI pharIthI pUrvavat pratiSThA karavI. 65 aparAjitakAra kahate hai ki kisI kAraNase tulI huI, duSTamanuSyase chuI huI, curAI huI yA to jAMcakI huI, patita aura cANDAlasa sparzIta, rajasvalA yA jaccAse dekhI huI asI pratimA yA liGgakI phirase pUrvavat pratiSThA karanI cAhiye / 65 ati tAbda zatAsyAnmUrtiH sthApitA yA mahattamai / khaMDitA sphUTitApyarcA' anyathA duHkha dAyikA // 66 / / devatAmUrti prakaraNam je mUrti so varSathI pUjAtI hoya ke mahAtmA puruSe e sthApana karelI hoya tevI mUrti kadAca khaMDita ke phATelI hoya to paNa te pUjavI; paraMtu bIjI evI khaMDita mUrti pUjavAthI doSa lAge che. ( zivaliMga ke bahu meTA tIrthane mATe A sUtra yogya che. tyAM sAmAnya rIte A sUtrano 6payoga 42va nali. ) 66 ... jisa mUrtiko pUjane meM so varSase adhika samaya vyatIta hue ho yA kisI bar3e mahAtmAne jisa mUrtikI sthApanAki ho. esI mUrti khaMDita yA phaTI huI hote hue bhI use pUjanA, kintu aura koi esI mUrti pUjanemeM doSa hotA hai / ( zivaliGga yA bahuta 4: tIrthake liye yaha sUtra yogya hai / vahAM sAmAnyataH isa sUtrakA upayoga nahIM karanA cAhiye / ) 66 tattat sthAneSu ye devA sthApitAca mahanaH / tatsAnnidhya sarvakAle vyaMgitA na pi na tyajet // 67 // vaikhAnasAgam vakhAnasAgama arcA paddhati ane Izvara saMhitAkAra kahe che ke uttama sthAnamAM mahApuruSoe sthApana karela ke temanI sAnidhyamAM sthApana thayela hoya tevI mUrti ke lii, vyaMga hoya te paNa koI kALe te mUrti tajavI nahI. (zini / bhane mahAtI bhATe) 97 vaikhAnasAgama arcA paddhati aura .IzvarasaMhitAkAra kahate hai ki uttama sthAnameM mahApuruSAMne sthApanakI ho yA unake sAnnidhyame sthApita Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32) huI ho ausI mUrti yA liGga vyaGga hote hue bhI kabhI unakA tyAga nahI karanA cAhiye (zivaliGga aura mahAtIrthake liye ) 67 khaMDitaM sphuritaM bhagnaM calitaM cAlitaM tathA / / patitaM pAtitaM jIrNamamiliGgo sayuddharet // 68 / prAsAdamaNDana khaMDita thayeluM ke phATeluM ke bhAMgeluM ke calita thayela ke calAyela liDa heya, te pApIothI apavitra thayuM che, agnithI baLeluM hiya, te 55 tevI silima (na tavI) ne pAthaH khA . 68 khaMDita, phaTAhuA, TUTAhuA, calinahudhA yA haTAyAhuA, pApIose apavitra huA ho, bhAgase jalAhuA ho phira bhI ese zivaliGga ( kA tyAga na karate.) kA leyAdise samoddhAra karanA / 68 navInApi jImAyA cAtiva zobhanA / pariSkRtA ' pariSkRtA vA tatra doSo na vidyate // 69 // 12 navIna ke jarNa prAcIna pratimA hoya paNa te mUrti ramya ane ati manahara AkarSaka hoya te te game tevI avasthAmAM pariSkAra ke apariSkAra (khaMDita ke truTito hoya te paNa tevI mUrti deSita gaNAtI nathI. (A sUtra mA 35 cha.) 16 neyI yA jIrNa pratimA ho para agara yaha mUrti ramya ati manohara AkarSaka ho to cAhe kobhIbhI avasthAmeM pariSkRta yA apariSkRta ( khaMDita yA TUTI humI ) ho to bhI vaha doSita nahIM hai| (yaha sUtra apavAda rupa hai ) 69 nakha kezA bhUSaNAdi zastra vastrAlaMkRtiH / viSamA vyagitA naiva paronmUrti raMgakam // 70 // aparAjita sUtra 12 suyAya' 55 - zAstramAna vihina yadaramyaM na tadvipAvitAm / paveSAmevetadrabhya lagna yatra ca yasya. huta // 105-a.. je bhUti zAstramAM ke nA hoya te vidvAnane rama lAgatI nathI paraMtu keTalAkane e mata che ke mane jyAM AgaLa lAgyuM hoya tene te priya lAge che, zukrAya : o mUrti zAstrapramANa vihina ho vaha tajasaboM ko ramya prati kindA pasA mata hai nisakA mana mA igna ho, mule vaha yi aura lagatI hai| (nAkI jAsoM prIta tAhItAko muhAta) - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya maMdira. moDherA (gujarAta) Stay LALAL vitAna ( gumbaja ) Abu Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAITAABAR R ESER toraNa (kamona) stambhapaMkti nRtyamaMDapa. moDherA (gujarAta) pratolyA toraNa. baDanagara (gajagata ) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) 2 bhUtina nama, za, mAbhUSa, sa, zakha maabhuusso| vissbhayogya, vAMkA ke khaMDita thayA hoya te paNa te mUrtinA aMgane dUSita karatA nathI, tethI tevI mUrti bhaMga ke khaMDita gaNAtI nathI. 70 jisa mUrtike nakha, keza, AbhUSaNa, astra, zastra yA vasroMke AbhUSaNa vima ayogya aura TeDhe, khaMDita ho gaye hoM to bhI ve mUrtike aGgoko dUSita karate nahIM jisase esI mUrtiko vyaMgita-khaMDita nahIM mAnanA / 70 zAnti puSTAdi kRtyaizca punaH sA ca samIkRtA / punarayotsava' kRtvA pratimA'yaM te sadA // 71 // vaikhAnasAgama upara kahI tevI khaMDita thayelI mUrtinAM AbhUSaNa astrazastra vagerene pharIthI egya banAvIne zAnti puchAdi kAryo vaDe temaja pharIthI rathotsava -varaghoDo kADhIne te maMgaLa pratimAnuM sthApana karI arcana-pUjana karavuM. 71 eparokta kahIhuI esI mUrtike AbhUpaNa, akha, zastrAdi phirase yogya banAkara zAnti puSTAdi kArya se aura rathotsava karake usa maMgala pratimAko sthApanA karanA, aura pUjana-arcana karanA / 71 sthApitA caiva yA mUrti sthagitA cevisarjayet / tanmUrtiH prakartavyA nAnyamUrtiH pravezayet // 72 // nakha kezA ghaMgakaizcahAraiH kaMTha vibhUSaNaiH / kaMkaNe kaTisUtraizca kIrITa kuMDalAdibhiH // 73 // vanamAlA turagA yA napuraiH pAda kaMkaNaiH / zastrAyAyudha bhedezca vyaGgi tAmapi na tAM tyajet / / 74 / / sthApita mUrti bhaMga khaMDita thai te visarjana karI anya mUrtine praveza karAvI sthApita karavI. paraMtu je te pratimAnA nakha, keza, Ast2, IARY, 444, TisUtra, ThirI, samAsA, pAna vA, nUpura, jhAMjhara ke zastrAdi Ayudha khaMDita thayAM hoya te tene sudharAvIne puna: DiyA vidhivat sthApana 42vI. 55 tanA tyA na za. 72-73-74 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApita mUrti vyaMga khaMDita huI ho to visarjana karake anya mUrti pratiSTha karake sthApita karanA. kintu agara mUrtike nakha, keza, aMgahAra, kaMThA bhUSaNa, kaMkaNa, kaTisUtra, kiriTa, kuMDala, . vanamAlA, vAhana azva, nUpura, jhAMzara, zastrAdi Ayudha khaMDita hue hoM to unako samuddhAra karake vidhivat sthApana karanA. kintu tyAga nahIM karanA / 72-73-74 dhAtu ratna vilepotthA vyaGga saMskArayogyaka / kASTa pASANa jA bhagnA saMskAra hInadevatA / / 75 // rupamaNDana dhAtu ke ratanI mUrti khaMDita ke vAMkIcUkI thaI gaI hoya te paNa saMskAra yogya pUjanika jANavI. paraMtu pASANu ke kANanI pratimA khaMDita thaI hoya to te saMskArane yegya na jANavI. (anya graMthamAM dhAtu, lepa, cunAnI pratimA vikalAMga khaMDita thaI haze tene phera sudhArI pUjavAnuM kahyuM che. paNa te kayAM kevA sthAne te vicArIne karavuM. ) 75 . jaMdhAnA tApasarupa ane yugma svarupo - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnIdevanu svarUpa dhAtu yA ratnakI pratimA khaMDita yA TeDhI meDhI ho gaI ho to bhI saMskAra yogya pUjanIka jAnanA. parantu patthara yA lakaDIkI mUrti khaMDita ho gaI ho to vaha phira saMskArake yogya nahIM hai / (anya granthomeM dhAtu, lepa, cUne kI pratimA vikalAMga hui ho to phira mudhAra karaH pUjanekA kahA hai| para kahAM aura kisa sthAna para yaha saba socake kArya karanA / ) 75 doSo laghuttare bibe naiva tyAjya kadAcana / bAhucchede karacchede pAvacchede tathaiva ca // 76 // tathaiva sphUTite bhinne yasminnavaya gate / vairUpyaM jAyate yasya tat tyAjya prAyazo bhavet // 77 // zilparatnam zrI kumAra zitparatna graMthamAM kahe che ke je mUrti bahudeSa ke vizeSa khaMDita na hoya tevI mUrtine tyAga na kare. paraMtu jemAM hAtha, kAMDa, paga tUTelAM hoya ke phATela haya, avayava khaMDita thayA hoya tevI kadarUpI bhUti DAya to nA tyA 42vI. 76-77 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) zilpa ratna granthame kahate haiM ki jo mUrti bahu doSI yA vizeSa khaMDita na ho use tyAganA nahIM. para jisa mUrtike hAtha, kara, pAMva TUTe yA phaTe ho, avayava khaMDita ho esI virUpa mUrtikA tyAga karanA cAhIye / 76-77 aGgopAGgeya matyAGgau kathaMcid vyaMgadUSitAm / visarjayet tAM pratimAmanya mUrti pravezayet // 78 // yA khaMDitAca dagdhAca vizIrNAH sphuTitAstathA / na tAsAM maMtra saMskAro gatAMca tatradevatAH / / 79 / / aparAjita sUtra pratimAnAM aMga, upAMga, pratyAMga kha`Dita thayAM hoya tA tenuM visarjana karI khIjI pratimAnA vidhithI praveza karAvavA-- khaMDita, maLelI, phATelI, ke taDakelI pratimAmAM maMtra saMskAra rahetA nathI. temaja temAM devapaNuM paNu rahetu' nathI. ( tethI tenuM visana 2. ) 78-79 aparAjitakAra kahate hai ki pratimA aGga, upAGga, pratyAGga, khaMDita hue ho to usakA visarjana karake aura pratimAkA vidhi puraHsara praveza karAnA | khaMDita, jaLIhuI, phaTI huI pratimAmeM maMtra saMskAra rahate nahIM aura usameM daivatva bhI nahIM rahatA / ( ataH usakA visarjana karanA) 78-79 bAhupAda zirohInAM karNanAsAsya hInakam / tAdRzAM parivArANAM pratimA parivarjayet // 80 // jenA hAtha, paga, mAthuM, kAna, nAka ane mukha tevI pratimA temaja tevAM parivAra ( parikara )nA paNa pratiSThA mayukha khaMDita thayAM hoya tyAga karavA. 80 pratiSThA makhakArane kahA hai ki jina mUrtike hAtha, pAMva, zira, kAna, nAka aura mukha khaMDita hue ho jaisI pratimA aura usake parivAra ( mukha pratimA ke irdagirda parikara ) kA bhI tyAga karanA | 80 kacittu bAla sadRzaM sadaiva taruNAM vapuH / mUrtinAM kalpayecchilpI na hRddha sadRzaM kvacit // 81 // zukrAcArya zilpIe mUrtinu ravarUpa haMmezAM taruNu-yuvAna anAvavuM. kadAca kai veLA khALaka jevu. anAvavuM paDe paraMtu kaMipaNu veLA vRddha svarUpa (pUnIya) mUrtinuM khanAvavuM nahi. 81 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37) zilpine mUrtikA svarupa hamezA tarUNa-yuvAna banAnA, kabhI bAlasvarupa (bAlakuSNa gajAnana jese ) banAnA kintu jaipha-vRddha svarupa kabhI nahI banAnA / 81 devo bhraSTAstathA bhagno viSame ca taTe sthitaH / . yathA pratiSTitathAstatra doSo na vidyate // 82 // aparAjita sUtra deva mUrtine asuroe bhraSTa karI hoya, khaMDita karI hoya, tevuM viSama jaMgalanuM sthAna ke nadInA taTa para viSama sthitimAM hoya te tene Arya (pUjya ) lokee jevI rIte pratiSThA karI hoya te jIrNoddhAra karI pharI pratiSThA karavI temAM deSa nathI. ( apavAda rUpa sUtrane vikaTa paristhitimAM prayoga karI zakAya. ) 82 asurone devamUrtiko khaMDitakI ho, bhraSTakI ho esA jaMgala sthAna ho yA nadI taTa para viSama sthitimeM ho to Arya logoMne jisakI pratiSThA kI ho usakA jIrNoddhAra karake phirase pratiSTA karanemeM koI doSa nahIM / ( apavAda rUpa sUtrakA vikaTa paristhitimeM upayoga karanA cAhiye ) 82 bhitti saMlagna biba ca puruSaH sarvathA'zubhaH / citra mayAzca nAgAdya bhittau caiva zubhAvahAH // 83 // AcAradInakara garbhagRhamAM pAchaLanI bhIMtane aDIne pramukha deva pratimA ke zreSTha puruSanI mUrti besAravAthI hamezAM azubha phaLa de che, paraMtu citramaya deva - devI ke nAga Adi bhIMtane aDIne hoya te te zubha jANavuM. 83 garbhagRhameM pIchalI divArako chukara mukhya deva yA zreSTha puruSakI mUrti biThAneseM hamezA azubha hotA hai| kintu citramayadeva deviyAM nAga Adi dIvArase saMlagna hoye to zubha hai / 83 Ayudha jina devAnAM kezAMtadadhika na hi / kRte kArayitvA svAmI gRhakartA vinazyati / / 84 // AcAradInakara nizasabhA sA pAra niy| (1) bhUpanapati (2) 2 (3) natiSI (4) vaimAnika e cAre yonIne devanI mUrtionAM zastra kezAnta (mAthA sudhI)thI adhika UMcA karavAM nahi. je adhika kare te karAvanAra Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) svArI ghara ane karanArane vinAza thAya che. ( neTa : A niyama jinaTenA viSayamAM haze. rauddha pratimA caMDI, kALI, bhairava, kSetrapAlAdi devadevInA viSayamAM A niyama kadAca na paNa jaLavAya. tema prAcIna mUrtiomAM jovAya che. jenadarzanamAM tema heya. ) 84 jina zAsanameM kahe hue cAra nikAya-(1) bhuvanapati (2) vyaMtara (3) jyotiSI (4) vaimAnika-ina cAra yoniyoke devokI mUrtika zastra ke sAntase adhika UMce na karanA varnA karAne vAlA svAmi, gRha aura karane vAlekA nAza hotA hai| (noTa : raudra pratimA bhairavacaMDI kSetrapAlAdi deva devIyAMke bAremeM yaha niyama . pAlita nahi ho. esA prAcina mUrtioMse dIkhAtA hai) 84 jIrNoddhArAdi kAryameM pratimA utthApana bAreme : prAsAda pratimotyAnaMzvare lagne zubhedine / laicena cAlayed deva sarva doSa vivarjite // 85 / / saMcana ca gajAzvasya rupaka vajaka tathA / zilpinA hiyate doSA sarva kAma phalapradam // 86 // deSa rahita evA zubha divase caLa lagnamAM prAsAdanI pratimAnuM utthApana karavuM, prathama laMcana vaDe devane calita karavA, hAthI ke azvanuM cAMdInuM ke vajanuM laMcana sarva kAmanAne phaLa denArUM che. A rIte laMcanathI pratimA utthApana sArA zipI dvArA karAvavAthI deSa lAgatuM nathI. 85-86 doSa rahita zubhadinako cala lagnameM prAsAdakI pratimAkA utthApanakaranA. prathama laMcanaseM devako calita karanA. hAthI, azva, raMjata yA bajakA lacana sarvakAmanAokA phaladAtA hai. isa taraha lacanase matimItthApana kisI acche zilpi dvArA karAneseM doSa nahIM lagatA / 85-86 somapurA sva hastena saMcare devazuddhaye / zilpi haste kRte saukhya zudra varNa vivarjayet // 87 / / samapurA jJAtinA zilpInA hAthathI deva zuddhi kavI, kemake semapurA zilpInI zuddhi sukhakAraka thAya che. deva zuddhinA kAryamAM zukravargane taja. 87 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somapurA jJAtike zilpise devazuddhi karAnA kyoMki usase mukha prApta hotA hai. deva zuddhike kAryameM zudra tyAjya hai / 87 vApikUpa taDAgAdi prAsAda bhavanAdi ca / jIrNAnyuddhArayedyastu puNyamaSTaguNaM labhet / / 88 // jIrNa thayelAM jaLAza-vAva, kUvA, taLA, prAsAda ane ghara Adi jIrNoddhAra karavAthI je puNya navAthI thAya tenAthI ATha gaNuM puNya prApta thAya che. 88 jarjarita jalAzaya-vAvaDI, kuA, tAlAva-devamaMdira aura makAnAdikA jirNoddhAra karanese nayA karAnese ATha guNA puNya prApta hotA hai / 88 acAlya cAlayedvAstu vipravAstu zivAlayam / na cAlayet sarvadA taM hi calite rASTra vibhrama // 89 / / je vAstu na paDe tevuM hoya, brAhmaNanuM ghara ke zivAlaya cALavavuM (pADavuM) nahIM, je te pADe te sarvadeza ane rASTrane nAza thAya. 89 jo vAstu gire esA na ho, brAhmaNakA ghara yA zivAlaya ina sabako girAnA nahiM / agara girAve to deza aura rASTrakA nAza hotA atha cet cAlayettattu jIrNa vyaGga ca dRSitam / AcArya zilpibhiH prAjJo zAstradRSTvA samuddharet // 90 // have je jIrNa thayela prAsAda ddaSita ke vAMku thayeluM hoya te buddhimAna puruSoe sArA AcArya ane DAhyA zilpInI salAha laIne tene zAstrokta vidhithI jIrNoddhAra kare. 90 yadi jIrNa prAsAda dakSita yA TeDhA huA ho to buddhimAna puruSAne acchA AcArya aura catura zilAkA mazavirA karake usakA zAstrokta vidhi anusAra jINedvAra karanA / 90 svarNajaM rUpyajaM vApi kuryAtnAga vRSAdikam / tasya zrona daMtena patitaM pAtayetsudhiH // 91 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ staMbho dvAra ane toraNa NA pa ------ 5. furskuwar SEARureestafine ..- -.----- --.i.i..-.- -.-.-..-..-...- ...................... sTArada SISTRAMAINMENTRA SE nita ELERYPADASHAMALooreer ARCALCI. MarwAL SS TW IDRILL. LA .4.18 2S mA rAERONT CHAROLORAL SOMNATH TEMPL.. - - HAR CHER C ISIST) SINHEAD za 4 1 + + + ..+ - . - ' ... . .. . . ..... . ........... .. .+ - St.. .. - . - . - . - .. .. -.. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) zubha muhUrtamAM jIrNoddhArano prAraMbha karavo. vAtunuM devanuM pUjana ane zilpIne saMtuSTa karIne senA ke cAMdInA hAthInA daMkUzaLa ke naMdInA zIMgaDAthI paheluM pADavAno prAraMbha kara. 91 zubhamuhUrtame jIrNoddhArakA prAraMbha karanA vAstudevakA pUjana aura zilpIko saMtuSTa karake suvarNa yA cAMdIke hastIdaMta yA naMdIke sIMgase gire hueko girAkara jiNeddhArakA prAraMbha karanA / 91 13 tadrUpaM tatpramANaM ca pUrvasUtra na cAlayet / hIne tu jAyate hAniradhike svajana kSayaH // 92 // jIrNoddhAra karatAM jUnuM je mApanuM hoya teTalA ja mApanuM karavuM tenuM pUrvanuM sUtra cALavavuM nahi. je pahelAnA jUnAthI ochuM kare to hAninukazAna thAya ane vadhu kare te potAnA kuTuMbane nAza thAya. 92 jIrNoddhAra karanese jisa pramANa mApakA ho Itane hI pramANakA karanA. pahelekA sUtra calAyamAna nahIM karanA. yadi kama ho jAya to hAnikartA hai aura jAstI ho jAyato svaparivArakA nAza hotA hai / 92 vAstu dravyAdhika kuryAt mRtkASTe zailajaMhitA / zailaje dhAtuje caiva dhAtuje ratnaja tathA // 93 // , prAsAdAdi vAstu kAryane jIrNoddhAra karatAM je dravya hoya tenAthI ane dhika dravyanuM karavuM eTale mATInuM hoya te iTa lAkaDAnuM karavuM, lAkaDAnuM hoya te pASANanuM karavuM. pASANunuM hoya to dhAtunuM karavuM ane dhAtunuM hoya to 13 jIdvAramAM digmaDhane deva nathI. temaja e Apa nakSatrAdi gaNita paNa bhavAnI 432 nathI. te zata mAM Sa ma / na / 2 . che tethI nAnuM ke moTuM na karavuM. je vastunuM heya je hI jatunuM na karavuM temaja anya sthaLanI bIjA sthaLanI lAvIne navAmAM na vAparavI. saMkoce maraNa prokta vistAre tu avazya / na dravya zreSTha dravya vA tatkArya tatpramANAm / gArapurANa jIrNoddhAra meM digmuDha kA doSa nahi, aura Apa nakSatrAdi gaNita milAne kI AvazyakatA na hai esI zAkhAzA hai| purAmAse choTA ma karanA. purAnA vastu se hIna ghastu upayogame na lenA dusare purAne makAmakA pASANa yA kASTAdi naye makAma meM upayoga na krmaa| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) ratnanuM karavuM tema dravyAdhika karavuM paNa hIna dravyanuM na karavuM. vAstudravyamaag bhaTIrIya-bhATI, sA, pathya, yuno vagere. 63 prAsAdAdi vAstukA jirNoddhAra karate samaya jo vAstu dravyakA ho isase adhika dravyakA karanA. arthAt-mITTIkA hoto ITa lakaDIkA, chakaDIkA hoto pASANakA, pASANakA hoto dhAtukA, dhAtukA hoto ratnakA karanA. ese vAstudravyAdhika honA cAhiye. honadravyakA nahIM karanA / ( vAstudravyambIlDIMga bhaTIrIyalsa ). 93 anyavAstu cyutaMdravyamanyavAstau ne yojayet / prAsAde na bhavet pUjA gRhe ca na vasebaraH // 94 // koI eka bhavana ke prAsAdanA sArU lAvelA ke jUnuM pAne lAvelA ke paDI gayelA vAstu dravya pASANuM-lAkaDuM, ITa vagere bIjA bhavana ke devAlayanA kAmamAM vAparavA nahi. je bIjAnuM vApare to prAsAda hoya devapUjA pratiSThA thAya nahi ane bhavana=ghara hoya te temAM vasanAre eka bhavana yA prAsAdake liye lAyehue yA usake gire girAyehue vAstudravya patthara lakaDI iMTa ityAdikA upayoga aura devAlaya yA bhavanandharake liye istemAla nahIM karanA cAhiye. agara upayoga kare to isa prAsAdameM devapUjA pratiSThA nahIM ho sakatI. makAna ho to usameM gRhastha sukhapUrvaka vAsa nahIM kara sake / 94 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) // atha gRhavedhaH // " tavedhastAlavedho draSTivedhastathaiva ca / 5. tulA vedhastathA.......thA bhavedha tiskaTaH // 95 // 7 8 marmavedho mArgavedho vRkSavedhastathA punaH / 11 10 chAyAvedha **** 12 13 dvAravedha svaraSedhastathaiva ca // 96 // 24 15 16 kolavedhastathA koNA bhramavedha stathaiva ca / 17 18 ra dIpAlaya ca kUpavedhazva devasthAnaM parityajet // 97 // 1 talave-pAMca prakAre kahyA che : (1) ghanI kuMbhI ukharA eka sUtramAM na hoya (2) dharanA utaraMga vADha ( dvAra, bhArI, bhajI, uppATa vagerenA ) samasUtramAM na hoya (3) mULa ghara ke garbha gRha karatAM osarI ke maDapa cAkI UMcAM hoya te (4) pUrvamAM AgaLa cu' hAya ne pazcimamAM DhALa hoya te ( plava doSa ) gharanI jamInathI AsapAsanI jamIna UMcI hAya-arthAt ghara khADamAM hAya-te adhA talaveya doSa jANuvA. 1 talavedha - pAMca prakAre (1) gharakI kuMbhI udaMbara eka sUtrameM na ho (2) gharakA dvAra, jAlI, bArI kavATakA uttaraMga bADha samasUtrameM na ho 14 vaDIlAnI noMdhapothI parathI lIdheluM - pUrvaje purakhoko rojanizIse liyA hai / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 3 ( 144 ) (3) mukhya ghara yA garbhagRhase barAmadA yA maMDapa cokI UMcA hoM (4) jamIna pUrvame UMcI ho aura pacchamameM nocI ho (plavadeoSa ) (5) makAna ke AsapAsakI bhUmi UMcI ho - ghara khaDDe meM ho - ve saba talavedha samajanA | tAlave-e prakAre kahyA che : (1) je ghara ke maMdiranA jALIyA, gAkhalA, dvAra, kamATa e savanA uparanA taLa eka sUtramAM na heAya te (2) ekaja khaMDamAM pATaDA, pIDhIyA, ekaja sUtramAM na hoya te agara nAnA moTA ke UMcA nIcA DhAya te tAlavedha jANavA. tAlavedha - do prakArake (1) jisa ghara yA maMdirakI khIDakiyAM dvAra, alamArI Adi ke uparake taka eka sUtrameM na hoM (2) eka hI kamare meM paoNTa-bIma - bharana-pITa eka sUtrameM na ho yA to choTe moTe ho yA UMcA nIcA ho. ina sabako tALavedha kahate haiM / vizva-vidha 7 prakAranA kahyA che H (1) gharadhaNInI dRSTi AgaLanA bhAge jatI na hoya (2) mULa gharanI sAmenA bhAganuM dvAra vadhu nIcuM hAya (3) prAsAdamAM devatAonI STi kAranA zAstramAM kahelA niyata sthAne na heAya (4) je ghara dekhatAMja arucikara ke bhayakara lAgatuM hAya (5) eka mukhya gharanA dvAranI sAme bIjAnA mukhya gharanuM dvAra AvatuM hAya (6) gharanA dvAra sAme bIjuM dvAra bamaNuM hAva (7) eka gharanI anya gharavALA ceSTA joI zakatA hoya te dRSTiveSa bhagavA 3 draSTivedha - sAta prakArake (1) makAna mAlikako draSTi Age ke bhAga meM paDatI na ho ( 2 ) mUlaghara ke sAmane ke bhAgakA dvAra bahuta nIcA ho (3) prAsAda meM dvArake vibhAga meM zAstrameM kahe hue niyata sthAna para devako draSTi na ho (4) jisa ghara dekhane hI ghRNA yA bhaya paidA hotA ho (5) mukhya gharake dvArake sAmane aurake mukhya gharakA dvAra AtA ho (6) ghara ke daravAneke sAmane anya dvAra do gunA ho (7) eka ghara vAloMkI ceSTA anya gharavAlo dekha sakate ho ina saba draSTivedha kahA hai / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (). 4 tulAvedha-traNa prakAranA kahyA che : (1) eka pATa upara bIje pATa ADe Ave ane tyAM staMbha na mUkela hoya te (2) nIce uparanA mALanA pATa ochAvattA ke pramANahIna hoya te (3) pIDhIyAM (bAda) ke pATaDA ( Ama ) UMcAnIcA hoya te sarva dulAvedha jANavA. 4 tulAvadha-tIna prakArake (1) eka pATa (dharana ) ke upara dUsarA pATa (dharana) AtA ho aura jahAM staMbha na rakhA ho (2) nIce upara bhUmikA pATa kamI jAstI ho yA pramANaseM hIna adhika ho (3) pATa (dharana) baDoda ce nIce ho ye saba tulAvedha kahalAte hai / " *** .. *** * *** * * * 6 taMvedha-pAMca prakAranA kahyA che : (1) ekaja paMkitanA sta jADAImAM asamAnatA (ochAvattA) hoya (2) paMkitamAM na hoya te (3) dvAra ke bArI jALI sAme staMbha hoya (4) yegya sthAne padamAM na hoya te (5) gharanA vaccenA bhAgamAM hoya te-hadaya zalya staMbha vedha jANa. pAMca prakArake staMbhavedha-(1) eka hI paMktimeM Aye hue saMbhokI moTAi kamI jAstI ho (2) paMktimeM na ho (3) dvAra khIDakI yA jAlIke sAmane staMbha ho (4) yogya sthAna para padameM na ho (5) gharake madhya bhAgame ho-jise hRdaya zalya kahate haiM-ye staMbhavedha hai / 7 marmavedha-prAsAda ke bhavananI jamIna para UMgha sUtelo vAstu puruSa kapelo che. tenAM marma sthAna para bhIMta, thAMbhalo ke pATa Ave te marmavedha jANa. 7 marmavedha-bhavanakI jamInameM auMdhA soyA huA vAstupuruSa kalpIta hai. usake marmasthAna para dIvAra, khaMbhA, pATa (vIma) AjAve use mameM jaannaa| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 mArgadha-traNa prakAranA kahyA che : (1) makAna gharanA mukhya kAra sIdhI lAInamAM rAjamArga heya te (2) gharamAM ke gharanA bhAgamAM thaIne bIjAne rAhadArIne mAga hoya te (3) joDenA be gharane ekaja mArga hoya te mAgavedha jANo. mArgavedha-tIna prakArake-(1) makAnake mukhya dvAra sAmane siddhi rekhAmeM galI mArga ho (2) gharameM yA gharake koi bhAgameM hokara auroMkA rAhadAriyAMkA rAstA ho (3) joTe yugma gharoMke liye eka hI rAstA ho use mArgavedha jAnanA. 