Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rAmacandra-mumukSu-viracita puNyAlaya kathAkoza bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad widaladia
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnadivAkara, maryAdA ziSyottama, prazAMtamUrti AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja kI svarNajayaMtI varSa ke upalakSa meM : zrI rAmacandra-mumukSu-viracita puNyAstravakathAkoza sampAdaka pro0 A0 ne0 upAdhye, pro0 hIrAlAla jaina paNDita bAlacandra zAstrI Shope JIARPUR bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad puSpa saMkhyA -94 AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja kI svarNajayaMtI puSpa saMkhyA - 18 AzIrvAda svarNa jayaMtI varSa nirdezana : : AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja AryikA syAdvAdamatI mAtA jI puNyAsravakathAkoza grantha praNetA : zrI rAmacandra-mumukSu pro0 A0 ne0 upAdhye, pro0 hIrAlAla jaina : paNDita bAlacandra zAstrI sampAdaka sarvAdhikAra surakSita bhA0 a0 vi0 pari0 saMskaraNa prathama vIra ni0 saM0 2524 san 1998 AcArya zrI bharatasAgara jI mahArAja saMgha pustaka prApti-sthAna : I.S.B.N. 81-8583-04-3 mUlya .: 65-00 rupaye mudraka bAbUlAla jaina phAgulla mahAvIra presa, bhelUpura, vArANasI-10 phona : 311848 __Jain Education.International
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vimala sAgara jI tubhyaM namaH parama dharma prabhAvakAya, tubhyaM namaH parama tIrtha suvandakAya / 'syAdvAda' sUkti saraNi pratibodhakAya, tubhyaM namaH vimala sindhu guNArNavAya // AcArya zrI bharata sAgara jI AcAryazrI bharatasindhu namostu tubhyaM, he bhaktiprApta guruvaryyaM namostu tubhyaM / he kIrtiprApta jagadIza namostu tubhyaM, bhavyAbja sUrya guruvaryya namostu tubhyaM //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (samarpaNa) pa. pU. vAtsalya ratnAkara AcArya zrI 108 vimalasAgara jI mahArAja ke paTTa ziSya maryAdA-ziSyottama jJAna-divAkara prazAnta-mUrti vANIbhUSaNa bhuvanabhAskara gurudeva AcArya zrI 108 bharatasAgara jI mahArAja kI svarNa jayantI ke upalakSa meM Apake zrI kara-kamaloM meM grantharAja sAdara-samarpita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA (1) puNyAtrava-kathAkoza jinaratnakoza ( bhAga 1, eca0 DI0 velaNakarakRta, pUnA, 1944 ) meM rAmacandra mumukSu, nemicandra gaNi aura nAgarAjakRta puNyAsrava kathAkozakA ullekha hai, tathA eka aura isI nAmakA grantha hai jisake kAkA nirdeza nhiiN| rAmacandra mumukSukRta puNyAsrava yA puNyAsrava-kathAkoza eka lokapriya racanA hai, vizeSata: una dhArmika jainiyoMke bIca jo usake svAdhyAyako phaladAyI aura puNyakAraka mAnate haiN| isa granthako prAcIna hastalikhita pratiyA~ dezake vividha bhAgoMmeM pAyI gayI haiN| jinaratnakozake anusAra usakI pratiyAM bhaNDArakara o0 ri0 insTITayUTa, pUnA; lakSmIsena bhaTTAraka maTha, kolhApura; mANikacanda hIrAcanda bhaNDAra, caupATI, bambaI; ityAdi saMsthAoMmeM vidyamAna hai| kannaDaprAntIya tADapatrIya granthasUcI (sampA0 ke0 bhujabalizAstrI, bhAratIya jJAnapITha, banArasa, 1958) meM puNyAsravako kucha pratiyA~ mUDabidrIke jainamaThameM, tathA rAjasthAnake jaina zAstra bhaNDAroMkI granthasUcImeM jayapura va Amerake bhaNDAroM meM unake astitvakA ullekha hai| belgola, bambaI, maisUra Adi sthAnoMmeM bhI isakI pratiyAM pAyI jAtI haiM, tathA sTrAsavarga ( jarmanI) ke saMgrahameM bhI isakI eka prati hai| anya vaiyaktika saMgrahoM meM bhI vividha sthAnoMpara unake pAye jAnekI sambhAvanA hai| puNyAsravakI ora pAThakoMkA AkarSaNa bhI vizeSa rahA hai, jisake phalasvarUpa aneka bhASAoM meM usake anuvAda hue| san 1331 meM nAgarAja kavi dvArA campUrItise isakA kannar3ameM rUpAntara kiyA gayA jisakA marAThI bobI meM anuvAda jinasenane sana 1821 meM kiyaa| hindI meM puNyAsravake pAMDe jinadAsakRta, daulatarAmakata ( san 1720 ) jayacandrakRta, TekacandrakRta aura kisanasiMhakRta ( san 1716 ) anuvAda yA unake ullekha pAye jAte haiN| ina anuvAdoMkA adhyayana kara yaha dekhaneko AvazyakatA hai ki unameM rAmacandra mumukSuko prastuta racanAkA kahAMtaka anusaraNa kiyA gayA hai| vartamAna meM paM0 nAthurAmajI premIke anuvAdakI tIna AvattiyAM prakAzita ho cakI hai (sana 1907.1916 aura 1959) / eka anya hindI anuvAda paramAnanda vizAradakRta bhI prakAzita huA hai ( kalakattA, 1937) / (2) prastuta saMskaraNakI AdhArabhUta pratiyA~ puNyAsrava kathAkozakA prastuta saMskaraNa nimna pA~ca prAcIna pratiyoMke AdhArase kiyA gayA hai aura unake pAThAntara diye gaye haiN| ja - yaha prati di0 ja0 atizaya kSetra, mahAvIrajI, jayapura, kI hai jisameM lekhaka va lekhanakAlakA ullekha nahIM hai / prastuta saMskaraNameM isake pAThAntara pR0 172 se Age hI liye jA sake haiN| pa-yaha prati bhaNDArakara oriyaNTala risarca insTITyUTa, pUnA, kI hai| vaha san 1738 meM likhI gayI thI, tathA savAI jayapura meM merUkIrti-dvArA zuddha kI gayI va gulAbacandajI-dvArA apane guru harSakIrtiko bheMTa kI gayI thii| pha- yaha prati di0 ja0 muni dharmasAgara granthabhaNDAra, akalUja, (ji0 zolApura ) kI hai| ise zAntisAgarake ziSya dharmasAgarane sambhavataH saMvat 2005 meM, saMvat 1896 meM kI gayI phalaTaNako pratipara-se likhI thii| ba- yaha prati saMvat 1559 kI hai aura vaha bhaTTAraka zubhacandrake uttarAdhikArI bhaTTA0 jinacandrake
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAnava kathAkoza praziSya va ratnakItike ziSya hemacandrako dAna kI gayI thii| yaha prati granthamAlAke eka sampAdaka DaoN. hIrAlAla jaina-dvArA prApta huii| __za - yaha prati jinadAsa zAstrI, zolApura, ko hai| isameM usake lekhana-kAla AdikI koI sUcanA nahIM hai| uparyukta pAMcoM pratiyoMkA vizeSa vivaraNa va unakI prazastiyoMkA mUla pATha aMgarejI prastAvanAmeM pAyA jaayegaa| (3) prastuta saMskaraNa : usakI AvazyakatA : saMskRta pATha aura hindI anuvAda puNyAsava-kathAkozake prastuta saMskaraNameM uparyukta pAMca prAcIna pratiyoMke AdhArase usakA eka svaccha aura prAmANika saMskRta pATha upasthita karanekA prayatna kiyA gayA hai| granthamAlA sampAdakoMmeM se eka (DA0 A0 ne0 upAdhye ) jaba apane hariSeNakRta bRhat-kathAkozakI prastAvanAke lie jaina kathA-sAhityakA sarvekSaNa kara rahe the, taba unheM isa granthako prApta karane meM bar3I kaThinAIkA anubhava huA / tabhI unheM isa granthakA eka upayogI saMskaraNa taiyAra karanekI bhAvanA utpanna hii| isa granthakI bhASA aura zailI vizeSa AkarSaka nahIM haiM. to bhI viSayake mahattvake kAraNa usake hindI, marAThI aura kannaDameM anuvAda hue haiN| yaha kathAkoza dharma aura sadAcAra sambandhI upadezAtmaka kathAnakoMkA bhaNDAra hai| usameM sAmAjika, sAMskRtika va dhArmika dRSTi se aneka mahattvapUrNa sUcanAoMkA samAveza hai| isake kathAnaka asambaddha nahIM haiM; kintu unakA sambandha anyatra samAna ghaTanAtmaka kathAoMse pAyA jAtA hai| ye kathAe~ yadyapi jaina Adarzoke DhAMcemeM DhalI hai, tathApi unakA maulika svarUpa lokAkhyAnAtmaka hai| sAmAnyataH granthakani jaina dharmake niyamoMko daSTimeM rakhakara ina kathAoMko unakA vartamAna rUpa diyA hai| ataH yahAM yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki granthakartAne Adarza niyamoMko kahAMtaka va kisa prakAra jIvanako vyAvahArika paristhitiyoM ke anukUla banAyA hai| yathArthataH isa bAtako bar3I AvazyakatA hai ki isa kathAkozakI pArzvabhUmimeM zrAvakAcAra sambandhI niyamoMkA adhyayana kiyA jaay| madhyakAlIna zrAvakAcAra-kartAoMke sambandhameM eka yaha bAta kahI jAtI hai ki ( AzAdharako chor3a zeSa saba muni hI the) sabane samAjakA yathArtha pratibimbana na karake usakA vAMchanIya Adarza rUpa upasthita kiyA hai| aisI paristhitimeM yaha vipula aura vividha kathA-sAhitya bahuta kucha kRtrima aura paramparAoMse nibaddha honepara bhI, zilAlekhAdi pramANoMke abhAvameM yathArthatAke citrako pUrNa karane meM sahAyaka ho sakatA hai| isa dRSTi se vizAla jaina kathAsAhityameM puNyAsrava kathAkozakA apanA eka vizeSa sthAna hai| isa granthako bhASA bhI TakasAlI saMskRta nahIM hai, kintu usameM jana-bhASAkI aneka vilakSaNatAeM haiM jinakA bhASA-zAstrakI dRSTise mahattva hai| ina saba bAtoMko dhyAnameM rakhate hue isa granthake saMskRta pAThako upalabhya sAmagrIko sImAke bhItara yathAzakti sAvadhAnIpUrvaka prastuta karanekA prayatna kiyA gayA hai / puNyAsabake jo hindI anuvAda prakAzita ho cuke haiM unake sAtha mUla saMskRta pATha nahIM diyA gyaa| ataeva kahA nahIM jA sakatA ki ve anuvAda kahAMtaka ThIka-ThIka mUlAnugAmI haiN| prastuta anuvAda yathAsambhava mUlase zabdazaH mela khAtA huA evaM svantatratAse bhI par3hane yogya banAne kA prayatna gayA kiyA hai| (4) jaina kathA-sAhitya aura puNyAtrava hariSeNakRta bRhatkathAkozako prastAvanAmeM prAcIna jaina sAhityameM upalabhya kathAtmaka tattvoMkA siMhAvalokana karAyA jA cakA hai| ArAdhanA sambandhI kathAoM meM maniyoMke evaM zrAvakAcAra sambandhI AkhyAnoM meM zrAvaka-zrAvikAoM (jaina gRhasthoM) ke Adarza caritra varNita pAye jAte haiN| inameM vizeSataH devapUjA, gurUpAsti, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna, ina chaha dhArmika kRtyoMkA mahatva batalAyA gayA hai| uttarakAlIna dhArmika kathAoMke vistArakA itihAsa saMkSepata: nimna prakAra hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA tiloyapaNNatti, kalpasUtra evaM vizeSAvazyakabhASyameM zreSaThazalAkA puruSoM arthAt 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 baladeva, 9 vAsudeva, aura 9 prativAsudeva, ina mahApuruSoMke jIvana caritra sambandhI nAmoM aura ghaTanAoMke saMketa pAye jAte haiN| kramazaH ina caritroMne rItibaddha svarUpa dhAraNa kiyaa| kavi paramezvara Adi kucha prAcIna kathAlekhakoMkI kRtiyAM hameM anapalabdha haiM, tathApi jinasena-guNabhadra evaM hemacandrakRta triSaSThipurANa saMskRtameM, va zolAcArya tathA bhadrezvarakRta prAkRtameM, puSyadantakRta apabhraMzameM, cAmuNDarAyakRta kannaDameM aura ajJAtanAmA kavikRta zrIpurANa tamilameM aba bhI prApta haiN| ina bRhatpurANoMke atirikta AzAvara, hastimalla Adi kRta saMkSipta racanAe~ bhA upalabdha haiN| inameM jo loka-racanA evaM dhArmika siddhAnta va avAntara kathAoMkA vivaraNa sammilita pAyA jAtA hai unase ve bahumAnya purANoMkI koTimeM ginI jAtI haiN| dUsarI zreNI meM pratyeka tIrthakara va unake samakAlIna vizeSa mahApuruSoMke vaiyaktika caritra hai| nirvANakANDameM aneka mahApuruSoMko namaskAra kiyA gayA hai jinake caritra pazcAta-kAlIna racanAoM meM vaNita hai| prAkRta. saMskRta. kannaDa va tamila meM vaNita tIrthaMkaroMke caritroMmeM paramparAgata vivaraNa hote hae bhI alaMkArika kAvyazailokA anukaraNa pAyA jAtA hai| prAkRtameM lakSmaNagaNikRta supAva tIrthakarake caritrameM samyaktva va bAraha vratoMke aticArake dRSTAnta rUpa itanI avAntara kathAe~ AyI haiM ki unase mala kathAkI dhArA kahIM-kahIM vilupta-sI ho gayI hai| usI prakAra guNAcandrakRta prAkRta mahAvIracaritra bhI hai, tathA saMskRtameM harizcandrakRta dharmanAthacaritra va vIranandikRta candraprabhacaritra, evaM kannaDameM pampa, rana va ponna kRta AdinAtha, ajitanAtha va zAntinAthake caritra / jaina paramparAnusAra rAma manisuvrata tIrthakarake, evaM kRSNa neminAthake samakAlIna the| ataeva inake caritra va tatsambandhI kathAeM aneka jaina granthoMmeM varNita haiN| vimalasUrikRta paumacariyaM (prAkRta), raviSeNakRta padamacarita ( saMskRta ), va svayaMbhakRta paumacariu ( apabhraMza ) meM rAma sambandhI AkhyAnoMkA rocaka samAveza hai| kRSNavAsudeva sambandhI aneka ullekha ardhamAgadhI AgamoMmeM bhI pAye jAte haiN| yadyapi vahA~ unheM IzvarakA avatAra nahIM mAnA gayA, tathApi ve apane yugake eka vizeSa mahApuruSa svIkAra kiye gaye hai / pANDavoMke bhI ullekha Aye haiM, kintu vaise pramukha rUpase nahIM jaise mahAbhAratameM / bhadrabAhukRta vAsudeva carita. kA ullekha milatA hai, kintu yaha grantha abhItaka prApta nahIM ho skaa| saMghadAsakRta vasudevahiMDI (prAkRta ) meM vasudevake paribhramaNake atirikta avAntara kathAoMkA bhaNDAra hai| yaha racanA guNADhayakRta bRhatkathAke samatola hai, aura usameM cArudatta, agaDadatta, pippalAda, sagarakumAra, nArada, parvata, vasu, sanatkumAra Adi prasiddha kathAnAyakoMke AkhyAnoMkI bharamAra hai| saMskRtameM jinasenakRta harivaMzapurANa tathA svayaMbhU va dhavalakRta apabhraMza purANoMmeM vasudevahiMDose mela khAto huI bahuta-sI sAmagrI hai| aneka bhASAoMmeM saikar3oM gadya va padyAtmaka jaina racanAe~ haiM jinameM jIvaMdhara, yazodhara, karakaMDu, nAgakumAra, zrIpAla Adi dhArmika nAyakoMke caritra varNita haiM, dhArmika vrata-upavAsAdike suphala tathA sukRta-duSkRtyoMke acche bure pariNAma batalAye haiN| inameM-ke kucha nAyaka paurANika haiM, kucha loka-kathAoMse liye gaye haiM aura kucha kAlpanika bhI haiM / gadyacintAmaNi, tilakamaJjarI, yazastilaka campU Adi kathA, AkhyAna, caritra Adi racanAeM AlaMkArika zailIke utkRSTa udAharaNa hai| jaina munikA yaha eka vizeSa guNa hai ki vaha apane dhArmika upadezoMko kathAoM dvArA spaSTa aura rocaka banAve / svabhAvataH kAvyapratibhA sampanna aneka jaina muniyoMne kathA-sAhityako paripuSTa karane meM apanA vizeSa yogadAna diyA hai| kathAoMkI tRtIya zreNI bhAratIya sAhityakI eka vizeSa rocaka dhArAkA pratIka hai| yaha hai romAMcaka rUpameM prastuta dhArmika kathA / isa zreNIko ullikhita prathama racanA thI pAdaliptakRta taraMgavatI (prAkRta ) jo aba milatI nahIM hai| kintu usake uttarakAlIna saMskaraNa taraMgalolAse jJAta hotA hai ki usa pUrvavartI kathAmeM bar3e cittAkarSaka sAhityaka guNa the| usake pazcAt kavitva aura sAhityake atizaya pratibhAvAna lekhaka haribhadrakRta samarAiccakahA hai jise unhoMne paramparAgata nAmAvalIke AdhArase prAkRta gadyakathAke rUpameM nidAnake duSpariNAmoMko batalAneke lie likhaa| isI zailIko siddharSikRta upamiti-bhava-prapaMca-kathA hai jo saMskRta
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 puNyAsrava kathAkoza gadya meM pratIkAtmaka rIti se kuzalatA aura sAvadhAnIpUrvaka likho gayI hai| kucha aisI kAlpanika kathAe~ bhI likhI gayIM jinameM anya dharmoM va unake siddhAnta aura purANapara kaTAkSa kiye gaye haiM / yaha pravRtti vasudevahiDI meM bhI pratyakSa dikhAI detI hai; kintu haribhadrakRta dhUrtAkhyAna aura hariSeNa amitagati tathA vRttavilAsakRta dharmaparIkSA meM isa bAta ke udAharaNa haiM ki vaidika paramparAko kucha paurANika vArtAe~ kisa prakAra caturAIse vyaMgyAtmaka kalpita AkhyAnoM dvArA aprAkRtika aura asambhava siddha karake khaNDita kI jA sakatI I kathAoMkI caturtha zreNI ardha- aitihAsika prabandhoM AdikI hai / bhagavAn mahAvIrake pazcAt aneka suvikhyAta AcArya, sAdhu, kavi, samrAT evaM seTha sAhUkAra hue jinhoMne bhinna-bhinna kAla va nAnA paristhitiyoMmeM jaina dharmakI rakSA aura unnati kii| ina smRtiyoMko rakSA lekha-baddha racanAoM dvArA kI gayI / nandisUtra meM pramukha AcAryoMkI vandanA kI gayI hai / harivaMza aura kathAvalimeM mahAvorake pazcAt AcArya paramparAkA nirdeza kiyA gayA hai; tathA RSimaNDala Adi stotroMmeM sAdhuoMkI nAmAvaliyA~ pAyI jAtI haiM / pazcAtkAlIna zatiyoM meM uparyukta sAmagrI ke AdhArapara pariziSTa parva, prabhAvaka-carita, prabandhacintAmaNi Adi aneka sAhityika prabandha likhe gaye tathA jaina tIrthoMkA mahattva prakaTa karanevAle tIrthakalpa Adi grantha race gaye / hA~, yaha Avazyaka hai ki inameM se kAlpanika vRttAntoMko pRthak karake zuddha aitihAsika tathyoMkA saMkalana vizeSa sAvadhAnI se ho kiyA jA sakatA hai / kathA-sAhityakI antima zreNI kathAkozoMkI hai| niyuktiyoM, prakIrNakoM, ArAdhanA pAThoM Adike upadezAtmaka dRSTAntoM kI paramparAko upadezamAlA, upadezavada Adi racanAoMmeM Age bar3hAyA gayA aura TIkAkAroMne una dRSTAntoMko pallavita kara kathAoMkA rUpa diyA, evaM svayaM bhI kathAe~ racakara sammilita kIM / isa prakAra ye TIkAe~ kathAoMke bhaNDAra bana gaye jisake udAharaNa Avazyaka va uttarAdhyayana Adipara likhI gayI TIkAe~ aura bhASya haiM / ina kathAoMkA apanA naitika uddezya hai, jisake kAraNa upadeza unheM svatantratA se apane bhASaNoM aura pravacanoMmeM upayoga karane lage / paMcatantra-jaisI lokapriya racanAoMkA mUlAdhAra jaina paMcAkhyAna Adi siddha hote haiM / isa kramase choTe-bar3e kathA-saMgrahoMkI paramparA cala par3I, jisake phala svarUpa aneka kathAkoza taiyAra hue / inameM se kitanoMke to kartAoMke nAma bhI ajJAta haiM; aura bahuta thor3e aise haiM jinakA AlocanAtmaka va tulanAtmaka rIti se avalokana kiyA gayA ho / kumArapAla pratibodha Adi racanAe~ kathAoM ke saMgraha ho haiM jinakA apanA eka vizeSa uddezya hai / ina saMgrahoM meM se aneka kathAyeM pRthak-pRthak bhI upalabhya haiM / zuddha naitika upadezAtmaka kathAoMse bhinna aisI bhI kathAe~ haiM jinameM vrata-upavAsa Adi dhArmika AcaraNoM va kriyAkANDoM kA mahattva batalAyA gayA hai / kAlAntara meM yahI tattvapradhAna ho gayA hai, aura kathAkoza sAhityika guNoMse vaMcita hokara yAntrika dhArmika AkhyAna mAtra bana gaye / pUrvokta ardha aitihAsika prabandhoMko chor3akara ukta samasta zreNiyoMke kathA-granthoMmeM kucha lakSaNa vizeSa rUpase hamArA dhyAna AkarSita karate haiM, kyoMki ve bhAratIya sAhityakI anya zAkhAoMmeM prAyaH nahIM pAye jAte / ina kathAoM meM pUrva janma ke vRtAntoMkI bahulatA hai jinake dvArA sat aura asat karmoMke puNya va pApamaya pariNAmoMkI anivAryatA sthApita kI gayI hai / jahA~ kahIM bhI avasara milA dhArmika upadezakA saMkSepa yA vistArapUrvaka samAveza kiyA gayA hai / kathAke bhItara kathAoMkA aisA guMthAva pAyA jAtA hai ki eka kuzala pAThaka hI unake pRthak-pRthak sandarbha sUtroMko cittameM surakSita rakha sakatA hai| loka-kathAoM va pazu-sambandhI AkhyAnoMse dRSTAnta le liye gaye haiM; aura pada-padapara kathAkAra mAnavIya mAnasika vRttikI gaharI jAnakArI prakaTa karatA hai / kathAkA sarvAMga saMnyAsako bhAvanAse vyApta hai aura prAyaH pratyeka kathA- nAyaka anta meM saMsAra se virakta hokara munidIkSA le apane agale jIvanako adhika prazasta banAne kA prayatna karatA hai / zrAvakAcAroMmeM bhI dRSTAntAtmaka kathAoMkA samAveza pAyA jAtA hai / samantabhadra kRta ratnakaraNDazrAvakAcArameM samyaktvake niHzaMkAdi ATha aMgoM ke dRSTAnta rUpa aMjanacora, anantamati, udAyana, revatI, jinendrabhakta,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA vAriSeNa, viSNu aura vajrakA nAmollekha kiyA gayA hai| yazastilaka campU (saMskRta, zaka 881 ), dharmAmRta ( kannaDa, I0 1112) Adi granthoM meM bhI ye kathAnaka varNita haiN| pAMca aNuvratoMke vidhivat pAlana karanevAle mAtaMga, ghanadeva, vAriSeNa, nIlI aura jayake nAma prasiddha hai; evaM tatsambandhI paMca pApoMke lie dhanazrI, satyaghoSa, tApasa, ArakSaka aura zmazru-navanItake udAharaNa vikhyAta haiM / antataH zrISeNa, vRSabhasena aura kauNDeza, dAna. yazasvI ginAye gaye hai| ( 20 ka0 dhA0 1. 19.20. 3. 18-19. 4.28 ) vasanandi AcAryane apane upAsakAdhyayana meM samyaktvake ATha aMgoMke udAharaNa parvokta prakAra hI diye haiN| kevala jinabhaktake sthAnapara jinadatta nAma kahA hai, tathA ukta bhaktoMke nivAsa-nagaroMke nAma bhI diye haiM ( 52 Adi ) / vasunandine sAta vyasanoMke udAharaNa isa prakAra diye hai| dyUtake kAraNa yudhiSThirane apanA rAjya khoyA aura bAraha varSa taka vanavAsakA dUHkha bhogaa| vanakrIDAke samaya madya pIkara yAdavoMne apanA sarvanAza kara ddaalaa| ekacakra nivAsI baka mAMsakI lolupatAke kAraNa rAjya khokara mRtyu ke pazcAta narakako gyaa| buddhimAna cArudattane bhI vezyArata hokara apanI samasta sampatti kho DAlI, aura pravAsameM bahuta duHkha bhogaa| AkheTake pApase brahmadatta cakravartI narakako gyaa| nyAsako asvIkAra karane ke pApase zrIbhUtine daNDa pAyA aura duHkhapUrvaka saMsAra-paribhramaNa kiyaa| parastrIkA apaharaNa karake vidyAdharoMkA rAjA va ardhacakrI laMkAdhipati rAvaNa narakako gyaa| tathA sAketa nivAsI rudradattane saptavyasanAsakta hokara narakagati pAyI aura dIrghakAla taka saMsAra parimramaNa kiyaa| uparyukta granthoM meM una udAharaNasvarUpa ullikhita vyaktiyoMkA vRtAnta bahuta kama pAyA jAtA hai| unakA kathA-vistAra karanA TIkAkAroMkA kAma thaa| jaise ratnakaraNDakake ullekhoMko kathAoMkA rUpa usake TIkAkAra prabhAcandrane diyaa| inameM se kucha kathAeM kathAkozoMmeM sammilita pAyI jAtI haiN| unameM nihita pApa-puNyake pariNAmoMse zikSA lekara pAThaka yA zrAvakase yaha apekSA kI jAtI hai ki vaha dUrAcArase bhayabhIta hokara sadAcArI aura dhamiSTha bane / purAnI kahAvata hai "hita anahita paza-pakSI jaanaa|" ata: koI Azcarya nahIM jo vivekI puruSoMne anubhavanake AdhArase nAnA prakArako upadezAtmaka kathAoM, AkhyAyikAoM va kahAvatoM Adiko racanA kii| puNyAsava-kathAkoza isI antima zreNIkI racanA hai| viSayakI dRSTise usakA nAma sArthaka hai / jaina. dharmAnusAra pratyeka prANIkI mAnasika, vAcika va kAyika kriyAoM-dvArA zubha va azubha, puNya va pApa rUpa Antarika saMskAra utpanna hote haiM / isa prakAra apane puNya-pApa-dvArA utpanna sukha-duHkha ke lie svayaMko chor3a anya koI uttaradAyI nahIM hai / jainadharma ke isa anivArya karma-siddhAntake anusAra pratyeka puruSa va strI apane mana, vacana va kAyako kriyAke lie pUrNata: Atmanirbhara aura svayaM uttaradAyI hai| vyaktike bhAgya-vidhAna meM anya kiso deva yA manuSyakA hAtha nahIM / samasta jaina kathAoMkA prAyaH yahI sArAMza hai / yadi kahIM yatra-tatra kinhIM devI-devatAoMke yogadAnakA prasaMga lAyA gayA hai to kevala paramparAgata loka-mAnyatAoM va kSetrIya dhAraNAoMkA tiraskAra na karanekI dRSTise / (5) puNyAsrava : usakA svarUpa aura viSaya puNyAsrava kathAkoza meM kula chappana kathAeM haiM jo chaha adhikAroMmeM vibhAjita haiN| prathama pA~ca khaNDoMmeM ATha-ATha kathAe~ haiM aura chaThe khaNDameM solaha / 12-13 vI kathAoMko eka samajhanA caahie| anyatra jahA~ do prArambhika zloka Aye haiM, jaise 21-22.26-27.36-37. 44-45, vahA~ ve do kathAoMse sambaddha haiN| isa prakAra prArambhika padyoMkI saMkhyA 57 hai, jisakA ullekha svayaM granthakartAne kiyA hai (pR0 337 ) / kintu kathAe~ kevala 56 haiM / ina kathAoMmeM una puruSoM va striyoMke caritra vaNita haiM jinhoMne pUrvokta devapUjA Adi gRhasthoMke chaha dhArmika kRtyoMmeM vizeSa khyAti prApta kii| prathama aSTakakI kathAoMmeM devapUjAse utpanna puNyake udAharaNa prastuta kiye gaye haiM / pUjAkA mUla uddezya
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsrava kathAkoza devake prati apanI bhakti pradarzita karanA aura arhantake gaNoMko svayaM apane meM vikasita karanA hai, na ki devase koI bhikSA mAMganA / udAharaNArtha, tIsarI kathAmeM kahA gayA hai ki eka meNDaka bhI bhagavAn mahAvIrako pUjAke kie kamala le jAtA haA mArgameM rAjAke hAthI dvArA kucalA jAkara maraneke pazcAt svargameM deva huaa| aisI kathAkA uddezya yahI hai ki pratyeka gRhasthako apanI gati sudhArane ke lie devapUjA karanA caahie| isa khaNDa meM vizeSata: puSpAMjali pUjAkA vistArase vidhAna kiyA gayA hai| dUsare aSTaka meM 'Namo arahatANaM' Adi paMcanamaskAra mantroccAraNake puNyako kathAeM haiN| isa mantrakA jaina dharmameM bar3A mahattva hai aura uttarakAlameM dhyAna, kriyAkANDa evaM tAntrika prayogoMmeM usakA vizeSa mahattva bar3hA / yadyapi prArambhika zlokoMpara do kramAMka hai ( 12-13 ), tathApi unakI kathA eka hI hai| tRtIya aSTakameM svAdhyAyake puNyakI kathAe~ haiM / svAdhyAyase tAtparya kevala jaina zAstroMke paThanase nahIM hai, kintu unake zravaNa va uccAraNase bhI hai, aura pazu-pakSiyoMko bhI usakA puNya hotA hai / caturtha aSTakameM zIlake udAharaNa varNita haiM / gRhasthoM meM puruSoM ko apanI patnIke prati evaM patnIko patike prati pUrNataH zIlavAna honA cAhie / paMcaka aSTakameM parvopara upavAsoMkA puNya batalAyA gayA hai / upavAsa chaha bAhya tapoMmeM se eka hai, aura usakA pAlana muniyoM aura gRhasthoMko samAna rotise karanA caahie| chaThe khaNDameM pAtra-dAnakA mahattva vaNita hai / isa khaNDameM do aSTaka arthAt solaha kathAeM haiN| ina kathAoMke gaThana aura zaMlIpara bhI kucha dhyAna diyA jAnA yogya hai| pratyeka kathA ke prArambhika eka zloka (eka sthAnapara do zlokoM) meM kathAke viSayakA saMketa kara diyA gayA hai, aura antima zloka ( jo prAyaH lambe chandameM rahatA hai ) AzIrvAdAtmaka aura viSayakI prazaMsAyukta hotA hai| prArambhika padya svayaM granthakAra-dvArA racita haiM, yA pIche jor3e gaye haiM, isakA nirNaya karanA vartamAna pramANoM-dvArA asambhava hai / kathAeM gadya meM varNita hai, aura gadyakI bhASA Uparase to sarala dikhAI detI hai, kintu bahudhA jaTila ho gayI hai| kathAoMke bhItara upakathAoMke samAvezakI bahalatA hai| ina kathAoMmeM bhUta aura bhAvI janmAntaroMkA vistArase varNana kiyA gayA hai jisase kathAvastu meM jaTilatA A gayI hai| yatra-tatra saMskRta va prAkRtake kucha padya anyatrase uddhRta pAye jAte haiM / (6) puNyAsravake mUla srota isa granthakI kathAoMke Adi srotoMkI khoja bhI cittAkarSaka hai / karakaNDu (6), zreNika (8), cArudatta (12-13) dRr3hasUrya (16), sudarzana (17) yamamuni (20), jayakumAra-sulocanA (26.27), sItA (29), nIlo (32) nAgakumAra (34), rohiNI (36-37), bhadrabAhu-cANakya (38), zrIpeNa (42), vajrajaMgha (43), bhAmaNDala (51), AdikI kathAeM jaina sAhityameM suprasiddha haiN| ina kathAoMmeM nAyakake kevala eka janmakA caritramAtra vaNita nahIM hai, kintu aneka janma-janmAntaroMkA, jinameM unake mana, vacana va kAya sambandhI zubha yA azubha karmo ke phaloMkI paramparA pAyI jAtI hai| jisa kramase ina kathAoMkA vistAra huA hai, evaM unameM grathita ghaTanAoMkA samAveza kiyA gayA hai usako pUrNarUpase samajhane-samajhAne ke lie samasta sAhityako chAnabIna karanA Avazyaka hai| adhyayanakI isa paripATIke lie Ara0 viliyamsa kRta TU prAkRta vharsansa oNfa di maNipati-carita ( landana, 1959) kI prastAvanA dekhane yogya hai| yahA~ usa prakArase krama-baddha vistAra. varNana karanekA vicAra nahIM hai, kevala malasrotoMkA sAmAnya saMketa karanekA prayatna kiyA jAtA hai| kahIM-kahIM svayaM puNyAsravakArane apane kucha srotoMkA nirdeza kara diyA hai| udAharaNArtha, bhUSaNa vazyakI kathA (5) meM rAmAyaNakA ullekha hai| vahAM jo jala-keli, dezabhUSaNa aura kulabhUSaNake Agamana tathA bhavAntaroMkA varNana AyA hai, usase pratIta hotA hai ki kartAkI dRSTi raviSeNa kRta padmacarita, parva 83 Adi -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA para hai (pR0 82) / 15vI kathAmeM padmacaritakA spaSTa ullekha hai (pR. 82) / yahAM jo kIcar3ameM phaMse hue hAthoko eka vidyAdhara-dvArA diye gaye paMca-namokAra mantrakA aura usake prabhAvase hAthoke nAmakI patnI sItAkA janma dhAraNa karane va svayaMvara AdikA varNana AyA hai usase raviSeNa kRta padmacarita, parva 106 AdikA abhiprAya spaSTa hai| 7voM aura 43vI kathAoMmeM AdipurANakA ( aura 43vIM meM mahApurANakA bho, pR0 29, 238, 282 ) ullekha hai, jisase unake mUlasrotakA patA jinasena kRta AdipurANa parva 6, 105 Adi evaM parva 4, 133 Adime cala jAtA hai / aura bhI aneka kathAoMke sUtra usI mahApurANameM pAye jAte haiM / jaise - puNya0 kathA mahApurANa 46-256 Adi 45-153 Adi 73 (vizeSataH padya 98 Adi ) 46-268 Adi 26-27 47-259 Adi 28 46-297 Adi 46-348 Adi 71-384 Adi 72-415 Adi 71-429 Adi 71-42 Adi inase spaSTa hai ki puNyAnavakArane apane aneka prasaMgoMpara mahApurANakA upayoga kiyA hai| AThavoM kathA rAjA zreNikakI hai jisameM kahA gayA hai ki vaha bhrAjiSNu ( ? ) kRta ArAdhanAko karnATa TIkAse saMkSepataH lI gayI hai| prophesara DI0 ela0 narasiMhAcArakA anumAna hai ki yahA~ abhiprAya kannaDa vaDDArAdhanAse ho sakatA hai| kintu usake upalabhya saMskaraNameM zreNikako kathA nahIM pAyI jaatii| yaha kathA bRhatkathAkoza (55) meM haiN| vizeSa anusandhAna kiye jAne kI AvazyakatA hai| sambhava hai puNyAzravakArake sammukha kannaDa vaDArAdhanA bhI rahI ho, tathA aura bhI anya prAkRta rcnaaeN| isake pramANameM kucha prasaMgoMpara dhyAna diyA jA sakatA hai| prAkRta uddharaNa 'pecchaha' Adi kannaDa vaDDArAdhanA ( pR 79 ) meM bhI hai aura puNyAsrava ( pR0 223 ) meM bhI / usoke Asa-pAsako kucha anya bAtoMmeM bhI samAnatA hai / vaDDArAdhanAke agale pRSThapara "bolaha, bolaha" Adi uktiyA~ haiM jo puNyAsrava (pR. 223 ) ke pAThase mela khAtI haiM / aura bhI aise samAna prasaMga khoje jA sakate hai| kintu jabataka vaDArAdhanAke samasta srotoMkA patA na cala jAye, tabataka sAkSAt yA parokSa anukaraNakA prazna hala nahIM kiyA jA sktaa| 12-13vIM kathAe~ cArudatta-caritrase lI kahI gayI haiM (pR0 65) / kahA nahIM jA sakatA ki yahA~ abhiprAya usa nAmake kisI svatantra granthase hai, yA aneka granthoM meM prasaMga-vaza vaNita critrse| cArudattakI kathA hariSeNa kRta bRhatkathAkoza (pR065) meM bhI AyI hai, aura usase bhI prAcIna jinasena kRta harivaMzapurANameM bhii| "akSarasyApi" Adi avataraNa ( pR0 74) harivaMza 21-156 se abhinna hai| isase spaSTa hai ki isa kathAko likhate samaya puNyAsravakArake sammukha jinasenakRta harivaMzapurANa rahA hai / 21-22vIM kathAoMmeM unakA AdhAra sukumAra-carita kahA gayA hai| kintu isa granthake viSayameM vizeSa kucha jJAta nahIM hai| tathApi isa kathAkA bRhatkathAkozako 126vIM kathA ( padya 53 Adi ) se tulanA ko jA sakatI hai| kannar3ameM eka zAntinAtha ( I0 1060) kRta sukumAracarita hai ( karnATaka saMgha, zimoga,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 puNyAsrava kathAkoza 1954 ) | Azcarya nahIM jo puNyAsravakArane kucha kannar3a racanAoMkA bhI upayoga kiyA ho| yaha bhI dhyAna dene yogya bAta hai ki unhoMne sukumAlacarita nahIM, kintu sukumAracarita nAma kahA hai / 36-37trIM kathAoMkA AdhAra, svayaM kartAke kathanAnusAra, rohiNIcaritra hai| isa nAmakI saMskRta, prAkRta va apabhraMza meM aneka racanAe~ haiM ( dekhie jinaratnakoza ) / yaha kathA khUba loka - pracalita bhI hai, kyoMki usameM dhArmika vidhi vidhAna sambandhI rohiNI vratakA mAhAtmya batalAyA gayA hai| isakA eka saMskaraNa a~garejImeM bhI anuvAdita ho cukA hai ( dekhie eca0 jAnsanakA lekha : sTaDIja ina Anara oNfa e0 blUmphIlDa, nyU hevena, 1930 ) / yaha kathA bRhatkathAkoza (57) meM bhI hai / kintu prastuta grantha kI kathA meM usakA kucha adhika vistAra pAyA jAtA hai / isa kathAmeM jo zakuna zAstrakA uddharaNa AyA hai vaha bRhatkathAkoza meM bhI hai / 38vIM kathA, granthakArake matAnusAra, bhadrabAhucaritra meM thI / bhadrabAhukA jIvana-caritra aneka kathAkozoM meM pAyA jAtA hai aura ratnandikRta ( saMvat 1527 ke pazcAt ) eka svatantra grantha meM bhI / isI kathA meM usase kucha bhinna cANakya bhaTTArakakI kathAke sambandhameM kahA gayA hai ki vaha " ArAdhanA" se lI gayI hai / isa prasaMga meM yaha bAta dhyAna dene yogya hai ki bhadrabAhubhaTTAra (6) aura cANakya (18) kI kathAeM kannar3a vaDArAdhanemeM bhI haiM aura Upara kahe anusAra, isa grantha se prastuta granthakAra sambhavataH paricita the / ye donoM kathAe~ bRhatkathAkoza ( 131 aura 143 ) meM bhI haiM / 42vIM kathA zrISeNakI hai jisake anta meM granthakArane kahA hai ki ve usakA vizeSa vivaraNa yahIM nahIM denA cAhate, kyoMki vaha unhIM dvArA viracita zAnticaritameM diyA jA cukA hai| isa nAmake yadyapi aneka grantha jJAta haiM ( dekhie jinaratnakoza ), tathApi rAmacandra mumukSukI yaha racanA abhItaka prakAzameM nahIM AyI / isa kathAnakake lie mahApurANa 62-340 Adi bhI dekhane yogya hai / 43vIM kathAmeM usake kucha vivaraNakA AdhAra samavasaraNa grantha kahA gayA hai / ( pR0 272 ) ' 44-45vIM kathAoMke sambandha meM kartAne kahA hai ki ve saMkSepa meM kahI jA rahI haiM, kyoMki ve "sulocanAcarita" meM A cukI haiM / isa nAmakI kucha racanAe~ jJAta haiM ( dekhie jinaratnakoza ) / yaha kathA mahApurANa, parva 46 meM bhI AyI hai / Upara batalAyA jA cukA hai ki granthakAra sugrIva, bAli prabhANDala AdikI kathAe~ rAmakathA se grantha se mela khAte haiM jo isa prakAra haiM : puNya0 kathA 29 31 vajrakarNa 47 48-49 50 rAmacandra mumukSu raviSeNa kRta padmacaritase suparicita haiM; sambandhita haiM / aura prastuta kathAoMke aneka prasaMga usa 10 39 52-55 parva 95 padmacarita 31 33- 130 Adi 5- 135 Adi 31 ,,, 5-58 va 104 31-4 Adi "1 Upara kahA jA cukA hai ki puNyAsrava meM eka zloka jinasena kRta harivaMzapurANase uddhRta kiyA gayA hai| isa granthase bhI kucha kathAoMkA mela baiThatA hai / jaise puNya0 kathA harivaMza pa0 18-19 Adi 60-42 Adi 60-56, 87, 97, 105 Adi
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 13 hariSeNa kRta bRhatkathAkozase mela rakhanevAlI aneka kathAoM kA ullekha Upara A cukA hai| kucha aura kathAoMkA mela isa prakAra hai - puNya0 kathA bR0 ka0 koza 56 16 127 32-33vIM kathAoMke nAyaka ve hI haiM jinake nAma ratnakaraNDaka zrAvakAcAra, 3-18 meM Aye haiM / inakI kathAe~ prAyaH jaisIkI taisI prabhAcandra kRta saMskRta TokAmeM AyI haiN| anumAnata: TIkAkArane hI unheM kathAkozase lo hoMgo, aura unhoMne unheM adhika sauSThavase bhI prastuta kiyA hai| kintu yaha bhI sambhava hai ki ukta donoM granthakAroMne unheM svatantratAse kisI anya hI prAcIna kathAkozase lI hoN| isa prakAra jahA~ taka patA calatA hai, prastuta kathAkozake srota, usameM ullikhita granthoMke atirikta raviSeNa kRta padmacarita, jinasena kRta harivaMza purANa, jinasena-guNabhadra kRta mahApurANa aura sambhavataH hariSeNa kRta bRhatkathAkoza rahe haiN| isake upAkhyAna bahudhA rAma, kRSNa Adi zalAkA puruSoM sambandhI kathAcakroMse, athavA bhagavatI ArAdhanAmeM nirdiSTa dhArmika puruSoMse sambaddha pAye jAte haiM, jinake viSayameM prAcIna TIkAoMke AdhArase sambhavataH aneka kathAkoza race gaye haiN| sambhava hai dhIre-dhIre prastuta kathAoMke aura bhI AdhAroMkA patA cale jinase aneka prApya kathAkozoMke bIca rAmacandra mumukSukI prastuta racanAke sthAnakA ThIka-ThIka mUlyAMkana kiyA jA ske| (7) puNyAsrava : usake sAMskRtika Adi tatva jaisA ki bahudhA pAyA jAtA hai, puNyAsravakI kathAoMmeM jaina dharma aura siddhAnta sambandhI bahuta-sA vivaraNa AyA hai| pAtroMke bhUta aura bhAvI janmAntaroMkA varNana karane meM kevala jJAnI muniyoMkA mahattvapUrNa sthAna hai| jAtismaraNako ghaTanA bahulatAse AyI hai / jaina pAribhASika zabda sarvatra bikhare hae haiN| vidyAdharoM aura unakI camatkArI vidyAoMke ullekha bAraMbAra Ate haiN| choTe-choTe laukika upAkhyAna yatra-tatra samAviSTa kiye gaye haiM, jaise pR0 53 Adipara / vratoMmeM puSpAMjali (4) aura rohiNI (37) vrata pramukhatAse Aye haiM / solaha svapnoMkA pUrA vivaraNa milatA hai (pR0 232) aura usI prakAra kAlake chaha yugoMkA (pR0 257) jo sambhavataH harivaMza purANapara AdhArita hai| samavasaraNakA varNana bhI hai (pR0 272 ) / zreNika, candragupta, azoka, bindusAra Adi aitihAsika samrAToM evaM bhadrabAhu, cANakya Adi mahApuruSoM, tathA tatkAlIna saMgha-bhedoMke ullekha nAnA sandarbhomeM Aye haiM (pRSTha 219, 227; 229 aadi)| jaina kathA sAhityako jaTila zRMkhalAmeM puNyAsrava kathAkozakI kar3I apanA vizeSa mahattva rakhatI hai / racanA bhale hI parvakI ho yA pazcAtakI, kintu ye kathAeM ati prAcIna prAkRta, saMskRta aura kannaDake mala srotoMse pravAhita haiM. isameM sandeha nhiiN| kathAkoza aneka prakAzita ho cake haiM, kintu anekoM abhI bhI likhita rUpameM aprakAzita par3e haiN| yaha bahuta Avazyaka hai ki eka-eka kathAko lekara Adise anta taka usake vikAsakA adhyayana kiyA jaay| isa kAryameM jaina sAhityako dRSTimeM rakhate hue bAhya prabhAvakI upekSA nahIM kI jAnA cAhie / antataH to ina kathAoMkA bhAratIya sAhityakI dhArAmeM hI adhyayana karanA yogya hai| ho sakatA hai ki ina kathAoMmeM kahIM na kevala bhAratIya, kintu antarrASTrIya va vizvavyApI kathA-tatvoMkA patA cala jaay| isI prakArake adhyayanase ina kathAoMke krama-vikAsakA ThIka-Thoka parijJAna ho sakatA Jain Education Internati Shal
