Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIH / zAstramuktAvaLI-8 saptabhaGgItaraGgiNI / jaintrkgrnthH| bimaladAsa vircitH| zAstamuktAvaLyA majubhASiNyAzca sampAdakena zrIkAMcI prativAdibhayaMkaram anantAcAryeNa parizodhitaH shriisudrshnmudraakssrshaalaayaammudryt| // zrIkAMcI // 1901 bhasyapunarmudraNAdiSu prkaashkevaadhikroti| idAnI metanmUlyam 0-9-0 For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org THE SASTEDALIUKTHAYALI.-8. SAPTHA BHANGEE THARANGINI BY VIMALA DASA EDITED BY P. B. ANANTHA CHARIAR. PRINTED AT THE Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SRI SUDARSANA PRESS CONJEEVERAM. 1901. (Copy Right Registered.) Price As. 9. For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI - 8 saptabhaGgI trngginnii| vimala dAsa viracitA / zrIkAJcI prativAdi bhayaGkaram anantAcAryeNa parizodhitA zrI sudarzana mudrAkSarazAlAyAm amudyata / // zrI kaaNcii|| idAnI metanmUlyam - 0 -9-0 For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIH / saptabhaMgItaraMgiNyAH bhuumikaa| " saptabhaMgItaraMgiNI" nAmA'yaM jainagranthaH 'taMjA' nagarasamI parti 'vIra' (vIrApuraM) grAmavAsinA vimaladAsena viracitetya vagamyate / yadyapi grandhAnte "vimaladAsena saptabhaMgInAma tarka grandho likhitaH" iti paMkti dRzyate / tathApi prAcIna graMndhakArai bahubhi ssvanacyAnusandhAna parai ssvakRtagranthe gvevameva vilekhanasya bahuzo dRzyamAnatvA didamapi naicyamanusandadhAnenA nenaivaM likhitamiti nizcityAsya grandhasya vimaladAsapraNItatvameva nizcinumahe / svasyavIranAma grAmavAsitvaMcAyaM svayamevAnte likhati / ayaM kadA kasya kule jAtaiti tu nAsmAbhi raya nirNetuM shkyte| asyacaikameva pustakaM-ke-samparakumAra cakravartinAmnA 9-11-18980 dine likhitaM cennapurastha rAjakIya likhita prAcIna pustakazAlA(Government Oriental Manuscripts Library Madras ) stha pustaka pratikRtirUpaM zrImatA nellUvibhAgAntargata 'oGgol' sthAne upamANDalika [ sakalekTara ] padabhAjA veNugopAla bheSThinA prahita mAzritya tasyaiva zreSThinaH prAcInagrandha pracAraNotsAhinaH protsAhanena yathAbalaM saMzodhanaM kvacideva TippaNyA laMkaraNaM cAkAri // __ kAryavazAcca proSite dhvasmAsu granthasyAsya mudraNe zodhanAdiSu tasyaiva zreSTino guNapakSapAtenA smAsuca niratizayena sauhRdena bahumukha mavahitavatAM zrImatAM zrIkAMcInagarastha ' zrIzaThakopanilaya' nAmaka saMskRtavidyAzAlApradhAnAdhyApakatA mAseduSA masmatpriyasuhRdAM zrI zrIzaila tAtAryANA mupakAra mamuM satataM smarAma steSuca vahAmaH kArbajjhyam / iti nivedayati pra - anantAcAryaH, zAstramuktAvaLyAH, maMjubhASiNyAH, nyAyaratnAvaLyA zva saMpAdakaH // For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| zAstramuktAvaLI / zrIma paMcagurubhyo namaH / saptabha GgI ta ra GgiNI / vanditvAsurasandoha vanditAMnisaroruham / zrIvIraM kutukA rakurSe saptabhaGgItaraMgiNIm // ihakhalu tattvArthAdhigamopAyaM pratipAdayitukAmaH sUtrakAraH " pramANanaya radhigama " ityAha / tatrAdhigamo dvividhaH - svA. rthaH, parArthazcati / svArthAdhigamo jJAnAtmako matizrutAdirUpaH / parArthAdhigama zabdarUpaH / saca dvividhaH - pramANAtmako nayAtmakazceti / kAtyaMta stasvArthAdhigamaH pramANAtmakaH / dezata statvArthAdhigamo nayAtmakaH / ayaM dvividhopi bheda svaptadhA pravartate , vidhipratiSedhamAdhAnyAt / iyameva pramANasaptabhaMgI nayasaptabhaMgItica kathyate / saptAnAM bhaMgAnAM - vAkyAnAM, samAhA. raH . samUhaH, saptabhaMgIti tadarthaH / . tAnica vAkyAni - " syA dastyeva ghaTaH // 1 // syA brAstyeva ghaTaH // 2 // syA dasti nAstica ghaTaH // 3 // syA davaktavya eva // 4 // syA dasticA vaktavyazca // 5 // For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 6 syA nAstitvA vaktavyazca // 6 // syA dasti nAsticA vaktavyazca // 7 // " iti // etatsaptavAkyasamudAya staptabhaMgIti kathyate / tallakSaNantu ( 1 ) prAnikapraznajJAna prayojyatve sati, ekavastuvizeSyakA viruddha vidhipratiSedhAtmakadharmaprakAraka bodhajanaka satavAkya paryApta samudAyatvam / vartate vedaM lakSaNaM darzitavAkya saptake / tathAhi - prAnikapraznajJAna prayojyatvaMhi paramparayA prAznikapraznajJAnajanyatvam 1 tathAca prAznikapraznajJAnena pratipAdakasya vivakSA jAyate, vivakSayAca vAkyaprayoga, iti - prAnikapraznajJAnaprayojyatva mukta saptavAkyasamudAyasyA kSatam ! evaM ghaTAdirUpaika vastuvizeSyakA viruddha vidhyAdiprakArako yo bodhaH ghaTostItyAdi rUpo bodhaH, tajjanakatvaMca vartataiti / 77 www.kobatirth.org zAstramuktAvaLI | tadida mAhu rabhiyuktAH " prabhavazA devatra vastu nyavirodhena vidhipratiSedhakalpanA saptabhaMgI iti // " 9 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 - * avirodhene bhaya marthaH praznavazA ' dityatra paJcamyAH prayojyatva marthaH / vidhipratiSedhakalpane tyasya vidhipratiSedhaprakAraka bodhajaniketyarthaH / ti tRtIyArthI vaiziSTyaM vidhipratiSedhayo sveti / ekatra vastunI tyatra saptamyartho vizeSyatvam / tasya kalpa nApadArthabodhajanakatvaikadeze bodhe'nvayaH / 'saptabhaMgI' tyasya saptavAkya paryApta samudAyatvAzrayorthaH / tathAcA smaduktalakSaNameva paryavasannam / ( 1 ) prAznikaH - praznakartA / - For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| atraca pratyakSAdiviruddhavidhipratiSedhavAkye pvativyAptivAraNAyAviruddheti / ghaTosti paTo nAstItyAdi samudAyavAraNAya - e. kavastuvizeSyaketi / syAdasti ghaTaH, syAnnAsti ghaTaH , iti vAkyaddhayamAtre 'tivyAptivAraNAya sapteti / ghaTamAnaye syudAsIna vAkyavaTita niruktavAkyasaptake ti'vyAptivAraNAya saptavAkya paryAtati / yadyapi satyantanivezasyA tivyApyavyAphyAdi doSavArakatvaM nasambhavati, tathApi (1) pratipAdyapraznAnAM saptavidhAnAmeva sa dAvA tsaptaiva bhaMgA iti niyamasUcanAya tannivezanam / nanu- praznAnAM saptavidhatvaM kathaM - iticet, jijJAsAnAM saptavidhatvAt / (2) prAnikaniSTha jijJAsApratipAdaka vAkyahi praznaityucyate / nanu- saptadhaiva jijJAsA kutaH, - iticet ; samadhA saMzayAnAmu spateH / saMzayAnAM saptavidhatvantu tadviSayIbhUta dharmANAM saptavi. dhatvAta / tAdRzadharmAzca * kathaJcitsatvaM, kathaJcidasatvaM, kramAdi (1) pratipAdyaH - yasmai pratipAdanIyaM, saH / uttaravaktrA puruSeNa praznakartu rbodhajananAyaivo taravAkyakathanA prazna kataivAtra pra. tipAdya zabdanocyate / (2) ghaTa majAna puruSa stajijJAsayA japtaM kaMci tpuruSam pRcchati ko ghaTa iti / saca kambugrIvAdimAn ghaTa ityuttaraM vakti / tatra ko ghaTa iti vAkyena ghaTa majAnataH puruSasya tajijJAsA mavagatyaivA pteno tara muktami tyaMgIkAryam , ajijJAsi tArthakathanAsambhavAta , anyathAnyasyApi yasya kasyaci duktiprasaMgAcca / tarapuruSIyaghaTaviSayaka jijJAsAjJAnaMcA ptasya ko baTa iti vAkyenaiva jAtam / ataH prazno nAma jijJAsAviSayaka jJAnajanaka vAkyameva / For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / sobhayaM , avaktavyatvaM , kathaJcitsatvaviziSTAvaktavyatvaM , kazcidasa tvaviziSTAvaktavyatvam , kramArpitobhayaviziSTAvaktavyatvam , ceti sanaiva / evaJca darzitadharmaviSayakA ssaptava saMzayA: / atra ghaTa ssyA dastyevavA naveti kavi tvattva tadabhAvakoTikaH prthmkhNshyH| nanuca - kathaJcitsattvasyAbhAvaH kathaJcidasattvam , sasya na saM. zayaviSayatvasambhavaH, kazcitsatvena sAkaM virodhAbhAvAt / eka dharmika viruddha nAnAdharmaprakArakajJAnaMhi saMzayaH, natvekarmikanAnAdharmaprakArakajJAnamAtra , tathAsati - ayaMghaTodravya mityAdI danavAvacchina vizeSyaka ghaTatvadravyatvarUpanAnAdharmaprakArakajJAnasyApi saMzayasvApatteH / tathAca kathaM ghaTasthAdastyeva na vetisaMzayaH? iticet / ucyate:- (1) darzitasaMzaye kathaJcidastitva sarvadhAstitvayorevakoTitA; tathAca noktAnupapattiH, sayozca parasparam viruddhatvAt / atha-kutracitprasiddhayoreva saMzayakoTitA , yathA-sthANutvapuruSa-- svayoH, iha ca kathazcitsattvasya prasiddhatvapi sarvathAsittvasya kutrApyaprasiddhatayA kathaM saMzayakoTitvam?-iti cenna / vastutoprasiddhasyApi (1) idaMca bhASadvayakoTika saMzayAMgIkArAbhiprAyeNa / bhapatihi bhUtalaM jalava dagnimadeti / ataeva sthANurvA puruSoveti sthANusva puruSatva koTika saMzayo pyupapadyate / evaMca kathaMci stattvasya kiMcitprakArAvacchinna sattvarUpasya sarvadhA sattvasya sarvaprakArAvacchinna sattvarUpasyaca koTitvasambhavA tadubhayakoTika saM shyoppttiH| yadica sarvadhA bhASaddhayakoTika saMzayo nAstyeva, sadA sarvadhA sattvasya kiMcidavacchinna sattvAbhAvarUpatvAMgIkAraNa kayaMci saMzaya nirvAhaH kAryaH / grandhakArastvayaM sarvadhA sattvasya sarvaprakArAyacchinna sattvarUpatAM vadan bhAvadbhayakoTikameva saMzaya mabhipreyAya / / For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| prasiddhatvena jJAtasya sazaMyaviSayatvasambhavAt / ghaTatvAvacchinnasattvasyaikaM koTitvaM sarvapakArAvacchinnatvaprakAreNa satvasya cAparaM koTitva. miti vastuta ssattve sarvaprakArAvacchinnatvasyAsattvepi nakSatiH / evaMdvitIyAdisaMzaya prakArA apyuuhyaaH| niruktasaMzayenaca ghaTe vAstavasattvanirNaya ssampAdanIya iti jijJAsotpadyate; jijJAsAMprati saMza. yasya kAraNa tyAta tAdRzajijJAsayA ghaTaH kiMsyAdastyeveti praznaH, prazneca jijJAH jAyA hetutvAt / tAdRzapraznahAnAJca pratipAdakasya pratipipAdayiSAjAyate / pratipipAdayiSayAcottaram / ityuktapaNALyA dha. masaptavidhavAdhInaM bhaMgAnAM saptavidhatvamiti bodhayituM satyantanive. za itidhyeyam / tadaktam "bhaGgAssattvAdayastapta saMzayAssaptatadgatAH / . jijJAsAstapta samasyuH praznAsvaptottarANyApi // " - iti // nanviH I sarva tadopapadyate, yadidharmANAM saptavidhatvameveti siddhasyAt / tade kA nasaMbhavati / prathamadvitIyadharmava tprathamatRtIyAdi dharmANAM kramAkramArpitAnAM dharmAntaratvasiddha saptavidhadharma niyamAbhA yAvaH iti / mAmArpitayoH prathamatRtIyadhameyo dharmAntaratvenA pratIteH / syAdastighaTa : ityAdI ghaTatvAvacchinna sattvaddhayasyAsambhavAt , mRNmayasvAdhavacchiH / sattvAntarasya sambhavepi dArUmayatvAcavacchinnasyAparasyA sattva tyApi sambhavenA paradharmasaptakasiddhe ssaptabhaMgyantarasyaivasambhavAt / ... etena dvitIya tRtIya dharmayoH kramAkramArpitayo rdhamAntaratva mi. si nirasta - ekarUpAvacchinna nAstitvadbhapasyAsambhavAt / For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / nanvevaM - prathamacaturthayo ditIyacaturthayo stRta. pacaturthayozca sa hitayoH kathaM dharmAntaravam , avaktavyatvaMhi sahApi tAstitvanAsti svobhayam , tathAca yathA kramAptiAstitvobhayasmi bastitvasya yojanaM na sambhavati , astitvaddhayAbhAvAta ; tathA sahArpitobha yasmi napIticenna / yato'vaktavyatvaM sahArpitobhayameva na , kintu, saha pitayo rasti tvanAstitvayo ssarvadhA vaktumazakyatvarUpaM dharmAntarameva tathAca sa ttvenasahita mavaktavyatvAdikaM dharmAntaraM pratItisiddhameva / ... prathamebhaMge sattvasya pradhAnabhAvena pratItiH, dvitIyepunarasattva. sya, tRtIya kramArpitayo