9 vRkSadha-traNa prakAranA kahyA che : (1) gharanA dvAranI sAme niSika vRkSa hoya te (2) nidhi vRkSo gharanI cAre dizAmAM hoya te (3) bhUta pretAdinA vAsavALuM ghara samIpamAM hoya te vRkSa jANo. 9 kSavedha-tIna prakArake (1) gharake dvArake sAmane niSidha vRkSa ho (2) ghI vAre ghora riSi de () mRta tAvi vAsavANA vRkSa gharakI samIpa ho vaha vRkSavedha jAnanA / 10 chAyAdha-traNa prakAranA kahyA che : (1) ghara-bhavana upara vRkSanI (3) devAlayanI dhvajAnI (3) bhavana-gharanI chAyA kUpa-kUvAmAM paDe te chAyAdha jANo. paraMtu je divasanA bIjA ke trIjA praharanI chAyA paDe tene doSa jANa, anya samayane doSa nathI. chAyA-ttAna kA -(2) avana-ghara para vRkSa jAvA (2) vAlykii dhvajAkI (3) bhayana-gharake prAsAdakI chAyA kuoMme pahatI ho. kintu dinake dUsare yA tIsare praharakI chAyA paDe yaha doSa mAnanA. anya samayakI chAyAkA doSa nahIM hai| 1 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) 12 dhAradha-cAra prakAranA kahyA che: (1) gharanA garbhe dvAra mUke (2) gharathI nIcenI bhUmimAM pachIte ke karAmAM dvAra mUke (3) eka paMkitanA dvAre jALI bArIo AghA pAchA mUkI "zAkhagaLa" thAya te te (4) gharanI sAme staMbha ke pUNe mAga, ku, araTa, ghANI, khALa (gaTara) devasthAna, pATa ke bheMta Ave te te dvArevedha jANo. ( jo ke paraspara AgaLa kahyAA che.) dvAravedha-cAra prakArake (1) gharake garbha madhya bhAgamedvAra rakhA ho (2) ghara vahe amane rIvAra (gg mA') vA caza=Are dvAra ho (3) eka hI paMktike dvAra jAlI khIDakI jyotyoM rakhakara "sAravAra ho (4) ghara sAmane taMba, mA, rastA, gAM, ara=AnI, dara (ra) levAna, pATa (vIsa) vavAra gAna to dvAraSedha hotA hai / (ye saba paraspara vedha Age kahe haiM) 15 svaradha-kamADa ughADatAM vAsatAM avAja kare akasmAta avAja kare te svaradha jANavo. 11 svaraSedha-kiMbADa ughADa-baMdha karate samaya AvAja kare yA akasmAta AvAja kare yaha svaravedha jAnanA / 14 kIlavedha- gharanA mukhya dvAranI sAme ke upara khIlI, khuMTI ke ghoDA madhya garbhamAM hoya te koI jANa. 14 kIlavedha-gharake mukhya dvArake sAmane yA upara kI khUTA yA ghoDA madhya garbha meM ho vaha kIlavedha kahA hai| 15 kaNadha-ghara ke prAsAdanA kAra sAme ke padamAM je sAme khUNe paDatA heya te keNavedha jANo. 15 koNavedha-ghara yA prAsAdake dvAra sAmane yA padameM sAmane kauna ho to yaha konavedha kahate hai| 16 jamavedha-gharanA mukhya dvAranI sAme aTa, ghANa vA reTa hoya te jamavedha jANa. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) 16 bhramavedha - ghara ke mukhya dvArake sAmane araTa, vANI yA raheMTa ho to yaha bhramavedha samajhanA | 17 dIpAlayavedhagharanI jamaNI bAju gharanA dvAranI argalA ( bhegala ) samaste dIvAnuM cADuM na hoya tA dIvAlayavedha jANavA. 17 dIpAlayavedha - gharakA dAhinI aura gharakI dvArakI argalA ke samasUtrame dIpasthAna na rakhA ho to vaha dIpAlayavedha jAnanA | 18 grUpavedha----gharanA sAme kUvA hAya agara temAM kUvAmAM chAyA paDe tevu ghara hoya te kUpavedha jANavA. 18 kUpavedha - bhavanake sAmane kuAM ho yA kuomeM chAyA paDatI ho bA kUpavedha | 19 devasthAnavedha e prakAranA kahyA che : (1) gharanA sAme kAipaNa devanuM sthAnaka hAya (2) deva devInA deva'dithI kahelI dizAthI ulaTI rIte jo ghara hAya tai devasthAnavedha jANavA. 19 devasthAnace do prakArake (1) bhavanake sAmane kisI devakA sthAnaka ho (2) devadevI maMdirase kahIhui dizAse ulaTI dIzAmeM bhavana ho vaha devasthAna | evA evA aneka prakAranA vedha prayatnathI tajavA. ese ese aneka prakArake vedha prayatnase choDanA / gRhapRSTha pUrva bhUmiSu svAmi draSTi yadAbhavet / tadAgrahavate mRtyu vizvakarmA prabhASitam // 98 // gharanI pahelI bhUminA AgalA bhAgathI je gharadhaNInI STi pAchalA bhAga taraph paDe te te gharadhaNInuM mRtyu thAya tema zrI vizvakarmAMe kahyuM che. ( eTale pahelI bhUmimAM pachI te dvAra na mUkavuM. ) 98 bhavanakI pahalI bhUmike agale bhAgase makAna mAlikakI dRSTi pIcha bhAga kI ora paDe to gRhapatikI mRtyu hotI hai jaisA zrI vizvakarmAne kahA hai / isase pahalI bhUmimeM pRSThameM dvAra na rakhanA / 98 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) zrI vizvakarmA prakAzokta vedha ataH paraM pravazyAmi gRhANAM vedha nirNayam / 1 3 4 5 rai afer to noja kANa badhirakam // 99 // or 6 7 digvakraM cipiTTa caiva vyaGgajaM murajaM tathA / / 1 11 sara 13 kuTila kuTTakaM caitra supta ca zaMkhapAlakam // 100 // 14 15 16 vighaTaM ca tathA keka kaiMkara SoDazaM smRtam / have dharInA vedha nirNaya huM huM 4 : (1) maU (2) 3dhira (3) 4 (4) Ayu (1) adhira (1) hiva (7) ciTTi (8) vyaMga (Ga) bhuzba (10) DuTisa (11) suTTa4 (12) supta (13) bhAsa (14) vighaTa ( 14 ) 44 (19) 152-bha soNa prahAranA ( dharanA aMtara sthita ) vedha zuvA. 88-100 ro aaroh daar nirNaya kahatA hUM : ( 1 ) aMdhaka (2) rudhira (3) kubja (4) kANa (5) badhira (6) digvakra (7) cipi (8) vyaMjJa ( 9 ) suraja (10) kuTila (11) kuTuka (12) supta (13) zaMkhapAla (14) (15) kaMka (16) kaira. isa taraha so prakArake ( gharake aMtarasthita ) vedha hai / 99-100 andhaka cchidrahInaM ca vicchidraM dizikANakam 4 101 // hinA kubjakaM caiva pRthvI dvAra baghirakam / raM vikIrNAndigvaka rudhira ca vipadgatam // 102 // je ghara naLI, khArI ke khALa vagaranuM hAya te badhA gabhuvu, dizAomAM vichidra hoya te kAvedhavALu, aMgahIna sarakhI bhAjI na hoya te 4 ( bhaI ) vaidhavANu, jenuM kAra jamInamAM nakhAyeluM UMDuM hoya te adhivedhavALu, jyAM jyAM chinna-mahuM mArI khArazAM hAya ane vikaNa dizAmAM ( kATakhUNe na hoya ) na hoya te dizvaka velavALu, kharAkhara paTTamAM mUkAyela na hoya rUdhiravedhavALu, 101-2 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { 50) jo ghara jAlI, khiDakI yA morI vagarakA ho vaha aMdhaka, dizAome vichidra ho vaha kANavedha, aMgahIna asamAna vAjUvAlA ho vaha kubjaka (kurUpa), jisakA dvAra jamInameM gahA hue gaharA ho vaha badhira, jahAM jahAM bahuta bAriyoM ho aura vikrINa dizAma (samakona na ho) na ho vaha digvatrA, varAvara padameM rakhA na ho vaha rudhira veghavAlA jAnanA / / tuGgahIna ca cipiTa vyaGga cAnartha darzanam / pAconnata ca suraja kuTila tAlahInakam / / 103 / / pramANuthI ochI UMcAIvALuM, capaTA jevuM hoya te cipaTavedhavALuM jANavuM, je jotAMja artha vagaranA jevuM dekhAya tevuM vAMkuM hoya te muraja vedhavALuM, tAlamAnathI hIna hoya te kuTilavedhavALuM. 103 pramANase UcAI kama ho cipaTa jaisA ho vaha cipaTa vedhavAlA, dekhanese hI jo arthahIna dikhatA ho emA TeDhA ho vaha vyaGgavedha, jina ghara bagalameM acA ho vaha murajavedha, aura bAlamAnase hIna ho use kuTilavedha samajhanA / 103 zaMkhapAla jaMghAhona digvakra vikaTa smRtam / pArzvahIna tathA kaMkaM kaikara ca halonnatam // 104 // ityete adhamAH proktA varjanIyAH prayatnataH je ghara jaMghA-plIMtha vagaranuM ke bahu ochA parathAravALuM hoya te zaMkhapAla vedhavALuM jANavuM, dizAmAM vAkuM cUkuM hoya te vikaTavedhavALuM, paDakhAM je gharanA hIna jevA hoya te kaMkadhavALuM, je ghara haLanI jevuM unnata UMcuM hoya te kekavedhavALuM bhavana jANavuM. te rIte seLa prakAranA adhamavedha kahyA te ve prayatna karI tajavAM. 104 jaMghA yAnI plItha hIna ho vaha zaMkhapAlavedha, dizAmA TeDhAmeMDhA ho vaha vikaTavedha, jima gharakI bagale pAcaM nIcI ho vaha kaMkaSedha, jo ghara halake samAna unnata yAto UMcA ho vaha kaiMkaravedha jAnanA. isa prakAra solaha adhamavedha kahe hai. unakA prayatnapUrvaka tyAga karanA / 104. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ." -.. -. -. ..-01 0 - . ... ---. -.-...- ..MHRI .1-1 -1 -4.-. -. -i.. . ka .... -Ma'.. . " "- . ........ .. . .. camkiA In MEIsaMbala 1331pAra It -... mahA prAsAda. zrIvArikAdhiza- jagatamati ---- - - ... --- -- - + bhIka majapa ----- garbha gRha ------ -- HRIST.. - IMATE-o-mali. --- C T .... .. ancina st.- * -- pratA ---- E SHRA R pitAna .. . R / SH | - 44 .......... ........ -.-. -.. .. . ....... Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) aba daza prakArake bahisthita ghedha kahate hai : athAnyAndazavedhAzca kathayAmi bahiHsthitAm // 105 // koNadRkchidra dRka chAyA Rju vaMzAgra bhUmikAH / saMdhAtaH daMtayozcaiva medAzca dazadhA smRtAH // 106 // have bhavananA bIjA bahisthita daza vedha kahuM chuM: (1) keNa, (2) 36, (3) chidra, (5) chAyA, (5) ag, (9) 22, (7) aya, (8) bhUmi, (6) sAta bhane (10) ta me mhaa2|| 625 ve hyA che. 105-106 __aba daza prakArake vahisthita vedha kahate haiM (1) koNa (2) dRk (3) chidra (4) chAyA (5) Rju (6) vaMza (7) aya (8) bhUmi (9) saMghAta aura (10) daMta ye dazavedha cAharake kahe haiM / 105-6 have tenAM lakSaNa kahe che - aba Unake lakSaNa kahete haiM:koNAgre cAnyagehe ca koNAkoNAntara puraH / tathA grahAdha saMlamaM koNaM na zubhadaM smRtam // 107 / / koNavedhe bhavedvyAdhirdhana nAzori vigrahaH / eka prAdhAna dvAra syAbhi mukhenyatpradhAnakam // 108 // dvAraM gRhAcca dviguNaM tAdagveSaM pracakSate / draSTi vedhe bhavennAzo dhanasya maraNaM dhruvam // 109 // eka gharanA keNanI agrabhAgamAM bIju ghara hoya athavA je gharanI sanmukha bIjA gharane khUNe hoya ane tevAja ardhabhAge maLela bIjA gharano kevuM hoya to te azubha jANavuM. tevA keNavedhathI gharamAM vyAdhi thAya, dhananAza thAya ane zatru sAthe jhaghaDA vigraha thAya. 2 eka mukhya gharanA mukhya dvAranI sAme bIjA gharanuM mukhya dvAra bamaNuM UMcuM hoya te dadha jANa tevA daSTivedhathI dhanane nAza thAya ane nizcayathI mRtyu thAya. 107-108-109 eka gharake koNake agrabhAgameM dUsarA ghara ho yA jisa gharake sAmane dUsare gharakA koNa hai| aura ase hI ardhabhAgameM aura gharakA koNa ho to vaha ghara azubha hai / ese koNaSedhase gharameM roga hotA hai, dhanakA nAza hotA hai aura duzmanoMke sAtha jhaghaDe hote haiM / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) kaku mukhya gharake mukhya daravAjeke sAmane kisI aura gharakA mukhya dvAra duguNA UcA ho to vaha dRk vedha hotA hai / Isa vedhase dhanakA nAza aura nizcaya mRtyu hotI hai / 107-8-9 samakSudra kSudravethe pazu hAnikara param / dvitIye tRtIye yAme chAyA yatra patedgRhe // 110 // chAyAvedha' tu tadgeha rogada pazu hAnidam / samAna sarakhA e gharamAM eka nAnuM-nIcu' heAya te kSudravedha jANavA. tenAthI pazu hAni thAya khIjA ke trIjA praharanI chAyA ( devagRhanI dhvajA ) paDe tA te chAyA vedha jANavA, te rAga ane ane pazudhanane hAni karanArUM azubha phaLa denArUM jANavuM. 110 do samAna gharoM se eka choTA nivA he to kSudravedha utpanna hotA hai / usase pazudhanakA nAza hotA hai| dUsare yA tIsare praharakI devagRha yA dhvajAkI chAyA paDe to yaha chAyAvedha hai / yaha roga aura pazudhanakI azubha phaladAtA hai | 110 Adau pUrvottarA paMktiH pazcAd dakSiNa pazcime // 111 // vAstvaMtare bhitti samaM zubhadaM tatprakIrtitam / viSame doSa bahula Rjuvedha prajAyate // 112 // je gharAnI pahelAM gharAnI pakita pUrva uttaranI heAya ane pachInI pati dakSiNa pazcimanI hoya tevA vAstunA madhyamAM samAna bhIMta hoya te zubhadAyI ghara jANavuM. paNa jo viSama rIte arthAt jo eka tarapha lAMbI ane bIjI tarapha TUMkI heAya temAM aneka daSA denAra evA Rjuvezva jANavA. tenAthI mahAtrAsa thAya temAM zaMkA na jANuvI. 111-112 jina gharoke pahale gharoMkI paMkti pUrva-uttara ho aura bAdakI 'dakSiNa-pazcimakI ho aura ese vAstuke madhyame samAna dIvAra ho vaha ghara zubhadAyI hai / kintu viSama rItase yAnI eka aura laMbA aura dUsarI aura kama ho to isameM aneka doSadAtA Rjuvedha jAnanA / isase mahA trAsa utpanna hotA hai isameM zaka nahIM / 111-12 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) vaMzAgre cAnya vaMzaH syAdagre vA bhitti bAhyayAH / tadvaza vedhayedgeha vaMza hAniH prajAyate / / 113 / / je gharamAM vaMzanI AgaLa vaza hAya agara AgaLa bahAranI bhIMta hAya te vazaveSa jANavA. te vazanI hAni karAve. 113 jisa gharame vaMzake Age vaMza ho yA Age bahAra divAra ho vaha vaMza vedha hotA hai | isase vaMzakI hAnI hotI hai // 113 ukSayoryatra saMyogo yUpAgreSu prajAyate / ukSavedha binA jIyAdvinAzaH kalaho bhavet // 114 // gharanI bhUjAmAM sacaiAga cUpa-stha bhanA agra bhAgamAM thAya. arthAt sva'lanI sanmukha hoya te vedha jANavA. tenAthI vinAza ane kaleza thAya. 114 gharakI bhUjAmeM saMyoga yUpastaMbhake agra bhAgameM ho yA staMbhake sanmukha ho vaha ukSavedha hai / isase vinAza aura kleza hotA hai / 114pUrvottara vAstu bhUmau viparite yanimnakA | uccavedho bhavennUnaM taddvedhe na zubhapradam / 115 // je vAstunI pUrvottara bhUmi viparIta hoya eTale dakSiNa pazcima bhUmi nIcI hoya te uccavaSa jANavA te azubhane denArA che. 115 jisa vAstukA pUrvottara bhUmi viparita ho yAnI dakSiNa pazcima bhUmi nIcI ho vaha uccavedha samajhanA. yaha azubha denevAlA hai / 115 dvayorgehAntara gataM gRha tacchubhadAyakam / gRhoccAdarda saMlagne tathA pArAgrasaMsthitam / / 116 // saMdhAya melanaM yatra gehayormittirekataH / vidhi vazyaM zIghrameva maraNaM svAminodvayoH // 117 // e joTe gharanI vacce e aMtara bhIMtA ( karA ) hoya te zubhadAyaka jANavu, paNa jo te eka gharanI UMuMcAithI bIjuM ghara adhe" bhAge haiya tevI rIte pArAgra cheDAnA AgaLanA bhAgamAM sthita hAya ane te joDIyA gharanI vacce ekaja bhIMta (ka) hoya te te sadhAtaveSa jANavA. te vidhivo karIne ane gharanA svAmInuM zIghra mRtyu thAya. 116-117 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55) do sthAnavAle grahoMke bIcakI do aMtara dIvAra ho vaha zubhadAyaka jAnanA / parantu yadi eka gharakI uMcAise dUsarA ghara artha bhAgameM ho pisI taraha pArAgra aMtake Ageke bhAgameM sthita ho aura sAthavAle gharoMke bIca ekahI dIvAra (karA) ho to yaha saMdhAtavedha hai| isase dono gharake svAmiyoMkI zIghra mRtyu hotI hai / 116-17 parvatAniHsRtaM cAmaM detavadbhitti sanmukham / tadaMtavedha mityAhuH zokarogaM karoti tat // 118 // - parvatathI bahAra paththaranA dAMtAnI jema nIkaLelA paththara je gharanI bhIMtanI bahAra sanmukha hoya tene daMtavedha kahe che. te zeka ane rega karanAre vedha jANo. 118 jisa gharoM meM parvatase bahAra nikAle hue daMta jaise patthare ho jo gharakI bhItoke bAhara nIkalA ho vaha daMtavedha kahalAtA hai aura vaha zoka aura roga karanevAlA vedha hai / 118 aba 21 prakArake dUSita gRho kahete hai| have ra1 prakAranA dUSita gRhe kahe che - adhityakA muyadgehaM yadgeI parvatAdadhaH / / yadnehaM cAzma saMlagnaM ghoraM pASANa saMyutam / / 119 / / dhArAnaM saMsthitaM vApi saMlagnAntara parvate / nadItIre sthitaM vApi zRGgAntaragataM tathA / / 120 // (1) je ghara parvata upara heya ke talATImAM hoya. (2) je ghara parvatenA pASANathI maLeluM hoya. (3) je ghara pASANayukata guphAne maLatuM heya. (4) je ghara pANInA moTA pravAha dhedha AgaLa hAtha. (5) je ghara parvatanA madhyabhAgamAM AveluM hoya. (6) je ghara nadInA tIre kAMThe najIka heya. (7) je ghara be najIka pahADe vacce hoya. 11-120 (1) jo ghara parvatakI talahaTTImeM ho (2) jo ghara parvateki . pASANAMse milA ho (3) jo ghara pASANa yukta guphA jaisA ho (4) jo ghara jala prapAtake pAsa ho (5) jo ghara parvatake madhyameM ho (6) jo ghara nadIke . kinAre samIpa ho (7) jo ghara do samIpa pahADoMke bIca ho / 119-20 / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) bhitti bhinna tu yadgehaM sadA jale samIpagam / ver dvAra zabdArtha kAkolUka nivAsitam // 121 // kapATa chidra hIna ca rAtrau ca zazanAditam / sthUla sarpa nivAsa' ca yacca vajrAhni dUSitam // 122 // (8) je ghara pahADanI tarapha eka bhIMtathI bhinna chUTu paDelu hoya. (9) je ghara AgaLa sadaiva jaLanA pravAha cAlu hoya. (10) je gharanAM kamADa rUdana karatAM hoya tevA avAja thatA hoya. (11) je gharanA koipaNa lAgamAM jhagar3A meM dhuvaDa basatA hoya. (12) ubhAGa, bhArI, mAraNA khALa vagaranA chidrahIna hAya. (13) je gharamAM rAtre sasalAM zabda karatA hAya. (14) je gharamAM ajagara ke sarpa rahetA hAya. (15) je ghara para vijaLI paDI hoya ke agnithI khaLeluM dUSita hoya. 121-22 (8) jo ghara pahADakI ora eka dIvArase bhinna ho ( 9 ) jisa gharake pAsa hamezAM jalakA pravAha cAlu ho (10) jisa gharake kivADa rudana jaise zabda karane ho ( 11 ) jisa gharake kisI bhAgameM kauoM aura ulluoMkA ( 12 ) jo ghara kivADa, jAlI, khiDakI, morI hIna ho yAnI chidra hIna ho (13) jisa gharameM rAtako kharagoza zabda karate ho (14) jisameM agara sapi basate ho (15) jisa ghara para bijalI giri ho yA agnise jo dUSita huA ho / 121-22 smazAna vUSitaM yacca yatra caitya nikAsthitam / vAsahInaM tathA mleccha cAMDAlecAdhivAsitam // 123 // vivarAMtargata vApi yacca godhAdhi vAsitam / tatgRhe na vasetkartA vasanaSi na jIvati // tasmAtsarve prayatnena varjayenmatimAnnaraH || 124 || vizvakarmA prakAra (16) ne ghara smazAnadhI iSita thayeluM hoya. (17) nayAM maMhira, samAdhi ke cabUtarA haiAya. (18) je ghara avAvarU-ghaNA vakhatanuM paDatara hoya: (18) beccha, thAMDAseo mAM vaselA hoya. (20) kyAM layamA bhoTAM azaM hoya. (21) jyAM / rahetI hoya. merA mevA upara udyA hRSitaH gharamAM vasavuM nahi ane je vase to jIvita na rahe. mATe buddhimAna puruSoe prayatna karIne evA dUSita gharanA tyAga karavA. 123-124 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) (16) jo ghara smazAnase pita huvA ho (17) jahAM maMdira samAdhi yA cabutarA ho (18) jo ghara lambe arase se basA huA na ho (19) mleccha cAMDAla jahAM base ho (20) jo gharakI bhUmimeM baDe baDe bila ho (21) jahAM goha rahatI ho. ese makAnoMmeM vAsa na karanA. agara mAnavI basegA to jIvIta nahIM rahatA hai. isaliye buddhimAna puruSoMko koSiza karake esA duSita makAnoMko choDadenA / 123-24 draSTayA raudra karAlaM ca bhiSaNaM raudratAM nayet / varjayettatgRhaM caiva zriyastatra na vidyate // 125 // je ghara jotAM ja bhayaMkara, kALa, bhISaNa lAge tevuM bIhAmaNuM ghara tajI devuM. temAM lakSamI rahetI nathI. 125 jo ghara dekhanehI bhayaMkara, karAla bhISaNa, bhayAvaha layatA ho ese ghara choDadenA. idhara lakSmI nahIM rahatI / 125 gIdhe phAka kapotAcA prati saMgrAma bhiSaNAH / pizAcA rAkSasAH krUrA gRheSu paribarjayet // 126 // itihAsa purANokta vRttAMtaM pratirUpakam / ninditaM ca gRhe neSTa saptadevAdi cayat // nagna tapasyi lilAM ca bhAvAdini na yojayet // 127 / / gharane viSe gIdha, kAgaDA, helAnAM citro ke vikarALa sAmasAmA kare tevAM ke pizAca, rAkSasa ke evA kura rUpanAM Alekhana (citra) na karavAM. tevAja itihAsa ane purANamAM kahelA vRttAnA rUpaka saptadevanAM citro gharanI ti para cItaravA nahIM. vaLI nagna, azlIla svarUpe. vairAgyavAna tapasvI, lekIlA ke mAyAdinAM citro ke zi5 gharane viSe javA nahi. 126-27 gharameM gidha, kauo, paMDukake citra yA vikarAla rupabAre Amane sAmane yuddha karAte ho esai citra yA pizAca, rAkSasa jaise, kararupake AlekhAna kabhI na karanA / itihAsa aura purANoMmeM kahehue hasatike rupaka saptadevake citro gharakI divAra para kabhI nahIM karanA. nagna, azlIla svarupa, vairAgyavAna tapasvI, lokalIlA yA mAyAke citra yA zilpa gharameM nahi yojanA cAhiye / 126-27 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --------- - ----- . .... . na . . . Di somanAthajIno mahAmeru prAsAda - 11 . . . . -.-.-..-mekamADoyara ya-28-9...]CE HE. TITLE-F11 +--- mahApoTha R -.-., 134Otr --mae anilabhUmi -32-... * avadha bhUmi 36.955 .... niya bhUmisya--- I - indiansin-AL Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (59) sAta prakArake vedha Thakkura pherune vAstusArameM kahAhudhA vevadoSaH kura pherUe vAtusAramAM kahelA sAta vedha - talaveha-koNaveha tAluyaveha kavAlaveha ca / tahathaMbha tulAveha duvAravehaM ca samaya / / 128 // (1) tabadha (2) Ave5 (3) tAyuvedha (4) 6 (1) 2 5 (6) tudAve5 (7) vedha. 128 vAstumArameM kahe sAta vedha (1) talavedha (2) koNavedha (3) tAluvedha (4) kapAlavedha (5) staMbhavedha (6) bulAvedha (7) dvArave / 128 ye vedhakA lakSaNa aba kahete hai :- ya nAya te rakSaNe! 4 cha: samavisama bhUmi kuMbhi ajalapura paraMgihassa talavehI / kUNasamaM jaikUrNa na havaitA kUNaveho a|| 129 // ika khaNe nIcuccaM pIThata mupAha tAluyAvehe / bArasma parimapaTTe gambhe poha' ca siravehe // 130 / / je gharanI bhUmi UMcA nIcI hAya, dvAranI sIme kuMbhI (ghANa, aTa) heya ke bIjAnA gharanI pANInI paranALa ke raste heya te talave jANa. je gharanA khUNA barAbara na hoya te keNavedha jANa. je gharanA ekaja khaMDamAM pATaDA ke pIDhIyAM UMcAnIcA hoya te tAludha jANavo. je gharanA uttaraMgamAM e pATaDe Ave te kapAlavedha ke siradha jANa. 129-30 jisa gharakI bhUmi samaviSama ho aura dvArake sAmane kuMbhI (ghANI, araTa) ho yA kisI aura makAnake pAnIkA paranAlA ho yA dusarokA rAstA ho vaha talavedha jAnanA. gharake kauna barAbara na hI se koNavedha hotA hai. gharake ekahI kamaremeM dharana yA poDha uMcA nIce ho vaha tAlamedhaH pAke daravAjeke upara dharana (bIya ) A jAya to vaha kapAlavedha yA siravetha jAnanA / 129-30 gehassa majjhi bhAe bheNaM tamupoha urasallaM / aha analo vinalAI havija jA thaMbhaveho so // 131 // hihima upari khaNAyAMhiNAhiya pIDhataM tulaveha / pIThA samasaMkhAoM havaMti jaitatya nahudoSo // 132 // . Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) dumakUna thaMbhakoNa ya kilavidhe duvArabeho / gehucca viuNa bhUmi te na viruddha buhA viti / / 133 / / je gharanA madhya bhAgamAM thAMbhale AvatuM hoya athavA agni ke jaLanuM sthAna hoya te te hRdayazalya jANavuM. tene khaMbhavedha kahe. je gharanA nIcenA bhAga karatAM uparanA mALAmAM pIDhIyAM nyUna ke adhika hoya te tulAvedha jANo. paraMtu je pATaDAnI saMkhyA barAbara hoya te doSa nahIM. je gharanA daravAjA sAme vRkSa, ku, staMbha, pUNe, kola-khIMTI, khuMTA hoya te te dvArevedha jANavo. paraMtu gharanI UMcAIthI bamaNI bhUmi cheDIne uparokata keIpaNa vedha hoya te doSa lAgato nathI. ema buddhimAna purue kahyuM che. 131-32-33 jisa makAnake madhye staMbhako athavA agni yA jalakA sthAna ho use gharakA hRdayazalya samajhanA aura use staMbhavedha kahate haiN| jisa gharake nIcekI bhUmie UparakI bhUmikA pIDhIyA kama yA jAstI ho vaha tulAvedha jAnanA kintu gharake dharana (bIma ) kI saMkhyA barAbara ho to vahe doSa nahI hai ! bisa ghara taravA dora , suga, pataMga, jaLa, zi, khUTe hoM to vaha dvAravedha kahalAtA hai| parantu gharakI uMcAise dogunA bhUmi choDakara uparokta koi vedha ho to vaha doSakAraka nahIM. aisA buddhimAna manuSyone kahA hai / 131-32-13 sagaDamuhA varagehA kAyavvA taha ya haTTa bagdhamUhA / bArADDa mihakamuccA haTuccA puraDa majjha samA // 134 // jema gADAne AgaLane bhAga sAMkaDe ane pAchaLa pahoLo hoya che tevA gRhapraveza dvAra AgaLa sAMkaDuM ane pAchaLa paheluM hoya te deva nathI. ane dukAna-hATa siMhanA mukha jema AgaLane pahebe bhAga rAkhave. daravAjAnI pAchaLa mULa ghara UMcuM karavuM ane dukAna AgaLanA bhAgamAM UMcI ane madhyamAM samAna hovI joIe. 134 (mukhya ghara UMcuM rAkhavuM, DelI nIce rAkhavI, vaccenI bhUmi nIcI hoya te harakata nahi. A sUtra bhUmitaLa mATe ane majalA ke chAparAnA mathALA mATe samajavuM. ) jisa taraha bailagADIkA AgalA bhAga saMkaDA aura pIchekA bhAga cauDA hotA hai. usa taraha gRhapravezadvAra Agese saMkaTA aura bAdameM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauDA ho vaha doSa nahI / dukAne aura hATa vyAghramukha jaisA Agese cauDA rakhanA. daravAje ke pIche mukhya ghara uMcA banAnA aura dukAne Agale bhAgameM ucI aura madhyameM samAna honA cAhiye / 134 . Alaya sirammi kIlA thaMbho bAruvari bAru yaMbhuvare / bAra dvicAra samakhaNAM visamA thaMmA mahAanuhA / / 135 // dhUmakI navala bhaganAsa (baDA ra - whinde -.... .. . meM ----- . . www . . F - Pus - modI ... 