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ .14 puNyAsrava kathAkoza hai aura yaha bhI jAnA jA sakatA hai ki yahA~ jo jor3a-tor3a va parivartana kiye gaye haiM unakA yathArtha uddezya kyA hai / (8) puNyAsravakI bhASA sAhityika saMskRta bhASAke jisa loka pracalita rUpako aneka jaina lekhakoMne, vizeSataH pazcima bhArata meM, apanAyA, use jaina saMskRta nAma diyA gayA hai| isa nAmakI kyA sArthakatA hai va usakI bhASA- zAstrIya pArzvabhUmi kyA hai, isakA vicAra bRhatkathAkozakI prastAvanA ( pR0 94 Adi ) meM kiyA jA cukA hai / abhI-abhI DA0 bI0 je0 sAMdezarA aura zrI je0 pI0 ThAkarane isa viSayake samasta adhyayanakA vidhivat upasaMhAra kiyA hai / isake lie unhoMne sAmagrI lI hai merutuMga kRta prabandhacintAmaNi ( san 1305 ), rAjazekhara sUri kRta prabandhakoza ( san 1349), aura purAtana prabandha saMgraha se / isa AdhAra para yaha kahanA asatya hogA ki jaina lekhakoM dvArA prayukta saMskRtakI sAmAnya saMjJA 'jaina saMskRta' hai, kyoMki samantabhadra, pUjyapAda, haribhadra Adi aneka aise jaina lekhaka hue haiM jinakI saMskRta bhASA pUrNataH zAstrIya hai | ataH 'jaina saMskRta' se abhiprAya kevala kucha sImita lekhakoM dvArA prayukta bhASAse hI ho sakatA hai / ina lekhakoM ko apanI bAta suzikSita varga taka hI sImita na rakhakara adhika vistRta jana-samudAya taka pahu~cAnA thA, aura unakI racanAoM ke pratyakSa va parokSa AdhAra bahudhA prAkRta bhASAoMke grantha the / ataH unakI saMskRta laukika boliyoMse prabhAvita ho, yaha svAbhAvika hai / dUsarI bAta yaha bhI hai ki ye lekhaka loka pracalita zailI meM likhanA cAhate the, ataH unhoMne saMskRta vyAkaraNake kaThora niyamoMkA pAlana karanA Avazyaka nahIM samajhA / unakI sarala saMskRta tatkAlika Adhunika boliyoMse prabhAvita huI / usameM dezI zabdoM kA bhI samAveza huA, evaM madhyakAlIna aura arvAcIna zabdoMko saMskRtakI uccAraNa-vidhike anurUpa banAkara prayoga kara liyA gayA / ye prAyaH sabhI pravRttiyA~ puNyAsravakathAkoza meM bhI pAyI jAtI haiM / rAmacandra mumukSu prAkRtake uttarAdhikArI bhI the, aura saMbhavataH unapara yatra-tatra kannaDa zailIkA bhI prabhAva par3A thA / puNyAtravakathAkozake pAThAntaroMse spaSTa hai ki bahudhA ya aura ja, tathA pa aura kha kA paraspara vinimaya huA hai / granthakAra saMdhike niyamoMkA vikalpase hI pAlana karate haiM, kaThoratA se nahIM / isa viSaya meM jo pAThAntara pAye jAte haiM unase anumAna hotA hai ki pratilekhakoMne bhI apanI svacchandatA vartI hai / prastuta saMskaraNa meM prAcIna pratiyoMko mAnyatA dI hai, aura zabdarUpoM ko balapUrvaka vyAkaraNake caukhaTemeM baiThAnekA prayatna nahIM kiyA gayA / yahA~ zabda - sauSThavako apekSA granthakArakA dhyAna kathA aura usake sArAMzakI ora adhika rahA hai / vyAkaraNakI dRSTise azuddha prayogoMke kucha udAharaNa nimna prakAra hai bhUyoktavAn ( 75, 14 ) meM saMdhi azuddha hai / dRzad baddhaH, vRttAntam ( 156-7 ), kaivalyo ( 27013) zata aura sahasra ( 277, 278, 302 Adi ) meM liMga prayoga ThIka nahIM hai / somazarmanke strIliMga rUpa somazarmA ( 51, 12 ) aura somazarmaNI ( 52-1 ) pAye jAte haiM / gacchantI ke lie gacchatI (94-9) prayukta huA haiM / kAraka racanAkI dRSTise pateH ( 154-2, 193-14 Adi ), rAjasya ( 196-5 ), me ( 319-13 va imA ( 165 - 5 ) vicAraNIya haiM / bhUtakAlasaMbandhI tIna lakAroMke hI hai, kintu uktavAn ke lie uktaH ( 140-12 ) va AjJApitau ke lie AjJAto ke lie Akrozate ( 181-10 ) tathA tirobhUtvA ( 100 10 ), namaskRtvA ( ( 291-3 ) dhyAna dene yogya haiM / prayoga meM to bheda nahIM --' kAraka vibhaktiyoMke aniyamita prayoga haiM - upavAso ( 130-12 ) hasta saMjJAm ( 143-4 ), madanamaJjUSayA ( 14-7 ), sarvebhyaH ( 146-9), sItAyA: ( 102-6 ), vajrajaMghasya ( 147 - 8 ) zAkhAyAm ( 100-10 ), gaMgAyAm ( 53-5 ) madahaste ( 91-4 ), tathA bhakSaNe ( 136-8 ), divyabhogAn ( 124 147-7 ), Akrozyate102-6 ), saMsthitvA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 15 12 ), ayodhyAbAhye ( 302-12), pRSTayoH ( 142-2 ), paThitA ( 8-14 ) yahA~ prayukta kAraka vibhaktiyoMke sthAnapara niyamAnusAra anya vibhaktiyA~ apekSita thiiN| inake atirikta yatra-tatra kartA aura kriyAmeM vaiSamya, samAsakI aniyamitatA, dvirukti Adi bhI dekhe jAte haiN| aneka zabda aise Aye haiM jo uccAraNa va arthakI daSTise saMskRta meM pracalita nahIM pAye jAte / kucha prAkRtase Aye hai, aura kucha dezI hai / ( zabda-sUcI aMgarejo prastAvanAmeM dekhie ) (8) nAgarAja kRta puNyAsrava aura usakA rAmacandra mumukSukI kRtise saMbandha nAgarAja kRta puNyAsrava (karNATaka kavi carite, 1, baMgalora, 1924) kannar3a bhASAkA eka campU kAvya hai ! nAgarAjane svayaM apanA, apane pUrvajoMkA tathA apanI kAvya-racanAkA kucha paricaya diyA hai| ve kauzika-gotrIya the, pitAkA nAma viveka viTTaladeva thA jo 'jinazAsana-dIpaka' the aura ve seDimba ( seDama) ke nivAsI the jahA~ aneka naye 'jina caitya-gaha' the / unako mAtA bhAgIrathI, bhrAtA tipparasa aura guru anantavIrya munIndra the / graMthakI puSpikAoMmeM unhoMne apane ko mAsivAlada nAgarAja kahA hai, evaM sarasvatI-mukhatilaka, kavi-mukha-mukura, ubhayakavitA-vilAsa Adi upAdhiyA~ bhI prakaTa kI haiN| granthake AdimeM unhoMne vIrasena, jinasena, siMhanandi, gRddhapiMcha, koNDakuNDa, guNabhadra, pUjyapAda, samantabhadra, akalaMka, kumArasena ( senagaNAdhIza) dharasena aura anantavIryakA ullekha kiyA hai| unhoMne pampa, bandhuvarma, ponna, ranna, gajAMkuza, guNavarya, nAgacandra Adi pUrvavartI kannar3a kaviyoMse protsAhana pAyA thaa| pampa Adi kannar3a kaviyoMke viSaya unakA kathana mahavapUrNa hai| (kannar3a avataraNa aMgrejI prastAvanAmeM dekhie ) / nAgarAjane sagarake logoMke hitArtha apane guru anantavIryako AjJAse zaka 1253 ( I0 1331 ) meM prastuta granyako saMskRtase kannar3ameM rUpAntara kiyaa| unhoMne yaha bhI kahA hai ki unakI kRtiko Aryasenane sUdhArakara adhika cittAkarSaka bnaayaa| ( mala avataraNa aMgarejI prastAvanAmeM dekhiye| nAgarAjake svayaM kathanAnusAra unakI racanAmeM una prAcIna mahApuruSoMkI kathAyeM kahI gayI haiM jinhoneM gRhasthoMke SaT karmoM - devapUjA, gurUpAsti, svAdhyAya, saMyama, dAna aura tapakA pAlana karane meM yaza aura antataH mokSa prApta kiyaa| nAgarAjane apane maulika saMskRta puNyAsravake kartAkA nAma nahIM btlaayaa| kintu jaba hama nAgarAjake kathanako dhyAna meM rakhakara rAmacandra mumukSuko kRtise usakA milAna karate haiM, taba isa bAtameM sandeha nahIM rahatA ki nAgarAjane apanA kannar3a puNyAsrava isI saMskRta granthake AdhArase likhA hai| donoMmeM kathAoMkI saMkhyA samAna hai, aura unakA krama bhI vahI hai| SaT karmoM ke anusAra kathAoMkA vargIkaraNa bhI donoMmeM eka-sA hai / kahIM-kahIM uktiyoM meM bhI samAnatA hai| donoM meM kathAoMke prArambhika padya, zabda aura artha donoM dRSTioMse bahuta kucha samatA rakhate haiN| kintu jahA~ rAmacandra mumukSukA dhyeya binA kAvya aura vyAkaraNAdike guNoMkI ora dhyAna diye kathA-varNana mAtra hai, vahA~ nAgarAja kannar3a bhASAke siddhahasta kavi haiN| ata: unakI racanAmeM bhASA, zailI va kavitvakA vizeSa sauSThava pAyA jAtA hai| unhoMne rAmacandra mamakSake kucha prAkRta uddharaNa to jaise ke taise le lie haiM (pR0 105 ), kintu saMskRta avataraNoM ( pR0 32, 74, Adiko bahudhA kannar3a padyoMmeM parivartita kiyA hai| nAgarAjakI racanAko dekhate hae aisA bhI vicAra uTha sakatA hai ki rAmacandra mamakSane hI usakA AdhAra liyA ho, vizeSataH jabaki unhoMne kannaDake kucha srotoMkA upayoga kiyA hai (pR061)| kintu yaha sambhAvanA nimna kAraNoMse ThIka nahIM jNctii| eka to nAgarAjane spaSTa hI kahA hai ki unhoMne eka pUrvavartI saMskRta puNyAsravakA AdhAra liyA hai| dUsare rAmacandra ne ekAdhika sthAnoMpara apane mUlAdhAroMkA nirdeza
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 puNyAsrava kathAkoza kiyA hai, jinameM saMskRta ke grantha haiM aura kannaDake bhii| ataH koI kAraNa nahIM ki ve yadi nAgarAjakI kRtikA itanA adhika upayoga karate to usakA nirdeza na karate / tIsare, rAmacandrane apane chaha viSaya nirdhArita karanemeM apanI vizeSa maulikatA batalAI hai, aura nAgarAjane usakA anukaraNa mAtra kiyA hai, jisameM unhoMne somadevake yazastilakacampa va padmanandi kRta paMcaviMzatike anusAra kucha zabdabheda kara liyA hai / cauthe, rAmacandrane apane AdhArabhUta granthoMkA bahuta spaSTatAse ullekha kiyA hai, jinameM ArAdhanA - karnATaka TIkA va svayaM kRta zAnticaritakA vaiziSTaya hai, jabaki unhIM sandarbhomeM nAgarAjake campake ullekha, yadi hai bhI to bahuta aniyamita / aura pAMcaveM, jahAM rAmacandrane harivaMza purANakA eka zloka uddhRta kiyA hai (pR0 74 ) vahA~ nAgarAjane usa zlokakA sIdhA kannaDa anuvAda kara DAlA hai| yadi rAmacandrane nAgarAjakI kRtikA AdhAra liyA hotA to unakA ukta zlokako uddhRta karanA asambhava thA / pahale batalA Aye haiM ki rAmacandrane apanI kRtiko apane chaha viSayoMke anusAra chaha khaNDoMmeM vibhAjita kiyA hai, tathA prathama pA~ca khaNDoMmeM ATha-ATha kathAyeM haiM aura chaThe khaNDameM solaha / nAgarAjako isa vargIkaraNakI acchI taraha jAnakArI hai| tathApi unhoMne jisa campU kAvyarUpameM apanI katiko DhAlA hai usakI AvazyakatAnasAra unhoMne bAraha AzvAsoMkI yojanA kI hai jinameM kathAoMkA samAveza nimna prakAra hai :AzvAsa puNya0 kathA wor>> 100 12 9-15 16-20 21-25 26-34 35-37 38-43 43 ( antima bhAga) 44-50 51-58 yahA~ prathama tIna AzvAsoMmeM rAmacandra kI kathAoMkA eka aSTaka pUrNa huA hai| Age nAgarAjake varNanakI ghaTA-bar3hI anusAra AzvAsoMmeM kathAoMko saMkhyAkA koI niyama nahIM rhaa| 43voM kathA do AzvAsoMmeM pala gayI hai| tathApi yaha mAnanA par3egA ki nAgarAjane apane Adarzabhata kathAkozakI nIrasa zailIse Upara uThakara eka zreSTha kannar3a campU kAvyakI sRSTi kI hai / (10) granthakAra rAmacandra mumukSu rAmacandra mumukSune svayaM apane viSayako bahuta kama jAnakArI dI hai| puSpikAoMmeM kahA gayA hai ki ve 'divyamuni kezavanandi' ke ziSya the| antima prazastike anusAra (pR0 337) ye kezavanandi kundakundAnvayI the| unakI prazaMsAmeM kahA gayA hai ki ve bhavya rUpI kamaloMko sUrya ke samAna the, saMyamI the, madanarUpI hAthIko siMhake samAna the, karmarUpa parvatoMke lie vajra the, divya-buddhi the, bar3e-bar3e sAdhuoM aura narezoM dvArA vandita the, jJAnasAgarake pAragAmI the aura bahuta vikhyAta the| unake dharmiSTha ziSya the rAmacandra jinhoMne mahAyazasvI, vAdIbhasiMha mahAmani padmanandise vyAkaraNa zAstrakA adhyayana kiyaa| rAmacandra ne isa puNyAstravakI racanA kI. tathA 57 zlokoMmeM kathAoMkA sArAMza diyA / racanAkA granthAna 4500 hai| yaha saba jAnakArI prazastike
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA prathama tIna padyoMse prApta hotI hai| prazastike antima chaha zloka pochese jor3e gaye pratIta hote haiM / unameM kahA gayA hai ki suvikhyAta kundakundAnvayameM dezIgaNake prasiddha saMghAdhipati padmanandi hue jo ratnatrayase bhUSita the| unake uttarAdhikArI hue mAdhavanandi paNDita jo mahAdevake sadaza gaganAyaka, ziva aura prasiddha the| unake ziSya vasunandi sUri siddhAnta-zAstra-vizArada, mAsopavAsI, vidvatzreSTha the| vasunandike paTTaziSya hue mauli ( mauni ? ) jo bhavyaprabodhaka, deva-vandita aura saba jIvoMke prati dayAlu the| unake paTTapara zrInandi sUri virAjamAna hue jo vividha kalAoM meM kuzala, sAdhuvanda-vandita digambara the / ve AkAzamai pUrNacandra ke samAna, tathA cArvAka, bauddha Adi nAnA darzanoM va zAstroMke jJAtA the| prazastikA yaha bhAga paNyAsravakI kucha pratiyoma jor3A gayA jAna par3atA hai / bahuta sambhava hai ki isa bhAgameM ullikhita padmanandi aura kAra padya domeM ullikhita rAmacandrake vyAkaraNa-guru eka ho hoN| isa prazasti-khaNDa parase rAmacandra mumukSakI guruparamparA nimna prakAra siddha hotI hai :-padmanandi, mAdhavanandi, vasunandi, mauli ( yA mauni ), shriinndi| siddhAntazAstra ke jJAtA basUnandike ullekhase hameM mUlAcAra-TIkAke kartA vasunandi saiddhAntikakA smaraNa AtA hai, jinakA AzAvara ( I0 1234 ) ne aneka bAra ullekha kiyA hai / kintu nAmasAmya mAtraparase kinhIM AcAryoMkA ekatva sthApita karanA ucita nahIM hai, kyoMki vahI nAma bhinna kAlameM, evaM eka hI kAlameM bhI, aneka jaina AcAryoMkA pAyA jAtA hai| rAmacandra mamakSa eka prasiddha granthakAra hai| unhoMne saMskRta aura kannaDa donoM bhASAoM kI racanAoMkA upayoga kiyA hai| nizcayase to nahIM kahA jA sakatA ki ve dezake kisa bhAgake nivAsI the, kintu yaha nizcita hai ki ve kannaDa bhASA jAnate the| unhoMne aneka granthoMkA upayoga kiyA, jaise harivaMza purANa, mahApurANa, bahatkathAkoza aadi| isa granthake prakAzita ho jAnepara vidvAn pAThaka saMbhavata: anya aneka mUla srotoMkA patA lagA skeNge| granthakArake svayaM kathanAnusAra unhoMne eka aura grantha zAntinAthacarita ( pR0 23 ) kI racanA kI thI, kintu isa granthakA abhI taka patA nahIM claa| eka dharmaparIkSA nAmaka grantha padmanandike ziSya rAmacandra munikRta kahA jAtA hai, kintu nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki rAmacandra muni aura rAmacandra mamakSa eka hI hai ( jaina grantha prazasti saMgraha, bhAga 1, dillI, 1954, 1033) / rAmacandrakA saMskRta vyAkaraNakA jJAna paripUrNa nahIM thaa| unakI zailo aura muhAvaroMmeM bahuta zaithilya va skhalana pAye jAte hai / unakI zailIke kucha lakSaNa hameM madhya aura madhyotara kAlIna gajarAta va usake AsapAsake lekhakoMkI zailIkA smaraNa karAte haiN| ho sakatA hai ki inameMke kucha lakSaNa unheM unake prAkRta aura kannaDa srotoMse prApta hue haa| rAmacandra mumukSane apane lekhanakAlakA koI nirdeza nahIM kiyaa| ataH hama kevala sthala kAlAvadhi ho niyata karane kA prayatna kara sakate haiN| unhoMne harivaMza, mahApurANa aura bahatkathAkozakA upayoga kiyA thA, ataeva nizcaya hI ve san 783, 897 va 931-32 se pAzcAtkAlIna haiN| Upara kahA jA cukA hai ki rAmacandra mumukSuko kRtike AdhArase nAgarAjane apanA kannaDa campa san 1331 meM pUrNa kiyA thaa| isa sambandhameM do aura bAtoMpara dhyAna denA yogya hai| yadi pUrvokna vanandika ekatvakI bAta siddha ho jAtI hai to rAmacandra AzAdhara ( 13vIM zatIke madhya ) se pUrvavato tthhreNge| dumara, yadi hamArA yaha anumAna ThIka hai ki ratnakaraNDakake TIkAkAra prabhAcandra ne va kayAye rAmacandrako isa kRtise lI hai, to rAmacandra prabhAcandra (12vIM zatIkA madhya) se bhI pUrva kAlIna siddha hote hai| ye kAlAvadhiyAM aura bhI sannikaTa A jAya yadi paNyAvako prazastimeM ullikhita AcAryoma-se kimIkA ekatva va kAla-niNaya ho sake, tathA paNyAsrava kathA. kozakA anya kathAkozoM, aura vizeSataH prabhA candra kRta kathAkozase pUrvAparatvakA sambandha sthApita kiyA jA ske|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA pRSThAMka 162 orr 233 zloka-kramAMka pRSThAMka kramAMka 1pUjAphala 30. rAjJo prabhAvatI kathA 153 1. kusumAvatI-puSpalatA kathA 1 31. vajrakarNa kathA 155 2. mahArAkSasa vidyAdhara kathA 32. vaNikaputrI nIlI kathA 157 3. zreSThi-nAgadattacara maNDUka kathA 33. ahiMsANuvratI cANDAla kathA 159 4. purohitaputrI prabhAvatI kathA 5 upavAsa-phala 5. bhUSaNavaizya kathA 6. dhanadattagopAla kathA 34. vaizyanAgadattacara nAgakumAra kathA 7. vajradanta cakravartI kathA 35. bhaviSyadatta vaizya kathA 186 8. zreNika rAjA kathA 36-37. dhana mitraputro durgandhA va durgandhakumAra 2paMca-namaskArapada-phala kathA 198 38. nandimitra kathA 9. vRSabhacara sugrIva kathA 215 39. jAmbavatI kayA 230 10. markaTacara supratiSThitamuni kathA 11. vindhyakIrtiputrI vijayazrI kathA 40. lalitaghaTa zrIvardhana kumArAdi kathA 231 12-13 vAgvalicara aja va rasadagvavaNik kathA 65 41. caNDa cANDAla kathA 14. sarpa-sarpiNIcara dharaNendra-padmAvatI kathA 75 6 dAna-phala 15. bhUtapUrva hastinI sItA kathA 42. zroSeNa rAjA kathA 235 16. dRDhasUrya cora kathA 43. vajrajaMgha rAjA kathA 238 17. subhaga gopAlacara sudarzana seTha kathA 44-45. kabUtara-yugala va kuberakAnta seTha kathA 283 3 zrutopayoga-phala 46. suketu seTha kathA 295 18. bhUtapUrva hariNa-vAlimuni kathA 96 47. Arambhaka dvija kathA 301 19. bhUtapUrva haMsa-prabhAmaNDala kathA 99 48. vipra indhaka-pallava ( nala-nola ) kathA 303 20. yamamuni kathA 104 49. vipraputra vasudeva-sudeva kathA 21-22 sUryamitra dvija va cANDAlaputrI kathA 106 sUyAmatra dvija va cANDAlaputrA kathA 106 50. dhAraNa rAjA ( dazaratha ) kathA 307 23. vidyudvega cora ( bhImakevalI ) kathA 128 51. bhAmaNDala kathA 24. nandIzvara deva ( bhUtapUrva cANDAla ) kathA 132 52. prAmakUTaputrI yakSadevI kathA 310 25. sahadevIcara vyAghrI kathA 134 53. rudradAsa patnI vinayazrI kathA 311 4 zIla-phala 54. vaizyapatnI nandA ( gaurI ) kathA 312 26-27. jayakumAra-sulocanA kathA 137 55. rAjaputrI vinayazrI kathA 28. kuberapriya seTha kathA 139 56. akRtapuNya (dhanyakumAra ) kathA 315 29. janakaputrI sItA kathA 144 57. agnilA brAhmaNI kathA 81 313
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM namo vItarAgAya // zrI-rAmacandra-mumukSu-viracitaM puNyAsravakathAkozam zrIvIraM jinamAnamya vastutattvaprakAzakam / vadaye kathAmayaM granthaM puNyAnavAbhidhAnakam / / [1] tadyathA / vRttam / puSpopajIvitanuje varabodhahIne jAte priye prthmnaakptergunnaaddhye| zrIjainagehakutapaM bhuvi pUjayantyau nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 1 // __ asya vRttasya kthaa| tathAhi-jambUdvIpe pUrvavidehe vatsakAvatIviSayasyAryakhaNDe susImAnagarAdhipatiH sakalacakravartI varadattanAmA RSinivedakena vijJapta:-he deva, asya nagarasya bAhyasthitagandhamAdanagirau zivaghoSatIrthakarasamavasRtiH sthiteti zrutvA saparivArastatra gatvA jinaM pajayitvA gaNadharAdInabhivandya svakoSThe upvissttH| tAvattatra dve devyau pradhAnadevairAnIya saudharmendrasya 'he deva, tava devyAvime' iti samarpite dRSTvA cakravartinA tIrtha vastuke yathArtha svarUpako prakAzita karanevAle zrI vIra jinendrako namaskAra karake maiM puNyAsrava nAmaka isa kathAsvarUpa granthako kahatA hU~ / ___vaha isa prakArase / vRtta-- puSpoMse AjIvikA karanevAle (mAlI)kI do lar3akiyA~ samyagjJAnase rahita ho karake bhI zrIjinamandirakI deharIkI pUjA karaneke kAraNa prathama svargake indrakI guNoMse vibhUSita ballabhAe~ huI / isIlie maiM jinendra prabhukI nirantara pUjA karatA hU~ // 1 // isa vRttakI kathA- jambUdvIpake pUrva videhameM vatsakAvatI dezake bhItara sthita AryakhaNDameM susImA nAmakI nagarI hai| usakA adhipati varadatta nAmakA sakala cakravartI (chahoM khaNDoMkA svAmI) thaa| kisI eka dina RSinivedaka ( RSike AgamanakI sUcanA denevAlA ) ne usase prArthanA kI ki he deva ! isa nagarake bAhya bhAgameM jo gandhamAdana parvata hai usake Upara zivaghoSa tIrthaMkarakA samavasaraNa sthita hai| isa zubha samAcArako sunakara usa varadatta cakravartIne parivArake sAtha vahA~ jAkara jinadevakI pUjA kii| tatpazcAt vaha gaNadhara AdikI vaMdanA karake apane koThemeM baiTha gayA / usI samaya vahA~ pradhAna devoMne do deviyoMko lAkara saudharma indrase yaha kahate hue ki he deva ! ye ApakI deviyA~ haiM, unheM usake lie samarpita kara diyaa| yaha dekhakara cakravartIne
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAlayakathAkozam [1-2 karaH pRSTa ime pazcAtkimityAnIte iti / tIrthakadAha- idAnImutpanne / kena puNyaphaleneti cecchRNu / atraiva nagare mAlAkAriNyAvekamAtRke kusumAvatIpuSpalatAsaMze puSpakaraNDakavanAt puSpANi gRhItvA gRhamAgacchantyau mArgasthajinAlayasya dehalikAM nityamekaikena kusumena pUjayantyau adya tatra vane sarpadaSTe mRtveme devyau saMpanne / iti zrutvA sarve pUjAparA babhUvuriti // 1 // [2] samyaktvabodhacaraNaiH khalu varjito nA svargAdisaukhyamanubhUya viyshcreshH| pUjAnumodajanitAd bhavati sma puNyA nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 2 // asya vRttasya kathA / tathAhi-laGkAnagaryA rAkSasakulodbhavo mahArAkSasanAmA viyaJcararAjo manoharodyAnaM jalakrIDAthai gataH sarovaragatakamale mRtaM SaTpadamekamavalokya savairAgyastatra bhraman kaMcana muniM dRSTvA pRSTavAn-he muninAtha, mama puNyAtizayakAraNaM kathayeti / kathayati sma yatiH- atraiva bharate suramyadezasthapodanezakanakarathena jinapUjA kAriteti / tatra tadA tvaM dezAntarI bhadramithyASTiH prItiMkaranAmA sthito'si / pUjAnumodena janitapuNyenAyurante tIrthakara prabhuse pUchA ki inheM pIche kyoM lAyA gayA hai| isake uttarameM tIrthakarane kahA ki ve isI samaya utpanna huI haiN| ve kisa puNyake phalase utpanna huI haiM,yaha yadi jAnanA cAhate ho to use maiM kahatA hU~, suno| isI nagarameM kusumAvatI aura puSpalatA nAmakI do mAlAkAriNI ( mAlIkI kanyAyeM ) thIM jo eka hI mAtAse utpanna huI thiiN| ve puSpakaraNDaka vanase puSpoMko grahaNa karake ghara Ate samaya mArga meM sthita jinabhavanakI deharIkI eka eka puSpase pratidina pUjA kiyA karatI thiiN| Aja usa vanameM pahu~canepara unheM sarpane kATa liyA thA, 'isase maraNako prApta hokara ve ye deviyA~ utpanna huI haiM / isa vRttAntako sunakara saba jana pUjAmeM tatpara ho gaye // 1 // __ samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrase rahita manuSya pUjAke anumodanase utpanna hue puNyake prabhAvase svargAdike sukhako bhogakara vidyAdhara rAjA huA hai| isaliye maiM nirantara jinendra prabhukI pUjA karatA hU~ // 2 // isa vRttakI kathA isa prakAra hai-laMkA nagarIke bhItara rAkSasakulameM utpanna huA eka mahArAkSasa nAmaka vidyAdharoMkA rAjA thA / vaha manohara udyAnameM jalakrIr3Ake liye gayA thaa| vahA~ usane sarovarameM sthita kamalake bhItara mare hue eka amarako dekhA / isase use bar3A vairAgya huaa| usane vahA~ ghUmate hue kisI muniko dekhakara pUchA- he munIndra ! mere puNyake atizayakA kAraNa khiye| munine usake puNyAtizayakA kAraNa isa prakAra kahA- isI bharata kSetrake bhItara suramya dezameM sthita eka paudana nAmakA nagara hai| usakA svAmI kanakaratha thaa| usane jinapUjA karAyI thI / vahA~ prItiMkara nAmase prasiddha bhadra mithyAdRSTi tuma dezAntarase Akara sthita the| usa pUjAkI 1. za . mekena / 2. ba nApUjayatAM / 3. za janitA bhavati / 4. pha za 0gataH kmle| 5.5 kathayati ytiH|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-3] 1. pUjAphalam 3 mRtvA yakSo jAto'si / puNDarIkiNyAM munivRndadAvAgnijanitopasarga nivAryAyurante tanuM tyaktvA puSkalAvatIviSayasthavijayArdhavAsiviyaccararAjataMDillaGghazrIprabhayoH putro mudito bhUtvA kaumAre dIkSito'si / amaravikramaviyaccarezazriyamAlokya kRtanidAnaH samAdhinA sanatkumArasvarge'maro bhUtvA Agatya tvaM jAto'si iti zrutvA svaputrAbhyAmamararAkSasabhAnurAkSasAbhyAM rAjyaM datvA munirbhUtvA mokSaM gata iti // 2 // [3] bheko vivekavikalo'pyajaniSTa nAke dantairgRhItakamalo jinapUjanAya / gacchan sabhAM gajahato jinasanmateH sa nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 3 // asya kathA- atraivAryakhaNDe magadhadezastharAjagRhanagarezaH zreNikaH RSinivedakena vijJaptaH- he deva, vardhamAnasvAmisamavasaraNaM vipulAcale sthitamiti zrutvAnandena tatra gatvA jinaM pUjayitvA gaNadharaprabhRtiyatInabhivandha svakoSThe upaviSTo yAvaddharma zRNoti tAvajagaanumodanA karanese utpanna hue puNyake prabhAvase tuma Ayuke antameM marakara yakSa utpanna hue the| isa paryAyameM tumane puNDarIkiNI nagarIke bhItara munisamUhake Upara vanAgnise utpanna hue upasargako dUra kiyA thaa| isase tuma Ayuke antameM zarIrako chor3akara puSkalAvatI dezake bhItara sthita vijayAdha parvatake Upara nivAsa karanevAle vidyAdhararAja taDillaMghake mudita nAmaka putra utpanna hue the| usakI ( tumhArI ) mAtAkA nAma zrIprabhA thaa| usa paryAyameM tumane kumAra avasthAmeM hI dIkSA le lI thii| tatpazcAt tapa karate hue tumane amaravikrama nAmaka vidyAdhara narezako vibhUtiko dekhakara nidAna kiyA thA---usakI prAptikI icchA kI thii| isase tuma samAdhipUrvaka maraNako prApta hokara prathama to sanatkumAra kalpameM deva utpanna hue the aura phira vahA~se cyuta hokara tuma (mahArAkSasa vidyAdhara ) hue ho| isa pUrva vRtAntako sunakara mahArAkSasa apane amararAkSasa aura bhAnurAkSasa putroMko rAjya dekara muni ho gayA evaM muktiko prApta huA // 2 // viveka ( vizeSa jJAna ) se rahita jo meMDhaka jinapUjAke abhiprAyase dA~toMke madhyameM kamalapuSpako dabAkara sanmati ( vardhamAna ) jinendrakI samavasaraNasabhAko jAtA huA mArgameM hAthIke pairake nIce par3akara mara gayA thA vaha svargameM deva utpanna huA thaa| isalie maiM nirantara jinendra prabhukI pUjA karatA hU~ // 3 // isakI kathA- isI AryakhaNDameM magadha dezake bhItara rAjagRha nAmakA nagara hai| kisI samaya usakA zAsaka zreNika nareza thA / eka dina RSinivedakane Akara zreNikase nivedana kiyA ki he deva ! vipulAcala parvatake Upara vardhamAna svAmIkA samavasaraNa sthita hai| isa bAtako sunakara zreNikane vahA~ jAkara Anandase jina bhagavAnakI pUjA kI aura tatpazcAt vaha gaNadharAdi muniyoMkI vandanA karake apane koThemeM baiTha gayA / vaha vahA~ baiThakara dharmazravaNa kara hI rahA thA ki itanemeM eka deva lokako AzcaryAnvita karanevAlI vibhUtike sAtha samavasaraNameM Akara upasthita huaa| usakI 1. pa vijayaccararAja, pha viyaccararAjA /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 1-4 : dAzcaryavibhUtyA maNDUkAGkitamukuTadhvajopeto devaH samAyAtaH / taM dRSTvA sAzcaryahRdayaH zreNikaH pRcchati sma gaNezam - ayaM kimiti pazcAdAgataH kena puNyaphalena devo'bhUditi / gaNabhRdAhaatraiva rAjagRhe zreSThI nAgadattaH zreSThinI bhavadattA / zreSThI nijAyurante Artena mRtvA nijabhavanapazcimavApyAM maNDUko jAto nijazreSTinIM vilokya jAtismaro jajJe / tannikaTe yAvadAgacchati palAya gRhaM praviSTA / sa raTan sarasi sthitaH / evaM' yadA yadA tAM pazyati tadA tadA sanmukhamAgacchati tadA tadA sA nazyati / tayaikadAgato'vadhibodhaH suvratanAmA muniH pRSTaH kaH sa bheka iti / muninoktaM nAgadattazreSThIti zrutvA tathA svagRhaM nItvA taducitapratipattyA dhRtaH / zrIvIranAthavandanAnimittaM tvayA kAritA nandabherI ninAdAjinAgamanaM jJAtvA sa bheko dantaiH kamalaM gRhItvA atrAgacchan mArge tava gajapAdena hataH sa devo'bhUditi zrutvA bheko'pi pUjAnumodana devo jAto manujaH kiM na jAyate // 3 // 4 [ 4 ] viprasya dehajacarApi suro babhUva puSpAJjalervidhimavApya tato'pi cakrI / muktazca divyatapaso vidhimAvidhAya nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi ||4|| dhvajA aura mukuTameM meMDhakakA cihna thA / usako dekhakara zreNikake hRdaya meM bar3A Azcarya huA / usane gaNadhara se pUchA ki he bhagavan ! yaha deva pIche kyoM AyA hai aura vaha kisa puNyake phalase deva huA hai / gaNadhara bole- isI rAjagRha nagara meM eka nAgadatta nAmakA seTha thA / usakI patnIkA nAma bhavadattA thA | vaha seTha apanI Ayuke anta meM Artta dhyAnake sAtha marakara apane hI bhavana ke pazcima bhAgameM sthita bAvar3I meM meMDhaka utpanna huA thA / use vahA~ apanI patnI ko dekhakara jAtismaraNa ho gayA / vaha jaba taka usake samIpameM AtA thA taba taka vaha bhAgakara ghara ke bhItara calI jAtI thI / vaha zabda karate hue usa bAvar3I ke bhItara sthita hokara ukta prakArase jaba jaba bhavadattA - ko dekhatA taba taba usake nikaTa AtA thA / parantu vaha Darakara bhAga jAtI thI / bhavadattAne eka samaya upasthita hue suvrata nAmaka avadhijJAnI munise pUchA ki vaha meMDhaka kauna hai / munine kahA ki vaha nAgadatta seTha hai / yaha sunakara vaha use apane ghara le gii| vahAM usane use usake yogya AdarasatkAra ke sAtha rakkhA / tumane jo zrI mahAvIra jinendrakI vandanA ke liye AnandabherI karAyI thI usake zabdako sunakara aura usase jinendrake Agamanako jAnakara vaha meMDhaka dA~toMse kamalapuSpakolekara yahA~ A rahA thaa| vaha mArgameM tumhAre hAthI ke paira ke nIce dabakara maraNako prApta hotA huA yaha deva huA hai| isa vRttAntako sunakara yaha vicAra karanA cAhie ki jaba pUjA kI anumodanAse meMDhaka bhI deva ho gayA taba bhalA manuSya kyA na hogA - vaha to muktiko bhI prApta kara sakatA hai // 3 // puSpAMjali kI vidhiko prApta karake - puSpAMjali vratakA paripAlana karake - bhUtapUrva brAhmaNakI putrI pahile deva huI, phira cakravartI huI, aura tatpazcAt divya tapakA anuSThAna karake muktiko bhI prApta huI / isaliye maiM nirantara jinendra prabhukI pUjA karatA hU~ ||4|| tatraiva sthitaH evN| 2 pa 0 varamapi ba bvarApi, za 0 caropi / 1. pha sarasi sthitaH sa ca maNDUkaH 3. za vi /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ H 1-4 ] 1. pUjAphalam 4 asya kathA- - jambUdvIpe pUrvavidehe sItAnadI dakSiNataTayAM maGgalAvatIviSaye ratnasaMcayapurezo vajraseno devI jayAvatI / sA caikadA prAsAdoparimabhUmau sakhIjanaparivRtA divyAsane upaviSTA dizamavalokayantI jinendrAlayAt paThitvA nirgatasukumArabAlakAn vilokya 'mama kadA putro bhaviSyati' iti vicintya duHkhenAzrupAtaM kurvatI sthitA / kayAcitsakhyA bhUpaterniveditam- 'deva, jayAvatI devI rudatI tiSThati' iti zrutvA rAjA tatra gatvA tAM vilokyArdhAsane upAvizya svottarI yeNAzrupravAhaM vilopayan pRcchati sma devIM duHkhakAraNam / sA na kathayati tadA kayAcitsakhyoktaM paraputrAn dRSTvA duHkhitA babhUveti / devI putrArthinIti zrutvA rAjA Ahe - he devi, ehi yAvastAvajjinaM pUjayitumiti duHkhaM vismArayituM jinAlayaM nItA tena | jinaM pUjayitvA jJAnasAgaramumuttuM ca vanditvA dharmazruteranantaraM rAjA pRcchati sma tasyA devyAH putro bhaviSyati na veti / tato muniruvAca - SaTkhaNDAdhipatizcaramAGgaputro bhaviSyatIti / tataH saMtuSTau dampatI gRhaM gatau / tataH katipayadinaistanujo'janiSTa / tasya ratnazekhara iti nAma kRtvA sukhena sthitau mAtApitarau / sa ca vRddhiMgataH saptavarSAnantaraM tajinAlaye jainopAdhyAyAntike paThituM samarpitaH / katipayadinaiH sakalazAstravidyAsu kuzalo jAto yuvA ca / ekadA caitrotsave vanaM jalakrIDArthaM gataH / jalakrIDAnantaraM tatra maNimaNDapasthe I isakI kathA - jambUdvIpa ke pUrva videhameM sthita sItA nadI ke taTapara maMgalAvatI dezake antargata ratnasaMcayapura hai / usake rAjAkA nAma vajrasena aura usakI patnIkA nAma jayAvatI thA / vaha eka samaya mahalake Upara chatapara sakhIjanoM ke sAtha divya Asanapara baiThI huI dizAkA avalokana kara rahI thI / itane meM kucha sukumAra bAlaka par3ha karake jinAlayase bAhara nikale / unako dekhakara vaha 'mujhe kaba putra hogA' isa prakAra cintAtura hotI huI duHkhase A~suoM ko bahAne lagI / kisI sakhIne isa bAta kI sUcanA karate hue rAjAse nivedana kiyA ki he deva ! rAnI jayAvatI rudana kara rahI hai / isa bAtako sunakara rAjA antaHpurameM gayA / usane vahA~ ardhAsanapara baiThate hue devIko rudana karatI huI dekhakara apane dupaTTAse usake azrupravAhako poMchA aura duHkhake kAraNako pUchA / parantu usane kucha nahIM khaa| taba kisI sakhIne kahA ki yaha dUsaroMke putroMko dekhakara dukhI ho gaI hai / rAnI putrakI abhilASA karatI hai, yaha sunakara rAjAne usase kahA ki he devi ! Ao jinapUjAke liye caleM / isa prakAra vaha duHkhako bhulAne ke liye use jinAlaya meM le gayA / vahA~ rAjAne jina bhagavAn kI pUjA kI aura phira jJAnasAgara mumukSukI vandanA karake dharmazravaNa karaneke pazcAt usane unase pUchA ki isa devIke putra hogA yA nahIM / muni bole- isake chaha khaNDoM kA svAmI ( cakravartI ) caramazarIrI putra hogA / isase santuSTa hokara ve donoM pati-patnI ghara vApisa gaye / tatpazcAt kucha hI dinoMmeM usake putra utpanna huA / usakA ratnazekhara nAma rakhakara mAtA aura pitA sukhapUrvaka sthita hue / vaha kramazaH vRddhiko prApta hokara jaba sAta varSakA ho gayA taba use par3hane ke liye jinAlaya meM jaina upAdhyAyake pAsa bhejA gayA / vaha thor3e hI dinoMmeM samasta zAstra - vidyAoM meM pravINa ho gyaa| aba vaha javAna ho gayA thaa| eka dina vaha vasantotsavameM jalakrIr3A karane ke liye vanameM gayA / jalakrIr3Ake pazcAt vaha maNimaya maNDapameM sthita anupama siMhAsanapara 5 1. ba 'Aha' nAsti / 2. za vismariyituM / 3 za zrutenantaraM / 4 pa za SaTSaMDAdhipati0 / 5. za bhaviSyati iti taH / 6 pa maMDapAstha /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathA koza [ 1-4 : vicitra siMhAsane Asito vilAsinIkRtanRtyaM pazyan yadA tadA kazvidvidyAdharo gagane gacchaMstasyopari vimAnAgate tatrAvatIrNaH / itaretaradarzanena paraspara snehaM gatau / tata ucitasaMbhApaNAnantaramekAsane upaviSTau / tato ratnazekhareNoktaM 'kastvaM kasmAdAgato'si tava darzanena mama prItiH pravartate' iti / khecaro brUte - zRNu he mitra, atraiva vijayArdhe dakSiNazreNyAM surakaNThapurezajayadharmavinayAvatyoH putro'haM meghavAhanaH sakalavidyAsanAthaH / mama pitA mahA rAjyaM dattvA dIkSitaH / svecchAvihAraM gacchan tvAM dRSTavAnahamiti pratipAdya taM pRSTavAn khecarastvaM ka iti / ratnazekharaH kathayati - etadratnasaMcayapurezavajrasenajayAvatyoH tanujo'haM' ratnazekhara nAmeti kathitau sakhitvaM gatau / tato ratnazekhareNoktaM merujinAlayadarzane me vAJchA vartate iti / itareNoktaM tarhi kuru vimAnArohaNaM yAvastatreti / tenoktaM- svasAdhitavidyayA gantumicchAmi / tataH khecareNa mantro dattaH, imaM japeti / tadanu parijanaM visRjya tamevottarasAdhakaM vidhAya yAvajapati tAvat paJcazatavidyAH samAgatya bhaNanti sma preSaNaM prayaccheti / tato divyavimAnamAruhyArdhatRtIyadvIpeSu sthitajinAlayAn pUjayitvA svaviSayavijayArdha vAsisiddha kUTamAgato jinaM pUjayitvA tanmaNDape yAvadupavizya sthitau tAvattatraM vijayArghadakSiNazreNistharathanUpurezavidyudvegasukhakAriNyoH putrI madanamaJjUSA svavilAsinIsahitA jinaM draSTuM samA 6 baiThakara jaba vezyA nRtyako dekha rahA thA taba koI vidyAdhara AkAzamArga se jAtA huA usake Upara vimAnake Anepara vahA~ nIce utarA / ve donoM eka dUsare ko dekhakara paraspara meM snehako prApta hue / taba samucita sambhASaNake bAda ve donoM eka Asanapara baiThe / pazcAt ratnazekhara ne pUchA- tuma kauna ho aura kisa kAraNase yahA~ Aye ho, tumako dekhakara mujhe prIti utpanna ho rahI hai / vidyAdhara bolA suno - he mitra ! isI vijayArdhaM parvatake Upara dakSiNa zreNimeM surakaNThapura hai / usakA svAmI dharma hai / usakI patnIkA nAma vinayAvatI hai| ina donoMkA maiM meghavAhana nAmakA putra hU~ jo samasta vidyAoMkA svAmI hai / merA pitA mujhe rAjya dekara dIkSita ho cukA hai / maiM svecchA se vihAra karatA huA jA rahA thA ki tumheM dekhA / isa prakAra kahakara vidyAdhara ne usase pUchA ki tuma kauna ho / ratnazekhara bolA- maiM isa ratnasaMcayapura ke adhIzvara vajrasenakA ratnazekhara nAmaka putra hU~ | merI mAtAkA nAma jayAvatI hai| isa prakAra kahanepara una donoM meM mitratA ho gaI / pazcAt ratnazekhara ne kahA ki maiM meru parvata ke Upara sthita jinAlayoMke darzana karanA cAhatA hU~ / isapara meghavAhana kahA ki to phira vimAnameM baiTho aura calo