ssattvAsattvayoH, catutvavara vyatvasya, pazcame sattvaviziSTAvaktavyatvasya , SaSThecA sattvaviziSTAvakta yatvasya, saptame kramArpitasattvAsattvaviziSTA vaktavyatvasye, tivivekaH / pratha. mabhaMgAdA vasattvAdInAM guNabhAvamAtra, natu prtissedhH| . nanu - avaktavyatvaM yadidharmAntaraM tarhivaktavyatvamapi dharmAntaraMprApnoti , kathaM saptavikSaeva dharmaH ? tathAvASTamasya vaktavyatva dharmasya sadbhAvena tena sahA STabhaMgIsthAt , ma saptabhaMgI-ticatra / sAmAnyena vaktavyatvasyA tiritasyA bhAvAta / sattva, dirUpeNa dha. ktavyatvaMtu prathamabhaMgAdAve ghAntarbhUtam / astuvA vaktavyaMta nAma kazvana dharmotiriktaH, tathApi dhaktavyatvAvaktavyatvAbhyAM vidheipratiSedhakalpanAviSayAbhyAM sattvAsattvAbhyAmiSa saptabhaMgyantarameva prApnotIti. na sattvAsattva pramukha saptavidha dharmavyAghAtaH / tathA ca dharmANAMsaptavidhatvA tadviSayasaMzayAdInAmapi saptavidhatvamiti raptabhaMgyA a. dhikasaMkhyAvyavaccheda ssiddhH| nanvarItyAdhikasaMkhyAvyavacchedepi nyUnasaMkhyAvyAcchedaH kathaM siddhayati ? tathAhi * yadighaTAdA bastitvapramukhA sapta ,dharmAH prAmA NikA ssyuH, tadA tadviSayasaMzayAtikramaNa saptabhaMgI siddhayet For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI taraMgiNI / tadevana, sattvA tattvayo bhedAbhAvAt / yatsvarUpeNa sattvaM tadeva pararU peNA sattvaM / sAthAca na prathamadvitIyabhaMgau ghaTete / tayoranyatareNaiva gatArthatvAt / 5. vaMca tRtIyAdibhaMgAbhAvA kutastaptabhaMgI ? - iticet / atrocyate / svarUpAdyavacchinnaM sattvam, pararUpAdyavacchinnama sattvamityavacchedekabhedA tayo bhedasiddheH 1 anyadhA svarUpeNeva pararUpeNApi sattvarajaMgAt / pararUpeNeva svarUpeNA pyasatvaprasaMgAca / 7 kiMca satvaM hi vRttimatvaM bhUtale ghaTostItyAdo bhUtalanirUpita vRttitvavAnghaTaiti bodhAt / asattvacA bhAvapratiyogitvam, bhUtaleghaTonAstItyAdau bhUtala niSThAbhAvapratiyogI ghaTa itibodhAt / tathAcasatvAsattvayA svarUpabhedo'kSataeva / apica - (1) ye trirUpaM hetu micchanti saugatAdayaH / yevA (2) paJcarUpa micchAntaH naiyAyikAdayaH, teSAmubhayeSAmapi deto ssaMpakSasatvApekSayA vipakSAsAttvaM bhinnamevAbhimataM; anyathA svAbhimatasya trirUpatva sya paMcarUpatvasyayA vyAghAtAt / - iti / athaivamapi kathaJci tvattvApekSayA kramApiM tobhayasya kobhedaH? nahi pratyekapaTapApekSayA ghaTapaTobhayaMbhinnam / - iticenna; pratyekApekSAyo bhayasya bhinnatvena pratItisiddhatvAta / ataeva pratyeka ghakAra TakArApekSayA kramArvitobhayarUpaM ghaTapada matirikta mabhyu pagamyate sarvaiH pravAdibhiH / anyathA pratyeka ghakArAdyapekSayA ghaTapadasyAbhinnatve ghakArAdyaccAraNenaiva ghaTapadajJAnasambhavena ghaTatvAvacchi (1) pakSasattvaM sapakSasattvaM vipakSAsattvaM ceti deto dharma trayamevasAdhyasAdhane ' lamitti saugatAH / (2) naiyAyikAH puna rabAdhitatva masatpratipakSita tvaceti rUpadvayaM me. yitvA paMcarUpopazameva liMga mityAhuH / For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / nopasthitisambhavA ccheSoJcAraNa vaiyarya mApayeta / ataeva pratyekapupApekSayA mAlAyAH kathadhidbheda ssrvaanubhvsiddhH| itthaMca kathazcitsattvAsa ttvApekSayA kramArpitobhaya matiriktameva / - syAdetat , kramArpito bhayApekSayA sahArpito bhayasya katham bhedaH 1 kramAkramayo zabdaniSThatvenA thaniSThatvAbhAvAt / nahi ghaTAdI kramArpitakhattvAsattvobhayApekSayA 5 kramArpitasattvAsatvobhaya matirikta masti / ghaTapaTobhayAdhikaraNe bhUtale mArpita ghaTapaTobhaya mekaM sahArpitaghaTapaTobhayaMcAparamiti nakenApya bhUyate / __ atha kramApitasattvAsattvobhayApekSayA ' kramApila satyAsattvobhayasya bhedAbhAvepi nakSatiH / bhapunarukta vAkyarUptavasyaiSa sapta gIpadArthatvena saptadhA vacanamArgapravRtte nirAbAdhatvAta / sattvAsattvadharmaviSayatayA saptadhaiva vacanamArgAH pravartante nAtiriktAH , punaruktatvA dityatra saptabhaMgI tAtparyAta / svajanyabodhasamAnAkAra bodhajanaka vAkyottarakAlIna vAkyatvamevahi punarutatvam / prakRteca tRtIyacaturthayo nedRzaM paunaruktyaM sambhavati, tRtIyabhaMga janyavodhe-astitvaviziSTanAstitvasya prakAratayA caturthabhaMgajanyayodhe cAstitvanAstitvobhayasya prakAratayA tRtIyacaturthajanyabodhayo sta mAnAkAratvavirahAt - iti cenna / tathAsa syadhikabhaMgasya du. nivAratvAt / tathAhi - yathA tRtIyacaturthayo raunaruvarayaM vila kSaNabodhajanakatvAt / tathA vyutkramArpitasya syAsti cAstice ti bhaMgasya nAsapastitvasahitA baktavyatvapratipAdaka bhaMgAntarasyaca navRttIyasaptamAbhyAM paunaruktyam / bhastitvaviziSTenAstitvaprakArakayodhasya tRtIyena jananAta , vyutkramaprayuktena, nAstitvasahitAstisvaprakArakabodhasya : jananAca vizeSaNavizeSyabhASe vaparItyena tAhazabodhayo ssamAnAkAratvAbhAvAt / evaM saptamenApi vyutkramArpi For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| tobhayasahitAvaktavyatvapratipAdaka bhaMgasyeti navabhaMgI prApnoti / iti cet / atrAhuH / tRtIye'stitva nAstItvobhayasya pradhAnatvam / caturthecA vaktavyatvarUpa dharmAntarasyeti na sayo rabhedazaMkA / avaktadhyatvaMcA stisya nAstitva vilakSaNam / nahi sattvameva vastunassvarUpaM , svarUpAdibhi ssasvastheva pararUpAdibhi rasattvasyApi prtiptteH| nApyasattvameva / svarUpAdibhi stattvasyApi pratIti siddhatvAt / nApi tadubhayameSa , tadubhavadhilakSaNasyApi jAtyantara sya vastuno nubhUyamAnatvAt / yathA - dadhiguDa (1) cAturjAta kAdi dravyodbhavaM pAnakaMhi kevaladadhiguDAyapekSayA jAtyantaratvena pAnakamidaM susvAdu surabhIti pratIyate / nacobhaya vilakSaNatvamevavastuna ssvarUpamiti vAcyam ; vastuni kathAMcittattvasya kathaMci dasattvasyaca pratIteH / dadhiguDa cAturjAlakAdhadbhave pAnake dadhyA di pratipattivat / evamuptaratrApi bodhyam / tathAca viviktasvabhAvAnAM saptadharmANAM siddhe svadviSaya khaMzayajijJAsAdi krameNa saptama. tivacanarUpA saptabhaMgI siddheti // iyaMca saptabhaMgI dvividhA - pramANasaptabhaMgI nayasaptabhaMgIce. ti / kiMpunaH pramANavAkyam , kiMvA nayavAkyamiti ceta ? bhatra kecita; - sakalAdezaH pramANavAkyaM , vikalAdezo nayavAkyam . anekadharmAtmaka vastuviSayaka bodhajanaka vAkyatvaM sakalAdezatvaM , ekadharmAtmakavastuviSayaka bodhajanakavAkyatvaM vi. kalAdezatvaM ityAhuH / / (1) lavaMgatvaka, patrakaM, nAgakesaraH, elAceti caturNA vastUnAM cAturjAtakamitinAma / 'sakesaraM caturjAtaM tvakpaula ntrijAtaka ' mi tyssttaaNghRdye| For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zAstramuktAvaLI | teSAM pramANavAkyAnAM nayavAkyAnAMca saptavidhazva vyAghAtaH / prathamadvitIya caturthabhaGgAnAM sattvAsattvASaktavyatvarUpa kaika dharmAtmakavastuviSayaka bodhajanakAnAM sarvadhA vikalAdezatvena nayavAkyatvApatteH tRtIya paMcama paSTa saptamAnA manekadharmAtmakavastuviSayaka bodhajanakAnAM sadA sakalAdezatvena praprANavAkyatApatteH 1 naca trINyeva nayavAkyAni catvAryeva pramANavAkyAnIti vaktuM yuktaM / siddhAnsavirodhAt / yattu dharmAviyaSaka dharmiviSayaka bodhajanakavAkyatvaM sakalAdezatvaM dharmyaviSayaka dharmaviSayaka bodhajanakavAkyatvam vikalAdezatvamiti - tanna / - sattvAdyanyatamenApi dharmeNA vizeSitasya dharmiNa zA dabodha viSayatvAsambhavAt dharmivRttitvA vizeSitasya dharmasyApi tathAtvA buktalakSaNasyA sanbhavAt / - www.kobatirth.org naca- syAjjIva evetyanena dharmimAtraviSayaka bodhasya jananA tsyAda styevetyanena kevaladharmaviSayaka bodhasya jananAcca nAsambhavaiti vAcyaM; yato jIvazabdena jIvatvarUpa dharmAvacchinnasyaiva jIvasyAbhidhAnam natu kevaladharmiNaH, astizabdena ca yatkicimivRttitva vizeSitasyaivA stitvasyAbhidhAnam natu kevala dharmasye, ti sarvAnubhava - sAkSikam / - " , nacaivaM dravyazabdasya bhAvazabdasyaca vibhAgAnupapattiritivAcyam:- yato mukhyatayA dravyapratipAdakazabdo dravyazabdaH, yathA jIva zabdaH, jIvazabdenahi jIvatvarUpa dharme gauNatayA pratipAdyate jIvadra vyaM mukhyatayA / evaM mukhyatayA dharmapratipAdakazabdo bhavazabdaH, astyAdizabdaH tanahi astitvarUpa dharmasya mukhyatayA ma gauNatayA / iti dravyabhAvazabdayo vibhAga yathA " tipAdanama dharmiNazca upapadyata iti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only --- -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 saptabhaMgI trNginnii| yadapi - pAcakoparmiti dravyazabdaH, pAcakatvamasyeti bhAvazabdaH, iti vyabhAvazabdayo vibhAga nirUpaNam; tadapi na saMgacchate / pAcakazabdenApi pAcakatvadharma viziSTasyaiva puruSasyAbhidhAnAt / pAcakatvamityanenApi pAcakavRttitva vizeSitasyaiva dharmasya bo. dhanAt ; - iti / / 'aparetu - syAdastItyAdivAkyaM saptavidhamapi pratyeka vikalAdezaH, samuditaM sakalAdezaH; - itivadanti / atra cintyate - kuta ssyAdastItyAdivAkyam pratyekam vikalAdezaH? nanu - sakalArtha pratipAdakattvAbhASA drikalAdeza iti cenna |taadRshvaakysptksyaapi vikalAdezatvApatteH, samuditasyApi sadA divAkyasaptakasya sakalArtha pratipAdakatvAbhAyAta, sakalanutasyaiva sa kalArtha pratipAdakatvAt / etena . sakalArtha pratipAdakatvA tsaptabhaMgIvAkyam samuditaM sakalAdezaH, iti nirastan; samuditasyApi tasya sakalArthapratizada katvAsindreH, sadAdisaptavAkyena ekAnekAdi laptavAkyapratipAdya dharmANA mapratipAdanAt / / siddhAntavidastu " ekadharmabodhana mukhena tadAtmakAnekozeSa dharmA tmaka vastuviSayaka bodhajanakavAkyatvam sakalAdezatvam / taduktan / ekaguNamukhenA zeSavastu rUpasaMgrahA tsakalAdezaH' iti / tasyArthaH - yadA - abhinnavastu ekaguNarUpeNocyate / . guNinA. guNarUpamantareNa vizeSapratipatte rasambhavAta ; sadAsakalAdezaH, eko. hi jIvo 'stitdAdi bakasya guNasya rUpeNa abheda vRttyA, abhedopacAreNavA, niraMza ssamasto vaktu miSyate vibhAganimittasya tatpratiyo ginoM guNAntarasyA vivakSitatvAt / kathamamedavRttiH ? kathaM vA bhadopacAraH izicata / dRdhyAyalAzrayaNe tadanatirekA dabhedabu. . . . . / For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 zAstramuktAvaLI / ttiH, paryAyArthatvenAzrayaNe parasparadhyatikere pyekatvAdhyAropA dabhedopacAraH / iti / abhedavRttyabhedopacArayoranAzrayaNe - ekadharmAtmakavastu viSayabodhAjanakaM vAkyaM vikalAdezaH" / itimAhuH // tatra dharmAntarApratiSedhakatve sati vidhiviSayakabodhajanakavAkyaM prathamo bhaGgaH ) saca syA dastyeva ghaTa iti vacanarUpaH / dha. rmAntarApratiSedhakatve sati pratiSedhaviSayaka bodhajanakavAkyaM dvitIyo bhaGgaH / saca syA nAstyeva ghaTa ityAkAraH tatra prathamavAkye ghaTazabdo dravyavAcakaH, vizeSyatvAt / astIti guNavAcakaH, vizeSaNatvAta / nanu - ghaTasya rUpam / phalasya mAdhuryam / puSpasya gandhaH / jalasya zaityam / vAyoH sparzaH / ityAdau guNasyApi vizeSyatvaM dRzyate ; dravyasyApi vizeSaNatvaM ; iti cetsatyam / tathApi - sa mAnAdhikaraNavAkye - nIlamutpAlaM, zuklaH paTaH , surabhi yuH , ityAdau dravyavAcakasyaiva vizeSyatvaM guNavAcakasyaiva vizeSaNatva miti niyamAta // tatra svarUpAdibhi rastitva miva nAstvimapi