4 . . a -. . -- - . Lama sA-86- --sA- -- -- R - |- strIka maNDama. -.. --- M.SHI ....... --- .....-.. - -- - prAospapani. T..bhArata -07-vi. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gokhalAnI uparanA ghoDA khUMTA, uparanA mALe dvAra upara thAMbhale ke thAMbhalA upara kAra ke eka dvAra upara be kAra ke bekI khaMDa ane eka staMbha e sarva azubhakAraka che. 135 gokhaleke upara khuMTA, uparake bhUmi para dvAra para staMbha kA staMbhake upara chAra yA eka dvArake upara do dvAra yA dubhI kamaroM para ekahI staMbha-yaha saba azubhakAraka hai / 135 valayAkAra kUNehiM saMkula ahava ega dUti kUpa / dAhiyA kAmai dIhaM na vAsiyaSyerisa gehaM // 136 // goLa khUNAvALA eka, be ke traNa khUNAvALA ane jamaNI ke DAbI tarapha lAMbA evA gharamAM kayAreya paNa vAsa na kare, 136 gola valaya AkAra konevAle eka yA do yA tIna konebAle ghara ho aura dAhinI aura bAyI ora lambe ese gharameM kabhI na rahanA / 136 phali ya taru kusubhavallI sarassai navanihAgaMju alacchI / kalaza baddhAvaNayaM mumiNA valiyAi muhacitta // 137 // vandhusAya phaLavALAM vRkSa, punI latAo, sarasvatI, navavidhAnayukata lakSamIdevI, phaLaza, vRddhi ApanArAM mAMgalika cihno ane suMdara svapnAnI mALa evAM citro gharamAM cItarAvavA e zubha che. 137 phalAra peDa, puSpalatAeM, svasvatI, navavidhAna yukta lakSmIdevI, phalaza, vRddhi karanevAle cinha aura suMdara svapnakI mAlA aise citra gharame banAnA zubha hai / 137 dizilo pada lopaM ca garbhalopaM tathaiva ca / ubhayonnarake yAnti svAmi sarva dhanakSayaH // 138 // niSivAstu dimukha ke padane lepa ke gane lepa karavAthI karAvanAra ane ke- 2 bane nake jAtha che ane svAmInI laphane nAza thAya che. 138 55 malopa saMbaMdhe garbhanA bAbatamAM amuka saMjogomAM zAstrakAroe apavApa karela che. tene viveka buddhithI upayoga kare. lopa bAremeM pakSa gabhaM ke viSayameM zAsrakAroMne saMjogAnusAra apavAda kahe hai| isame' viveka buddhi kA upayoga krnaa| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) digmukha yA padalopa yA garbhalopa karanese svAmI aura zilpi donoMkA vAsa hotA haiM aura svAmikI lakSmIkA nAza hotA hai / 138 tharabhaMgo yadAyasya kopitA svatra devatAH / zilpino ca kSayaM yAnti tadbhavet svAmi mRtyudam ||139|| nirdoSavAstu devAlayamAM pASaNa ke IMTanA kAmamAM tharaneA bhaMga thAya te temAM rahenArA devatA kApita thAya che ane zilpInA nAza thaI svAminu mRtyu thAya che. 139 devAlaya meM pASANa yA IMToke tharakA bhaMga ho to rahanevAle devatA kopita hotA hai. zilpakA nAza hotA hai aura svAbhikI mRtyu hotI hai / 139 viSama padastulastaMbha' pAdabhitti naSTakam / krama pada calite yazca na zubhaM kartukArakam || 140 || aparAjitasUtra kATakhUNe pada na hoya tevA pada ke pATaDA ke ekI sta Mbha hoya ke nIce lIMta pAyA vagaranI hoya............... tA te te kartA-karAvanAranuM azubha thAya che. 140 corasAI meM viSama pada ho ese pada yA dharana (bIma- pATa) ho, ekI staMbha ho yA nIce dIvArakoM nIMma na ho.. to svAmIkA azubha hotA hai / ( vApi maMDapa yA makAnanese jInane tIna staMbha ekI staMbha ) nahI rakhanA bhiti staMbha aura sIDI yamokSa na karanA / 140 trivibhakta' tulyarAzi dvizeSa N naiva kArayet / vizeSa ekazeSa ca tadAdRddhimavApnuyAt || 141|| parimANamajjarI // pIDhIyAM (pagathIyA) jeTalI saMkhyA hoya tene traNe bhAgatAM jo zeSa . e rahe te te zubha na jANavuM. paraMtu zUnya rahe athavA eka zeSa vadhe te, te sava sukhanI vRddhidAyaka jANavu', 141 tulA rAzi ( pIDhIyAM pagathI ) ke tInase bAMTanese dvi zeSa rahe to zubha nahI hai / kintu zunya yA eka zeSa rahe to sarva sukhAMkI vRddhi karanevAlA samajhanA / ( isase pIDhIyA pagathI kama yA jyAdA karagA ) 141. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) atha saMvardhana prAsAda ca caturdikSya vRddhi kuryAdvicakSaNaH / naiva bhavetta ca bhASitaM vizvakarmaNA / / 142 / / jayapRcchA prAsAdane jo savardhana (vadhAravuM hoya te) karavuM paDe te te buddhimAna zilpIe cAre tarapha karI zakAya te tenA doSa nathI ema zrIvizvakarmAe kahyuM che. 142 prAsAdakA amara saMvarddhana vRddhi karanI paDe to buddhimAna zilpiko cAro orase ho sake to vRddhisaMvardhana karanA cAhiye / usameM doSa nahI hai asA vizvakarmAne kahA hai | 142 16 eka dvitriyogenA vRddhiti vAstu zobhana / puraM tu pUrvato vRddhe aparAnaiva vardhayet || 14 || jayapRcchA bhavana vAstune eka, be ke traNa aMge vRddhi karavI. sanmukha pUrvamAM vadhAravuM. paraMtu pazcima tarapha eTale pAchaLa vadhAravuM nahi. DAbIjamaNI tarapha vadhAravAthI sarva kAmanAne ApanAra jALuvu. 143 bhavana vAstuko eka do tIna aGgose vRddhi karanA | sanmukhake bhAgameM baDhAnA. kintu pIcheneA bhAgameM baDhAnA nahIM / dAhinI bAI auraseM baDhAnese sarvakAmanA meM phaLibhUta hoti hai / 143 udaye zata hastAMte mUla dvAdazabhUmikA / madhya uccaM gRha zreSTamagroccamazubhAvaham // 144 // iti garga vAsturAja zrI gargAcAya jIe kahyu` che ke sA hAtha sudhI U'cA ke Ara mALa sudhInA UMcA bhavana karavAnuM varAhamihira ane kiraNAkSa tatramAM seA hAthathI UMcuM bhavana na karavAnuM kahyuM che. bhavananI racanAmAM bhavana karatA khaDAmAM madhyanA khaDa UMcA karavA. paraMtu gRhasthanA gharane viSe AgaLa DelI alANuka kadI UMcu" na karavu kare te te te azubha navu. 144 1 AjakAla zaheramAM gAtA ghaNI agavaDa heAya che, tethI bhaviSyamAM jamIna maLI zake tema dhArIne pAchaLathI jamIna maLI grastI hAya to bhaviSyanI apekSAe te levAnI viveka buddhi vApare che, Ajakala zaharemiM jamInakI bahuta asuvidhA hotI hai / isase bhaviSyame jamIna mIla zake yoM mAnakara bAdame jamIna prApta ho zakatI hoto bhaviSya kI apekSA leneko viveka buddhikA upayoga karanA / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gargAcArya ne kahA hai ki bhavana ekasau hAthoM takakI uMcAikA karanA. yA bAraha sagi (daraje ) takakA uMcA krnaa| vahAra bhihira aura kiraNAkSa taMtrameM kahA hai kiM bhavana ekasau hAthoMse uMcA banAnA nahI / bhavanakI racanAmeM madhyakhaMDa (kamarA) uMcA karanA kintu gRhastha ke makAnameM AgekA bhAga DehalI balApAka kabhI ucA na karanA agara kare to vaha azubha hotA hai / 144 nyUnAdhikyena paTTAnAM tulAvedha uparyadhaH / ekakSayo nIcoccatve paTTAnAM tAluvedhatAH // 145 // pATa uparanA pIDhIyAM nAnA-moTA hoya che te tulAvedha jANa. temaja ekaja khaMDamAM pATaDA uMcA nIcA hoya to te tAlevedha jANa. 145 viveka vilAsameM kahA hai ki dharana ( bImapATa ) ke Uparake baDoda (pIDhIyAM) choTe baDe hoM to yaha tulASedha jAnanA / eka hI kamaremeM dharana (bIma-pATa ) ucA nIce ho to tAluvedha jAnanA / 145 bhUmaiSamyAtale vedho dvAravedhazca ghoTake / ekasminsanmukhe dvAbhyAM punava kadAcana // 146 // gharanI jamIna UMcI nIcI hoya te te talavedha, dvAra uparanA maLe e ja ghaDo (brekeTa) hoya te te dvAradha. paraMtu je ekane badale be vedha " hoya te teno deSa nathI. 146 gharakI bhUmi UMcI nIcI ho to vaha tabaSedha jAnanA. dvArake uparake bhAgameM eka hI voDA (gheTika) ho to vaha dvAraveSa samajhanA. paraMtu do ghoDe ho to doSa nahI hai / 146 pArokSasi zI ca nAmauca stanapodvayoH / gRhasyaivAni marmANi naiSu staMbhAdi khatrayet // 147 // vAstubhumimAM vAstu puruSanI chAtI, masta, nANi, be stana e pAMca aMga dharanAM marma sthAna jANavAM. mATe e pAMce sthAnakoe staMbha, pATa ke lIta na vai. 147 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstubhUmimeM vAstupuruSakA vakSa, mastaka, nAbhi aura do stana ye 'pAMcAM aGga gharake marma sthAna jAnanA. isaliye una pAMca sthAnoM para staMbha, pATa, dharana yA dIvAra na rakhanA / 147 deva dhvaja kUpavRkSa na doSa uttarAyatam / dvIdazI sarvadoSAnAM chAyA tuSTi doSayet // 148 // gRhaprakaraNam gharapara devanA zikharanI dhvajAnI chAyA ke gharanI chAyA kUvAmAM ke vRkSanI chAyA ghara5ra bAjumAM eTale uttara dakSiNamAM paDe che te deSakata nathI. paraMtu jo te gharanI sAme ke pAchaLa ( pUrva pazcima ) ema be dizAmAMthI paDe che te doSakAraka jANavuM. 148 ghara para devakI dhvajAkI chAyA yA gharakI ku.me yo vRkSakI chAyA gharakI pakSa bhAgameM (uttara dakSiNa) paDanese doSakartA nahIM hai| kintu gharakI Age pIche (pUrva pazcima) meM chAyA gharake upara paDe to dopakAraka hai / 148 prathamAtya yAmavayaM dvitriprahara saMbhavA / chAyAvRkSa dhvajAkUpa sadAduHkha pradAyinI // 149 / / sUtrasaMtAna divasanA pahelA ane cothA praharanI chAyA choDIne bIjA ke trIjA praharanI chAyA devavraja ke vRkSanI paDe agara gharanI chAyA te samayamAM kUvAmAM paDe che te sadeva duHkha denAra jANavuM. 149 dinake prathama yA cothe praharakI chAyA choDakara dUsare yA tIsare prahara kI chAyA devadhvajakI yA vRkSakI gharakI chAyA isa samaya kUauMmeM paDe to hameza duHkhakAraka samajhanA / 149 samalAbha bhavetyatra anyonya pratiSThite / khAjikaM ca tyajedvezma yadicchedIpa jIvitam // 150 / / samarAGgaNa sUtradhAra eka pachIte be ghara hoya athavA vacce ekaja pachItanI bhIMta hoya te tene "khAjIka" nAmane vedha kahe che. lAMbA AyuSyanI IcchAvALAe tevuM ghara tajI devuM. 150 eka pachItakI eka divArase do ghara ho aura bIcame pachItakI eka hI dIvAra ho to use khAjikavedha jAnanA. laMbI AyuSya cAhane vAloMko ese gharakA tyAga karanA cAhIye / 150 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarale na ca mArgeNa pravezo yatra vezmani / mArgavedha vijAnIyAnAnAzoka phalapradam // 151 // vizvakarmA prakAza mArgazceko yadAgacchedumayoha pArzvayoH / mArga vedhastadA sasyAcchoka saMtApakArakaH // 152 // amarAGgaNa sUtradhAra . je gharamAM thaIne rAhadArIno saraLa mArga hoya te mArgatha aveka prakAranA zekanAM phaLano dAtA jANavo. tevI ja rIte ja keva samarAMgaNa sudhAramAM kahe che. eka paDakhe be ghara hoya ane ekaja mArga hAtha te te "bhAgavadha" zA4 bhane duHsane 2 ng. 151-52. . jisa gharameM rAhadArIkA seraLa rAstA ho vaha mAyavedha aneka prakArake zokaphala ke dAtA hai| isI prakAra eka pagalame do ghara ho aura eka hI rAstA ho vaha mArgaveSa zoka aura duHkha denevAlA bhAbanA / 151-52 jalaghaMTa dIpamAra rasoI dakSiNAMkaram / izAne kopadeve vAmadiziSTa dIpaMkare // 15 // nApasavyena kurvita mRhamArohaNa tathA / kuDyAMbhityA nakuta dvAra tahai sukhemubhiH / / 154 // niSibAstu pANIyArU, ghaMTI, dIvAnuM coDuM, khANI ane raDuM e sarva gharanI javaNI tarapha rAkhavA; IzAna koNamAM dravya mUkavAnI tijorI, devAlayamAM devanI DAbI tarapha dIvAnuM sthAnaka rAkhavuM. gharane dAdara jamaNI tarapha tenAM caDhavAnAM pagathIyAM apasavya na rAkhavAM. sukhanA abhilANI manuSya bhItamAM cheda pADIne kadApI dvAra na mUkavuM. 153-54 panIhArA, cakkI, dIpakakAsthAna, phUlasthAma aura rasoIghara ye sarva gharakI dAhinI ora rakhanA / izAna koNameM dravyakoSa rakhamA. devA. bayameM devakI bAyI aura dIpasthAna rakhanA. gharakA jIdA vAhinI ora rakhanA / caDhanekI sIDhiyAM apasavya na rakhanA / 153-54 vAstudravyakA guNadoSa kASTamudiSTa caiva pASANedhAtu ratnanaM / uttarotandraDhaM dravyaM lohakarma vivarjayet // 155 // pravAvikapAstu ucamottaya dhAtvAdi pASANeSTika kASTakam / bheSTa madhyA'dhama dravyaM loha caivA'dhamAdhamam // 156 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) vAstu karmamAM lAkaDuM, iTa, paththara, dhAtu ane ratna e dravya ekekathI majabUta che. paraMtu lohanuM kAma karavAnuM kahyuM nathI. uttamamAM uttama dhAtu ane ratna che. vAstu karmamAM pASANa zreSTha che, ITa madhyama che ane kASTa kaniSTha che. paraMtu lokhaMDa ( vizeSa karIne maMdiranA kAmamAM te ) adhamamAM adhama hIna dravya kahyuM che. tethI lokhaMDa devAlayanA upayogamAM varjita che. 155-56 vAstukarmame lakaDI, iMTa, paththara, dhAtu aura ratna uttarottara ekaekase majabUta hai| kintu lohekA kAma na karanA / sarvottama dravya dhAtu aura ratna hai. vAstukarmameM pASANa zreSTa hai. iMTa madhyama aura kASTa kanie hai / kintu lohA (vizeSakarake maMdirake kAmameM ) to adhamAdhama hIna dravya he. isase devAlayake kAmameM vayaM hai / 155-56 kArayetsarva meheSu tadardhA naiva kArayet / ekadAru mayAgehAH sarva zIlpa nivArakAH / dvijAtyA madhyamA proktA trijAtyA'dhamAsmRtA // 157 // vizvakarmAprakAza makAnanA kAmamAM eka jAtanuM lAkaDuM vAparavuM te uttama zalyanivAraka jANavuM. be jAtinA kASTa vApare to te madhyama ane traNa jAtinA kASTa vApare to te kaniSTha jANavuM. tethI vizeSa jAtinA kAI gharamAM kadI na vAparavA. 157 ( noTaH- zayyA=palaMgamAM cAra jAtanA vRkSa kASTramAMthI phakata eka ja jAtanuM lAkaDuM vAparavAnuM vizvakarmAe kahyuM che. traNa jAtinA vRkSanA kASTa uparanI bhUmi Reli na pA52vA. vi. pra.) makAnake kAmameM eka hI prakArakI lakaDIkA istemAla karanA kaha uttama zalyanivAraka jAnanA / do prakArakI lakaDIkA istemAla karanA madhyama hai / aura tIna prakArakI lakaDIkA upayoga makAnameM karanA yaha kaniSTha hai // 157 (noTa : zaiyA palaMgameM cAra jAtake peDome se phakta eka jAtako lakaDIkA upayoga karanA ) zayanakI dizAkA zubhAzubha phala :--- saumya pratyaki charo mRtyu kzAdhAraka munAjidA / / prAki charAH zayane vidyA dakSiNe mukhasaMpadaH / pazcime prabalAM cintA hAni mRtyu tathottare // 158 // vizvakarmAprakAza Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara ane pazcima tarapha mastaka rAkhIne zayana mRtyune denArUM, roga ane putrane duHkha denArUM jANavuM. pUrva ke dakSiNa tarapha mastaka rAkhIne zayana karavAthI sukha ane saMpada sadaiva prApta thAya che. pazcime mastaka rAkhIne zayana kare to tethI prabaLa ciMtA karAve. uttaramAM mastaka rAkhIne zayana kare te mRtyu ane hAni karAve che. 158 uttara aura pazcimakI aura mastaka rakhake soneko mRtyu, roga aura putrako duHkhadAtA hai / pUrva yA dakSiNakI aura sara rakhake zayana karanese sukhasaMpadA milatI hai. pazcimameM mAthA rakhe to prabala ciMtA karatA hai| aura uttarameM mastaka ho to mRtyu aura hAni hotI hai / 158 atha dvAravedha anyagRhA dvAraviddha gRhAradvAra ne ciMtayet / . cakSakoNa staMbha mArga bhrama kUpaizva vedhitam // 159 // gharanA dvAranI sAme bIjAnA gharanuM dvAra hoya to te dvAra paraMtu pitAnA ja gharanuM dvAra hoya te ciMtA nahi. gharanA mukhya dvAranI sAme vRkSa, bhU, yaind , manyanA bhAga hAya, zrama ( 2528-t ). pha hoya te te vedha jANa. 159 gharake dvArake sAmane dUsaroke gharakA dvAra hoto yaha dvAravedha hai| kintu khudake gharakA dvAra ho to cintA nahIM, doSa nahIM, gharake mukhya dvArake sAmane peDa, koNa, staMbha yA anya janAkA jAnekA mArga ho, bhrama ( araTa, ghAnI, rahaTa ) yA kuAM ho to vaha vedha hai / 159 uttAnamartha nAzAya adhomukhaM vyAdhi sAdhakam / mIlItaM vyAdhi pIDAyai vikarNa ca na hitaM ca tat / / 160 // niSivAstu gharanuM dvAra oLabhe na hoya ane agADu hoya te dravyano nAza thAya, pachADuM mUke te vyAdhi karAve, milita TevuM dvAra hoya to vyAdhi pIDAkAraka jANavuM, dvAra je kATakhUNe na hoya te svAminA hitamAM na jANavuM. 160 gharakA dvAra avalaMbame auMdhA rakhAnese dravyakA nAza hotA hai / pichaDA rakhe to vyAdhi karAtA hai| milita TeDhA dvAra honese pIDAkAraka hai / kAThakhuNa-samakoNa na honese svAmikA hita nahIM hotA / 160 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) pRSThi dvAra ne kartavyaM eka bhUmi gRheSu ca / dvitIya bhUmi dvAraM ca na doSa adrippayake / / 161 // niSivAstu sAmAnya rIte gharanA jamIna majalAnI bhUmimAM pachIte dvAra na mUkavuM. bIjI bhUmimAM dvAra mUkavAmAM doSa na jANa. 161 sAmAnyataH eka bhRmi gharame pachitameM pIche dvAra na rakhanA. dUsare darabamaiM dvAra rakhane meM doSa nahI / 161 kakSau dvAra na kartabya pRSTi dvAra virjayet / pRSThe caiva bhavetarogI kukSau vyAdhi vinirdizet // 12 // niSikAstu gharanA karAmAM dvAra na mUkavuM ane pachI paNa hAra na mUkavuM. ke te vyAdhi bhane roga 42ve. 192 gharakI kukSa aura pachIkya dvAra na rakhanA. kukSaya dvAra mUkanese vyAdhI rahatI hai| aura pRSTha-pachitameM dvAra rakhanese roga hotA hai / 162 uttaragA denyastA lalATe na samAyadi / . .lA lalATikA lApi kulakSaya karI bhavet // 163 // gharanA dvAranA utaraMganA paTAmAM pATa sAmela heya ke sAmAnya rIte - lalATathI nIce utaraMga je heya to agara be pATanI saMdhi thAya tyAM je eka bIjAnA peTAmAM sAlavI nIce staMbha na mUkre to te tulAvedha jANo. agara pATake utaraMga lalATa barAbara nIce hoya te tevA tulAIthI gharadhaNInA kuLane nAza thAya. 163 gharake dvArake uttaraMgameM dharana (pATamcIma) sAmela huA ho yA lalATase nIcA uttaraMga ho. yA do gharana (pATa ) jahAM saMdhI hotA ho vahIM eka dUsareke bIca meM sAlakara nIce staMbha na rakhA ho yaha tulAvedha hai| dharana ( bIma-pATa ) yA utaraMga lalATake barAbara ho to ise tulAvevaseM svAmike kuLakA nAza hotA hai / 163 dvAre sarva gRhANAMtulamAna na bopan / agrata pRSThatazcaiva samasUtra ca kArayet // 164 // bhiSivAstu makAna AgaLa pAchaLanA badhA dvAre (bArI, jALIyA, kabATa, gokhalA) nA utaraganA taLa na levA. te badhA eka sUtramAM rAkhavA. 164 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) earth samIdvAro (khIDakI, jAlI, kabATa, gokhaleAMkA) kA uttaraMga samasUtrameM honA cAhiye. uMcA nicA rakhanemeM doSa hai / 164 surajaM vartulaM dvArA mAnahIna' ca varjayet / prathamA bhUmiyat dvAre tenasyA duparibhUmiSu // 165 // samarAGgaNasUtradhAra gharanA dvAranA upara gALa muraja ( trikANa pramANathI hIna=nAnuM na karavuM. pahelI bhUminuM dvAra paheALuM hAya tevaDu uparanA mALe dvAra sUkavuM. meDhuM na mUkavu. 195 jevu. ) na karavuM. temaja paheALu hoya jeTalu gharake dvArake upara gola muraja ( trikoNa jaisA ) na karanA aura mAna pramANase hIna kama bhI na karanA / bhUmitala ke dvAra ke garbha para upakI bhUmikA dvAra mukanA. Age pIche dvAra na khar3e karanA / 165 dvAra madhye koNa staMbhamekadoSa ca kArayet / yugmeSu bhavet zreSTamekaikaM parivarjayet || 166 / / nirdeSavAstu gharanA dvAra sAme madhyamAM je khUNe! ke thAMbhaleA eka zAkha gaLe tA te doSakAraka che. paraMtu je te kAramAM e khUNIcA ke sta Mbhe ke e zAkha gaLatI hAya te sArU temAM doSa nathI paraMtu dvAramAM eka na gaLavuM joie. 166 gharake dvArake sAmane yadi eka kANa, staMbha yA zAkha galatI ho to hrekAraka hai / kintu jo dvArameM do koNa, do staMbha yA do zAkha galatI ho to doSa nahI hai. yaha acchA hai. paraMtu eka ho to doSa hai / 166 staMbha dvAra' ca bhitica viparIta na kArayet / upari yai parItyena doSAH syurbahavo nRNAm || 167 || parimANa maMjarI gharanI nIcenI bhUmimAM dvAra, staMbha ane rbhIta Avela hAya tyAM te rIte uparanI bhUmimAM dvAra, staMbha ke bhIMta rAkhavAM. paraMtu jo khIje mALe ADA avaLAM karetA te doSa denArUM jANavu. ( arthAt dvAra para dvAra, tabha para sta Mbha ane bhIMta upara bhIMta ema rAkhavuM. ) 167 nIcenI bhUmi samAna upara dvAra, staMbha, bhiti, pATa, rakhanA se doSa utpanna hotA hai / 167 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Eng Chanderled 33 Sabing Rablul X. Flem BACK ELEVATION OF TEMPLE PANCHASARA PARSVANATH PATAN SCALE 8= e PRASHASHANKER QOMPURA ARCHITECT Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) dvAravedha tu yatnena sarvathA hi parityajet / gRhotsedha tRtIyAMza hIno vA mAna mucyate / / 168 / / parimANamaMjarI sAmAnya gharanI ubhaNI hoya tene trIjo bhAga tajIne je rahe teTalI dvAranI UMcAI rAkhavI. 168 sAmAnya gRhakI uMcAise tIsare bhAga choDake deo bhAgakI dvArakI UMcAI rakhanI / 168 dvAravedha yatnena sarvathA hI parityajet / gRhacchAya dviguNitAM nayaktA bhUmi bahiH sthikam || 169 || parimANamaMjarI tavA. gharanA dvAra sAme AvatA sava vedhA yatna karIne humezAM paraMtu jo gharanI UMcAithI khamaNI jamIna cheADIne teTale dUra hoya te te vedha doSakartA nathI. 169 gharake dvArake sAmane Ayehue sarvavaidhakA yatna se tyAga karanA cAhiye. paraMtu gharakI uMcAiseM dogunI bhUmi choDake dUra vedha ho to arekartA nahIM hai / 169 reater dvAre mUlaicAnako bhavet / dvArA deva sadana' bAlAnAmApatti dAyakam || 170 // nirdoSa vAstu prakIrNaka vAstu gharanA dvAranI sAme pANInI mATI merI-khALa hoya to te anakArI jANavuM. tethI pAyAmAM pANInuM vahana thatu. hAya. devanuM sthAnaka dvAra sAme hoya te te ALakone mATe AttidAyaka jANavu. 170 gharake dvArake sAmane pAnIkI baDI morI ho to vaha anarthakArI hai / usase nIMvameM pAnI bahatA rahatA ho / dvArake sAmane devasthAna ho to bAlake ke liye Apatti kAraka hai / 170 zreNIbhaGgAsya lopena. brahmadeoSeo mahAbhayaH / zilpino nikulaM yAti svAmi sarvadhanakSayaH // 171 // nideSavAstu zreNIbAnA lepa karavAthI mahA bhaya upajAvanArA gabhalApanA brahmadoSa lAge che. tethI zilpInA kuLanA nAza thAya che ane gharadhaNInI lakSmInA nAza thAya che. 171 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) zreNIbhaGgakA lopa honese mahAbhayaMkara doSa aura garbha lopase brahmadeoSa lagatA hai| isase zillikA kulanaSTa hotA hai / aura svAmikI lakSmIkA bhI nAma hotA hai / 171 veNIya sarvadikSu ca balANakaM na kArayet / cANakaM hasvodaya tridaza jaladhAriyet / / 172 / / gRhaprakaraNam bhavanamAM madhye cAka rAkhIne cAre taraphaAraDAonu caNutara karavuM. paNa AgaLa alANuka-DelI mULa ghara kharAkhara na karavuM. pazu te DelI mULa ghara thI nIcu' karavuM ane te bhavananA aMdaranA cAkanA nevAnI dhArA traNakhAnu pADavI. ( cAre khAju nevA ceAmAM na pADavA. ) 17ra bhavana madhyacauka rakhakara cAroM ora kamare banAnA, aura Age pravezame balANaka ( DahalI bhAga ) mUla gharake samAna udayakA na karanA. kintu vaha balAka mUla gRhase nIcA honA cAhiye aura bhavanakA madhyacauka tIna ora se pAnIkA chaparekA nevA gire yaha zubha hai / ( kintu cAro dizAoMke chapareke nevA caukameM nahIM girAnA ) 172 azAstra' maMdira kRtvA prajArAjyaMgRhANi ca / tadgRhANya zubhAmvAda zriyastatra na vidyate // 173 || nirdoSa vAstu zAstravidyAthI rahita maMdira ke prajAnA ghara ke rAjabhavana karavAthI te bhavane azubha jANavA. tyAM lakSmI kadI vAsa karatI nathI. 173 zAstravidhi rahita maMdira ghara yA rAjabhavana banAnA yaha bhavana azubha jAnanA | yahAM lakSmIkA vAsa kabhI hotA nahIM / 173 atha gRhAyabhUtam -- ( vAsturAja ) svayaM mRdghaTine nAde patite maraNaM bhavet / kampanena ca mahArogo vighaTanA kulakSayam // 174 / / gharanAM dvAra peAtAnI meLe ughaDI jAya, avAja thAya, akasmAta kAi paDe te tethI svAminuM mRtyu thAya, kampAyamAna thAya te mahA rAga thAya, AvI ghaTanAnA doSathI kuLane kSaya thAya. 