vahA~ caleM / usane kahA ki maiM apane dvArA siddha kaI vidyA se vahA~ jAnA cAhatA hU~ / taba vidyAdharane use maMtra diyA aura kahA ki isakA jApa karo / tatpazcAt vaha sevaka samUhako chor3akara aura usIko uttama sAdhaka karake jaba taka usakA jApa karatA hai taba taka pA~ca sau vidyAoMne upasthita hokara yaha kahA ki hameM AjJA dIjiye / taba ve donoM divya vimAnameM baiThakara gaye aura ar3hAI dvIpoMke bhItara sthita jinAlayoM kI pUjA karake apane dezameM sthita vijayArdha parvatavAsI siddhakUTake Upara A gye| vahA~ jina bhagavAnkI pUjA karake ve usake maNDapameM baThe hI the ki itane meM vahA~ vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNimeM sthita rathanUpurake rAjA vidyudvega aura rAnI sukhakAriNIkI putrI madana 1. phapradeza / 2. pavinayavatyoH, za vinayAvatyauH / 3 za dRSTavAn 'hamiti / 4. pha ba vajrasenatanujo'haM za vajrasenajayAvatyo tanujohaM / 5. za kathito / 6. ba japet / 7. ba 0ttaraM sAdhakaM / 8. pha vijayArddha vA siddha0 / 9 pa tanmaMDape yAvadupavizpa sthitau tau dvo tAvattatra, pha yAvattanmaMDape upavizya sthitI tAvattatra /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-4] 1. pUjAphalama 4 gato taM dRSTAtivihvalIbabhUva / tad vRttAntamAkarNya tatpitrA tatrAgatya mitreNa sArdhaM svgRhmaaniitH| tatratyAzeSavidyAdharakumArabhayena tatsvayaMvaraH kRtH| tayA tasya mAlA nikSiptA / tadA sarve viyaccarAH kruddhAH svamantrivacanamullaGa ghya kadanodyatA jaataaH| tathApi mantrivacanena saMdhAnAya tannikaTamajitanAmAnaM dataM pressyaamaasH| sa gatvA ratnazekharaM vijJaptavAnahe bhUmipa, dhUmazekharaprabhRtikhecararAjaistavAntikaM prsthaapito'hm| te sarve'pi tvayi snihyanti vadanti ca khecarendrakanyAmasmAkaM samarpya ratnazekharaH sukhenAstAmiti / tasmAt kanyAM teSAM samarpayeti zrutvA meghavAhanamukhamavalokyoktavAn- anayA dhiyA tavezvarANAM zirAMsi kabandheSu na tiSThanti / yAhi, raNAGgaNe sthAtuM teSAM nirUpayeti visarjito dUtaH / tasmAtte sarvamavadhArya raNAvanau sthitaaH| teSAM sthitiM vilokya ratnazekharameghavAhanau vidyayA cAturaGgaM vidhAya vidyudvegena sArdhamAjiraGge sthitau / khecarai tyavargoM yoddhaM nirUpito rtnshekhrennaapi| tato yathocitaM bhRtyavargau yuddhaM ckrtuH| bRhadvelAyAM khecarapadAtirnaSTA, tathAzvArohA rathikA yodhAzca / svasainyabhaGgavIkSaNAt kruddhairviyaJcarairmukhyaiH samastairveSTito ratnazekharaH / tato nijahastasthitakodaNDavisarjitabANamukhyairbahUn jaghAna / tato'nekavidyAbANA visrjitaastaiH| tAn maMjUSA apanI vilAsiniyoM ( sakhiyoM ) ke sAtha jinadarzanake liye aaii| vaha usako dekhakara atizaya vihvala ( kAmapIr3ita ) ho gii| usa vRttAntako sunakara usakA pitA vahA~ AyA aura mitrake sAtha use ( ratnazekharako) apane gharapara le gyaa| usane vahA~ rahanevAle samasta vidyAdhara kumAroMke bhayase usakA svayaMvara kiyA / madanamaMjUSAne ratnazekharake galemeM mAlA DAla dI / taba saba vidyAdhara Rddha hote hue apane mantriyoM ke vacanakA ullaMghana karake yuddhake liye tatpara ho gye| phira bhI una logoMne maMtriyoMke kahanese sandhike nimitta ratnazekharake pAsa ajita nAmaka dUtako bheja diyA / usane jAkara ratnazekharase nivedana kiyA ki he rAjan ! dhUmazekhara Adi vidyAdhara rAjAoMne mujhe Apake pAsameM bhejA hai| ve saba hI Apase snehapUrvaka kahate haiM ki vidyAdharakanyAko hameM / dekara ratnazekhara sukhapUrvaka rahe / isaliye Apa unheM kanyAko de deN| isa bAtako sunakara meghavAhanake mukhakI ora dekhate hue ratnazekharane usase kahA ki isa durbuddhise tumhAre svAmiyoM ke zira dhar3oMmeM rahanevAle nahIM haiN| jAo aura unase raNAGgaNameM sthita honeke liye kaha do| isa prakAra kahakara ratnazekharane dUtako vApisa kara diyaa| dUtase ve isa sabako suna karake yuddhabhUmimeM upasthita ho gaye / unako yuddhabhUmimeM sthita dekhakara ratnazekhara aura meghavAhana vidyAke balase caturaMga senAko nirmita karake vidvegake sAtha yuddhabhUmimeM A ddtte| vidyAdharoMne bhRtyavargako (senAko) yuddhake liye AjJA dii| taba ratnazekharane bhI apane bhRtyavargako yuddha karanekI AjJA dii| taba yathAyogya donoM orakA bhRtyasamUha yuddha karane lgaa| isa prakAra bahuta kAlake bItanepara vidyAdharoMkI senA ( padAti ) naSTa ho gaI tathA azvArohI va rathArohI subhaTa bhI naSTa ho gye| apanI senAko naSTa hote dekhakara krodhako prApta hue mukhya samasta vidyAdharoMne ratnazekharako veSTita kara liyaa| taba usane apane hAthameM sthita dhanuSase mukhya bANoMko chor3akara bahuta-se vidyAdharoMko prANarahita kara diyaa| isase una vidyAdharoMne ratnazekharake Upara aneka vidyAbANa chodd'e| unako 1. ba dRssttumaagtaa| 2. pa dhUmazikha, za dhUmazikhara / 3. za 0varge yoddhaM niruupito| 4. zaba bhRtyvrgo|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 1-4 : pratividyAvANairvinirjitavAnuktavAMzce - adyApi mama sevAM kRtvA sukhena tiSThatheti / tato varavastUpAyanena zaraNaM praviSTAH / tadanu jagadAzcaryavibhUtyA samastaiH sArdhaM puraM praviSTaH sumuhUrte kanyAM pariNItavAMzca / kiyanti dinAni tatra sthito mAtApitrordarzanotkaNThito'bhUt / tato viyazvararAjaiH zvazureNa vanitayA mitreNa ca vimAnamAruhya nabho'GgaNaM vyApya svapuratadAgamaM jJAtvA pitA saparivAraH sanmukhaM yayau, taM dRSTvA sukhI babhUva / puraM pravizya mAtaraM praNamyAgataviyaccarANAM prAghUrNakriyAM vidhAya katipayadinaistAn visa sukhena sthitaH / mAgataH ekadA ghanavAhanamaJjUSAbhyAM meruM gatvA tatratyajinAlayAn pUjayitvA ekasmin jinA - ye yAvatiSThati tAvad gagane'mitagati-jitArinAmAnau cAraNAvavatIrNau / to vanditvopavizya dharmazruteranantaraM pRSTavAn mama puNyAtizayahetuM meghavAhanamadanamaJjaSayorupari mohasya ca kathayeti / kathayati yatinAthastathAhi -- atraiva bharate AryakhaNDasthamRNAlanagaryA zaMbhavanAthatIrthAntare rAjAjani jitArirdevI kanakamAlA purohitaH zrutakIrtistadbrAhmaNI bandhumatI putrI prabhAvatI / sA rAjatanayA ca jainapaNDitAsamIpe paThitA / ekadA bandhumatyA saha saM purohitaH svavAsakrIDAbhavanaM krIDituM gataH / krIDAvasAne nidritA sA / bhramituM gataH / bandhumatI zarIragata saurabhAsaktAgatena sarpeNa daSTA mRtA / sA tenAgatyAlapitA yadA na vakti tadA 8 pratipakSabhUta vidyAbANoMse jItakara ratnazekhara bolA ki tuma loga aba bhI merI sevA karake sukhapUrvaka raha sakate ho| taba ve vidyAdhara uttama vastuoM ko bheMTa karake ratnazekhara ke zaraNa meM jA pahu~ce / tatpazcAt vaha jagatko AzcaryAnvita karanevAlI vibhUtiko lekara sabake sAtha nagara meM praviSTa huaa| usane zubha muhUrtameM madanamaMjUSA ke sAtha vivAha kara liyA / phira kucha dina vahA~ rahakara use apane mAtApitAke darzana kI utkaNThA huI / taba vaha vidyAdhara rAjAoM, sasura, patnI aura mitra ke sAtha vimAna meM baiThakara AkAzako vyApta karatA huA apane purameM A gyaa| usake Agamanako jAnakara pitA parivAra ke sAtha sanmukha AyA aura usako dekhakara sukhI huA / ratnazekharane purameM praveza karake mAtAko praNAma kiyA / tatpazcAt sAtha meM Aye hue vidyAdharoMkA atithisatkAra karake usane kucha dinoM meM unheM vApisa kara diyaa| isa prakAra vaha sukhase sthita hokara kAlako bitAne lagA / eka samaya usane meghavAhana aura madanamaMjUSAke sAtha meru parvata ke Upara jAkara vahA~ ke jinAlayoMkI pUjA kii| pazcAt vaha kisI eka jinAlaya meM baiThA hI thA ki itane meM AkAzase amitagati aura jitAri nAmaka do cAraNa RSi avatIrNa hue / unakI vandanA karake usane dharmazravaNa kiyA aura phira unase apane puNyAtizaya tathA meghavAhana va madanamaMjUSA viSayaka mohake kAraNake kahane kI prArthanA kii| munirAjane usakA nirUpaNa isa prakArase kiyA - isI bharata kSetra ke bhItara AryakhaNDameM sthita mRNAla nagarImeM zambhavanAtha tIrthaMkarake tIrthaMkAla meM jitAri rAjA huA hai / usa patnIkA nAma kanakamAlA thA / isa rAjAke zrutakIrti nAmakA purohita thA jisake bandhumatI nAmakI brAhmaNI (patnI) aura prabhAvatI nAmakI putrI thI / vaha purohitaputrI aura rAjaputrI donoM hI eka jaina paNDitA ke samIpameM par3hI thiiN| eka dina vaha purohita bandhumatI ke sAtha krIr3A karane ke liye apane nivAsasthAna ke krIr3AbhavanameM gayA thA / vahA~ vaha krIr3Ake antameM so gaI thI / purohita ghUmane ke liye bAhara nikala gayA thA / bandhumatIke zarIra meM sthita sugandhike kAraNa vahA~ eka sarpa AyA aura 1. ba 0 vAnuktAMzca, za 0zvAnuktavAnzca / 2. pha 'sa' nAsti / 3. pha svavanakrIDA0 /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ H 1-4 ] 1. pUjAphalam 4 duHkhI babhUva mahAzokaM ca kRtvaan| saMskArayituM ca na prayacchati / yadA nidrAparavazo' 'bhUttadA saMskAritA / tathApi sa zokaM na tyajati / tadA putryA munisamIpaM nItastena saMbodhitaH san digambaro'bhUt / mantravAdapaThanena cAritre calo jAtaH / vidyAsiddhinimittaM mantrajapane puSpAdikaM dAtuM putrI giriguhAmAnItA / tayA dattaprasavAdinA mantrajApaM prakurvato 'nekavidyAH siddhAH / tadbalena puraM vidhAya stryAdikAMca bhogAn bhuJjantaM putrI " saMbodhayati / tadA sa vadati - putri, mAM mA saMbodhayeti / tathApi sA na tiSThati / tadA tena vidyayATavyAM tyAjitA / sA dharmabhAvanayA tatra sthitA / punastenAvalokinI prasthApitA / sA tAM vadati sma - he prabhAvati, yatra te pratibhAti tatra te nayAmIti / tayoktam 'kailAsaM naya' / nItAM tatra saMsthApya vidyA gatA / sA sarvAn jinAlayAn pUjayitvA saMstutyaikasmin jinAlaye yAvatiSThati tAvat padmAvatI tatrAgatA / devamabhivandya yAvannirgacchati tAvat kanyAM dRSTrA pRSTavatI kA tvamiti / sA yAvadAtmavRttAntaM kathayati tAvad devAH sarve samAguH / tAn vilokya kanyayA pRSTA yakSI 'he devi, kimiti devAH samAgatAH' iti / tayoktam 'adya bhAdrapada zuklapaJcamIdinaM pravartate / asmin puSpAJjalervidhAnaM vidyate / tatkartu samA 1 usane use kATa liyA / isase vaha mara gaI / jaba purohita vApisa AyA to usane use bulAyA, parantu usane kucha uttara nahIM diyA / isase vaha dukhI hokara atizaya zokasaMtapta huA / vaha avivekase mRta zarIrako saMskAra ke liye bhI nahIM detA thA / aisI avasthAmeM jaba vaha nidrA ke adhIna huA taba kahIM bandhumatIke mRta zarIrakA dAhasaMskAra kiyA gayA / phira bhI usane zokako nahIM chor3A | taba usakI putrI prabhAvatI use munike samIpameM le gaI / munike dvArA samajhAne para vaha digambara (muni) ho gayA / parantu maMtravAdake par3hanese vaha cAritrake paripAlanameM asthira ho gayA / vaha vidyAoMko siddha karaneke liye maMtrajApameM puSpAdikoM ko deneke nimitta putrIko parvatakI guphA meM le AyA / usake dvArA diye gaye puSpAdise vaha maMtroMkA japa karane lagA / isa prakArase use aneka vidyAe~ siddha ho gaI thIM / usane vidyA balase eka nagara tathA strI Adiko banAyA / vahA~ rahakara vaha bhogoM ko bhogane lgaa| jaba putrIne use samajhAne kA prayatna kiyA taba vaha bolA ki he putrI ! tU mujhe samajhAnekA prayatna mata kara / phira bhI vaha rukatI nahIM hai - samajhAtI hI hai / taba usane use vidyAke dvArA gahana vanameM chur3avA diyA / vaha vahA~ dharma - bhAvanA ke sAtha sthita rahI / phira usane avalokinI vidyAko bhejA / usane vahA~ jAkara usase kahA ki he prabhAvatI ! jahA~ tujhe acchA pratIta hotA ho vahA~ maiM tujhe le calatI hU~ / prabhAvatIne kahA ki kailAza parvatapara le cala / vidyA use kailAza parvatapara le gaI aura vahA~ sthApita karake vApisa calI gaI / usane vahA~ saba jinAlayoM kI pUjA aura stuti kii| tatpazcAt vaha eka jinAlaya meM baiThI hI thI ki itanemeM vahA~ padmAvatI AI / ukta devI jinendrakI vandanA karake jaise hI vahA~ se nikalI vaise hI kanyAko dekhakara pUchatI hai ki tuma kauna ho / vaha jaba taka apane vRttAntako kahatI hai taba taka saba deva vahA~ jA pahu~ce / unako dekhakara kanyAne yakSIse pUchA ki he devI! ye deva kisa lie Aye haiM / yakSIne kahA ki Aja bhAdrapada zuklA paMcamI - kA dina hai / isameM puSpAJjali vratakA vidhAna hai| use karaneke lie ve deva yahA~ Aye haiM / kanyAne 1. zanidrAvaravazo / 2. ka maMntravAdaM paThate / 3. pha striyAdikaM ca, za vasvAdikaM ca / 4. pa pratyoH 'yato me gururA bhujuMtaM / 5. papha putrIM / 6. za bhAvanAyA / 7. ru tatrAsthitA / 8. ato'gre pa za dezo' ityadhikaH pATho'sti / ha
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 puNyAvakathAkozam [ 1-4 : yAtAH' iti / tarhi tatsvarUpaM me pratipAdaya / pratipAdyate zRNu / tathAhi-- he kanye, bhAdrapadAzvinakArtikamArgazirapuSyamAghaphAlgunacaitramAsAnAM madhye kasyacinmAsasya zuklapaJcamyAm upavAsapUrvakaM pUrvAddhaM prArabhya yAme yAme caturviMzatitIrthaMkaraprabhRtInAm abhiSeka pUjAM vidhAya caturviMzatitaNDulapuJjakAn jinA kRtvA yakSidevyAH dvAdazapuJjan kRtvA pradakSiNIkurvan tIrtha karanAmapUrvakaM puSpAJjaliM kSipet / katham / tathAhi- tridazarAjapUjitaM vRSabhanAthamUrjitam / kanaka ketakairyaje bhavavinAzakaM jinam // 1 // ajitanAmadheyakaM bhuvanabhavya saukhyakam / viditacampakairyaje bhava0 // 2 // sakalabodhasaMyujaM " tamiha saMbhavaM yaje / surabhisinduvArakairbhava0 // 3 // varaguNaughasaMyujaM tamabhinandanaM yaje / bakulamAlayA sadA bhava0 // 4 // sumatinAmakaM paraiH surabhivRkSapuSpakaiH / varagaNAdhipaM yaje bhava0 // 5 // tribhuvanasya vallabhaM viditamambujaprabham / navasitAmbujairyaje bhava0 // 6 // supArzvanAmarahitaghAtikarmakam / bahu yaje hi pATalairbhava0 // 7 // 'vihitamuktisaukhyakaiH surabhinAgacampakaiH / varazaziprabhaM yaje bhava0 ||8|| sakalasaukhyakArakaiH suzatapatradAmakaiH / suvidhinAmakaM yaje bhava0 // 6 // kahA- to usa vratakA svarUpa mere lie batalAie / yakSIne kahA- batalAtI hU~, suno / he kanye ! bhAdrapada, Azvina, kArtika, mArgazira, puSya, mAgha, phAlguna aura caitra ina mAsoM ke madhya meM kisI bhI mAsa kI zukla paMcamI dina upavAsapUrvaka pUrvAhna kAlase prArambha karake pratyeka prahara meM caubIsa tIrthaMkaroM Adike abhiSeka va pUjAko karake caubIsa taMdulapuMjoMko jinendroMke Age karake tathA bAraha puMjoMko yakSidevIke Age karake pradakSiNA karate hue tIrthaMkaroMke nAmanirdezapUrvaka puSpAMjalikA kSepaNa kare / vaha kisa tarahase kare, isakA spaSTIkaraNa karate haiM jo vRSabhanAtha jinendra indroMse pUjita, tejasvI ( yA atizaya balazAlI ) aura saMsArake vinAzaka haiM unakI maiM kanaka (campA yA palAza) va ketakI ke phUloMse pUjA karatA hU~ // 1 // maiM lokake samasta bhavya jIvoMko sukha denevAle evaM saMsArake nAzaka ajita nAmaka jinendrakI vidita campaka puSpoMse pUjA karatA hU~ ||2|| maiM yahA~ kevalajJAna se saMyukta hokara saMsArako naSTa karanevAle una sambhavanAtha jinendrakI sugandhita sinduvAraka ( zvetapuSpa ) puSpoMse pUjA karatA hU~ || 3 || jo abhinandana jinendra uttamottama guNoMke samUhase sahita tathA saMsArake nAzaka haiM unakI maiM bakulapuSpoM kI mAlA se pUjA karatA hU~ || 4 || jo sumati jinendra cAturvarNya saMgha ( athavA gaNadharoM ) ke adhipati hokara saMsArake nAzaka haiM unakI maiM utkRSTa surabhi vRkSake phUloMse pUjA karatA hU~ || 5 | | kamalake samAna kAntivAle jo padmaprabha jinendra tIna lokake priya evaM saMsAra ke nAzaka haiM unakI maiM uttama zveta kamaloMke dvArA pUjA karatA hU~ || 6 || jo supArzva nAmaka jinendra lokameM ghAtiyA karmoMse rahita hokara saMsArake nAzaka haiM unakI maiM pATala puSpoMse bahuta pUjA karatA hU~ || 7|| maiM muktisukhako karanevAle sugandhita nAgacampaka phUloMse utkRSTa candraprabha jinendra kI pUjA karatA huuN| ve jinendra saMsAra ke nAzaka haiM ||8|| maiM samasta sukhako utpanna karanevAle uttama kamalapuSpoM kI mAlAoMse saMsArake nAzaka suvidha 1. pUrvA / 2. pa za prabhRtInAM / 3. za jinAkRtvA / 4. pa za dvAdazapuJjakAn pra0 / 5 pa saMyuje, saMyute / 6. pa saMyuje, pha saMyaje / 7. za ghAta / 8. zavihata /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUjAphalam 4 pracurabhRGgasaMcaraivikacanIlakairavaiH / jagati zItalaM yaje bhava0 // 10 // vibudhacittainandanaM kSitipaviSNunandanam / kuvalayairyaje vibhuM bhava0 // 11 // aruNapanakAntikaM suguNavAsupUjyakam / pravarakundakairyaje bhava0 // 12 // vipulasaukhyasaMyujaM vimalanAmakaM yaje / pravaramerupuSpakairbhava0 // 13 // varacaritrabhUSakaM nutamanantanAmakam / kanakapadmakairyaje bhava0 // 14 // nikhilavastubodhakaM viditadharmanAmakam / navakadambakairyaje bhava0 // 15 / / bhuvanavartikIrtikaM paramazAntinAmakam / vicakilairyaje sadA bhava0 // 16 // tilakapuSpadAmakaiH pracurapuNyakArakaiH / jagati kunthumAyaje bhava0 // 17 // aramanaGgavarjitaM sakalabhavyavanditam / kurabaketakairyaje bhava0 // 18 // tamiha mallinAmakaM trijagadIzanAthakam / kuTajapuSpakairyaje bhava0 // 19 // guNanidhiM ca subrataM yamaniyamasuvratam / sumucakundakairyaje bhava0 // 20 // bhuvi nami sunAmakaM bhavapayodhipotakam / vimalakundakairyaje bhv0||21|| zazikaraughakIrtidaM vizadaneminAmakam / tamaravindakairyaje bhava0 // 22 // ( puSpadanta ) jinendrakI pUjA karatA hU~ // 9 // maiM bahuta-se bhauroMke saMcArase saMyukta aise vikasita nIla kamaloMke dvArA saMsArake nAzaka zItala jinendrakI pUjA karatA hU~ // 10 // maiM devoMke cittako Anandita karanevAle rAjA viSNuke putra zrI zreyAMsa jinendrakI kumudapuSpoMse pUjA karatA huuN| ve bhagavAn saMsArake nAzaka haiM // 11 // jo vAsupUjya jinendra lAla kamalake samAna kAntivAle aura saMsArake nAzaka haiM una uttamottama guNoMse saMyukta vAsupUjyakI maiM uttama kundapuSpoMse pUjA karatA hU~ // 12 // jo vimala jinendra nirmala sukhase sahita aura saMsArake nAzaka haiM unakI maiM uttama merupuSpoMse pUjA karatA huuN||13|| jo devAdikoMse stuta ananta jinendra uttama cAritrase vibhUSita evaM saMsArake nAzaka haiM unakI maiM campaka aura kamala puSpoMse pUjA karatA hU~ // 14 // jo jinendra 'dharma' isa nAmase jAne gaye haiM ( prasiddha haiM), samasta vastuoMke jAnakAra ( sarvajJa ) aura saMsArake nAzaka haiM unakI maiM navIna kadamba vRkSake phUloMse pUjA karatA huuN||15|| jinakI kIrti lokameM vistRta hai tathA jo saMsArake nAzaka haiM una utkRSTa zAntinAtha nAmaka jinendrakI vicakila puSpoMse pUjA karatA hU~ // 16 // maiM lokameM saMsAraduHkhake nAzaka kunthu jinendrakI atizaya puNyako karanevAle tilaka puSpoMse pUjA karatA hU~ // 17 // jo ara jinendra kAmase rahita, samasta bhavya jIvoMse vaMdita evaM saMsArake nAzaka haiM unakI maiM kuravaka aura ketakI puSpoMse pUjA karatA hU~ // 18 // jo malli nAmaka jinendra yahA~ tIna lokake svAmiyoMke-indra, dharaNendra evaM cakravartiyoMke- adhipati haiM unakI maiM kuTaja puSpoMse pUjA karatA hU~ // 19 // jo suvrata jinendra guNoMke bhaNDAra hokara yama, niyama va uttama vratoMse sahita tathA saMsArakA nAza karanevAle haiM unakI maiM sundara mucakunda puSpoMse pUjA karatA hU~ // 20 // jo uttama nAmavAle nami jinendra saMsArarUpa samudrase pAra honeke lie nAvake samAna hokara ukta saMsArakA nAza karanevAle haiM una nami jinendrakI maiM nirmala kunda puppoMke dvArA pUjA karatA hU~ // 21 // maiM kamalapuSpoMke dvArA una neminAtha jinendrakI pUjA karatA hU~ jo ki candrakI kiraNoMke samUhake samAna nirmala kIrtike denevAle, pavitra aura saMsArake nAzaka haiM // 22 // jo utkRSTa pArzva nAmaka jinendra 1 pa za vibuddhacitta / 2. za bhuvanakIrtikItikaM / 3. pha vicikil0| 4. pha kurvkryje| 5. za puSpakarjaje / 6. pa jamaniyamasUvratama, pha varavineyasUktam / 7.pha vimalagojjakai /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam [1-4: pravarapArzvanAmakaM haritavarNadehakam / sukaNavIrakairyaje bhava0 // 23 // subhagavardhamAnakaM vibudhavardhamAnakam / stavakapuSpakairyaje bhava0 // 24 // iti vizvalatAntagaNena jinaM vigtaakhildosssmuuhmhm| varamuktisukhAya sadA suyaje parizuddhazarIravacomanasA // 25 // iti amunA prakAreNa paJcadinAni yAvat rAtrAvapi jAgaraNapUrvakameva kRtvA dvitIyAhne yAmadvayaM tathA pravRtya' pAraNAyAM caturviMzatiyatIn vyavasthApya na labheta cet paJca ekaM ca, sabhartRpuNyAGganAdvayasya bhojanavastrAdikaM dattvaikaikaM mAtuliGgaM deyam / evaM caturdinAni puSpAJjali vidhAya navamyAmupavAsaM kRtvA tathaivAbhiSekAdikaM caramAJjaliH krtvyH| uktaprakAreNa puSpANi na labheta cet paJcaprakAraiH puSpAJjaliM kuryAt / evaM trivarSerudyApane caturviMzatipratimAH kArayitvA jinAlayebhyo dadyASibhyaH pustakAdikaM cAturvarNArya yathAzaktyA bhojanAdikaM deyam , paTahajhallarIkalazabhRGgArArArtike dhUpadahanacandropakaM dhvajacAmarAdikaM deyam / etatphalene svargAdisukhaM labheta / atha nodyApanAdau zaktiH, tarhi paJca varSANi suvarNavarNataNDulAn puSpAJjalisaMkalpena kSipet , tatphalaM prApnuyAdityukte kanyayoktam-mayAyaM vidhiharitavarNa zarIrake dhAraka tathA saMsArake nAzaka haiM unakI maiM uttama kaNavIra puSpoMke dvArA pUjA karatA hU~ // 23 // jo sundara vardhamAna jinendra devoMke dvArA abhyudayako prApta tathA saMsArake nAzaka haiM unakI maiM stavaka puSpoMse pUjA karatA hU~ // 24 // isa prakArase maiM uttama mokSako prApta karaneke lie samasta doSasamUhase rahita jinendra devakI pavitra mana, vacana aura kAyase saba puSpoMke samUhase nirantara pUjA karatA hU~ // 25 // isa prakAra pA~ca dina taka rAtrimeM bhI jAgaraNapUrvaka hI karake dUsare dina do prahara taka usI prakArase pravRtti karake pAraNAke samaya caubIsa muniyoMkI vyavasthA kare, yadi caubIsa muni prApta na hoM to pA~ca muniyoMkI athavA eka munikI vyavasthA kare tathA do pavitra sadhavA striyoMko bhojana vastrAdi dekara eka-eka mAtuliMga phala deve / isa prakAra cAra dina puSpAMjaliko karake navamIke dina upavAsa karatA huA usI prakArase abhiSekAdipUrvaka antima aMjaliko kare / ukta prakArase yadi puSpoMko na prApta kara sake to pA~ca prakAroMse puSpAMjaliko kare / isa prakAra tIna varSoM meM udyApana karate samaya caubIsa jinapratimAoMko karAkara jinAlayoMke lie deve, RSiyoMke lie pustakAdiko deve; cAturvarNa saMghake lie zaktike anusAra bhojana Adiko deve; tathA paTaha, jhAlara, kalaza, ArArtika, dhUpadahana, caMdovA, dhvajA aura cAmara Adiko deve / isa vratake phalase svargAdikA sukha prApta hotA hai / yadi udyApanAdi viSayaka zakti na ho to pA~ca varSa taka puSpAMjalike saMkalpase suvarNake samAna varNavAle tandulokA kSepaNa kare aura usake phalako prApta kare / isa prakAra yakSIke kahanepara kanyAne kahA ki maiM isa vidhiko grahaNa karatI huuN| taba usa 1.pha varddhanAmakaM / 2. ba-pratipATho'yam / pa pha za amunA paMcaprakAreNa / 3. ba pravRtyA / 4.1 labhetpaMcetpaMca, pha labhete cet paMca, za na labharapaMcetsaMca / 5. pha prakArANi / 6. pha labhet paMca / 7. pa za tRbhirvarSe udyApane, ba tribhivrssekdyaapne| 8. pha ba cAturvAya / pha dadyA: riSibhyaH / pha 'paDaha....."deyam' ityetanAsti / 9. pa za pddh| 10. ba-pratipATho'yam / pa pha za bhRGgArAttika / 11. pha etatphale / 12. paza zakti / 13. 5 za suvarNataMdulAn / /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ :1-4] 1. pUjAphalam 4 guhayate / tayoktam-- gRhANa, manujAnAM prakAzayeti / tadanu paJcadinAni padmAvatyA' tathA cakAra / gateSu deveSu padmAvatyAnIya mRNAlapure dhRtA sA / puNyaprabhAvataH prANinAM kiM kiM na saMpadyate / tataH sA vipraputrI bhUtilakajinAlayaM praviSTA devamabhivandya tribhuvanasvayaMbhuvamRSi ca tatsamIpe dIkSAM yyaace| tenoktam--bhadraM kRtam, tridinAnyeva tavAyuriti / tato dIkSAM vibhRtya puSpAJjalividhi prakAzayantI sthitaa| ito janakena sA kva kathaM tiSThatItyavalokinI preSitA / tayA svarUpe nirUpite AtmasamAnA kartuM upasargAdinA tapovinAzArtha vidyAH preSitA nayena tapovinAzaM kartumazaktA upasarga kartuM lgnaaH| tathApyacalacittA dharmadhyAnena sthitA / vrataprabhAvena dharaNendraH padmAvatIsametaH smaayaatH| tamavalokya naSTA vidyaaH| samAdhinA tanuM tatyAja, acyutakalpe padmAvartavimAne padmanAbhanAmA maharddhiko devo'jani / svapituH saMbodhanArtha jagadAzcaryavibhUtyAgatya pitaraM saMbodhya svagurorante dIkSAM grAhitavAn svaguruM ca pUjayitvA svargalokaM ca gatvA vibhUtyA sthitH| zrutakIrtirapi samAdhinA tatraiva svarge prabhAsavimAne prabhAsanAmA devo'bhUt / tatra padmanAbhasya paTTamahAdevISu bahISu gatAsu kAcit padminIdevI jaataa| tasmAdAgatya padmanAbhadevastvaM jAto'si / prabhAso meghavAhano yakSIne kahA ki grahaNa kara aura manuSyoM ke madhyameM use prakAzita kr| tatpazcAt padmAvatI ke sAtha usane pA~ca dina taka vaisA hI kiyA / pazcAt devoMke cale jAnepara padmAvatIne lAkara use (prabhAvatIko ) mRNAlapurameM pahu~cA diyaa| ThIka hai, puNyake prabhAvase prANiyoMko kauna kauna-sI sampatti nahIM prApta hotI hai ? saba hI abhISTa sampatti prApta hotI hai / pazcAt vaha brAhmaNakanyA bhUtilaka jinAlayake bhItara gii| vahA~ usane jinendradeva tathA tribhuvana svayambhU RSikI vandanA karake unake samIpa dIkSAkI prArthanA kI / RSine kahA- tUne bahuta acchA kiyA, aba terI tIna dinakI hI Ayu zeSa hai / taba vaha dIkSAko dhAraNa karake puSpAMjalikI vidhiko prakaTa karatI huI sthita rhii| idhara pitAne vaha kahA~ aura kisa prakAra hai, yaha jJAta karaneke lie avalokinI vidyAko bhejA / usa avalokinI vidyAse usake vRttAntako jAnakara purohitane use apane samAna karaneke lie upasarga Adike dvArA tapase bhraSTa karaneke vicArase vidyAoMko bhejaa| kintu jaba ve vidyAyeM use nItipUrvaka bhraSTa na kara sakI taba una sabane usake Upara upasarga karanA prArambha kara diyA / phira bhI prabhAvatI sthiracitta rahakara dharmadhyAnase sthita rhii| taba vratake prabhAnase padmAvatIke sAtha vahA~ dharaNendra AyA / usako dekhakara vidyAe~ bhAga gii| prabhAvatI samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara acyuta svargameM padmAvata vimAnake bhItara padmanAbha nAmaka maharddhika deva huii| taba vaha ( padmAvatIkA jIva ) apane pitAko sambodhita karaneke lie saMsArako Azcaryacakita karanevAlI vibhUtike sAtha vahA~ aayaa| usane pitAko sambodhita karake use apane guruke pAsameM dIkSA grahaNa karA dii| pazcAt vaha apane gurukI pUjA karake svargaloka vApisa calA gayA aura vahA~ vibhUtike sAtha rahane lagA / zrutakIrti bhI samAdhike prabhAvase usI solahaveM svargameM prabhAsa vimAnake bhItara prabhAsa nAmaka deva huaa| vahA~ padmanAma devakI bahuta-sI agra deviyoMke maraNako prApta ho jAnepara koI padminI nAmakI devI utpanna huii| ukta svargase Akara padmanAbha deva tuma utpanna hue ho, prabhAsa 1. pha pdmaavtyaaN| 2. pha prkaashytii| 3. pha lokinIvidyAM preSitA, zalokanI preSitA / 4. paza AtmasamAnaM / 5. za padmanI /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 puNyAvakathAkozam [ 1-5 : 'jani / padminI madanamaJjUSA jAteti snehakAraNaM zrutvA puSpAJjalividhAnaM gRhItvA munIn natvA svapuramAgataH / puSpAJjalavidhAnaM kurvan sthitaH / athAsthAnagatasya bhUpatervanapAlena kamalaM dattam / tatra mRtabhramaramAlokya vairAgyAdratnazekharAya rAjyaM dattvA rAjasahasreNa yazodharamunisamIpe dIkSAM babhAra / ito ratnazekharAyudhAgAre cakramutpannam / SaTkhaNDavasumatIM prasAdhya svapuramAgataH / pituH kaivalyavArtAmA karNya saparijano vandituM gataH / vanditvAgatya meghavAhanaM khecarezaM kRtvA rAjyaM kurvato madanamaJjUSayA kanakaprabhanAmA' putro jAtaH / navanavatilakSa- navanavatisahasra-navazata- navanavatipUrvANi rAjyaM kRtvA tatrolkApAtamavalokya vairAgyaM gataH / tataH kanakaprabhAya rAjyaM dattvA meghavAhanAdi - bahubhiH kSatriyaistriguptamuninikaTe dIkSitaH kevalamutpAdya mokSaM gato meghavAhano'pi / madanamaJjUSAdayastapasA yathocita svarge puNyAnusAreNa devAdayo jAtA iti sakRjinapUjayA dvijanandanA evaMvidhabhUtibhAjanamabhUnnityaM jinapUjayA kiM praSTavyam // 4 // [ 5 ] vaizyAtmajo vigatadharmamanAH sumUDho rAgI sadA jagati bhUSaNarUDhanAmA / deva meghavAhana utpanna huA hai, aura padminI devI madanamaMjUSA utpanna huI hai / isa prakAra snehake kAraNako sunakara aura puSpAMjalike vidhAnako grahaNa karake muniyoMko praNAma karatA huA vaha ratnazekhara apane nagarameM vApisa A gayA / tatpazcAt vaha puSpAMjali ke vidhAnako karatA huA sthita ho gayA / kisI samaya jaba rAjA darabAra meM sthita thA taba use vanapAlane Akara eka kamala-puSpa diyA / usameM mare hue bhramarako dekhakara rAjA virakta ho gayA / usane ratnazekharako rAjya dekara eka hajAra rAjAoM ke sAtha yazodhara munike samIpameM dIkSA dhAraNa kara lI / idhara ratnazekhara kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / tatpazcAt vaha chaha khaNDarUpa samasta pRthivIko jItakara apane nagara meM vApisa A gyaa| jaba usane pitA ke kevalajJAna utpanna honekI bAta sunI taba vaha kuTumbIjana evaM bhRtyavarga ke sAtha unakI vandanA karane ke lie gayA / vandanAke pazcAt vaha vApisa AyA aura meghavAhanako vidyAdharoMkA rAjA banAkara rAjya karane lagA / kucha samaya ke pazcAt usake madanamaMjUSA patnI se kanakaprabha nAmaka putra utpanna huA / ninyAnabe lAkha ninyAnabe hajAra nau sau ninyAnabe pUrva taka rAjya karake vaha ratnazekhara cahA~ bijalI ke pAtako dekhakara vairAgyako prApta huA / isase vaha kanakaprabhake lie rAjya dekara meghavAhana Adi bahuta-se rAjAoM ke sAtha trigupta munike nikaTameM dIkSita ho gayA aura kevalajJAnako utpanna karake mokSako prApta huaa| meghavAhana bhI mokSako prApta huA / madanamaMjUSA Adi tapake prabhAvase apane apane puNyake anusAra yathAyogya svargameM devAdika utpanna hue / isa prakAra jaba vaha purohitakI putrI eka bAra jina pUjAke prabhAvase isa prakArakI vibhUtikA bhAjana huI taba bhalA nirantara kI jAnevAlI jinapUjA ke prabhAvase kyA pUchanA hai ? arthAt taba to prANI usake prabhAvase yatheSTa sukha prApta karegA hI || 4 || saMsAra meM bhUSaNa isa nAmase prasiddha jo vaizyaputra dharmAcaraNa se rahita, atizaya mUkha aura 1. pha madanamaMjUSA sAkaM kanakaprabhAnAmaH /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ :1-5] . 1. pUjAphalam 5 devo'bhavatsa jinapUjanacetasaiva nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 5 // asya kathA / tathAhi'-rAmAyaNe rAmo rAvaNaM nihatya punarayodhyAmAgataH san bharatAyoktavAn-yadabhISTaM puraM tad gRhANa / bharatenoktam-mahAprasAdaH, trilokazikharamabhISTaM, tad gRhyate / rAmeNoktam-kiyatkAlaM rAjyaM kRtvA mayA saha tad gRhANa / bharatenoktam-vAradvayamantaritam, ata idAnImeva gRhyate, iti gacchan lakSmIdhareNa dhRtH| rAmeNoktam-mama cittavRttyA gantavyamiti sthaapitH| rAgavardhananimittaM jalakelI praarbdhaa| bharato'ntaHpureNa vilAsinIjanena ca krIDituM preSitaH / sa gatvA sarovare'nupretAM bhAvayan sthitaH / janena sahAgamanasamaye stambhamUnmUlya rAmalakSmIdharAvullaMghya nirgatatrijagadbhUSaNena rAjyaprAsAdamUlastambhana bharatamelApakamavalokya mArayitumAgatena cyAdijanasyotpAditabhayena bharatasaMtrAsAdupazAntacittena nijaskandhamAropya puraM pravezitaH / tadanu lokAzcarya jAtam / sa ca hastI taddinamAdiM kRtvA kavalaM pAnIyaM ca na gRhNAti / tatparicArakairAgatya rAghavAya niveditam / caturbhirapi gatvA saMbodhito'pi kiMcidapi nAbhyupagacchati / rAmAdayaH sacintA bbhuuvuH| evaM triSu dineSu gateSu RSinivedakenAnagatya vijJaptaH- dezabhUSaNasamavasaraNaM bhavatpuNyodayena mahendrodyAne rAgI thA vaha kevala jinapUjAmeM mana lagAnese hI deva huA hai| isIlie maiM nirantara jinendra prabhu kI pUjA karatA hU~ // 5 // ____ isakI kathA- rAmAyaNa ( padma carita ) meM jaba rAmacandra rAvaNako mArakara ayodhyA nagarImeM vApisa Aye taba unhoMne bharatase kahA ki jo nagara tumheM abhISTa ho use grahaNa kro| yaha sunakara bharatane kahA ki he mahAbhAga ! mujhe tIna lokakA zikhara ( siddhakSetra ) abhISTa hai, use maiM grahaNa karatA huuN| taba rAmane kahA ki kucha samaya rAjya karake use mere sAtha grahaNa karanA / isapara bharatane kahA ki isa kAryameM mujhe do bAra vighna upasthita huA hai / ataeva aba maiM use isI samaya grahaNa karanA cAhatA huuN| yaha kahakara bharata jAneko udyata ho gyaa| taba use lakSmaNane pakar3a liyaa| rAma bole ki he bharata, tumheM mere manake anusAra calanA cAhie- merI AjJA mAnanA cAhie, aisA kaha kara unhoMne bharatako dIkSA grahaNa karanese roka diyA / unhoMne bharatako anurakta karaneke lie jalakrIr3AkI yojanA karate hue bharatako antaHpura aura vilAsinIjanake sAtha krIr3Ake nimitta bheja diyA / vaha jAkara sarovarake Upara bAraha bhAvanAoMkA cintana karatA huA sthita rhaa| jana samudAyake sAtha yAtrAke samayameM trilokamaNDana hAthI khambheko ukhAr3akara tathA rAma-lakSamaNako lAMdhakara vahA~ A phuNcaa| rAjyarUpa prAsAdakA mUla stambhabhUta vaha hAthI bharatake nimittase Ayojita isa melAko dekhakara mAraneke lie aayaa| isase strI Adi janoMko bahuta bhaya utpanna huaa| kintu bharatake dvArA pIr3ita hokara usakA mana zAnta ho gyaa| usane bharatako apane kandhepara baiThAkara nagarameM pahu~cAyA / yaha dekhakara logoMko bahuta Azcarya huaa| usa dinase usa hAthIne khAnA-pInA chor3a diyA / taba usakI paricaryA karanevAle sevaka janoMne Akara isakI sUcanA rAmacandrako dI / taba use rAmacandra Adi cAroM hI bhAiyoMne jAkara samajhAyA / kintu usane khAnA-pInA Adi kucha bhI svIkAra nahIM kiyaa| isase rAmAdiko bahuta cintA huI / isa prakAra tIna dina bIta gaye / isa bIcameM RSinivedakane Akara rAmacandrase nivedana kiyA ki Apake puNyodayase mahendra udyAnameM 1. pa pha za 'tathAhi' nAsti, ba-pratI tvasti / 2. pha mahAprasAda ! / 3. za kavalapAnIyaM /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [1-5 sthitamiti / nidhAnaM prAptanirdhanA' iva hRSTAH saparijanena vandituM gtaaH| vanditvA svakoSThe upaviSTAH / padArthAvabodhanAntaraM bhagavAna padmana pRSTaH- bharatasaMtrAsAnantaraM trijagadbhUSaNasya kopAkaraNe kavalAdiparihare kiM kAraNamiti / bhagavatoktaM - jAtismaraNam / tarhi bhavasaMbandhinirUpaNe mahAprasAdaH / munirubhayorbhavAntaramAha asyAmayodhyAyAM kSatriyasuprabhaprahlAdinyorapatye sUryodayacandrodayau jaatau| saha vRSabhasvAminA prabajitau marIcinA saha naSTau / bahubhavAn tiryaggato paribhramya kurujaGgaladeze hastinApurezaharipatimanoharyozcandrodayaH kulaMkaranAmA putro'bhUt / zrIdAmAnAmnoM rAjaputrI pariNItavAn / tatpradhAnavizvAvasvagnikAntyoH sUryodayo mUDhazrutinAmA putro'bhUt / kulaM karo rAjye, itaraH prAdhAnye sthitH| ekadA tApasAn pUjayituM gacchatA kulaMkareNAbhinandanabhaTTArakAnabhivandya dharmamAkarNya vratAni gRhItAni / muninoktam-zRNu vRttAntamekam / tava pitAmaho ragasyanAmA tApasatvena mRtvA tApasAzramasamIpe zuSkakASThakoTare sarpatvamApanaH, iti nirUpite taM ca tathAvidhamavalokya dRDhavratI babhUva / tAni ca dRDhavratAni mUDhazrutinA nAzitAni / tAvubhau dezabhUSaNa kevalIkA samavasaraNa ( gandhakuTI ) sthita hai| yaha sunakara jaise nirdhana manuSya akasmAt nidhiko pAkara harSita hote haiM vaise hI ve saba harSako prApta hue| unhoMne parivArake sAtha jAkara kevalIkI vandanA kii| pazcAt ve apane koThemeM baiTha gye| dharmazravaNake pazcAt rAmacandrane pUchA ki he bhagavan ! bharatase pIr3ita hokara trilokamaNDana hAthIne krodhake parityAgake sAtha hI bhojanapAnAdikA bhI parityAga kisa kAraNase kiyA hai| bhagavAn bole---- usane jAtismaraNake kAraNa vaisA kiyA hai / yaha sunakara rAmacandrane prArthanA kI ki bhagavan ! taba to mujhe usake bhavoMke nirUpaNa karanekI kRpA kIjie / taba munine una donoMke bhavoMkA nirUpaNa isa prakAra kiyA isI ayodhyApurImeM kSatriya suprabha aura