syA dityaniSTArthasya nivRttaye syA dastyevetyevakAraH / tenaca svarUpAdibhirastitvameva na nAstitva mityavadhAryate / taduktam - "vAkye 'vadhAraNaM tAva daniSTAnivRttaye / / kartavya manyathA nukta samatvA tasya kutracit // " iti / nanu nAnArthasthale gauravetyAdau satya pyavadhAraNe ' niSTArthanivRtte rabhAvAt , gA mAnayetyAdA vasatya pyavadhAraNe prakaraNAdinA niSTArthanivRtte bhIvAJca , nAvadhAraNAdhInA 5 nyanivRttiH / kizca - anyanivRtti kurSa nevakAra evakArAntara mapekSatavA ? navA ? / Aye 5 navasthApattiH / dvitIye yathai vakAramayoga evakArAntarAbhAvepi prakaraNAdinA 'nyanivRtti labhyate / tathA sarvazabdaprayogapi praka For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 13 raNAdinA 'nyanivRtte chabhisambhavA devakAraprayogo 'narthakaiti // maivam yata zabdAmnAyaparipATI viruddhayate / tatrahi ye zabdA svArthamA navadhArita saMketitA ste tadavadhAraNavivakSAyA mevakAra mapekSante / tatsamuccayAdivivakSAyAM cakAram / yathA ghaTameghaTaM vAnaya iti / ya svavadhAraNe saMketita stasyaca 1 yathA vakArasya samuccayado. vAnaya, nA vadhAraNabodhana evakArAntarApekSA dhane na cakArAntarApekSA // 6 7 " www.kobatirth.org " saptabhaMgI taraMgiNI | nava - nipAtAnAM dyotakaravA devakArasya vAcakatvaM na sambha vatIti vAcyam 1 nipAtAnAM dyotakatvapakSasya vAcakatvapakSasyaca zAkhe pradarzanAt / dyotakA zca bhavanti nipAtAH " ityatra cazabdA dvAcakAzca ' iti vyAkhyAnAt // 66 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te, paretu - "nipAtAnAM dyotakatayA na dyotakasya dyotakAntarApekSe tyavadhAraNadyotane naivakAra syaivakArAntarA pekSA ; yathA pradIpasya na pradIpAntarApekSA, vAcakasyaca ghaTAdipadasya yuktA 'vadhAraNabodhanAthai vakArApekSA nanu - dyotakasyApi dyotakAntarApekSA dRzyaeva mevetyAdau - evamiti mAntanipAta syaivakArApekSaNAt ; tathAca sarvopi dyotako dyotyArthe dyotakAntarApekSa ssyAdi tyanavasthA durnivAreti cena, tatra evaM zabdasya svArthavAcakatvA danyanivRttau dyotakApekSopapatteH nipAtAnAM vAcakatvasyApi zAstrasammatatvAt, ataeva - upakuMbha mityAdA vupazabdena kuMbhazabdasya samAsa ssaMgaccha ta anyathA upazabdasya dyotakatvena samAso nasyAt, dyota. kena samAsAsambhavAta ityAhuH // 7 39 - atra saugatAH - ' sarSazabdAnA manyavyAvRttivAcakatvAt ghaTAdipadai reva ghaTetaravyAvRttibodhanAnna tadartha mavadhAraNam yuktam' iti vadanti / For Private and Personal Use Only tannaH - ghaTAdizabdA dvidhirUpatayA pyarthabodhasyA nubhavasiddha tara | yadi zabdA dvidhirUpatayA bodho nA nubhavasiddha iti
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 zAstramuktAvaLI / manyate / tadA katha manyavyAvRnizabdo vidhirUpeNA nyavyAvRtti ko dhayati / naca * bhanyanyAvRtterapi taditaravyAvRttirUpeNaivA nya vyAvRttizabdA dodhaiti vAcyam / tathA sati tadanyavyAvRtte rapi taditaravyAvRttirUpeNa bodhasya vaktavyatayA 5 navasthApatteriti / tathAca * SAkye 'vadhAraNaM tAva daniSTArthanivRttathe' iti siddham // ayaM caivakArastrividhaH , ayogavyavaccheda bodhakaH anyayoga vyavaccheda bodhakaH atyantA yoga vyavaccheda bodhakazca / iti / tatra vizeSaNasaMgataivakAro 'yogavyavaccheda bodhakaH : yathA - zaMkhaH pANDaraeveti / ayogavyavacchedo * nAma - uddezyatAvacchedaka samAnAdhikaraNA bhAvA pratiyogitvaM / prakRtaco ddezyatAvacchedaka zaMkhatvaM , zaMkhatvAvacchinna muddizya pANDaratvasya vidhAnAta , tathAca - zaMkhatvasamAnAdhikaraNo yo'tyantAbhAvaH, na tAva pANDaratvAbhAvaH , kintvanyAbhAvaH , tadapratiyogitvaM pANDarave vartata iti zaMkhatvasamAnAdhikaraNAbhAvApratiyAgipANDaratvavAn zaMkha ityukta sthale bodhH| vizeSya saMgataiva kAro 'sya yogavyavacchedabodhakaH / yathA - pArthaeva dhanurdharaiti / anyayogavyavacchedo nAma vizeSyabhinnatAdAtmyAdi vyavacchedaH / tatraivakAraNa pArthAnya tAdAtmyAbhAvo dhanurdhare bo. dhyate / tathAca pArthAnya tAdAtmyAbhAvava dhanurdharAbhinnaH pArtha itivodhaH // kriyAsaMgatavakAro tyantAyoga vyavacchedabodhakaH , yathA - nIlaM sarojaM bhavatye veti / bhatyantAyogavyavacchedo nAma - uddezya tAvacchedaka vyApakAbhAvA pratiyogitvaM / prakRteco ddezyatAvaccheda ke sarojatvam , taddhamAvacchinne nIlAbhedarUpa dhAtvarthasya vidhA nAt / sarojatvavyApako yo'tyantAbhAvaH, na tAva nIlAbhadA bhAvaH, kasmin zcitsaroje nIlAbhedasthApi satvAt , api svanyAbhAvaH, ta. For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI taraMgiNI dapratiyogitvaM nIlAbhede vartata iti sarojatvavyApakAtyantAbhAvA pratiyogi nIlAmedava saroja mi tyuktasthale bodhH| nanvevaM - syAdastyeva ghaTa ityAdA vatyantAyoga vyavacchedayo dhake naiva kAreNa bhavitavyam , kriyAsaMgatatvAt ; evaMca vivakSitA siddhiH , kasmizciddhaTe : stitvasyAbhAvapi tAdRzaprayoga sambha vAt / yathA kasminzvitsaroje nIlatvasyA bhAvapi nIlasaroja bhavatyeveti pryogH| iti cenn| -- prakRte 5 yogavyavaccheda vo dhakasyai vaivakArasya svIkRtatvAta , kriyAsaMgata syaivakArasyApi kaci dayogavyavaccheda bodhakatva darzanAt / yathA - jJAnamartha grahAtye vetyAdau jJAnatvasamAnAdhikaraNA tyantAbhAvA pratiyogitvasyA rthagrAhakatve dhAtvarthe bodhaH / tatrApya tyantAyoga vyavacchedabodhasyopa game jJAnamartha gRhAtyetiva jjJAnaM rajataM gRhAtyeveti prayogaprasaMgaH / sakalajJAneSu rajatagrAhakatvasyAbhAvepi yatkicijJAne rajatagrAhaka tva sattvenaiva jJAnaM rajataM gRhAtyeve tyatyantA yogavyavaccheda bodha kaivakAraprayogasya nidhitvAt / taddha prakRte kriyAsaMgato'pyayogavya vaccheda bodhaka evakAraH / syAdastyevaghaTa ityAdI ghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvA pratiyogitvasyai vakArArthasya dhAtvarthe 'stitve. nvayena ghaTatvasamAnAdhikaraNo tyantAbhAvApratiyo gyastitvavAn ghaTa. iti bodhaH / ghaTatvasamAnAdhikaraNo yotyantAbhAvaH , na tAva dastitvA tyantA bhAvaH, kintvanyAbhAvaH, tadapratiyogitvasyA sti tvaM satvAta // atha - ghaTatvasamAnAdhikaraNo yo'tyantAbhAva ityukte : sti. tvAtyantAbhAvopi bhavitu mahati , astitvAtyantAbhAvasya nAsti tvasya ghaTe sattvAta ; tAdRzAbhAvApratiyogitvaMcA stitve bAdhitaM, iti niruktavAkyenA stitvAbhAvasya nAstitvasya ghaTe niSedhaH prA pnotIti cat / - ucpate , pratiyogivyadhikaraNAbhAvA pratiyo For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 uddezyatAvacchedaka sAmAnAdhi girava meSakArArthaH, tAdRzAbhAve karaNyaMco dezyabodhakapada samabhivyAhAra labhyam / zaMkhaH pANDara evetyAdau pratiyogivyadhikaraNAbhAvA pratiyogitvarUpa vakArArthaikade ze 'bhAve zaMkhatvasAmAnAdhikaraNyasya zaMkhapada samabhivyAhAra labhyatvAt / evaMca prakRte pyevakArArdhaH pratiyogivyadhikaraNAbhAvA pratiyogitvaM abhAve ghaTatvasAmAnAdhikaraNyantu ghaTapada samabhi vyAhAralabhyaM / tathAca ghaTatvasamAnAdhikaraNaH pratiyogi vyadhika raNo yo'bhAvaH na tAva dastitvAbhAvarUpaM nAstitvaM hrasya pratiyogitA 'stitvena samAnAdhikaraNatvAt / kintvanyAbhAvaH tada pratiyogitvaM cAstitve nirvAdhamiti // , taduktam pathA atra pratiyogi vaiyadhikaraNyApraveze pUrvoktarItyA sarvaprakAreNApyastitvaprasattyA nAstitvaniSedhe prApte 'stitvaikAntyamivRttipUrvaka manaikAnnyadyotanAya syAtkAraH 1 syAtkAraprayogAdhIname vaivakArArthe pra tiyogi vaiyadhikaraNyaM pUrva pravezitam / "L www.kobatirth.org zAstramuktAvaLI / syAcchandasya cAnekAnta vidhivicArAdiSu bahuSvartheSu sambhava - tsu ihavivakSAyazA danakAntArtho gRhyate 1 amekAntatvaM nAmAneka dharmAtmakatvaM / antazabdasya ghaTAdA vabhedenAnvayaH / tathAcAneka dharmAtmako ghaTa stAdRzAstitvavA nitibodha: | - naca - syAcchabdenaivA nekAntasya bodhane 'styAdivacana manarthaka mitivAcyam / syAcchabdena sAmAnyato'nekAntabodhanepi vizeSarUpeNabodhanAyA styAdizabdaprayogAt // - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhanepi nyagrodhatvena rUpeNa syA cchandA dapyanekAnta sAmAnyasyA vabodhane / zabdAntaraprayogotra vizeSapratipattaye // " iti // " , vRkSomyagrodhaH iti vRkSatvena rUpeNa nyagrodhasya bo nyagrodhabodhanAya nyagnodhapadaprayogaH / For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org satagaMgI taraMgiNI / 17 svA cchandasya dyotakatvapakSetu nyAyaprAptaevA styAdiprayogaH / astyAdizabde noktasyA nekAntasya syAcchabdena dyotanAva / syA cchandAprayoge sarvadhaikAntavyavacchedenA nekAMta pratipatte rasambhavAt, evakArAvacane vivakSitArthA pratipattivat / taduktam 9 na nvabhayuktopi sthA cchando vastuno 'nekAMtasvarUpatvasAmarthyA spratIyate, sarvatraivakAravat iti ce svatyaM ; pratipAdyAnAM syA dvAdanyAya kauzalAbhAve vastusAmarthyA tadapratItyA teSAM pratipattyarthaM tadAvazyakatvAt 1 pratipAdyAnAM syAdvAdakauzaleca sthA skArA prayoga iSTaeva | pramANAdinA 'nekAntAtmake samastavastuni si ddhe kuzalAnA masti ghaTa iti prayogepi syA dastyeva ghaTa iti pratipattisambhavAt / 61 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sosyuktapi vA tajjJai ssarvatrArthAtpratIyate / yathaivakAro'yogAdi vyavacchedaprayojanaH // iti // 93 nanu taraiH; yostidAdi ssa sarvopi svAyattadravyakSetra kAlabhAveH, : / teSA mamastutatvAdeva nirAsasambhavAta / tathAca syAtkAraprayogo vyartha itice tsatyam / satu tAdRzo'rtha zabdA pratIyamAnaH kizA spratIyata iti cintAyAM syAtkAraH prayujyate / saca liGanta pratirU pako nipAtaH / nanu syAcchandasya dyotakatvapakSe kenapunazabdeno konakAntarasyA cchabdena cotyate iticeta - astyevaTa ityAdivAkyenA bheda vRttyA 'bhedopacAreNavA pratipAdi vo'nekAnta syAcchabdena dyotyataiti bramaH / sakalAdezohi yaugapadyenA zeSarmAtmakaM paTAdirUpa sarva kALAdibhirabhedatya bhedopacAreNavA For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org zAstramuktAvalI / .) pratipAdayati sakalAdezasya pramANarUpatvAt | vikalAdezastu krameNa bhedaprAdhAnyena bhedopacAreNavA sunayaikAntAtmakaM ghaTAdirUpa martha pratipAdayati / vikalAdezasya nayasvarUpatvAt / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaH punaH kramaH? kiMvA yaugapadyam ? iticeducyate / yadAtAva dasti tvAdidharmANAM kAlAdibhirbhedavivakSA, tadA satyadirUpaikazabdasya nAsti tvAdyaneka dharmabodhane zakyabhAvA tkramaH / yadAtu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhi rabhedena vRtta mAtmarUpa mucyate tadaikenA pyastyAdizabdenAstitvAdirUpaika dharmabodhanamukhena tadAtmakatA mApatrasya sakaladharmasvarUpasya pratipAdana sambhavA dyaugapadyam // , kepuna: kAlAdayaH ? iti ceducyate / kAlaH , AtmarUpam, arthaH, sambandhaH upakAraH, guNidezaH, saMsargaH, zabdaH, iti / tatra syA dastyeva ghaTa ityatra yAdRzakAlAvacchedena ghaTAdA vastisvaM vartate tatkAlAvacchedena zeSAnantadharmA api ghaTe vartanta iti teSA bhekakAlAvacchinnaikAdhikaraNanirUpitavRttitvaM kAlenA bhedavRttiH / . devAstitvasya ghaTaguNatvaM svarUpaM tadevA nyA nantaguNAnAmapi svarU pami tyekasvarUpatvamAtmarUpeNA bhedavRttiH / yaevaca ghaTadravyarUpo thastitvasyA dhAra svaevAnvadharmANAma pyAdhArai tyekAdhAravRttitva marthenA bhedavRttiH / yaevacA viSvagbhaH vaH kathaMci tAdAtmyalakSaNo stitvasya sambandha ssaevAnantadharmANAmapI tyeka sambandhapratiyogitvaM sambandhenA bhedavRttiH / evopakAro stitvasya svAnuraktatvakaraMgam - ( 1 ) pacca svavaiziSTyasampAdanaM yathA nIlaraktAdi astitvena ( 1 ) ekakAryajanakatva supakAreNA bhedavRttiH graM tvAnuraktatvakaraNarUpaM kArya krivataM, tadeva nAstitvAdibhirapi kriyataityevakAryajanakatvaM mupapannam 1 svAnuraktatvakaraNaM ca sva For Private and Personal Use Only I