174 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharake dvAra svaya skhula jAyeM, AvAja kareM, akasmAt koi gira jAya to isase svAmikI mRtyu hotI hai / isa ghaTanAke deApase kulakA kSaya hotA hai / 174 rAjavezmAni caityeSu prAsAda toraNe dhvaje / anyAni yAni drazyante tatra bhayauM bhavet // 175 // . dvAra prAkAra vezmAni nirmitaM tu patanaM yadAbhavet / draDhasthUNA kayATAdi vaMzabhaGgaH pati kSaye // 176 / / rAjabhavana, caitya ke prAsAda, devAlayanA toraNa ke vajanuM akasmAta patana thAya ke evA dazyathI mahA bhaya upaje. bAraNAM, gaDha, kille ke ghara akasamAta akAraNa paDe agara kamADe daDha hoya chatAM te paDe te vaMzane nAza thAya ane svAminuM mRtyu thAya. 175-176 rAjabhavana, caitya yA prAsAdake toraNa pA dhvajakA akAraNa patana ho to mahAbhaya paidA hotA hai / dvAra, gaDha, killA yA makAna akAraNa gireM yA kiMvADa majabUta hote hue bhI girajAya to vaMza nAza hotA hai aura svAmikI mRtyu hotI hai / 175-76 akasmAta gRhabhUmizca sphuTite kukhyaka tathA / yasya gehe zRgAlAdi praviSTavAya zrUyate // 177 / / raktadhArA gRhe draSTvA dvAreNa sarpaH pravezInaH / gRha tasya vinazyena patni vA mriyate patiH // 178 // itigRhAdyadbhUtam akasmAta gharanI bhUmi phATe ke ziyALa Adi pazu praveza kare, ghara ke phaLImAM lehI jevI dhArA dekhAya ke dvAramAM sarpa praveza karatAM jaNAya te te gharano vinAza thAya ane gharadhaNI ke tenI patnInuM mRtyu thAya. 177-78 gharakI bhUmi akasmAt phaTa jAya yA makAnameM zRgAlAdi pekSukA praveza ho jAya, ghara yA prAMgaNameM raktadhArA drazyamAna hotI ho yA dvArameM sAMpa praveza karatA ho to yaha gharakA nAza hotA hai| pati yA patnikI mRtyu hotI hai| 177-78 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) atha vRkSAdbhUtAni-( vAsturAja) vRkSANAM rodane vyAdhi Isane dezavigraham / zAkhA prapatanodasmAt saMgrAme hi vighAtastu / bAlAnAM maraNaM kartum bAlAnAM phala puSpataH // 179 // vRkSamAMthI rUdana saMbhaLAya to vyAdhi thAya, hasavAno avAja Ave te dezamAM vigraha ke bhaMga thAya, zAkhA-DALa akasmAta paDe te saMgrAmamAM coddhAone ghAta- saMhAra thAya. bALavRkSa-DA samayamAM AvelA vRkSane paripakava samaya pahelAM phaLa ke phUla Ave to bALakonAM maraNa thAya. 19 peDame se ronekI AvAja sunI jAya to vyAdhi hotI hai| haMsanekI AvAja nikale to dezabhaGga hotA hai / zAkhA yA DAlI akasmAt tUTa par3e to saMgrAmameM yauddhAkA saMhAra hotA hai| bAla vRkSame akAla phalaphUla prApta ho (paripakva hone pahele phala Ave ) to bAlakoMko mRtyu hotI hai / 179 zuSkeSu saMprazehetu durbhikSa ca bala kSayaH / anRtau cetphalaM patra drazyate yadi vA me // 180 // jvalanAdapi ca vRkSANAM raudrasyAddhi dhanakSayaH / patanAtpUjita vRkSANAM sarva rAjya viparyate // 181 // iti vRkSAdbhUtAni sUkelAM vRkSa je pharI keLa, pAna pattA Ave, te te duSkALa ane baLa hINutAnA lakSaNa jANavA. Rtu vagaranAM phaLa patra Ave te .... ubheluM vRkSa akAraNa baLI jAya te bhaya karanAruM ke lakSamIne nAza thAya. pUjAtAM vRkSa ( pIpaLo, vaDale ) je akAraNa paDe ke baLe te sarve rAjyanuM parivartana thAya. ( noTa-duSTa vRkSa eTale je kApatAM rakta jevuM nIkaLe, bhUtavRkSa bhUtanA vAso rahe tevA vRkSa pIpaLo, AMbalI vagere.) 180-81 zuSka peDa phirase pallavita ho to akAla aura balahInatA AtI hai| RtukAla vinA phalaphUla A jAya to lakSmIkA nAza ho. akAraNahI vRkSakA patana ho jAya to bhayaMkaratA aura dhanakSaya hotA hai / pUjate vakSa yadi gireM to rAjyakA parivartana hotA hai / (duSTavRkSa-jisako kATate hI rakta Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) jesA nikalatA hai / bhUtapretakA vAsavAlA vRkSa pIpalA - ImalI ) iti vRkSAdbhUtAni / 180-81 atha gRhadeoSA - suci mukhaM bhavecchidra prAsAde pRSThe ca yadA prAsAde na bhavetpUjA gRhe kriDanti rAkSasAH || 182 || nirdoSavAstu prAsAda ke gharane nIcenI bhUmimAM je sAyanA mULa jeTalu paNa chidra pachIte (pAchaLa) na rAkhavu. je chidra rAkhe tA prAsAdamAM pUjA karanAra na rahe ane tevA gharamAM rAkSasA krIDA kare eTale ke ujjaDa thAya. ( uparanI bhUmi ke caturmu`kha prAsAda ke ghara mATe te doSa nathI. ) 182 prAsAda vA gharake nIcekI bhUmimeM pIchalI dIvAra meM suIke muMha jitanA chidra nahIM rakhanA. yadi chidra rakhe to prAsAdameM pUjA karanevAlA nahIM rahatA, arthAt mRtyu hotI hai / agara makAnase esA ho to usa gharame rAkSasa rahate haiM - ujADa hotA hai / ( uparakI bhUmi yA caturmukha prAsAda yA gharake liye yaha pramANa nahI samajhanA ) 182 iSTi karmeSu sarveSu tharamAna na lopayet / iSTikAdi thare kiMcit vedeoSeo na kArayet || 183|| nideSavAstu ghara ke maMdira kAmamAM IMTe ke paththara vagerenA caNataramAM gharamAna na leApavA. eka sUtramAM thA rAkhavA. IMTa ke pASANunA gharanuM caNutara eka sUtramAM thavAthI temAM vedha doSa upajate nathI. 183 makAna yA prAsAda iMTa yA pASANakA cunameM samadhara eka sUtra meM lenA cAhiye. tharamAnakA lopa nahI honA cAhiye. IMTa, paththarake thara eka sUtrame honese 'vedhadoSa nahIM hote / 183 adhaH bhittau kRtaM pUrve tasminaiva tathopari / dvAra dvArasya kathita uparyuparibhUmiSu || 184 / / paTTospari ca na staMbhabhiti viparitaM na kArayet / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78 ) uparyuparibhUmiSu dvAdazAMza vivarjayet / samavedha bhavettatra samasta kulajaH kSayaH / / 185 // samarAGgaNa sUtradhAra bhavananI nIcenI bhUmimAM jyAM bhIMte, dhAra, staMbha ke pATa AvatA hoya tyAMja uparanA mALe mUkavA. bhIMta para bhIMta, dvAra para garbhadvAra temaja pATaDA upara pATa Ave. paraMtu pATa upara thAMbhalo ke bhIMta uparanA mALe na mUkavA. tevuM viparita kAma na karavuM. vaLI nIcenA majalAnI ubhI udayathI uparanA majalAnI ubhaNI bArame aMza ocho rAkhavI. paraMtu tema na karatAM nIce pramANe jeTalI ja ubhaNuM uparanA mALanI rAkhe te AkhA kuTuMbane nAza karanAra e samavedha utpanna thAya. 184-85 bhavanakI nIcekI bhUmimeM jahAM dovAra dvAra, staMbha, pATa rakhe ho isa taraha uparakI bhUmimeM vahAM bhI rakhanA. dIvAra para dIvAra, dvAra para garbhe dvAra, pATa para pATa (bIma) staMbhake para staMbha rakhanA. kintu bIma-dharana-pATake upara khaMbhA yA dIvAra nahIM rakhanA / asA viparIta kArya na karanA / nIcekI bhUmikI uMcAi ( udaya ) se bArahavAM aMza ghaTAkara uparakI bhUmikA udayamAna rakhanA. esA na karanese upara nIcekA udaya sarakhA rakhanese sAre parivArakA nAza karanevAle samavedha utpanna hoto haiM / 184-85 surpAkAraM gRhakArya vikarNa naiva kArayet / agratazca bhavecchenTha pRSThita parivarjayet // 186 // niSivAstu 17 supaDAnI jema AgaLano bhAga paheLa ane pAchaLa bhAga sAMkaDe hoya tevI ke vAMke na hoya tevI jamIna ke ghara na karavuM. paraMtu AgaLane bhAga sAMkaDo hoya ke pAchaLa paheluM hoya tevI jamIna ke ghara sAruM jANavuM. paNa pAchale bhAga sAMkaDe hoya tevuM tajI devuM. 186 17 sapaDAnA AkAranuM ghara ke jamIna mATe vAratusAramAM Thakkarae dukAna ke hATa mATe sArUM kahyuM che. paraMtu dhAne mATe AgaLa sAMkaDuM ane pAchaLa paheluM rAkhavAnuM te prakAra kahe che. supaTTe ke AkAra ke ghara yA mamIna ke bAremeM vAstusAra mathame Thakkara pherane dukAna yA hATa ke lIye acchA kahA hai| magara ghara ke lIye Age sakaDA ora pIche cokhA rakhanekA graMthakArane kahA hai| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (79) supa jesI Agese cauDI aura pIche saMkaDI ho yA samakoNa (gunIye ) meM na ho esI jamIna yA ghara nahIM karanA. kintu AgekA bhAga sAMkaDA ho ese ghara zreSTha jAnanA. pIchekA bhAga saMkaDA ho asA ghara varjanA / 186 dvAra madhyestulA staMbho nAgadaMtazca bhittikA / dvAra madhye samAzreSThA na caite viSamA sthitA // 187 // prakIrNaka vAstu ghara ke prAsAdanA dvAra sAme pATaDe, thAMbhale ke nAgadaMta ( gheDa ) ke bhIMta Ave to te neSTha jANavuM. je ekI hoya to deza che, paraMtu te je bekI ( be ) hoya te zreSTha jANavuM. 187 ghara yA prAsAdake dvArake sAmane bIma-pAra, staMbha, nAgadaMta (ghoDA) yA ADI bhItta-dIvAra ho to vaha neSTa hai / viSamameM doSa hai. kintu sama ( dvaya ) meM doSa nahIM hai / 187 pArvAdhika pRSThahInaM samulo vedhadAyakam / kuMDI bhitvA nakurvIta dvAraM tatra sukhamIsudhIH // 188 // samarAGgaNa sUtradhAra je gharane kara adhika lAMbo hoya ane pachIta ochI hoya to naLAMga gharane samulA nAmane vedha kahe. sukhanA abhilASI manuSya bhIte khodIne dvAra na mUkavuM. 188 jisa dharakA pArzva ( karA ) adhika laMbA ho aura pachIta kama ho to vaha nalAMga gharako samulavedha kahatA hai / sukhake abhilASI manuSyako dIvAra khoda kara dvAra mukanA ucita nahIM hai / 188 atha praveza utsaMgo hIna bAhuzca pUrNabAhastathA paraH / pratyakAyazcaturthazca nivezaH parikIrtitaH // 189 // samarAGgaNa sUtradhAra ghara ke nagara ke prAsAdanA cAra prakAranA praveza kahyA che (1) utsaga (2) DanamA (3) yUmA bhane (4) pratyakSAya. 186 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) prAsAda, ghara yA nagarake cAra prakArake praveza kahai haiM (1) utsaMga (2) hInabAhu (3) pUrNabAhu (4) pratyakSAya / 189 utsaMge ekadikAmyaM dvArAbhyAM vAstuvezmanAH / / sa saubhAgya prajAvRddhi dhanadhAnya jayapradA // 190 // .. vAstugrahanA gharamAM sanmukha ekaja dizAmAMthI praveza thAya te utkaMga nAmane zreSTha praveza jANo te saubhAgya, prajAvRddhi, dhanadhAnya ane vijayane denAre uttama praveza jANe. 190 __ vAstugRhake dvArameM sanmukha ekahI dizAma se sAmanese praveza ho vaha jasaMga prayeza kahalAtA hai / aura yaha saubhAgya, prajAvRddhi, dhanadhAnya aura vijaya denevAlA he / 190 / yadi pravezo hi vAstu gRhAd dakSiNatAM bhavet / pradakSiNA pravezAddhi bhavet pUrNabAhukaH / tatraputrAzca pautrAzca dhanadhAnya mukhAni ca // 191 // je vAstu gharamAM gharanI jamaNI tarapha thaIne praveza thAya te pradakSiNAthI praveza thAya te pUrNabAhu praveza jANo. te putra, pautra, ghanadhAnya ane sukhane denAra praveza jANa. 191 jisa vAstu gRhameM dAhinI orase praveza ho sakatA ho pradakSiNAse praveza ho vaha pUrNabAhu praveza hai / yaha putra, pautra, dhanadhAnya aura sukha denevAlI hai| 191 yatra pravezato bAstugraha bhavati vAmat / tahinabAhuka vAstugRha' nidita vAstu cintakaiH // 192 // je vAtugRhamAM DAbI tarapha thaIne (apasavya) praveza thAya te hInarAhu nAmane niMdita praveza thAya tema vAstuzAstranA AcAryo kahe che te naSTa praveza jANo. 192 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (81) jisa vAstugRhameM bAyIM orase ( apasavya ) praveza ho, vaha hInabAhu praveza kahalAtA hai aura vaha nidha-neSTa hai / 192 gRhapRSTha samAzvitya vAstudvAra yathAbhavet / 18pratyakSAyatvasau niyo vAma vartaH pravezastataH // 193 // samarAGgaNa sUtradhAra vAratugharanI pachIte thaIne gharanI DAbI bAjuthI je praveza thAya te pratyakSAya agara pRSThabhaMga praveza niMdita-neSTha jANa. 193 gharakI pachIta ( pRSTha divAra ) se vAyI orase jo praveza hotA hI usa pratyakSAya yA pRSTha bhaga praveza kahate hai aura vaha niMdya aura neSTha uccAyAdviguNAbhUmi vedhadoSo na jAyate / yadA bhityaMtarevAni prAkArA rAjamAgauM hi // 194 // 18 (1) utkaMga praveza sanmukha thAya. (2) pRSThabhaMga-dharanI pachIte thaI praveza thAya che, (3) apasara praveza- prathama gharamAM praveza kAM jamaNI tarapha namIne vAstu gharamAM praveza thAya te, (4) sabhyapraveza-prathama dhamAM praveza karyo pachI DAbI tarapha namIne vAratudharamAM praveza thAya te (5) pratikSaya- je gharanuM mukha pazcima sAme che temAM pUrva sAme praveza karyA pachI pazcimamAM vAstudaramAM praveza thAya che. (6) hInabAju- je dharanuM mukha dakSiNa sAme hoya temAM praveza karyA pachI DAbI bAja tarapha namIne gharamAM praveyA thAya te --Ama paMDita mAM matamatAntara kahelA che (7) usaMga praveza- je gharanuM mukha uttaramAM heya te jaLa mirge thaIne vAstu gharamAM praveza thAya che. (8) pUrNAhu praveza-je gharanuM mukha pUrvamAM hoya temAM praveza karyA pachI vAstudharanI sanmukha praveza karavAmAM Ave che. 18 (1) utsaMga sanmukha praveza hotA ho| (2) pRSTabha'ga gharakI pachItase hokara mo praveza hotA ho| (3) apasatya- pahele dvArameM dAkhila hokara dAhinI aurase praveza ho baha / (4) savyapraveza-pahele dvAramai rAkhila hokara bAMyI aurase praveza ho ph| (5) pratikSaya- jisa gharakA mukha pazcime ho usameM pUrva meM dAkhila hokara phira pazcima meM jAkara ghara meM praveza ho / (1) hinabAhu- jisa gharakA muma pazcimameM hI usameM' pra- bAra bAMyI aura mAtra praveza ho ese paMDitAme matabheda hai| (7) utsaMga praveza-jisa gharakI mukha uttara meM ho aura sRSTimArga se vAstugRhameM praveza hotA ho| (8) pUrNa vAhu-jIsa dharakA mukha pUrva meM ho, usameM dAkhila hokara vAstugRhameM sanmukha praveza hAtA ho / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) adarzane nadIpAre dUre yA samabhUmiSu / vidika stha na doSA ye naSedhondarataH sadA // 195 // na doss| nIca jAteSu na doSA bhagnamaMdire / catuSpayAM tena bhavetvedho na ca jIrNa gRhAntare / na tatravedha deoSa syAtsatyaM brahmamukhAcchutam / / 196 // vizvakarma prakAza zrI vizvakarmA kahe che ke doSa kayAM kayAM na lAge - gharanI UMcAithI bamaNI bhUmi tajIne vedhadoSa hoya to doSa lAgato nathI agara je ghara ane vedha vacce bhIMtanuM aMtara haya, gaDha, kille ke vaMDI ke rAjamArga hoya te deSa lAgatuM nathI. agara dekhAya nahi tevuM hoya ke nadInA sAme kAMThe pAra vedha hoya te ke dara sarakhI bhUmimAM hoya ke trikeNa, trAMsuM ke cheTe heya te te deSa lAgatuM nathI. nIca jAtinA lokone doSa lAgato nathI. jIrNa maMdira mAM deSa nahi. cArAmAM vedha deSa nahIM. jUnA makAnamAM vedha deSa nahi. tevA vedhanI satya vAta brahmAnA mukhethI meM sAMbhaLI che. 194-95-96 zrI vizvakarmA kahate haiM ki kahAM nahIM doSa lagatAH-dharakI uMcAise dogunI bhUmi choDanese doSa nahIM; ghara aura vedhake bIca dIvArakA aMtara ho, gaDha, killA yA rAjamArga honese doSa lagatA nahIM / agara dekha na sake itanA dUra ho, nadIke sAmaneke taTa para ho yA dari sama bhUmimeM ho yA vikarNa (jyAsA ) dUra ho to doSa lagatA nahIM / nIca jAtIko doSa nahIM lagatA. jIrNamaMdira, caupAlameM purAne makAnameM vedhadoSa nahIM. esI vedhadoSAMkI satya vArtA maiMne zrI brahmAjIke mukhase sunI hai / 194-95-96 SaD varSe bhriyate svAmi gata zrInavame bhavet / caturthe putra nAzaH syAtsarvanAzastathASTame // 197 // vizvakarma prakAza vedha dezanuM phaLa chaThThA varSe svAminuM mRtyu pAme ke navame varSe lakSamI jAya agara cothA varSe putrane nAza thAya agara AThame varSe sarva nAza thAya. 197 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (83) vedhadoSakA phala-chaThaveM varSe svAmIkI mRtyu ho| nauve sAla lakSmI nAza ho yA cauthe varSe putra nAza ho AThaveM varSe sarva nAza hotA hai / 197 parvAgre nadItIre catvare moSTha bhUmiSu / samudrakUle vA'raNye mAnahIna na dUSitam / / 198 // gautamI to gautama RSi kahe che ke parvata upara ke AgaLa nadInA kAMThe ke cArA pAse, gAyanA goMdare. samudra kAMThe ke araNyamAM mAnahIna vastune deva sAgata"nathI. 188 zrI gautama RSi kahate haiM ki pahADake upara yA Age, nadIke tIrapara caupAla-goSTha bhUmimeM samaMdaratIra para, jaMgalameM agara vAstu mAnahIna ho to bhI deoSakartA nahIM / 198 manasazcakSuSAryatra saMtApo jAyate hadi / tathA kArya gRha sevariti gargasya bhASite // 199 // gargo brahadasaMhitA mana ane caznane je kArya joIne saMtoSa thAya tenAM kAryo hamezAM nirdoSa jANavA ema garga RSie kahyuM che. 199 garga RSi kahate haiM ki jinako dekha mana mora pazu prasanna saMtaSTha hote hai vaha kArya hameza mideSa hai| 199 bAstu lakSaNa hInepi yatra vairAnyate manaH / tA doSo na vinyAca dharmakAmA molade // // vAstukautuka 19 me 2 thI 205 A cAra makane vivekabudithI pIga karo. jyAM tyA na zvA. ..' 19 202 se 205 zloka-A cAra "loka kA mupayoga viSekabuddhise karanA. jahAM tahAM na karanA / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je vAstu lakSaNathI hIna hoya paraMtu jyAM mananI ruci vadhe tevuM sAruM lAge tyAM doSa na jANa. tevA vAstu dharma, artha, kAma ane mokSane nA tA . 200 jo vAstu lakSaNase hIna ho phira bhI jahAM mana prasanna hotA ho vahAM doSa na jAnanA. ase vAstu dharma, artha, kAma aura mokSa denecAle jAnanA / 200 zAstramAna vihina yad ramyaM taddhivi pazcitAm / ekeSAmeva tadramya lagna yatra ca yasya hRt // 20 // zukranIti zukrAcArya kahe che ke zAstramAnathI rahita hoya te vidvAnone ramya lAgatuM nathI paraMtu keTalAkano evo mata che ke jyAM jenuM mana lAgyuMracyuM hoya te tene priya lAge che. (temAM deSa na jANa) 201 zukrAcAryajI kahate hai ki zAstra mAnase rahita vidvAnoMko ramya lagatA nahIM phira bhI kitanoMkA maMtavya hai ki jahAM jisakA mana lagattA ho vaha use priya lagatA hai / ( usameM doSa nahIM ) 201 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) // atha bhavane hAra sthApana // ekAzIti pade vAstau dvAMtrizad devatA pade / pUrvA para yAbhyottare vacmi dvArANi vai kamAt // 202 // pUrva jayeMdra sUrya tathA satya bhRzAkAze pade / yame gRhakSate gaMdharva bhRge pade dvAra sthitaH // 203 // aparA naMdI sugrIve ca tathA puSyadaMta vAruNe / somye kubera bhallATo ditiditi dvAra sthApana // 204 // ekAzI padanA vAstu maMDaLamAM pharatA batrIza padamAM devatAo pUrva kakSiNa, pazcima ane uttare sthApana thayela che. temAM pUrvAdi dizAmAM zubha sthAno dvArA sthApananA anukrame kahe che - pUrvamA -ya--, sUrya, satya, mRza bhane mAzana 54mA bA2 bhU. dakSiNamAM-gRhasata, gaMdharva ane bhaMgarAjanA padamAM dvAra mUkavuM. pazcimamAM-davArikA (nadI), sugrIva, puSpadaMta ane varuNanA padamAM hAra mUkavuM uttaramAM- kubera, bhallATa, diti ane aditinA padamAM dvAra mUkavuM. 202-203-204 ekAzI padakA vAstumaMDalameM cAro dizAkA batrIsa padameM devatAo pUrva, dakSiNa, pazcima aura ucara sthApIta hai. vahI padameM dvAra sthApana karanemeM zubhAzubha phala kahA hai. usameM zubha phala dAtA padakA sthAna saMkSiptameM batAtA hUM :pUrva meM-jayakA sthAnameM-iMdrakA sthAnameM, sUryakA sthAnameM, satya, bhRza aura AkAzakA pada sthAnameM dvAra mukanese zubha phaladAtA he. anya pada azubha phaladAtA he. dakSiName-gRhakSatakA sthAnameM gaMdhe aura mRgakA sthAna-padameM dvAra mukanA. pazcimameM -naMdI, sugrIva puSpadaMta aura varuNakA pada sthAnameM dvAra mukanA. uttarameM-mukhya-bhallATa-kubera, aditi, diti / 202-203-205 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) dvArANi tu pravakSyAmi prazastAnIha yAni tu pUrva NeMdra jayaMta ca dvAra sarvatra prazasyate // 205 // yAmya ca vitathaM caiva dakSiNe na vidurbudhAH / pazcime puSyadaMta ca varuNaM ca prazasyate / uttareNa tu bhallATa somya tu zubhada bhavet // 206 // matsyapurANa matsyapurANakAra ekAdazI padanA vAstuma`DaLamAM zubha evA dvAra mUkavAnA sthAna kahe cheH- pUrNAMmAM IMdra jyaMtanA padamAM, dakSiNamAM vitatha ( gRhakSata ) nA padamAM, pazcimamAM puSpadaMta ne varuNanA padamAM ane uttaramAM bhallATa ane sema ( kubera ) nA padamAM dvAra mUkavAthI te zubha phaLadAtA lAvu. 205-201 ' 'matsyapurANa meM bahuta saMkSipta meM kahate haiM ki pUrva meM iMdrake sthAna meM, dakSiName gRhakSatako padameM, pazcimamai puSyadaMtakA pada sthAna meM, aura uttara meM bhallAkA pada sthAna meM dvAra rakhanese zobhA aura zubhaphaladAtA hai | 205-206 vAstava paridhAvuktA dvAtriMzadamarAH kramAt / zubhadvA tu gRhaNyAdazubha naiva gRyate // 207 // dizA bhAgeSu ca tathA dvAra zobhana maNDitam / dra gRhakSata puSpadanta bhallATa cihnataH // 208 // aparAjita sUtra e rIte vAstunA pharatA cAre dizAnA pharatA khatrIzapamAM dvAra sthAnanA zubhAzubha phaLe anukrame kahyA temAM jIbha dvAra sthAna kahyA haiya tyAM dvAra mUkavA ane azubha sthAna na levuM. cAre dizAnA vibhAge pUrvamAM IMdranA sthAne, dakSiNamAM gRhannatanA sthAne ane pazcimamAM puSpada tanA sthAne tathA uttaramAM bhallATanA sthAne dvAra mUkavAthI zezabhAne Ape che bhaneM te zubha ihAtA laghuvA 207-208 fre ritase vAstuke cAroM aura ghUmate, batrIsa padoMmeM dvAra sthAnake phala anukrama kahe, jisame zubhahAra sthAna jahA~ kahe ho vahAM sthAna na lenA / rakhA aura Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 87 ) cAroM dizAoMke vibhAgameM pUrvame iMdrake sthAname dakSiName gRhakSata sthAnameM aura pazcimameM puSpadaMtake sthAna tathA uttarame bhallATa sthAnameM dvAra rakhanese zobhA baDhatI hai aura use zubhaphala dAtA samajheM / 207-208 pUrvato'bhimukhaM vezma dhvaje cAye tu zAntidam / yAmyato'bhimukhaM geha sadA kalyANakArakam // 209 // gRha ca vAruNe zastaM dhanadhAnyAdikaM bhavet / kauberI mukha ca zAnti puSTi sukhAvaham || 210 || aparAjita sUtra pUrva mukhanu ghara zAMti ane kIrti denArU' jANavuM, dakSiNa mukhanuM ghara haMmezAM kalyANakArI jANavu, pazcimAbhimukha ghara dhana dhAnyAdi denArUM jANuvuM ane uttara mukhanu* ghara zAMti, puSTi ane sukhane denArUM jANuyu.. 209-10 aparAjita sUtra saMtAna a0 101 kA 14-15 zlokameM kahete haiM ki zaharameM cAroM orakA bhavana zubha jAnanA. pUrva mUkhakA gRha zAnti aura kIrti detA hai. dakSiNAbhimUkha gRha hamezA kalyANadAtA samajanA. pazcimAbhimUkhakA gRha dhanadhAnya dAtA hai aura uttarAbhimUkha gRha zAnti puSTi aura sukhako detA hai ese cAroM dIzAkA gRha uttama kahA hai / koi dizA niSidha nahIM kahI / 209 - 210 eka caNDyA rave sapta tisrIyAdvinAthake | cataratro viSNu devasya zivasyAddha pradakSiNA / / 211 / / sUtrasaMtAna deva pradakSiNAnA prakAra evA che ke caDIne eka, sUryane sAta, vinAyaka-gaNapatine traNa, viSNune cAra, ane zivajIne araSI pradakSiNA pheravI. ( kAraNa ke ziva pranAla oLaMgAya nahi. ) 211 caMDIdevI maMdira meM eka, sUryako sAta, gaNezako tIna, viSNuko cAra aura zivamaMdirameM AdhI pradakSaNA karanI / ( kyokIM zivanAla ullaMghana nahIM hote ) 211 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) pUrvApara yadAdvAra praNAlaM cottare zubham / mazasta zivaliGganAmiti zAstrArtha nizvaka || 212 // sUtrasaMtAna pranAla pUrva ane pazcima mukha dvAravALA prasAdane uttara dizAmAM ( pANIvAhunI ) rAjavI te zivanA bhATe vizeSa prazasta he uttara-dakSiNa mukhanA prAsAdane pUrvamAM pranAla rAkhavI ema zAstra nizrcaya jANavA. 212 pUrva pazcima mukhavAlA prAsAdako manAla uttara aura rakhanI. zivaliGgake liye yaha prazasta hai / uttara dakSiNa mukhake prAsAdako pranAla pUrva meM rakhanI ese zAstrArthaM nizcita hai / 212 staMbhavedheryathA vAstu vAstuvaiSaistathA surAH / bhavenmRtyuH zilpikArAvarAdiSu / / 213 // deva sta MbhavedhavALuM bhavana ke vAstuvedhavALu devadeira ke devapratimA vedha heya teA zilpI ane karAvanAra bannenuM mRtyu thAya. 213 staMbhAlA bhavana yA vAstuvedhavAlA devamaMdira devapratima/vedhase zilpa aura svAmIkI mRtyu hotI hai / 213 gRhe deva gRhe vApi jINeM coddhartumIpsite / prAgvadadvAra pramANaM ca - vAstutyAdo'nyathA kRte // 214 // ghara ke maMdirane jIrNoddhAra karatA je dvAra pramAthu pheraphAra kare te vAstunu navIna pUjana karavuM. 214 ghara yA maMdirakA jIrNoddhAra karate vakta agara dvAra- prabhAgameM pharka kareM to vAstukA nayA pUjana kareM / 214 sthayatti lakSaNa- suzIlazvAturo dakSa zAstrajJo lobha varjit / kSamAvAn dvijacaiva sUtradhAra sa ucyate / / 215 // sthapatti akSAzu ukhe che. suzIMsa, tura, zaNa, zAstrAMnA jJAtA, cAritravAna, nibolI, kSubhASa va evA oja bAhmaNakuLanA sUtradhAra-sthapati=gAdhara jANavA. 