usakI patnI prahlAdinIke sUryodaya aura candrodaya nAmake do putra utpanna hue| ve donoM vRSabha jinendra ke sAtha dIkSita hokara marIcike sAtha bhraSTa ho gaye / isa kAraNa unhoMne bahuta bhavoM taka tiyaca gatimeM paribhramaNa kiyaa| tatpazcAt unameMse candrodaya kurujAMgala dezake bhItara hastinApurake svAmI haripati aura usakI patnI manoharIke kulaMkara nAmakA putra utanna huaa| usakA vivAha zrIdAmA nAmakI rAjaputrIke sAtha sampanna huaa| ukta rAjAke jo vizvAvasu nAmaka pradhAna thA usakI patnIkA nAma agnikAnti ( agnikuNDA ) thA / sUryodaya ina donoMke mUDhazruti nAmaka putra utpanna huaa| kulaMkara rAjapadapara aura dUsarA ( mUlazruti ) pradhAnake padapara pratiSThita huaa| eka samaya kulaMkara tApasoMkI pUjA karane jA rahA thA / mArgameM use abhinandana bhaTTArakake darzana hue| usane vandanApUrvaka unase dharmazravaNa karake vratoMko grahaNa kiyA / munine usase kahA ki eka vRttAnta suno-tumhArA ragasya(?) nAmakA pitAmaha tApasa svarU pase marakara tApasoMke Azramake samIpameM sUkhe kASThake koTarameM sarpa paryAyako prApta huA hai / isa vRttAntako sunakara kulaMkara vahA~ gayA aura usane apane pitAmahako munike kahe anusAra hI vahA~ sarpa paryAyameM dekhA / isase vaha grahaNa kiye hue apane vratoMmeM adhika dRr3hatAko prApta huaa| usake 1. ba praaptaanirddhnaa| 2. pha pRssttbhrtsNtraasnNtraa| 3. pa za kopakAraNe kavalAdiparihAreNa, ba kopakAraNe kavalAdiparahAre / 4. pha bhagavAnoktaM / 5. pha saMbaMdhinirUpate me mahA0 / 6. ba prAjitI / 7. ba vizvavazvagnikAMDayoH / 8. mUlazrutiH / 9. pa za mahoragasyanAmA, pha 0mahorebhyanAmA ba 0 mahoragabhyanAmA /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-5] 1. pUjAphalam 5 jArAsaktayA zrIdAmayA mAritau / zazakanakulau mUSakamayUro sarpasAraMgau gajada1rau [jAtau] / tadgajapAdena mRtvA vAratrayaM darduro dardura eva jaatH| tadgajapAdenaiva mRtvA kurkuTako [kukkuTo'] bhUt / gajo mArjAro jaatH| anantaraM kurkaTo jaatH| kurkaTakA kAkairbhakSito mRtvA zizumAro'bhUt / kurkaTo matsya-ityAdiSu bhramitvA rAjagRhe vipravahvAza-ulUkayoH mUDhazrutirAgatya vinodanAmA putro'bhUt / itarastadanujo ramaNaH / sa ca vidyArthI dezAntaraM gataH / vidyApArago bhUtvAgatya rAtrau svapuraM prApya yakSAgAre sthitH| nArAyaNadattajArAsaktA vinodabhAryA samidhA saMketavazAttatrAgatya tena saha jalpantI sthitaa| tatpRSThataH Agatena vinodena ayameva jAra iti svabhrAtA htH| sA svagRhamAnItA / tayA so'pi htH| caturgatiM paribhramyaikadAmahiSau bhillau [mahiSa-bhallau] agninA matau bhillau tadanu hariNau jaatau| tayormAtA vanacareNa maaritaa| to jIvanto dhRtvA nIto poSitau vRddhiM gatau vimalanAthasarvazaM vanditvAgacchatA svayaMbhUtinArdharAjena dravyaM dattvA svagRhamAnItau / devatAgRhArcananikaTe bddhau| tatra ramaNacaro hariNa upazAntacetasA mRtvA divaM gataH / itarastiryaggatau bhrAntvA pallavadezakAmpilye dhanadattauna dRr3ha vratoMko mUDhazrutine naSTa karA diyA / una donoMko jAra puruSameM Asakta hokara zrIdAmAne mAra DAlA / isa prakAra mara karake ve kramase kharagoza aura nevalA, cUhA aura mayUra, sarpa aura sAraMga ( hariNa ) tathA hAthI aura meMDhaka hue / meMDhaka usa hAthIke pairake nIce dabakara marA aura tIna bAra meMDhaka hI huA / phira vaha usa hAthIke pairase hI marakara murgA huA aura vaha hAthI bilAva huaa| tatpazcAt vaha kekar3A huaa| usa keMkar3eko kauoMne khA ddaalaa| isa prakArase marakara vaha ( mUr3hazruti ) zizumAra ( hiMsra jalajantu ) huA / aura kurkaTa matsya huA / isa prakArase paribhramaNa karake mUDhazrutikA jIva rAjagRha nagarameM brAhmaNa bahvAza aura usakI patnI ulakA ( ulkA ) inake vinoda nAmaka putra huaa| dUsarA ( kulaMkara ) ramaNa nAmaka usakA laghu bhrAtA huaa| vaha (ramaNa) vidyAdhyayanakI icchAse dezAntarameM jAkara vidyAkA pAragAmI (atizaya vidvAn ) huaa| tatpazcAt vaha dezAntarase vApisa Akara rAtrimeM apane nagarake pAsa kisI yakSa mandirameM Thahara gyaa| isI samaya vinodakI patnI samidhA nArAyaNadatta jArameM Asakta hokara saMketake anusAra vahA~ AI aura usase vArtAlApa karatI huI sthita ho gii| usake pIche usakA pati vinoda bhI vahA~ aayaa| usane 'yahI jAra hai' aisA samajha karake apane bhAIko mAra DAlA / pazcAt vaha use ( patnIko ) ghara lAyA / patnIne use (vinodako) bhI mAra DAlA / pazcAt ve donoM ( vinoda aura ramaNa) cAroM gatiyoMmeM paribhramaNa karate hue bhaiMsA aura bhIla [ bhAlu ] hue jo agnimeM jalakara maraNako prApta hue| phira ve bhIla tatpazcAt hariNa hue / unakI mAtAko bhIlane mAra DAlA thA, parantu ina donoMko vaha jIvita hI pakar3akara ghara le gayA thA / usane ina donoMkA poSaNa karake vRddhiMgata kiyaa| eka samaya svayaMbhUti rAjA vimalanAtha jinendrakI vandanA karake vApisa A rahA thaa| usane inheM dekhA aura taba vaha bhIlako dhana dekara unheM apane ghara le AyA / usane unheM devAlayArcanake nikaTa bA~dha diyA / vahA~ bhUtapUrva ramaNakA jIva hiraNa zAntacitta hokara maraNako prApta huA aura svargameM gyaa| dUsarA ( vinodakA jIva ) tiryaMcagatimeM paribhramaNa karake pallava dezake antargata kAmpilya nagarameM dhanadatta 1. pa ba za 'tadgajapAdena' "mArjAro jAtaH' ityetAvAn pATho nopalabhyate / 2. karkaTo, pha ba kakkUTo kurkuTo,za kurkaTo / 3. pa karkaTakaH, pha karkuTakaH, ba kakkUTakaH za. kukkaTakaH / 4. va kukkRTo / 5. pha viprabahvA sanulakayoH / 6. za nArAyaNadattAjArAzaktA / 7. pha mahiSau bhillaMchau,za mahiSau bhilau| 8. phanAtharAjena /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 puNyAvakathAkozam [ 1-5 : nAmA vaNigabhUt, tadbhAryA dhAriNI, tayoH sa svargAdAgatya bhUSaNanAmA putro'bhUt / tasya ca munidarzanatapazcaraNAdezabhayA tpitrASTAdaza / koTidravyezvareNa sarvatobhadramATe sthApitaH / sa kumAra iva tatra tiSThati sma / zrIdharabhaTTAraka ke balapUjArtha jAtadevAgamaM dRSTvA jAtismaro bhUtvA gUDhaveSeNa nirgatya samavasaraNaM gacchan zrAnto madhye upaviSTaH / taccharIrasaugandhyAsaktyAgatena sarpeNa bhakSito mRtvA mAhendraM gataH / pitA tiryaggatisamudraM praviSTaH / 2 mAhendrAdAgatya puSkarArdhadvIpe candrAdityapurezaprakAzayazomAdhavyorjagaddhutinAmA putro jAtaH / satpAtradAnena devakuruSUtpannaH / tataH svarge jAtaH / tasmAdAgatya jambUdvI pAparavidehanandyAvarta purezasakalacakravartyacalavAhana hariNyoH abhirAmanAmA putro jAtaH / catuH sahasrAntaHpurAaralspi virAgo pitrA tapazcaraNe niSiddho'pi gRhe durddharamaNuvrataM paripAlya brahmottare jAtaH / sa dhanadattaH bhrAntvA poda vaizya- agnimukhazakunayo mRdumatiputro jAtaH / sa ca na paThati saptavyasanAbhibhUtazca janoddAhAtpitrA niHsAritaH / dezAntare paThito yuvA ca bhUtvAgatya dezikave peNa gRhaM praviSTaH / pAnIyaM pAyayantyA mAtrA ruditam / tena kiM kAraNamiti pRSTayA tava sadRzaH nAmakA vaizya huA / isakI patnIkA nAma dhAriNI ( vAruNI ) thA / ina donoMke vaha (ramaNakA jIva deva ) Akara bhUSaNa nAmaka putra huA / usake pitAne-- jo ki aThAraha karor3a dravyakA svAmI thA - use munidarzana aura tapazcaraNake Adezake bhaya se sarvatobhadra mATapara sthApita kiyA / vaha kumArake samAna vahA~ sthita rahA / kisI samaya usane zrIdhara bhaTTArakake kevalajJAnakI pUjA ke nimitta jAte hue devoMko dekhA / isase use jAtismaraNa ho gayA / vaha guptarUpase nikalakara samavasaraNako jA rahA thA ki thakakara bIca meM baiTha gayA / usake zarIrakI sugandhimeM Asakta hokara eka sarpa vahA~ AyA aura usane use kATa liyA / vaha marakara mAhendra svarga meM gayA / usakA pitA dhanadatta tiryaMcagatirUpa samudra meM praviSTa huA / tatpazcAt mAhendra svargase Akara vaha puSkarArdha dvIpake bhItara candrAdityapurake adhipati prakAzayaza aura usakI patnI mAdhavIke jagadyuti nAmaka putra utpanna huA / phira vaha satpAtradAna ke prabhAvase devakuru ( uttama bhogabhUmimeM) aura tatpazcAt svarga meM utpanna huA / vahA~ se cyuta hokara jambUdvIpake aparavidehagata nandyAvarta purake adhIzvara sakala cakravartI acalavAhana aura rAnI hariNI ke abhirAma nAmaka putra utpanna huA / vaha cAra hajAra ( 4000 ) striyoMkA svAmI hokara bhI virakta rahA | use tapazcaraNake lie pitAne roka diyA thA, isIlie vaha gharameM rahakara hI durdhara aNuvratakA paripAlana karatA huA brahmottara svarga meM deva huA / vaha dhanadattakA jIva paribhramaNa karake podanapura meM vaizya agnimukha aura zakunA ke mRdumati nAmaka putra huA / usane sAta vyasanoMmeM Asakta hokara kucha par3hA nahIM thA / logoM ke ulAhanoMse saMtapta hokara pitAne use ghara se nikAla diyA / taba dezAntarameM jAkara usane vidyAdhyayana kiyaa| aba vaha yuvA ho gayA thA / vaha pathikake vezameM Akara gharake bhItara praviSTa huA / usakI mA~ use pAnI pilAte hue ro pdd'ii| usane usake ronekA kAraNa pUchA / uttara meM usane kahA ki tumhAre samAna merA eka putra dezAntara meM gayA hai / 'vaha maiM hI hU~' isa prakAra 1. ka 0 darzanAttapa0 / 2. pha samavasUti / 3. pha saugaMdhyAsaktAgatena / 4. ba mahendraM / 5. ba mahendrAdAgatya / 6. ba paudane / 7. ba janoDAhAt 0 / 8 ba bhavAdRzaH /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-5 ] 1. pUjAphalam 5 16 putraiko dezAntaraM gataH / tenAhamevetyuktvA pratyaye pUrite pitrA dvAtriMzatkoTidravyasya svAmI kRtaH / tadddravyaM vasanta- amarUramaNAbhyAM ca vezyAbhyAM bhakSitam / tadanucauryeNa pravartate sma / ekadA zazAGkapuraM gataH / ekasyAM rAtrau rAjabhavanaM pravizya zayyAgRhaM praviSTaH / tasminneva dine tadadhIzanandivardhanarAjena zazAGkamukhabhaTTArakapArzve dharmamAkarNya viraktena rAtrau rAzI pratibodhyate - prAtarmayA tapazcaraNaM gRhyate, tvayA duHkhaM na kartavyamiti / tadAkarNya mRdumatirapi pravrajitaH / dvAdaze varSe ekAkI vihartu lagnaH / prastAve'trAparaM vRttAntam / Alokanagare bAhyaparvatasyopari guNasAgarabhaTTArakaH cAturmAsikapratimAyogena sthitaH / pratijJAsamAptau devAgame purAcarya jAtam / gaganena * to bhaTTArako janairna dRSTaH / caryArthamAgataM mRdumatiM dRSTvA ayameva sa iti pUjitaH / so'pi maunena sthitaH / asminnavasare tiryaggatinAmakarmopArNya brahmottaraM gataH / tatrobhayormelApakaH snehazca jAtaH / tasmAdAgatyAbhirAmo bharato'bhUditaro hastIti jAtismaraNakAraNaM zrutvA sAzcaryo vairAgyaparAyaNo bhUtvA bharato rAmAdibhiH kSamitavyaM vidhAya pravrajitavAn / kekayyapi trizatarAjaputrIbhiH pRthivImatyAryikAnikaTe dIkSitA / gajo'pi viziSTaM zrAvakadharma gRhItavAn, dezamadhye paribhraman prAsukAhAraM jalaM ca gRhItvA durdharAnuSThAnaM kRtvA kahakara jaba usane isa bAtakA vizvAsa karA diyA taba pitAne use battIsa karor3a dravyakA svAmI banA diyA / usa saba dravyako vasantaramaNA aura amararamaNA nAmakI do vezyAoMne khA DAlA / tatpazcAt vaha corI karanemeM pravRtta ho gayA / kisI eka dina vaha zazAMkapurameM jAkara rAjabhavanake zayana - gRhameM praviSTa huaa| usI dina ukta purakA svAmI nandivardhana rAjA zazAMkamukha bhaTTArakake pAsameM dharmako sunakara viSaya-bhogoMse virakta hotA huA rAtrimeM rAnIko samajhA rahA thA ki maiM kala prAtaHkAlameM jina-dIkSAko grahaNa karU~gA, tumheM isake lie dukhI nahIM honA cAhie / isako sunakara mRdumati bhI virakta hokara dIkSita ho gayA / vaha bArahaveM varSa meM ekAkI vihAra meM saMlagna huA / / vahA~ paraspara milakara isa bIcameM yahA~ eka dUsarI ghaTanA ghaTita huI- Aloka nagara meM bAhya parvatake Upara guNasAgara bhaTTAraka cAturmAsika pratimAyogase sthita the / pratijJA ( cAturmAsa ) kI samApti honepara devoMke Anese nagarameM Azcarya huA / guNasAgara munIndra AkAza mArgase vihAra kara gaye the / isalie ve logoM ke dekhane meM nahIM aaye| isI samaya vahA~ mRdumati AhArake nimitta Aye / unako dekhakara logoMne yaha samajhakara ki ye ve hI munIndra haiM unakI pUjA kii| ve bhI maunapUrvaka sthita rahe / isase ve tiryaggati nAmakarmako upArjita karake brahmottara svarga meM gaye una donoMmeM sneha utpanna huA / vahA~ se Akara abhirAmakA jIva bharata aura dUsarA ( mRdumati ) hAthI huA hai / isa prakAra hAthIke jAtismaraNake kAraNako sunakara Azcaryako prApta hue bharako bahuta vairAgya huA / usane rAmacandrAdise kSamA-yAcanA karake dIkSA le lI / kekayI bhI tIna sau rAjaputriyoM ke sAtha pRthvImatI AryikA ke nikaTameM dIkSita ho gaI / hAthIne bhI viziSTa zrAvakadharmako grahaNa kiyA / vaha dezameM paribhramaNa karatA huA prAsuka AhAra aura jalako letA thA / isa prakArase vaha durdhara anuSThAnako karake brahmottara svargameM gayA / usa dezameM rahanevAle manuSya 'yaha deva 1. pa ba za vasaMtaDamarA0 / 2. pha caurye'pyapravarttate, ba cauryeNa pravarttati / 3. pa za 0 varSa ekAkI pha0 0 varSa kAkI / 4. pha gagane / 5. pha kaikApi, pa kaikayyapi, zakaikayApi /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 puNyAnavakathAkozam [ 1-6 : brahmottaraM gtH| taddezavartino janA devo'yametanmAhAtmyAdrogAdikamasmin deze na jAtamiti tabimbaM vidhAya pUjayituM lgnaaH| sa vinAyako'bhUt bharatabhaTTArakaH saMyamaphalena cAraNAdyanekarddhisaMyukto vihRtya kevalamutpAdya nirvANaM gataH iti bhUSaNo yadi jinapUjanacetasaivaMvidhaM vibhavaM labhate ' sma nityaM jinapUjakasya kiM praSTavyamiti // 5 // gopo vivekavikalo malino'zucizca rAjA babhUva suguNaH karakaNDunAmA / dRSTvA jinaM bhavaharaM sa sarojakena nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 6 // asya vRttasya kathA zroNakasya gautamasvAminA yathA kathitAcAryaparamparayAgatA saMkSepeNa kathyate / atraivAryakhaNDe kuntalaviSaye terapure rAjAnau nolamahAnIlau jAtau / zreSThI vasumitro bhAryA vasumatI tadgopAlo dhanadattaH / tenaikadATavyAM bhramatA sarasi sahasradalakamalaM dRSTaM gRhItaM ca / tadA nAgakanyA prakaTIbhUya taM vadati sarvAdhikasyedaM pryccheti| tadanu sa kamalena saha gahamAgatya zreSThinaM tavRttAntaM nirUpitavAn / tena rAjJo bhASitam / rAjJA gopAlena zreSThinA ca saha sahasrakUTajinAlayaM gatyA jinamabhivandya suguptamuni ca tato [rAjJA] pRSTo muniH kaH sarvotkRSTaH iti / tena jino niruupitH| zrutvA gopAlo jinAgre sthitvA he sarvoskRSTa, kamalaM gRhANeti devasyopari nikSipya gtH| hai, isake mAhAtmyase isa dezameM rogAdi nahIM utpanna hue haiM' aisA mAnakara usakI mUrti banAkara pUjAmeM tatpara ho gye| vaha vinAyaka (gaNeza) huaa| bharata bhaTTAraka saMyamake prabhAvase cAraNa Adi aneka RddhiyoMse sampanna hote hue kevalajJAnako utpanna karake muktiko prApta hue| isa prakAra bhUSaNane jaba jinapUjAmeM mana lagAkara isa prakArake vibhavako prApta kiyA taba jinabhagavAnkI pUjA karanevAle zrAvakakA kyA pUchanA hai ? vaha to mahAvibhavako prApta karegA hI // 5 // vaha vivekase rahita gvAlA malina aura apavitra hokara bhI kamala puSpake dvArA saMsArake nAzaka jina bhagavAnkI pUjA karake uttama guNoMse yukta karakaNDu nAmaka rAjA huA hai| isalie maiM nirantara jinendra prabhukI pUjA karatA hU~ // 6 // gautama svAmIne isa kathAko jisa prakAra zreNikake lie kahA thA usI prakAra AcAryaparamparAse AI huI usako yahA~ maiM saMkSepase kahatA huuN| isI AryakhaNDake bhItara kuntala dezameM sthita terapurameM nIla aura mahAnIla nAmaka do rAjA the| vahA~ vasumitra nAmakA eka seTha thA / usakI patnIkA nAma vasumatI thaa| usake dhanadatta nAmakA eka gvAlA thA / eka samaya usa gvAlAne vanameM ghUmate hue tAlAbameM sahasradala kamalako dekhakara use le liyaa| taba nAgakanyAne pragaTa hokara usase kahA ki jo sabase adhika ho usake lie yaha kamala denaa| tatpazcAt usane kamalake sAtha ghara Akara isa vRttAntako seThase kahA / seThane usa vRttAntako rAjAse khaa| taba rAjAne seTha aura gvAlAke sAtha sahasrakUTa jinAlayameM jAkara jina bhagavAnkI aura tatpazcAt sugupta munikI vaMdanA kii| pazcAt rAjAne munise pUchA ki he sAdho ! lokameM sarvazreSTha kauna hai / munine kahA ki sarvazreSTha jina 1. za labhyate / 2. pha ba saguNaH / 3. ba ato'gre 'tadyathA' ityetadadhikaM padamasti / 4. ba -pratipATho'yam / pa za paraMparAyAmAgatA, pha prNpraayaagto| 5. za bherapure /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 1. pUjAphalam 6 atrAparaM vRttAntam / tathAhi- zrAvastipuryA zreSThI sAgaradatto bhAryA nAgadattA / dvijasomazarmaNo'nuraktAM tAM jJAtvA zreSThI dIkSito divaM gtH| tasmAdAgatyAGgadeze campAyAM rAjA vasupAlo devI vasumatI, tayoH putro dantivAhananAmA jAtaH / evaM sa vasupAlo yAvatsukhenAste tAvatkaliGgadeze dantipure' rAjA balavAhanastena yaH somazarmA jAro mRtvA bhrAntvA tatra kaliGgadeze dantipurATavyAM narmadAtilakanAmA hastI jAtaH sa balavAhanena dhRtvA vasupAlAya preSitaH / sa tatra tiSThati / sA nAgadattA mRtvA bhramitvA ca tAmraliptanagaryA vaNig vasudattasya bhAryA nAgadattA jaataa|saa dve sute lebhe dhanavatI dhanazriyaM c| dhanavatI nAgAlandapura vaizyadhanadattadhanamitrayoH putreNa dhanapAlena prinniitaa| dhanazrIvatsadeze kauzAmbIpure vasupAlavasumatyoH putreNa zreSThinA vasumitreNa pariNItA, tatsaMsargeNa jainI babhUva / nAgadattA putrImohena dhanazrI. paM gtaa| tayA manisamIpaM nItA. aNatAni graahitaa| tato bahatpatrIsamIpaM gtaa| tayA bauddhabhaktA kRtA / laghvyA vAratrayamaNuvatAni graahitaa| dhanavatyA nAzitAni / caturthavAre dRDhA babhUva / kAlAntara mRtvA tatkauzAmbIzavasupAlavasumatyoH putrI jaataa| kudine jAteti maJjUSAyAM svanAmAGkitamudrikAdibhirnikSipya yamunAyAM pravAhitAM gaGgAM militvA panadrahe haiN| ise sunakara gvAlAne jina bhagavAnke Age sthita hokara 'he sarvotkRSTa ! isa kamalako grahaNa kIjie' aisA nivedana karate hue use jina bhagavAnke Upara rakha diyA aura vahA~ se vApisa calA gyaa| yahA~ dUsarA eka vRttAnta ghaTita huA / vaha isa prakAra hai- zrAvastIpurImeM eka sAgaradatta nAmaka seTha thaa| isakI patnIkA nAma nAgadattA thaa| vaha somazarmA nAmaka brAhmaNase anurAga rakhatI thii| isa bAtako jJAta karake seThane jinadIkSA le lii| vaha marakara svargameM deva huaa| vahA~ se Akara vaha campApurImeM rAjA vasupAlake vasumatI rAnIse dantivAhana nAmaka putra utpanna huaa| isa prakArase vaha vasupAla rAjA jaba taka sukhapUrvaka sthita hai taba taka kaliMga dezake bhItara sthita dantipurake rAjA balavAhanane narmadAtilaka nAmaka jisa hAthIko pakar3akara uparyukta vasupAla rAjAke lie bheMTa kiyA thA vaha nAgadattAkA jAra ( upapati) somazarmA brAhmaNa thA jo mara karake paribhramaNa karatA huA usa kaliMga dezake antargata dantipurake gahana vanameM isa hAthIkI paryAyameM utpanna huA thaa| vaha hAthI vasapAla rAjAke yahA~ sthita thaa| vaha nAgadattA mara karake saMsArameM paribhramaNa karatI . huI tAmralipta na dhya vasudattakI patnI nAgadattA huii| usake dhanavatI aura dhanazrI nAmakI do putriyA~ utpanna huii| / vanavatIkA vivAha nAgAlandapuravAsI vaizya dhanadatta aura usakI patnI dhanamitrAke putra dhanapAlake sAtha sampanna huA tathA dUsarI dhanazrIkA vivAha vatsa dezake antargata kauzAmbIpurake nivAsI vasupAla aura vasumatIke putra seTha vasumitrake sAtha sampanna huA thA / usake saMsargase vaha ( dhanazrI ) jaina dharmakA pAlana karanevAlI ho gaI / nAgadattA putrIke mohase dhanazrIke pAsa gii| dhanazrI use munike samIpa le gii| vahA~ usane usako aNuvrata grahaNa karA diye / tatpazcAt vaha bar3I putrIke pAsa gaI / usane ( bar3I putrIne ) use bauddhabhakta banA diyaa| choTI putrIne use tIna bAra aNuvrata grahaNa karAye, parantu dhanavatIne unheM naSTa karA diyaa| cauthI bAra vaha aNuvratoMmeM dRr3ha hotI huI kAlAntarameM maraNako prApta hokara kauzAmbI nagarIke svAmI vasupAla aura rAnI vasumatI 1 ba dantapure / 2. 5 za balavAhanaH aputrIkastena / 3. pha mArayitvA / ba ato'gre'grima 'mRtvA' padaparyantaH pAThaH skhalito'sti / 4. pa balavAhane, za blvaahno| 5. zavaNija / 6.za dhanavati / 7. pha nAganaMdapura / 8. 5 za dhanazrI vatsa0 / 9. pha gRhItAni / 10. pa za ldhvii|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 puNyAsravakathAkozam [1-6 patitAM kusumapure kusumadattamAlAkAreNa dRSTvA svagRhamAnIya svavanitAkusumamAlAyAH smrpitaa| tayA ca panadrahe labdheti padmAvatIsaMzayA vardhitA / yuvatirjAtA / kenaciddantivAhanasya tatsvarUpaM kathitam / tena tatra gatvA tadrUpaM dRSTA mAlAkAraH pRSTaH- satyaM kathaya kasyeyaM putrIti / tena tadane nikSiptA maJjUSA / tatrasthitanAmAGkitamudrAdikaM vocya tajAti zAtvA prinniitaa| svapuramAnotAtivallabhA jaataa| kiyatkAle gate satpitA svazirasi palitamAlokya tasmai rAjyaM dattvA tapasA divaM gtH| padmAvatI caturthasnAnAnantaraM svavallabhena saha suptA svapne siMhagajAdityAn svapnAnadrAkSIt / rAjJaH svapne nirUpite tenoktam-siMhadarzanAtpratApI gajadarzanAtkSatriyamukhyo ravidarzanAtprajAmbhojasukhAkaraH putro bhvissytiiti| saMtuSTA sukhena sthitA / itasterapure sa gopAlaH sazaivaladrahe tarituM praviSTaH san zevAlena veSTito mRtvA padmAvatIgarbhe sthitH| tanmRtiM parijJAya saMskArya zreSThI suguptamuninikaTe tapasA divaM gtH| itaH padmAvatyA dohalako jAtaH / katham / meghADambare capalAkule vRSTau satyAM svayamaGkuzaM gRhItvA puruSaveSeNa dvipaM caTitvA pRSThe rAjAnaM kI putrI huI / use kudinameM ( azubha muhUrtameM ) utpanna huI jAnakara apane nAmakI mudrikA Adike sAtha peTImeM rakhA aura yamunAke pravAhameM bahA diyA thA / vaha gaMgAke pravAhameM par3akara padmadrahameM jA girii| use dekhakara kusumapurameM rahanevAlA kusumadatta nAmaka mAlI apane gharapara le AyA aura apanI patnI kusumamAlAko sauMpa diyaa| vaha cU~ki padmadrahameM prApta huI thI ataeva kusumamAlAne usako padmAvatI nAma rakhakara vRddhiMgata kiyA / vaha kucha samayameM yuvatI ho gaI / kisI manuSyane dantivAhana rAjAse usake rUpakI carcA kii| rAjAne vahA~ jAkara usake sundara rUpako dekhA / usane mAlIse pUchA ki yaha putrI kisakI hai, satya btlaao| mAlIne rAjAke sAmane vaha peTI rakha dii| usane peTImeM sthita nAmAMkita mudrikA Adiko dekhakara aura isase usake janmaviSayaka vRttAntako jAnakara usake sAtha vivAha kara liyaa| vaha use apane nagarameM le aayaa| ukta padmAvatI rAjAke lie atizaya pyArI huii| kucha samaya bItanepara dantivAhanakA pitA apane zirapara zveta bAlako dekhakara virakta ho gyaa| usane dantivAhanako rAjya dekara jinadIkSA grahaNa kara lI / vaha marakara tapake prabhAvase svargameM jAkara deva huaa| padmAvatI caturthasnAnake pazcAt apane patike sAtha soyI thii| usane svapnameM siMha, hAthI aura sUryako dekhaa| tatpazcAt usane ina svapnoMke sambandhameM rAjAse nivedana kiyaa| rAjAne kahA-devi ! tere siMhake dekhanese pratApI, hAthIke avalokanase kSatriyoMmeM mukhya aura sUryake darzanase prajAjanoMrUpa kamaloMko praphullita karanevAlA putra hogaa| isako sunakara padmAvatI santuSTa hokara sukhapUrvaka sthita huI / idhara terapurameM vaha dhanadatta gvAlA tairaneke lie kAI sahita tAlAbake bhItara praviSTa huaa| vaha kAIse veSTita hokara mRtyuko prApta hotA huA padmAvatIke garbha meM Akara sthita huA / gvAlAke maraNako jAnakara vasumitra seThane usake mRta zarIrakA dAha-saMskAra kiyaa| tatpazcAt vaha sugupta munike pAsameM dIkSita hokara tapake prabhAvase svargako prApta huaa| udhara padmAvatIko yaha dohala ( sAtaveM mAsameM honevAlI icchA ) utpanna huA ki jaba AkAza meghoMse vyApta ho, bijalI camaka rahI ho, tathA vRSTi bhI ho rahI ho; aise samayameM maiM svayaM aMkuzako grahaNa karake puruSake veSameM hAthIke Upara caDhU aura pIche rAjAko baiThAkara donoM nagarake bAhara bhramaNa kreN| usane 1. za itastera sa / 2. pa sazivAla, pha zazivAla,ba sivAla, za sasivAla / 3. pha sevAlena, ba saivAlena /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-6 ] 1. pUjAphalam 6 23 gRhItvA pattanAd bahirdhamAva iti / tatsvarUpe rAzaH kathite tena svamitravAyuvegakhecareNa meghADambarAdikaM kArayitvA narmadAtilakadvipamalaMkRtvA rAjJo svayaM ca samAruhya parijanena purAnirgatau / sa ca gajo'GkazamullaGa ghya pavanavegena gantuM lagnaH / sarvo'pi janaH sthitaH / mahATavyAM vRkSazAkhAmAdAya rAjA sthitaH / svapuramAgatya hA padmAvati tava kimabhUditi mahAzokaM kRtavAn / vibudhaiH sNbodhitH| itaH sa hastI nAnAjanapadAnullaGadhya dakSiNaM gatvA zrAnto mahAsarasi praviSTo jaladevatayA samuttArya taTe upavezitA saa| anAvasarai tatrAgatena bhaTTanAmamAlAkAreNa rudato saMbodhitA-he bhagini, ehi madgRhamityukte tayoktaM 'kastvam' / tenoktaM mAliko'hamiti / tato hastinApure svagRhe madbhaginIyamiti sthApitA / tasmin kApi gate tadvanitayA mAridattayA nioTitA pitRvane putraM prsuutaa| tadA mAtaGgena tasthAH praNamyoktaM-matsvAminI tvamiti / tayoktaM 'kastvam / sa Aha- atraiva vijayArdhe. dakSiNazreNyAM vidyutprabhapurezavidyutprabhavidyullekhayoH suto'haM bAladevaH / svavanitAkanakamAlayA dakSiNaM krIDArthagacchato mama rAmagirauvIrabhaTTArakasyopari na gataM vimAnam / kruddhena mayA tasyopasargaH kRtH| padmAvatyA taM nivArya mamaisa dohalakI sUcanA rAjAko kii| taba rAjAne apane mitra vAyuvega vidyAdharake dvArA meghasamUha AdikI racanA kraayii| tatpazcAt narmadAtilaka hAthIko susajjita karake usake Upara rAnI aura svayaM bhI ( donoM ) car3hakara sevaka janake sAtha nagarake bAhara nikale / vaha hAthI aMkuzakI paravAha na karake vAyuvegase zIghra gamanameM udyata huaa| isa kAraNa saba sevaka jana pIche raha gaye / rAjA mahAvanameM eka vRkSakI zAkhAko pakar3akara sthita raha gyaa| pazcAt vaha nagarameM Akara 'hA ! padmAvatI, terA kyA huA hogA' isa prakAra pazcAttApa karane lgaa| taba vidvAnoMne use sambodhita kiyaa| idhara vaha hAthI aneka dezoMko lA~dhakara dakSiNakI ora gayA aura thakakara kisI mahA sarovarake bhItara praviSTa huaa| usa samaya jaladevatAne padmAvatIko hAthIke Uparase utArakara tAlAbake kinArepara baiThAyA / isa avasarapara vahA~ eka bhaTa nAmaka mAlI aayaa| usane rotI huI dekhakara usase kahA ki he bahina ! A, mere gharapara cala / aisA kahanepara padmAvatIne usase pUchA ki tuma kauna ho / usane kahA ki maiM mAlI huuN| tatpazcAt usane use hastinApurake bhItara apane gharameM 'yaha merI bahina hai' aisA kahakara sthApita kiyaa| pazcAt mAlIke kahIM bAhara jAnepara usakI patnI mAridattAne use gharase nikAla diyaa| taba usane vahA~ se nikalakara aura zmazAnameM jAkara putrako utpanna kiyA / usa samaya kisI caNDAlane Akara use praNAma kiyA aura kahA ki tuma merI svAminI ho| padmAvatIne usase pUchA ki tuma kauna ho / uttarameM usane kahA ki maiM isI vijayArdha parvatake Upara dakSiNa zreNimeM sthita vidyutprabha purake svAmI vidyutprabha aura vidyullekhAkA bAladeva nAmaka putra huuN| maiM apanI patnI kanakamAlAke sAtha dakSiNameM krIr3A karaneke lie jA rahA thaa| merA vimAna rAmagiri parvatake Upara sthita vIra bhaTTArakake Uparase nahIM jA skaa| isase krodhita hokara maiMne ukta vIra bhaTTArakake Upara upasarga kiyaa| padmAvatI devIne usako dUra karake merI vidyAoMko naSTa kara 1. ba -pratipATho'yam, pa pha za sA / avasare / 2. pha ba bhtt| 3. pha za 'vidyutprabhapureza' nAsti / 4.ba-pratipATho'yam, pa pha za uparitanagataM /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [1-6 : vidyAcchedaH kRtH| tadanu mayA sA praNamyopazAnti niitaa| tato he svAmini, mama vidyAprasAdaM kurvityukte tayoktaM- hastinAgapure pitRvane yaM drakSyasi bAlaM tadrAjye tava vidyAH setsyanti, yAhItyukte so'haM mAtaGgaveSeNemaM rakSan sthita iti / tadanu saMtuSTayA bAlaH samarpitaH, tvaM vardhayainamiti / tatastena kAJcanamAlAyA samarpitaH / sa ca karayoH kaNDUyukta iti karakaNDunAmnA pAlayituM lgnaa| sA padmAvatI gAndhArI yA brahmacAriNI taamaashritaa| tayA saha gatvA samAdhiguptamuni dIkSAM yAcitavatI / tenAbhANi- na dIkSAkAlaH pravartate / pUrva vAratrayaM yad vrataM khaNDitaM tatphalena trirduHkhamAsIt / tadupazame putrarAjyaM vIkSya tena saha tapo bhaviSyatItyukte saMtuSTA putraM vilokya brahmacAriNInikaTe sthitA / sa bAlastena sarvakalAkuzalaH kRtH| tau khecara-karakaNDU pitRvane yAvattiSThatastovajayabhadra-vIrabhadrAcAryo smaagto| tatra nara-kapAle mukhe locanayozca veNutrayamutpannamAlokya kenacidyatinoktamAcArya prati 'he nAtha, kimidaM kautukam / ' AcAryo'vadadyo'tra rAjA bhaviSyati tasyAGkuzacchatradhvajadaNDAH syuriti zrutvA kenacidvipreNonmUlitA / tasmAtkarakaNDunA gRhiitaaH| kiyahineSu tatra balavAhano nAma rAjA'putrako mRtaH / parivAreNa vidhinA hastI raashodiyaa| tatpazcAt maiMne praNAma karake use zAnta kiyaa| usase maiMne prArthanA kI ki he devi ! kRpAkara merI vidyAoMko mujhe vApisa kara dIjie / isapara usane kahA ki jA, hastinApurake zmazAnameM tU jisa bAlakako dekhegA usake rAjyameM terI vidyAe~ tujhe siddha ho jaaveNgii| vahI maiM bAladeva vidyAdhara cANDAlake veSameM isakI rakSA karatA huA yahA~para sthita huuN| usake yaha kahanepara padmAvatIne santuSTa hokara 'isako tuma vRddhiMgata karo' kahakara usa bAlakako use de diyA / tatpazcAt usane use apanI patnI kAJcanamAlA (kanakamAlA) ko de diyA / vaha bAlaka cUMki donoM hAthoMmeM kaNDu (khAja ) se saMyukta thA, ataeva usakA karakaNDu nAma rakhakara vaha bhI usake paripAlanameM saMlagna ho gii| udhara padamAvatI gAndhArI nAmakI jo brahmacAriNI thI usake AzrayameM calI gaI / pazcAt usane ukta brahmacAriNIke sAtha jAkara samAdhigupta munise dIkSAkI prArthanA kI / taba muni bole- abhI dIkSAkA samaya nahIM AyA hai / tumane jo tIna bAra vratako khaNDita kiyA hai usake phalase tumheM tIna bAra duHkha huaa| vratabhaMgase utpanna pApake upazAnta honepara putrake rAjyako dekhakara usake sAtha terA tapa hogaa| isako sunakara padmAvatIko bahuta santoSa huaa| taba vaha putrako dekhakara brahmacAriNIke samIpameM sthita ho gii| bAladevane usa bAlakako samasta kalAoMmeM nipuNa kara diyaa| idhara vaha vidyAdhara aura karakaNDu ye donoM zmazAnameM hI sthita the ki vahA~ jayabhadra aura vIrabhadra nAmaka do AcArya upasthita hue / vahA~ kisI manuSyake kapAlameM eka mukhameMse aura do donoM netroMmeMse isa prakAra tIna bA~sa utpanna hue the| inako dekhakara kisI munine AcAryase pUchA ki he nAtha ! yaha kauna-sA kautuka hai| AcArya bole ki yahA~ jo manuSya rAjA hogA usake ye tIna bA~sa aMkuza, chatra aura dhvajAke daNDa hoNge| isa munivacanako sunakara kisI brAhmaNane unheM ukhAr3a liyaa| usa brAhmaNase unheM karakaNDune le liyaa| kucha dinoMmeM vahA~ balavAhana nAmaka rAjAkI mRtyu huii| vaha putrase rahita thaa| isalie 1. pa yaM drakSyazi, pha yadrakSasi, za yadrakSyasi / 2. pha brhmcaarinniiN| 3. pha za samAdhigupti / 4. pha tto| 5. 5 za yAvattiSThatistAva0 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-6 ] 1. pUjAphalam 6 25 'nveSaNArthaM muktastena ca karakaNDurabhiSicya svazirasi vyavasthApitaH / tataH parijanena rAjA kRto bAladevasya vidyAsiddhirabhUt / sa taM natvA tasya tanmAtaraM samarpya vijayArdhaM gataH / karakaNDuH pratikUlAnunmUlya rAjyaM kurvan sthitaH / tatpratApaM zrutvA dantivAhanena tadantikaM dUtaH preSitaH / sa gatvA taM vijJaptavAn - tvayA matsvAmino dantivAhanasya bhRtibhAvena rAjyaM kartavyamiti / kupitvA karakaNDunoktam - raNe yadbhavati tad bhavatu, yAhIti visarjitaH / sa svayaM prayANaM dattvA campAvAhaye sthitaH / dantivAhano'pyatikautukena sarvabalAnvito nirgataH / ubhayabale saMnaddhe vyUhaprativyUhakrameNa sthite tadavasare padmAvatI gatvA svabhartuH svarUpaM nirUpitavatI / tato jAduttIrya saMmukhamAgataH pitA, putro'pi / ubhayordarzanaM namaskArAzIrvAdadAnaM ca jAtam / mAtApitRbhyAM jagadAzcaryavibhUtyA [saH ] puraM praviSTaH / pitrASTasahasrakanyAbhirvivAhaM sthApitaH / tasmai rAjyaM samarpya padmAvatyA bhogAnanubhavan sthito dantivAhanaH / rAjyaM kurvatastasya mantribhiruktam - he deva, tvayA ceramapANDayacolAH sAdhanIyA iti / tatasteSAM upari gacchan terapure sthitvA tadantikaM dUtaM preSitavAn / tena gatvAgatena tadauDatye vijJapte' roSAttatra gatvA yuddhAvanau sthitaH / te'pi militvAgatya mahAyuddhaM cakrurdinAvasAne * parivArane rAjAke anveSaNArthaM vidhipUrvaka hAthIko chodd'aa| usane karakaNDukA abhiSeka karake use apane sirapara sthApita kiyA / taba parivArane use rAjA banAyA / usa samaya bAladevakI ve naSTa vidyAe~ siddha ho gaI / aba bAladevane usako namaskAra karake usakI mAtAko samarpita kara diyA aura vaha vijayArdhapara calA gyaa| karakaNDu zatruoM ko naSTa karake niSkaNTaka rAjya karane lgaa| usake pratApa ko sunakara dantivAhanane usake pAsa apane dUtako bhejaa| usane jAkara karakaNDuse nivedana kiyA ki Apa hamAre svAmI dantivAhanake sevaka hokara rAjya kreN| ise sunakara karakaNDune krodhita hokara dUtase kahA ki jAo, yuddha meM jo kucha honA hogA so hogA; aisA kahakara usane usa dUtako vApisa kara diyA / sAtha hI vaha svayaM prasthAna karake campApurake bAhara par3Ava DAlakara Thahara gyaa| idhara dantivAhana rAjA bhI atizaya kautUhalake sAtha samasta senAse susajjita hokara nagarake bAhara nikala pdd'aa| donoM ora kI senAe~ taiyAra hokara vyUha aura prativyUha ke kramase sthita ho gaI / isI samaya padmAvatIne jAkara apane patise vastusthitikA nirUpaNa kiyA / taba pitA ( dantivAhana ) hAthIse nIce utarakara putra ( karakaNDu ) ke sAmane AyA aura udhara putra bhI pitA ke sAmane AyA / donoMmeM eka dUsare ko dekhakara putrane pitAko praNAma kiyA aura pitAne usako AzIrvAda diyA / phira karakaNDu vizvako Azcaryacakita karanevAlI vibhUtise saMyukta hokara mAtA-pitA ke sAtha purameM praviSTa huA / pazcAt pitAne usakA ATha haz2Ara kanyAoM ke sAtha vivAha karAyA / phira dantivAhana use rAjya dekara padmAvatI ke sAtha bhogoMkA anubhava karane lagA / idhara karakaNDu jaba rAjya karane lagA taba mantriyoMne usase kahA ki he deva ! Apako cerama, pANDya aura cola dezoM ko apane adhIna karanA cAhie / taba vaha unake Upara AkramaNa karaneke vicArase gayA aura terapurameM Thahara gayA / vahA~se usane uparyukta rAjAoM ke pAsa dUtako bhejA / usa dUtane jAkara vApisa Anepara jaba ukta rAjAoM kI uddhatatAkA nirUpaNa kiyA taba karakaNDuko bahuta krodha AyA / isIlie vaha vahA~ jAkara yuddhabhUmimeM sthita ho gayA / ve rAjA bhI mila karake 1. pa za bAhye mutkA sthitaH ba bAhye muktA sthitaH / 2. pha ubhayordarzananama / 3. pa za gatvA dUtena gatena / 4. pha vijJaptaiH / 5 pa cakratuH di za cakraturdi / 3