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI taraMgiNI / , guNAnAM nIlaraktAdhupa raMjanaM nIlaraktatvAdiguNavaiziSTayasampAdanameva tadapi svaprakArakadharmivizeSyaka jJAnajanakatva paryavasannam svasya svAnuraktatvakaraNaMhi astitvaprakAraka ghaTavizeSyakajJAnajanakatvam tAdRzo nakAraeva nAstitvAdibhi razeSadharmaiH kriyata ilekakAryajanakatva mupakAreNA bhedavRttiH / yaddezAvacchedena ghaTAdA vastitvaM vartate taddezAvacchedeneva ghaMTe nAstitvAdidharmAH natu kaNDAvacchedenA stitvaM - pRSThAvacchedena nAstitvamiti dezabhedaH, ityekadezAvacchinnavRttitvaM guNidezenA bhedavRttiH / yaeva caikavasvAtmanA stitvasya saMsarga ssaevA paradharmANAmapItyekasaMsargapratiyogitvaM saMsargeNA bhedavRttiH " nanu sambandha saMsargayoH ko vizeSaH ? iti ne ducyate | kathaMci tAdAtmyalakSaNe sambandhe bhedaH pradhAnaM bhedo gauNaH, saMsargetu bhedaH pradhAna mabhedo gaugaH iti vize ghaH 1 kathaMci tAdAtmyahi kathaMci dbhedAbhedobhayarUpam / tatra bhedaviziSTAbheda sambandha ityucyate / abhedaviziprabhedazva saMsarga ityu - 3 For Private and Personal Use Only 1 , 19 bhasti c vaiziSTyasampAdana rUpam / nIlAdiguNai rghaTAdiSu kriyamANasya svA nuraMjanarUpasya svAnuraktatvakaraNasya nIlAdiguNavaiziSTya sampAdanarUpatAdarzanAt / svavaiziSTayasampAdanamapi svaprakArakadharmivizeSyaka jJAnajanakatvarUpaM paryavasyati / ghaTAdiSu kriyamANasya nIlAviguNavaiziSTyasampAdanasya ghaTAdivizeSyaka nIlAdiguNaprakAraka jJAnajanakatvApekSayAtiriktatvAdarzanAt / evaMca svAnuraktatvakaraNa mantata ssvaprakArakadhavizeSyaka jJAnajanakatvarUpameva niSpannam / tathAcA stitvenA stitvapakAraka ghaTavizeSyakajJAnasyaiva nAstitvena nAstitvaprakAraka ghaTavizeSyakajJAnasya jananA dastitvanAstitvAdyo ssvaprakArakadharmivizeSyaka jJAnajanakasvaparyavasana svAnuraktatvakaraNa rUpaikakAryajanakatvA dupakAraNAbhedavRtti rupapadyate //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zAstrAvaLI | 20 cyate / yaevAstIti zAbdo stitvadharmAtmakasya vastuno vAcaka ssaevA zeSAnanta dharmAtmakasyApi vastuno vAcakaityekazabda vAcyatvaM zabdenA bhedavRttiH / evaM kAlAdibhiraSTavidhA 'bhedavRttiH paryAyArthika nayasya guNabhAve dravyArthikanayaprAdhAnyA dupapadyate / TH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyArthikaguNabhAve paryAyArthikaprAdhAnyetu neyaM guNAnA mabhedavRtti sthasambhavati / tathAdi tatra kAlena tAva dabhedavRtti naMsambhavati, samakAla mekatra nAnAguNAnAM parasparaviruddhAnA malambhavA ta; pratikSaNaM vastuno bhedAt / sambhave vA tAvadAzrayasya tAvatpra kAreNa bhedaprasaMgAt // nA pyAtmarUpeNA bhedavRtti ssambhavati nAnA guNAnAM svarUpasya bhinnatvAt ; svarUpAbhede teSAM parasparabhedasya virodhAt // nApyarthenAbhedavRttiH, svAzrayArthasyApi nAnAtvAta, anyadhA nAnAguNAzrayaM syaikatva virodhAt // nApi sambandhenA bhedavRttiH, sambandhasyApi sambandhibhedena bhedadarzanAta ; yathA daNDadevadatta sambandhA danya 2chadevadavadatta sambandhaH // nApyupakAreNAbhedaH, aneka guNaiH kriyamANasya copakArasya pratiniyata rUpasthA nekatvAt; anekai rupakAribhiH kriyamANasyopakArasyaikatva virodhAta // nApi guNidezAbhedaH, guNidezasyApi pratiguNaM bhedAt, tadabhede bhinnArthaguNAnAmapi guNidezAbhedaprasaMgAt // nApi saMsargeNAbhedaH saMsargasyApi saMsargibhedena bhedAta, tadabhede saMsargi bhedavirodhAt // nApi zabdenAbhedaH, zabdasyArthabhedena bhi. nnatvAt, sarvaguNAnA mekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnA mekazabda vAcyatA pattyA zabdAntaravaiphalyApatteH // evaM tatvato stitvAdInA mekatra vastu nya bhedavRtte rasambhavakAlAdibhi bhinnAnAmapi guNAnA mabhedopacAraH kriyate / evaM nirUpitAbhyA mabhedavR ttyabhedopacArAbhyA mekenA stinAtyA dizabdeno pAttasyA zeSadharmAtmakasya ghaTAdivastunaH svAtkAro dyotakasvati / ityevaM padArthonirUpitaH // For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| vAkyArthoM nirUpyate / sthAdastyeva ghaTaH, syAvAsyeva ghaTaH, itya sya svarUpAdyavacchinnAstitvAzrayoghaTaH, pararUpAdyavacchinna nAstitvAzra yovaTaH, itica bodhaH / ghaTAdirUpe vastuni svarUpAdinA sattvam paraka pAdinA'sattvaJcAM gIkaraNIyam / anyathA vastutvasyaiva vilayApateH svapararUpopAdAnApohana vyavasthApyAMha vastuno vastutvam ! tatra ghaTasya kiM svarUpam ? kiMvA pararUpam ? iticet ; - ghaTa ityAdibuddhau prakAratayA bhAsamAno ghaTapadazakyatAvacchedakIbhUta saSTazapariNAmalakSaNo yo ghaTatvanAmako dharma ssaghaTasya svarUpaM, paTatvAdike pararUpam / tatra ghaTatvAdirUpeNeva paTatvAdirUpeNApi ghaTasya sa. tve ghaTasya paTAtmakatvamasaMgaH, paTatvAdinava ghaTatvAdinA pyasattve sarvadhA zUnyatvApattiH, zazaviSANavat / athavA-nAmasthApanAdravyabhAvAnAM madhye yo vivakSita statsvarUpaM, itara spararUpam / tatra vivakSitena rUpeNAsti avivakSitenanAsti / yadi vivakSite nApi rUpeNa nAsti , tarhi zazaviSANava dasattvameva ghaTasya prApnoti / yadicA vivakSitenApi rUpeNAsti, tadA nAmAdInAM parasparabhedo nasyAt / athavA - ghaTatvAvacchinneSu madhye yAdRzaghaTaH parigRhAte, taniSThasthau lyAdi dharmaH svarUpa, itaraghaTAdivyakti vRtti dharmaeva pararUpam / tatra tAdRzasvarUpegAsti, pararUpeNanAsti / svarUpeNA pyastitvAnaMgIkAre'satvaprasaMgaH pUrvavata / evamagrepi / tAdRzoghaTo yadi nirukta pararU. peNApyasti, tadA sarvaghaTAnA maikyaprasaMgA sAmAnyAzraya vyavahAra vilopApattiH / athavA - tasminneva ghaTavizeSe kAlAntarAvasthAyini pUrvottara kusUlAnta kapAlA dyavasthAkalApaH pararUpaM, tadantarAla vRtti ghaTa paryAya ssvarUpaM , tena rUpeNAsti / itararUpaNanAsti / yadi ku For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shaastrmuktaavlii| sUlAntakapAlAdyAtmanApi ghaTosti, tadA ghaTAvasthAyAM ghaTaparyAyasye. va kusUlAdiparyAyasthA pyupalabdhiprasaMgaH / kusUlAdyavasthAyAmapi gha. Tasattve ghaTaparyAyotpatti vinAzArtha guruprayatna vaiphalyaMca / evaM - anta rALavRtti ghaTaparyAyAtmanApi yadi ghaTo nAsti, tadA tatkAle jalAharaNAdirUpaM tatkArya nopalabhyeta / __ athavA - ghaTAdau pratikSaNaM sajAtIyapariNAmo jAyata iti. tAtra siddhAntasiddham / tatra RjusUvanayApekSayA vartamAnakSaNavRtti ghaTa. paryAyaH svarUpaM , atItAnAgata ghaTaparyAyaeva pararUpaM / tatkSaNavRtti svabhAvena satA ghaTosti , kSaNAntaravRtti svabhAvena nAsti , tathA prtiiteH| tatkSaNavRttisvabhAveneva kSaNAntaravRtti svabhAvanA pyastitve ekakSaNavRttyeva sarva syAta / kSaNAntarabRttisvabhAvena tankSaNa: ti svabhAvenA pyastitvAbhAve ghaTAzrayavyavahArasyaiva vilopApattiH / vinaSTAnutpanna ghaTavyavahArAbhAvAt / ___ athavA - tasminneva tatkSaNavartini rUpAdisamudAyAtmake ghaTe pRdhubunodarAdyAkAraH svarUpaM, itarAkAraH pararUpaM / tena pRthubunodarAdyA kAraNa ghaTosti , itarAkAreNanAsti; pRthubunAdarAdyAkArasattve ghaTa vyavahArasattvaM tadabhAvetadabhAvaiti tAdRzAkAraniyatatvA tdvyvhaarsy| pRthucunodarAkAreNA pyastitvAbhAve ghaTasyA sattvApattiH, itarAkAraNA pyastitve tAdRzAkArazUnye paTAdAvapi ghaTavyavahAraprasaMgaH // ___athavA - rUpAdiviziSTo ghaTa zcakSubhagRhyate ityasmi vyavahAre rUpamukhana ghaTAgRhyataiti rUpaM svarUpaM, rasAdiHpararUpaM / taba rUpAmanAsti , cakSu rindriyamAtra grAhyatvAt / yadi cakSu ja. nyajJAnaviSaya ratamyA pyaMgIkriyate , tadA rasanAI ndriyakalpanA vyarthA / yadica rasAderiva rUpasyApi ca rindriya For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| janyajJAnaviSayatA nasyA ttadA ghaTasyaivA grahaNaprasaMgaH , rUpAdijJAna niyatatvAt ghaTAdijJAnasya / athavA - zabdabhede dhruvo'rthabhedaiti ghaTakuTAdizabdAnAma pyarthabhe da slamabhirU DhanayArpaNAt / ghaTanAta ghaTaH - kauTilyA skuTa - iti ta kriyApariNatikSaNaeva: zabdasya vRtti yuktA / tatra ghaTanakriyA viSayakartRtvaM svarUpaM , itaratpararUpaM / tavAdyenA mti , itareNa nAsti / ityAdirItyA svarUpapararUpabhaMdA UhmAH // evaM ghaTamya svavyaM mRdRSyaM , paradravyaM suvarNAdi / ghaTo mRdAtmanAsti, suvarNAdyAtmanA nagasti / ghaTasya svadravyAtmaneva paradravyAtmanApi sattve ghaTo mRdAmako nasuvarNAtmaka iti niyamo nasyAt / tathAca dravya pratiniyama virodhaH / nanu saMyogavibhAgAde ranekadravyAzrayatvapi nadravyapratiniyamo viruddhayata iti cetra / tasyA nekadravyaguNatvenA nekadravyasyaiva svadravyatvAt , svAnAzrayadravyAntarasyaiva paradravyatvAt / svAnA zrayadravyAtmanApi saMyogAde ssatve svAzrayadravyapratiniyamavyAvAtasya tadavasthatvAta / tathA paradravyAtmaneva svaMdravyAtmanApi ghaTamyA sattve sakaladravyAnAzrayatvamasaMgana nirAzrayatvApattiH / evaM ghaTasya svakSetraM bhUtalAdi , parakSetraM kuDyAdi / ghaTaH sva. kSebesti, parakSetre nAsti / ghaTasya svakSetraiva parakSetrapi sattve pratiniyatakSetratvAnupapattiH / parakSevaiva svakSetre pyasattveca nirAdhAratvApattiH / tathA ghaTasya svakAlo vartamAnakAlaH , parakAlo'tItAdiH / tatra. svakAlesti, parakAlenAsti / ghaTatya svakAlaiva parakAlepa sasve prAta niyatakAlavAbhAvena nitya vameva syAt / parakAlaiva svakAlepyasattve For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramukAvaLI / sakalakAlAsambandhitvaprasaMgenA vastutvApattiH / kAlasambandhitvameva hi vastutvaM / evaJca ghaTo ghaTatvenAsti , paTa vena nAsti, mRdravye NAsti, suvarNadravyeNa nAsti , svakSetrAdasti, parakSetrAnAsti, svakAlAdasti, parakAlAnAstIti paryavasannaM / avArya bodhaprakAraH - ghaTatveneti tRtIyArtho'vacchinnatvaM , dhAtvarthe nveti / asadhAtvartho'stitvaM sattvaparyavasanaM / AkhyAtArtha mAzrayatvaM / tathAca-ghaTavAvacchinnAstitvAzrayo ghaTa iti prathamavAkyA dodhaH / avAnA madhikaraNAtmakatayA paTavAvacchinnAbhAvamya ghaTasvarUpatvA ta , tatra natamabhivyAhRtA sadhAtorabhAvorthaH , mAzrayatvamAkhyAtAthaH , iti rItyA tAdRzAbhAvAzrayo ghaTa iti bodhepi tAdRzAbhAvA tmakatvameva ghaTasya siddhayati, abhAvAnA madhikaraNAtmakasyAt / sU. tIyavAkye mRvyapadottara tRtIyAyA bhavacchinnatva marthaH / evamagrepi bodhA UhyAH // nanu - sarvapadArthAnAmapi svarUpAdicatuSTaya pararUpAdicatuSTayAbhyAM vyavasthAyA maMgIkriyamANAyAM svarUpAdInAM svarUpAdyantarasthAbhAvA kathaM vyavasthA syAt ? teSAmapi svarUpAntarasadbhAve / navasthA prasaMgAta , sudUramapi gatvA svarUpAdyantarAbhAvepi