215 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAM Willinue: MAHELIBR AP KEEP BRE zikharakA zukanAsa udyezvaramaMdira udayapura (madhyapradeza) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ma Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suzIla catura ilmI cAritravAna zAstromeM praviNa, nilebhI aura kSamAvAna eso dvija brAhmaNa kulakA sUtradhAra-sthapati gajadhara mAnanA / 215 somapurANAM suhasrestu sacare devabhuvanAni ca / zilpihaste kRte saukhyaM anyavarNAnvivarjayet // 216 / / brAhmaNakuLanA evA somapurA zilpInA hAthathI devamaMdira ke rAjabhavananA kAryonA nirmANa karAvavA. teonA hAthathI thaelA kAryo sukha ane siddhine denAra jANavuM. 216 brAhmaNa kulake somapurA zilpIke hAthase devamaMdira yA bhavanake kArya nirmANa karAnA. unase sukha saMpatti paidA hotI hai / anyava kA tyAga karanA / 216 ekahaste tu kalyANaM dvihaste mRtyureva ca / gRhAdiyaika zilpinA bhASitaM vizvakarmaNA // 217 // bhavana ke maMdira karAvanAra yajamAne parIkSA karIne vidvAna zilpIne pitAnuM kArya sepavuM. zAstrakAra kahe che ke je kArya ekaja zilpInA hAthe thayeluM hoya te kalyANakArI jANavuM. paraMtu cAlu kAma bIjA zilpIne badalavAthI be hAthathI thayeluM kArya svAmIne mRtyu denArUM jANavuM tebha vizva me yu che. 217 bhavana yA maMdira banavAnevAle yajamAne jAMca ke bAda vidvAna sthapatikA kArya seAMpanA cAhiye. zAstrakAra kahate hai ki jo kArya eka zilpIse hudhA ho vaha kalyANakArI hai| kintu-cAlu kArya ne pili badalane se do hAthoMse banAhuA kArya mRtyudAtA jAnanA esA vizvakarmAkA vidhAna . guNAzca bahavo yatra doSamekaM bhaveyadi / guNAdhikya alpadoSaM kartavyaM nAtra saMzaya // 218 thayelAM bhavana ke prAsAda-devamaMdiramAM ghaNA guNo hoya ane ekAda doSa dekhAtuM hoya te paNa tene doSa nathI. jemAM ghaNA guNe hoya ane thoDA SavALuM kArya zreSTha jANavuM, temAM jarApaNa saMzaya karavo nahi. jema Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnimAM pANInA biMduothI agni olavAto nathI tema ghaNuM guNe paNa phaLadAtA ja jANavA. 218 kiye hue bhavana yA devamaMdirameM aneka guNa hoM aura ekAda doSa ho to bhI yaha doSa lagatA nahIM / aneka guNavAlA aura thoDe doSavAlA kArya zreSTa hI hai| isameM kiMcita saMzaya rakhanA nahIM / jisa taraha zuddha agnimeM thoDe jalabiMduoMse 'agni bujhAtA nahIM IsI taraha . aneka guNa phaladAyI hotA haiM / 218 alpadoSa guNAdhikya doSAyana bhavedgRham / doSAdhikya guNAlpatva gRhamante vivarjayet // 219 // je gRhakArya DA dejavALuM ane ghaNu guNavALuM hoya te ghara doSavALuM gaNAtuM nathI paraMtu jemAM ghaNuM deSo hoya ane guNe ochA hoya tevuM ghara aMte prayatnazI tajI devuM. 219 jo gRhakArya kamadoSavAlA aura jyAdA guNavAlA ho vaha doSa vAlA nahIM hai / kintu guNase doSa adhika ho to yaha bhavana Akhirame choDadenA cAhiye / 219 .guNadoSau ca vijJAya zilpikurvIta buddhimAna / / anyathA yadi kuryAntu ko bhartA vinazyati // 220 // mayamatam mayaRSi kahe che ke zipIe guNadoSa vicArIne ja kArya karavuM. ethI UlaTuM bIjA kare te vAtu karanAra ane karAvanAra banene nAza thAya che. 220 mayaRSi kahate hai ki zilpiko guNadoSakA vicAra karake kArya karanA cAhiye-anyathA karanese svAmi aura zilpi donoMkA nAza hotA hai / 220 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (91) atha prAsAda devatAnyAsa vizvakarmA uvAca prAsAde devatAnyAsa sthApayeca samastataH / tadanukramato vakSye zruNucaikAna mAnasaH // 221 // pAde parAkramadeva pratiSThApya bhUmadhyataH / prAgbhArodbhavaM deva zilAyAM ca taddhatiH // 222 // zilodbhavodhRtA cAdau daMSTrayA bhUH samastikA / varAharupeNa kharazilAyAM dharaNIdharaH // 223 // sUtrapAta samosAyaM sthApyacintAmaNistathA / AdyastarodhaMdeze ca tatra nAgakulAni ca // 214 // mAtiSThApyAH panagAzca sthAne polyabhidhAnake / tadUce kummakAkhye ca saMsthApyA anadevatAH // 225 // puSpakaM ca ta tu cippikA puSpakAgvidA / saMsthApyAH kinnarAstatra cippikA puSpakAkulA / / 226 // jAjyakumbhe sthito nandI karNAlyAM ca tato hariH / gajapIThe gaNezazca azvapIThe tathA'zvinau // 27 // narapIThe narAMzcaiva sthApayet jhamayogataH / / kSamAM devIM ca surake sraSTAra kumbhaka nayA // 11 // nirga modgama sImAyAM tataH sRssttivinitaa| saMdhyAtraya pratiSThApya Rmato bhadrakAye // 19 // kalaze ca sthitAdevI pArvatI tu harapriyA / dhanadotarapho pratiSThApyo yathAkramam // 21 // . zrI vizvakarmA kahe che. prAsAdanA samasta tharamAM devatA nyAya sthApana AhAhana tenA kamathI huM kahuM chuM te eka citte sAMbhaLoH-pAyAnI vAmimAM parAkramadevanI sthApanA karavI. te uparanI zilAomAM pragaTanAra deva bami Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) uparathI pahelA khara zilAnA tharamAM varAharUpe dharaNIdharanuM sthApana karavuM. sUtrapAta neAMdhamAM ciMtAmaNI nIce uparanA tharAmAM nAgakuLAnuM AhvAhana kavuM. khaDazIlAnA vArimAmAM nAgadeva. te para kuMbhikAnA tharamAM jaLadevatA. puSpaka ThAmAM kinnara ane aMtarALanA tharamAM puSpakakula; jA DakhAmAM nadI; kaNImAM hari, gajapIThamAM gaNeza, azvapIDamAM azvinIkumAra, narapIDamAM naradeva, ema mayAge karIne mahApIDamAM devAnu AhvAhana karavuM. kharAnA tharamAM kSamAdevI ( pRthvI )nuM AhvAhana karavuM.kuMbhamAM tenA sRSTimA nikaLAnA traNa bhadramAM traNa saMdhyAnuM sthApana karavuM, kaLazAnA tharamAM zivane priya evA pAtI devInu AhvAhana karavuM, aMtara patramAM kuberanuM AhvAhana karavuM, ema yathAkrame karIne devenI pratiSThA karavI. 224 thI 230 vizvakarmA kahate haiM : prAsAdake samasta gharameM devatA nyAsa, sthApana, AvAhana usake kramase meM kahatA hUM use eka cittase suniye | bunIyAdakI bhUmimeM parAkrama devakI sthApana kareM, usake uArakI zIlAoMmeM prAgbhAra deva, bhUmi parase pahale kharazIlAke gharameM tarAhake rUpameM dharaNIdharako sthApanA kare | sUtrapAta meM ciMtAmaNI, nINe uparake gharameM nAgakuloMkA AvhAhana kare / khaDazIlAke vArimArga meM nAgadevakA, usa para kuMbhIkA ke gharame jaladevatA, puSpakaMThAmeM kinnara, aMtarALake gharameM puSpakula, jADaMbAme naMdI, kImeM hari, gajapIThame' gaNeza, azvapIThameM azvinIkumAra, narapIThameM naradeva, ase karmayogase mahApIThameM devoMkA AvAhana kare / kharake gharameM kSamAdevI (pRthvI) kA AvAhana kare / kumbhameM usake sRSTi mArga se nikalate tIna bhadrameM tIna saMsthAkI sthApana kare / zaMkarake mI pArvato devIkA AvAhana kre| aMtara patra meM kuberakA AvAhana kare. ase yathAkarma karake devakI pratiSThA karanI cAhiye / 221 - 230 kalazeke gharameM kapotAbhyAM gandharvA antaHpatra N ca kinnarA | zAradA maMcikAyAM ca jaMghAyAM merUreva ca // 231 // lokapAlA dikpAlAH surAvAtha gaNezvarAH / udIcyA miMdradevazca sAvitrI bharaNe sthitA || 262 / / bhAravAraH zirAvaryA paTTedevyazca saMsthitAH / vidyAH kapotAbhyA mantraHpatre surAstathA // 233 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (93) parjanyaH kUTachAdyaitu chAyanirgama saMyute / tadanatarato devAn sthApayed garbhamadhyataH // 234 // zAkhayothaMdrasUyauM tu trimUrtIzcottaraGgake / udumbare sthitA yakSA azvinA vardhacaMdrakaM / / 235 // kolikAyAM dharAdhAraH kSiticIttAnapaTTake / staMbheSu parvatAH zektA AkAza ca karoTake // 236 / / maMDovaranA tharavALAnA kevaLanA tharamAM gaMdharvanuM AhvAhana karavuM, aMtarapatramAM kinnaranuM, mAyInA tharamAM zAradA sarasvatInuM AhvAhana karavuM, jadhA merurUpa che temAM lokapAla, digdhAla, gaNezvara Adi devAnuM AhvAhana karavuM, udgamaHdeDhIyAmAM IMdranuM, bharaNImAM sAhitrinuM, zIrAvaTImAM devInuM upalA kuvALamAM vidyAdharanuM, aMtarapatramAM suranuM, phaTachAdyamAM parjanya (varuNa)nuM chAjAnA nikALA sAthe temAM saMsthApanA karavI, garbhagRhamAM mULanAyaka devanI sthApanA karavI, beu zAkhAmAM sUrya ane caMdranI, utaraMgamAM brahmA, viSNu, mahezanI, uMbaramA yakSanI, ardhacaMdramAM azvinIkumAranI, kepImAM dharAdhAra-( ) nI, uttAnapaTa=bhAravaTamAM pRthvI kSitijanI, staMbhamAM parvatatrazalanI ane ghumaTamAM AkAza devanI sthApanA karavI. 231 thI 236 ___maMDovarake gharavAloke kavAlake gharameM gaMdharvako AvAhana kareM / aMtara patrameM kinnarakA, mAcIke tharame zAradA sarasvatIkA, jaMdhA merurupa hai usameM lokapAla, digpAla, gaNezvara Adi devAMkA AvAhana kreN| udagam deDhiyemeM iMdrakA, bharaNImeM sAvitrikA, zIrAvaTImeM devIkA, upale kIvALameM vidyAdharakA, aMtarapAtraye surakA, kUTa chAyame parjanya (varutA.) ke chAleke nikAleke sAtha usameM saMsthApanA karavI, garbha gRhameM sUlanAyaka devakI sthApanA kareM / donoM zAkhomeM sUrya aura caMdrakI, utara gameM . brahmA, viSNu, mahezakI, uMbarameM yakSakI, ardhacaMdrameM azvinIkumArakI, koLImeM dharAdhArako, uttAnapaTa bhAravaTameM pRthvI kSitijako, staMbhameM parvata zailakI aura gumbajameM AkAza devoMkI sthApanA karanI cAhiye / 231-236 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) bAlake RSi saMdhyAva surA madhye pratiSThitAH / mar nAthI rA vaMzo gomatI tathA || 237 // aar viSNustathA sUrya IzvarI va sadAzivaH / Uruge tathA paMca bhadrabhadreSvayaM vidhiH // 238 // zikhare cezvara vidyAcchikhAyAM tu surAdhipam / grIvAyAM sampara phevamaM 2 nizArAma | 222 // padmAkSe patrako cAmalamAmaLa sArake | kalaze ca sthitorudro vyoma vyApI sadAziva // 240 // sadyo vAmastathA dhArastatpuruSa Iza eva ca / jAne tine dhaiva" vaijJamadrayoH | sphur || paMcavakcANi paMcAga saMkhyA bhadrAntagA bhavet / rUtye te ja samAvyatAH gAmanuM triAH sajI // 242 // nyUnAdhika sthitA yaha devAstatraiva te punaH / hInehInAH pratiSThAcyA adhike cAdhikAH zrutA // 243 // jAlImAM RSi sadha devA sAthe pratiSThita karavA; pranAlanI mara mukhe gaMgAjamanA ane dezamAM gAmatInuM AhvAhana karavuM; zikharanA bhadraparanA pAMca uzazRMgA brahmA, viSNu, sUrya izvara e sadAzivanuM AhvAhana karavuM. zikharamAM izvara, kaLazamAM IMdra, AmalasArAnA gaLAmAM aMvAra deva, a'Daka vacalA gALa AmalasArAmAM nizAcara, cadrasamAM padmAkSa, ema AmalasArAmAM AhvAhana karavuM. kaLazamAM dra ane gALa aMDakamAM sadAzivanuM AhvAhana karavuM', prAsAdanA upAMgAmAM kaNu-pratiratha, ratha, nadI ane bhadrazAM anukage, so, vAma, madyAre, tatpuruSa ane pAMcamAM aMgamAM IzanuM aAhana karatuM ema pAMca mukhanA pAMca age bhadra sudhInA jANuvA. e rIte prAsananI traNa khAjunAM aMgAnuM jANavuM, AchA ke vattA thA pramANe devAnuM sthAna jANyu. ne thAnI hIna pratikSA kare tA hIna phaLadAtA ane adhika hoya to te adhika zubhakAraka jAvu. 237-243 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (95 ) 1 jAlImeM RSi saMgha devAke sAtha pratiSThita kare | paranAlake makara mukhako gaMgAjala, aura caMDezameM gomatIkA AvhAhana kare / zikhara ke bhadra parake pAMca uru zraMga brahmA, viSNu, sUrya, Izvara, aura sadAzIvakA AvhAhana kare / zikharameM izvara, kalazame indra, AmalasArAke galemeM aMbaradeva, bIcake AmalasArameM nizAcara, caMdrasame padmAkSa, jisa taraha AmalasArame AvhAhana kare kalaza meM rudra aura gola eDakameM sadAzIvakA AvhAhana kare / prAsAdake UpAMgoM meM karNa pratiratha, ratha, naMdI aura bhadrame anukramase sadyo, vAma, aghora, tatpuruSa aura pAMca aMgame izakA AvhAhana karanA cAhiye / bhisa taraha pAMca mukhake pAMca aMgomaya ash jAnane cAhiye | vaise prAsAda tInoM orake aMgokA jAne / kama yA jyAdA thake mutAbIka devoMkA sthAna jAne / agara gharoMkI hIna pratiSThA kareM to hIna phaladAtA, aura adhika ho to adhika zubha kAraka samajJe / 240-243 arcAjuksi thara staMbha pITha maMDovareSu ca / pujana lopayedyatra niSphalaM tatprajAyate / / 244 // devanI pUjA, prAsAdanA thA, staMbha, pITha ane maDavara AdimAM devatAonu pUjana karavuM. jo jemAM lepa thAya te prAsAdanuM puNya kULa niSphaLa jAya che, 244 -devakI pUjA, prAsAdake thara, staMbha, pITha aura caMDovara AdimeM devatAoMkA pUjana kareM / agara usameM lopa hogA to prAsAdakA puNyaphala niSphala jAyegA / 244 zrI vizvakarmA kahate hai kiM prAsAdakA samasta aMGgame devatA . nyAsa = AvhAhana kramase kahate hai : Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuruzrRMgameM noveme parAkramadeva aMtarapatra suradeva nImakIzilA prAgbhAradeva kUTachAdya parjanya zilAme varAha garbha gRhame , mUlanAyakadeva sUtrapAtarodha-----cintAmami harizAkhA sUrya caMdra nIce parakAtharameM nAgakula Uttaraga trimUrti pANinAra meM nAgadeva zurdavarame yakSa kubhIstarame jaladeva adhacaMdra azvInIkumAra puNyaka Thame kinnara kAlI pRthvI cipyikAme puppakAkula: sta bhame parvatadeva jADabAme nadI dhumaTame AkAza karNikAme hari. Alime / RSisadha gajapIThame gaNeza pranAla gaMgA yamunA azvapIThame azvinI / caMDeza gomatI narapIThame naradeva / zIkharakA pAMca / brahmA, viSNu, sUrya kharAme pRthvI-kSamA izvara, sadAziva kuMbhAme triyasadhyA zIkharame izvara kamzame pArvatI... aMtarapatra kubera AmalAsagalA ambaradeva kevAla gaMdharva golaaMDa nizAcara aMtarapatra kinnara caMdrasa pannAkSa bikaa zAradAdevI kalazame rudra-sadAziva jadhAme lokapAladigpAla prAsAdaupA karNa sapo umaga gaNezvaradeva pratiratha dhAma bharaName sAvitri ratha aghora zIrASaSTI nahI tatpurupa kaivAla vidyAdhara bhadra iza .. uparokta prAsAdake aMgameM devatAoMke AvhAhana karanAra devapUjApAsAyakA thara, svabha, pITha aura maMDovara Adime devatAoMkA AvhAhena karake pUjAkaranA. usakA lopa hove to prAsAdakA puNyaphala niSphala hotA hai| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstudravyAnusAra vAstunAmAbhidhAna pASANa nirmitaM yattutatgRhasya / pakkeSTaka vAstunAma bhavanAhanamuttamam / aniSTakaiH sumnantu sudhAra kada menatu // 245 / / mAnasya vaddhi ta kATeryatrazca candana smRtam / vastraizca vijaya prokta rAjJAM zilpi vikalpitam / / 246 // kAlameti ca vijJeya maSTamaMtaNa jAtibhiH / uttamA mica catvAri gRhANi gRhamedhinAm // 247 // vAstudravyanA upaga parathI nAmAbhidhAna kahe che- paththarathI banAvela bhavanane uttamamaMdira kahe che, pAkI ITathI banAvela bhavanane suvana kahe che, kAcIITathInA gharane sumana, mAre mATInA gharane sudhAra, kASTa-lAkraturI banAvela gharane mAnasya, vetathI banAvela gharane caMdana, rAjAonA vastra taMbune vijya, tRNa ghAsanAne kalama. have uttama evA cAra dravyanA gRhanA nAma 4 che. 245-46-47 __vAstu dravyoMke upayogase nAmAbhidhAna kahate haiN| pattharase bane bhavanako uttama maMdira kahate haiM / pakkI ITase bane makAnako bhuvaga kahate haiM / kaccI iMTase bane gharako sumana, miTTose baneko sudhAra, kASTase baneko bhAnasya, ghe tase baneko caMdana, rAjAoMke vastra taMbuko vijaya, tIna ghAsavAleko kAlama, aba uttamase cAra dravyake gRhake nAma kahate haiM / 245-46-47 sauvarNa rAjasa tAmra mAyasa ca prAkIrtitam / sauvarNantukaramAma rAjata zrIbhavantathA // 248 // tAmraNa sUrya maMtrantu caMDanAma tathA yasam / deva dAnava gaMdharva yakSa rAkSasa panagAH // 249 // dvAdazai te prakArAstu gRhANAM niyatAH smRtA / jAtuSatvanila nAma prAyuva vAribandhakam / / 250 // vizvakarma prakAza suvarNa, cAMdI, tAMbu ane aSTaleha e cAranA gRhanA nAma kahe che - suvarNanA bhavanane kara, cAMdInA bhavanane vibhava, trAMbAnA bhavanane sUryamatra, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veta (98) ane loha aSTalehanA bhavanane caMDa nAmathI oLakhAya che. deva, dAnava, gaMdharva, yakSa, rAkSasa ane pannaga (nAga) e pUrvokta bAra prakAranA gRho niyamayI 4aa- sAyanA dharane manisa" he cha. nahIna mane "prAyuva" cha. 248-48-50 muvarNa, cAMdI, tAMbA aura aSTaloha-ve cAre ke gRhoMke nAma kahate haiM / suvarNake bhuvanako kara, cAMdIke bhavanako vibhava, tAMbeke bhavanako sUrya maMtra aura loha aSTake bhavanako caMDa nAmase jAnate haiN| deva, dAnava, gaMdharva, yakSa, rAkSasa aura nAga saba logoMne pUrvokta bAra prakArake gRha nIyamIse kahe / lAkhase bane gharako 'anila' kahate haiM aura nadIke bAMdhako 'prAyuva' kahate hai / 248-49-50 pASANabhavana pakkIiMTakAbhavana kaccIITakA mITTI kASTa maMdira bhavana subhana sudhAra mAnasa rAjAkAvasrakA tRNadhAsa suvarNa cadana vijaya vAdA kAlamka ra zrIbhava travikAbhavana sUrya maMtra atha zalya vijJAna jalAnta prastarAM taM vA puruSAntamathopi vA / kSetrasa zoddhaye codhdhRtya zalyaM sadanamArabhet // 251 // kezAH kapAlamatyAsthi bhasmalohe ca mRtyaye / zalyAnekavidhAH proktA dhAtukASTAsthi saMbhavA // 252 // tAnparikSya prakartavyo gRhAra bho dvijottama / navakoSTI kRte bhUmi bhAge pAcyAdito likhed / aka caTa tapa yazAnkramAdvarNA nimAni ca // 25 // vizvakarma prakAza maMtrazva OM hrIM kUSmAMDi phaumAri mamahRdaye kathaya kathaya hrIM svAhA / eka viMzati vAramanena maMtreNAbhi mAtra praznA mAnayet // 254 / / __ aSTaloha jalabadha lAkha Maa kahate haiM / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdane rAjabhavanamAM pANI ke paththara Ave tyAM sudhI ane anya gRhone mANasanA mAthaDA jeTaluM DuM khodavuM ne kSetra ( gharanI bhUmi ) sArI rIte zodha karIne zalyano uddhAra karIne gRhAraMbha karavo. vALa, moparI, zI , 81sxi, amarAma, yAma, sasA, du, Ta, dhAtu, dravya, dhAnya, ema aneka prakAranA zalya kahyA che. te gharanI bUmimAM hoya to mRtyukartA jANavA. dhAtu, dhAnyane dravya zalyamAM gaNelA che. gharanA AraMbha karatAM pahelAM, driIjamAM uttama evA ripIe tenI parIkSA karavI. gharanI bhUminA nava koThA=bhAga pUrvAdi dizAmAM anukrama pAka tabhA a, ka, ca, Ta, ta, pa, ya, za-oma 2tA mA kAmASTa mArga akSare lakhavA. svAmIe eka kumArikAnA hAthamAM phaLa ApIne A maMtra ekavIsa vAra mAvA, // OM hrIM kUSmAMDi kaumAri mama hRdaye kathaya kathaya hI svAhA / ekavIza vAra maMtra bhaNIne prazna karI uparokata kaDhAmAM phaLa mUkavuM ame te je keDAmAM phaLa mUke tenuM nIce pramANe zalya jANavuM. ane te kADhIne bhUmizuddhi karavI. 251-254 prAsAdameM' yA rAjabhavana meM pAnI yA patthara A jAye vAhataka aura anya gRhako AdamIkI uMcAI taka gaharA khodanA cAhiye / aura kSetra (dhasIbhUmi ) kI acchI taraha zodhakarake zalyakA uddhArakarake gRhAra bha kare / bAla, khopaDI, sIMga, haDDiyoM, bhasma, camaDA, koyalA, loha, kASTa, dhAtu dravya dhAnya se aneka prakArake zalya kahe haiN| ve gharakI bhUmimeM ho to mRtyukartA jAne / dhAtu dhAnyako dravya zalyame gaune haiM ve uttama haiM lekina le lenA cAhiye / gharakA AraMbha karate pahale dvIjameM uttama ho vaise zilapI usakI parikSA kare / gharakI bhUmike nava koThe bhAga pUrvAdi dizAse anukrame banAkara usameM a-ka-ca-Ta-ta-tha-ya-za bhisa prakAra mora bATha koTheme pUrvAdi sRSTi mArga akSara likhe / gRha svAmI kumArikAke hAthameM phala dekara aikkIsa bA yaha maMtrako paDhe hrIM kUSmAMDi kaumAri samAdaya kathaya kathaya hrIM svAhA / maMtra bolake prazna karake koThemeM phakha rakheM jo koThemeM phala rakheM usakA nImna zalya jAne aura use nikAlakara bhUmi zuddha kare / 251-254 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 100 ) prAraMbhaH syAdyadi prAcyAM narazalya tadAbhavet / sArddhahasta pramANena taccamAmuSyamratyave / / 255 / / agnerdizi cakaH prazne kharazalyaM karadvayo | yAmyAdizi ca kRte prazne narazalya madhobhavet // 256 // nairRtyAndizita: prazne sArddhahaste zvAnAsthita / pazcimAyAntu zizuzalya' sArddhahastaradhAnIt / / 257 // vAyavyAM dizi tu prazne narANAM vA catuSkare / uttarasyAM dizi prazne vizalya kaTeradhaH || 258 / / IzAna dizi yaH prazne gozalya' sArddhahastataH / madhya koSTe ca yaH prazno vakSo mAtrAdadhastadA / / 259 / / naiRtya DeDa haste zvAna zalya dakSiNa kaTipura viprazalya are gaDAkAzalya. agni Ta ca kra zalya darzaka yaMtra DeTha haste bAlakakA zalya pazcima ta madhya chAtIpura nara zalya a pUrva DeDha haste nara zalya pa za vAyavya cAra haste nara zadhya uttara kaTipura viprazasya DeTa haste gA zasya izAna Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) prazna karatAM pUrva ma khaMDa keDAmAM doDha hAtha nIce manuSyanA hADakA nIkaLe te gharadhaNInuM mRtyu karAve. agni dizAnA # koThAmAM be hAtha nIce gadheDAnA hADakA nIkaLe. dakSiNa dizAnA ja keDAmAM keDa nIcethI manuSyanA hADakA nIkaLe, nitya keNunA 4 keThAmAM kutarAnA hADakA nIkaLe, pazcima dizAmAM ta koThAmAM hAtha nIce bALakanA hADakAM nIkaLe, vAyavya koNanA keDAmAM cAra hAtha nIce manuSyanA hADakA nIkaLe. uttara dizAnA ja kaThAmAM brAhmaNanA hADakA keDa nIce UMDe nIkaLe, IzAnakanA za koThAmAM doDha hAtha nIce gAyanA hADakAM nIkaLe, madhyanA keThAmAM chAtI eTale UMDe manuSyanA vALa, khoparI, lehabhasma Adi narazalya nIkaLe, te zalya kADhIne vAstu pUjana karI bhUminI zuddhi karavAthI svAmI sukha vaibhUvathI rahe che. 255 thI 259 praznakaraneke pUrva a kha koThemeM DeTha hAtha nIce mAnavakI haDDiyAM nIkale to gRhasvAmIkI mRtyu ho| agnikoNake ka koThemeM do hAtha nIce gadhekI haDDiyAM nIkale, dakSiNa dizAke ca koThemeM kamarake nIce se AdamokI haDDiyAM nIkale, pazcima dizAmeM ta koThemeM Der3ha hAtha nIce baccoMkI haDDiyAM nIkale, vAyavya koNake pa koThemeM cAra hAtha nIce AdamIkI haDDiyAM nIkale, uttara dizAke ya koTemeM brAhmaNakI haDiyA kamarataka nIce se nIkale, izAnakonemeM za koThemeM DeTha hAtha nIce gAyakI haDiyAM nIkale, madhyake koTemeM chAtIkI gaharAI se manuSyake bAla, khoparI, lohamasma Adi nara zalya nIkale to base zalyako nIkAla kara vAstu pujana karake bhUmiko zuddha karanese svAmI sukha vaibhavase rahate hai / 255-259 iti zalya vijJAna gRha ke prAsAdanA prAraMbha mATe zubha muhUrto vidvAna jyotiSa pAse kaDhAvavA. prathama mAsa zuddhimAM vaizAkha, zrAvaNu, mAgazIrSa, poSa ane phAgaNa e pAMca mAsa uttama khAta mATe che. pratiSThA mATe mahA ane jeTha mAsa paNa levAya che. zubha divase caMdrabaLa niSiddha kALa cheDIne pratyeka muhUrto karavA. prathama-khanana muhUrta, bIjuM khAta zilAropaNa vidhi jyAMthI pA pUravAne prAraMbha thAya. bhUmi uparathI noMdha karavAnuM, kaNapITha ane uparano Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 102 ) nadhi-yA bhATe sArA hivaseo levA. trI stamanu, yathu dvAranu, pAMyabhu pATanuM, chaThThuM padmazilA athavA chata, AcchAdana vacce zikharanA prAraMbha ane zukanAsa, sAtamu AmalasALAnuM. A sAte muhUrto tenA cAdi joine khUba utsAhathI ane udAratAthI karatAM vAstu pUjana karavuM, chelle mUrti pratiSThA jemAM kaLaza ane dhvajadaMDa sthApata sAtheja mUrti pratiSThAi khUkSma dhAmadhUmathI karavA. gRha yA prAsAdake prAraMbhake liye zubhahUrta vidvAna jayotiSike pAsa nikalavAye. prathama mAsa zuddhimeM baisAkha, sAvana, magazIrSa, pusa aura phAlguna pA~ca mAsa uttama khAnake liye haiM / pratiSThAke liye mahA aura jyeSTha bhI lete haiM / zubhadina caMdavaka niSiddha kALako choDakara pratyeka muhurta kare / prathama khanana muhUrta - dUsarA khAta zilAropaNa vidhi jahAMse nIMva pUranekA prAraMbha ho vahI bhUmi parase naudha kare / kaNapITha aura umarakA naudha aisaliye zubhadina dekhe / tIsarA staMbhakA cauthA dvArakA, pAMcavA pATakA, chaTTA padmazilA yA chata AcchAdanakA / bIcameM zIkharakA AraMbha aura zukanAtha, sAtavAM AmalasAkhakA | sAtoM muhurta zakAdi dekhakara bar3e utsAhase udAratAse karake vAstu pUjana kre| aMta meM mUrti pratiSThA jisame kaLaza, dhvaja daNDa sthApanake sAtha mUrti pratiSThAdi baDhI dhAmadhUma se manAye | 1 muhUrta zvetAM-prAraMbhamAM vRSacakra pRthvI sUtI, eDI ke ubhI jovAya che. cilArApaNa para dvAracakra temAM vatsa doSa ane rAhu doSa jevA. staMbhacakra, paTacakra ane AmalasalA cakra joI muhUrto karavA. jainnA pratiSThAmAM pratimA sthApana-prAsAdabhiSeka, dhvajadaMDa ane kaLaza sthApanA ghaNuA mahotsavapUrvaka kA, te samaye sthapati-sUtradhAra ane anya zilpIMgaNa tathA khIjA zramajIvIone dhana, vastra, suvarNa, AbhUSaNAdithI saMtuSTa karI zubhAziSa 4vA. na muhurta dekhate vakta prAraMbha meM vRSacakra pRthvo khaDI yA sotI dekhate haiM / zilAropaNa para dvAracakra, jisameM vatsa zeSa aura rAhu dekhe / kra, pATacakra aura AmalasalA cakra dekhne | muhurta karane aMtameM pratiSkAme pratimA sthApanA prAraNAzabhiSeka dhvajadaMDa aura kalaza sthApanA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3e mahotsavake sAtha karate vakta sthapati, sutradhAra, anyazilpigaNa aura majadaroMko dhana vastra suvarNa AbhuSaNa Adise saMtuSTa kre| aura sthapatike zubhAziSa prApta kare / prAsAda nirmANanA pAMca ke sAta muhUrte samaye sthapati- sUtradhArapUjana karI suvarNavya vaDe gajapUjana Adi ATha sUtradhAranuM pUjana yajamAne karavuM. prAsAda nirmANake pAMcake sAta muhurta ke samaya sthapati-sUtradhAra pUjana karake suvarNa dravyake sAtha gaNapUjana Adi aSTa mutroMkA pUjana yajamAnako karanA cAhiye / muhurta cakrAdi gRhAraMbhakAle vRSacakra / mahAra bhe'rka bhAdrAmaH zIrSasthaidahi IritaH / agrapAda sthiteveMdaiH zunya syAGghaSacakrake // 260 / / sthiratA pRSThapAdasthaiveM daiH pRSThe zriyastribhiH / lAbhovedairdakSakukSau rAmaiH puccha patikSati / / kukSau vAme'dhibhinaeNsva mukhe pIDA tribhizca bhaiH / / 261 // gRhanA AraMbhamAM sUryanakSatrathI diniyA nakSatra sudhI gaNatAM nakSatrajudA judA aMga para mUkatAM tenuM zreSTha naSTa phaLa kahe che. prathamanA traNa nakSatra vRSanA mAthApara, tenuM phaLa dAha te pachInA cAra nakSatro AgalA page-tenuM phaLa zUnya. pachInA cAra nakSatra pAchalA page sthApavA-tenuM phaLa sthiratA. pachInA traNa nakSatra pITha para-lakSmI prApti pachInA cAra nakSatra jamaNI kukhe-te lAbha kartA. pachInA traNa nakSatra puchaDe tenAthI svAmIne nAza. pachInA cAra nakSatre DAbI kukhe-tenAthI nirdhanatA. pachInA traNa nakSatre bhumamA sthApanA-tenu 30 pii|4|24 gae.. 260-261 . . gRhake Ara bhameM sUrya nakSatrase diniyA nakSatra taka gInate gIte nakSatroko alaga alaga aMga para rakhe to zreSTha yA neSTha phala kahe jAte haiN| prathamake tIna nakSatra vRSake sIrapara usakA phaladAha usake bAdake cAra nakSatra pIchale paira para usakA phala zUnya / vAdake cAra nakSatra pochale . Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) paira para usakA phala sthiratA, usake bAdake tIna nakSatra pITha para, lakSmI prApti, aura cAra nakSatra dAyIM karavaTa para vahI lAbhakartA, aura tIna nakSatra pUMcha para phala nidhanatA, bAdake tIna nakSatrakI sthApanA mukhameM' aura usakA phala pIDAjanaka jAne / 260-261 vRSayAnuko (1) 3 nakSatra neTa (2) 4 , naSTa (3) 4 , zre (4) 3 , bhArata (5) 4 , zreSTha (6) 3 , naSTa (7) 4 , naSTa (8) 3 , naSTa 28 nakSatra khAta vakhate pRthvI sUtI-eThI jevAnI rIta - suda 1 thI tithi, vAra ravivAra ane azvinIthI nakSatrathI nakSatra, e rIte je divase muhUrta jevuM hoya te divasanI tithi, vAra ke nakSatranI saMkhyAne saravALe karIne cAre bhAMgatAM je zeSa rahe te tenuM phaLa jANavuM. zeSa 1 vadhe te pRthvI ubhI. tethI ghara karatAM kaleza thAya. be vadhe te pRthvI beThI te zubha. traNa zeSa rahe te paNa zubha, ane zUnya rahe to jAgatI te nepTa jANavI. khAtake vakta pRthvI sotI yA khaDI dekhanakI vidhi / sUda 1 se tithi, ravivAra se vAra, azvinI se nakSatra nakSatra / jisa prakAra jisa dinase mUhurta dekhanA ho usa dinakI tithi cAra yA nakSatrako kula milAkara cAra ke baMka se vibhAjita karake jo zeSa saMkhdhA bAkI bace vahI usakA phala jAne / zeSa 1 bace to pRthvI khaDI, usase gaha banAte kaleza hove, do kI saMkhyA zeSa bace to pRthvI baiThI, vehI zubha / tIna zeSa bace to vaha bhI zubha / aura zeSa 4 bace to jAgatI vahI neSTa samajheM / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvAra cakram accitvAri RkSANi UmeM caiva padApayet / dvaudvau dadyAca koNeSu zAkhAyAJca catuHzcatuH // 262 / / adhazcatvAri devAni madhye trINi pradAyayet / UdhrSe tu labhate rAjyamadvegaH koNakeSu ca / / 263 / / zAkhAyAM labhate lakSmImadhye rAjyaprada tathA / adhaste maraNaM prokta dvAracakra prakIrtitam / / 264 // sUryanakSatrathI diniyA nakSatra sudhI guNa pahelA cAra nakSatra utaraze rAjya prApti pachInA cAra khUNunA banne nakSatra maLI ATha nakSatra udvega karAvepachInA caccAra nakSatro beu zAkhAmAM te lakSamI prApti karAve, pachInA cAra nakSatro nIce uMbarAmAM tenuM mRtyu phaLa, pachInA ba kInA chellA traNa nakSatro dvAranI madhyamAM rAjyaprApti-A rIte dvAracakranuM zubhAzubha phaLa kahyuM. tabhA zusa 5 denAra nakSatrImA dAra sthApana 42. 262-63-64 surya nakSatrase diniyA nakSatra taka gInakara pahale cAra nakSatra utaraMgase rAjya prApti, bAdake cAra koneke do do nakSatra saba milakara udvega karAvepAdake cAra cAra nakSatra donoM zAkhAmeM haiM ve lakSmI prApti karAve. bAdake bAda cAra nakSatrase nIce dehalI meM mRtyuphala batAtA hai / bAdake aMtIma tIna nakSatra dvArakI madhyameM rAjaprApti / bhisa taraha dvAra cakrakA zubhAzubha phala kahA haiM / zubhaphala dIkhate ho vaise nakSatroM meM dvAra sthApana kareM / 262-63-64 gha neSTa 2 meSTa nakSatra (1) utaraMga 4 rAjaprApti dvAracaka (2) cAra khUNunA 8 neSTha zreSTa dha (3) zAma 8 zre (4) 64 4 naSTa (5) madhya meSTa 2 | dha zreSTa 2 neSTa 28 dha zreSTa Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .. ( 106 ) dvAra sthApanamAM vatsa kanyAdInA trike sUrya dvAra pUrvAdiSu tyajet / yatra vatsamukhaM tatra svAmino hAdaM kRnite // 265 // kanyAdi traNa traNa rAzine sUrya hoya tyAre pUrvAdi vagere dizAomAM dvAra na bhU . kanyA, tulane vRzcika e traNa rAzi sUryamAM pUrva dizAnuM dvAra na mUkavuM. dhana, makara, kuba e traNa rAzi sUryamAM dakSiNa dizAnuM dvAra na mUkavuM. mIna, meSane vRSabha e traNa rAzi sUryamAM dakSiNa dizAnuM che ke mithuna, 4, siMha , , ,, uttare , , , kAraNa ke te dizAomAM dvAra mUkavAthI vasamukha sAmuM hoya che. temAM mUkavAthI svAmIne nukazAna thAya che. 265 kanyAdi tIna tIna rAzikA sUrya hove taba pUrvAdi dizAomeM dvAra na rakhe / kanyA tulA aura vRSika yaha tIna rAzImeM sUrya meM pUrva dizAmeM dvAra khaDA na kareM / dhana, makara, kuMbha ve tIna rAzImeM sUrya Ave to dakSiNa dizAmeM dvAra na kare / mIna, megha aura vRSama ve tIna rAzike sUrya meM pazcima dizAme' dvAra na kare / mIthuna, karka, siMha yaha tIna rAzimeM uttarame dvAra na kare / kayoMki una dizAoMmeM dvAra rakhanese vatsakA viruddha mukha hotA hai / aura svAmIko nukasAna pahuMcatA hai / 265 siMhe caiva tathA kuMbhe vRzcike vRSabhe tathA / naiva doSo bhavettatra kuryAccaturdizAmukham // 266 // siMha, kuMbha, vRzcika tathA vRA. bha rAzinA sUryamAM cAre dizA tarapha dvAra mUkavAmAM Ave to paNa vatsanA doSa lAgatuM nathI, kemake te samaye vatsanu bhuma ayAsa ta25 DAya che. 266 ___siMha kubha, vRzcika aura vRSama rAzike sUrya meM cAroM dizAkI ora dvAra kareM to bhI vatsakA doSa chUnA nahIM / kyoMki usa vakta vatsaikA mukha koNAMkI tarapha hotA hai / 266 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 207) vatsacakra pazcima mauna, meSa, dhuSabha dhana, makara, kuMbha dakSiNa ! 10 19 rU0 { { [ 20 1 10] 191 rU0 / 19| 10 | 9 | bhavananI bhUmi uttara mithuna, karka, siMha ! wriaa | ka | 10 | 1 | 20 | 1 | 1e pUrva kanyA, tulA, vRzcika uparokata kahelI dizAmAM ane kahelA rAzimAM te dizAmAM dvAra na mUkavuM. paraMtu vatsae AkAzamAM sRSTikrame phare che tethI te rAzinA madhyanA 30 divasamAM ane tenI sAmenI dizAmAM vatsa hoya che tethI te vibhAgamAM dvAra mUkavuM nahi. vacakramAM bhavananI cAre dizAomAM sAta sAta vibhAgo karavA - pahelA vibhAgamAM pAMca divasa vatsa rahe che; bIjAmAM daza divasa, trIjAmAM paMdara divasa, madhyamAM trIza divasa vatsa rahe che pAMcamAmAM paMdara divasa, chaThThAmAM daza divasa ane sAtamAmAM pAMca divasa vatsa rahe che, A rIte pratyeka dizAmAM vatsa rahe che, paraMtu je vibhAgamAM vatsa sAme ke pRSTha hoya te divasomAM dvAra na mUkavuM, bAkInA vibhAgamAM vatsa na hoya tyAre dvAra zubha muhUrte mUkavuM. vatsa eka dizANAM traNa mAsa rahe che tema sAmAnya rIte kahyuM, paraMtu te dizAmAM 90 divasa vahecI vibhAga kahyA. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) uparokta batAyI dizAme aura kahI rAzimeM usI dizAmeM dvAra na kare / lekina vatsa vahI AkAzameM sRSTi kramake mutAbIka phiratA hai| jisase usa rAzike madhyake 30 divasoMmeM aura usakI somaneko dizAme vatsa hotA hai aisaliye usa vibhAga dvAra na kare / vatsa cakrameM bhavanakI cAroM dizAoM meM sAta sAta vibhAga kreN| pahale vibhAgameM pAMca dina taka vatsa rahetA hai| dUsaremeM dasa dina taka tIsaremeM paMdara dina aura madhyameM tIsa dina taka vatsa rahatA hai / bAdake pAMcavemeM paMdraha dina, chaThaveme dasa dina, aura sAtame vibhAgoM pAMca dina taka vatsa rahatA hai / bhisa taraha pratyeka dizAmeM vatsa rahatA hai| lekina jisa vibhAgameM vatsa hove, sAmane ho ke pRSThabhe ho una dineme dvAra na khaDA kare / bAkIke vibhAgomeM vatsa hove taba dvAra zubha muhUrtame khaDA kre| vatsa eka hI dizAmeM tIna mAha rahatA hai vaisA batAyA lekina usa dizAke 90 dinAMkA baMTavArA karake vibhAga kare / atha staMbha cakra saryAdhiSTi na bhAtraya prathamato manye tathA viMzati / staMbhAgre zara saMkhyayA munivarairuktAni dhiNyAni ca // 267 // staMbhAgre maraNaM bhaved gRhapatermUle dhanAtha kSaya / madhye cava mukhArya kIrtimatulAM prApnoti kartA sadA // 268 // apameM sUryanA mahAnakSatrathI diniyA nakSatra sudhI gaNatrI karI prathamanA traNa nakSatro staMbhanA agra bhAgamAM mUkavA, traNathI te trevIza sudhInA arthAt vIza nakSatro madhya vibhAgamAM mUkavA ane 23 thI te abijita sahita ekavIza sudhInA eTale pAMca nakSatro staMbhanA mULa bhAgamAM mUkavA ema munivaree kahyuM che. staMbhanA upalA mAtra bhAganA traNa nakSatrothI svAmInuM mRtyu thAya ane nIce mULanA pAMca nakSatromAM dhana ane mane phaLatA nathI. paraMtu vacalA bhAganA vIza nakSatromAM muhUrta karavAthI svAmIne sukha, lakSamI ane atula kIrti maLe che. 217-218 madhye zreSTha Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 109 ) RAIL Pirontai118 nepa3/ sUrya ke mahA nakSatrase dinIyA nakSatra taka gaunatI karake prathamase tIna nakSatra staMbhake agra bhAgame rakhe / tIne se teIsa takake arthAt bIsa nakSatra madhya vibhAgameM rakhe / aura 23 se lekara abhijita saha 28 takake nakSatra arthAt pAMca nakSatra staMbhake mUla bhAgameM rkhe| vaisA munivaroMne banAyA / staMbhake uparake agrabhAgame tIna nakSatrase svAmI kI mRtyu ho aura nIce mUlake poca nakSatroMmeM dhana aura manorathakA phalatA nahIM miltaa| lekina bIcake bIsa nakSatroMme muhUrta karanese svAmIko pukha, lakSmI aura atula kiti milatI hai / 267-268 mobhacakra vA pATacakra mRle mome triRkSe gRhapati maraNaM paMcagarbha sukhaM syAt / madhye caivASTa RkSaM dhanasuta sukhadaM pucchake cASTa hAniH / / 269 / / pazrAdagra tribhAti gRhapati sukhadaM bhAgyaputrArSada syAt / surdhAdeva ca RkSaM yadi vidhudinabha momacakra vilokyam / / 270 // sUryanA mahA nakSatrathI te dinIyA nakSatra sudhI gaNatAM pahelAM traNa nakSatro mobha ke pATa mULamAM mUkavA te azubha che-svAmInuM mRtyu nIpajAve, garbhamAM pAMca mUkavA te sukha kartA che. madhyamAM ATha nakSatro mUkavA te dhana, putra ane sukha ApanArA che. puchaDe ATha' nakSatra mUkavA te hAnikartA che, pAchaLanA bhAge agra bhAge traNa nakSatre mUkavA te gharanA svAmIne sukha ApanAra tathA bhAgya ane ghaNA putra ApanAra jANavA, A pramANe mobha tathA pATaDa (bhAravaTa)ne carpha ekaja jANavuM, 269-270 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 5 ( 110 ) 8 3 neSTa zreSTha zreSa jee sUrya ke mahA natrase lekara dInAyA nakSatra taka gInate pahale tIna nakSatroM mobhako pATa mUlameM rakhe vahI azubha hai| svAmIkI mRtyu ho / garbha meM pAMca rakhe vahI sukhakartA hai / madhyameM ATha nakSatra rakheto jisase dhana, putra aura sukha prApta ho / pUMcha para ATha nakSatra rakheto hAnikartA hai / pIcheke bhAga para, agra bhAga para tIna nakSatra rakheto ve gharake svAmIko sukha denevAle, subhAgya aura bahuta putroMko denevAle samajhe / jisa taraha mobha aura pAeet ( bhAravaTa ) kA cakra ekahI jAne / 269-270 zreSTha atha AmalasArA ghaMTA cakram || ghaMTA cakraM vidhAyaivA madhye pUrvAdizAkamAt / trINi trINi pradeyAni sRSTi mArgeNa krAmake / / 271 / / madhye caiva smRtI lAbho pUrva bhAge jamA rayo / yAcaiva hAniH syAd dakSiNe patinAzanam || 272 / / naiRtye pAraNAlAbha: pazcime sarvadA sukham / vAyavyA mazvalAbhaH syAduttare vyAdhisaMbhavaH / fara aaorte ghaNTA cakraphala smRtam // 273 // saMgrA AmalasAsanu muhUta karavAmAM ghaTAcaka avazya jevuM, madhyamAM trazu ane pUrvAdi dizA vidizAkramathI ATha sthAnamAM traNa traNa maLIne 27 nakSatra vahecavA, madhyanA traNa nakSatra lAbhadAyaka, pachI pUrvanA traNa nakSatra mAM vijaya apAve, pachInA traNu nakSatrA pachInA agni kANumAM hAnikAraka, pachInA dakSiNanA traNa pratinAza, pachInA traNa nairUtyanA traNa putralAbha pachInA pazcimanA traNa haMmezA sukha ApanAra, pachInA vAyavyanA traNa vAhananeA lAbha apAve, pachInA uttaranA traNa vyAdhine saMbhava, ane chellA traNu nakSatro izAnanA vastra lAbha apAve, A rIte ghaMTAcakranuM phaLa jAvu. 271-7273 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 191 ) 3meSTa uttara 3STa padhima 2016 3STa beSTa amalasArAke muhurta karanemeM ghaMTAcakra avazya dekhe. madhyameM tIna aura pUrvAdi dizA vidizAke kramase ATha sthAnameM tIna tIna kula milAkara 27 nakSatroM meM bAMTe / pahale madhyake tIna lAbhakartA, bAdake tIna raNasaMgrAmameM vijaya denevAle, bAdake tIna saMdhInAma, bAdake agnikoNake hAnikAraka, vAdake dakSiNake tIna pratinAza, naiRtya ke tIna putra lAbha, pazcima ke tIna hamezA sukha denevAle, vAyavyake tIna yAtAyAtake vAhanakA loma denevAle, uttarake tInameM vyAdhikA saMbhava, aura aMtake IzAnake tIna vastra lAbha denevAle / yahI ghaMTA cakrakA phala samajhe / 271-72-71 rAhu sanmukha hovA chatAM dvAra mUkavAnuM vidhAna. rAhu sanmukha hove phira bhI dvAra rakhanekA vidhAna :sanmukho rAhu pRSThe vA dvAra zca sthApayotsudhIH / sUryAgulA zalAkAyA vistAgegulikA tathA // 27 // dvizalAkA dvikoNe syAttAmrazuddhA ca tatra vai / sthApine vadane dhImAntarikSaH prajAyate / / 275 // rAha sammukha hoya ke pachavADe heya tevA samayamAM dvAra mUkavAnI agatya hoya te buddhimAna zipIe nIce batAvela vidhi anusAra dvAra sthApana karavuM. bAra AgaLa lAMbI ane eka AMgaLa pahoLI evI zuddha trAMbAnI be zalAkAe (, paTTIo ) karAvI dvAranA nIcenA bane khUNAo nIce mUkI te para dvArA sthApana karavuM. A pramANe dvArA sthApana karyAthI aMtarikSa dvAra thAya che tethI rAhune doSa lAgato nathI. ra74-75 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112 ) rAhu sanmukha hove yA pIche hove usa vakta dvAra rakhanekI agatya hove tI buddhimAna zilpo nimna vidhise sthApana karanA batAte haiM / bAra aMgula laMbI aura eka aMgula cauDI vaisI 'zuddha trAMcI do salAkAo karAke dvArake nIceke dono konoMke nIce rakha usa para dvAra sthApana kreN| vaise dvAra sthApana karanese aMtarikSa dvAra hotA hai aura usase rAhukA doSa lagatA nahIM / 274 -275 punaH zuddhadizAkAle tiryagukSe suzobhane / dvAracakra zubhasthAne balipUjAvidhAnakai || 276 // khAtayet kucchrita dvArabhittikAyAJca buddhimAna | nItyA tadA zalAkAJca dvAra vai sthApayetathA // 277|| pharI jyAre rAhu zuddha dizAmAM Ave tyAre tiyagRtinA zubha nakSatranA divase peAtAnA mULa sthApanamAM dvAra cakrane dvAra pratiSThAnI alipUjAnA vidhAnapUrvaka nIce batAvelI vidhi pramANe sthApavuM . buddhimAna zilpIe dvAranA nIcenA khUNAe ( zalAkAnI jagyAe bhIMtamAM divAla kAMcI mAMku pADavuM zalAkA khe'cI kADhavI ane pachI dvAra sthApI divAlamAM pADela mAMDu yaz2I bevu : ) A amale dvAra sthApana vidhi lAvI. 276-67 phira jaba rAhu zuddha dizA meM Ave taba tiryaggatike zubha nakSatra ke dina apane mUla sthAnameM dvAra cakrako dvAraM pratiSThAkI balipUjA ke vidhAnapUrvaka nimna vidhise sthApita kareM | buddhimAna zilpI dvArake noceke kone meM ( salAkAkI jagaha para bhitineM divAla kuredake bIla banAke zalAkA khIMca nikAle aura phira dvArako sthApanA karake divAlakA vIla pUrA bharale ) vaise dvArakI vidhi jAneM / 276-277 // puSya nakSatranI prazaMsA || pApaurvicheyute hIne candatArAbale'pi ca / puSpe siddhayanti sarvANi kAryANi maMgalAni ca || 278 || cakramA ane tArA malahIna hAya, pApagrahe thI viMdhAyala hoya athavA pApagraheAthI yukata hoya tepaNu puSyanakSatramAM samAMgalika kAryo siddha thAya che. 278 caMdra aura tAre balahIna hove, pApa grahoM se vidyAlaya hove aura pApa grahasi yukta hove phira bhI puSya natra meM sarva mAMgalika kArya siddha hote haiM / 278 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (193) // va sadoSa utpanna na thavA viSayamA / / bhAradvAja vaziSTAnAM vaMza jJAtIn vizeSataH / prAsAde ca cature pure ca nagarAyaNe // 279 // kUpe kuMDe taDAge vA vatmadoSo na vidyate / dvArasyAbhyantare dvAre madhye bhauma caturmukham // 28 // pratiSThA maMDape caiva homa sthAne vizeSataH / vatsadoSo na kartavyazvAtha saubhAgyadAyakAH // 28 / / bhAradvAja gotra ane vasiSTha gotranA vaMzajo ke jJAtivALAone vizeSa karIne vatsadeSa lAgato nathI. temaja caturmukha prAsAda, pura, nagara, kUvA, kuMDa ke taLAva. pratiSThA maMDapa ke hamazAlA. catumukha bhUmi ke dvAranI aMdaranA bhAge bIjuM dvAra mUkavAmAM. A sarvemAM vatsadoSa lAgatuM nathI. vatsadoSa hoya to paNa te sarva sukha bhAgyane denAra jANavuM. ra79-80-81 bhAradvAja gotra aura vasiSTha gotrake vazavAloke jJAtijanoM ko vizeSa karake vatsadoSa nahIM lagatA / aura caturmukha prAsAda, pura, nagara, kue, kuNDa, tAlAba, pratiSThA maMDapa yA homazAlA, caturmukha bhUmi yA dvArake aMdarake bhAgameM dUsarA dvAra khaDe karane meM-bhina sabameM vatsa doSa nahIM lagatA / vatsa deoSa hove phira bhI vaha saba sukha saubhAgyake denevAlA ja.ne / 279-80-81 vAstupuruSotpatti aura pUjana purAndhakavadhe rudralalATa patitaH kSitau / sveda snetodbhataM jAtaH puruSo ve suduHsahaH / / 282 / / gRhItvA sarvadevasta nyasto bhUvAvadhomukham / jAnakoNI ca pAdau ca rakSaudizi zive ziraH // 28 // catvAriMzAtAH paJca vAstudehe sthitAH surAH / aSTau ca bAhmaNAsteSAM vasanAdvAsturucyate / / 284 / / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) prAsAda bhavanAdinAM prAraMbhe parivartane / vAstukarmasu sarveSupUjitaH sukhde| bhavet // 285 / / ni vAtAra vihAra pavaAW zita jaEBS ht / arema FsIe kathA 1 Kri ? bhibha & lAga #2 A piyA zepa mara varmANa savivi. nura samI '.. svadhA pUrve aMdhakAsura daityanI sAthe yuddha karatAM rUdranA lalATamAMthI parasevAnuM biMdu pRthvI upara paDyuM. ane temAMthI eka AzcaryakAraka atidu saha ane vikarALa eka purUSa utpanna thayo. AthI sarva devatAe tene pakaDI be mukhe bhUmi para suvADI tenA be jadha, ghUMTaNa, paga naiRtya dizAmAM ane mAthuM IzAna koNamAM rahyuM. temAM zarIra para pIstAlIza de beThelA che. temAMthI ATha devatAo cAre dizAmAM rahelA che. dee tenA para vAgna karavAthI te " vAstupuruSa" kahevAya. prAsAda ane bhavana vagere vAstukAnA prAraMbhamAM samAti vakhate temaja anya kAmamAM vAstupuruSanuM pUjana avazya karavuM. temAthI sukha prApta thAya che. ( neTa-A vAstupuruSanA aMganA marmasthAna para sthaMbha-pATa ke bhIMta na AvavA devA tema AgaLa kahyuM che. ). vAstunA padavibhAga prathama prathaka kahyA che temAM vizeSa karIne 7x7=49 padane marici vAstu jIrNoddhAranA kArya prasaMge pUjavo. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84864 padane bhadrakavAstu nagara grAma jaLAzrava ane rAjabhavanamAM pU. 94=81 padano kAmadavAstu sAmAnya gharone vize pUjave. 