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 puNyAvakathAkozam [ 1-6 : ra ubhayabalaM svasthAne sthitam / dvitIya dine'tiraudre saMgrAme jAte svabalabhaGgaM vIkSya kopena karakaNDurmahAyuddhaM kRtvA trInapi banbandha / tanmukuTe pAdaM nyasan tatra jinabimbAi vilokya 'micchAmi' iti bhaNitvA yUyaM jainA ityukte tairomiti' bhaNite, hA hA nikRSTo'haM jainAnAmupasarga kRtavAniti pazcAttApaM kRtvA kSamAM kAritA taiH / svadezaM gacchan terasamIpe vimucya sthitaH / tatra' dauvArikairantaHpravezitAbhyAM dhArAziva~bhillAbhyAM vijJapto rAjA - devAsmAddakSidizi trigavyatyuttareM parvatasyopari dhArAzivaM nAma puraM tiSThati sahasrastambhajinAlayaM catasyopari parvatamastake valmIkaM ca / tat zveto hastI puSkareNa jalaM kamalaM ca gRhItvAgatya triH pradakSiNIkRtya jalena siktvA aravindena pUjayitvA praNamatIti [ zrutvA kara kaNDunA ] tAbhyAM tuSTiM dattvA tatra gatvA jinaM samarcya valmIkaM pUjayantaM hastinaM vIcya tat khanitam / tatra sthitAM maJjUSAmutpATaya ratnamayapArzvanAthapratimAM vIkSya hRSTaH / tallayaNe'rgaladevasaMjJayA" sthApitavAMzca / mUlapratimA granthi vilokya virUpako dRzyate iti zilAkarmiNaM babhANemaM senA apane sthAnameM Thahara gaI / dabAva ko dekhakara karakaNDune kruddha phira usane unake mukuTapara paira Aye aura ghora yuddha karane lage / sUryAsta honepara donoM orakI dUsare dina bhI atizaya bhayAnaka yuddhake honepara apanI senA ke hokara mahAn yuddha kiyA aura una tInoM rAjAoMko bA~dha liyA / rakhate hue jaba jinapratimAoM ko dekhA taba ' tassa micchAmi [ tassa micchA me dukkaDaM ]' arthAt usakA merA yaha doSa mithyA ho, yaha kahakara usane AtmanindA karate hue unase pUchA ki Apa jaina haiM kyA ? uttara meM jaba unhoMne yaha kahA ki hA~ hama loga jaina haiM taba usane kahA hA ! hA ! maiM bahuta nikRSTa hU~, maiMne jainoMke Upara upasarga kiyA hai, isa prakAra pazcAttApa karate hue usane unase kSamA karAyI / tatpazcAt svadezako vApisa AtA huA vaha terapurake samIpameM par3Ava DAlakara Thahara gayA / usa samaya vahA~ dhArA aura ziva nAmaka do bhIla Aye jinheM dvArapAla bhItara le gaye / unhoMne rAjAse nivedana kiyA ki he deva ! yahA~ se dakSiNa dizA meM tIna kozake Upara sthita parvatake Upara dhArAziva nAmakA nagara hai aura sahasrastambha jinAlaya hai / ukta parvata ke zikharapara eka sarpakI bA~bI hai / vahA~ eka zveta hAthI sU~r3a meM jala aura kamalako lekara AtA hai va tIna pradakSiNA karatA hai / phira vaha use jalase abhiSeka karake kamala-puSpase pUjA karatA huA praNAma karatA hai / yaha sunakara karakaNDune una donoM bhIloMko pAritoSika diyA / tatpazcAt usane vahA~ jAkara jina bhagavAnkI pUjA karake bA~bIkI pUjA karate hue usa hAthI ko dekhA / usane ukta khudavAyA | usake bhItara sthita peTIko tor3akara usameM sthita ratnamaya pArzvanAtha jinendrakI pratimAkA darzana karake vaha bahuta harSita huA / usa layana ( parvatastha pASANamaya gRha ) meM usane ukta mUrtiko argala devake nAmase sthApita kiyA / mUla pratimA ke Age gA~Thako dekhakara usane yaha vicAra karate hue ki vaha yahA~ vikRta dIkhatI hai, zilpIko use tor3a DAlaneke lie kahA / 1. pa za dine iti raudre / 2. pha nyasat / 3. pratiSu vilokya tassa micchAmIti / 4. pa tairomiti, za terAhuumiti / 5. phakAritAH / 6. za tatrA / 7. pha dharAziva, za dharoziva / 8. vyantare / 9. pha jinAlayaNaM ca tasyo, za jinAlayaM tasyo / 10. pha sItkAraviMdena / 11. pha tallayaNArgaladeva /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUjAphalam 6 sphoTayeti / tenoktaM jalasireyaM jalapUro niHsariSyatIti / tathApi sphoTitam / tadanu nirgataM jalam / rAjAdInAM nirgamane saMdeho'bhUt / tato rAjA darbhazayyAyAM dvividhasaMnyAsena sthitH| nAgakumAraH pratyakSIbhUya vaktuM lagnaH / kAlamAhAtmyena ratnamayI pratimA rakSituM na zakyate iti mayA jalapUrNa layanaM [kRtam] / tatastvayA jalApanayanAyAgraho na kartavya iti mahatAgraheNa darbhazayyAyA utthApito rAjA / tatastaM pRcchati sma-kenedaM layanaM kAritaM, tathA valmIkamadhye pratimA kena sthaapiteti| nAgakumAraH prAha- atraiva vijayAdhaiM uttarazreNyAM nabhastilakapure rAjAnau amitavegasuvegau atrAryakhaNDe jinAlayAn vanditumAgato malayagirau rAvaNakRtajinagRhAnapazyatAm / vanditvA tatra paribhramantau pArzvanAthapratimA lulokAte / tAM maJjUSAyAM nikSipya gRhItvemaM parvatamAgatau / atra maJjUSAM vyavasthApya kvApi gto| Agatya yAvadutthApayatastAvannottiSThati maJjUSA / gatvA terapure avadhibodhiM mahAmuniM pRSThavantau maJjUSA kimiti nottiSTatIti / tairavAdIyaM maJjUSA layaNasyopari layaNaM kathayati / ayaM suvego'padhyAnena mRtvA gajo bhUtvA tAM maJjUSAM yadA karakaNDustAmutpATayiSyati tadA gajaH saMnyAsena divaM yAsyati iti pratimAsthiratvamavadhAryedaM layaNaM kena kAritamiti pRSTo muniH kathayati-vijayArdhadakSiNazilpIne kahA ki yaha jalakI nAlI hai, isake tor3anese jalakA pravAha niklegaa| parantu yaha suna karake bhI karakaNDane use tur3avA diyaa| tatpazcAt usase jalakA pravAha nikala pdd'aa| rAjA Adiko ukta jala-pravAhase nikalanemeM sandeha huaa| taba rAjA do prakArake saMnyAsako dhAraNa karake kuzAsanapara sthita ho gyaa| taba vahA~ nAgakumAra deva pragaTa hokara isa prakAra kahane lagA-kAlake prabhAvase isa ratnamayI pratimAkI rakSA nahIM kI jA sakatI hai, isalie maiMne isa layanako jalase paripUrNa kiyA hai / ataeva Apako isa jalake naSTa karanekA Agraha nahIM karanA caahie| isa prakAra kahakara nAgakumArane rAjAko bahuta Agrahake sAtha usa kuzAsanake Uparase uThAyA / tatpazcAt usane nAgakumArase pUchA ki isa layanako kisane banavAyA hai tathA bA~vIke bIcameM pratimAko kisane sthApita kiyA hai| nAgakumAra bolA- isI vijayAdha parvatake Upara uttara zreNimeM nabhastilaka nAmakA nagara hai| vahA~ ke rAjA amitavega aura suvega isa AryakhaNDameM jinAlayoMkI vandanA karaneke lie Aye the| unhoMne malayagirike Upara rAvaNake dvArA banavAye gaye jina-bhavanoMko dekhaa| taba una donoMne ukta jinabhavanoMkI vandanA karake vahA~ paribhramaNa karate hue pArzvanAthakI pratimAko dekhA / ve ukta pratimAko peTImeM rakhakara aura use sAthameM lekara isa parvatake Upara Aye / yahA~ usa peTIko rakhakara ve kahIM dUsare sthAnameM gaye / vApisa Akara jaba unhoMne use uThAyA to vaha peTI nahIM utthii| taba unhoMne terapurameM jAkara avadhijJAnI munise peTIke na uThanekA kAraNa puuchaa| unhoMne kahA ki yaha peTI layanake Upara lIna honeko kahatI hai / yaha suvega apadhyAnase marakara hAthI hogA aura phira jaba karakaNDu usa peTIko tur3avAvegA taba vaha hAthI saMnyAsapUrvaka maraNako prApta hokara svargameM phuNcegaa| isa prakAra pratimAkI sthiratAko jAnakara unhoMne punaH munirAjase pUchA ki isa layanako kisane nirmita karAyA hai| uttarameM munirAja bole-vijayAkI dakSiNa zreNimeM rathanUpura nAmakA nagara hai| vahA~ 1. za rtnmyiiN| 2. pha gRhAn pazyatAM / 3. za tatra bhrmntau| 4. ba-pratipATho'yam / pha lalokate tAM-pa za lulokate taaN| 5. pa ba za yAvaduccAyatastAva / 6. ba karakaMDubhUpastA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 puNyAtravakathAkozam [1-6 : zreNyAM rathanUpure rAjAnau nIlamahAnIlo jAtI / saMgrAme zatrubhiH kRtavidyAchedAvazeSitau tAvidaM kAritavantau / vidyAH prApya vijayAdhaM gatau tapasA divaM gatAviti nizamya tau dIkSitau / jyeSTho brahmottaraM gata itara Artena hastI jAtastena devena saMbodhitaH san jAtismaro bhUtvA samyaktvaM vratAni cAdAya tAM pUjayituM lagnaH / yadA kazcidimAM khanati tadA zaktyA saMnyAsaM gRhANeti pratipAdya devo divaM gtH| tvayotpATite sati hastI saMnyAsena tiSThati / tvaM pUrvamatraiva gopAlo jinapUjayA rAjA jAto'si iti taM saMbodhya nAgakumAro nAgavApikAM gataH / tRtIyadine gatvA rAjJA tasya hastino dharmazravaNaM kRtam [kAritam ] / samyakapariNAmena tanuM visRjya sahasrAraM gato hastI / karakaNDuH svasya mAturargalasya ca nAgnA layaNatrayaM kArayitvA pratiSThAMca, tatraiva svatanujavasupAlAya svapadaM vitIrya svapitRnikaTe ceramAdi kSatriyaizca dIkSAM babhAra, pdmaavtypi| karakaNDurviziSTaM tapo vidhAyAyurante saMnyAsena vitanurbhUtvA sahastrAraM gataH / dantivAhanAdayaH svasya puNyAnurUpaM svargalokaM gatA iti jinapUjayA gopAlo'pyevaMvidho jo 'nyaH kiM na syAditi // 6 // nIla aura mahAnIla rAjA rAjya karate the| zatruoMne yuddha meM unakI samasta vidyAoMko naSTa kara diyA thaa| taba niHzeSa hokara unhoMne isa layanakA nirmANa karAyA thaa| tatpazcAt ve apanI una vidyAoMko phirase prApta karake vijayApara vApisa cale gaye aura pazcAt ve dIkSita hokara tapake prabhAvase svargameM phuNce| munike dvArA prarU pita isa vRttAntako sunakara ve donoM ( amitavega aura suvega ) dIkSita ho gye| unameM bar3A ( amitavega ) brahmottara svargameM gayA aura dUsarA ( suvega) ArtadhyAnase marakara hAthI huaa| vaha ukta devase saMbodhita hokara jAtismaraNako prApta huaa| taba usane samyaktvake sAtha vratoMko grahaNa kara liyA aura phira vaha usakI pUjA karanemeM saMlagna ho gyaa| jaba koI isako khode taba tuma zaktike anusAra sanyAsako grahaNa kara lenA, isa prakAra samajhA karake uparyukta deva svargameM vApisa calA gyaa| tadanusAra tumhAre dvArA usake khode jAnepara ukta hAthIne saMnyAsa grahaNa kara liyA hai| tuma pUrvameM yahIMpara gvAlA the jo jina-pUjAke prabhAvase rAjA hue ho / isa prakAra saMbodhita karake vaha nAgakumAra nAgavApikAko calA gayA / tIsare dina karakaNDu rAjAne jAkara usa hAthIko dharmazravaNa kraayaa| isase vaha hAthI nirmala pariNAmoMse marakara sahasrAra svargameM gayA / karakaNDune apane, apanI mAtAke aura argala devake nAmase tIna layana ( parvatavartI pASANagRha ) banavAkara unakI pratiSThA kraayii| phira usane vahIMpara apane putra vasupAlako rAjya dekara cerama Adi rAjAoMke sAtha apane pitAke samIpameM dIkSA dhAraNa kara lI / usake sAtha hI padmAvatIne bhI dIkSA grahaNa kara lI / karakaNDune vizeSa tapazcaraNa kiyaa| Ayuke antameM vaha saMnyAsapUrvaka maraNako prApta hokara sahasrAra svagameM gyaa| dantivAhana Adi bhI apane-apane puNyake anusAra svargalokako gye| isa prakAra jinapUjAke prabhAvase jaba gvAlA bhI isa prakArakI vibhUtise saMyukta huA hai taba dUsarA vivekI jIva kyA na hogA ? vaha to mokSasukhako bhI prApta kara sakatA hai // 6 // 1. phachedAvatoSito taavidN| 2. ba-pratipATho'yam / papha za tadAzaktA / 3. pha dhrmaadhrmshrvnnN| 4. pa svasya mAturargalAdavasyavanAmnA pha svamAturbAladevasya ca naamnaa| 5. za kAritvA / 6. pa svapitrA pArve veramAdi pha svapitRnikaTe cauramAdi ba svapitrA ceramAdi za svapitrA pAveM crmaadi| 7. za saMnyAse /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUjAphalam 8 [7] nAnAvibhUtikalito vratavarjito'pi cakrI sajinapatiM paripajya bhktyaa| saMjAtavAnavadhibodhayuto dharitryAM nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 7 // asya kathA- jambUdvIpe pUrvavidehe puSkalAvatoviSaye puNDarIkiNIpure rAjA yazodharastIrthakarakumAraH vairAgyasya kiMcinnimittaM prApya vajradantatanujAya rAjyaM dattvA svayaM niHkramaNakalyANamavApa / vajradantamaNDalezvara ekadAsthAnastho dukUladhvajahastAbhyAM puruSAbhyAM vijJaptaH, deva AyudhAgAre cakramutpannamiti ekena, itareNa yazodharabhaTTArakasya kevalamutpannamiti zrutvA dvAbhyAM tuSTiM dattvA sakalajanena samavasRtiM jgaam| jinazarIradIptiM vilokyAbhyarcitAnantaraM adhikavizuddhipariNAmajanitapuNyena tadaivAvadhiyukto babhUva SaTakhaNDaM prasAdhya sukhena rAjyaM kRtavAnityAdipurANe prasiddheyaM kathA // 7 // [8] saMbaddhasaptamadharAnijajIvito'pi zrIzreNikaH sa ca vidhAya samaya' 'puNyam / vIraM jinaM jagati tIrthakaratvamuccai nityaM tato hi jinapaM vibhumarcayAmi // 8 // jo cakravartI aneka prakArakI vibhUtise sahita aura vratoMse rahita thA vaha bhaktipUrvaka eka bAra hI jinendrakI pUjA karake pRthivIpara avadhijJAnase saMyukta huaa| isalie maiM nirantara jinendra prabhukI pUjA karatA hU~ // 7 // ___ isakI kathA- jambUdvIpake bhItara pUrvavidehameM puSkalAvatI deza hai| usake antargata puNDarIkiNI purImeM yazodhara nAmaka tIrthaMkarakumAra rAjA the| kisI vairAgyake nimittako pAkara unheM saMsAra va bhogoMse virakti ho gii| taba unhoMne vajradanta nAmaka putrako rAjya dekara svayaM dIkSA dhAraNa kara lii| usa samaya devoMne unake dIkSAkalyANakakA mahotsava kiyaa| eka dina rAjA vajradanta sabhAbhavana ( darabAra ) meM virAjamAna thaa| taba vahA~ apane hAthoMmeM vastrayukta dhvajAko lekara do puruSa upasthita hue / unameMse ekane rAjAse prArthanA kI ki he deva ! AyudhazAlAmeM cakraratna utpanna huA hai / dUsarene nivedana kiyA ki yazodhara bhaTTArakake kevalajJAna utpanna huA hai| yaha sunakara rAjA vajradanta una donoMko pAritoSika dekara samasta janoMke sAtha samavasaraNameM gyaa| jaba usane jina bhagavAnke zarIrakI kAntiko dekhakara unakI pUjA kI taba pariNAmoMmeM atizaya nirmalatA honese usake jo puNya utpanna huA usase usI samaya use avadhijJAnakI prApti huii| tatpazcAt vaha chaha khaNDoMko jItakara sukhapUrvaka rAjya karane lagA / yaha kathA AdipurANameM prasiddha hI hai // 7 // jisa zreNika rAjAne pUrva meM sAtaveM narakakI AyukA bandha kara liyA thA usane pIche zrI vIra jinendrakI pUjA karake lokameM atizaya pavitra tIrthaMkara prakRtiko bA~dha liyA hai| isalie maiM nirantara jinendra prabhukI pUjA karatA hU~ // 8 // 1. pa sa ca vidhA samarthya, pha sa sa cicApa samaya' /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ goravakathAkozam [ 1-8 : asya kathA - - atraivAryakhaNDe magadhadeze rAjagRhe rAjA upazreNikaH / tasmai ekadA pratyantavAsipUrvavairiNA somazarmarAjena mAyayA sakhitvaM gatena duSTAzvaH preSitaH / vAhyAli to rAjA ajAnan taM caTitastena mahATavyAM nikSiptaH / tatra ca pallImavasthitena bhraSTarAjyena yamadaNDakSatriyeNa svagRhaM nIta upazreNikaH / tasya vidyunmatIdevyAzcotpannAM tilakAvatImadrAkSIt yAcitavAMzca / tenoktam- yadi mama putryAH putrAya rAjyaM dadAsi tadA dIyate, nAnyatheti / tatastenAbhyupagamya pariNItA, tayA saha svapuramAgataH / tasyAzcilAtIputranAmA 'putro'jani / tamAdiM kRtvA tasya paJcazataputrAH santi / rAjJo'parA devI indrANI putraH zreNiko'ti rUpavAn / 30 ekadA rAjJA naimittikaH pRSTaH ekAnte, kasya matputrasya rAjyaM syAditi / tena kathyatekumArebhyaH pratyekaM zarkarAghaTe datte yo'nyena dhArayitvA siMhadvAraM nAyayiSyati, tathA nRtanaM ghaTa tRNavindujalena yaH pUrayiSyati, tathA sarvakumArANAmekapaGa ktau pAyasabhojaneSu mukteSu zvasu yastAn nivArya bhokSyate, tathA nagaradAhe siMhAsanAdikaM niHsArayiSyati tasya sthAnnAnyasyeti / ekadA rAjabhavanAntaH zarkarA ghaTeSu datteSu cilAtIputrAdibhiH svayaM gRhItvA siMhadvAra isa khaNDa meM magadha dezake bhItara rAjagRha nagara hai / vahA~para rAjA upazreNika rAjya karatA thA / eka samaya usake lie mleccha dezameM rahanevAle pUrvake zatru somazarmA rAjAne kapaTa mitratAkA bhAva prakaTa karate hue eka duSTa ghor3e ko bhejA / bAhya vIthI meM gaye hue rAjA upazreNikane isa bAta ko nahIM jAnA aura vaha usake Upara savAra ho gayA / ukta ghor3ene use le jAkara eka bhISaNa vanameM chor3a diyA / vahA~ bhIla vastI meM sthita yamadaNDa kSatriya, jise ki rAjyase bhraSTa kara diyA gayA thA, upazreNika ko apane gharapara le gayA / vahA~ usane yamadaNDakI patnI vidyunmatIse utpanna huI tilakAvatI putrIko dekhakara usakI yAcanA kI / yamadaNDane kahA ki yadi merI putrI ke putra ke lie tuma rAjya do to maiM use tumhAre lie de sakatA hU~, anyathA nhiiN| taba upazreNikane isa bAta ko svIkAra kara usake sAtha vivAha kara liyA aura phira usako sAthameM lekara apane nagara meM vApisa A gayA / usake cilAtIputra nAmakA putra utpanna huA / usako Adi lekara upazreNika pA~ca sau putra the / rAjAkI dUsarI devI indrANI thI / usake atizaya sundara zreNika nAmakA putra thA / eka samaya rAjAne ekAntameM kisI jyotiSI se pUchA ki mere putroMmeM rAjA kauna-sA putra hogA uttara meM jyotiSI ne kahA ki pratyeka rAjaputra ke lie zakkarakA ghar3A denepara jo use dUsareke Upara dharAkara siMhadvArapara livA le jAyagA, jo miTTIke naye ghar3eko tRNabinduoM ke jalase ( osabinduoMse ) pUrA bhara degA, jo saba kumAroMkI eka paMkti meM khIrako parosakara kuttoMke chor3ane para unake bIca meM sthita rahakara unheM rokatA huA use khAvegA, tathA jo nagara ke prajvalita honepara siMhAsana Adiko nikAlegA, vaha putra rAjA hogA, anya nahIM / eka samaya rAjabhavana ke madhyameM zakkarake ghar3oMke denepara cilAtIputra Adine unheM svayaM le jAkara siMhadvArapara sthita apane-apane puruSoMke lie samarpita kiyA / parantu zreNika kisI dUsare ke 1. pa za tasmAdekadA / 2. pha bAhyoliMgato / 3. pa ba tayA svapu ra pha tayAzcapuraM / 4. ka nAma / 5. pha rAjJo devI / 6. pha bhojane mukteSu zvaSu /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-8] 1. pUjAphalam 8 31 sthitaiH svapuruSANa smrpitaaH| zreNikaH kenacit grAhayitvA svapuruSahaste dApitavAn / ekadA kumArAnAhUyoktavAn rAjA tRNabindujalaghaTamekaikamA nayantviti / tataH prAtarekaikaM ghaTamadhyakSeNa saha gRhItvAnyonyaM yathA na pazyati tathA satRNapradezaM gtaaH| hastena jalamAdAya nUtanaghaTe nikSipanti tattadaiva zuSyati / sarve'pi riktA aagtaaH| zreNiko vastraM sAndraM tRNasyopari prasArya saMgRhotajalaM ghaTe niHpIDa ya pUrayitvA gRhItvAgatya rAjJo darzitavAn / ekadA sarvebhyaH pAyasaM bhoktuM pariviSTaM zvAnazca muktAstaiojanabhAjanAni vessttitaani| sarva kumArAstAn tyaktvA naSTAH / zreNikaH sarvANi saMgRhya ekaikaM zvabhyo nikSipan bhuktavAn / anyadA nagaradAhe siMhAsanAdikaM niHsAritavAniti sarvANi cihnAni tasyaiva militAni / tatastaM rAjyAhaM vizAya gUDhaveSadhAripaJcazatasahasrabhaTermAtApitRbhyAmasantamapi doSaM vyavasthApya deshaanirjhttitH| ekAkI gacchan nandigrAme sabhAmaNDapaM praviSTaH / tatra vayojyeSThamindradattanAmAnaM vaizyamapazyaduktavAMzca / mAma, ehi mayA saha brAhmaNAntikamityubhAvapi tadantikaM gatvA AvAM rAjapuruSau rAjakAryeNa gacchantAvAsvahe iti bhojanAdikaM dIyatAmityukte tairavAdIdidamagrahAraM Upara dharAkara le gayA aura use apane puruSake hAthameM dilAyA / eka dina rAjAne kumAroMko bulAkara yaha kahA ki tRNabinduoM ( osabinduoM ) ke jalase bhare hue eka-eka ghar3eko laavo| taba prAtaHkAlameM ve kumAra adhyakSa ( nirIkSaka ) ke sAtha eka-eka ghar3A lekara aise tRNayukta pradezameM gaye jahA~ ki koI eka dUsareko na dekha sake / vahA~ ve hAthase usa jalako lekara navIna ghar3emeM rakhane lage, kintu vaha usI samaya sUkha jAtA thaa| isa prakAra ve antameM saba hI khAlI hAtha vApisa Aye / parantu zreNikane saghana vastrako ghAsake Upara phailAkara aura phira jalase paripUrNa usa vastrako nicor3akara ukta jalase ghar3eko bhara liyaa| pazcAt usane usako lAkara rAjAko dikhalAyA / eka samaya saba kumAroMko khAneke lie khIra parosI gaI, sAtha hI kuttoMko bhI chor3A gayA / una kuttoMne bhojanake pAtroMko ghera liyaa| taba saba kumAra una pAtroMko chor3akara bhAga gye| kintu zreNikane una saba pAtroMkA saMgraha karake aura unameMse eka-eka pratyeka kutteko dekara apane pAtra meM sthita khIrakA svayaM upabhoga kiyaa| dUsare dina nagarake agnise prajvalita honepara zreNikane siMhAsana Adi ( chatra-cAmarAdi ) ko bAhira nikaalaa| isa prakAra jyotiSIke dvArA nirdiSTa ve saba cihna usa zreNikake hI pAye gye| isase usako hI rAjyake yogya jAnakara mAtA-pitAne gupta veSako dhAraNa karanevAle pA~ca lAkha subhaToMke sAtha avidyamAna bhI doSako usameM vidyamAna batalAkara-kucha doSAropaNa karake-use dezase nikAla diyA / vaha vahA~ se akelA nikalakara nandigrAmake bhItara sabhAmaNDapameM praviSTa huaa| vahA~ usane avasthAmeM apanese bar3e kisI indradatta nAmaka vaizyako dekhakara kahA ki he mAmA ! mere sAtha brAhmaNoMke pAsa aao| isa prakAra una donoMne brAhmaNoM ke pAsa jAkara unase kahA ki hama donoM rAjapuruSa haiM aura rAjAke kAryase jAte hue yahA~ upasthita hue haiM, hama donoMko bhojana Adi do / yaha sunakara brAhmaNoMne kahA ki yaha sarvamAnya agrahAra hai, isalie yahA~ rAjapuruSoMko pIneke lie 1. ba -pratipATho'yam / paza dvAre sthitaiH sva0 pha dvAre sthitaM sva sva0 / 2. pha viMdujalamekaikaM ghaTamA0 / 3. paza adhyakSeNa saMgahItvA / 4. phaza tattadeva / 5. pha gacchatAmAvAmiti ba gacchaMtAvasvaheM iti /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 puNyAsravakathAkozam sarvamAnyamiti rAjapuruSANAM jalamapi pAtuM na dIyate yAta' yuvAmiti / tato jaTharAgnerbhagavato maThaM gatau / tena bhojanaM kAritau / zreNikaH svadharma grAhitaH / tato dvitIyadine mArge gacchatA zreNikenoktam-he mAma, jihvArathaM caTitvA yAva iti / itaro pahilo'yamiti matvA na kimapi vadati / tato'gre jalaM vilokya prANahite parihitavAn , vRkSatale chatraM dhRtavAn , bhRtaM grAmamavekSya mAmAyaM grAmo bhRta udvasa iti pRSTavAn , kamapi puruSaM svastrImAtADayantaM vilokya baddhA muktAM cemAmayaM tADayatIti pRSTavAn , kamapi naraM mRtaM vIkSyAyaM mRta idAnIM pUrva veti pRSTavAn , pakaM zAlikSetraM dRSTvAsya phalamasya svAmI bhuktavAn bhokSyatIti pRSTavAn , kSetre halaM kSeTayantaM naraM vilokya halasya kiyanti DAlAnIti pRSTavAn , badarIvRkSamavekSyAsya kiyantaH kaNTakA iti pRSTavAn / tathA coktam jihvArathaM prANahitAtapatrakuMgrAmanAryoM mRtakaM ca zAlIn / DAlaM ca koladrumakaNTakAzca pRSTaH kumAreNa pathIndradattaH // 1 // iti / eteSu prazneSu indradatto veNAtaDAgaM nAma svapuraM prAptavAn / bahistaDAgataTe vRkSatale taM dhRtvA svaM gRhaM gataH / svatanujayA nandazriyA praNamya pRSTaH-he tAta, kimekAkI Agato'si kenacitsArdhaM vA / tenoktaM-mayA sa haiko'tirUpavAn yuvA ca ahilaH samAyAtaH / kIdRzaM pAnI bhI nahIM diyA jAtA hai, ataeva tuma donoM yahA~ se cale jaao| tatpazcAt ve bhagavAn jaTharAgni (buddhaguru ) ke maThameM gye| usane unheM bhojana karAyA aura phira zreNikako apanA dharma grahaNa karAyA / tatpazcAt dUsare dina Age jAte hue zreNikane kahA ki he mAmA ! hama donoM jihvA-rathapara car3hakara caleM / isapara indradattane use pAgala samajhakara kucha nahIM kahA / isake Age jAnepara zreNikane jalako dekhakara jUtoMko pahina liyA, vRkSake nIce pahu~cakara chatrIko dhAraNakara liyA, paripUrNa grAmako dekhakara usane pUchA ki he mAmA ! yaha grAma paripUrNa hai athavA ujar3A huA hai, kisI puruSako apanI strIko tAr3ita karate hue dekhakara usane yaha pUchA ki vaha ba~dhI huI strIko tAr3ita kara rahA hai yA chUTI huI ko, kisI mare hue manuSyako dekhakara usane pUchA ki vaha abhI marA hai yA pUrvameM marA hai, pake hue dhAnake khetako dekhakara usane pUchA ki isa khetake svAmIne isake phalako khA liyA hai yA use bhaviSyameM khAvegA, khetameM halako calAte hue manuSyako dekhakara usane pUchA ki halake kitane DAla haiM, tathA berIke vRkSa ko dekhakara usane pUchA ki isake kitane kA~Te haiN| vaisA hI kahA bhI hai ___ jihvAratha, jUtA, chatrI, kugrAma, strI, mRta manuSya, dhAna, halakA phAla aura berI vRkSa ke kA~Te; inake sambandhameM zreNika kumArane mArgameM indradattase prazna kiye // 1 // ina praznoMke calate hue indradatta veNAtaDAga nAmaka apane gA~vameM pahu~ca gyaa| vaha use gA~vake bAhira tAlAbake kinAre vRkSake nIce baiThAkara apane ghara calA gyaa| vahA~ apanI putrI nandazrIne praNAma karake usase pUchA ki he tAta ! kyA Apa akele Aye haiM athavA kisIke sAthameM / uttarameM usane kahA ki mere sAtha eka atizaya sundara pAgala yuvaka AyA hai| jaba putrIne usase 1. pa za yAvAM za yAvo / 2. ba-pratipATho'yam / za dinamagre gacchatA / 3. za tADayaMtIti / 4.pha pUrva mRta idAnIM ceti / 5. ba svAmIdaM bhuktavAn / 6. ba kheTayaMtaM / 7. ba -pratipATho'yam / za patraM / 8. ba -pratipATho'yam / zathilaH / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ :1-8] 1. pUjAphalam 8 tadgrahilatvamiti pRSTe' sarva tad vRttAntaM nirUpitaM tena / zrutvA tayoktam--sa pahilo na bhavati / kathamiti cet shRnnu| yadakasmAnmAmetyuktavAn, bhAgineyo mAnyo bhavatItyabhiprAyeNoktavAn / jihvArathaH kathAvinodaH / jale kaNTakAdikaM na dRzyate ityupAnahauM paridadhAti / kAkAdiviSThAbhayena vRkSatale chatraM dhArayate / tadgrAme yuvAM bhuktavantau no vaa| yadi bhuktavantau tadA bhRto'nyathodvaMsa iti / nArI yadA saMgRhItA tadA muktAM tADayati, pariNItAM caM baddhAmiti / yo mRtaH sa guNavAn cedidAnI mRto'nyathA pUrvameva / zAlikSetraM yadi RNaM gRhItvA kRtaM tadA tatphalaM bhuktam / no cet bhokSyate / halasya dve DAle / badaryA dvau kaNTakAviti / nandazriyA tadabhiprAyaM vyAkhyAya sa va tiSThatIti pRSTe taDAgataTe tiSThatItyukte sA svasakhIM dIrghanakhIM nipuNamatIsaMjJAM nakhena tailaM gRhItvA tadantikaM pressitvtii| tayA gatvA sa pRSTaH- indradattazreSThinA saha tvamAgato'si / tena omityukta tarhi tatsutA nandazrI kanyA, tayedaM tailaM preSitamidamabhyajya snAtvA gahamAgacchetyukte tailaM vIkSya pAdena garne vidhAya jalena phira pUchA ki usakA pAgalapana kaisA hai taba usane mArgakI uparyukta saba ghaTanAoMko kaha sunaayaa| unako sunakara nandazrIne kahA ki vaha pAgala nahIM hai| vaha pAgala kaise nahIM hai, ise suniyeusane akasmAt jo Apako mAmA kahakara sambodhita kiyA hai usase usakA yaha abhiprAya thA ki bhAnajA Adarake yogya hotA hai| jihvArathapara car3hakara calanese usakA abhiprAya yaha thA ki hama paraspara kucha kathAvArtA karate hue caleM, jisase ki mArgameM thakAvaTakA anubhava na ho / jalake bhItara cUMki kA~Te Adiko nahIM dekhA jA sakatA hai ataeva vaha jalameMse jAte hue jUtoMko pahina letA hai| kauvA AdikA viSThA Upara na gire, isa vicArase vaha vRkSa ke nIce jAkara chattA lagA letA hai| usa gA~vameM tuma donoMne bhojana kiyA athavA nahIM kiyA ? yadi bhojana kara liyA hai to vaha gA~va paripUrNa hai, anyathA vaha Ujar3a hI hai| jisa strIko vaha mAra rahA thA vaha yadi usakI rakhelI thI taba to vaha mukta strIko mAra rahA thA, aura yadi vaha usakI vivAhitA thI to vaha baddha strIko mAra rahA thA / jo manuSya mara gayA thA vaha yadi guNavAn thA taba to samajhanA cAhie ki vaha abhI marA hai, parantu yadi vaha guNahIna thA to use pUrva meM bhI marA huA hI samajhanA cAhiye / dhAnake khetako yadi kisAnane karja lekara kiyA thA taba to usakA phala khAyA jA cukA samajhanA cAhiye; aura yadi use karja lekara nahIM kiyA gayA hai to usakA phala bhaviSyameM khAyA jAvegA, yaha samajhanA cAhie / halake do DAla hote haiN| berIke do-do mile hue kA~Te hote haiM / isa prakAra nandazrIne zreNikake abhiprAyakI vyAkhyA karake pitAse pUchA ki vaha kahA~ hai| uttarameM indradattane kahA ki vaha tAlAbake kinAre baiThA hai| yaha sunakara usane apanI nipuNamatI nAmakI dIrgha nakhavAlI dAsIko nakhameM tela lekara usake pAsa bhejaa| dAsIne jAkara usase pUchA ki indradatta seThake sAtha tuma Aye ho kyA / uttarameM jaba usane kahA ki 'hA~' taba nipuNamatIne usase kahA ki indradattake eka nandazrI nAmakI kanyA hai, usane yaha tela bhejakara kahalAyA hai ki isa telako lagAkara aura snAna karake mere gharapara Avo / yaha sunakara zreNikane telakI ora dekhaa| phira pA~vase eka gaDDhA karake aura use pAnIse bharakara usase kahA ki telako yahA~ rakha do| tadanusAra 1. ba- pratipATho'yam / za tadgrathilatvaM pRSTe / 2. pha sarvaM tadvRttaM niveditavAn tena / 3. ba- pratipATho'yam / pa za mAnyo bhavatItyuktavAn abhi0 pha mAnyo bhvissytiitybhi0| 4. ba iti pAnaho / 5. paza vaSTayAbhayena / 6. pha chatraM dhUta iti ba chatraM dharate / 7. ba bhatI naanytho0| 8. pha 'ca' nAsti /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [1-8: pUritvAtra tailaM nikSipetyukte sA tatra nikSipya gacchantI pRSTA tadguhaM keti / sA ko pradarzya gatA / sa snAtvA tadabhyajya kezAdikaM snigdhaM kRtvA nagaraM praviSTastAlagumAlaMkRtaM gRhaM gtH| tAvat sA dvAre pakaM kArayAmAsa / tasyopari laghupASANAn dharate sma / sa tAn vIkSya tatra pravizya bahukardamapAdaH prAGgaNe upaviSTaH / tayAtistokaM jalaM prasthApitam / pAdau prakSAlyAntaH pravizeti / sa jaladarzanAdvismito veNucIraNaM gRhItvA paGkamapasArya jalena pAdau sAdrauM kRtvA stokaM jalaM punaH samarpitavAn / tato'tyAsaktayA tayAntaH pravezito bhaNitazcAsmAkaM prAghUrNako bhava / sa babhANAdya parAnnaM na bhuJjAma / maddhaste dve SoDaSike taNDulAstiSThanti, tairyadyaSTAdazabhakSyAdiyuktabhojanaM ko'pi dadAti tadA bhujyate, nAnyathA / tataH sA tAn jagrAha, tatpipTenApUpAzca kAritA [:]| nipuNamatI vyakroNIta / viTajanastasyai apUpagrahaNavyAjena bahu dravyaM dattavAn / tena dravyeNa sA tathA tasya bhojanamadAt / tataH sakaSAyapUgIphalabhAgAna svalpaparNabahucUrNopetAn tAmbUlAnadAt / sa tAn carvan kaSAyaM parityajan cUrNena vicitraM citramalikhat / patrayogyapUgIphalaM sAvazeSa patraM ckhaad| tadanu sAtihRSTAnekapradezavakaM sachidraM pravAlaM tadane dhRtaM davarakazca / davarakAgre guDaM vilipya yAvattat pravizati tAvattacchidre pravezya vaha telako rakhakara jaba vApisa jAne lagI taba zreNikane usase pUchA ki nandazrIkA ghara kahA~para hai| uttarameM vaha kAnoMko dikhalAkara vApisa calI gii| taba zreNikane snAna kiyA aura phira usa telako lagAte hue bAloM Adiko snigdha karake vaha nagarameM jA pahu~cA / vahA~ vaha tAlavRkSase suzobhita gharako dekhakara usake bhItara calA gyaa| isa bIcameM nandazrIne vahA~ kIcar3a karAkara usake Upara choTe pattharoMko DalavA diyA thaa| vaha unako dekhakara kIcar3ake bhItara praviSTa huaa| isase usake pA~voMmeM bahuta-sA kIcar3a laga gayA thA / vaha usI avasthAmeM AMganameM jAkara baiTha gyaa| nandazrIne pA~va dhoneke lie bahuta hI thor3A jala rakhakara usase kahA ki pA~voMko dhokara bhItara aao| usa jalako dekhakara zreNikako bahuta Azcarya huaa| usane bAMsake cIranako lekara pahile usase kIcar3ako dUra kiyA, phira jalase pA~voMko gIlA karake bace hue thor3e-se jalako vApisa de diyaa| tatpazcAt nandazrI atizaya anurakta hokara use bhItara le gaI aura usase apane abhyAgata honeko kahA / uttarameM usane kahA ki maiM Aja dUsareke annako na khaauuNgaa| mere hAthameM battIsa cAvala sthita haiN| unase yadi koI aThAraha bhojya Adi padArthoMse saMyukta bhojana detA hai to maiM use khAU~gA, anyatho nahIM / isapara nandazrIne una cAvaloMko le liyA aura unake ATese pue banAye / unako nipuNamatIne le jAkara beca diyA / jAra puruSoMne puoMke bahAnese use bahuta-sA dhana diyaa| isa dhanase nandazrIne zreNikako usake kahe anusAra aThAraha bhojya padArthoMse saMyukta bhojana karA diyaa| tatpazcAt usane use pAna khAneke lie choTA pAna aura bahuta cUnA tathA katthAke sAtha supAr3Ike Tukar3oMko diyaa| taba vaha kaSAyarasako thUkate hue unheM cabAne lagA / sAtha hI usane cUnAke cUrNase anupama citra bnaayaa| jaba pAnake yogya supAr3I zeSa rahI taba usane tAmbUlapatrako khaayaa| pazcAt nandazrIne atizaya harSita hokara aneka sthAnameM kuTila chedayukta pravAla (muMgA) aura dhAgeko usake sAmane rkkhaa| taba zreNikane dhAgeke agrabhAgameM gur3ako lapeTakara jitanA jA sakA utanA use pravAlake chedameM DAla diyaa| pazcAt use cITiyoMke sthAnameM rakha diyA / vahA~ 1. paza tadabhyaktake va tadA bhyujya / 2. pha za dhaarte| 3. be pradyAkhaNe / 4. ba pravizyoti / 5. pha ba cIvaraM / 6. pha ba za bhuMjIya / 7. ba madvasve [stra] / 8. pha ba bhakSAdi / 9. ba malakhIt /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8] 1. pUjAphalam 8 sa pipIlikApradeze dhRtavAn / pipolikAbhirAkRSTo davarakaH / tataH saguNaM pravAlaM tasyA dttvaan| ___ tato'tyAsaktA pitaraM babhANa zodhaM vivAha kurviti / tatastatpituH prArthanAvazAt sAnurAgabuddhayA ca tAM pariNItavAn zreNikaH sukhena sthitaH / katipayadinaistasyA garbho'bhUdohalakazca saptadinAnyabhayaghoSaNArUpastamaprApnuvantI kSINazarIrA jaataa| taccittaM kathamapi vibhidya zreNikazcintAprapanno vennAnadItaTe gatvA sthitastadavasare tadadhIzavasupAlasya hastI stambhamunmUlya rAjAdInullaGadhya nirgataH zreNikena vazIkRtaH / taM caTitvA puraM pravizya hastI baddhastuaina rAzAbhISTaM yAcasvetyukte'bhimAnitvAdahaMkAritvAJca na kimapi yAcyate / tadendradattanoktam- devAsya saptadinAnyabhayaghoSaNAvAJchA vidyate, tAM prayaccheti yAcitA prAptA ca / tatastasyA abhayakumAranAmA putro babhUva / tamakSarAdividyAsu zikSayan sukhena sthitaH shrennikH| ito rAjagRhe upazreNikazcilAtoputrAya rAjyaM dattvA mRtimupajagAma / sa cAnyAye pravartituM lgnH| tataH pradhAnaiH zreNikasya vijJApanApatra prasthApitaM rAjyArtha zIghramAgamyatAmiti / tataH zvazurasya svarUpaM nivedya saputrIputrazca pazcAdAgaccheti gamanotsuko'bhUdyadA tadA cITiyoMne usa dhAgeko khIMcakara usake dUsarI ora pahu~cA diyaa| basa phira kyA thA ? zreNikane dhAgese saMyukta pravAla maNi nandazrIke lie de diyaa| tatpazcAt nandazrIne zreNikake Upara atyanta Asakta hokara usake sAtha zIghra hI vivAha kara deneke lie pitAse khaa| taba zreNikane usake pitAkI prArthanAse tathA svayaM anurAgayukta honese nandazrIke sAtha vivAha kara liyaa| phira vaha vahA~ sukhapUrvaka rahane lgaa| kucha dinoMmeM nandazrIke garbha raha gyaa| usa samaya use sAta dina jIvahiMsA na karanekI ghoSaNArUpa dohala utpanna huaa| ukta dohalakI pUrti na ho sakanese usakA zarIra uttarottara kRza hone lgaa| taba zreNika kisI prakArase usake dohalako jJAta karake cintAtura huaa| vaha vyAkula hokara vennA (kRSNaveNA ) nadIke kinAre jAkara sthita thaa| isI samaya usa purake rAjA vasupAlakA hAthI khambheko ukhAr3a kara rAjA Adiko lA~ghatA huA vahA~ jA phuNcaa| zreNikane use vazameM kara liyaa| vaha usake Upara car3hakara nagarameM praviSTa huaa| vahA~ pahu~cakara usane hAthIko bA~dha diyaa| isase rAjAko bahuta prasannatA huii| usane zreNikase abhISTa varakI yAcanA karaneke lie khaa| parantu abhimAnI aura ahaMkArI honese zreNikane rAjAse kucha bhI yAcanA nahIM kii| taba indradattane kahA ki he rAjan ! isakI.icchA hai ki nagarameM sAta dina taka abhayakI ghoSaNA kI jaay| use svIkAra karake vaisI ghoSaNA karA diijie| rAjAne ise svIkAra karake nagarameM sAta dina taka abhayakI ghoSaNA karA dI / pazcAt nandazrIke abhayakumAra nAmaka putra utpanna huaa| zreNikane use akSarAdi vidyAoMmeM zikSita kiyA / isa prakAra zreNika vahA~ sukhase sthita thaa| udhara rAjagRhameM upazreNika rAjA cilAtIputrako rAjya dekara mRtyuko prApta huaa| vaha cilAtIputra anyAya mArgameM pravRtta ho gyaa| taba maMtriyoMne zreNikake pAsa vijJaptipatra bhejakara usase rAjya kAryake nimitta zIghra AnekI prArthanA kii| isa vRttAntako zreNikane apane sasurase khaa| phira vaha 'Apa apanI putrI ( nandazrI ) aura putrIputra ( abhayakumAra ) ke sAtha hamAre yahA~ pIche Arve' 1. ba tasya / 2.5 vetrAnadItaTe pha veNAnadItaTe ba vainnnnaandiittte| 3. za vasudhApAlasya / 4. yaacte| 5. pha ba zIghramAgaMtavyamiti / 6. pha ba nivedya putryA naptA ca pazcAM /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ goravakathAkozam [ 1-8 : paJcazatasahasrabhaTAH prakaTIbhUtAstaiH zvazuradattabhRtyaizca' katipayadinai rAjagRhamavApa / tadAgamanaM parijJAya cilAtIputro naSTvA durgamAzritaH / zreNiko rAjAjani / rAjye sthire jAte nandigrAmagrahaNArthe bhRtyAn preSitavAn yadA tadA pradhAnaiH kimityukte sa ekagrAmo mayA vinAzyate / tasyopari vairamastIti / tarhi doSaM vyavasthApya vinAzanIya iti tairuktastatra meSaH prasthApito'sya yatheSTaM grAso dAtavyaH, kRzaH puSTazca bhavati cedyuSmAn vinAzayAmIti / tadAgamanena brAhmaNA duHkhitA jAtAstadaivendradattaH saparivArastatra prAptaH / tadvRttAntaM vijJAyAbhayakumAreNa samuddhIritAH / vyAghradvayamadhye baddho yadi puSTo bhavati tau samIpe kriyete, yadi kRzastadA dUraM vidhIyete iti tanmAna eva katipayadinaistasya darzitaH / tato'bhayakumArasya pAdayorlagnAH viprAH, yAvadasmAkaM zAntirbhavati tAvattvayAtra sthAtavyamiti / pratipannaM tena / anyadA viprANAmAdezo dattaH karpUravApikA Anetavyeti / abhayakumAropadezena tatsamIpavartinaH kasyaciduktacodanto rAjJo nidrAvasaraH kathanIya iti / grAme yAvanto balIvardA mahiSAzca teSAM yugakandharANAM mAlAM kRtvA rAjagRhAd bahiH sthitAH / tannidrAvasare tUryAdi ninAdairantaH praviSTA deva, 36 isa prakAra sasura se kahakara jaba rAjagRha jAneke lie utsuka huA taba ve gupta pA~ca lAkha subhaTa pragaTa ho gaye / isa prakAra vaha ina subhaToM aura sasura ke dvArA diye gaye sevakoM ke sAtha kucha dinoM meM rAjagRha nagara meM jA phuNcaa| usake Agamanako jAnakara