kasyacivyavasthAyAM kiM svararUpAdyapekSayA sattvAsattvasamarthanarUpayA svagR hamAnyayA prakriyayA ? yathA pratIti vastu vyavasthopapatteH // iti - cet - anabhijJo bhavAn vastusvarUpaparIkSAyAH / vastusvarUpa pratItireva svapararUpAcavacchinna sattvAsattvAdikaM viSayI karotIti nirUpayitu mupakrAntatvAt / anyathA nAnAniraMkuzavipratipattInAM nivAra yitu mazaktaH / vastunohi yathaivA bAdhitapratIti stathaiva svarUpavyavasthA , ' mAnAdhInAmeyasiddhiH / itivacanAta / evaJca - svarUpAdInAM For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 saptabhaMgI trNginnii| svarUpAyantaraM pratIyatevA navA ? antye svarUpAntaraM nAMgIkriyataeva / evamapi teSA mastitva nAstitva vyavasthA 'gre prapaJcayiSyate / Adhe svarUpAdInAmapi svarUpAntara maMgIkriyate , pratItyanurodhAt / na. caiva manavasthA, yatra svarUpAdyantarasya pratIti statra vyavasthopapatteH / tatra jIvasya tAva dupayogasAmAnyaM svarUpaM , sasya tallakSaNatvAt / ' upayogo lakSaNa ' miti vacanAt / taso'nyo 'nupayogaH pararUpaM / tAbhyAM sadasattve prtiiyete| upayogasAmAnyasya ca jJAnadarzanAnyataratvaM svarUpam , itara pararUpam / upayogavizevasya jJAnasya svAAkAranizcayAtmakatvaM svarUpam , darzanastha kiMsvidityAdirUpeNA kA. ragrahaNam svarUpam / jJAnasyApi parokSasyA vaizayaM svarUpaM / pratyakSa sya vaizacaM svarUm / darzanasyApi cakSuracakSunimittasya cakSurAdi janyArtha grahaNaM svarUpaM / bhavadhidarzanasyA vadhiviSayIbhUtArtha graha NaM svarUpam / parokSasyApi matijJAnasye driyAnindriyajanyatvesati svArthAkAravyavasAyAtmakatvaM svarUpam / bhanindriyamAtrajanyatvaM zruta stha svarUpam / pratyakSasyApi vikalasyA vadhimanaHparyAyalakSaNasye ndriyAnindriyAnapekSatvesati spaSTatayA svArthavyavasAyAtmakatvaM svarUpam / sakalapratyakSasya kevalajJAnalakSaNasya sakaladravyaparyAyasAkSAtkaraNaM svarUpam / tatonya sattvaMtu pararUpam / tAbhyAM sadaptattve pratipattavye / eva muttarottara vizeSANAmapi syarUpapararUpe buddhimA dbhiko / tadvizeSa prativizeSANA manantatvAt / ..nanu-prameyasya kiM svarUpaM kiMvA pararUpam? yAbhyAM prameyaM syAdasti syAnAstIti vyapadizyateti cet ? ucyate / prameyasya prameyAvaM sva For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / rUpaM , ghaTatvAdikaM pararUpam / prameyaM prameyatvenAsti , ghaTatvAdinA nAsti // __anyetu - "prameyasya svarUpaM prameyatvaM , aprameyatvaM pararUpam / naca - aprameyatvaM prameyatvAbhAva stacAprasiddha iti vAcyam ; prameya. svAbhAvaspa zazaviSANAdI prasiddhatvAt / naca - zazaviSANA. dInAM prameyatvAbhAvasya ca vyavahAraviSayatvena prameyatvApatti riti vAcyam ; tatsAdhakapramANAbhAvena prameyatvAsiddheH / prameyatvaMhi pra mANajanyapramitiviSayatvam , tacca pramANAbhAve nopapadyate / evaJca nirukta svarUpa pararUpAbhyAm prameyasyA stitvnaastitvoppttiH|" ityAhuH // nanu - jIvAdidravyANAM SaNNAM kiM svadravyaM kiMvA paradravya m ? yAbhyA mastitvanAstitve vyavatiSThate , dravyAntarasyA sambhavAt , itice ducyate / teSAmapi zuddhaM sadravya mapekSyAstitvam tatpratipakSaM sadabhAva mazuddhadravya mapekSya nAstitva zcopapadyate // nanu - mahAsattvarUpasya zuddhadravyasya svaparadravyAdivyavasthA kathaM ? tasya sakaladravyakSetrakAlabhAvAtmakatvAt , tadvyatirekeNA nyadravyAdyabhAvAt / iti cenna; - zuddha dravyasyApi sakaladravyakSetrakAlAdyapekSayA sattvasya, vikaladravyAdyapekSayA : sattvasyaca, vyavasthi teH / ' sattA sapratipakSakA ' iti vacanAt / ___ etena sakalakSetrakAlavyApino gagamasya sakalakAlakSetrApekSayA satvaM yatkizci kSetrakAlApekSayA / satvazca nirUpitam pratipattavyam / For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| nanu - astitvameva vastunassvarUpaM, napuna nAstitvaM , tasya pararUpAzrayatvAt / yadica pararUpAzritamapi nAstitvaM vastunaH svarUpaM , tadA paTagatarUpAdikamapi ghaTasya svarUpaM syAt ; iti cenna ubhayasyApi svarUpatve pramANasadbhAvAt / tathAhi - ghaTasya sva rUpAcavacchinnAstitvaM pararUpAdyavacchinna nAstitvaMca pratyakSeNaiva gRhyate / ghaTo ghaTatvenAsti paTatvenanAstI tyabAdhita pratIteH / anumAnaprayogazca - astitvaM svabhAvenA vinAbhUtaM- vizeSaNatvAta , sA dharmyavat / yathA sAdharmya vaidhahNA vinAbhUtaM - tathAstitvaM vabhAvena nAstitvenA vinAbhUtam / avinAbhUtatvaMca niyamenai kAdhikaraNavRttitvam // nanu - ghaTo 'bhidheyaH prameyatvA dityAdihetau vaidharmAvirahepi sA. dharmyam dRzyataiti sAdharmyasya vaidhAvinAbhUtatvAbhAvA na dRSTAntasaMga tiH, iticeducyate / sAdharmyannAma sAdhyAdhikaraNavRttitvena nizcitatvaM / vaidhayaMca sAdhyAbhAvAdhikaraNAvRttitvena nizcitatvam / evaMcA bhidheyatvAbhAvAdhikaraNe zazazRMgAdA vavRttitvena nizcitatvaM prameyatvasya varta ta iti tAdRzato vaidha makSata miti / evaM-nAstitvaM svAbhAvenA stitvenA vinAbhUtam , vizeSaNatvAt / vaidharmyavat , ityanumAnenApi tayo ravinAbhAvasiddhiH / - nanu-pRthivI tarebhyobhidyate, gandhavattvA dityAdi kevala vyatiroki hetau vaidhayaM sAdharyeNa vinApi vartataiti niruktAnumAne dRSTAntAsaMgatiriticenna / kevalavyatirekihetAvapi sAdharmyasya ghaTAdAveva sambhadhAta / itarabhedAdhikaraNe ghaTe ganthavattvarUpaheto nizcitatvena sAdha myasyA kSatatvAt / pazabhinna eva sAdhayaM na pakSa iti niyamAbhAvAt / For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 zAstramuktAvaLI / bhatha-zazaviSANAdau nAstitva mastitvena vinApi dRzyate, iti gheta ? atra vadAmaH / gomastakasamavAyitvena yadastIti prasiddham viSA paM, ta cchazAdimastakasamavAyitvena nAstIti nizcIyase / meSAdisama vAyitvena yAni romANi santIti prasiddhAni- tAnyeva kUrmAdisamavAdhikhena na santIti nizcIyante / vanaspati sambandhitvena yadastIti prasiddhaM kusumaM - tadeva gaganasambandhitvena nAstIti nizcIyate / tathAcA stitvaM nAstitvaMca paraspara mavinAbhUtameva vartate / - aparetu . " yathA devadattAdizabdAnAM devadattazarIrAvacchinnAtma nyeva zaktiH, (1) devadatto jAnAti sukhamanubhavatItyAdi prayogAnurodhAt , tathA maNDUkAdizabdAnAmapi maNDUkAdizarIrAvacchi. nA tmanyeva zakti aMgIkaraNIyA / evaMca karmAdezavazA nAnAjAti (1) dehasambandha mantarA 'tmano jJAnAdyasambhavAta , zarIrasya jJAnasukhAdyavacchedakatvAt zarIrasya jJAnAzrayatvAsambhavAcceti bhAvaH / atraca yadyapi zarIrasaMyogamantarA ''tmano jJAnasukhAcasambhavena zarIra sya tadavacchedakatvapi devadattAdizabdAnAM zarIrAvacchinnAtma cAcitva mAvazyakam , nahi devadatta ssandhyA manutiSThatItyAdau sandhyA vandanasya dvijatvamantarA 5 sambhavAt dvijatvAdikamapi devadattazabdasyA| bhavati / tathApi devadattAdizabdAnAM zarIramAtraparatva vAdimata khaNDanena AtmavAcivasthApane tAtparyA na doSaH / uktamayogayo devadalazabdasyA mamAtra bAcityepi devadato gaura ityAyanurodhena zarIrasyApi tagAdavAcyatva mAyayamiti dhyeyam / For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| sambandha mApannasya jIvasya (1) maNDUkabhavAvAptI tatpadaSAcyatA mAskandataH puna yuvatijanma nyavApte yazikhaNDaka ssaevAyamiti pratyabhijJAnaviSayai kajIva sambandhitvA tsaeva maNDUkazikhaNDa iti tasya prasiddhatvA maNDUka zikhaNDasyA stitvam / maNDUkazarIrAvacchi nAtmasambandhino maNDUkazarIra samAnakAlIna zikhaNDasyAbhAvAcca / nAstitvam / yadica devadattAdizabdo maNDUkAdizabdazca tatta. ccharIravAcakaeva , devadattautpanno vinaSTa ityAdi vyavahArAt, saca bandhampra tyekatvena vartamAnasya jIvasyApi bodhako bhavatIti mataM / tadA maNDUkazarIrAkAreNa pariNata pudgala (2) dravyasyA pyanAdyanta. pariNAmasya krameNa yuvatibhuktAhArAdi kezabhAvAnta pariNAmA cchi khaNDaka niSpatte maNDUkazikhaNDasthAstitvam , maNDUkazarIrarUpeNa pariNatapudgaladravyastha tatkAle kezapariNAmAbhAvAJca nAstitvaM si. yati / evaM vandhyAputra zazanarakharaviSANa kUrmaromAdiSvapi yojyam / AkAzakusumetu - astitva nAstitvo papattirittham / yathA - vanaspatinAma karmodayApAdita vizeSasya vRkSasya puSpamiti vyapadizyate , puSpabhAvena pariNatapudgaladravyasya tAdRzavRkSApekSayA bhi. natvepi tena vyAnatvAt ; tathA''kezenApi puppasya vyAptatvaM samAna mi tyAkAza kusuma miti vyapadezo yuktH|| atha mallikA to pakArApekSayA mallikAkusuma miti vyapadizyate , natvAkAzakusuma (1) maNDUkabhavAvAptiH - maNDUkajanmaprAptiH / (2) etanmate paramANusthAnIyaM pudgalAkhyaM dravya mNgiikriyte| paramANureva vaa| For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org W zAstramuktAvaLI / miti : kulumasyAkAzenopakArAbhAvAt zakRtA vagAhanarUpo pakAra mAdAya kAzakusuma miti vyapadezasya du varatvAt // kiMca - vRkSA spracyutamapi kusuma mAkAzA na pracyava ta iti nitya mevA kAza sambandho vartate " 93 " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadica mallikAlatA janyatvA nmallikA kusuma mityucyate, tadA SskAzasyApi sarvakArye vvavakAzapradatvena kAraNatvA dAkAza kusumamiti vyavahAro durvAraH // athA kAzApekSayA puSpasya bhinnatvA nAkAza kusumamiti vyavahAra iticet - bhinnatvaM kiM kathaMcit ? sarvadhAvA? Adhe mallikA kusuma mityapi vyavahAro mAbhUta, mallikApekSayA kathaJcidbhitvAtpuSpasya / antye tvAkAzApekSayA puSpasya sarvadhA bhinnatva masi ddham / dravyatvAdinA kathaMci dabhedasyApi sadbhAvAt / tasmAnmallikAkusuma mAkAza kusuma mityanayo kopi vizeSaiti siddhAntasyA stinAstyA tmakatvam // ityAhuH // ; iti cetra ; For Private and Personal Use Only B atha astyevajIva ityatrA stizabdavAcyA darzA dvinnasvabhAvo jIva zabdavAcyo'rthassyAta ? abhinnasvabhAvevA ? yadyabhinnasvabhAva stadA jIvazavdArtho'stizabdArtha caikaeveti sAmAnAdhikaraNya vizeSaNavizeSyabhA vAdikaM nasyAt / ghaTaHkalaza ityAdi sAmAnAdhikaraNyA dyabhAvavat / tadanyatarapadAprayogaprasaMgazca / kiMca sattvasya sarvadravyaparyAya viSayatvA tadabhinnasvabhAvasyApi jIvasya tathAtvaM prAptamiti sarvasya tatvasya jI : vatvaprasaMgaH | yadina rastizabda vAcyA darzA dvinnaeva jIvazabda vA cyo'rthaH kalpyate, tadA jIvasthA sadrUpatvaprasaMga: / astizabdavAcyA darthAnnitvAt / prayogazca nAsti jIvaH astizabdavAcyApekSayA AkA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| bhinnatvAt , zazaviSANavat / astitvasya jIvAdbhinatvava tsakalArthebhyopi bhinnatvA nirAzrayatvA dabhAvaprasaMgaH / naca - jIvAdibhyobhinnama pyastitvaM samavAyena jIvAdiSu vartataiti vAcyaM, tamyAnyatranirAkaraNAt / iticet , atrocyate / astizabdavAcya jIvazabda. vAcyArthayo vyArthAdezA dabhinnatvam , tayoH paryAyArthAdezA dbhivatvami tyanekAntavAdinAM na kopidoSaH , tathA pratIteH / ityane vyaktI bhaviSyati // iti prathamadriIyabhaMga dayaM nirUpitam / atha tRtIya bhaMgastu nirUpyate / ghaTa ssyAdastica nAsticeti tRtIyaH / ghaTAdirUpaika dharmivize dhyaka kramArpita vidhipratiSedhaprakAraka bodhajanakavAkyatvaM tallakSaNam / kramArpita svarUpa pararUpAdyapekSayA 5 stinAstyAtmako ghaTa iti nirUpita praaym| sahArpitasvarUpa