10x10=100 padane bhadrAkhya vAstu prAsAda maMDapane vize pUjave ane hajAra padane sarvate bhadravAstu meruprAsAda yajJayAgAdine vize temaja cha hAthanA mahAliMga sthApanAmAM pUja. ekAzIpadanA vAstu maMDapamAM madhyanA navapada brahmA tenAthI cAre dizAmAM cha cha padanA pUrvamAM aryamAM, dakSiNa vivasvata, pazcime rautragaNu ane uttare pRthvI ghara cAre deve che cha padanA che. have brahmAthI cAre keNanA cAra cAra padanA devadevIomAM IzAne Apane Apavatsa agnimAM sAhitri ane savitA, naiRtyakezumAM idra ane jayaMta ane vAyavyakoNamAM rUdrane rUdradAsa rathApana thayelA che. ane tenI cAre tarapha devomAM pUrvathI Iza, parjanya-jaya, iMdra, sUrya, satya bhaza ne AkAza dakSiNe ani. puSA vitatha gRhakSata yama gaMdharva bhRgarAja ane mRga e ATha pazcime-khuNe pItR-dauvArika, sugrIva, pukhadeva, varuNa, asura zeSa pApayakSama uttaramAM khUNe roga nAga mukhya. bhalATa, soma, zaila, aditi ne dIti ema pharatA batrIza padamAM batrIza de vaselA che. vAstupadanA bahAranI devIomAM IzAne caraka, anikezu vidArikA, naiRtyamAM pUtanA ane vAyavyamAM pAparAkSasI-devIo che. pUrvAdi dizAnA pUrva 64 padakAvAnuna paipii para8 g Ayavasa vaya Rii. pRthvIdhara hA vaizvAna arthamA mainagaNa (jathI roSa anura varuNa puNasujhiva rIvArSika pApasI Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) madhyamAM pUrve pilipichI, dakSiNe jambA, pazcime kadA ane uttare amA eka brAhma ATha devIe vAstupadamAM vaselI che. 282-83-84-85 pUrva kAme aMdhakAsura daityake sAtha yuddha karate vakata rudrake lalATase pasInekA bindu pRthvI para gIra paDhA usase eka AzcaryakAraka ati du:saha, kura puruSa paidA huA / sise saba devoMne use pakar3A aura khulAyA | usakI dono jaMghA, ghuTane, paira naiRtya dizAmeM aura mastaka IzAna kone meM rahe / usakI deha para paiMtAlIsa deva baiThe hue haiM / usameM se ATha deva ATha dizAmeM rahe haiM / devAne usa para baserA kiyA siliye vaha 'vAstu puruSa' kahalAyA | prAsAda aura bhavana Adi vAstu kArya ke prAraMbha meM, samApti ke vakata aura anya kAmoMmeM vAstu puruSakA pUjana avazya kareM | jisase sukha prApta hotA hai / (noTa:- jisa vAstupuruSake aMgake marmasthAnoM para staMbha pATake dIvAra na Ane deM vaisA Age batAyA gayA hai ). vAstuke pada vibhAga pRthaka pRthaka kahe haiM / usameM vizeSa karake 77 = 49 padakA marici vAstu jirNodvArake prasaMga para pUjeM / 8x8=64 padakA bhadraka vAstu nagara, grAma, jalAzaya aura rAjabhavana meM pUjeM / 9x9= 81 padakA kAmada vAstu sAmAnya gharAMmeM pUje / 10x10= 100 padakA bhadrAkhya vAstu prAsAda maMDapa meM pUje / aura hajAra padakA sarvato bhadra vAstu meru prAsAdako sthApanameM pUjeM / ekAzI padake vAstu maMDalameM madhyake navapada brahmA, usase cAroM dizAoMmeM chacha padake, pUrva meM aryamA, dakSiNa vaivastava, pazcimameM maitragaNa aura uttara pRthvIvara yaha cAra deva chacha padake haiM / deva deviyoM meM IzAnameM Apa ApavAsa / agni kona meM savitrI aura savitA, naiRtya koneme indra aura jayaMta aura vAyavya kone meM rudra aura rudradAsa sthApana hue haiM / aura usakI cAroM ora devome' pUrva se irza parjanya, jayadra sUrya, satya, bhRza aura AkAza, dakSiNa agni, puSA, vitatha, gahathata, yama, gaMdharva bhRMgarAja aura mRga Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 117 ) vaise ATha pazcimameM khuNe pIra, dovArika, sugrIva, puSyadeva, varuNa, amura, zeSa, pApayakSmA uttarameM roga, nAma, gukhya bhallATa, soma, zaila. aditi, dIti ye ATha ema cAro ora battIsa padameM vattIsa deva base vAstu padake bAharakI deviyoMme IzAnameM caraka, agnikonemeM vidArikA, naiRtyame pUtanA aura vAyavyameM pArAkSasI, deviyAM haiM / pUrvAdi dizAke madhyameM pUrva pilipinchA / dakSiName jambA, pazcimameM sedA aura uttarame aya mA vaisI ATha deviyAM vAstupadameM basI huA hai| 282-83-84-85 - Apam/ marika arthI bhAga ER nAga sana maigana ya pANIAN pAya dhA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198 ) // vajralepa lakSaNam // gRhat saMhitA Ama tindukamAna kapityaka puSpamayi ca zAramalyAH / bIjAni zallakInA dhanvanavalko vacA ceti / / 286 / / etaiH zaliladroNaH kAthayitavyo'STa bhAga zeSa zca / avatAryo'sya ca kalko draSyaretaiH samanuyojyaH // 287 / / zrI vAsakara saguggulu bhallA taka kundurUka sarjarasaiH / atasI bilyaizca yataH kalko'yaM vanalepAravyaH // 288 / / prAsAda hayaM bala bhI liGga pratimAsu ku'yakUpeSu / santapto dAtavyo varSa sahasrAyuta sthAyI / / 289 // taMdunAM kAcAM phaLa, kethanAM kAcAM phaLa, semalana phala, salakI zAla vRkSanAM bI. baMdhana dhAmana vRkSa vRkSanI chAla. agara vaca, A sarvane eka droNa bhara pANImAM kavAtha kare. jyAre AThamo bhAga bAkI rahe, tyAre utArI--pachI temAM saralasara vRkSane guMda, hIrA bola zubhaka, nisAmI, 343 ( devAranI 12 ) , masazI, mana prbIlInI vela phaLa girI- e sarvane barAbara laI ghUMTI nAkhavA. e vajalepa " 465 " naamn| yo. mA 15 devamAsAha, DavalI, vesabhI (varaMDA), zivaliMga, devapratimA. bhIte ane kuvAmAM garama karIne lagADavA yA ve5 // 2 pa 5 ta 2 cha, 286-87 88-88 teMduke kaccephala, kaiMthake kaccephala, semarake phala, sAlakSake boja. ghAmanavRkSakI chAla, agara vaca-bhina sabako eka droNabhara jalame kavAtha kareM / java AThavAM bhAga bAkI rahe taba utArakara usameM sarAvRkSakA guMga, hIrAvola, belaphaLa gugala, bhilAmA, kudaru ( devadAra vRkSakA guMda ) rAla, alasI, aura veLA (bolI ) kI girI, bhina sabako barAbara lekara pIse / use vajralepa "kalka" jAne / yaha vajralepa devaprAsAda, hathelI. ghe bhI ( barAmade ) zivaliGga, deva pratimo, dIvAra para yA kueme garama karake lagAde / yaha lepa hajAro sAla taka bAkI rahatA hai / 286287-88-89 bhA5- 1 *dro-246 1. athavA 1024 tAsA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) lAkSA kundurU gugguLa gRhama kapityanisva madhyAni / nAgavalA phaLa tinduka madana phala madhUkamajiSTAH // 29 // sarjarasa rAmalakAni ceti kalkaH kutau dvitIyo'yam / vajrAkhyaH prathamaguNai rayamapi teSveva kAryeSu // 291 // gomahiSAjaviSANaiH khararomNA mahiSa carmagavyazca / nimbakapittharasaiH saha vajrataro nAma karako'nyaH // 292 / / lAkha, kudarU gugaLa, gharanAM dhumADAnAM jALAM, kethanA phaLa, belanI jirI, nA (2panA dUsa) mAnA 21, nI, rANa, mANa mana AMbaLA e sarva vastuonA kalpane pahelAnI jema siddha karI droNa bhara pANImAM meLavavAthI bIjA prakArane vAlepa siddha thAya che. emAM paNa pahelA vajalepamAM kahelA guNa che ane te paNa prAsAda AdinA vepamAM pahelAM kahyo tevA vAlepanI jema kAma Ape che. gAya, bhesa ane bakarA e traNenA zIMga, gadheDA mahiSatrapADA ane gAya e traNenA carma. dhImaDAnAM phaLa, kaMthanAM phaLa ane nIla e sarva pahelAnI jema trIje kayaka siddha thAya che. ene "vaLatara " kahe che temAM guNa pahelAnI jevA ane AgaLa kahyA kAryomAM kAma Ave che. 280-81-82 lAkha, kudaru, gugala, gharake dhuoMke jAle, kaiMthake phala, velakI girI, nAlavalA ( ga geraNa ) ke phUla, mahuDAke phala, majITha, rAla, cola, aura AMvale bhina saba vastuoMke kalapako pahalekI bhAMtI siddha kiye hue droNa bhara pAnImeM milAnese dUsare prakArakA vajralepa siddha hotA hai / bhisameM pahale batAye vacalepaka jaise guNa hai| vaha prApAda aAdike lepameM vajalepa kA kAma detA hai / gAya. bhaiMsa, bakarA, bhina tInoMke sIMga, gadhe, mahiSa ( bhaiMsA) aura gAya aina tIneka cama, nImake phala, kaithake phala, aura nIla, pina satra nIje pahalekI bhAMti tIsarA kalka siddha karatI haiM / use Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120:) 'vajrattara' kahate hai / usake muLa aura upayoga bhI pahale batAye baca jaise balavatara samajhe / 290-91-92 aSTau sosakabhAgAH kAMsasthadvau tu rItikA bhAgaH / mayakathito yogo'yaM vijheyo bajrasaMghAtaH // 29 // ATha bhAga sIsuM, be bhAga kAMsuM ane eka bhAga pIttaLa- e traNene eka sAthe gaLAvavA e mayanA kahelo yoga che ane tenuM nAma sadhAta anyt. (pR til.) 283 __ATha bhAga sIma, do bhAga kosA, eka bhAga pItala, tone dhAtuoka eka sAtha vIghalAkara vanayAta dotA hai (bRhad saMhitA) use mayanA yoga kahA hai / 293 // vajralepako bIjo prakAra // karAlamudgI gulmASakalka cikapAkAzca ye / cUyiyuktA yacaite sudhA prakRtayo matAH / / 294 // karALa mRgI-gubhASa, kuka ane cikaNa sUrNa sahita A pAMcane cunAmAM samAna gaNelA che. 294 bajralepakA dUsarA prakAra : karAla, mRdgI, gulamApa, kakla aura cikkaNa cUrNa saha aina pAMcoMko cunemeM samAna mAne haiM / 294 abhayAkSa bIjamAtrA zarAH sArthacUrNitAH / tAH syuH karAlako mudratulyA yAH kSudrazarkarAH 1,295 / / saiva mudgIti kathyate zilpazAstra vizAradaiH / ardhakhADI haraDe, baheDA ane sAkara e traNane karAla kahe che, maganA dANuM jevA kalA sAkaranA TukaDAne "mudagI" kahe che. ema zi9pazAstranA vizAradAe kahyuM che. 25 - AdhI pIsI hIraDe, baheDe, aura mIsarI, bhina tInoMko milAnakA 'kagala' kahate haiM / muMgake dAne jaise kiye mIsarIke TukaDoMko 'mudagI' kahate haiN| vaisA zilpazAstrake vizArada kahate haiM / 295 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121) sAdhaM tripAda triguNa kiM jakasikatAnvitam // 29 // cUrNa zarkarAzuktayo yad gulmASaM taducyate / dehabhAge trIjAbhAge-athavA traNa gaNA kezara ane retI sAthenA sAkara ane zuktanA cUrNane gulmaSa kahe che. 26 DeDhabhAgase, sIsarebhAgase, yA tInagune kesara, reta, ke sAtha mIsarI aura zuktanA curNako gulamASa kahate haiM / 296 karAla mudga pUrvokta mAnena sikatAnvitam / / 297 / / caNakasya ca cUrNasya yatpiSTha kalka miSyate / cikkaNaM kevalaM kAthaM baddhodaka miti dvidhA // 298 // nizchidaM miSTa mAnena kSetra viSTakayAcite / pUrvoktAnAM tu paMcAnAM vidhAtavya prathaka prayaka // 299|| AgaLa kahelA karALa-mRdaMgI, ane retI sAthe meLavavuM caNAnA leTanuM je pinka (pIThuM) tene kaka kahe che. kevaLa kavAthane cikaNa tathA bodaka ema be prakAre kahe che. ITanA kAmamAM ITane nichida banAvavA mATe AgaLa karelA A pAMthe mizraNene judI judI rIte upayoga karavo. 287-88-88 __ Age batAye karAla, mRdgoko retake sAtha milAye / besanako SiSThako kala kahate hai / kebala kAthako cikaNa aura baroTaka vaise do prakArase kahA hai / iMToMke kAmameM iMToMke nizchid banAne ke liye bhAge kahe bhina saba pAMca mIzraNoMkA alaga alaga upayoga kareM / 297-98-99 tatra tatra taduktena draveNa parimadaM yen / kevale nAsmasA pUrva pUrvoktAstrInpramada yen // 30 // te te mizraNamAM kahelA dravavaDe maIna karavuM. prathamanA traNa mizraNa kevaLa pANI sAthe pahelAM mardana karavA. 300 jisa jisa mizraNameM kahe drava se mardana kreN| pahaleke tIna mizraNa kevala pAnIke sAtha pahale mardana kareM / 300 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122 ) zoradrumAmalAkSANAM kadambAbhayayorapi / . svagjalai triphalA toya mASapUSa ca tatsamam // 301 // martha zarkarAzuktayozcUrNa tatkAthavAriNi / khura saMdhuna kRtvA svAvayitvAtha vAsasA / / 302 // cikkaNaM kalpayegena baddhodaka mathocyate / dudhAmAM vRkSa, AmaLA, baheDA, kadama ane haraDenI chAlanuM jaLa tathA triphaLAnuM pANI temaja teTalA pramANanuM mAla jutha. A sarvene kavAtha karI temAM zarkarA ane zukatanuM cUrNa nAkhI khUba halAvavuM ane pachI vastra gALa karI tenA vaDe cikaNa banAvavuM have baddhodhakanI vidhi kahe che. 301-302 dudhavAle vRkSa, AMbale, bahaDe, kadama, aura hIraDakI chAlakA pAnI, triphalakA pAnI aura jitane hI pramANameM mASa jutha aina sabakA kavAtha karake usameM zarkarA aura zuktakA cUrNa DAlake bahUta hIlAve aura phira vastra se chanake usase cikaNa batAveM / aba baddhodhakakI vidhi kahate haiN| dadhidugdha mASayuSa gulAjya kadalI phalaiH // 30 // nAlikerA bhraphalayo jailai cai tatprakalpitam / baddhodaka bhavatyetat samabhAga niyojayet / / 304 / / aDadane juSa goLa, ghI, keLAM temaja nALIerane kerInA pANImAM dahIM dudha meLavI banAveluM mizraNa "baddhodaka kahevAya che. pratyeka vastu sarakhA bhAge devI. 303-304 uhadakA jupa, guDa, ghI, kele aura zrIphalako Amake pAnI meM dahI dudha milAkara banAye mizraNako "vaddhodaka" kahate haiN| pratyeka vastu samAna pramANameM le / 303-104 landha cUrNa zatAMza kSaudra maMzadvayaM bhavet / bhAjyaM tu kavalIyaka nAlikerAmbumASayuka // 305 / / kSIrAGga svakaSAya ca kSIra. dadhi tato gulam / picchila triphalAMmbhazca vyezAdikamida kamAt // 306 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 123 ) aMzavRddhayA samAyojya pUtapakAmbu zakti taH / ekI kRtya karAla ca prakSiped draDhaveSTitam // 207 // aateesfer pAdava dhanatAM bhavet / nAlikerastha zAkhAdiMDe tA'yenmuhuH || 208 || atItya dazarAtra tu gudgIgulmASakalpakaiH / yukta saMghuTTita yuktayA sudhA bhavati zobhanA ||309 || , 66 karAla daza bhAga cUNuM hAya tA temAM e bhAga bhagha bhejanavu zrI, mAM, aDadhayukata nArIyeranuM pANI dudhALAM vRkSonI chAlanA kADho dudha dahI tathA gALa temaja bhAtanu esAmaNa, triphaLAnu' pANI, e dareka traNa bhAgathI ArabhI ekeka bhAga vadhArI levAM. A khadhAM bhegA karI temAM nAkhI khUba majabUta khAMdhI eka divasa rAkhI mukavuM. pachI te ghATu' thaze. tene nArIeranI zAkha e agara IMDA vaDe khUkha TIpavuM. A pramANe dRza rAtri bItyA "bhRGgI" "guhabhASa" bhane " 36 sAthe yukitapUrva ka mizraNa karavAmAM ghaNA uttama cune taiyAra thAya che. "" 305-306-307-308308 dasa bhAga cUrNa hove to usameM do bhAga zahada milAve / ghI, kele. uDada yukta zrIphalakA pAnI, dudhavAle vRkSa kI chAlakA kADhA, dudha dahI aura guDa cAvalakA mAMDa, triphalAkA pAnI ve saba tIna bhAgoM se AraMbha karake eka eka bhAga baDhAlenA | jina sabako milAkara usameM 'kala' DAlake khUba majabUta bAMdhake eka dina rakha choDe / phira vaha gADhA hogA | phira use daMDa se khUba pIpe / misa prakAra tIna rAta bItane ke bAda 'mRdgI' 'gulamApa' aura kalkake sAtha yuktipUrvaka mizraNa karanese bahuta baDhiyA cUnA taiyAra hotA hai / 305-06-07-08-09 pUrva dvayaze karAla madhukRta kadalI nAlikerAmbumAya / vyUSa N dAkSA kaSAya ratana jaladhi gugatraiphalAmbhosi caivam ||310 || vRddhAn zakrameNa sphuTazazi dhavala' cUrNayukta zatAMza piSTha sarva yathAvad bhavati thara sudhA vajralepastathaiva // 311|| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124 ) karAla e bhAga tathA madha keLAM nArIeranu pANIne aDadane cUSa, baheDAnA kADho. stana, samudra geALa ane triphaLAnu pANI e dareka traNathI AraMbhI ekeka bhAga vadhArI levAM. ane daza bhAga cUrNa meLavI sa khUba mana karavAthI zreSTa " vajralepa" jevA cunA bane che. 310-11 karAla do bhAga, tathA zahada kele aura zrIphalake pAnIko ur3ada kA vyuSa, baheDekA kADha / stana, samudra guDa aura triphalake pAnI aina hareka ko tIna AraMbha karake eka eka bhAga baDhAte caleM / aura dasa bhAga cUrNa milAkara sabakA khuba mardana karane se zreSTha 'vajralepa' sA curA banatA hai / 310-11 Tags masAnta muSTikA yukti mardinA / zreSTha madhyottamA jJeyA sudhA saudhAdi bandhinI / / 112 / / A taiyAra thayela cUnAne cAra Nu ane be mAsa paryaMta muTThIe dvArA mana karavAmAM Ave tA krame zreSTa madhyama ane uttama cunA bane che. zukatA eTale zuddha mATInA vAsaNamAM gALa madhu ane kAjI e traNene ekaThAM karIne DAMgaranI kAThImAM traNa rAtri dIvasa rAkhI mukavAmAM Ave tene zukata kahe che. cUSa=eTale maga vagere e daLa dravyane aDhAragaNA pANImAM dALa maLI jatAM sudhI sIjhavI pILAM jevAM karatAM kaMika ghADA pAkane cUSa kahe che. abhilaSitAtha ciMtAmaNInA pahelA prakaraNanAM trIjA adhyAyanA zlAka 140 thI 154 mAM lepa dravya Apela che viSNudharmAMtara purANu valene adhyAya 92 mA che, aparAjitta pRcchA. mA. 312 jisa taiyAra hue cuneko cAra, tIna aura do mAsa paryaMta muThIauM dvArA mardana kareM to kramase zreSTha, madhyama, aura uttama cunA banatA hai / zuktA mUMga bagairaha dvodala dravyako aThThAraha gune pAnImeM dAla mila jAve vahAM taka sIjJA kara pILA sA banAkara jo ghADA pAka jaisA ho use yUSa kahate hai / abhilASatAtha 'cintAmaNi' ke pahale prakaraNake tIsare adhyAyake zloka 140 se 154 taka dravya lepa diye haiN| 'viSNu dharmetira' purANa me vajralepa adhyAya dasavAM haiM / 312 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 125 ) pUjAvidhi hAthajorazrI manmahAgaNAdhi pataye namaH / iSTadevatAbhyo namaH / kuladeva Abhyo namaH / sthAnadevatAbhyo namaH / bAstudevatAbhyo namaH / sagodevebhya namaH / etatkarma pradhAnadevatAbhyo namo namaH / gaNapatidhyAnam-sumunakadantazca kapilo gajakarNakaH / laMbodarazca vikaTo vighnanAzo gaNAdhipaH // 31 // dhUmraketurgaNAdhyakSo bhAlacaMdro gajAnanaH / dvAdazrutAni nAmAni yaH paThecchRNuyAdapi / / 314 // tadeva lagna mudina tadeva tArAbalaMcaMdra varatadeva / vidyAbalaM devavalaM tadeva lakSmIpate te'ndhiyugaM smarAmi // 315 // atha saMkalpa zrImadbhagavato mahApuruSasya viSNorAjJayA, pravartamAnasyAya brahaNo dvitIye parArdhe viSNupade zrIdhetabArAhakalpe vaivasyatamanvantare kaliyuge prathamacaraNe bhagatavarSe bharatakhaNDe AryAvarta deze jambudvIpe amuka nAma saMvatsare, amukamAse, zukla-kRSNa pakSe. amukatithauM, amukavAsare, amukanakSo mama saputrasya sabhAryasya sahaparivArasya sarvAniSTa prazAntipUrvaka' AyurArogya vRddhaye gRhAviSTita vAstupuruSa prItarthe brahmAdinAM vAstvaGga devatAno prItartha amuka kArya nimita zrIvAstudevatA pUjana mahaMkariSye / / kalaza maMtra- gaMge ca yamune caiSa godAvari sarasvati / narmade sindho kASeri jale'sminsanniyi kuru // 316 // paMcAmRta snAna-paJcAmRteH snApayiSye kAmadhenoH samudbhavaH / payodadAmi snAnAtha deveza pratigRhyatAm // 317 // zuddhodaka snAna-gaMgA sarasvatI revApayoSNI narmadA jallaiH / / snAyito'si mayAdeva tathA zAMnti kuruSva me / / 318 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126 ) snAna karAyA bAda nImna maMtra par3hakara mUrti kalazakI pAsa padharAnI nAnA ratna samAyukta kAMcana ratnabhUSitam / AsanaM devadeveza prItyartha pratigRhyatAm // 319 / / namaskAra- namaste devadeveza namaste murapUjite / namaste jagadAdhAra namaste vAstudevate / / 320 // . vastra arpaNa- jIvama sarva lokAnAM lajjAyA rakSaNaM param / suSeSadhAri vastraM hi kalaze veSTayAmyaham // 32 // sthApanakI mUrtikA arcana-caMdana kumakumAdi se karanA. puSpa arpaNa karanA dhUpa karanA dhRtadIpa arpaNa karanA phIra naivedyaH Acamana, tAmbula, AratI. Arati- cakSudaM sarva lokAnA timirasya nivAraNam / AtikyaM kalpita bhaktyA gRhANA surasattam // 322 // pradakSaNopada- yAni kAni ca pApAni janmAntara kRtAni ca / tAni tAni vinazyati pradakSiNapade pade // 31 // namaskAra- aparAdha sahastrANi kriyate'hanizaM mayA / dAso'yamiti mAM matvA kSamasya paramezvara / / 324 / / namaste vAstupuruSa bhUzayyAnirata prabho / madgRhe dhanadhAnyAdi samRddhi kuru sarvadA // 325 // // atha vAstupUjA // vAstukA sthApana bAjoTha-pIThIkA 141 gajakI para zvetabastra, para pItavastra pAtharavu usa para cAvalakA aSTadala kamala karake vAstukI AkRtI karanA madhye brahmAkA padame jalapUrNa kalaza. zrIphala paMcaratna rakhatA. vahAM suvarNakI vAstupuruSakI mUrti vidhipUjana karake sthApana karanA. ora suvarNa mahora yA. ruH pA rakhanA-nIna maMtra paDhake sthApanakI bIca kalazakI sthApanA karanA. OM zrI siddhayai namaH / OM brahmaNe namaH / OM brahmAsane sthiro bhava // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 127) namaskAra- ajJAna timirAndhasya jJAnAjana zalAkayA / cakSurunmIlita yena tasme zrIguruve namaH // 26 // nImna maMtrase pUjA dravya aura apane mokSaga karake pavitra karanA. apavitraH pavitro vA sarvAvasthAMgato'pi vA / yaH smaretpuNDarIkAkSaM sa bAdhAbhyantaraH zuciH / / 327 / / ||AUM namo zrI vAstudevAya / OM zrI vizvakarmaNe namaH / / (1) vAstumaMDalAkA pUrvAdi cAra dizAkA devokA maMtra se prAvAhana karanA. 1 OM klIM siddhayai nmH| OM ayamaNe nmH| Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / 2 OM klIM siddhayai namaH / OM vivasvate nmH| Agacche-2. atrasthAne sthiro bhava / 3 OM klIM siddhayai nmH| OM mitrAya namaH / Agaccha-2. atra yAne sthio bhava / 4 OM klIM siddhayai namaH / OM pRthvIdharAya nmH| Agaccha-2. bhAsthAne sthiomaa| __ (2) izAnAdikoNa se aMdarakA aSTakoNa ApavatsAdi aSTadevakA AvAhana, Rddhayai nmH| OM ApavatsAbhyAM nmH| Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / 2 OMRddhaya namaH / OM sAvitri savitRbhyAM nmH| Agaccha-2. atrasthAne sthige bhava / 3 OM Rdaya namaH / OM iMdrajayAbhyAM namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / . 4 OM zrAddhayai namaH / OM rudra dAsAbhyAM namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / (3) izAnakoNa se pUrvakA aSTadevokA AvAhana-- 1 OM zrI IzAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthige bhava / 2 OM hIM zrI parjanyAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / OM zrI zrI jayAya namaH / Agaccha-2 asmina sthAne sthiro bhava / zrI zrI iMdrAya namaH / Agaja-2, asmina sthAne sthiro bhava / / zrI zrI sUryAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / zrI zrI satyAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 7 OM zrI zrI bhRzAya namaH / Agacchara-2. asmina sthAna sthiro bhava / OM zrI zrI AkAzAya nmH| Agaccha-2. asmina sthAna sthiro bhava / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 128) (4) agnikoNa se dakSiNakA aSTadevokA AvAhana1. OM hrIM zrI agnaye namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 2 OM klIM zrI pUSNe namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 3 OM klIM zrI virocanAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / OM klIM zrI gRhakSatAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 5 * klIM zrI yamAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 6 OM klIM zrI gaMdharvAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 7 * kI zrI zRMgAya namaH / Agaccha-2 asmina sthAne sthiro bhava / 8 * klIM zrI mRgAya namaH / Agaccha-2 asmina sthAne sthiro bhava / (5) naiRtyakoNa se pazcimakA aSTadevokA AvAhana1 OM klIM zrI pitRbhyo namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 2 OM klIM zrI dauvArikAya nmH| Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 3 OM klIM zrI sugrIvAya nmH| Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 4 OM klIM zrI puSpadaMtAya nmH| Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 5. klIM zrI baruNAya nmH| Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 6 OM klIM zrI asurAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 7 * klIM zrI zeSAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 8 OM klI zrI pApAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / (6) vAyavyakoNa se uttarakA aSTadevokA AvAhana-- 1OM klIM zrI rogAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 2* klIM zrI nAgAya namaH / Agacche-2. asmina sthAne sthiro bhava / 1 * kloM zrI mukhyAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 4 balI zrI bhallATAya nmH| Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 5 OM klIM zrI somAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 6 OM klIM zrI zailAya namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 7 OM klI' zrI adivya nmH| Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / 8 OM klIM zrI dityai namaH / Agaccha-2. asmina sthAne sthiro bhava / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 129) (7) vAstu maMDalakI bahArakA pUrvAdi aSTa deva devobhokA AvAhana-- 1 OM cipicchAyai namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / 2 OM vidAryai namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / 3 OM jaMbhAyai namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / 4 OM pUtanAya namaH / Agaccha-2, atrasthAne sthige bhava / 5 OM skaMdAya namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthiro bhava / 6 OM pAparAkSasyai namaH / Agaccha-2. atrasthAne sthio bhava / 8 OM yarakyai namaH / Aseccha-2 atrasthAne sthiro bhava / isa prakAra vAstudevatAoMkA maMtrapUrvaka yajamAnakA hAtha se akSata kumakuma se Avahana karake gaMdhapuSpAdi vaidyAdi se pUjA karanA. maMtra dhyAna meM "OM hrIM zrIM kuru kuru svAhA" isa maMtrakA 21 jApa karanA. OM vAstudevAya namaH maMtra se vAstudevako namaskAra karake nImna maMtrose dIgpAla aura bhairavAdiko namaskAra karanA yajamAnako hAtha se. akSata kumakuma puSpAdise maMtrasthAna pUjA karanA. // atha digpAla pUjana vidhi // digpAlaH kSetrapAlazca gaNezazcaNDikA tathA / eteSAM vidhivatpUjA kRtvA karma samArabhet / / 28 // pUrva me - 1 OM A~ I klIM iMdrAya namaH / sthirAsane sthiro bhava / __ aSTa gajAruha kSetrapAlaiH prayukto baliM gRhya gRhya svAhA / agnikoName-2 OM hIM 80 hA~ vadvimUrtaye namaH / sthirAsane sthiro bhava / aSTa meSAruha kSetrapAlaiH prayukto baliM gRhya pRSTha svAhA / dakSiName - 3 OM RauM krau . kAlamUrtaye namaH / sthirAsane sthiro bhava / aSTa mahiSAruDha kSetrapAlaiH prayukto baliM gRhya gRhya svAhA / nairutyakoNameM-4OM aiM kSA~kSI kSetrapAla kSetrAdhipamRtyaye namaH / sthirAsane sthigebhava / aSTa diggajAruha kSetrapAlaiH prayukto baliM gRhya gRhya svAhA / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130) pazcime- 5 OM A~ zrI dhruva viM varuNAya namaH / sthirAsane sthiro bhava / aSTa diggajAruha kSetrapAlai prayukto baliM gRhya gRhya svAhA / vAyukoNa-6 OM vizvAdhinAya namaH / sthirAsane sthirI bhatra / aSTa diggajAruha kSetrapAlaiH prayukto baliM gRhaya gRhaya svAhA / uttara- 7 OM hIM zrIM kuvegaya namaH / sthirAsane sthio bhava / aSTa diggajAruha kSetrapAlaiH prayukto baliM gRhaya gRhatha svAhA / izAna- 8 OM klIM klIM kla vizva'marAya namaH / sthirAsane sthige bhava / aSTu diggajAruha kSetrapAlaiH prayukto bali gRhaya gRhaya svAhA / AkAze- 9 OM vAM zrIM bRM brAhmaNe namaH / sthirAsane sthiro bhava / aSTa diggajAruha kSetrapAlaiH prayukto bali gRhaya gRhaya svAhA / pAtAle- 10 OM zrI zrI zrIyataye namaH / sthirAsane sthiro bhava / aSTa diggajAruha kSetrapAlaiH prayukto bali gRheya gRhaya svAhA / - digpAla namaskAra ' OM pUrva indrAya namaH / 2 OM Agneye agnaye namaH / 3 OM dakSiNe yamAya namaH / 4 narutye nairutyAya namaH / 5 OM pazcime varuNAya namaH / 6 OM vAyavye bAyudevAya namaH / 7 OM uttare kuberAya namaH / OM IzAne IzAnAya namaH / 9 OM AkAze brahmaNe namaH / 10 OM pAtAle viSNave namaH / bhairavAya namaskAra 1 OM pUrva hetaka bhairavAya namaH / 2 OM Agneye tripurAntaka bhairavAya namaH / 3 * dakSiNe AdivaitAla bhairavAya nmH| 4 OM nairutye agnijikSAka bhairavAya nama / 5 OM pazcime kAlabhairavAya