cilAtIputra bhAgakara durgake Azrita huA / taba zreNika rAjA ho gayA / rAjyake sthira ho jAnepara jaba zreNikane nandigrAmako grahaNa karane ke lie sevakoMko bhejA taba mantriyoM ke pUchanepara usane kahA ki usa eka gA~vako mujhe naSTa karanA hai, usake Upara merI zatrutA hai / isapara mantriyoMne kahA ki jaba use naSTa hI karanA hai to kucha doSAropaNa karake naSTa karanA cAhie / taba zreNikane vahA~ eka mer3heko bhejakara yaha sUcanA karAyI ki ise isakI ruci ke anusAra ghAsa diyA jAya / parantu yadi vaha durbala athavA puSTa huA to maiM Apa trist naSTa kara dU~gA / isa prakAra kI rAjAjJAko pAkara nandigrAmake brAhmaNa duHkhI hue| isI samaya vahA~ parivAra ke sAtha indradatta A pahu~cA / uparyukta rAjAjJAke vRttAntako jAnakara abhayakumArane una brAhmaNoM ko dhairya dilAyA, usane ukta mer3heko do vyAghroMke bIca meM bA~dha diyA / yadi vaha puSTa hotA dikhatA to una vyAghroMko usake kucha samIpa kara diyA jAtA thA aura yadi vaha durbala hotA dikhatA to ukta vyAghroMko kucha dUra kara diyA jAtA thaa| isa prakAra kucha dinoM taka usake zarIrakA pramANa utanA hI dikhalAyA gayA / isase ve brAhmaNa abhayakumArake caraNoMmeM gira gaye / una sabane abhayakumArase prArthanA kI ki jaba taka hama logoMkA upadrava dUra nahIM hotA hai taba taka Apa yahIM raheM / abhayakumAra ne ise svIkAra kara liyaa| dUsarI bAra rAjAne brAhmaNoM ko karpUravApIke lAne kI AjJA dI / taba abhayakumArake upadezase rAjAke samIpavartI kisI manuSyase yaha vRttAnta kahakara usase zreNikake soneke samayako batalA deneke lie kahA / gA~vameM jitane baila aura bhaiMsA the unakI yugagrIvAoMkI mAlA banAkara ve brAhmaNa vahA~ gaye aura rAjaprAsAda ke bAhira sthita gaye / pazcAt ve rAjAke soneke samayameM vAditroMke zabdoM ke sAtha rAjaprAsAdake bhItara praviSTa 1. kataiH svasureMdradatta va te svasuradatta pazataiH zvasuradattaM / 2. pha parijJAtvA / 3. pa putra dRSTvA durga va putro naSTAdugraM za putrastaM dRSTvA durgaM / 4. pa tairuktau pha tairuktaiH ba tairukta za tairukto / 5. pa codatto ba caudatto / 6. pa turyAdi za bhUryAdi / 7. paza raMtaraM praviSTA / 8. za deheva /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8] 1. pUjAphalam 8 vApikA AnIteti kathite nidrAlunA tena tatraiva muJcatetyukte balIvAn gRhItvA gtaaH| rAjJA pRSTe tatraiva muktetyuktam / anyadA hastI asya gauravapramANaM pratipAdanIyamiti prasthApitaH / abhayakumAreNa taDAge vahinaM nikSipya hastI pravezya niHsaaritH| tatpramANAstatra pASANA nikSiptAH / tAnUrvamAnena pramIya tadgurutvaM kathitam / anyadA khadirasArabhUtaM hastapramANaM kASThaM preSitavAnasyAdhastanoparitanAMzI kathanIyAviti / tajale nikSipya tau parijJAya nirUpitau / anyadA tilAH preSitAH, yena kenacinmAnena tilAn gRhItvA tanmAnapramANameva tailaM dAtavyamiti / darpaNatale tilAn gRhItvA tailaM dattam / anyadAdezo datto dvipadacatuSpadanAlikerakSIraM vihAya bhojanayogyaM tIramAnetavyamiti kSIragrahaNAvasare zAlikaNizAni niHpIDya ghaTAntaritaM kRtvA tatkSIraM preSitam / anyadAdezo datto eka eva kukkuTo'smadane yoddhavya iti tasya darpaNaM pradarzya tabimbenaiva yodhitH| anyadAdezo datto bAlukAveSTanamAnetavyamiti vAlukAM gRhItvA rAjanikaTaM gatvoktavanto he deva, bhavadbhANDAgArasthaM tadveSTanaM pradarzanIyaM yena tatpramANaM kurma iti / asmadbhANDAre nAsti tarhi vApi nAstIti vacanena jitvA gtH| anyadAdezo hue / una logoMne rAjAse nivedana kiyA ki he deva ! hama loga karpUravApIko le Aye haiN| ise sunakara rAjAne nIMdakI avasthAmeM kahA ki usako vahIMpara chor3a do| yaha sunakara ve bailoMko lekara vApisa cale gye| phira jaba rAjAne unase pUchA to una logoMne kaha diyA ki ApakI AjJAnusAra hamane usako vahIM chor3a diyA hai| tIsarI bAra zreNikane eka hAthIko pahu~cAkara usake zarIrakA pramANa ( vajana ) batalAnekI AjJA dii| taba abhayakumArane tAlAbameM eka nAvako rakhakara usake bhItara hAthIko praviSTa karAyA aura pazcAt use nikAla liyaa| hAthIke sAtha usa nAvako gahare pAnI meM le jAkara usakA jitanA aMza pAnImeM DUbA usako cihnita kara diyaa| phira nAvameMse usa hAthIko nIce utArakara usameM pattharoMko rkkhaa| uparyukta cihna pramANa nAvake DUbane taka jitane patthara nAvameM Aye una sabako taulakara tatpramANa hAthIke zarIrakA pramANa nirdiSTa karA diyaa| cauthI bAra zreNikane eka hAtha pramANa khairakI sArabhUta lakar3Iko bhejakara usake nIce aura Uparake bhAgoMko batalAnekI AjJA dii| taba usako pAnImeM DAlakara una donoM bhAgoMko jJAta kiyA aura zreNikako batalA diyA / pA~cavIM bAra usane tiloMko bhejakara yaha AjJA dI ki jisa kisI mAnase tiloMko le karake usa mAnake pramANa hI tela do| taba darpaNatalake pramANa tiloMko lekara tatpramANa tela samarpita kara diyA gayA / chaThI bAra brAhmaNoM ko yaha AjJA dI gaI ki dvipada ( manuSya ), catuppada ( gAya-bhaiMsa Adi ) aura nAriyalake dUdhako chor3akara bhojanake yogya dUdhako laao| isa AjJAkI pUrtike lie dUdhake grahaNake samaya dhAnake kaNoMko perakara aura use ghar3eke bhItara karake vaha dUdha zreNike pAsa bheja diyA gayA / sAtavIM bAra unheM yaha Adeza diyA gayA ki hamAre Age eka hI murgeko ldd'aao| taba usa murgeko darpaNa dikhalAte hue usake pratibimbake sAtha hI lar3Akara ukta AdezakI pUrti kara dI gii| AThavIM bAra jaba unheM bAluke veSTanako lAnekI AjJA dI gaI taba ve bAluko lekara rAjAke pAsa gaye aura usase kahA ki he deva ! Apa apane bhANDAgArameM sthita bAluke veSTanako dikhalAie, jisase ki hama usake barAbara ise taiyAra kara deN| yaha sunakara jaba rAjAne kahA ki hamAre bhANDAgArameM vaha nahIM hai taba una brAhmaNoMne kahA ki to phira vaha kahIM 1. pha 'asya' nAsti / 2.pha paTAMtaritaM kRtvA tatkSIre ba paTTAMtaritaM kRtvA tat kssiir-|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 puNyAtravakathAkozam [1-8: datto ghaTasthakUSmANDamAnetanyamiti laghu tatphalaM ghaTe nikSipya vardhayitvA dattam / anyadA rAzA pratyupAyadAyakaparikSAnArthe vicakSaNAH pressitaaH| tAnAgacchato bahirjambUvRkSasyoparisthito'bhayakumAro'pazyat / amobhirmA ko'pi vadatviti' sarve baTukA nivAritAH / tairAgatya vRkSatale upavizya kumArasyoktamasmabhyaM jambUphalAni dehIti / tenoktamuSNAni dIyante zItalAni vaa| tairuktamuSNAni prayaccheti, tataH pakkAni gRhItvA ISaddhaste mardayitvA bAlukAmadhye nikSiptAni / vAlukAH phUtkurvatastAnavalokyaM kumAro'bhaNat 'dUreNa phUtkurvantvanyathA zmabhUNi upapluSyanti / ' tataste lajitAH zItalAni yAcayitvA vyAghuTa ya gatvA rAkSastatsvarUpaM kathitavantaH / tatosnyadAdezo dattastatratyabAlakairmArgamunmArga zakaTAdyArohaNamahorAtraM ca varjayitvAgantAmati / tataH zakaTInAmakSeSu zikyAni bandhayitvA teSu pravizyAbhayakumArAdayaH saMdhyAvasare rAjAnamapazyan / taduktam meSazca vApI karikASThatailaM kSIrANDa vAlukaveSTanaM ca / ghaTasthakUSmANDaphalaM zizUnAM divAnizAvarjasamAgamaM ca // 2 // bhI sambhava nahIM hai, yaha kahakara ve vApisa cale gye| navamI bAra rAjA zreNikane unheM yaha AjJA dI ki ghar3emeM rakhakara kumhar3Ako laao| taba unhoMne eka choTe-se kumhar3Ake phalako ghar3ake bhItara rakhakara vRddhiMgata kiyA aura phira use rAjAko samarpita kara diyA / isake pazcAt rAjAne pratyupAya denevAle (ukta samasyAoMke hala karanekA upAya batAnevAle) manuSyako jJAta karaneke lie catura puruSoMko nandigrAma bhejA / usa samaya abhayakumAra gA~vake bAhira eka jAmunake vRkSapara car3hA huA thA / usane unako Ate hue dekhakara saba bAlakoMse kahA ki inake sAtha koI vArtAlApa na kare, isa prakAra kahakara usane samasta bAlakoMko unase bAtacIta karanese roka diyaa| tatpazcAt rAjAke dvArA bheje hue ve catura puruSa vahA~ Akara ukta jAmuna vRkSake nIce baiTha gye| vahA~ unhoMne abhayakumArase kahA ki hamAre lie kucha jAmunake phala do| isapara abhayakumArane unase pUchA ki garama phala diye jA~ya yA zItala / uttarameM unhoMne garama phala deneke lie khaa| taba abhayakumArane pake hue phaloMko lekara aura unheM kucha hAthase masalakara vAluke madhyameM kaskhA, una phaloMko pAkara jaba ve unake UparakI dhUlako phUMkane lage taba unheM aisA karate hue dekhakara abhayakumArane kahA ki dUrase phUMko, anyathA dAr3hiyAM jala jaaveNgiiN| isase lajjita hokara unhoMne usase zItala phaloMkI yAcanA kI / tatpazcAt vApisa jAkara una logoMne yaha saba vRttAnta rAjAse kaha diyaa| use sunakara rAjAne dUsare dina unheM yaha Adeza diyA ki nandigrAmake bAlaka mArga, kumArga aura gAr3I Adi savArI tathA dina-rAtriko chor3akara yahA~ upasthita hoN| taba abhayakumAra Adine gAr3I Adike akSoMmeM sIkoMko bA~dhakara aura unake bhItara praviSTa hokara sandhyAke samayameM rAjAke darzana kiye / vahI kahA hai __ mer3hA, vApI, hAthI, lakar3IkA Tukar3A, tela, dUdha, murgA, bAluveSTana, ghar3emeM sthita kumhar3AkA phala aura dina va rAtako chor3akara bAlakoMkA Agamana; itane praznoMkA samAdhAna karake rAjAjJAkI AjJAke pAlana karanekA Adeza nandigrAmake una brAhmaNoMko diyA gayA thA // 2 // 1. pha vadaMtviti / 2. 5 vaTukArnivAritAH, pha vaTukAni nivAritAH ba vATukA nivAritAH / 3. za ato'gre'grima muSNANi' paryantaH pAThaH skhalito'sti / 4. pha ba ca / 5. pha phutkurvanta t-| 6 pha smazruvyapaSNuSyanti, ba smaMzratyupazSyanunti / 7. pha lakSitAH / 8. za kSIrAMvujaM / :
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8 ] 1. pUjAphalam 8 36 kartavyamiti / tataH pitAputrayoH saMyoga iti tena tadgrAmasyAbhayadAnaM dApitam / tato rAjJA nandazriyo mahAdevapaTTo baddho / abhayakumArasya ca yuvarAjapaTTaH / jaTharAgniM rAjaguruM kRtvA vaiSNavaM dharma prakAzayan sukhena sthitaH / atra kathAntaram / tathAhi - atraika ibhyaH samudradattastasya dve bhAyeM, vasudattA vasumitrA ca / kaniSThAyAH putro'sti / ubhe api taM krIDayataH stanaM ca pAyayataH / mRte zreSThini tayovivAdo'jani mama putra iti / rAjApi taM nivartayituM na zaknoti / abhayakumAro'pi bahuprakAraistadbhedayannapi yadA na jAnAti tadA vAlaM bhUmau nikSipya churikAmAkRSya tasyopari vyavasthApyobhAbhyAmardhamardha putrasya grAhyamityukte mAtroditamasyai samarpaya devAhamavalokya tiSThAmoti / tatastanmAtaraM parijJAya tasyai samarpitaH / anyadAyodhyAnagare kazcitkuTumbI balabhadraH, tadvanitAM rUpavartI bhadrasaMjJAM vilokya brahmarAkSasastatkuTumbI veSeNa gRhaM praviSTastayA gatibhaGgena jJAtvA dvAraM dattamapavarakasya / itaro pyAgataH / tadA gotrasya vismayo'bhUt / saMketAdikamubhAvapi kathayataH / ko'pi bhedayituM na zaknoti / tadA abhayakumArAntikamAgatau sabhAmadhye / dRSTi- svara - gatibhaGgena bhedayitumazakta: 7 tatpazcAt pitA aura putrakA milApa ho jAnese abhayakumAra ke dvArA usa nandigrAmako abhayadAna dilAyA gayA / pazcAt rAjAne nandazrI ko mahAdevIkA aura abhayakumArako yuvarAjakA paTTa bA~dhA / vaha jaTharAgniko rAjaguru banAkara vaiSNava dharmakA pracAra karatA huA sukhapUrvaka rAjya karane lagA | / yahA~ dUsarA eka kathAnaka hai jo isa prakAra hai- yahA~ eka samudradatta nAmakA eka dhanI thA / usake do striyA~ thIM- vasudattA aura vasumitrA / choTI patnIke eka putra thA / usako ve donoM hI khilAtIM aura stanapAna karAtI thIM seThake mara jAnepara una donoMmeM putraviSayaka vivAda utpanna huA - vasudattA kahatI ki putra merA hai aura vasumitrA kahatI ki nahIM, vaha putra merA hai| rAjA' bhI isa vivAdako naSTa nahIM kara sakA / abhayakumArane bhI aneka prakArase isa rahasyako jAnane kA prayatna kiyA, kintu jaba vaha bhI yathArtha bAtako nahIM jAna sakA taba usane bAlakako pRthivIpara rakhakara eka churI uThAyI aura use usa bAlakake Upara rakhakara una donoMse kahA ki maiM isa bAlakake barAbara-barAbara do Tukar3e kara detA hU~ / unameMse tuma donoM eka-eka Tukar3A le lenA / isapara bAlakakI jananIne kahA ki he deva ! aisA na karake bAlakako ise hI de deM / maiM usako dekhakara hI sukhI rahU~gI / isase abhayakumArane bAlakakI yathAtha mAtAko jAnakara putrako usake lie de diyA / kisI samaya ayodhyA nagarameM eka balabhadra nAmakA kisAna rahatA thaa| eka samaya usakI bhadrA nAmakI sundara strIko dekhakara balabhadrake veSameM usake ghara ke bhItara brahmarAkSasa praviSTa huA / taba bhadrAne gatibhaMgase jAnakara gharakA ( yA zayanAgArakA ) dvAra bamda kara liyA / itanemeM dUsarA ( balabhadra ) bhI A gayA / taca kuTumbIjanako Azcarya huA, kyoMki saMketa Adiko ve donoM hI batalAte the / isa rahasyako koI bhI nahIM jAna pA rahA thaa| taba ve dosro abhayakumAra ke pAsa sabhAke 1. pa za jaTharAgnirAja / 2. pha atraikebhyaH / 3. pajadA na yAnAti, pha yadA na yAvati, ba madA na yAnAti / 4. za vivasthApya / 5. pha mAtroditAsyai za mAnoditAmasya / 6 pa ba parijJAya tasyaiva za parijJAyA syaiva / 7. za sadvanitAM / 8. pha rudrA saMjJAM / 9. pha. saMketAdapika- /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 puNyAtravakathAkozam [1-8 sannubhAvapyavarakAntaH pravezya dvAraM dattvA uktavAn-yaH kuJcikAvivareNa niHsarati sa gRhasvAmo bhavatIti / tato nirgato brahmarAkSasaH / itaro na zaknoti / tatastasya samarpitA iti prasiddhiM gto'bhykumaarH| ____ atrAnyA kathA / ayodhyAyAM bharatanAmA citrakaH padmAvatImArAdhayan yadrapaM' manasi vicintya lekhanI paTe dhriyate tadrUpaM svayameva bhavatviti varo yAcitavAMzca / labdhvAnekadezeSu svavidyAM prakAzayan sindhudeze vaizAlIpuraM gtH| tatra rAjA ceTako devI subhadrA putryaH saptapriyakAriNI mRgAvatI jayAvatI suprabhA jyeSThA celinI candanA / tatra lekhinomavalambitavAn / rAjJo'gre sarve citrakArA jitaaH| tato rAzA tasmai vRttirdattA / kanyAnAM rUpANi vilekhya dvAre'vilambya dhRtAni vilokya janena namaskRtya svayaM vilekhya svasvadvAre'valambitAni / tAH saptamAtRkAH jAtAH / tAsu catasaNAM vivAho jaatH| tisra kanyAH mATe sthitAH / tatra celinyA nirgrantharUpaM manasi dhRtvA paTe lekhinI dhRtA tena / tadanu yathAvapaM babhUvAGge vidyamAnastilo'pi tatrAsIt / taM dRSTAnena kanyAzIlaM vinAzitamiti ruSTo rAjA / kenacidbharatAya niveditaM tava rAjA kupita iti / madhyameM aaye| vaha bhI dRSTi, svara aura gatike bhedase unameM bheda nahIM kara skaa| taba usane una donoMko. hI gharake bhItara karake dvAra banda kara diyA aura kahA ki jo kuJcikA ( cAbI ) ke chedase bAhira nikalatA hai vaha gharakA svAmI samajhA jAvegA / taba brahmarAkSasa usa kuJcikAke chedase bAhira nikala AyA / parantu dusarA ( balabhadra ) nahIM nikala sakA / isalie abhayakumArane bhadrAko usake lie ( balabhadrake lie ) samarpita kara diyaa| isa prakArase abhayakumAra prasiddha ho gayA / yahA~ dUsarI eka kathA hai- ayodhyApurImeM eka bharata nAmakA citrakAra thA / usane padmAvatIkI upAsanA karate hue usase aise varakI yAcanA kI ki maiM jisa rUpakA vicAra kara lekhanIko paTake Upara dharU~ vaha rUpa svayaM ho jAve / isa varako pAkara vaha aneka dezoMmeM apanI vidyAko prakAzita karatA huA sindhudezastha vaizAlI nagarameM phuNcaa| vahA~kA rAjA ceTaka thaa| usakI patnIkA nAma subhadrA thA / inake ye sAta putriyA~ thIM---priyakAriNI, mRgAvatI, jayAvatI, suprabhA, jyeSThA, celinI aura candanA / bharata citrakArane vahA~ lekhanIkA avalambana lekara isa vidyAmeM rAjAke samakSa saba citrakAroMko jIta liyaa| taba rAjAne use vRtti (AjIvikA ) dii| usane usase kanyAoMke rUpoMko likhAkara unheM dvArake Upara laTakavA diyaa| unako dekhakara prajAjanane namaskArapUrvaka unheM svayaM likhAkara apane-apane dvArake Upara Ta~gavA diyaa| isa prakAra ve sAta mAtRkA prasiddha ho gaI thiiN| unameM cAra kanyAoMkA vivAha ho cukA thaa| zeSa tIna kanyAe~ mATa (ghara ) meM sthita thIM-kuMvArI thiiN| vahA~ ukta citrakArane manameM celinIke nirvastra ( nagna ) rUpakA vicArakara paTapara apanI lekhanIko rkkhaa| taba tadanusAra jaisA usakA rUpa thA paTapara aMkita ho gayA / yahA~ taka ki usake gupta aMgapara jo tila thA vaha bhI citrapaTameM aMkita ho gayA thaa| use dekhakara rAjAko yaha vicAra huA ki isane kanyAke zIlako naSTa kiyA hai| ataeva usako citrakArake Upara atizaya krodha utpanna huaa| kisIne jAkara bharata citrakArase yaha kaha diyA ki tumhAre Upara rAjA ruSTa ho gayA hai| isase vaha vahA~ se bhAga gyaa| 1. pha ba mArAdhayadrUpaM zamArAdhayat yadrUpaM / 2. pha lekhanIpaTe tadrUpaM / 3. rAjJAgre sarve citrakArAn / 4. pha tasyai vRtti dattA ba tasyaiva vRtti iittaa| 5 pha ba vilikhya / 6. pha paTa / 7. za lekhinI taa|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8] 1. pUjAphalam ka 41 tataH sa palAyya rAjagRhe zreNikasya tadrUpamadarzayat / sa tadvIkSaNAt sacinto'janikathaM sA prApyate, sa jainaM vihAyAnyasya svatanujAM na prayacchati, yuddhe ca viSama iti / abhayakumAraH pitRbhaktyA taM samuddhIrya svayaM sArthAdhipo bhUtvA tatra jagAma / ceTakamahArAja vodaya saMbhASya ca tsyaatipriyo'jni| rAjabhavanAntike AvAsaM yayAce / tatra tiSThan jainatvena guNena cAtiprasiddho'bhUt / kanyAtrayAgre zreNikarUpaM prshNsyaamaas| tAstadAsaktAstaM prArthire, asmAn taM prati nayeti / sa svAvAsAttatra suraGgAmakArSIt / tenAkarSaNAvasare candanA avAdInmudrikA vismRtA mayA, jyeSThAvadat hAro mayeti dve api vyAghuTa yete / sa celinyA tasmAnirjagAma purAdapi, dinAntare rAjagRhaM smaayyo| zreNiko'rdhapathAnmahAvibhUtyA tAM puramavIvizatsumuhUrta avIvaradagramahiSI cakAra / tayA bhogAnanubhavan svadharma tasyA acIkathan / tathApi sA jinadharma nAtyajat / ekadA jaTharAgnirAgatya tadagre'bhaNat-he devi, kSapaNakA mRtvA suraloke kSapaNakA eva bhaka ntIti / tayAvAdi kathaM tvayAbodhIdam / so'vadadviSNurmatimadAttayAbodhi myaa| evaM tarhi usane vahA~se rAjagRhameM jAkara vaha rUpa rAjA zreNikako dikhlaayaa| usa rUpako dekhakara zreNikako usake prApta karanekI cintA utpanna huii| zreNika vicAra karane lagA ki vaha (rAjA ceTaka) jainako chor3akara dUsareke lie apanI kanyA nahIM de sakatA hai| udhara yuddha meM usako jItanA azakya hai / taba pitRbhakta abhayakumArane pitAko dhairya dilAyA aura vaha svayaM vyApAriyoMke saMghakA svAmI banakara vaizAlI jA pahu~cA / vahA~ jAkara vaha ceTaka mahArAjase milakara aura unase sambhASaNa karake unakA atizaya premapAtra bana gayA / usane ceTakase rAjabhavanake pAsa Thaharaneke lie sthAna denekI prArthanA kI / tadanusAra sthAna prApta karake vahA~ rahatA huA vaha jainatva guNase atizaya prasiddha ho gyaa| usane ceTaka rAjAkI avivAhita tIna kanyAoMke samakSa zreNikake rUpakI khUba prazaMsA kii| zreNikake viSayameM anurakta hokara una kanyAoMne usase zreNikake pAsa le calanekI prArthanA kii| isake lie abhayakumArane vahA~ apane nivAsasthAnase lagAkara eka suraMga bnvaayii| abhayakumAra jaba isa suraMgase una tInoMko le jA rahA thA taba candanA bolI ki maiM muMdarI bhUla AyI hU~ aura jyeSThA bolI ki maiM hArako bhUla AyI hU~ / isa prakAra ve donoM vApisa ho gii| taba abhayakumAra celinIke sAtha vahA~ se nikala par3A aura kucha hI dinoMmeM vaizAlIse rAjagRha A gayA / zreNikane celinIko Adhe mArgase mahA vibhUtike sAtha nagarameM praviSTa karAyA aura zubha muhUrtameM usake sAtha vivAha karake use paTarAnI banA diyaa| ___ vaha usake sAtha bhogoMkA anubhava karatA huA use apane dharmake viSayameM kahane lgaa| to bhI usane jinadharmako nahIM chor3A / eka dina jaTharAgnine Akara usase kahA ki he devI! kSapaNaka ( digambara ) mara karake svargalokameM kSapaNaka ( daridra) hI hote haiM / yaha sunakara celinIne usase kahA ki yaha tumane kaise jAnA hai| uttarameM usane kahA ki mujhe viSNune buddhi dI hai, usase maiM yaha saba jAnatA huuN| yaha sunakara celAnI bolI ki yadi aisA hai to Apa 1. pha ba tadrUpamadIdarzan / 2. pha yuddhe tadurgAtiviSama / 3. za tAstadAsaktyA saM0 / 4. pha suraMgamAkArSI ba surNgmaakaassiiN| 5. pa za caMdanAvAvadI ba caMdanA avadI / 6. pa za vyAjaghuTatuH pha vyAghuTyate ba vyAghuTatu / 7. 5 za zreNikorddhapathamahA~ ba zreNikorTapathA mhaa| 8. ba tasyAcIkathaM / 9. pha kSapaNA eva bhavatIti ba kSapaNA eva bhavantIti za kSapakA eva bhavaMtIti / 10. padegdviSNumatimadAttathAbodhi / Jain Education Internatenal
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 puNyAsravakathAkozam [1-8: mamAlaye zvo yuSmAbhirbhoktavyamabhyupagataM tena / aparAhne tAn sarvAnAhRyopavezitAH / teSAmekaikAmupAnahamapanIya sUkSmAMzAn kRtvA anna nikSipya teSAmeva bhoktuM dttaaH| taizca bhuktvA gacchadbhirekaikA prANahitA na dRSTA / tadA devI pRssttaa| sAbravIta-zAnena jJAtvA gRhNantu / na tathAvidhaM jJAnamasti tarhi digambaragatiM kathaM jAnIdhve / na jAnImaH, prANahitA dApaya / sAbhaNat 'bhavadbhireva bhakSitAH kasmAdApayAmi / tatraikena charditam / tatra carmakhaNDAni vilokya lalajire, svAvAsaM jagmuH / anyadA rAjA abhANIt'-devi, madIyA guravo yadA dhyAnamavalambante tadAtmAnaM viSNubhavanaM nItvA tatra sukhenAsate / [tayoktam-] tarhi taddhyAnaM purAbahirmaNDape me darzaya yathA tvaddharma svIkaromi / tatastanmaNDape vAyudhAraNaM vidhAya sarve tasthuH / sa tasyA adarzayat / sA tAn vIkSya sakhyA maNDape agnimadIpayat / tasmin prajvalite te'nazyan / rAjA tasyA ruSTo'vadacca-yadi bhaktirnAsti tarhi kimetAn mArayituM tavocitamiti / sAvocat-deva, zRNu kathAnakamekam / vatsadeze kauzAmbyAM rAjA vasupAlo devI yazasvinI zreSThI sAgaradatto bhAryA vsumtii| anyo'pi zreSThI samudradatto vanitA saagrdttaa| zreSTinau parasparasnehakala mere gharapara Akara bhojana kreN| usane ise svIkAra kara liyaa| dUsare dina celinIne una sabako bulAkara mahalake bhItara baiThAyA / tatpazcAt usane unameM se hara ekakA eka-eka jUtA lekara usake atizaya sUkSma bhAga kiye aura unako bhojanameM milAkara una sabhIko khilA diyA / bhojana karake jaba ve vApisa jAne lage taba unheM apanA eka-eka jUtA nahIM dikhaa| isake lie unhoMne celinIse pUchA / uttarameM celinIne kahA ki jJAnase jAnakara unheM khoja lIjie / isapara una logoMne kahA ki hamako vaisA jJAna nahIM hai| vaha sunakara celinI bolI ki to phira digambara sAdhuoMkI paralokavArtA kaise jAnate ho ? isake uttarameM sAdhuoMne kahA ki hama nahIM jAnate haiM, hamAre jUtoMko dilavA do / taba celinIne kahA unako to Apa logoMne hI khA liyA hai, maiM unheM kahA~se dilA sakatI hU~ ? isapara unameMse eka sAdhune vamana kara diyaa| usameM sacamucameM camar3eke Tukar3oMko dekhakara lajjita hote hue ve apane sthAnapara cale gaye / dUsare dina kisI samaya rAjAne celinIse kahA ki he devI! jaba mere guru dhyAnakA Azraya lete haiM taba ve apaneko viSNubhavanameM le jAkara vahA~ sukhapUrvaka rahate haiN| yaha sunakara celinIne kahA ki to phira Apa nagarake bAhira maNDapameM mujhe unakA dhyAna dikhlaaie| isase maiM Apake dharmako svIkAra kara luuNgii| tatpazcAt ve saba guru usa maNDapake bhItara vAyukA nirodha karake baiTha gaye / zreNikane yaha saba celinIko dikhalA diyaa| taba celinIne unheM dekhakara sakhIke dvArA maNDapameM Aga lagavA dii| agnike pradIpta honepara ve saba vahA~ se bhAga gye| isase krodhita hokara rAjAne usase kahA ki yadi tumhArI unameM bhakti nahIM thI to kyA unake mAranekA prayatna karanA tumheM yogya thaa| uttarameM celinIne zreNikase kahA ki he deva ! eka kathAnakako sunie-vatsa dezake bhItara kauzAmbI nagarImeM vasupAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma yazasvinI thA / isI nagarImeM eka sAgaradatta nAmakA seTha rahatA thA, isakI patnIkA nAma vasumatI thaa| vahIMpara dUsarA eka samudradatta nAmakA bhI seTha thA usakI patnIkA nAma sAgara 1. pa rAjA rAjJo abhANIt pha rAjA abhaNot za rAjA rAjJo abhaNIt / 2. ba agnimadodayat za agnimadApayan /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ :1-8] 1. pUjAphalam 8 vRddhayarthaM vAgnibandhaM ckrtuH| AvayoH putraputryoranyonyaM vivAhena bhavitavyamiti pratipannamubhAbhyAm / sAgaradattavasumatyoH sarpaH putro vasumitranAmAjani itarayo gadattA' putrii| samudradattastasyA vasumitrasya ca vivAhaM cakAra / ekadA nAgadattAM yauvanavatIM vIkSya tanmAtArodIt mama putryAH kIdRzo varo'bhavaditi / tanujApRcchat 'he mAtaH, kimiti rodiSi' / tayoktam 'tavezaM vIkSya rodimi'| tanujA AlapIt-mamezo divA piTTArake so bhUtvAste, rAtrau divyapuruSo bhUtvA bhogAnmayA saha bhunakti / tarhi tasmAnirgate piTTArakaM maddhaste dehItyukte tayAdattA / itarayA dagdhastataH sa puruSa eva bhUtvA sthita iti / ete'pi zarIre dagdhe tatraiva tiSThantIti mayaitat kRtamiti / rAjA manasi ko nidhAya tUSNI sthitaH / 'anyadA pApaddhiM gacchan AtApanasthaM yazodharamuni vilokya kukkurAn mumoca / praNamya sthitAn' vilokya tatkaNThe mRtaso baddhastadavasare saptamAvanau Ayurbaddham / caturthadine rAtrI devyAH kathitavAMstayAbhANi virUpakaM kRtamAtmAnaM durgatau nikSiptavAn iti / so'bhaNat 'tyaktvA kiM dattA thaa| ina donoMne parasparake snehako sthira rakhaneke lie aisA vAga-nizcaya kiyA ki hama donoMke jo putra aura putrI ho unakA paraspara vivAha kara diyA jAya / ise una donoMne svIkAra kara liyA / pazcAt sAgaradatta aura vasumatIke vasumitra nAmakA sarpa putra utpanna huA tathA anya ( samudradatta aura sAgaradattA ) donoMke nAgadattA nAmakI putrI utpanna huii| taba pUrva pratijJAnusAra samudradattane nAgadattA aura vasumitrakA parasparameM vivAha kara diyA / eka samaya nAgadattA putrIko yauvanavatI dekhakara usakI mAtA (sAgaradattA 'merI putrIko kaisA vara milA hai' yaha socakara ro par3I / taba nAgadattAne usase pUchA ki he mA~ ! tU kyoM rotI hai| usane uttara diyA ki maiM tere patiko dekhakara rotI huuN| yaha suna putrIne kahA ki merA svAmI dinameM sarpa hokara piTAremeM rahatA hai aura rAtameM divya puruSake rUpameM mere sAtha bhogoMko bhogatA hai| yaha sunakara sAgaradattA bolI ki to phira jaba terA pati usa piTAremeMse nikale taba tU usa piTAreko mere hAthameM de denA / tadanusAra putrIne vaha piTArA. mA~ko de diyaa| taba sAgaradattAne use agnimeM jalA diyaa| isase aba vaha ( vasumitra ) dina-rAta puruSake hI svarUpameM rahane lgaa| isI prakAra he svAmin ! ye Apake guru bhI zarIrake jala jAnepara usI viSNubhavanameM raheMge, aisA vicArakara maiMne bhI yaha kArya kiyA hai| yaha celinIkA uttara sunakara rAjAke manameM atizaya krodha utpanna huA / parantu use cupa rahane par3A / kisI dUsare samaya rAjA zreNika zikArake lie jA rahA thA / mArgameM use AtApanayogameM sthita yazodhara muni dikhAyI diye| unheM dekhakara usane unake Upara kuttoMko chor3a diyA / ve kutte praNAma karake munike pAsameM sthita ho gye| unheM isa prakAra sthita dekhakara zreNikane munike galemeM marA huA sarpa DAla diyaa| isa samaya rAjA zreNikane isa kRtyase sAtavIM pRthivIkI AyukA bandha kara liyaa| isa vRttAntako zreNikane cauthe dina rAtrimeM celinIse khaa| taba celinIne zreNikase kahA ki Apane isa kukRtyako karake apaneko durgatimeM DAla diyA hai| isapara zreNikane 1. za itroyonaag| 2. ba -pratipATho'yam / pa za samudradattasya vasumitrasya ca vivAhaM cakAra, pha samudradattasAgaradattayostasya vasumitrasya vivAhaM cakAra / 3. za yauvnmtiiN| 4. pa za vIkSyarodInmama / 5. pha varo bhavati / 6. ba- pratipATho'yam / papeTrArakaM pha piTTAkaM za pidArakaM / 7. pha kRta iti / 8. pa za gacchatA [nA ] tApanasthaM / 9. pa za viluloke / 10. kukkurAn / 11. ba- prtipaattho'ym| pa pha za sthitvA tAn / 12. pha baddhabhAvAdavasare ( arthasUcakaTippaNenAnena bhavitavyam ) saptamo'vanau Ayurbadha /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [1-8 gantuM na zaknoti' / tayA jalpitam-mahAmunayastathA na yAnti / ta_dAnImeva yAvo'valokayitum / tadAnekadIpikAprakAzenAnekabhRtyAdibhiryayatustathaivekSAMcakrAte / tatra uSNodakena zarIraM prakSAlya samaya' tatpadasevAM kurvANAvAsatuH / sUryodaye pradakSiNIkRtya devI babhANa-he saMsRtisAgarottAraka, upasargo yayau hastAvutthApya gRhANa / tato hastAvuddhRtyopaviSTo munirubhAbhyAM praNataH, ubhayodharmavRddhirastviti uktavAn / tatastena cintitam- aho'dvitIyA kSamA muneriti / svazirazchedayitvAsya pAdau pUjayAmIti manasi dhRtam tena / tato muniruvAca-he rAjan , virUpakaM cintitaM tvyaa| katham / itthamiti / rAjA jajalpa 'kathamidaM jJAtam' / devI babhANa-kimidaM kautukamAloki tvayA, svAtItabhavAn pRccha / tato vijJApayAMcakArAvanipAlo bho prabho, kohaM'pUrvajanmani kathayeti / acIkathanmunipastathAhi_avAryakhaNDe sUrakAntadeze pratyantapure rAjA mitrastatputraH sumitraH / pradhAnaputraH suSeNastaM rAjatanujo jalakrIDAvasare'tisnehena vApikAyAM nimajayati / tasya mahAsaMklezo bhavati / kAlAntareNa sumitro rAjAsIttadbhayena suSeNastApaso babhUva / ekadA AsthAnagataH sumitraH suSeNamapazyan kamapi pRSTavAn suSeNaH kveti / svarUpe nirUpite tatra jagAma tatpAdayokahA ki kyA ve use (sarpako) alaga karake nahIM jA sakate haiN| celinIne uttara diyA ki mahAmuni aisA nahIM kiyA karate haiM / acchA calo, hama donoM isI samaya vahA~ jAkara dekheM / taba ve donoM aneka dIpakoMko lekara bahuta-se sevakoMke sAtha vahA~ gye| unhoMne vahA~ muniko usI avasthAmeM sthita dekhA / taba una donoMne munike zarIrako garama jalase dhoyA aura phira pUjA karake unake caraNoMkI ArAdhanA karate hue vahA~ baiTha gaye / jaba prAtaHkAlameM sUryakA udaya huA taba celinIne munikI pradakSiNA karake kahA ki he saMsAra rUpa samudrase pAra utAranevAle sAdho ! aba upasarga naSTa ho cukA hai, hAthoMko uThAkara grahaNa kiijie| taba muni mahArAja donoM hAthoMko uThAkara baiTha gye| phira donoMne munirAjako praNAma kiyA aura unhoMne una donoMko 'dharmavRddhirastu' kahakara AzIrvAda diyaa| yaha dekhakara zreNikane vicAra kiyA ki munikI kSamA advitIya va Azcaryajanaka hai, aura apane zirako kATakara inake caraNoMkI pUjA karU~, aisA usane manameM vicAra kiyA / tatpazcAt muni bole ki he rAjan ! tumane ayogya vicAra kiyA hai| rAjAne pUchA ki kaisA vicAra / uttarameM munirAjane kahA ki tumane apane zirako kATanekA vicAra kiyA hai / taba zreNikane phirase pUchA ki Apane yaha kaise jAnA hai| isapara celinIne rAjAse kahA ki isameM Apako kauna-sA kautuka dikhatA hai, apane atIta bhavoMko puuchie| taba rAjAne munIndrase prArthanA kI ki he prabho ! maiM pUrva janmameM kauna thA, yaha khie| uttarameM munirAja isa prakAra bole ___ isI ArakhaNDameM sUrakAnta dezake bhItara pratyanta(sUrapura)purameM mitra nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usake sumitra nAmakA eka putra thaa| rAjA mitrake mantrIke bhI eka putra thA / usakA nAma suSeNa thaa| isako rAjakumAra sumitra jalakrIr3Ake samaya bar3e snehase bAvar3ImeM DubAtA thA, parantu isase usako bahuta saMkleza hotA thaa| kucha samayake pazcAt sumitra rAjA ho gayA / usake bhayase suSeNa tapasvI ho gyaa| eka samaya sabhA-bhavanameM sthita sumitrane suSeNako na dekhakara kisIse pUchA ki suSeNa kahA~ hai / pazcAt usase suSeNake vRttAntako jAnakara vaha 1. 5 za hastAvuccApya ba hastAbuccArya / 2. pha ubhayAddharma / 3. 5 za muniriti / 4. ciMtayan tvayA kathamicchasIti / 5. pha tvayaM / 6. pa za pRSTaH ba pRchaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8] 1. pUjAphalam 8 lagnastapastyAjyamiti / tena kathamapi na tyaktam / tadA mama gRha eva bhikSAM gRhANeti praarthito'bhyupjgaam| sa mAsopavAsapAraNAyAM tadgRhamAyayo / rAjA vyagrastaM' nApazyat / dvitIya-tRtIyapAraNayorapi / niHzaktaM gacchantaM taM kazciddadarza lalApa ca-nikRSTo rAjA svayamasmai bhikSAM na dadAti dadato nivArayatIti mAritastenAyamiti zrutvA kopena bhikSuH kimapyanavadhArayan pASANalagnapAdaH papAta mamAra vyantaradevo jajJe / rAjA tanmRti vizAya tApaso'jani jIvitAnte vyantaradevo'pi babhUva / tatazcyutvA tvamAsIritaro'syAzcelinyAH kuNikAkhyo nandanaH syAditi nirUpite jAtismaro'jani jajalpa ca 'jina eva devo digambarA eva guravo ahiMsAlakSaNa eva dharmaH' ityupazamasaddaSTirabhavIt / antarmuhUrta mithyAtvamAzritya sukhena sthitH| anyadA trayo munayo devIbhavanaM caryArtha samAguH, rAjA babhANIdevi munIn sthaapy| ubhau sanmukhamIyatustatra devyA triguptiguptAstiSThantvityukte trayo'pi vyAghuTayodyAne tasthuH / vahA~ gayA aura suSeNake pairoMko pakar3akara usase tapakA tyAga karaneko kahA / parantu usane kisI bhI prakArase tapako nahIM chodd'aa| taba usane usase apane gharapara hI bhikSA lenekI prArthanA kii| ise usane svIkAra kara liyaa| tadanusAra vaha eka mAsake upavAsako samApta karake pAraNAke lie sumitrake gharapara aayaa| parantu kAryAntarameM vyagra honese rAjA use nahIM dekha skaa| isI prakAra dUsarI aura tIsarI pAraNAke samaya bhI use AhAra nahIM prApta huaa| isase vaha azakta hokara vApisa jA rahA thaa| usako dekhakara kisIne kahA ki dekho rAjA kaisA nikRSTa hai| vaha svayaM bhI isake lie bhojana nahIM detA hai aura dUsare dAtAoMko bhI rokatA hai| isa prakArase to vaha usakI mRtyukA kAraNa bana rahA hai| ise sunakara sAdhuko atizaya krodha utpanna huA, taba vaha vimUr3ha hokara kucha bhI nahIM soca skaa| isI krodhAvezameM usakA pA~va eka pattharase TakarA gyaa| isase vaha girakara mara gayA aura vyantara deva utpanna huaa| rAjAko jaba usake maranekA samAcAra jJAta huA taba vaha tApasa ho gayA / vaha bhI Ayuke antameM marakara vyantaradeva huaa| phira vahA~se cyuta hokara tuma hue ho / suSeNakA jIva vyantarase cyuta hokara isa celinIke kuNika nAmakA putra hogA / isa prakArase munike dvArA prarUpita apane pUrva bhavake vRttAntako jAnakara zreNikako jAti-smaraNa ho gayA / vaha kaha uThA ki jina hI yathArtha deva haiM, digambara ho yathArtha guru haiM, aura ahiMsA rUpa dharma hI saccA dharma hai| isa prakArase vaha upazamasamyagdRSTi ho gayA / tatpazcAt vaha antarmuhUrtameM mithyAtvako prApta hokara sukhapUrvaka sthita huA / kisI samaya tIna muni AhArake nimitta celinIke gharapara aaye| taba rAjAne celinIse kahA ki he devI! muniyoMkA pratigraha (paDigAhana) kro| pazcAt ve donoM jAkara muniyoM ke sammukha gaye / unameM celinIne kahA ki he tIna guptiyoMke paripAlaka munIndra ! Thaharie / aisA kahanepara ve tInoM vApisa udyAnameM cale gaye / taba rAjAne celinose pUchA ki he devI! ve Thahare kyoM nahIM / 1. pa rAjA vigrastaM, pha rAjyAvigrahaH taM / 2. ba -prtipaattho'ym| za dvitiiypaarnnyorpi| 3.pha navadhArayat pa za nAvadhArayan / 4.pha 'babhUva' nAsti / 5. pha kuNikAkhya za kulikaakhyo| 6. za digambara / 7. 