pararUpAdivivakSAyAM syA davAcyo ghaTa iti catu. rthaH / ghaTAdivizeSyakA vaktavyatvaprakAraka bodha janakavAkyatvam tallakSaNama / - nanu-katha mavaktavyo ghaTaH, iti ce davabUmaH / sarvopi zabdaH pradhAnatayA na sattvAsattve yugapa pratipAdayati , tathA pratipAdane zabda sya zaktyabhAvAt , sarvasya pada syaika padArthaviSayatvasiddheH / astItipadaMhi sattAvAcakaM nAsattvaM pratipAdayati , tathA nAstItipada mala For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAntramuktAvaLI / tvavAcakaM na sattAM bodhati / astyAdipadasyA stitva nAstitvobhaya dharmavAcakAveca tadanyatarapadAprayogaprasaMgaH / ____ nanu - sarveSAM padAnA mekArthatvaniyame nAnArthakapadocchedApattiH, iti cenna, - gavAdipadasyApi svargA banekArthaviSayatayA prasiddhasya tattvato / nekatvAt , sAdRzyopacArAdeva tasyakatvana vyavaharaNAta / bhanyathA * sakalArthasyA pyekazabdavAcyatvApatte rarthabhedenA nekazabdaprayoga vaiphalyAt / yathaivahi samabhirUr3hanayApekSayA zabdabhedA Dhuvo'rtha bheda stathA'rthabhedAdapi zabdabheda siddhaeva / anyathA vAcyavAcaka niyamavyavahAra vilopAt / etena - ekasya vAkyasya yugapa danekArthaviSayatvaM pratyAkhyAtam, syAdastinAstyeva ghaTaH- svarUpa pararUpAdi catuSTayAbhyAmiti vAkya. syApi kramArpitobhaya viSaya dharmatayo rarIkRtasya upacArAdevaikatvAMgIkArAva // athavA - tatra kramazo vivakSitam ya dubhayaprAdhAnya mekaM , tadevA stinAstizabdAbhyA mabhihitamiti tAdRza vAkya syaikArthAbhidhAyitvAdeva kavAkyatvamiti nadoSaH / sarvasya vAkya syaikakriyApradhAnatayai kArthaviSayatvaprasiddha rekArthabodhanazakti zabdasya siddhA / nahi zabdAnAM vacanasAmarthya sUcanasAmarthyavA 'tikramyA rthabodhane pravRtti stambhavati / bhastizabdasyahi sattvamAtravacane sAmarthya vizeSo nA sattvA dhanekadharma vacane / nipAtAnAM vAca. katvapakSe syAditi zabdasyA nekAntasAmAnyavacane sAmarthyavizeSo na puna rekAntavacane, nA pyanekAnta vizeSavacane, teSAM dyotakatvapakSe cA nekAntasUcane sAmarthyavizeSo nAnyatreti vacanasUcanasAmarthya matikramya zabdaprayogo vRddhavyavahAreSu kApi na dRSTacaraiti // For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI taraMgiNI / nanu - yathAsaGketaM zabdapravRttidarzanA zugapa tsadasattvayo stale tita zabda stadvAcako'stu , zazAnaco yo ssaMketita sanitisaMjhAzabdaghara ; yugapa candrasUryayo ssaMketitapuSpavantAdipadavadvA / iticenna / - saMketasyApi vAcyavAcakazaktyanurodhenaiva pravRtteH / nahi vAcyavAcakazaktyatilaMghanena saMketapravRtti dRSTacarI / yathA - kartu rayaso dArulekhane zakti tathA vajralekhanesti , yathAvA vanalekhane tasyA zakti netathA dArulekhane , yathAca dAruNaH karmaNo 5 yasA lekhyatve zakti tathA vajrasyAsti , yathAvA vajrasya tatrAzakti natathA dAruNopIti , nizcayaH / evaM zabdasyApi sakR dekasmi nevArthe pratipAdanazakti ranekasmi barthe punaH pratipAdanA zaktiH , tathA - ekasyaivA rthasyai kapadavAcyatAzakti napuna ranekasyApIti nizcayaH / puSpavantAdizabdAnAmapi krameNA rthaddhayapratipAdana eva sAmarthya miti na doSaH // __ janu - senA vana yuddha paMkti mAlA pAnaka grAma nagarAdi zabdAnA manekArthapratipAdakatvaM dRSTa miti cetra ; - kari turaga ratha padAti samUhasyaivai kasya senAzabdenAbhidhAnAta , vRkSasamUhasya vanazabdena , puSpasamUhasya mAlAzabdena , guDAdidravyasamUhasya pAnakazabdena, prAsAdAdisamUhasya nagarazabdena , cAbhidhAnA, nai kazabdenA nekArtha pratipAdanaM dRzyate / nannevaM - vRkSAvitipadaM vRkSadvayabodhakaM vRkSAitica bahuvRkSavodhakaM katha mupapadyataiti dheta ? pANinyAdInA mekazeSArambhA jaine ndrANA mabhidhAnasya svAbhAvikatyA diti bramahe / tatraikazeSapakSe For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / dvAbhyAmeva vRkSazabdAbhyAM vRkSadvayasya bahubhireva vRkSazabdai bahUnAM vRkSANA mabhidhAnA kazabdasya sakR danekArtha bodhakatvam / luptAvaziSTazabdayo slAmyA dakSarUpArthasya samAnatvA caikatvo pacArAtta bekazabda prayogopapattiH / abhidhAnasya svAbhAvikatvapakSeca vRkSazabdo dvibahuvacanAnta ssvabhAvata eva dvitvabahutva viziSTaM vRkSaka pArtha mabhidadhAti / vRkSAvityatrahi vRkSatvAvacchinno vRkSazabdArthaH, dvitvaMca dvivacanArthaH, pratyayArthasya prakRtyarthe'nvayAt dvitvaviziSTau vRkSAviti bodhH| vRkSAityatraca bahuvacanArthoM bahutvamiti bahutvaviziSTA vRkSA iti bodhaH / yadyapi dvitIyapakSa ekasyaiva vRkSapadasyA neka vRkSabodhakatvaM prAmam / tathA pyanekadharmAvacchinnArthabodhakatva mekapadasya nAstIti - niyamaH / evaMca vRkSA iti bahuvacanAntenApi vRkSapadena vRkSarUpaika dharmAvacchinnasyaiva bodho nAnyadharmAvacchinnasya / tathAcA styAdi padenA pyastitvAdi rUpai kadharmAvacchinnasya bodha ssambhavati , natu - nAstitvAdi dharmAntarAvacchinnasyeti // nanu - vRkSA iti pratyayavatI prakRtiH padam , ". ptiGantaM padam " iti vacanAt / tathAca - vRkSAiti bahuvacanAntena bahutva vRkSatvarUpAneka dharmAvacchinnasya bodhA dekapadasthA neka dharmA vacchinnabodhakatvaM nAstIti niyamasya bhaMgaprasaMgaH / taduktam" anekamekaMca padasya vAcyaM vRkSA iti pratyayava prkRtyaa|" iti / iticetsatyam, ekapadasya pradhAnatayA'nekadharmAvacchinnabodhakatvaM. nAstIti niyamasyo ktatvAt / prakRteca prathamatI vRkSazabdo vRkSavarUpa. For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir satabhaMgI taraMgiNI / jAtyavacchinnaM dravyaM bodhayati / tato liMga saMkhyAM ceti zAbdabodhaH krame gaiva jaayte| tatuktam " svArtha mabhidhAyazabdo nirapekSo dravya mAha samavetam / samavetasyatuvacane liMgasakhyAM vibhaktiyuktassan / " iti / evaM pradhAnabhAvena vRkSatvAvacchinnasya pratIti rguNabhAvena bahutvasaMkhyAyA iti na kazcidoSaH / athaikasya padasya vAkyasyavA pradhAnabhAvenA neka dharmAvacchinna vastu bodhakatvAnaMgIkAre pradhAnabhAvanA zeSadharmAtmakasya vastunaH prakAzakaM pramA NavAkyaM katha mupapadyate? iticet-kAlAdibhi rabhedavRttyA bhedopacAreNavA dravyaparyAyanayArpitena sakalasya vastunaH kathanAt / iti nirUSitaM praash| nanu 'sattvAsattve' itiddhanddhatamAsapadaM sattvAsattvayoH prAdhAnyena bodhakam / " ubhayapadArthapradhAnodvandvaH" itivacanAt , evaMca katha bhavAcyatvaM sadasattvAtmakavastunaH ? iticenna - indrasyApi ka. meNaivA rthadvayapratyAyana samarthatvena guNapradhAnabhAvasya tatrApi sattvAt / ataeva - " abhyarhitaM pUrvam " itipradhAnabhUtArthasya pUrvanipAtAnuzAsanaM saMgacchate / astuvA - dvandva ubhayasyApi prAdhAnyenabodhaH / athApi pradhAnabhAvanA stitva nAstitvobhayAvacchinnasya dharmiNaH prati pAdaka zabdAbhASA davAcyatva makSatam / naca - ' sadasattvaviziSTaM vastu ' ityanena dvaMdarbhita tatpuruSega sadasattvaviziSTapadena tadubhayadharmAvacchinnasya vastuno bodhasambhavA For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / diti vAcyaM , tatra sadasattvavaiziSTayasyaiva pradhAnatayA tayo rapradhAnatvAt / " uttarapadArthapradhAna statpuruSaH" iti vacanAta / sasmA tsakalavAcaka rahitatvA tsyA davaktavyo ghaTaiti siddham // tacca na sarvadhaivA vaktavyaM , avaktavyazabdenA sya vaktavyasyAt / ata ssyAdavaktavyo ghaTa iti caturtha bhaMgaH / iti keci yAcakSate / tatredaM cintyaM , avaktavyazabdasyA bhidheyaM kimiti / naca - pradhAnabhUta sadasattvarUpadharmAvacchinnaM vastu bhavaktanyazabdenA bhidhIyata iti vAcyam ; tathA sati tasya sakalavAcakarahitatvakSateH, avaktavyazabdasya tadbhAcakasya sattvAt , ekapadasya pradhAnabhUtA nekadharmAvacchinna vastubodhakatvaM nAstIti niyamasya bhaMgaprasaMgAcca / kizca - yathA 5 vaktavyamiti padaM sAMketikaM tAdRzobhayadharmA vacchinnasya vAcakaM, tathA sAMketika manyadapi taddhAcakaM kuto nabhavati ? nanu - anyasya sAMketikapadasya krameNe sAdRzadharmAvacchinnavastubodhakatvamiticet ; avaktavyapadasyApi yugapa tadbAcakatvaM mAbhUt / yathA - sAMketikapadAntareNa sattvAsattvAdidharmAvacchinnaM vastu krameNa pratIyate , tathA 5 vaktavyapadenApi , ubhayo vizeSAbhAvAt / avaktavyapadenahi vaktavyatvAbhAvarUpadharmAvacchinnaM vastu pratIyate , natu sattvAsattvAdirUpAnekadharmAvacchinnaM vastviti sarvAnubhavasAkSika metat ! ..... athaivam - " ukticA vAcyataikAnte nA vAcyamiti yujyate / " iti svAmisamantabhadrAcAryavacanaM kathaM saMghaTate ? sattvAsattvaviziSTasya bastuna sarvadhA 5 vAcyatve tasyA vAcyazabdenApi vA. For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| dhyatvaM nasyAditi tatra pratipAdanAt , iti cenna; tadarthAparijJAnAva / bhayaMkhalu tadarthaH, sattvAyakaikadharmamukhena vAcyameva vastuyugapa pradhAnabhUta sattvAsattvobhayadharmAvacchinnatvenA pAdhyama , tAza dhastunaH sattvAyekadharmamukhenApya vAcyatve pAcyatvAbhAvadharmamukhenA vAcyazabdenApi vAcyatvaM nasyA diti / etAdRzavyAkhyA mapahAya savAsattvobhayarUpeNA vAcyaM vastu tAdRzarUpeNaivA vAcyazabdena vAcyaM bhavatIti vyAkhyAne yena rUpeNA vAcyam vastu - tenaiva rUpeNa vAcyam prAptamiti yena rUpeNa sattvaM tenaiva rUpeNA sattva mapyaMgIkriyatAm / tathAca -. " virodhA nobhayakAnyaM syA dAdanyAyavedinAm / " iti tadIyavacanameva viruddhayate / siddhAntavidastu - bhavaktavyaeSa ghaTa ityukte sarvadhA ghaTasyA vaktavyatvaM syAt , tathAcA stitvAdidharmamukhenApi ghaTasya prathamAdibhaMgai rabhidhAnaM nasyAt , ataH syAditi nipAtaprayogaH / tathAca sattvAdirUpeNa vaktavyaeva ghaTo yugapa pradhAnabhUta sattvAsattvobhaya rUpeNA vaktavyadati caturthabhaMgArtha niSkarSa iti mAhuH // vyastasamastadravyaparyAyA vAzritya caramabhaMgatraya mupapAdanIyam / tathAhi - vyastaM dravyaM samasto sahArpito dravyaparyAyA vAzritya syA dasti cAvaktavyaeva ghaTa iti pNcmbhNgH| ghaTAdirUpaika dharmivizeSyaka sattvaviziSTAvaktatvaprakAraka bodhajanakavAkyatvaM tallakSaNam / tatra dravyApaNA dastitvasya yugapa vyaparyAyArpaNA davaktavyatvasyaca vivakSitatvAta / -TANI2rs - For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / . sathA vyastaM paryAyaM samastau dravyaparyAyo cAzritya syA nAsti cAvaktavyaeva ghaTa iti SaSThaH / tallakSaNaMca ghaTAdirUpaika dharmivizeSyaka nAstitvaviziSTA vaktavyatva prakAraka bodhajanaka vAkyatvam / evam vyasto kramarpitau samastau sahArpitauca dravyaparyAyA vAzritya syA dasti nAsti cAvaktavyaeva ghaTa iti saptamabhaMgaH / ghaTAdirUpaikavastuvizeSyaka sattvAsattvaviziSTAvaktavyatva prakAraka bodhajanaka vAkyatvaM tallakSaNam / iti saMkSepaH // bhatra - dravyameva tattvaM , atassyAdastIti bhaMga ekaeveti sAMkhya mata mayuktam ; - paryAyasyApi pratItisiddhatvAta / tathA - paryAyaeva satvaM, ata ssyA nAstIti. bhaMgaeveti saugatamatamapi yuktidurgatam ; dravyasyApi pratItisiddhatvAt / eva mavaktavyameva vastutatvami tyava ktavyatvaikAntopi svavacanaparAhataH , sadA maunavratikoha mitivat / evamevA nyeSA mekAntAnAM pratItiparAhatatvA danekAntavAdaeghA vatiSThate / nanuca - anekAntepi vidhipratiSedharUpA saptabhaMgI pravartatevA