nmH| 6 OM vAyavye karAlabhairavAya namaH / 7 * uttare ekapAdabhairavAya namaH / 8 IzAne kAlamukhabhairavAya namaH / 9 OM udhdhe svachaMdabhairavAya namaH / 10 * pAtAle gaMdhamAlikabhairavAya namaH / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 131) vAstupUjanake sthApanameM sthapati-zilpikA-cAMdIkA aSTamUtra rakhake yajamAna se pUjA karAnI. vizvakarmA svarupa sthapati-zilpikI maMgopacAra pUjA karanI gajakA pUjA karake vastra aura dravya ru. 11 yA 5 mukAnA. zilpi yajamAnakI zubhASirvAda deve hasta gajapUjana maMtra Izo mAruta vizvavaddhi vidhayaH sUryazcarudroyamaH / vairUpovasavoSTadaMtivaruNo SaDvakra icchAkriyA // jJAna vittayati nizApati jayau zrI vAsudevohalI / kAmoviSNuriti krameNa maruto haste AyoviMzatiH // 329 / / rAjavallabha 1 iza. 2 vAyu, 3 vizvadeva, 4 agni, 5 brahmA, 6 sUrya, 7 rudra, 8 yama, 9 vizvakarmA, 10 vasu, 11 gaNeza, 12 varuNa, 13 kArtika, 14 icchA, 15 kriyA, 16 jJAna, 17 kubera, 18 caMdramA, 19 jaya, 20 vAyu. 21 balabhadra, 22 kAmadeva, 23 viSNu ema 23 devo sthapati pUjana gaja pUjana vidhiyo kara / / tino sthApanakI sAthameM AratI karake ayaM puSpAMjalI. AvAhana na jAnAmi na jAnAmi tavArcanam / pUjAMcaiva na jAnAmi kSamasva paramezvara // 330 / / maMtra hIna kriyA hIna bhakti zraddhA vivarjitam / yatpUjita mayA deva paripUrNa tadastume // 331 // stuti bAda jo muhUrta karanA ho vaha karake AvAhana kIyA devokA aura sthApanakA visarjana karanA. gaccha gaccha sura zreSTa svasthAne paramezvara / yatra brahmAdayo devA gaccha va vAstudevate // 332 / / yAMtudeva gaNA sarve pUjAmAdAya mAma / iSTa kAma samRddhayarthaM punarAgamanAya ca // 33 // // iti pUjAvidhi samApta // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ra) pA dravyAdi sthApana traNa | 1 zilAropaNa vidhimAM nIcenI sAmagrI gaNapati dipAla vAstu kurmazilA aSTazilAne lapeTavAnAvo rAtu lIlu pILu rezamIvara | dizA cihna vastranAM varNa ghauM cokhA cokhA dhAnya 1 pUrva vA pILuM kaLA kaLaza kaLaza trAMbAnA 2 agni sara rAtuM kaLaza 3 dakSiNa deDa gherajAMbalI vAstunA sthApanamAM 4 naiRtya khaDaga vAdaLI kAsAnI thALI, vATako, suvarNanI 5 pazcima pAsa pILuM pA vAlanI mUrti 6 vAgye dhvajA sapheda vAstunA sthApanamAM cAMdInA aNusUtrAdi 7 uttare gadA lIluM gaja, oLo , TAMkaNu, hADI, 8 IzAne trizula dheluM sUtratAra, kATakhuNe kampAsa, tagAruM, 9 madhyanI kUrmazilATI rAtuM cunAlaTuM, khanana vakhate trIkama, nava zilAo nIce-DhAMkaNAvALA pAvaDe, koza. trAMbAnA kaLaza naMga 9 paMcaratnanI pATalI trAMbAnA kAcabA naMga 9 abIla gulAla, kaMku, haLadI- dhUpa saptavAca-paMcaratnanI piTalI 9 ( kapura, kesara, keDI 9 caThI 9 gaMgAjaLa, mukhavAsa-taja, elacI, lavIMga, jAvaMtrI vagere. zevALa. keme-kAju, drAkSa, aMjIra, trAMbAnuM ka" DAyameTaranu nAbhi badAma vagere. mATe bhUgaLuM traNa phuTa lAMbuM. madhyamAM cAMdIno kUrma prAsAda phaLa-dADama, kerI, papaiyA, musuMbI, pramANune saMtarA, jAmaphaLa vagere RtunAM phaLa pratyeka cha cha naMga. dvArA sthApana muhUrtamAM nADAchaDI, mIMDhaLa, maraDozIMga, zrIphaLa paMcaratnanI poTalI, rAhu sanmukha 5 ke 7 nivedyamAM paDA, baraphI, lADunA hoya to trAMbAnI zalADI 1242 traNa traNa paDIkA, epArI zera 2, khAreka zera 1, sAkara zera , dvAra upara bAMdhavAne lIlA vastrane goLa zera 5, dhANu zera mA, kamaLa- TukaDo temAM koDI, cAThI, maraDAkAkaDI 0), zIMga, zerI piLanI dhULa. nI naMga 2 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 123 ) paMcAmRta-dahIM, dUdha, ghI, madha, sAkara caMcagavya, gAyanuM chANuM mUtra ghIne dIvA phAnasa, nAgaravelI pAna, gaja pUjanamAM rUA. 210 ke 11 pUjanamAM rokaDA tathA paracuraNu. mALIne sAmAna - phUla, dharehATa, AMkhA ke AzApala vanA pAna. digpAlane khalI mATenu dravya-AcArya kahe che pramukha sUtradhArane zAla pAghaDI dhotIjoTA anya zilpIe zravajIvIne yAgyatA pramANe ApI saMtuSTa karavA. tathA dvAra upara mUkavAne rezamI zAla (zilpInI) 3 AmalasArAnA zubha murtamAM gAyanu ghI zera 15 rw pAghaDI 77 . trAMbAnA kaLaza DhAkaNA sAthe, prAsAda pramANanI prAsAda puruSanI suvaNunA patarAnI mUrti, puruSanI bhUti pramANunI saheja meTA DholIye|. gAdalu, AzIka cAdara, samAya tevaDA AmalasArA para rezamIyAghaDIne zAla vITavA te zIlpInA pratyeka muhUta samaye eItI tAtkAlika cIjo vaparAza thApana mATe moTA pATalA traNa, besavAnA pATalA naMga 10 zuddha jaLanA hAMDA, dhUpIyu, dIpaka sArU phAnasa, dIvI rUuM, dIvAsaLInuM khAsa. tagArA, pAvaDA, cunAledu, cune sImenTa, retI, pANInA moTApIpa nIsaraNI,dorIsUtra, magaLa gIta gAvAne suvAsaththu khar3ene, magaLa vAjI. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) sUtradhAra pUjanavidhi ityanantarato vakSye pUjitvA sUtradhArakam / yajJamaMDapayormadhye maMDalaMkArayecchubham / / 334 // paTTAcchAdanakaM kRtvA svastikaM ca samAlikhet / sUtradhAra sUtrAsane pAdau prakSAlya sAdaram // 335 // kukumAlepana kRtvA divya vastramAvarNayet / mukuTa kuNDala sUtra kaMkaNa divyamudrikAm // 16 // hArakeyUra saMyukta pAdAbharaNasaMyutam / deyaMkhInarayugmasya putrapautrauzca sa kulam // 337 / / gRhopaskaraka sarva gomahizcakAdikam / dAsI karmakarAMzcaiva yAnamukhAsanAdikam || 138 / grAmazcaiva tatoTadyA'thavA bhUmiruttamA / te na tuSTena tuSTA hi brahmA viSNu harAdayaH // 339 // karmakarANAM sarveSAM dhanadadyAca sarvajJaH / vastra prAvaraNaiH sarve uttamAdikrameNa tu / / 340 // have huM zreSTha evA sUtradhAra-patinI pUjanavidhi kahu chuM. yajJa maMDapanA madhyamAM zubha evuM maMDaLa karavuM, vastrathI AcchAdita karI svastika maMDaLa racavuM. sUtradhArane sUtrasane besArI pAda prakSAlana AdarapUrvaka karavuM. kumakumanuM lepana karavuM. kiMmatI evAM dIvya vastra oDhADavA. mukuTa, kuMDaLa, sUtra kaDAM, uttama vIMTI, hAra, bAjubaMdha, paganAM abhUSaNe Adi sarva alaMkAra strIpuruSa ( sUtradhAra ane sUtradhArapatnI )ne temanA putra parivarAdi sahita sarvane ApavA rahevAnuM ghara ane gharanI sarva sAmagrI, gAya, bheMsa, gheDA Adi tathA kAma karavA dAsI ane cAkara vaga, vAhana, sukhAsana, palaMga vagere ApavA. gAma athavA sArI bhUmi-jamIna athavA sUtradhArane prasanna karavA tenI prasannatAthI brahmA, viSNu ane mahezanI saMtuSTa prasannatA jANI anya bIjA kAma karavA vALA sarvane dhana yogyatA pramANe ApavA temane vastro oDhADavA. te sarvane uttama evA vastradhana yogyatA pramANe kramathI daI saMtuSTa 4211. 334-340 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 135 ) aba maiM zreSTha sUtradhAra sthapatikI pUjana vidhi kahatA hUM / yakSa aura maMDapake madhyameM zubhasA maNDala kreN| vasa se AcchAdita karake svastika maMDala rceN| sUtradhArako sUtrAsana para bIThalA kara AdarapUrvaka pAda prakSAlana kareM / kumakumakA lepana kareM aura kImatI zAladuzAle aura dIvya bastra pahanAve / mukuTa, kunDala, sUtra kaDA, uttama aMgUTho, hAra, bAjubaMdha, caraNake AbhUSaNa Adi sarva alaMkAra strI puruSa ( mUtradhAra aura sUtradhAra pani ) ko dAnoMko unake putra parivArAdi sahita sabako de / rahanekeliye ghara, grahasAmagrI, gAya, bhaiMsa, ghoDA, Adi aura kAma karane vAle dAsI aura cAkara. varga vAhana, sukhAsana, palaMga, vagairaha deN| gAMva yA acchI bhUmi-jamona deN| sUtradhArako pasanna kreN| usakI prasannatAse brahmA viSNu aura mahezakI satuSTI aura prasannatA jAne / anya dusare kAma karane vAle sabako yogyatA mutAboka dhana deM aura vasro se AcchAdita kareM / una sabako uttama se vastra unakI yogyatAke kramase de kara saMtuSTa kareM / 334 thI 340 yojanIyA stathA sarve miSTAnnaiH khaMDapakakaiH / tAmbula vilepana dadyA dyAvat saMtuSTha cetasaH // 341 / / tupTeva ca jagatuSTa' trailokyauM sacarAcaram / / sarvatIrthAdbhava' puNya sarva devAnuSajakam / / 342 // sarvane miSTAnna bhajana pakavAnanuM karAvavuM, pAnabIDuM ApavuM, caMdana arcavuM. pratyekanA citta prasanna kazyA. emanA saMtuSTa thavAthI sacarAcara trika saMtuSTa thAya che ane sarva tIrthothI maLanArUM tathA sarva devenuM pUjana 42vAthI thanA3 puzya prApta thAya che. 341-42 sabako miSTAnna bhojana pakA kara khilAve / pAnakI gillorI khilAveM / caMdanakI arcanA kareM sabake cittako prasanna kareM / unake saMtuSTa honese sacarAcara triloka saMtuSTa hote haiN| aura saba tikA aura sarva deveki pUjana se prApta puNya milatA hai / 341-442 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) vAstupIThasya bhoktAraH sUtradhArazca zilpakaH / atastasmai pradAtavya vAstupITha' zubhecchunA // 343 // yaddevA bharaNa pUjAvastrala kAra bhUSaNam / / snAna maNDapopaskara sthAlI pAtra tu zilpine // 344 // zalAkAmadhupA ca chatrikAdyaM ca zilsine / snAnazayyA mahAdhvajA dAtavyA caiva zispine // 345 // vAstupIThanI sthApananI sAmagrInA adhikArI sUtradhAra zipI che. kalyANa icchanAre vAstupIThanI sAmagrI sUtradhArane ApavI pratiSThA mahotsava devatA saMbadhInuM je AbhaSNa pUjA sAmagrI vastra, alaMkAra ane AbhUSaNa heya, snAna temaja maMDapa saMbadhI ja sAmagrI hoya, thALI, jaLapAtra, zalAkA, madhupAtra, chatra vagere tathA zayyA ane mahApatAkA vagere sAmagrI zilpIne ApavA. yajJAde sthApanAdi AcAryane ApavA. 343 345 vAstupIThakI sthApanakI sAmagrIke adhikArI sUtradhAra zilpI hai / kalyANa cAhanevAlA vAstupIThako sAmagrI sUtradhArako deM / pratiSThA mahotsavameM devatA saMbaMdha meM jo AbharaNa pUjA sAmagrI vastra, alaMkAra aura AbhUSaNa hove, snAna aura maDapa sabadha jo sAmagrI hove: thAlI, jalapAna, zalAkA, madhupAtra, chenA vagairaha aura zaiyA aura mahApatAko Adi sAmagrI zilpIko de| yajJAde sthApanAdi AcAryako deN| 343 thI 345 sUtradhAranA Azirvacana, puNya prAsAdaja svAmI prArtha yet sUtradhArataH / sUtradhAro vadet svAmin akSaya' bhavatAt tava // 346 / / prAsAdanuM nirmANa karavAvAlA sUtradhArane yajamAna prAsAda bAMdhavAnA puya phaLanI prArthanA karavI. tyAre sUtradhAra sthapatie AzirvAda deve ke he svAmina, devAlaya nirmANa bAMdhavAnuM tamane puNyaphaLa akSaya ho." 346 sUtradhAranA aSTavidha sUtra prAsAdakA nirmANa karanevAle zilpIko yajamAna prAsAda bAMdhane ke puNya phalakI prArthanA kareM / taba sUtradhAra sthapati AzirvAda deM ki he svAmina devAlaya nirmANa bAMdhanekA Apako akSaya puNya phala ho / 346 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 137 ) draSTi karastathA mauMja kApasiMzcAMvalaMbakam / kASTa sRSTi vilekhyAni sUtrANyaSTa vadanti ca / / 347 // | zilpazAsanA jJAtAM sUtradhArane ATha prakAranA sUtro kahyA che. 1. daSTi, 2. 14, 3. bhunI horI, 3 sutanI , 4. sa . 5. 58puuch| (4ATa 4 yaatun|) 7. sRSTi-sAue (vesa nevAnu sAdhana) 8. visepya athavA prakAra pAse A ATha sUtra zilpInA kahyA che. A sUtra senA ke cAMdInA karAvI muhUrta samaye tenI pUjA karAvavI. 347 kASTa kATakhuNe ke sRSTi sAdhano kATakhUNe banAvavAne. zilpazAstrake jJAtA sUtradhArako ATha prakArake sUtra kahe haiN| 1 dRSTi, 2 gaja, 3 mujakI rassI, 4 olabhA, 5 kATakoNa, ( kASTa yA dhAtukA ) 7 sRSTi sAdhanikA (levala dekhane kA sAdhana ) 8 prakAra kampAsa / vaise ATha sUtra zilpIke batAye haiN| sonA yA cAMdIke vaise sUtra banavAkara muhurta ke vakata unakI pUjA karAve / 347 sUryoGagulamita daiye vistRtau ca navAMGagulam / ubhayoH koNa saMlagna tithyaMDagulamudIritam // 348 // pahelI rekhA-bAra AgaLa lAMbI ane tenAthI ADI bIjI rekhA nava AMgaLanI te benI kaNe rekhA paMdara AMgulanI thAya te kATakhUNAnI siddhi jANavI. 348 kATakoNa yA mRSTi sAdhanikA kA kATakoNa banAneke liye pahalI rekhA bAraha aMgula lambI aura usase kATakoNa bhUjA nau aMgula lambI le / donoMkI karNa rekhA paMdraha aMgula hove taba kATakoNakI siddhi jAne / 348 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 138 ) // prAsAdAGgadevasvarupa // pAsAde devarupa syAt pAdauM pAdazilAstathA / ' garbhazcaivodare hayA jaMghA pAdardhvimucyate // 349 // staMbhAzca jAnavo jJeyA ghaMTA jivhA prAkIrtitA / dIpaH prANo'sya vijJeyo hagano jalanigataH / / 350 // brahmasthAna yadetacca tannAbhiH parikIrtitA / hRdaya pIThikA jJeyA pratimA puruSaH smRtaH / / 351 // pAdacAra stu hekAro jyotistaccakSurucyate / tA prakRtistasya pratimAtmA smRto budhaiH / / 352 / / pratiSThA prAsAdanA aMgamAM devarUpanI kalpanA karI che. pAyAnI zilAo-devanA pagarUpa che, garbhagRha paTarUpe, pAyAuparano jagatI sudhIne aMdhArUpa thAMbhalAe DhIMcaNarUpa, gha,Ta jIlDArUpa, dIpaka prANarUpa, praNAla gudAmArgarUpa, madhyanuM brahmasthAna nAbhirUpa, pIThikA=siMhAsana hadayarUpa. pratimA puruSarUpa he kAra pagane saMcAra, dIpane prakAza cakSurUpa, tenI uparano bhAga prakRtirUpa, pratimAne AtmArUpa buddhimAna puruSoe jANava. 349 thI 3para prAsAdake aMgoMmeM devarupoMkI kalpanA kI hai / buniyAdakI zilAyeM devekei paira svarupa, garbha graha peTa svarupa, buniyAda se lekara jagamItaka jaMghA svarupa, khaMbhe ghuTana svarupa, ghaMTa jIvhArupa, dIpaka prANa svarupa, paranAla gudAmArga svarupa, madhyakA brahma sthAna nAbhirupa, pIThikA siMhAsana hRdayarupa, pratimA puruSarupa, he kAra pagakA saMvAra, dipaka, prakAza, cakSurupa usake uparakA bhAga prakRtirupa, pratimAoMkA AtmArupa buddhimAna puruSa samajheM / 349 thI 352 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalakubhAdadho dvAra tasya prajanana smRtam / zukanAso bhavennAsA gavAkSaH karNaucyate // 35 // kAyapAlI smRtA skaMdho grIvA cAmala sorikA / kalazastu ziro jJeyo dhvajAH kezAH prakIrtitAH // 354 // medazca vasudhA vidyAt pralepo mAMsamucyate / asthini ca zilA stasya snAyuH kolAdayaH smRtA / eva puruSarupaM tu dhyAyecca manasA sudhIH // 355 // kuMbhAnA taLane nacale bhAga liMkarUpe, zikharanuM zukanAza nAsikArUpe zikharanI eka bAjune gokha kAnakarNarUpe, zikharanuM bAMdhaNuM khaMbhArUpe, amalasArAnuM gaLu-gaLArUpe, kaLaza mastakarUpe, dhvaja pAghaDIe kezarUpe jANavA. pRthvI bhedarUpa, cunAno lepa mAMsarUpa, zilAo hADakArUpa, kela arthAt pAune kukarA vagere snAyurUpa, jANavA, e rIte prAsAdanA sarva aMgenuM manathI dhyAna karavuM. 353 thI 355 ___ kubhake talake nIcekA bhAga liGgarupa, zikharakA zukanAsa nAsikA rupa, zikharake bAjuke gokha kAnarupa, zikharakA baMdhanA kaMdherupa, AmalasArakA galA galArupa, kalaza mastakaruA, dhvajA kezarupa Adi jAne / pRthvI medarupa, cunekA lepa mAMsarupa, zilAoM haDDI ke rupa, kola kukarA Adi snAyu rupa jAne / jisa taraha prAsAdake sarva rupekiA manase dhyAna kareM / 153 thI 355 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) eka hAtha (gaja) thI 50 hAtha sudhInA kumazilA jagata hIda, pITha, prAsAdediya, dvAra, staMbha, pratimAdinA mAna. jamatI pramANa udaya uilf lakk ale nAgarAdi dvAramAna pratimAmAna 1 thI 50 bhImAna prAsAdavamAna bhimAna pRthugAna vajadaMDa jADe dIpArNava | kalarava mAM muja gaja | gujmaja gija maja muja A? mulaAMgulI gulAla | amula a gura gula guNa 4 | - | 1-0 - 0 1 -1 -16 jaMgalo 3 I ( 11 2-19 : 2 12 I 1 0 16i[ 5-1ra ' 3 1 2 ? 3-10 12 -12 . * 5-8 5-20 { 5-18 | 25 1-12 13-10 2017-: 11-10 sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) devagaNa nakSatro ane zubha Aya meLavelA samarasa ane cha AgaLa sudhInAnA vadhaghaTanA mApanA aMke. laMDa co. nA aMke ! devagaNa nakSatra laM. ce.nA aMke | nakSatra gaja. gaja gaja 1-1 40 - 21 | svAti 2-5 42-5 mukhya 1-1 81-1 | mRgazIrSa 2-7 42-7 | puSya 1-1 41-5 | zravaNa 2-7 42-11 | hasta 1-1 81-7 | anurAdhA 2-1342-17 | zravaNa 2-1542-9 [ revatI - _ o - 0 1-3 1-5 [ revatI 2-1540-15 | revatI 2-15-2-21 | revatI 2-1742-11 | puSya - 1-5 41-5 | mRgazISa 2-1943-1 | mRgazIrSa 1-5 41-9 | svAti 2-1942-23 | hasta 1-7 x1-11 | hasta 2-2642-23 ! svAti 1-11x1-17 | mRgazIrSa 1-1341-15 | svAti ra-2342-23 : anurAdhA 1-1341-17 ] hasta 3-1 43-5 | hasta 3-1 43-9 | revatI 1-1341-13 | anurAdhA 3-3 43-7 ! svAti 1-15x1-21 | revatI 3-3 83-9 | revatI 1- 14ra-1 | mukhya 3-5 43-9 revatI 1-1941-23 | zravaNa 1-2181-21 | revatI 1-2182-3 [ revatI 2-1 42-5' | hasta upara pramANe-devagaNI nakSatra ane zubha Aya maLe che. AnAthI vadhu gaja A. gaja A. .. A. gaja moTuM-mApa rAkhavAnuM hoya te 2-6-4-12 ke 6- 18 agara 9- ! gaja upara ApelA AMkaDAmAM umeravAthI upara lakhyA teja devagaNa nakSatroja Avaze. A sahelI rIta che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArela devagaNuM ane manuSyagaNu nakSatro lAvavAnuM keSTaka kSetraphaLanA bane bAjInA AgaLanA AMkaDA kASTakamAM mUkelA che. devagaNI nakSatro rAMdramA | pUrva | dakSiNa | pazcima | uttara nakSatra mRgazIrSa | anurAdhA . revatI 4 27-8-18 : : 27 ra7-18-9 . : 8 : 6 ka ka : + 1 : da : 4 da | azvinI 27 - 3-6-12-18-21-ra7. ra da ? 27 27--18 ka : 27 27 27-9-18 8 : - 4 : 2 : - - : 91518rara. 2 8 27 27-9-18 : , : 2 27 9-10-27, 21 A : - 8 : 27 . | .... 1thI 27 sudhInA ake uparanI pahelI paMtikanA 1 thI 27 nA aMka sAme uparanA chUTA chUTA AMkaDA che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArela devagaNa ane manuSyagaNa nakSatro lAvavAnuM keka kSetraphaLanA banne bAjunA AgaLanA AMkaDA kekamAM mUkelA che. manuSyagaNa nakSatra | dakSiNa pazcima caMdramA ! malTi nakSatra 5 vADhA u. vADhA ) 8 : 8 2 | sahiNI 15 | 16 !. che ... 23-5-14 ... 1. 24 | 4 : : : : : : : : : : Jpa-1423 : : -11 : 14 | 3 | 23 4-1 3-22 : 8 : : 2 12 | 10 | 21 ne laMbAI pahoLAInA eka bAjunA samajavA tenA uparanuM nakSatra samajavuM. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcina zilpa sthApatya kalA kA alabhya sAhitya anyokA prakAzana OMMAR S MINMAY mAyAmA CSA zilpa sthApatya sAhityakA saMpAdaka zrI prabhAzaMkara o. somapurA zilpavizArada Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAi. zilpavizArada sazodhita prAcIna zilpa sthApatya kA alabhya sAhitya ___ granthokA prakAzana 1 dIpArNavaH-zrI vizvakarmA paNita zilpakA prAcIna mahAna grantha-76 + :88=556 pRSTho; 350 lAIna loka rekhAcitra; 105 hAphaTona phoTA bloko sahita mUla zloka aura unakA gujarAtI anuvAda, mama aura TIpaNI Adi bharapura saMpUrNa vivaraNa ke sAthakA daladAra grantha adhyAya 27 jinameM prAsAdakA saMpUrNa pramANA aneka devadevo bhoMkI zilpAkRtiyAM aneka plAna ilivezana sAtha dIye gaye hai / zilpakA pratyeka aGga prAsAda viSaya bahuta sundara rItase dIyA gayA hai / sva. rASTrapati Do. rAjendraprAsAdajIne yaha granthakI prasaMzAkarake ru. cArahajAra pAritoSika dIyA / nA0 jAmasAheba. pU mU gavarnara zrI kanaiyAlAla munazIjI, aura vidvAna purAtattvajJa DA. vAsudeva zaraNajI agravAlajIne vistRta bhUmikA dohai / zrImad zaGkagacArya nI tathA jainAcArya zrI vijayodayamUrizvagjIne granthakI prAmANikatA, upayogitA aura sthAti zrI prabhAzaMkarabhAijIkA dorya anubhavakI prasaMzAkI hai / 50 pRSThakI vidvad pUrNa prastAvanA paDhanese sauMpAdakakI kuzalatA aura bidvatAkA paricaya hotA hai. isameM 60 prAcIna grantho kA pramANa doyA hai / mUlya ru. 25 DAkakharca pRthak prAsAda maJjarI-mUla sahita hindI anuvAda paMdara zatAbdIkA yaha grantha sUtradhAra maNDanake kaniSThabandhu sUtradhAra nAthajIne vAstumArI nAmaka baDAgranthakI racanAkI he usake madhyakA stabaka prAmAda viSaya kA saMkSipta rUpa hai / granthameM 80 rekhAcitra bahA hai aura hAphaTona phoTo bloka 20 hai| isa grandhakI bhUmikA eziyA khaNDa ke suprasiddha purAtattvajJa Do. vAsudeva zaraNajI ayavAlajIne lIkhI hai / jisameM granthakI aura saMpAdaka sthapati zrI prabhAzaMkarabhAijIkI vidvatAkA paricaya dIyA hai / isa granthakA anuvAda TIppaNase bharapura hai aneka zilpagranthokA pramANa dIyA gayA hai / mUlya ru. 7 sAta ru. DAkakharca pRthaka Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 prAsAdamaJjarI-mUla sahita gujarAtI anuvAda. vivaraNa uparokta mUlya ru. 7 sAta DAkakharca pRthaka 4 PRASAD - MANJARI-mUla sahita aMgrejI anuvAda uparokta dIye hue vivaraNavAlI aMgrejI AvRtti---jInakA aMgrejI anuvAda aura anya vibhAga prastAvanA. bhAratakI prathaMka 2 prAsAdajAtIkA lakSaNa Adi purAtatvajJa vidvAna zrI madhusudanabhAi DhAkIjIne acchI taraha se likhA hai / bhAratake pratyeka prAMta aura videzaka bhAratIya zilpa sthApatyakA rasajJa vidvAnAMko bhAratIya prAcIna kalAkA sundara paricaya ho / yaha grantha ava presameM hai mUlya aMdAna ru. 11 agyAra DAkakharca pRthaka 5 jinadarzana zilpa--yaha grantha dIpArNava ke uttarArdha rUpa hai / inameM jaina prAsAda zikhara-jina pratimAlakSaNa-jina parikara lakSaNa 24 yakSa 24 yakSaNI, daza dIpAla, navagraha, poDapa vidyAdevI, jina aSTa pratihAra, jina kSetrapAla, padmAvatIko pRthaka pRthaka svarupa, mANibhadrajI, sarasvatI, ghaMTAkarNa yaha sarva devadevIyAMkI mUrtikA rekhA citrAlekhana cosaTha yogInI nAma, bAvanavIra nAma samavasaraNa-aSTApada, merugiri, naMdIzvaradvIpa yaha cAro zAzvata tIrthakI racanA pramANa Adi zAstrokta zilpa kRtioM--jInAyata-108. 84, 72, 52, 24 AyatanakI racanA kramaatita anAgata aura vartamAna tIrthakagekI covIzI kramakA nAma lAcchana, vIza viharamAnakA nAma lAcchana, caudaso bAvana gaNadhara, sahastra kUTontargata 1024 tIrthaMkaro, aSTamaMgala, caudasvapnakA Alekhana Adi jainadarzanakA sthApana viSayakA yaha adbhuta grantha hai. siddhacakra mahAyaMtra, RSimaDaLayatra hai jinameM 175 devadevIyoMkA rekhAcitra svarupa Adi hai| mUla ru. 9 nava DAka pRthaka vedhavAstu prabhAkara-isa granthameM prAsAda gRha pratimA Adike vedhadoSa aneka prakArake dIye huai hai vividha prAcIna granthoke pramANoke sAra acchI tarahase dIye hai yaha grantha dIpArNava granthakI pUrtirupa hai / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 147 ) isameM kriyA vidhipUjana Adi dvAra sthApana prAsAdake dharadevatAnyAsa, zasyavijJAna mUhurta cakrAdi vAstu, vAstupUjana, vajralepakA prakAra, vAstudravya, gaNita koSThaka prAsAdAGga pramANo Adi0 viSayoMse pUrNa ret sundara grantha meM rekhAcitro nakasA Adi dIyA huyA hai / mUlya ru. 10 dasa DAka pRthakU 7-8 zrIrArNaya- | vRkSArNava - | yaha dAnu grantha vizvakarmA aura nAradajIkA saMvAdarUpa adbhuta advitiya mahAgrantha hai sAMdhAra mahAprAsAdA caturmukha mahAprAsAdo ke viSaya hai. tIna sADhe tIna bhUmi udayakA mahAmaMDapoM pRthak pRthak prakArakA kahA hai jIna meM aneka viSayokI carcAkI hai jo vidvAna logakA viSaya hai kSIrArNakA 22 adhyAyakA 800 zloka pramANa prApta huA hai / vRkSArNavakA 1800 zloka pramANa- prApta huA hai / ye dAnu duSyApya zilpa sAhitya avarNanIya hai. ye dAnu granthame mahAcamukha prAsAdakI cAro ora 20 - 27 maMDapakI racanA meghanAda Adi maMDapa banAnekA vivaraNa hai| tIna bhUmi taka kA ekat fast sthApanA kI vidhi caturmukha meM kahI hai / esA adbhuta grantha durlabha hai / deonu granthakA saMzodhana ho rahA hai / 9 beDAmA prAsAda tilaka - yaha grantha paMdaravI zatAbdhIkA sUtradhAra vIrapAlakI sundara racanA hai freekA anya grantho anuSTupa chaMdameM hai / -- prasAda tilaka saMskRta rAga rAgaNI me zArdula vikrIta vasaMtatilakA Adi chadameM granthakI sundara racanA kI hai / aba taka usakA cAra adhyAya prApta huA hai / granthakA saMzodhana kArya cala rahA hai / saMzodhana kArya meM zrI amRtalAla bhAi trivedI. zilpI bahuta bhrama le rahA hai / zilpa sthApatya kalA sAhitya prakAzana balavaMtarAya somapurA evaM bhrAtuoM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // devI sarasvatI svarupa // ANDI Bant KI AVA 210 tubarIdevI nAradIdevI sarvamaGgalA vidyAdharIdevI sarvavidhA sarvaprasannA