5 za ravobhUt / 8. pha antarmuhUrta, ba za antaramuhUrte / 9. za devIdevIbhavanaM / 10. za samAgu / 11. ba babhANI devI za bbhaanniiddevii| 12. ba -pratipATho'yam za devyAH / 13. pa za vyAghuTayarudyAne / 14. pha tatthaH /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam rAjJA kimiti na sthitA iti devI pRssttaa| sAvadattAneva pRcchAvaH', ehi ttreti| tatra jagmaturvandanAnantaraM rAjA pRcchati sma dharmaghoSamunim / sa Aha-asmAkaM manoguptina sthitaa| kathamiti cet kaliGgadeze dantipure rAjA dharmaghoSo devI lkssmiimtii| sa kenacinnimittena digambaro bhUtvA kauzAmbyAM caryArtha praviSTo rAjamantrigaruDasya bhAryayA sthApitaH / caryAkaraNAvasare hastAtsikthaM bhUmau patitam / tadavalokayan tadaGguSThamadrAkSIt lakSmImatyA aGguSThasama iti svavanitAM sasmAretyantarAyaM cakAra / te vayaM kayAciddevatayoktaM / tvaddevyA triguptiguptAstiSThantvityukte asmAkaM tadA manoguptinaSTeti na sthitaaH| zrutvA samAzcaryaceto'vobhavIt / / tato jinapAlamuni papraccha 'yUyaM kimiti na sthitaaH'| sa Aha-bhUmitilakanagare rAjA prajApAlo devI dhaarinnii| satA vasukAntA kauzAmbyAdhipacaNDapradyotanena yAcitA / sa nAdAt / itarastadetatpuraM viveSTa / tadA durgasaMlagnavane jinapAlamunirdhyAnenAsthAdvanapAlAdvibudhya prajApAlaH sAnando vanditumait / vandanAnantaraM ko'pyavadat-he mune, rAjJo abhayapradAnaM prayaccheti / tatastatpuNyena kayAcidde vatayoktaM mAbhaiSIriti / tato vibhUtyA puraM praviSTaH / tatastaM jainaM matvA caNDapradyotano vyAghuTitaH / tata itarastadantikaM viziSTAn prasthAisapara celinIne uttara diyA ki calo vahA~ jAkara unhIMse pUche / taba ve donoM vahA~ gye| vandanA karaneke pazcAt rAjA zreNikane dharmaghoSa munise usake viSayameM prazna kiyA / uttarameM muni bole ki hamAre manogupti nahIM thii| vaha isa prakArase-kaliMga dezake antargata dantipurameM dharmaghoSa nAmakA rAjA (maiM) rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma lakSmImatI thaa| vaha kisI nimittase digambara muni hokara AhArake lie kauzAmbI purImeM gayA / vahA~ usakA paDigAhana rAjamantrI garur3akI patnIne kiyA / AhArake samaya hAthameMse pRthivIpara gire hue grAsakI ora dRSTipAta karate hue usane garur3akI patnIke aMgUTheko dekhA / use dekhakara usako 'yaha lakSmImatIke aMgUTheke samAna hai' isa prakAra apanI patnIkA smaraNa ho AyA / isase usane ( maiMne ) antarAya kiyaa| ve hama loga vihAra karate hue yahA~ Aye haiM / tumhArI patnIne 'tIna guptiyoMke paripAlaka' kahakara hamArA paDigAhana kiyA thaa| parantu usa samaya hamArI manogupti naSTa ho cukI thii| isI kAraNase hama vahA~ nahIM ruke| isa vRttAntako sunakara rAjA zreNikako bahuta Azcarya huaa| tatpazcAt zreNikane jinapAla munise pUchA ki Apa kyoM nahIM ruke / ve bole- bhUmitilaka nagarameM prajApAla nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI patnIkA nAma dhAriNI thaa| ina donoMke eka vasukAntA nAmakI putrI thI, jise kauzAmbIke rAjA caNDapradyotanane mA~gA thA / parantu prajApAlane use putrIko nahIM diyA / taba caNDapradyotane Akara usake nagarako ghera liyaa| usa samaya durgase lage hue vanameM jinapAla muni dhyAnase sthita the| prajApAla rAjA vanapAlase isa zubha samAcArako jAnakara AnandapUrvaka unakI vandanAke lie gayA / vandanAke pazcAt kisIne kahA ki he sAdho ! rAjAke lie abhayadAna dIjie / taba usake puNyake prabhAvase kisI devatAne kahA ki bhayabhIta mata ho / tatpazcAt vaha vibhUtike sAtha purameM praviSTa huA / isase caNDapradyota use jinabhakta jAnakara vApisa calA gyaa| taba prajApAlane usake vApisa ho jAnekA kAraNa jJAta 1.pa pRSTAvaH / 2.1 za dantapure / 3. pha hstaacchikto| 4. pha sasmaretyaMtarAyaM za saMsmAretyaMtarAyAM / 5. pa gupti naSTa iti pha guptirnatiSTheti za guptinaSTe iti / 6. pa sasAsvaryacitto avobhavIt za sasAzcaryacitto'vobhavIt / 7. za dhAriNI sukAMtA / 8. pa za itarastatpuraM tadA vivesstto| 9. paba za jinapAli / 10.pha vaMditumetya AyataH ba vaMditumaiyAgattaH za vaMditumet /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUjAphalam / 47 payAmAsa kimiti vyAghuTase iti / so'vocat jainena saha na yuyudhe iti vyAghuTe / itarastajjainatvamavabudhyAntaH pravezya putriimdtt| ekadA caNDapradyotanaH svavanitAntike 'vadattava pitaraM yadi tadA jainaM na jAnAmyanartha kariSye / tayAvAdi mama piturjinapAlabhaTTArakairabhayapradAnaM dattamityanartho na syAt / evaM tarhi tAn vandAmahe iti tayA vanditumagAt / vanditvA jagAda-samapariNAmayatInAM kasyacidabhayapradAnaM kasyacidavinAzacintanaM kimacitama / te maunena sthitaaH| vasuMkAntayoktaM me pituH puNyena divyadhvaninisRta ityamISAM doSo nAsti / ehIti bhavanaM nItaH, tayA sukhena sthitH| te'mI vayam / tadA vAgguptinaSTeti na sthitA iti / tato hRSTo bhUpaH maNimAlinaM pRSTavAn / sa Aha- maNiva deze maNivatanagare rAjA maNimAlI bhAryA guNamAlA putro mnnishekhrH| rAjJaH kezAn virulayantyA . devyA palitamAlokyoditam 'yamadUtaH samAgataH' iti / rAkSA kvetyukta sA taM pradarzayAmAsa / tato maNizekharaM rAjye niyujya bahubhiradIkSata / so'pi sakalAgamadharo bhUtvojayinyAH pitRvane karane ke lie usake pAsa apane viziSTa puruSoMko bhejA / unase caNDapradyotanane kahA ki maiM jainake sAtha yuddha nahIM karatA hU~, isIlie vApisa A gayA hU~ / taba prajApAla rAjA jaina jAnakara use bhItara le gayA aura phira usane use apanI putrI de dii| eka samaya caNDapadyotanane apanI patnIke samIpameM sthita hokara usase kahA ki yadi maiMne tumhAre pitAko usa samaya jaina na jAnA hotA to anartha kara DAlatA / isapara patnIne kahA ki mere pitAko jinapAli bhaTTArakane abhayadAna diyA thA, isalie anartha nahIM ho sakatA thaa| taba caNDapadyotana bolA ki yadi aisA hai to calo unakI vandanA kareM / isa prakAra vaha patnIke sAtha unakI vandanA karaneke lie gayA / vandanA karaneke pazcAt vaha bolA ki jaba sAdhujana zatru aura mitra donoMmeM samatAbhAva dhAraNa karate haiM taba unako kisIke lie abhaya pradAna karanA aura kisIke vinAzakI cintA karanA ucita hai kyA ? usake isa prakAra pUchanepara ve mauna-se sthita rahe / taba vasukAntAne kahA ki mere pitAke puNyodayase divya dhvani nikalI thI, isameM inakA koI doSa nahIM hai| calo, isa prakAra kahakara vaha caNDapradyotanako ghara le gaI / phira vaha usake sAtha sukhapUrvaka rahane lgaa| ve ye hama hI haiM / he rAjan ! usa samaya hamArI vacanagupti naSTa ho cukI thI, isIlie hama AhArArtha Apake ghara nahIM ruke / tatpazcAt rAjA zreNikane harSita hokara maNimAlI munise pUchA / ve bole- maNivata dezake bhItara maNivata nagarameM maNimAlI nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma guNamAlA aura putrakA nAma maNizekhara thaa| kisI samaya rAnI guNamAlA rAjAke bAloMko sa~bhAla rahI thii| taba use unameM eka zveta bAla dIkha pdd'aa| use dekhakara usane rAjAse kahA ki yamakA dRta A gayA hai| vaha kahA~ hai, aisA rAjAke pUchanepara usane use dikhalA diyaa| isase rAjAko virakti huii| taba usane maNizekharako rAjya dekara bahuta-se rAjAoMke sAtha dIkSA grahaNa kara lii| eka samaya vaha samasta AgamakA jJAtA hokara ujjayinIke zmazAnameM mRtakazayyAse sthita thaa| itanemeM 1. ba vyaaghottse| 2. pha yudhe iti vyAghoTo, ba yuddhe iti vyaaghotte| 3. ba madattA / 4. ba yadi na jainaM tadA jAnAmyanartha / 5. pa za maunenAsturvasu0 / 6. pa za vAgguptina tiSThatIti pha vAguptinaSTeti / 7. ba 'maNivatadeze' nAsti / 8. za / 9. pha. rAjJokteti saa|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 puNyAtravakathAkozam [1-8: mRtakazayyayA asthAt / tAvattatra kazcitsiddho vetAlavidyAsiddhayarthaM nara-kapAle kSIraM taNDulAMzca gRhItvA tatra naramastakacullyAM randhuM samAyAtaH / cauramastakadvayaM munimastakaM melayitvA randhanAvasare zirAsaMkocena muneha sto mastakopari samAyAtaH / patitaM kapAlaM dugdhenaagnirgtH| so'pi plaayitH| sUryodaye' muninivedakena jinadattazreSThinaH kathitam / tena cAnIya svavasatikAyAM vyavasthApya vaidyo bheSajaM pRSTaH / so'vocat somazarmabhaTTagRhe lakSamUlaM tailamasti / tena dagdho nIrogo bhavet / tato'gAcchreSThI tadbhAryA tuMkArI tailaM yayAce / sA babhANoparibhUmau tattailaghaTA Asate / tatraikaM gRhANa / zreSThI taM vaNThasya haste dadAno nikSiptavAn / . tayoktamaparaM gRhANa / tathA tamapi, tRtIyamapi / tataH zreSTho bhItiM jagAma / tadanu sA babhASe 'mA bhaiSIryAvatprayojanaM tAvad gRhaann'| tato ghaTamekaM prasthApya zreSThI tAmapRcchat 'he mAtaH, sphuTiteSu ghaTeSu kopaH kimiti na vihitaH' iti / tato'jalpatsA zreSThin ,kopaphalaM bhuktaM mayA / katham / tathAhi Anandapure dvijaH zivavarmA bhAryA kamalazrIH 'putrA aSTau' ahaM ca bhaTTA nAma putrii| yadA mAM ko'pi 'tu' bhaNati tadA mahadaniSTaM bhvti| pitrA pure AjJA dApitA bhaTTAM mA ko'pi 'tuM' vahA~ koI siddha (mantrasiddhi sahita) puruSa vetAla vidyAko siddha karane ke lie manuSyakI khopar3ImeM dUdha aura cAvaloM ko lekara AyA / use manuSyake mastakarUpa cUlhe para khIra pakAnI thii| usane do coroMke mastakoMke sAtha munike mastakako milAkara aura use cUlhA banAkara usake Upara use pakAnA prArambha kara diyaa| isa avasthAmeM zirAoM (nasoM) ke sikur3anese munikA hAtha mastakapara A par3A / isase vaha khopar3I nIce gira gaI aura dUdhake phaila jAnese Aga bhI bujha gaI / taba vaha (siddha) bhAga gyaa| prAtaHkAlameM sUryakA udaya ho jAnepara kisI muninivedakane isa upasargakA samAcAra jinadatta seThase kahA / seThane unheM lAkara apane gharapara rakkhA aura auSadhake lie vaidyase pUchA / vaidyane uttara diyA ki somazarmA bhaTTake gharameM lakSamUla tela hai| isase jalA huA manuSya nIroga ho jAtA hai / tatpazcAt jinadatta seThane somazarmAke ghara jAkara usakI patnI tuMkArIse telakI yAcanA kI / vaha bolI ki Uparake khaNDameM usa telake ghar3e sthita haiM, unameM se eka ghar3eko le lo| seTha use lekara sevakake hAthameM de rahA thA ki vaha nIce girakara phUTa gayA / taba usane kahA ki dUsarA le lo / parantu isa prakArase vaha dUsarA aura tIsarA ghar3A bhI naSTa ho gayA / taba seThako bhaya utpanna huaa| tatpazcAt vaha bolI ki Daro mata, jaba taka prayojana siddha nahIM hotA hai taba taka use grahaNa kro| taba jinadattane eka ghar3eko bhejakara usase pUchA ki he mAtA ! ghar3oMke phUTa jAnepara tumane krodha kyoM nahIM kiyA / usane uttara diyA ki he seTha ! maiM krodhakA phala bhoga cukI huuN| vaha isa prakArase AnandapurameM zivazarmA nAmaka eka brAhmaNa rahatA thaa| usakI strIkA nAma kamalazrI thA / unake ATha putra aura bhaTTA nAmakI eka putrI maiM thii| jaba koI mujhe 'tU' kahatA taba bar3A aniSTa (anartha) hotaa| isIlie pitAne nagarameM yaha ghoSaNA karA dI ki bhaTTAko koI 'tU' na kahe / 1. pha sUryodgate ba sUryodgame / 2. pha lakSamUlya ba lkssmuul| 3. pha tuMkArI tato tailaM yayAce za tuMkArI tailaM yaace| 4. pha AsataH / 5. pha kNtthsy| 6. pha dadAno'tikSiptavAn za dadAno nikSimavAna / 7. pha tamapi dvitIyaM tRtIyamapi tataH zreSThIba tathA tamapi patitaH shresstthii| 8. phat /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 : 1-8] 1. pUjAphalam 8 bhaNatviti / tatastuMkArIti nAma jAtam / kopazIlAM mAM na ko'pi pariNayati / anena somazarmaNAhamiyaM na tvaMkaromIti vyavasthApya pariNIyAtrAnItA, tathaiva paalyti| ekadA nATayamavalokayan sthitaH somazarmA bRhadrAtrAvAgatya he priye, dvAramudghATayetyavravIt / kopena mayA nodghATitam / tato bRhadvelAyAM tuMkAra-ityuktavAn / tataH kopenAhaM nirgatA pattanAdapi / caurairAbharaNAdikaM saMgRhya bhillarAjasya smrpitaa| sa me zIlaM khaNDayan vanadevatayA nivAritastenApi sArthavAhastha smrpitaa| so'pi me zIlaM khaNDayituM na zaktaH, kRmirAgakaMbaladvopamanaiSItpArasakulasya vykaissiicc| sa pakSe pakSe zirAmocanena me rudhiraM vastraraJjanArtha gRhNAti lakSamUlatailAbhyaGgena zarIrapIDAM ca nivArayati / evaM duHkhAni sahamAnA tatroSitAham / atha yo me bhrAtA dhanadevaH sa ujjayinIzena tatra pArasarAjasamIpaM preSitaH / sa kRtarAjakAryo mAM vilokya mocayitvAnIya somazarmaNaH samarpitavAn / jinamunisamIpe kopanivRttivataM cAgRlata [cAgRhAm] / tataH kopo na vidhIyate iti / tena tailena sa muni nirvaNaM kRtavAn / sa tatraiva varSAkAlayogamagrahIta / zreSThI nijaputra kuveradattabhayena ratnapUrNa tAmrakalazamAnIya muniviSTaranikaTe pUrayitvA dadhAno garbhagRhasthena putreNa dRSTaH / putreNaikadA munau pazyati sa kalazo'nyatra dhRtH| yogaM nivartya munirjagAma / isase merA nAma 'tukArI' prasiddha ho gayA / krodhI svabhAva honese mere sAtha koI bhI vivAha karaneke lie udyata nahIM hotA thaa| isa somazarmA brAhmaNane 'maiM ise tU kaha karake na bulAU~gA' aisI vyavasthA karake mere sAtha vivAha kara liyA aura phira vaha mujhe yahA~ le aayaa| pUrva nizcayake anusAra vaha mere sAtha kabhI 'tU' kA vyavahAra nahIM karatA thaa| eka dina vaha nATaka dekhaneke lie gayA aura bahuta rAta bIta jAnepara ghara vApisa AyA / usane Akara kahA ki he priye ! dvArako kholo| parantu krodhake vaza hokara maiMne dvArako nahIM kholaa| isa prakArase jaba bahuta samaya bIta gayA taba usane mujhe 'tU' kahakara bulaayaa| basa phira kyA thA, maiM krodhita hokara nagarase bAhira nikala gii| taba coroM ne mere AbharaNAdikoMko chInakara mujhe eka bhIloMke svAmIko de diyA / vaha mere satItvako naSTa karaneke lie udyata ho gayA / taba use vanadevatAne nivArita kiyA / usane bhI mujhe eka vyApArIko de diyaa| vaha bhI mere satItvako bhraSTa karanA cAhatA thA. parantu kara nahIM skaa| taba usane mujhe kRmirAgakambala dvIpameM le jAkara kisI pArasIko beca diyaa| vaha pratyeka pakhavAr3e merI dhamaniyoMko khIMcakara vastra raMganeke lie rudhira nikAlatAaura lakSamUla telako lagAkara zarIrakI pIr3Ako naSTa kiyA karatA thaa| isa prakAra duHkhoMko sahana karatI huI maiM vahA~ raha rahI thii| kucha samaya pazcAt merA jo dhanadeva nAmakA bhAI thA use ujjayinIke rAjAne vahA~ pArasake rAjAke pAsa bhejA thA / usane rAjakAryako karake jaba mujhe yahA~ dekhA taba kisI prakAra usase chur3Akara somazarmAke pAsa pahu~cA diyA / pazcAt maiMne jaina munike samIpameM krodhake tyAgakA niyama le liyaa| * yahI kAraNa hai jo aba maiM krodha nahIM karatI huuN| tatpazcAt jinadatta seThane usa telase munike ghAvoMko ThIka kara diyA / munine vahA~para hI varSAyoga (cAturmAsakA niyama)ko grahaNa kara liyaa| udhara seThane apane putra kuberadattake bhayase ratnoMse paripUrNa eka tA~beke ghar3eko lAkara munike Asanake samIpameM bhUmike bhItara gAr3a diyA / jisa samaya seTha ukta ghar3eko gAr3akara rakha rahA thA usa samaya use kuberadattane garbhagRha ke bhItara sthita rahakara dekha 1.pa za na tvNkaariiti| 2.pa shmitthN| 3.ka tvaMkaroti vyavasthAyA pariNIyAtrAnIta, bana karomIti vyavasthayA prinniiyaatraaniitaa| 4. pha tvaMkAramayItyuktavAn, ba tuMkAmuItyuktavAn / 5. pha cAgRlatAM, ba ca gRhaM / Jain Education Internagonal
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAnavakathAkozam [1-8: zreSThI kalazamapazyan muninivartanArtha sarvatra bhRtyAn prasthApitavAn svayamapyekasmin mArge lagnaH vilokya vyAghoTitavAn uktavAMzca 'kathAmekAM kthy'| muniruvAca 'tvameva kathaya / tataH svAbhiprAyaM sUcayan kathayati vArANasyAM jitazatrurAjasya vaidyo dhanadatto bhAryA dhanadattA putrau dhanamitradhanacandro pitrA pAThayatApi nApaThatAm / mRte pitari tajIvitamanyena gRhItam / tatastAvabhimAnena campAyAMzivabhUtipAi~ ptthtaam| svanagaramAgacchantau vane locanapoDApIDitaMvyAghramadrAkSiSTAm / kaniSThena nivArito'pi jyeSThastallocanayorauSadhamadAttadaiva poDAnivRttau sa eva bhkssitsteneti| kiM tasyocitamidam / munirvabhANa 'nocitam' / 1 / zRNu matkathAm- hastinApure vizvaseno nAma raajaa| tasmai kenacidvaNijA balipalitavinAzakamAnasya vIjaM dattam / tena vanapAlAya samarpitam / tena coptam / tadvakSe phalamAyAtaM, khe gRdhra sarpa gRhItvA gacchati sati viSabinduH phalasyopari ptitH| tatastadRSmaNA phalaM pakvaM vanapAlakena rAjJaH samarpitaM, tena yuvarAjasya / tadbhakSaNAt mamAra kumaarH| tato rAjA taM taraM khaNDayAmAseti / anyadoSekiMtasya tatkhaNDanaliyA thaa| pazcAt putrane munike dekhate hue eka dina usa ghar3eko nikAlakara dUsare sthAnameM rkhdiyaa| idhara cAturmAsako samApta kara muni anyatra cale gye| udhara seThako jaba vaha ghar3A vahA~ nahIM dikhA taba usane muniko lauTAneke lie sevakoMko bhejA tathA vaha svayaM bhI eka mArgase unake anveSaNArtha gyaa| usane unheM dekhakara lauTAyA aura eka kathA kahaneke lie kahA / taba muni bole ki tuma hI koI kathA kho| taba seTha apane abhiprAyako sUcita karate hue kathA kahane lagA vArANasI nagarImeM eka jitazatru nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usake yahA~ eka dhanadatta nAmakA vaidya thaa| usakI patnIkA nAma dhanadattA thA / inake dhanamitra aura dhanacanda nAmake do putra the| unheM pitAne par3hAyA bhI, parantu ve par3he nhiiN| isase pitAke maranepara usakI AjIvikAko kisI dUsarene le liyaa| taba unhoMne abhimAnake vazIbhUta ho campApurImeM jAkara zivabhUtike pAsa par3hanA prArambha kiyaa| tatpazcAt vidyAdhyayana karake jaba ve apane nagarake lie vApisa A rahe the taba mArgameM unheM netra-pIr3Ase pIr3ita eka vyAghra dikhaa| taba choTe bhAI ke rokanepara bhI bar3e bhAIne usa vyAghrake netroMmeM auSadhikA upayoga kiyaa| isase usakI netrapIr3A naSTa ho gaI / parantu usane usIko khA liyA / kyA use apane upakArIko khAnA ucita thA ? munine uttarameM kahA ki nahIM, usako aisA karanA ucita nahIM thA // 1 // ___ aba merI kathAko suno-hastinApurameM vizvasena nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usake lie kisI vyApArIne eka AmakA bIja diyA jo ki bali ( jhurriyoM) aura palita (zveta bAloM) ko naSTa karake javAnIko sthira rakhanevAlA thaa| rAjAne use mAlIko diyA aura usane use bagIcemeM lagA diyA / usa vRkSameM phalake Anepara AkAzameM eka gIdha sarpako lekara jA rahA thA / usa sarpake viSakI eka bUMda ukta phalake Upara gira gii| usakI garmIse vaha phala paka gayA / taba vanapAlane le jAkara use rAjAko diyA aura rAjAne use yuvarAjako de diyaa| yuvarAja use khAkara tatkAla mara gyaa| isa kAraNa rAjAne usa vRkSako kaTavA ddaalaa| isa prakAra dUsareke doSase rAjAko usakA kaTavAnA kyA ucita thA ? seThane uttara diyA ki nahIM // 2 // 1. pha bhRtyAvasthApitavAn / 2.5 za vyAdhuTitavAn / 3. za tajjIvanamanyena / 4. 5 za kaniSThenAni / 5.5 cokataM / 6. za phalaM'yAte / 7. pha 'taM' nAsti /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ :1-8] 1. pUjAphalam 8 51 mucitam / zreSThI abhaNat 'ne' / 2 / ahaM kathayAmi- gaGgApUreNa gacchan laghukalabho vizvabhUtitApasena dRSTaH / AkRSTaH poSito lakSaNayukto babhUva / zreNikastamagrahIt / aGkazaghAtAdikamasahiSNuH palAyya tadAvAsaM pravizaMstApasena nivAritaH san kupitastamamIrata / kiM tasya taducitam / munirabravIt 'na' / 3 / muniH kathayati- campAyAM vezyA devadattA zukaM pupoSa / sA AdityavAradine vartulike madyaM nidhAyAntaH praviSTA / tadavasare anyA kAcidAgatya tatra viSaM cikSepa / devadattAgatya yadA pAsyati tadA tanmaraNabhItyA zuko'kirat / sa tayA mAritaH / etadaparIkSitaM" tasyAH kartumucitam / zreSThinoktaM 'na' / / zreSThI kathayati-vArANasyAM vaizyaH suvarNavyavahArI vasudattastundodara ApaNe potaM saMhRtya gamanodyato'bhUt / tadavasare cauraH plaaymaanstdudrmaashritH| tena vastreNa pihitastalavarAH zreSThina udaramIzamiti tUSNIM gtaaH| sa ca cauraH tatpottaM gRhItvA gataH iti / tasyaitatkartumucitam / munirabravIt 'n'5|| muniH kathayati"-- campAyAM dvijasomazarmaNo dve bhArye somillA somazarmA ca / somillAyAH putro'jani / maiM kahatA hU~ gaMgAke pravAhameM eka hAthIkA baccA bahatA huA jA rahA thaa| use kisI vizvabhUti nAmake tApasane dekhA / usane pravAhameMse nikAlakara usakA pAlana-poSaNa kiyA / tatpazcAt jaba vaha uttama lakSaNoMse saMyukta huA taba use zreNika rAjAne le liyaa| parantu vahA~ jAkara vaha aMkuzake tAr3ana Adiko sahana nahIM kara skaa| isIlie vahA~se bhAgakara vaha tApasake AzramameM praviSTa honA cAhatA thA, parantu tApasane use Azramake bhItara praviSTa nahIM hone diyA / isase krodhita hokara usane ukta tApasako mAra ddaalaa| kyA use aisA karanA ucita thA ? munine uttarameM kahA ki nahIM // 3 // __ muni kahate haiM- campApurImeM eka devadattA nAmakI vezyA thii| usane eka totA pAlA thaa| ravivAra ke dina vezyA kaTorImeM madyako rakhakara calI gaI / itane meM kisI dUsarI strIne Akara usameM viSa milA diyaa| totene socA ki jaba devadattA Akara use pIvegI to vaha mara jAvegI / isa bhayase totene usa madyako vikhera diyaa| isase krodhita hokara vezyAne use mAra DAlA / isakI parIkSA na karake vezyAkA kyA use mAra DAlanA ucita thA ? seThane uttara diyA- nahIM, usaka vaisA karanA ucita nahIM thA // 4 // seTha kahatA hai- vArANasI nagarImeM vasudatta nAmakA eka suvarNakA vyavahAra karanevAlA (sarApha)vaizya thA / usakA peTa bar3A thaa| eka dina vaha dUkAnase vastra (thailI) meM suvarNAdiko rakhakara ghara jAne ke lie udyata huaa| isI samaya eka cora bhAgatA huA usake peTakI zaraNameM aayaa| seThane use vastrase chupA liyaa| kotavAla yaha socakara ki seThakA peTa hI aisA hai, cupa-cApa cale gaye / tatpazcAt vaha cora seThakI usa thailIko lekara cala diyA / kyA usa corako vaisA karanA yogya thA ? munine uttara diyA ki nahIM // 5 // muni kahate haiM- campA purImeM somazarmA brAhmaNake somillA aura somazarmA nAmakI do striyA~ thiiN| unameM somillAke eka putra utpanna huA thA / vahA~ eka bhadra baila thA / loga use ghAsa 1.pha zreSThI bhaNata nocitaM, ba zreSThyaM bhnnttvaa| 2. za na // 2 // shresstthii| ahaM / 3. za AkRSTa possito| 4.pha masahityuH palAya, bamasahiSNa: plaajy| 5. pha ba pravizyaMstApasena / 6. pha kupitaH sa tamaba nivAritaH kupitaH san tama / 7. pha papoSIt / 8. za catalake / 9. pha ba pazyati / 10.pa zuko akirana, baza zako kiran / 11. pha ityaparikSataM / 12. za vaannaarsyaaN| 13. paza prottaM / 14. pha yatinoktaM nAha, ba yatinoktaM na / 15. ba zRNu mtkthaaN| -----...-.-. -... -
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [1-8 : tatraiko vRSabho bhadro janastasya grAsaM dadAti / somazarmaNI gRhadvAre upaviSTaH / somazarmayA sa bAlaH tasya zRGge proto mRtaH / tatprabhRti sarvairvRSabho'vajJAtaH / sa ca cintayA kSINo babhUva / ekadA jinadattazreSThibhAryAyAH parapuruSadoSo janena dhRtH| sA Atmazuddhayartha divyagRhe taptaphAladhAraNArtha sthitaa| tena vRSabhena sa phAlaH dantairAkRSTaH, zuddho'bhUditi / nirdoSasya janena kimavajJAtumucitam / jinadatto'vadat 'n"|6| zreSThI kathayati-padmarathanagarAdhipavasupAlena ayodhyAdhipajitazatronikaTa kazcidvipro rAjakAryArtha preSitaH / sa mahATavyAM tRSito mUcchito vRkSatale ptitH| tasya vAnareNa jalaM darzitam / sa ca jlmpibt| tadane jalaM syAnna syAditi vicintya taM markaTa mAritavAn / taccamaNaH khallikA jalenApUryAnaiSIditi / kiM tasya tanmAraNamucitam / muniravadat 'n'|7| tiH kathayati-kauzAmbyAM dvijaH somazarmA bhAryA kapilA aputraa| dvijena vane nakalapillako" dRSTaH, prAnIya kapilAyAH samarpitaH / tayA ca zikSito bhaNitaM karoti / katipayadinaiH tasyAH putra AsIttaM hindolake zayAnaM tasya samarpya bahis khilAyA karate the| vaha eka dina somazarmAke gharake dvArapara baiThA thaa| somazarmA ( somillAkI sauta ) ne IrSyAvaza usa putrako isa bailake sIMgameM po diyaa| isase vaha mara gyaa| tabase samasta jana usa bailakA tiraskAra karane lge| vaha cintAse kRza ho gayA / eka samaya jinadatta seThakI patnIke viSayameM logoMne para-puruSase sambandha rakhanekA doSAropaNa kiyaa| taba vaha Atmazuddhike nimitta tape hue phAla ( halake nIce sthita painA lohA ) ko dhAraNa karaneke lie divya gRhameM sthita huI / usa tape hue phAlako ukta bailane dA~toMse khIMca liyaa| isa prakArase usane Atmazuddhi pragaTa kara dii| isa taraha jo baila sarvathA nirdoSa thA usakA janoMke dvArA tiraskAra karanA kyA ucita thA ? jinadattane kahA ki unheM vaisA karanA ucita nahIM thA // 6 // seTha bolA-padmaratha nagarameM vasupAla nAmakA rAjA thaa| usane rAjakAryake lie kisI brAhmaNako ayodhyAke rAjA jitazatruke pAsa bhejaa| vaha kisI mahAvana meM jAkara pyAsase vyAkula hotA huA mUcchita hokara eka vRkSake nIce par3a gayA / vahA~ use eka bandarane jalako dikhalAyA / taba usane jalako pI liyA / phira usane vicAra kiyA ki kyA jAne Age jala milegA athavA nhiiN| basa, isI vicArase usane usa bandarako mArakara usake camar3ekI mazaka banA lI aura use jalase bharakara sAthameM le gyaa| ukta brAhmaNako kyA usa bandarakA mAranA ucita thA ? munine uttarameM kahA ki nahIM // 7 // ___ muni bole- kauzAmbI purImeM eka somazarmA nAmakA brAhmaNa rahatA thA / usake kapilA nAmakI strI thI jo putrase rahita thii| kisI dina brAhmaNako vanameM eka nevalekA baccA dikhA / usane usako lAkara kapilAko de diyA / usane usako zikSita kiyaa| vaha usake saMketake anusAra kArya kiyA karatA thaa| kucha dinoMke bAda kapilAke putra utpanna huA / eka dina kapilAne putrako pAlane meM sulAkara nevaleke saMrakSaNameM kiyA aura svayaM vaha bAhara jAkara cAvaloMko kUTane 1. pha jnaastsy| 2. ba-pratipATho'yam / za bhAryAyAH puruSa / 3. sthitAstena / 4. pa pha ba sthitaa| sa phAlastena daMta / 5. pha jinadattA'vadat // 6 // ba jinadattovadat // 6 // 6. pa pha ba ahaM kathayAmi / 7. ba-pratipATho'yam / paza syAditi vidhi viyintya, pha syAditi cintya / 8. ba-pratipATho'yam / za khallikAyAM / 9. phaneSAditi / 10. pha aputradvijena / 11. pha nkuulaapillko| 12. ba-pratipATho'yam / za zayanaM /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUjAphalam 8 53 taNDulAn khaNDayantI sthitaa| nakulo vAlasyAbhimukhamAgacchantamahiM vilokyAcakhaNDa / tadraktaliptaM svamukhaM tasyA zradarzayet / sA 'anena putro hataH' iti matvA taM muzalena vyAjaghAneti / kimavicAritaM tasyAH kartumucitam / so'vocat 'na' zreSThI kathayati-kazcid vRddho brAhmaNo veNuyaSTau svarNa nikSipya gaGgAyAM calitaH / kenacid baTukena yaSTirlakSitA / tadanu saha cacAla / kumbhakArazAlAyAM suSupatuH / prAtaH kiyadantaraM gatvA baTuko'bravIdadattA tRNazalAkA mastake lagnA AyAtpAmajaniSTa / tatraiva nikSipya AgamiSyAmi iti vyAvRto vRddha ekasmin grAme yajamAnagRhe svayaM bubhuje, tasya ca sthalaM cakAra / ekasmin maThe tsthau| rAtrAvAgato baTuko bhoktuM prsthaapitH| kukkarAcaM bhaviSyantIti na yAti / sa tannivAraNArthayaSTi dadau / sa cAdAya jagAmeti / ki tasyetthamucitam / yatirabhaNat 'na / zRNu matkathAm / kauzAmbyAM rAjA gndhrvaaniiksttsuvrnnkaaro'nggaardevnaamaa| sa caikadA rAjakIyaM maNipadmarAgaM" saMskArArtha svagRhamAninAya / tadA kazcinmunizcaryAthamAyayo / sa sthApayAmAsa lgii| usa samaya eka sarpa bAlakakI ora A rahA thaa| nevalane sarpako bAlakakI ora AtA huA dekhakara usake Tukar3e-Tukar3e kara diye / jyoMhI kapilAne nevaleke mukhako sarpake raktase sanA huA dekhA tyoMhI usane yaha socakara ki isane bAlakako khA liyA hai, mUsalake AghAtase use mAra DAlA / kyA binA vicAre hI kapilAko niraparAdha nevalekA mAra DAlanA ucita thA ? seThane kahA ki nahIM // 8 // seTha bolA- koI eka bUr3hA brAhmaNa bA~sakI lAThIke bhItara suvarNako rakhakara gaMgA nadIkI ora jA rahA thaa| kisI bAlakane use lAThImeM suvarNa rakhate hue dekha liyA / tatpazcAt vaha bhI usake sAtha calane lagA aura ve donoM rAtameM kisI kumhArakI zAlAmeM so gaye aura prAtaHkAlake honepara vahA~ se Age cala diye / kucha mArga calaneke pazcAt bAlaka bolA ki mere mAthepara cipaTakara eka binA dI huI tRNakI zalAI calI AyI hai / yaha to corIkA pApa huA hai / isalie maiM use vahIMpara rakhakara vApisa AtA hai| aisA kahakara vaha vApisa calA gyaa| taba vRddha brAhmaNane kisI gA~vameM pahu~cakara eka yajamAnake gharapara svayaM bhojana kiyA aura ukta bAlakake lie bhI bhojanakA sthala kara diyA- use bhI bhojana karA deneke lie kaha diyaa| phira vaha eka maThameM Thahara gayA / jaba rAtameM vaha bAlaka vApisa AyA taba brAhmaNane use ukta yajamAnake gharapara bhojanake lie bhejanA cAhA / parantu vaha 'mArgameM kutte hoMge' yaha kahakara vahA~ jAneko taiyAra nahIM huaa| taba brAhmaNane kuttoMse AtmarakSA karaneke lie use lAThI de dii| use lekara vaha cala diyaa| kyA usa bAlakako aisA karanA ucita thA ? munine uttarameM kahA ki nahIM // 1 // tatpazcAt muni bole ki merI kathAko suno- kauzAmbI nagarImeM gandharvAnIka nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usake yahA~ eka aMgAra deva nAmakA sunAra thA / vaha eka dina rAjAke pAsase padmarAga maNiko zuddha karaneke lie apane gharapara le aayaa| usa samaya koI eka municaryAke 1. pha mAgacchannahiM vilokyAcarakhaMDan ba AgacchantamahiM vilokya cakhaMDan / 2. pha ba tasyAdarzan / 3. pha vyAghAteti / 4. pha svasya vadaMto'haM bruve / basovadIn / / 8 / / ahaM bruve / 5. za gNgaayaa| 6. pha zuSapatuH / 7. pha. AyAtapApa, balagnAyAtpApa / 8. pha tatkukkUrAzca,za kuruuraashc| 9. ba tiSThatIti / 10.pha yAmi / 11. zatAnnivAraNArthaM / 12. pha yatirabhaNa, ba yatirabhaNata // 9 // 12. za yatiH kathayati // zRNu ba zrRNu / kaumatkathaM ko| 14. pha 'rAjA' nAsti / 15. pa maNI padmarAga-pha maNi padmadAga-ba maNi pdmraagN|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 puNyAsravakathAkozam [1-8 karmamaThasamIpe upAvIvizat / taM maNi mayUro jgaar| tamapazyan suvarNakAro muni maNi yayAce / sa dhyAnenAsthAt / sa dUrastho munaye kASThaM mumoca / tacca tamaspRzan mayUragale lagnam / tadA mukhAnmaNiruccacAla / taM vilokya rAjJaH samarpya didIkSe iti / kiM tasyetthaM kartumucitam / zreSTinoktaM 'n'|10| zreSThI kathayati-kazcitpuruSo'TavyAmaTan gajamAluloke, bhyaattrumaaruroh| gajastamalabhamAno jagAma / sa tasmAduttIrya gacchan bheya kASThamavalokayatAM takSNAmadodarzat iti / tasyedaM kimucitam / yatiravocat 11 / yatiH kathayati-dArAvatyAM nArAyaNonRpastamekadA RSinivedako vijJApayAmAsa' 'medarjamunirAgatyodyAne sthitaH' iti zrutvA viSNujagAma kvande / taM vyAdhitaM vilokya rAjA svavaidyaM papraccha / sa ca rAlakapiSTapRktaprayogamacIkathan / anyasthApakAnivArya rAjA rukmiNIgRhe rAlakapiSTapiNDakAn dadau / sa nIrogo'. jni| rAzA pRSTena karmaNAmupazame nIrogo'bhavamiti bhaNite vaidyaH kopamupajagAma, kAlAntare lie usake gharapara Aye / usane par3igAhana karake unheM karmamaTha (prayogazAlA) ke samIpameM baitthaayaa| itanemeM usa maNiko mayUra nigala gayA / taba maNiko na dekhakara sunArane munike Upara sandeha karate hue unase usa maNiko de deneke lie khaa| isa upasargako dekhakara muni dhyAnastha ho gaye / taba kruddha hokara sunArane dUrase muniko eka lakar3I maarii| vaha lakar3I muniko na chUkara usa mayUrake galemeM jA lgii| usake AghAtase mayUrake galese vaha maNi nikala pdd'aa| usako dekhakara sunArane use uThA liyA aura jAkara rAjAko de diyaa| isa ghaTanAse virakta hokara sunArane dIkSA grahaNa kara lI / batAo ki usa sunArako aisA karanA yogya thA kyA ? seTha bolA ki nahIM, usakA vaisA karanA anucita thA // 10 // seTha kahatA hai- kisI puruSane vanameM ghUmate hue eka hAthIko dekhA / use dekhakara vaha bhayase vRkSake Upara car3ha gyaa| isase vaha hAthI use na pAkara vApisa calA gyaa| phira vaha usa vRkSake Uparase utarakara jA rahA thA ki isI samaya usane bherIke lie lakar3Iko khojate hue kisI bar3haIko dekhA / taba usane ukta lakar3Ike yogya usI vRkSako dikhlaayaa| aisA karanA kyA usake lie ucita thaa| uttarameM munine kahA ki nahIM // 11 // muni kahate haiM-dvArAvatI nagarImeM nArAyaNa (kRSNa) rAjA rAjya karatA thaa| eka dina RSinivedakane Akara rAjAse nivedana kiyA ki medarja muni ( jJAnasAgara ) Akara udyAnameM virAjamAna haiN| isa zubha samAcArako sunakara kRSNane jAkara ukta munirAjakI vandanA kii| pazcAt usane munike zarIrako vyAdhigrasta dekhakara apane vaidyase pUchA / usane munikI vyAdhiko dUra karaneke lie rAlakapiSTapRkta prayoga (?) btlaayaa| taba kRSNane anya paDigAhanevAle dAtAoMko rokakara svayaM rukmiNIke gharapara munirAjake lie rAlakapiSTa piNDoMko diyaa| isase munikA zarIra nIroga ho gayA / tatpazcAt kisI samaya kRSNa ke pUchanepara munine kahA ki kauke upazAnta ho jAnese maiM roga rahita ho gayA huuN| yaha sunakara vaidyako munike Upara bahuta krodha utpanna huaa| vaha samayAnusAra marakara 1. pha myuurojgaaraa| 2 pa ahaM kathayiSyAmi, pha ba ahaM kathayAmi / 3. pha gacchat / ye ye kASTa / 4. pa.mavalokayatAM takSAM tamadIdarzana iti zamavalokayaMtAM takSaNAM ttamadarzayan iti / 5. pa ba vayaM brUmaH, pha vayaM brumaH / 6. pha ba vijJaptaH / 7. pha medajamunirAgatodyAne, ba medajamanirAgatyodyAne, za medarja munirAga todyAne / 8. za vyAdhinaM / 9. pha rAlakapiSTaH proktaM prayoga / 10. pa za karmaNA upazame /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8] 1. pUjAphalam 8 mamAra vAnaro'TavyAM jajJe / tatra muniH palyaGkena dhyAne sthitastaM sa vAnarastIkSaNakASThena javAyAM vivyAdha / taccharIranirmamatvaM vilokyopazAntimitaH kASThamutpATayauSadhena nivraNaM cakAra / vanakusumaiH pUjayitvopasoM gataM iti hastasaMjJAM vyabodhi / tatastena hastAvuddhatau / kapistaM praNamyANuvratAnyAdadau iti / vaidyasyAvicAritakaraNaM kimucitam / jinadatto'vadat 'na' / 12 / ahaM ca kathayAmIti zreSThinA bhaNite kuberadattastaM kalazaM pituragre'nikSipadavada- ehi mune, vane me dIkSAM prayaccheti ! uktaM ca vijo tAvasaseTTo vANara baDuao taheva vnnhtthii| aMbagasuMDagavasaho muMgusso ceva maNi sAhU // 3 // iti tataH pitA vairAgyamagamat / ubhau dIkSAM prapannau viharantAvAsate / te vayaM maNimAlinastadA kAyaguptina sthiteti nizamya rAjA bedakasadRSTirabhUt / katipayadinaizcelinyA garbhasaMbhUtAvavAcyo dohalako'jani / tadaprAptAvati kSINazarIrAM vanameM bandara utpanna huaa| usa vanameM ukta munirAja palyaGka Asanase dhyAnameM sthita the / unako dekhakara bandarako jAtismaraNa ho gyaa| taba usane munikI jaMghAko eka tIkSNa lakar3Ike dvArA viddha kara diyaa| itanepara bhI munike hRdayameM kisI prakArakA vikAra utpanna nahIM huaa| zarIrake viSayameM unakI isa prakArakI nirmamatva buddhi ko dekhakara ukta bandarakI krodhavAsanA zAnta ho gii| taba usane munikI jaMghAmeMse usa lakar3Iko nikAla liyA aura auSadhake prayogase unake ghAvako bhI ThIka kara diyaa| phira usane vanake phUloMse munikI pUjA karake hAthake saMketase yaha jatalAyA ki upasarga naSTa ho cukA hai| taba munirAjane donoM hAthoMko Upara utthaayaa| tatpazcAt bandarane unheM praNAma karake unase aNuvratoMko grahaNa kiyaa| isa prakArase usa vaidyako kyA aisA avicArita kArya karanA yogya thA / jinadattane kahA ki nahIM // 12 // tatpazcAt 'maiM bhI kahatA hU~', isa prakAra jinadatta seTha bolA hI thA ki itane meM kuberadattane usa ghar3eko pitAke sAmane rakha diyA aura unase bolA ki he mune! vanameM calie aura mujhe dIkSA dIjie / kahA bhI hai dhanake lobhase honevAle anarthake viSayameM vaidya, tApasa, seTha, bandara, baTuka, vanakA hAthI, Amraphala, suMDaga, vRSabha, muMgUsa tathA maNi va sAdhu; inake AkhyAna kahe gaye haiM // 3 // isase pitAko bhI vairAgya utpanna huaa| taba una donoMne dIkSA grahaNa kara lI aura vihAra karane lage / vahI maiM maNimAlI huuN| ve hI hama vihAra karate hue yahA~ Aye haiN| mujhameM kAyagupti sthiti nahIM thI, isIlie he zreNika ! hama vahA~ nahIM ruke| isa saba vRttAntako sunakara rAjA zreNika vedakasamyagdRSTi ho gayA / kucha dinoMke pazcAt celinIke garbha dhAraNa karanepara anirvacanIya dohala utpanna huaa| usakI pUrti na ho sakanese celinIkA zarIra atizaya kRza ho gyaa| usako kRza dekhakara zreNikane 1. 