navA ? yadi pravartate - tadA' nekAntasya niSedhakalpanAyA mekAntaeva prAptaiti tatpakSokta doSAnuSaMgaH / anavasthAca / tAdRzaikAntasyA pya parAnekAnta kalpana yA vidhipratiSedhayo vaktavyatvAt / yadi sA na pravartate- tadA sarva vastujAtaM saptabhaMgI saMvalita miti siddhAntavyA ghaatH| iti canna , - pramANanayArpaNAbhedA tatrApi tadupapateH / tathAhi - ekAnto dvividhaH - samya gekAnto mithryakAnta iti / anekAntopi dvividhaH , samya ganekAnto mithyAnekAnta iti / tatra For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| samya gekAnta stAva pramANaviSayIbhUtA neka dharmAtmaka vastuniSThe kadhabhagocaro dharmAntarApratiSedhakaH / mithyakAnta stvekadharmamAtrAvadhAra NenA nyAzeSadharmanirAkaraNapravaNaH / eva mekatra vastu nyastitva nAstitvAdi nAnAdharmanirUpaNapravaNaH pratyakSAnumAnAgamAviruddha ssabhya ganekAntaH / pratyakSAdiviruddhA neka dharmaparikalpanaM mithyAne kAntaH / iti / tatra sabhyagekAnto nayaH, mithyakAnto nayA bhAsaH / samya ganekAntaH pramANaM ; mithyAnekAntaH pramANAbhA saH / iti vyapadizyate / tathAca- samyagekAnta samyaganekAntA vAzritya pramANa nayArpaNAbhedAta , syAdekAntaH, syAdanekAntaH, syAdubhayaH, syAdavaktavyaH, syA dekAntazcAvaktavyazca, syAdanekAntazcAvaktavyazca, syAdekAntonekAntazcA ghaktavya zceti saptabhaMgI yojyA / tatra nayArpaNA dekAnto bhavati , ekadharmagocaratvA vayasya / pramANA danekAntobhavati , azeSadharmanizcayAtmakatvA pramANasya / ya dhanekAnto 'nekAntaeva na tvekAntaitimatam / sadA - ekAntAbhAve tatsamUhAtmakasyA nekAntasyA pyabhAva prasaMgaH, zA. khAdyabhAve vRkSAdyabhAvavata / ityevaM mUlabhaMgadvayosiddha uttareca bhaMgA. evameva yojayitavyAH // iyaMca saptabhaMgI nityatvA nityatvaikatvAnekatvAdi dharmeSvapi ni. rUpayitavyA / yathA syAnityoghaTaH, syAdanityoghaTa itimUlabhaMgaddha yaM, ghaTasya dravyarUpeNa nityatvA paryAyarUpeNA nityatvAt / taduktam / " samudeti vilayamRcchati bhAvoniyamena paryayanayena / nodeti novinazyati dravyanayAliGgitonityam // " iti / For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / nanu- syAnityopaTaityatra syAcchandaH kathaJcidarthakaH, avacchinna. svaM saMsargaH, dravyarUpAvacchinna nityatvavAn ghaTa isibodhazca prathamavAkyasya yuktaH / dvitIyavAkyecA nityapadasya nityabhedo'rthaH, evaMca paryAyarUpAvacchinna nityabhedavAn ghaTaiti bodhaH prApnoti / sacAyuktaH / dradhyarUpeNa nitye ghaTe nityabhedasya bAdhitatvAt ; bhedasya vyApyavRttitvAt / iti ceducyate :- mUle vRkSa saMyogIne tyabAdhita pratItyA bhedasyA pyavyApyavRttitva maMgIkriyata eva / bhavyApyavRttitvaMca prakRte pratiyogivRttitvam / saMyogibhedasya pratiyogI saMyogavAn vRkSaH, tavRttitvaM saMyogibhedasyA kSatam / vRkSe mUlAvacchedena saMyogibhedasya sattvAt / tathAca ghaTepi paryAyAvacchedena nityabhedo vartata iti paryAyarUpAvacchinna nityabhedavAn ghaTa iti bodhe na kApi kSatiriti bodhyam / . . ekatvAnekatva saptabhaMgI yathA - syA deko ghaTaH , syA dane ko ghaTaiti mUlabhaMgaddhayam / dravyarUpeNaiko ghaTaH , sthAsakozaku. sUlAdiSu mRvyasyaikasyA nugatatvAt , tasyolatA sAmAnyarUpasvAt / paryAyarUpeNA neko ghaTaH, rUparasAdhanekaparyAyAtmakatvAt ghaTasya / . nanvevamapi sarva vastu sthA dekaM syA danekamiti kathaM saMga. cchate ? sarvasya vastunaH kenApi rUpeNe kyAbhAvAt / naca - sattvAdirUpeNa sarvasyaikyaM sambhavatIti vAcyam ; satvasyApi sakalavastuvyApina ekasya siddhAnta viruddhatvAta / sadRzapariNAmasyaikaikavyaktigatasya tatadvayaktyAtmakasya prativyakti bhinnasyaiva siddhAnta sidvatvAt / taduktam - " upayogolakSaNam" iti sUtre tatvArthazlokavAti ke - For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| " nahi vayaM sadRzapariNAma manekavyaktivyApinaM yugapa dupagacchAmo 'nyatropacArAt " iti / sUvitaMca mANikyanandisvAmibhiH - " sadRzapariNAma stiryak khaNDamuNDAdiSu gotvavat " iti / vivRtaMcaita mArtANDe - ___" sadRzapariNAmAtmaka manekaM tirya sAmAnyaM " iti / tasmA tsattvasyApi tiryaksAmAnyarUpasya prativyAkti bhinnatvAt kathaM sarvasya vastuna ssattvena rUpe gaikyam ? iticet ;- atrabramaH / satAsAmAnya mekA nekAtmakameva siddhAnte svIkRtam / sattvaMhi vya - tyAtmanA'nekamapi svAtmanaikaMbhavati / pUrvodAhasapUrvAcArya vacanAnAM ca sarvadhaikya nirAkaraNaparatvAt / anyathA uttAsAmAnyasya sarvadhA nekatve pRthaktvaikAntapakSaevA dRtasyAta / tathAca " pRthaktvaikAnta pa. kSepi " ityAdi svAmisamantabhadrAcAryavacanaM tadvyAkhyAnabhUta makaLaM kAdivacanaMca viruddhayate / aneka vyakyanugatasyai ka dharmasyAnaMgI. kAre sAdRzyameva durvacanam , yata stadbhivatvesati tadgata bhUyo dha va. tvam sAdRzyam / yathA - candrabhinnatvesati candragatAlAdakaratyAdi mukhe candrasAdRzyam , evaM ghaTayorapi parasparasAyayaM ghaTatvarUpaikadharma mAdAyaivopapadyate / anyathA sAdhAraNadharmA sAdhAraNadharma vyavasthaiva na ghaTate / anekavyakti vRttitvameva hi sAdhAraNatvam / tasmA sattvAdinA sarvasyaikyam jIvAdidravyabhedenA nekatvam copapatram / tadidamAhuH svAmisamantabhadrAcAryAH " sarasAmAnyAtu sarvaikyaM pRdhgdrvyaadibhedtH| For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 zAstramuktAvaLI / . bhedAbheda vivakSAyA masAdhAraNahetuvat // " iti / yathA-hetuH pakSadharmavAdibheda vivakSAyA manekaH, hetuvanakazca / tathA sarva sattvAdibhi rekaM jIvadravyAdibhedenA nekamiti tadarthaH / pra paMcita zvAya martho devAgamAlaMkAra iti neho cyate / atrA pyaneka padasyaika bhinnArthakatayA ekasmin ghaTAdA vekabhedaH kathaM vartata iticodye, paryAyAvacchedena vartate- yathA vRkSe mUlAvacchedena saMyogibheda itiH, pUrvava parihAro bodhyH| .. evaM ayaM syAjIvaH syAdajIva iti mUlabhaMgadvayam / tatropayo gAtmanAjIvaH, prameyatvAdyAtmanA jIva iti tadarthaH / taduktaM bhaTTAkaLaMkadevaH - " prameyatvAdibhi dhamai racidAtmA cidAtmakaH / jJAnadarzanata stasmA cetanA'cetanAtmakaH // " iti / ajIvatvaMca prakRte jIvavRttiprameyatvAdi dharmavatvam , jIvatkhaMca jJAnadarzanAdimattva miti draSTavyam / - nanvaya manekAntavAda zchalamAtrameva , tadevAsti tadeva nAsti, tadeva nityaM tadevAnityamiti prarUpaNArUpatvA danekAnta vAdasya / iti cenna; -- chalalakSaNAbhAvAta / abhiprAyAntareNa prayuktasya zabdasyA rthAntaraM parikalpya dUSaNAbhidhAnaM chalamiti chalasAmAnya lakSaNam ! yathA navakambaLoyaM devadattaiti vAkyasya nUtanAbhiprAyeNa prayuktasyA thAntara mAzaMkya kazciddaSayati , nAsya navakambaLA ssanti daridratvAta ; nasya dvikambaLavazvamapi sambhAvyate ; ku For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saptabhaMgI taraMgiNI / 43 prasaktireva ' to naveti / prakRtecA nekAntavAde tAdRza chaladdhakSaNasya nAsti, abhiprAyAntareNa prayuktasya zabdasyA rthAntara parikalpanAbhAvAt // , atha saMzayahetu ranekAntavAdaH ekasminvastuni viruddhAnA mastitva nAstitvAdi dharmANA masambhavAta ; ekavastuvizeSyakaviruddha nAnAdharmatrakAraka jJAnaMhi saMzayaH / yathA sthANuvI nave tyAkArakajJAnaM ekadharmivizeSyaka sthANutva tadbhAvaprakAraka jJAnatvAtsaMzayaH / tathAcA stitva nAstitvAdirUpa viruddha nAnAdharmaprakAra ka ghaTAdirUpaika vastuvizeSyaka jJAnajanakatvA tsaMzayahetu ranekAnta vAdaH | iticenna ; vizeSalakSaNopalabdheH / saMzayohi sA mAnyapratyakSAdvizeSApratyakSA dvizeSasmRtezva jAyate / yathA sthANu puruSocite deze nAtiprakAzA ndhakArakaluSAyAM veLAyA mUrdhva mAtraM sAmAnyaM pazyataH vaka koTara pakSinIDAdIn sthANu galA vizeSA nvakha saMyamana ziraH kaNDUyana zikhA bandhanAdInpuruSagatAM cAnupalabhamAnasya teSAM ca smarataH puruSa syAyaM sthA gurvA puruSoveti saMzaya upapadyate 1 anekAnta vAde ca vizeSopala-for cafada svarUpa pararUpAdi vizeSANAM pratyartha mupalambhAta / tasmAdvizeSeopalabdhe ranekAntavAdI na saMzayahetuH / bhathaivamapi saMzayadurvAra:, tathAhi ghaTAdAvastitvAdi dharmANAM sAdhakAH pratiniyatA hetava slantivA navA ? nace dvipratipannaM prati pratipAdanAsambhavaH / santice dekatra vastuni parasparAMvaruddhAsti tva nAstittvAdisAdhaka hetusadbhAvA tsaMzayo durvAraH / iticenna astitvanAstitvayo ravacchedakabhedenApyamANayo virodhAbhAvAta / yathA ekasyaiva devadattasyai kAMpekSayA pitRtva manyApekSayA putratvaMca , , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - For Private and Personal Use Only -
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 zAstramuktAvaLI / parasparamaviruddham / yayAcA nvayavyatireki dhUmAdihetau sapakSe mahAnasAdI sattvaM vipakSe mahAhradAdA vasattvaMca paraspara maviruddham / tathA stitva nAstitvayo rapi / tayo virodha zcAnupadameva spaSTaM parihariSyate // nanu * anekAntavAde virodhAdayo 'STadoSA sambhavanti / tathAhi . ekatrArthe vidhipratiSedharUpA vastitva nAstitvadharmI nasambhavataH, zItoSNayoriva bhAvAbhAvayoH parasparaM virodhAt / astitvaMhi bhAvarUpaM, vidhimukhapratyayaviSayatvAt / nAstitvaMca pratiSedharUpaM , najhullikhitapratItiviSayatvAt / yatrAstitvaM tatra nAstitvasya virodhaH , yatraca nAstitvaM tatrAstitvasya virodhaH , iti virodhaH // astitvasyA dhikaraNa manya nAstitvasyA dhi. karaNa manya di tyastitva nAstitvayo vaiyadhikaraNyam , / tacca vibhinnAdhikaraNavRttitvam // yena rUpeNA stitvaM yenaca rUpeNa nA. stitvaM tAzarUpayo gapi pratyeka mastitvanAstitvAtmakanvaM vakta vyam , tacca svarUpapararUpAbhyAM , tayorapi pratyeka mastitvanAstitvAtmakatvaM svarUpapararUpAbhyA mityanavasthA , / aprAmANikapadArtha paramparAparikalpanA vizrAntyabhAva zcAnavasthe tyucyate // yena rUpeNa sattvaM tena rUpeNA sattvasyApi prasaMgaH , yena rUpeNa cA. sattvaM tena rUpeNa sattvasyApi prasaMgaH, iti saMkaraH / " sarvaSAM yugapatprApti ssaMkaraH / " ityabhidhAnAt // yena rUpeNasattvaM tenarUpeNA sattvameva syA natu sattvaM , yena rUpeNacAsattvaM tena sattvameva syA na visattvaM , iti vyatikaraH parasparaviSayagamanaM For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| vyatikaraH" iti vacanAta // sattvAsattvAtmakatveca vastuna idamitthamevoti nizcetu mazakte ssaMzayaH // tatazcAnizcayarUpA pratipattiH // tata ssattvAsattvAtmano vastuno 'bhAvaHtA iti // ___ aba badantyabhijJAH / kathaMci tpratIyamAne svarUpAdyapekSayA vi vakSitayo ssattvAsattvayoH pratIyamAnayo ne virodhaH / anupalambhasAdhyohi virodhaH / nahi svarUpAdinA vastuna ssattve tadaiva pararUpAdibhi rasatvasyA nupalambhosti / svarUpAdibhi ssattvasyeva pararUpAdibhi ratattvasyApi pratItisiddhatvAta / na khalu vastuna ssarvadhA bhASaeva svarUpaM, svarUpeNeva para rUpeNApi bhAvaprasaMgAt / nApyabhAvaeva , pararUpeNeva svarUpeNA pyabhAvaprasaMgAt / - nanu - pararUpeNAlatvaM nAma pararUpAsattvameva / nahi ghaTe - paTasvarUpAbhAve ghaTo nAstIti vaktuM zakyam / bhUtale ghaTAbhAve bhUtale ghaTo nAstIti vAkyapravRttivat ghaTe paTasvarUpAbhAve paTo nAstItyeva vaktumucitatvAta / iti cenna; - vicArAsahatvAt / ghaTAdiSu pararUpAsatvaM paTAdidharmo ghaTadharmovA ? nAdyaH , vyAghA tAt / nahi paTarUpAsattvaM paTesti / paTasya zUnyatvApatteH / naca svadharbhaH svasminnAstIti vAcyam , tasya svadharmatva virodhAt / paTadharmasya ghaTAdyAdhArakatvAyogAca / anyathA vitAnavivitAnA kArasyApi tadAdhArakatva prasaMgAta / antyapakSasvIkAretu vivAdo vizrAntaH , bhAvadharmayogA bhAvAtmakatvava dabhAvadharmayogA dabhAvA smakatvasyApi svIkaraNIyatvAt , evaMca ghaTo nAstIti prayoga For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / upapannaH / anyathA yathaivA bhAvadharmayoge pyasa vasyA tathaiva bhAvadharma yogepi sannasyAt / nanu -- ghaTe paTakapAsatvaM nAma ghaTa niSThAbhAva pratiyogitvam / tacca paTa dharmaH / yathA bhUtale ghaTo nAstI syatra bhUtalaniSThAbhAva pratiyogitvameva bhUtale nAstitvaM, tacca ghaTadharmaH / iticenna; - tathApi pararUpAbhAvasya ghaTadharmatvAvirodhAta, ghaTAbhAvasya bhU. tala dharmatvavat / tathAca ghaTasya bhAvAbhAvAtmakatvaM siddham / kathaMci tAdAtmya lakSaNasambandhena sambandhina eva svadharmatvAt / nanvevarAtyA ghaTasya bhAvAbhAvAtmakatve siddhapi ghaTosti paTo nAstItyeva vaktavyam / paTAbhAva pratipAdanapara vAkyasya tathA pra. vRtteH / yathA bhUtale ghaTonAstIti ghaTAbhAvapratipAdana paraM vAkyam pravartate - natu bhUtalaM nAstIti , tathA prakRte paTAbhAvasya ghaTAsmakatvepi paTonAstItyeva prayogo yuktaH / abhAvabodhakavAkyasya pra tiyogipradhAnatvAt / yathA ghaTaprAgabhAvasya kapAlAtmakatvepi kapAladazAyAM ghaTobhaviSyatItyeva prAgabhAva pratipAdakaH prayoga dRSTaH, natu kapAlobhaviSyatIti / yathA ca ghaTadhvaMsasyo tara kapAlAtmakatvIpa ghaTAnaSTaityeva prayogaH, tathA prakRtepi / iticeducyate; - ghaTasya bhAvAbhAvAtmakatve siddhe 'smAkaM vivAdo vizrAntaH, samAhi tasiddheH ! zabdaprayogastu pUrvapUrvaprayogAnusAreNa bhaviSyati / nahi padArtha sattAdhIna zabdaprayogaH / tathAhi - devadattaH pacatI. ti prayogovartate / taba devadattapadArtha zarIraMvA ? AtmAvA? zarIra viziSTAmAvA ? Aye devadattastha zarIraM pacatIti prayogApattiH / For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| dvitIye devadattasyAtmA pacatIti prayogApattiH / zarIraviziSTAtmApacatIti prayogAbhAvA tRtIyapakSepi nopapattiH / tathAca pratipAditaprayogAbhAve pUrvapUrvaprayogAbhAva eva zaraNam / tathAca pUrvapUrva prayogAnuguNyena prayogapravRtte zabdaprayogasya paryanuyogAnahatvAta / kizca-ghaTAdau vartamAnaH pararUpAbhAvo ghaTA dbhinno'bhinnovA? yadi bhinna stasyApi paratvA tadabhAva statra kalpanIyaH / anyathA tasya paratvAnupapattyA ghaTAdeH kathaMci dasadrUpatvAsi / tadabhAvakalpanAyAM cAnavasthA , tasyApi paratvAt / ghaTAdiSu pararUpasyA tAnavitAnAkArasyA bhAvAbhAvaparikalpanAyAM teSAM ghaMTa-- tvApattizca, niSedhaddhayena prakRtarUpasiddheH / yadyabhinna starhi siddhaM svasmA dabhinna bhAvadharmeNa ghaTAdau sattvava dabhAvadharmeNa tAdRzenA sattvamapi svIkaraNIyamiti / nanu - svarUNa bhAvaeva pararUpeNAbhAvaH , pararUpeNA bhAvaevaca svarUpeNa bhAvaiti bhAvAbhAvayo rekatra vastuni bhedAbhAvA dastunaH kuta stadubhayAtmakatA , iticeta ; bhAvAbhAvApekSaNIyasya nimittasya bhedA. diti bramaH / svadravyAdikaMhi nimitta mapekSya bhAvapratyayaM janaya. tyarthaH, paradravyAdikaMcA bhAvapratyayaM , ityekatvadvitvAdi saMkhyAva dekavastuni bhAvAbhAvayo bhedaH / nokatra dravye dravyAntara mapekSya dvitvAdisaMkhyA prakAzamAnA svAtmamAtrApekSyaikatvasaMkhyAto nyA na pratIyate / nApyekatva dvitvarUpobhayasaMkhyA tadvato bhinnaiva, dravya syA saMkhyeyatvaprasaMgAt / saMkhyAsamavAyA dravyasya saMkhyeyatva mi. linu na , kathaMci tAdAmyavyatirekeNa samavAyAsambhavAta / tasmA For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAkaLI / siddho' pekSaNIyabhedA saMkhyAva satvAsatvayo bheMdaH / bhinnayo zcA. nayo rekavastuni pratIyamAnatvA tko virodhaH / nanu - sattvAsattvayo rekavastuni pratIti mithyati cenna; bAdhakAbhAvAt / virodho bAdhakaiti cenna; parasparAzrayApatteH , satihi virodhe pratIte stena bAdhyamAnatvA mithyAtvasiddhiH, tata. zva satsvAsattvayo virodhasiddhiH / iti / / ... kizca - virodha stAva vidhA vyavatiSThate, vadhyaghAtakabhAvena , sahAnavasthAnAtmanAvA , pratibaddhaya pratibandhaka rUpeNavA / tatrAye tvahinakulA nyudakAdi viSayaH / sacaikasmin kAle vartamAnayo saMyoge sati bhavati , saMyogasyAnekAzra yatvAt dvitvavat / nAsaMyukta mudaka maniM nAzayati, sarvatrAgnayabhA va prasaMgAt / tata ssati saMyoge balIyaso tarakAla mitara dvAdhyate / nahi tathA 'stitva nAstitvayoH kSaNamAtrama pyekasmi vRtti rastItibhavatA bhyupagamyate , yato vadhyaghAtakabhAvarUpo virodha stayoH ka - lpyetta / yadicaikasmiM stayo vRtti rabhyupagamyate, tadA tayo stu lyavalatvA na vadhyaghAtaka bhAvaH // nApi sahAnavasthAna lakSaNo virodhaH , sacaikatra kAlabhedena vartamAnayo bhavati , yathA - Amraphale zyAmatApItatayoH / utpadyamAnAhi pItatA pUrvakAlabhAvi nIM zyAmatAM nAzayati / nahi tathA'stitvanAstitve pUrvottarakAlabhA vinii| yadi syAtAM - astitvakAle nAstitvAbhAvA jIvasattAmAtra sarva prApnuvIta / nAstitvakAle cAstitvAbhAvA tadAzrayo bandhamokSAdi vyavahAro virodha mupagaccheta / sarvadhaivAsataH punarA tmalAbhAbhAvAt , sarvadhAca sataH puna rabhAva prAptyanupapate naitayo For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dhaH saptabhaMgI taraMgiNI / 49 tathAstitvanAstitvayoH pratibadhya prati sahAnavasthAnaM yujyate // bandhaka bhAvarUpa virodhopi na sambhavati / yathA - sati maNirUpaprati bandhake vahninA dAho na jAyataiti maNidAhayoH pratibadhya pratiSandhakabhAvo yuktaH, nahi tathA 'stitvakAle nAstitvasya pratibaMsvarUpeNAstitvakAlepi pararUpAdinA nAstitvasya pratIti , siddhatvAt iti // , www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 yattu zItoSNasparzayoriveti dRSTAntakathanam 7 tadasat, ekava dhUpaghaTAdA vavacchedakabhedena zItoSNasparzayo rupalambhA tayorapi virodhAsiddheH / yathaikatra calAcalAtmano vRkSAdau raktAraktAtmano ghaMTAdA vAvRta nAvRtAtmano zarIrAdau copalambhA davirodha stathA sattvAsattvayorapi // etena vaiyadhikaraNya mapAstam, sattvAsattvayo rekAdhikaraNatayA pratIti siddhatvAt // , yaccAnavasthAnadUSaNamuktam, tadapi nanikAntavAdinAM doSaH / anantadharmAtmakasya vastunaH svayaM pramANa pratipannatvenAbhyupagamAt, a prAmANikapadArtha paramparA parikalpanAvirahAt / etena saMkaravyatikarAvapi nirastau, pratIti siddherthe kasyApi do pasyAbhAvAta doSANAM pratItyasiddha padArtha gocaratvAt / saMzayAdayazca pUrvameva nirastamAyAH / ityanyatravistaraH / For Private and Personal Use Only athaiva mupapattyA virodhAdi doSAbhAve pratipAditepi mithyAdarzanAbhi nivezA tatva mapratipadyamAnaM puruSaM prati sArvalaukika hetuvAda mAtrityocyate / svaSTArtha siddhimicchatApravAdinA hetuH prayoktavyaH, 7
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstramuktAvaLI / pratijJAmAtreNA rthasiddha rabhAvAt / sacahetuH svapakSasya sAdhakaH pa. rapakSasya dUSakazca / yenarUpeNa heto ssAdhakatvam yenaca rUpaidaSakatvaM na tAdRze rUpe heto ratyantabhinne , tayo haiM tudharmatvena hetvapekSayAkathaJci dabhinnatvAt / nahiM tayo 3tvapekSayA 'nanyatvA thena rUpeNa khA dhakatvam tena rUpeNa dUSakatvaM ca sambhavatIti saMkaraH, yena rUpeNasAdhakatvaM tena rUpeNa dUSakatvameveti vyatikarovA , sAdhakatvadUSa. katvayo virodhovA sambhavati ; ( 1 ) tathA : nekAnta prakriyAyA mapi virodhAdidoSAnavatAraH / vastutastu- anekAntaprakriyAyAM sarveSAM pravAdinAmapi pratipattireva / ekAne kAtmakasya vastuna sarvasammatatvAt / sAMkhyAstAvat - satvarajastamasA sAmyAvasthA pradhAnamityAhuH / teSAM mate prasAdalAghava zoSatApavAraNAdi bhinnasvabhAvAnA manekAtmanA mekapradhAnAtmakatva svIkAreNa kAna kAtmakavastutaH svIkRtatvAt / nanu pradhAna nAmakaM vastu nAsti, sAmyAvasthA mApannA ssatva rajastamoguNAeva pradhAnam , sattvarajastamasAM samUhe pradhAnapadazakte svIkArAditi cenna tathA pyekAnekAtmakavastusvIkArasthA kSatatvAt / samudAyasamudAyino rabhedA samudAyinAM guNAnA manekeSAM samudAyasya caikasyA bhedAbhyupagamAt / (1) yathai kasyaiva heto rekarUpeNa svapakSasAdhakatvaM tadanyarUpeNa parapakSadUSakatva mityaMgIkArepi tAdRzahetau vartamAnayoH kathaMci dbhinnAbhinnayo stAdRzarUpayo slaMkaro vyatikaro. virodhazca nasambhavanti , tathaiva sattvAsattvayo rapyakatra vartamAnayo stadabhAvo nirvAzya iti bhAvaH / ( itiTippaNI) For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saptabhaMgI trNginnii| naiyApikAstu - dravyatvAdikaM sAmAnyavizeSa mabhyupagacchanti / bhanuvRttivyAvRttipratyaya viSayatvA dravyatvAdikaM sAmAnyavizeSaH / dravyaM dravya mityanugata buddhiviSayatvA tsAmAnyam / guNo nadravyaM karma nadravyamiti vyAvRttibuddhiviSayatvA dvizeSAti / evaMca sAmAnyavizeSAtmakatva mekaspAbhyupagatam / evaM guNatvaM karmatvaM ca sAmAnyavizeSaiti bodhyam / - saugatAstu - mecakajJAna meka manekAkAra mabhyupagacchanti / paJcavarNAtmakaM ratnaM mecakam / tajjJAnaM naikapratibhAsAtmakameva , citrajJAnatvavirodhAta / nIlapItAdi nAnAkArajJAnahi citrajJAnaM , navekAkArameva / nApi mecakajJAna manekameva , mecakajJAna mida mityanubhavavirodhAt , imAni mecakajJAnAnI tyanubhavaprasaMgAcca / tatazca sadekAnekAtmakaM citrajJAnaM saugatAdInA mabhimatam / cArvAkAstu . " pRthivyApastejovAyuriti catvAri tatvAni, tebhya zcaitanyaM , kiNvAdibhyo madazaktivat " iti pArhaspatyasUtrAnurodhA tprathivyAdibhUtacatuSTayapariNAma caitanyamiti vadanti / tanca na pRthivyAdyapekSayA atirikta mekaM te rabhyupagamyate, tatvAntara prasaMgAt , bhUtacatuSTayavAdavyAghAtAta / nApi pRthivyAdika mekaika meva tata, ghaTAderapi cetanatvApatteH / kintu pRthivyA dyanekAsmaka mekaM caitanyamiti / . mImAMsakAstu - pramApramiti prameyA kAramekaM jJAnam , ghaTamahamAnAmItyanubhavAta ; jJAnAnAM svataH prakAzatvAt , itivadanti / tatrAneka padArtha nirUpita viSayatAzA lyekaM jJAne svIkRtam / viSaya. tAnAM ca jJAnasvarUpatvA tAzaviSayatAtrayAtmakamekaM jJAnaM svIkRta miti / For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 62 zAstramuktAvaLI / evaMrItyA matAntare vanekAnta prakriyA buddhi madbhi hoti sarva mssdaatm| bhanekabhaMgai rAkrAntA siddhAntAmbudhisaMgatA / karotu viddhadAnanda saptabhaMgItaraMgiNI // . zrIma pacaguru devebhyo namaH / plavaMgasaMvatsare vaizAkha zuddha aSTamyAMtithau brahaspativAsare puSyanakSatre sukarmanAmayoge rajivAkaraNe evaMvidhagazubhamuhUrte ' saMjA ' nagare zrImadAditirthezvarasvAmisannidhau kaTakalane vIranAmagrAmavAsinAzrImadanantasena devasvAminAM priyAgrAzapyeNa ghimaladAsena saptabhaMgInAma tarkagrantho likhitaH / karakRtamaparAdha kSantumarhanti santaH / jinAgamebhyojinamunibhyo namonamaH // For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only