5 mataH / 2. pa ba za vibodha, pha vidhAt / 3. pha hastAbudhutau za hastAbuddhatau / 4. pa pha ba 'ca' nAsti / 5. za 'kalazaM' nAsti / 6. pha nikSipyAvadacca, ba kSipadavadacca / 7. za muNgsso| 8. pa prapaNau / 9.pa za vAsate te vayaM, phabAsate vayaM, ba vAsAtau te vayaM / 10. phastadaiva kAyagaptinaM sthiteti / 11. pha tadaprAptavAniti /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 puNyAvakathAkozam [ 1-8 : rAjA mahAgraheNa pRcchattadAvadaddevI he nAtha, te vakSaHsthalaM vidArya rudhirAsvAdane pApiSThAyA vAJchA vartate iti citramayasvarUpe tadvAJchAM pUritavAn rAjA / sA putraM lebhe / tanmukhamavalokanArthaM rAjanyupasthite bAlastaM vIkSya baddhabhrukuTilohitAkSo daSTAdharazvAsot svasya duHparitiM cakAra / rAjJo ruSTa iti devyudyAne'tityajadrAjJAnIya dhAtryAH samarpitaH kuNikanAmA vardhituM lagnaH / krameNa vAriSeNa halla-vihalla- jitazatrunAmAnaH paJca putrA janita / paSTe garbhe dohalako jAtaH / katham / hastinamAruhya prAvRSi sati bhramiSyAmIti / tadaprAptyA kRzadehAM nRpAlo'pRcchat / sA svarUpamavadat / rAjA grISme kathaM vAJchAM pUrayAmIti sacinto 'vobhavIt / abhayakumAro vRSTyAdikaM kariSyAmIti preSaNaM prApya rAtrau vyantarAdikamavalokayituM zmazAnaM jagAma / vaTatale'nekadIpaprakAze dhUpadhUmAkRSTabahuvyantare sugandhikusumairjapantaM puruSamudvignamadrAkSIt, kastvaM kiM japasIti pRSTavAMzca / sa ha - vijayArdhottarazreNI gaganavallabhapurezo 'haM pavana vego jinAlayavandanArthaM mandaramayAm / tatra vAlakApurezavidyAdharazcakravartitanujA samAyAtA / taddarzanena zatakhaNDa jAtakAmavANamanA zrahaM tAmAdAya dakSiNametadbharatasyopari gacchan bahuta Agrahase isakA kAraNa puuchaa| taba celinIne kahA ki he nAtha ! mujha pApiSThAkI icchA tumhAre vakSasthalako vidIrNa karake raktake pIne kI hai / yaha sunakara zreNikane citramaya svarUpameM usakI icchA ko pUrNa kiyA - apane vakSasthalako cIrakara raktadAna kiyA / samayAnusAra usane putrako prApta kiyA / usake mukhako dekhaneke lie jaba zreNika vahA~ pahu~cA taba bAlakane usako dekhakara bhRkuTiyoM ko kuTila karate hue lAla netroM ko karake apane adharoSThako kATa liyA / isa prakAra se usane apane zarIrakI duSTatApUrNa pravRtti kI / yaha rAjA ke Upara ruSTa hai, aisA jAnakara celinIne use vanameM chor3a diyA / parantu jaba yaha bAta rAjAko mAlUma huI taba usane lAkara use dhAyako de diyA / kuNika nAmako dhAraNa karanevAlA vaha bAlaka kramazaH vRddhiMgata hone lagA | tatpazcAt kramase celinIke vAriSeNa, halla, vihalla aura jitazatru nAmake putra hue; isa prakAra usake pA~ca putra hue / chaThI bAra jaba usake garbha rahA taba use hAthIke Upara car3hakara varSAkAlameM ghUmanekA dohala utpanna huA / isa dohalakI pUrti na ho sakanese celinIkA zarIra kRza ho gayA / dekhakara zreNikane usase isakA kAraNa puuchaa| taba usane apanI vaha icchA pragaTa kara dI / yaha jAnakara rAjA ko bahuta cintA huI / kAraNa yaha ki grISma kAlameM usake uparyukta dohala (hAthIke Upara car3hakara varSAkAlameM vihAra karanA ) kI pUrti karanA kaThina thA / taba abhaya kumAra 'maiM vRSTi Adiko karU~gA' yaha kahate hue rAjAkI AjJA lekara rAtrimeM vyantaroMke anveSaNArtha zmazAna meM gayA / vahA~ usane vaTa vRkSake nIce aneka dIpoMke prakAzameM bahuta puSpoMse japa karate hue kisI udvigna puruSako dekhA / usake japake samaya vahA~ dhUpake dhue~se bahuta-se vyantara AkRSTa hue the / abhayakumArane usase pUchA ki tuma kauna ho aura kyA japate ho| vaha bolA --- vijayArdha parvatakI uttarazreNimeM gaganavallabha nAmakA eka nagara hai / maiM usakA rAjA hU~ / nAma merA pavanavega hai| maiM jinAlayoM kI vandanA karaneke lie mandara parvatapara gayA thA / usa samaya vahA~ bAlakApurake svAmI vidyAdhara cakravartI kI putrI AyI thI / usake dekhanese merA mana kAmavANase viddha ho gyaa| isI - kRza 1 1. phagraheNa pRcchaMstadA zagRheNAcchan tadA / 2. pha baddhabhRkuTilohitAkSI, zaM vardhabhrukuTilahitAkSo / 3. pharAjJI ruSTA iti devyAne ( ba divyudyAnaMni ) tatyajadrAjAnIya / 4. pha va nimnA 5. pha nAmAnaM / 6 pa pha ajanipataH ba ajanipataM / 7. pa maMdaramayat tatra pha mandaramayAttatra za maMdaramayaM tatra / 8. za vidyAdharazcakravati / 9. za jAtaH /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ H 1-8 ] 1. pUjAphalam 8 57 tatsakhIbhyo'vadhArya kopena cakrI pRSThe lagno'haM tena yuddhavAn / sa me vidyAM chedayitvA tAM notavAnahaM bhUmigocaro bhUtvA trAsthAm / dvAdazavarSAnantaraM me etanmantrajapane punarvidyAH setsyantIti upadezo'sti / dvirjapane'pi na siddhA ityudvigno gRhaM gantumicchAmIti / abhayakumAro'vadantaM 'mantraM kathaya / kathite tasmin yattatrAkSaraM nyUnaM tannikSipya japetyuvAca / sa japan tataH siddhavidyastaM nAma / tatastena tatsarvamacIkarat kumArastataH sA gajakumAranAmAnaM putramasUta dinAntarairmeghakumAramapIti saptaputra mAtAjani celinI sukhenAtiSThat / ekadA RSinavedana vijJapto rAjA deva, zrIvardhamAnasvAmisamavasaraNaM vipulAcale - sthAditi / sakalajanena saha pUjayitumiyAya, pUjayitvA tadvibhUtyAtizayavalokanAdadhika'vizuddhayA kSAyika saddaSTirbabhUva tIrthakaratvaM ca vicArya / tadanu gautamaM papracchAbhaya kumArapuNyAtizayahetuM gajakumArasya ca / sa grAha-veNAta TAkapure dvijo rudradatto gaGgAyAM gacchan ekasmin grAme rAtrau vasatikAyAM zrAvakAntike bhojanaM lie maiM usako lekara isa dakSiNa bharata kSetrake Uparase jA rahA thaa| udhara vaha vidyAdharoMkA svAmI putrIkI sakhiyoM se yaha jJAta karake krodhase mere pIche laga gyaa| taba mujhe usake sAtha yuddha karanA par3A / vaha merI vidyAko naSTa karake apanI putrIko le gayA / vidyAke naSTa honese maiM bhUmigocarI hokara AkAzamArgase jAne meM asamartha ho gayA / tabase maiM yahA~para sthita hU~ / bAraha varSa ke pazcAt isa mantrake japanepara merI vidyAe~ phirase siddha ho jAyeMgI, yaha upadeza hai / parantu do bAra japanepara bhI ve vidyAe~ siddha nahIM huI haiN| isase kSubdha hokara maiM ghara jAnekI icchA kara rahA hU~ / isa vRttAntako sunakara abhayakumArane usase usa mantrako batalAneke lie kahA / taba usane vaha mantra abhaya kumAra ke lie batalA diyA / usa mantrameM jo kama akSara thA usako rakhakara abhayakumArane use phirase japane ke lie kahA / tadanusAra usake phirase japanepara pavanavegakI ve saba vidyAe~ siddha ho gaI / isa prakAra vidyAoMke siddha ho jAnepara pavanavegane abhayakumArako praNAma kiyA / tatpazcAt abhayakumArane pavanavegakI sahAyatA se vaha saba ( celinI ke dohalA kI pUrti ) kiyA / isake bAda celinIne gajakumAra nAmaka putrako utpanna kiyA / phira usane kucha dinoMke pazcAt meghakumAra nAmaka putrako bhI janma diyaa| isa prakAra celinI sAta putroM kI mAtA hokara sukhapUrvaka sthita huI / eka samaya RSinivedakane Akara rAjAse nivedana kiyA ki he deva ! vipulAcalake Upara zrI vardhamAna svAmIkA samavasaraNa sthita huA hai| taba zreNika samasta janake sAtha vardhamAna jinendrakI pUjA karane ke lie vahA~ gayA aura unakI pUjA karake tathA alaukika vibhUtiko dekha karake atizaya darzanavizuddhike honese vaha kSAyikasamyagdRSTi ho gayA / usa samaya usane tIrthaMkara prakRtiko bhI saMcita kara liyA / pazcAt zreNikane abhayakumAra aura gajakumArake atizaya puNyake viSayameM gautama gaNadhara se prazna kiyA / unhoMne uttarameM kahA ki veNAtaTAkapurameM rudradatta nAmakA eka brAhmaNa thA / vaha gaMgA jAte hue rAtrimeM kisI eka gA~va ( ujjayinI ) ke bhItara vasatikAmeM Thahara gayA / usane vahA~ zrAvaka ( arhaddAsa ) ke pAsa bhojanakI yAcanA kI / taba zrAvakane kahA ki rAtrimeM bhojana 1. phatrAsya / 2. pha kathiteti visminta tatrAkSaraM va kathite tasmin yattadakSaraM / 3. pha sa cAyAM japIt, ba jaMjapIti / 4. pha vidyAstaM / 5. pa namAma / 6. za 0 macIkaran / 7. pha0sukhenAvatiSThan / 8. pa za vivAya, pha ciyAya /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtrakathAkoza [ 1-8 : yayAce / tena ca rAtrau nocitamiti dharma [zrA]vaNaM kRtam / sa jaino bhUtvA saMnyAsena saudharma gataH / tasmAdAgatyAbhayakumAro jAtaH / idAnIM gajakumArasya bhavAnAha - tathAho kasminnaraNye ' sudharmanAmA munirdhyAnenAsthAt / tatra ca bhillapallyAmatidAruNabhillastadaraNye'gnimadAdbhaTTArakaH samAdhinAcyutamagAt / bhillastatkalevaraM dRSTvA kRtapazcAttApa zrAyurante tatrAraNye mahAn hastI jAtaH, nandIzvaradvIpAtsvarga gacchatAcyutanivAsinAdarzi / tadanu sa suro digambaraveSeNa tadAgamanamArge dhyAnena sthitaH / taM vilokya hastI jAtismara zrAsIt praNatavAMzca / dharmazravaNAnantaraM gRhItasakalazrAvakatrataH samAdhinA sahasrAraM gatvAgatya gajakumAro'bhUditi nizamyAbhayakumArAdayo dIkSAM dadhurnanda zrIzca / rAjA yadabhISTaM tatsarvamAkarNya celinyA svapuraM viveza / mahAmaNDalezvaravibhUtyA tasthau / 58 ekadA saudharmendro nijasabhAyAM samyaktvasvarUpaM nirUpayan devaiH pRSTaH kimohagvidhaH samyaktvAdhAro naro bharate'sti no vA / sa kathayati zreNikastathAvidho vidyate, irti nizamya dvau devau tatparIkSaNArthaM trottIrNau / tatpAparddhigamanapathi nadyAmeko digambaraveSeNa jAlaM nikSi 3 karanA yogya nahIM hai / isa prakAra vaha dharmako sunakara jaina ho gayA / tatpazcAt saMnyAsapUrvaka maraNako prApta hokara vaha saudharma svargako prApta huA aura phira vahA~ se cyuta hokara abhayakumAra huA hai / aba gajakumArake bhavako kahate haiM jo isa prakAra haiM- eka vanameM sudharma nAmake muni dhyAna se sthita the / isa vanake bhItara bhIloMkI vastI meM eka atyanta bhayAnaka bhIla thA / usane ukta vanameM Aga lagA dI / taba vahA~ sthita sudharma muni samAdhipUrvaka prANoMko chor3akara acyuta kalpameM deva hue / bhIlane jaba munike mRta zarIrako dekhA taba use pazcAttApa huA / vaha Ayuke anta meM maraNako prApta hokara usI banake bhItara vizAla hAthI huA / pUrvokta sudharma munikA jIva vaha acyutakalpavAsI deva nandIzvara dvIpase svargako vApisa jA rahA thA / taba usane jAte hue usa hAthI ko dekhA / tatpazcAt vaha digambara veSako dhAraNa karake ukta hAthIke Aneke mArgameM dhyAnase sthita ho gyaa| use usa avasthA meM sthita dekhakara hAthI ko jAtismaraNa ho gayA / taba usane use praNAma kiyA / phira usane dharmako sunakara zrAvakake samasta vratoMko dhAraNa kara liyA / anta meM vaha samAdhipUrvaka marakara sahasrAra svarga meM gayA aura phira vahA~ se Akara gajakumAra huA hai| isa prakAra apane pUrvabhavoMke vRttAntako sunakara abhayakumAra Adi ke sAtha nandazrI ( abhayakumArakI mAtA ) ne bhI dIkSA dhAraNa kara lI / rAjA zreNikako jo bhI abhISTa thA vaha sabako sunakara vaha celinI ke sAtha apane nagara meM vApisa AyA aura mahAmaNDalezvarakI vibhUtike sAtha sthita huA / kisI samaya saudharma indra apanI sabhA meM samyaktvake svarUpakA nirUpaNa kara rahA thA / taba devoMne usase pUchA ki kyA isa prakArake samyaktvakA dhAraka koI manuSya bharata kSetra meM hai yA nahIM / isake uttara meM saudharma indrane kahA ki hA~, usa prakArake samyaktvakA dhAraka vahA~ rAjA zreNika vidyamAna hai / yaha sunakara do deva usakI parIkSA karaneke lie yahA~ aaye| unameM se eka deva to rAjA zreNika ke zikAra ke lie jAneke mArga meM sthita eka nadIpara digambara ke veSameM jAlako phailAkara 1. pa ( aspaSTamasti ), pha zravaNakRtaM ba zravaNaM kRtaM / 2. pha tathA hi kasminnaraNye / 3. paza Ayurantena / 4. za kumArAdayo yo dIkSAM / 5. pha babhu0 / 6. za kimIdRgvedhaH / 7. pha ba samyaktvAdhAro bharate vidyate no / ba pratipATho'yam / za vidyateti /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1-8 ] 1. pUjAphalam 8 56 pannasthAdanya AryikArUpeNa tenAkRSTamatsyAn karaNDake nikSipan cAsIt / tathA tadyugalaM dadarza rAjA nanAma, jajalpa ca 'kiM vidhIyate' iti / dharmavRddhayanantaraM kRtakayatirabravIdasyA garbhasaMbhUtau matsyamAMsavAJchAjani, etadartha matsyAkarSaNaM vidhIyate / bhUyo babhANaitena veSeNa nocitam / mAyAvI bhaNadevaM praghaTTako'jani, kiM kriyate / tathApi digambarANAmanucitam / yatirabravIt - praghaTTakaM prApya sarve'pi mAdRzA eva / rAjJAbhANi tvaM saddaSTirapi na bhavasi nikRSTo'si / sa babhANa-mayA kimasatyamuktaM yAvattvaM mAM pratyevaM vadasi / paramayatInAM gAlipradAnAtvameva na jaino vayaM jainA eva / rAjAvadatsaMvegAdisamyaktva lakSaNAbhAvAtkathaM jaino'si aprabhAvanAzIlatvAcca / kiMtu yadyanena veSeNaivaM kariSyasi tvameva jAnAsi / mAyAvinoktaM 'kiM kariSyasi / darzanopaTola kArakatvAdigambaro na bhavasIti gardabhArohaNaM kArayiSyAmIti gRhamAnItau / mantriNaUcuH - deva, evaMvidhasya namaskArakaraNe darzanAticAraH kiM na bhavati / sa bhANAyaM veSadhArI jaina iti matvA mayAnAmIti darzanAticAro nAsti, cAritrAticAro bhavati yadi me cAritraM syAditi / tasya dRDhatvadarzanAddhRSTazai" surau prakaTIbhUtAM [bhUtau] taM baiTha gayA aura dUsarA AryikA ke rUpameM vahIMpara sthita hokara usake dvArA pakar3I gaI machaliyoMko TokarI meM bharane lagA / rAjA zreNikane usa avasthA meM sthita ukta yugalako dekhakara namaskAra kiyA / tatpazcAt usane unase pUchA ki Apa kyA kara rahe haiM ? uttara meM dharmavRddhi deneke pazcAt vaha kRtrima muni bolA ki isake garbhAvasthA meM machaliyoMke mAMsakI icchA utpanna huI hai / isake lie maiM machaliyoMko pakar3a rahA hU~ / zreNikane taba phirase kahA ki isa veSameM aisA kArya karanA ucita nahIM hai / isapara vaha mAyAvI muni bolA ki prayojana hI aisA upasthita ho gayA hai, maiM kyA karU~ ? taba zreNika kahA ki phira bhI digambara sAdhuoM ko aisA karanA yogya nahIM hai / yaha sunakara munine uttara diyA ki prayojanako pAkara saba hI mere samAna ho jAte haiN| isapara rAjA bolA ki tuma samyagdRSTi bhI nahIM ho, nikRSTa ho / vaha bolA ki kyA maiMne asatya kahA hai jo tuma mere prati isa prakAra kaha rahe ho / uttama RSiyoM ko gAlI deneke kAraNa tuma hI jaina nahIM ho, hama to jaina hI haiM / rAjA bolA ki jaba tumameM samyagdarzana ke lakSaNabhUta saMvegAdi bhI nahIM haiM taba tuma kaise jaina ho sakate ho| kyA koI jaina isa veSameM jainadharmakI aprabhAvanA karA sakatA ? yadi tuma munike isa veSameM isa prakArakA akArya karoge to tuma hI jAno / taba mAyAvI devane pUchA ki kyA karoge ? samyagdarzanake virAdhaka honese cU~ki tuma digambara nahIM ho sakate ho, isIlie maiM tumhArA gardabhArohaNa karAU~gA / isa prakAra kahakara zreNika una donoMko apane gharapara le AyA / usa samaya mantriyoMne zreNika se pUchA ki he deva ! isa prakAra ke bhraSTa munike lie namaskAra karane meM kyA samyadarzana sadoSa nahIM hotA hai ? zreNikane uttara diyA ki yaha veSadhArI jaina hai, yaha samajha karake maiMne use namaskAra kiyA hai; isalie aisA karanese samyagdarzana sAticAra nahIM hotA hai| hA~, yadi mujhameM cAritra hotA to cAritrakA aticAra avazya ho sakatA thA, so vaha hai nahIM / isa prakArase jaba ukta devoMne zreNikakI dRr3hatAko dekhA taba unhoMne harSita hokara apane yathArtha svarUpako 1. pa nikSipattasthAdanya arjikA, za nikSippanyasthAdanyadarjikA / 2. phaba yatiravad / 3. pha sarve'pya / 4. pa za rAjAbhANi, ba rAjJAbhaNi / 5. pha yAvatte / 6. pha vadasi marma parama / 7. phattvAmeva / 8. pha ato'gre'grima 'kariSyasi paryantaH pAThastruTito'sti / 9. pa pha mayA 10. pa pha cAritraM na syAditi / 11. pazadRDhadarzanA / 12. ba prakaTIvyabhUtAM / nanAmIti /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam [1-8: nematurgaGgodakena dampatI suplavaturdivijalokavastrAbharaNaiH pUjayAmAsatuH svarga jagmatuzca / evaM surapUjitaH zreNikaH kuNikAya rAjyaM dattvA sukhena tiSThAmIti matvA taM rAjAnaM cakAra / sa ca mahatAgraheNa mAtaraM nivArya tamevAsipaJjare nikSiptavAn / alavaNakaJjikakodravAnnaM ca bhoktuM dApayati durvacanAni ca bhaNati / evaM duHkhAni shmaano'sthaanH| anyadA bhoktumupaviSTasya kuNikasya bhAjane tatputro mUtritavAn / sa mUtrodanamapasArya he mAtaH pRSTavAn matto'nyaH kimIdagvidho'patyamohavAn vidyte| sA babhANa ---tvaM kiM mohavAn / zRNu tava piturmohaM vAlye tavAGgulo durgandharasAdiyukto vraNa Asot / kenApyupAyena sukhaM nAsti yadA tadA tvatpitAGguliM svamukhe nikSipya Aste / iti zrutvoktavAn he mAta, utpannadine mAM tyaktavAniti kimIgvidho'. patyamoha iti| tayAbhANi mayA tyakto'si, tenAnIto'si rAjApi kRto'si / tasyetthaM kartuM tavocitamiti zrutvA sa AtmAnaM ninditvA mocayituM yAvadAgacchati' tAvattaM virUpakAnanaM vilokyAnyadapi kiMcidayaM kariSyatIti matvA zreNiko'sidhArAsu papAta mamAra, prathamanarake jjnye| kuNiko'tiduHkhaM cakAra tatsaMskAraM ca / tanmuktinimittaM brAhmaNAdibhyo'grahArAdikaM prakaTa kara diyaa| phira una donoMne use namaskAra karake celinIke sAtha una donoMkA gaMgAjalase abhiSeka kiyaa| tatpazcAt svargalokake vastrAbharaNoMse unakI pUjA karake ve svargako vApisa cale gaye / isa prakAra devoMse pUjita hokara zreNikane, kuNikake lie rAjya dekara maiM sukhapUrvaka rahU~gA, isa vicArase use rAjA banA diyaa| taba kuNikane mAtAke bAdhaka honepara use atizaya Agrahase rokakara pitAko hI asipaMjara (kaTagharA) meM rakha diyA / vaha usake lie namakake binA kAMjika aura kodoMkA bhojana khAneke lie dilAtA tathA durvacana bolatA thA / isa prakArase dukhako sahatA huA zreNika usa kaTagharemeM sthita rahA / kisI samaya jaba kuNika bhojanake lie baThA thA taba usake putrane bhojanake pAtrameM mUta diyaa| usa samaya kuNikane mUtrayukta bhojanako alaga karake zeSako khAte hue mAtAse pUchA ki mujhako chor3akara dUsarA koI aisA putra premI hai kyA ? uttaramai celanAne kahA ki tU kitanA mohavAlA hai, apane pitAke putramohako suna-bAlyAvasthAmeM terI aMgulimeM durgandhita pIva Adise saMyukta eka ghAva ho gayA thaa| vaha kisI bhI upAyase ThIka nahIM huaa| isase tU bahuta dukhI thaa| taba tere pitAne usa aMguliko apane muMhameM rakhakara tujhe sukhI kiyA thaa| yaha sunakara kuNikane mAtAse kahA ki he mAtA ! kyA yahI putramoha hai jo ki mujhe utpanna honeke dina hI chor3a diyA gayA thA ? celanAne kahA ki terA parityAga maiMne kiyA thA, rAjA to tujhe vahA~se uThAkara vApisa lAye the| itanA hI nahIM, unhoMne tujhe rAjA bhI banAyA / aise putrasnehI pitAke viSayameM tujhe aisA ayogya vyavahAra karanA ucita hai kyA ? yaha sunakara kuNikane apanI AtmanindA kI / phira vaha pitAko bandhanamukta karaneke lie unake pAsa pahu~cA / kintu jaba zreNikane use malina mukhake sAtha apanI ora Ate hue dekhA to yaha socakara ki aba aura bhI yaha kucha karegA, vaha talavArakI dhArapara gira par3A aura mara karake prathama narakameM utpanna huaa| isa durghaTanAse kuNikako bahuta dukha huaa| usane zreNikake agnisaMskArako karake usakI muktike nimitta brAhmaNAdike lie agrahArAdi diyA / mAtA celinIke samajhAnepara bhI jaba usane jaina matako 1. pa zamarasArya bhuktaM mAtaraM, phamapasArya tu bhuktvA mAtaraM / 2. pha rAjApi vRddhi kRto'si / 3. pha bhavAnucitamiti / 4. pha aatmno| 5. pha yadA gacchati / 6. pha sidhaaraamupyaat:| www.jainelibrary:org
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-1, 6 ] 2. paJcanamaskAramantraphalam 1 dadau / mAtrA saMbodhito'pi jainamataM nAbhyupa gacchati / tadA sA vardhamAnasvAmisamavasaraNe svabhaginIcandanAryAnikaTe dIkSitA samAdhinA divi devo jAtaH / zrabhayakumArAdayo yathAyogyAM gatiM yaH / evaM zreNikaH saptamAvanau baddhAyurapi sakRjinaM vilokya pUjayitvAvAptasamyaktvaMprabhAvena tIrthakaratvamu yadyatraiva bharate zrAditIrthaMkaraH syAttadAnyo bhavyo darzanapUrvakavratadhArI jinapUjakaH kiM trilokasvAmI na syAt / bhrAjiSNorArAdhanA - karNATaTIkAkathitakrameNollekha mAtraM kathiteyaM kathA iti // 8 // bhuktvA svargasukhaM hRSIkaviSayaM dIrghaM manovAJchitaM bhUtvA tIrthakarAstato natasurAzcakAdhipA bhoginaH / kSIrodAmalakIrtibodhanidhayo muktau bhajante sukhaM pUjAphalavarNanASTakamidaM bhavyAH paThantyAdarAt // // iti puNyAsravAbhidhAnagranthe kezavanandidivyamuni ziSyarAmacandramumukSu viracite pUjAphalavarNanASTakaM samAptam // 1 // [ 6 ] vRSo hi vaizyoditapaJcasatpadaH sukhaM sa bhuktvA divijaM nRlokajam / babhUva sugrIvasunAmadheyakastato" vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 1 // 61 svIkAra nahIM kiyA taba celinIne vardhamAna jinendra ke samavasaraNa meM apanI bahina candanA AryikA ke nikaTameM dIkSA dhAraNa kara lI / vaha samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara svarga meM deva huI / abhayakumAra Adi yathAyogya gatiko prApta hue / isa prakArase zreNikane sAtaveM narakakI Ayuko bA~dha karake bhI jaba eka bAra jinendrakA darzana va pUjana karake prApta hue samyaktvake prabhAvase tIrthaGkara prakRtiko bhI bA~dha liyA aura bhaviSya meM isI bharata kSetrake bhItara prathama tIrthaGkara honevAlA hai taba dUsarA koI bhavya jIva yadi samyagdarzanake sAtha vratoMko dhAraNa karake jinendrakI pUjA karatA hai to vaha kyA tInoM lokoMkA svAmI na hogA ? avazya hogA / yaha kathA bhrAjiSNukI ArAdhanA karNATaka TIkA meM varNita kramake anusAra ullekha mAtrase kahI gaI hai / jo bhavya jIva pUjAke phalako batalAnevAle isa aSTaka ( ATha kathAoM) ko par3hate haiM ve icchAnusAra bahuta kAla taka svarga sambandhI indriya-sukhako bhoga karake tatpazcAt tIrthakara hote hue devoMse pUjita cakravartIke bhI sukhako bhogate haiM aura antameM kSIrasamudra ke samAna nirmala kIrti evaM jJAnarUpa nidhi se saMyukta hokara mokSa sukhako bhogate haiM // 8 // isa prakAra kezavanandI divya munike ziSya rAmacandra mumukSu, viracita puNyAsrava nAmaka granthameM pUjAphalakA batalAnevAlA aSTaka samApta huA ||1|| jo eka bailakI paryAya meM avasthita thA usane seThake dvArA uccArita paMcanamaskAra mantrako sunakara svargaloka aura manuSyalokake sukhako bhogA / pazcAt vaha sugrIva nAmakA rAjA huA / isIlie hama usa paMcanamaskAra maMtra ke viSaya meM dRr3hazraddhAnI hote haiM // 1 // 4. pha 1. pha gatyaM / 2. pazu baddhAyuriti / 3. phatvA vApa sasya samyaktvA, ba tvA prAptasamyaktva | 'mupAjagre, bamupAgre, za mupAryo / 5 pa bhrAjiplorAdhanA, ba bhrAjiSlorAdhanA, za bhAjivorAdhanA / 6. za tIrthakarastato / 7. ba yuktA / 8. phamidaM tatpaThadatyAdarAt / 9. sarvAsveva pratiSu 'puNyAzravAbhi' pATho'sti / 10. ba phalavyAvarNanA / 11. va dhIyakastato /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam [2-1H asya kathA- atraiva bharate'yodhyAyAM rAjAnau rAma-lakSmIdharau svapurabahiHsthitamahendrodyAnavAsinaH sakalabhUSaNakevalino vanditumIyatuH samaya' vanditvopavivizatuH / dharmazruteranantaraM vibhISaNo'prAkSIt kena puNyaphalena sahasrAkSauhiNIbalAdhIzo rAmapriyaH sugrIvosjanIti / Aha devaH- atraiva bharate zreSThapure rAjA chatracchAyo devI zrIdattA, zreSThI padmaruciradhigamasadRSTizcatyAlayAd gRhamAgacchan mArga yuvA patitaM vRSabhamadrAkSIt / tasmai paJcanamaskArAn dadau / tatphalena chatracchAya-zrIdattayornandano vRSabhadhvajanAmA vyajaniSTa rAjye'sthAt / ekadA gajArUDho nagare lIlayA paribhraman vRSabhapatanasthAnamapazyanmUchito jAtismaro bhUtvA tUSNoM svabhavanamiyAya, tatpuruSaparijJAnArtha ativicitraM jinabhavanamakArSIt tatraikadeze patitavRSabharUpaM paJcanamaskArakathakarUpasahitaM c| tatraikaM vicakSaNapuruSamasthApayat 'ya imaM vismito'valokayati' sa matsakAze AnetavyaH' iti / tathAvalokitaM padmaciM tadantika' saMninAya / rAjA tamapRcchat kimiti taM vRSabhaM vilokya vismito'si / sa Aha-mayA patitavRSabhasya paJcanamaskArA dttaaH| sa kvotpanna iti taddarzanAttaM smRtvAvalokitavAnahamiti nirU isakI kathA- isI bharata kSetrake bhItara ayodhyA purImeM rAjA rAma aura lakSmaNa rAjya karate the| eka samaya vahA~ sakalabhUSaNa kevalI Akara nagarake bAhira mahendra udyAnameM sthita hue / rAma aura lakSmaNa unakI vandanAke lie gaye / jhoMne unakI pUjA va vandanA karake dharmazravaNa kiyaa| tatpazcAt vibhISaNane pUchA ki he bhagavan ! hajAra akSauhiNI pramANa senAkA svAmI sugrIva kisa puNyake phalase rAmakA snehabhAjana huA hai| kevalI bole--- isI bharata kSetrake bhItara zreSThapura nAmaka nagarameM chatrachAya nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma zrIdattA thaa| vahA~ eka padamaruci nAmakA seTha rahatA thA / vaha adhigamasamyagdRSTi thaa| eka dina use caityAlayase ghara vApisa Ate hue mArgameM eka baila dikhA / vaha kisI anya bailase lar3ate hue girakara maraNonmukha huA thaa| seThane use isa avasthAmeM dekhakara paMcanamaskAramaMtra diyaa| usake phalase vaha rAjA chatrachAya aura rAnI zrIdattAke vRSabhadhvaja nAmakA putra utpanna huaa| samayAnusAra vaha rAjapadapara pratiSThita huaa| eka samaya vaha hAthIke Upara car3hakara nagarameM ghUmate hue usa sthAnapara pahu~cA jahA~ ki pUrvokta baila girakara maraNako prApta huA thA / usa sthAnako dekhate hI use jAtismaraNa ho jAnese mUrchA A gii| saceta honepara vaha cupacApa apane bhavanameM phuNcaa| usane ukta vailako paMcanamaskAra maMtra denevAle puruSako jJAta karaneke lie vahA~ eka anupama jinabhavana bnnaayaa| isake bhItara eka sthAnameM usane paMcanamaskAra mantrako dete hue puruSake sAtha usa bailakI mUrti banavAkara vahA~ eka vidvAn puruSako niyukta kara diyA / use usane yaha jatalA diyA ki jo puruSa isa mUrtiko Azcaryake sAtha dekhe use mere pAsa le AnA / tadanusAra vaha padmaruciko dekhakara use rAjAke pAsa le gyaa| rAjAne usase pUchA ki usa bailako dekhakara Apako Azcarya kyoM ho rahA thA / seThane kahA ki maiMne eka gire hue bailako paMcanamaskAra maMtra diyA thaa| na jAne vaha kahA~ utpanna huA hai| isako dekhanese mujhe usakA smaraNa ho AyA hai| isIlie maiM use Azcaryake sAtha dekha rahA thaa| isa prakAra seThake kahanepara use vRSabhadhvajane 1.pha vismito vilokayati / 2.pha padamarucistadantika /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 : 2- 1,10 ] 2. pazvanamaskAramantraphalam 2 pite tenAtmasamaH kRtaH / sa vRSabhadhvajaH ubhayagatisukhamanubhUya sugrIvo'bhUt, padmaruciH paraM-parayA rAma AsIt iti pazurapi tatprabhAvenaivaMvidho'bhavadanyaH kiM na syAt // 1 // [ 10 ] kapizca saMmedagirau sa cAraNaivibodhitaH paJcapadairdvilokajam / sukhaM sa bhuktvA bhavati sma kevalI tato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH ||2|| asya kathA - - atraiva bharate saurIpure rAjAndhakavRSTiH / tatpurabAhyasthagandhamAdananage dhyAnasthasya supratiSThitamuneH sudarzanAbhidho devo durdharopasargamakarottadA sa munirabhavatkevalI / andhakavRSTistaM pUjayitvAbhivandya pRcchati sma bhavadupasargasya kiM kAraNamiti / sa AhasarvajJaH / tathAhi-- jambUdvIpabharate kaliGgadezanivAsikAJcIpure vaizyoM sudattasUradattau vANijyena bahu dravyaM samupAjyaM svapurapraveze kriyamANe zaulkikabhayAd bahirekobhAbhyAM dravyaM bhUmikSiptaM pUrNam / kenacid dRSTotkhanya gRhItam / tannimittaM parasparaM yuddhvA mRtau prathamanara ke jAtI / tato meSau babhUvatuH, tathaiva yuddhvA mRtau / gaGgAtaTe vRSabhau bhUtvA tathaiva mRtau / saMmede markaTau / apane samAna kara liyA / vaha bhUtapUrva bailakA jIva vRSabhadhvaja donoM gatiyoM (manuSya aura IzAnakalpavAsI deva ) ke sukhako bhogakara sugrIva huA hai aura padmaruci seTha paramparAse rAma huA hai / isa prakAra jaba usa maMtra ke prabhAvase pazu bhI aisI uttama avasthAko prApta huA hai taba anya manuSyoM ke viSaya meM kyA kahA jAya ? ve to uttama sukhako bhogeMge hI // 2 // sammeda parvatake Upara cAraNa RSiyoMke dvArA prabodhako prApta huA vaha bandara cU~ki paMcanamaskAra maMtra ke prabhAva se donoM lokoMke sukhako bhogakara kevalI huA hai, ataeva hama usa paMcanamaskAra maMtrameM adhiSThita hote haiM // 2 // isI bharata kSetra ke bhItara saurIpurameM rAjA andhakavRSTi rAjya karatA thA / eka samaya isa nagarake bAhira gandhamAdana parvatake Upara supratiSThita muni dhyAnameM sthita the / unake Upara kisI sudarzana nAmaka devane ghora upasarga kiyA / isa bhISaNa upasargako jItakara ukta munirAjane kevalajJAnako prApta kara liyA / yaha jAnakara andhakavRSTine vahA~ jAkara unakI pUjA aura vandanA kI / tatpazcAt usane unake Upara kiye gaye isa upasargake kAraNako pUchA kevalI bole- jambUdvIpa / / sambandhI bharata kSetra ke bhItara kaliMga dezameM eka kAMcIpura nagara usameM sudatta aura sUradatta nAmake do seTha rahate the / unhoMne bAhira jAkara vyApAra meM bahuta-sA dhana kmaayaa| jaba ve vApisa Aye aura apane nagara meM praveza karane lage taba una donoMne kara ( Taiksa ) grAhaka adhikArIke bhayase usa saba dhanako eka sthAnameM bhUmike bhItara gAr3a diyA / ukta dhanako gAr3ate hue unheM kisIne dekha liyA thA / so usane bhUmiko khodakara usa saba dhanako nikAla liyaa| tatpazcAt jaba vaha dhana unheM vahA~ nahIM milA taba ve eka-dUsare ke Upara sandeha karake usake nimittase lar3a mare / isa prakAra marakara ve prathama narakameM nArakI utpanna hue| vahA~ se nikalakara ve meMr3hA hue aura usI prakAra parasparameM lar3akara maraNako prApta hue| phira ve gaMgA nadIke kinArepara baila hue aura pUrvake 1. pha sucAraNavibodhitaH / 2. pha zulka / 3. pha ba myAM pUrNa kalasaM nikSipaMtI kena cidRSTvo'nyagRhItaM, "myAM pUrNakalasaM nikSipaMtau kenaciddRSTvokhanya / ba
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam [2-111 jAtau tathaiva yuddhe ca sudattacaramarkaTo mRtH| itaraH kaNThagatAsuryAvadAste tAvatsuraguru-devagurucAraNAbhyAM dRSTaH / tadanu tatpratipAditapaJcanamaskAraphalena saudharme citrAGgadanAmA devo jaatH| tataH kAJcIpurezAjitasenasubhadrayoH samudra datto nAma putro jAtaH / tadanu tpsaahmindrH| tataH paudanapurezaMsusthira-lakSmaNayoH supratiSTho'haM jAtaH / itarazciraM bhramitvA sindhutaTetApasamRgAyaNavizAlayorgotamo bhUtvA paJcAgnyAditapasA jyotirloke sudarzano jAtaH / vApi gacchato mamopari vimAnAgateH kRtopasarga iti pratipAdanAnantaraM sudarzanaH samyaktvaM jagrAha / paJcanamaskArato markaTo'pyevaMvidho'bhUdityetatphalaM kiM varNyate // 2 // nRpAlaputrI vyajaniSTa vallabhA shciipterdhaatujraadivrjitaa| sulocanApAditapazcasatpadA tato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 3 // asya kathA-vArANasyAM rAjA akampano rAzI suprabhA putrI sulocanAtijainI sarvakalAkuzalA sukhenAste yAvattAvadvindhyapure akampanasya sakhA rAjA vindhyakIrtirjAyA samAna hI lar3akara mRtyuko prApta hue| tatpazcAt ve sammedaparvatapara bandara hue| pahileke hI samAna unhoMne phira bhI ApasameM yuddha kiyaa| isa yuddha meM sudattakA jIva jo bandara huA thA vaha to tatkAla mara gyaa| parantu dUsarA ( sUradattakA jIva) maraNAsanna thaa| use isa maraNonmukha avasthAmeM dekhakara suraguru aura devaguru nAmake cAraNa RSiyoMne paMcanamaskAra maMtra sunAyA / usake prabhAvase vaha marakara saudharma svargameM citrAMgada nAmakA deva utpanna huaa| tatpazcAt vahA~ se cyuta hokara vaha kAMcIpurake rAjA ajitasena aura rAnI subhadrAke samudradatta nAmakA putra huaa| phira vaha tapake prabhAvase ahamindra huaa| pazcAt vahA~ se cyuta hokara paudanapurake rAjA susthira aura rAnI lakSmaNAke maiM supratiSThita nAmakA putra huA huuN| dUsarA ( sudattakA jIva ) cira kAla taka paribhramaNa karake sindhu nadIke kinArepara tApasa mRgAyaNa aura vizAlAke gautama nAmakA putra huA thA jo paMcAgni tapake prabhAvase jyotirlokameM sudarzana deva huA hai| vaha kahIMpara jA rahA thaa| usakA vimAna jaba mere Upara Akara ruka gayA taba usane vaha upasarga kiyA hai| isa prakAra kevalIke dvArA pratipAdana karanepara usa sudarzana yakSane samyagdarzanako grahaNa kara liyaa| jaba usa paMcanamaskAra maMtrake prabhAvase bandara bhI isa prakArakI vibhUtiko prApta huA hai taba bhalA usake phala kA varNana kahA~ taka kiyA jA sakatA hai ? usakA phala anirvacanIya hai // 2 // rAjA vindhyakIrtikI putrI vijayazrI sulocanAke dvArA sunAye gaye paMcanamaskAra maMtrake prabhAvase sapta dhAtuoM evaM jarA Adise rahita indrakI priyatamA (indrANI) huI thI / isIlie hama usa paMcanamaskAra maMtrameM adhiSThita hote haiN| isakI kathA isa prakAra hai- vArANasI nagarImeM akampana nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma suprabhA thaa| unake sulocanA nAmakI putrI thI jo atizaya jinabhakta evaM samasta kalAoMmeM kuzala hokara sukhase sthita thii| idhara vindhyapurameM akampanakA eka mitra vindhyakIrti 1 ba 'ca' nAsti / 2. pha dRSTaH suradattacaraH / tdnu| 3. pa za purezvaraH' ba purezura / 4. za lakSaNayoH / 5. pha ato'gre 'sudarzano jAtaH' paryantaH pAThastruTito jAtaH ! 6. pha vimAnagate, za vimAnagateH / 7. za iti pAdanAnaMtaraM / .
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ :2-5,13] 2. pazcanamaskAramantraphalam 4-5 65 priyaGgazrIH putrI vijayazrIH pitrAnIya sulocanAyAH kalAdiSu prauDhAM kurviti samarpitA / tatra tiSThantI sulocanAyoH kanyAmATAgdezasthodyAnaM puSpANi cetuM jagAma / kAlorageNa prastA sulocanayA dattapazcapadaprabhAvena gaGgAkUTanivAsinI gaGgAdevI jAtA sulocanAmapujana iti // 3 // [12-13] ajo hi devo'jani divyavigrahaH surAGganApAditacArubhogakaH / sa cArudattArpitapaJcasatpadastato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 4 // rasena dagdhaH puruSo hi kalpake'bhavatsukAntAramaNaH sunirmlH| sa cArudattoditapaJcasatpada stato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 5 // anayovRttayoH kathA cArudattacaritre vidyate iti tatpratipAdyate / tathAhi- jambUdvopabharate'Ggadeze campAyA rAjA vimalavAhanaH, devI vimalamatI',zreSThIbhAnurbhAryA devilA / sA rAjA thaa| usakI patnIkA nAma priyaMguzrI thaa| unake eka vijayazrI nAmakI putrI thii| usake pitA vindhyakIrtine use lAkara kalAoMmeM kuzala karaneke lie sulocanAko sauMpa diyaa| taba vijayazrI vahA~ sulocanAke pAsa rahane lgii| eka dina vaha sulocanAke kanyAgRhake pUrva bhAgameM sthita udyAnameM phUloMko cunaneke lie gaI thI / vahA~ use kAle sarpane Dasa liyA thaa| taba use maraNAsanna dekhakara sulocanAne paMcanamaskAramantra sunaayaa| usake prabhAvase vaha gaMgAkUTake Upara rahanevAlI gaMgAdevI huI / usane Akara sulocanAkI pUjA kI // 3 // vaha bakarA, jise ki marate samaya cArudattane paMcanamaskAramantra diyA thA, ukta mantrake prabhAvase deva hokara divya zarIrase sahita hotA huA devAMganAoMse prApta sundara bhogoMkA bhoktA huA / isalie hama usa paMcanamaskAramantrameM adhiSThita hote haiM // 4 // isI prakAra vaha rasase dagdha ( rasakUpameM par3A huA) puruSa bhI, jise ki cArudattane paMcanamaskAramantra diyA thA, ukta mantrake prabhAvase svargameM sundara devAMganAoMkA svAmI nirmala deva huaa| isIlie hama usa paMcanamaskAramantrameM adhiSThita hote haiM // 5 // ____ina do vRttoMkI kathA cArudattacaritrameM hai| usako yahA~para kahA jAtA hai- jambUdvIpa sambandhI bharatakSetrameM aMgadezake bhItara campA nagarI hai / vahA~para vimalavAhana nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma vimalamatI thA / vahA~ eka bhAnu nAmakA seTha rahatA thaa| usakI patnI 1. pa tisstthti| 2. pha za sulocanayA ba sulocnaayaa| 3. pha. kanyAmATaH / 4. pha gaMgAtaTa / 5. pha mapUjaditi pa zamapUjan ( 'iti' naasti)| 6.pha zloko'yaM tatra nAsti / 7. ba kathe / 8. pa vRttayoH kaghe cArudattacarite evotpadyate / iti / tadyathA tatpratipAdyate za vRttayoH kathA // cArudattacarite evotpadAte / / iti tadyathA // tatpratipAdyate / / 9. 'devI vimalamatI' iti ba-pratAvasti, za-pratI naasti|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 puNyAtra kathAkozam [ 2-5, 13 : tatra putrArthinI yakSa-yakSIH pUjayati / ekadA sumatinAmadigambara mukhyena dRSTroktam - he' putri, tavottamaputro bhaviSyati, kudevapUjayA mA samyaktvaM virAdhayeti / tataH katipayadinaistanayazcArudatto'jani / sa ca pradhAnaputrairharizikha-gomukha varAhaka- paraMtapomarubhUtibhiH saha vRddhaH / purA'gnimandaragirau yamadharamuniH zivaM prAptaH / tatra prativarSa mArgazIrSe yAtrA bhavati / rAjAdibhirgacchadbhizcArudatto vyAghoTitaH / sa ca mitrairnadItaTasthopavanaM krIDArtha gataH / tatra paribhramatA kadambazAkhini kIlito mUrcchA prapannaH puruSo dRSTaH / kheTasyoparisthitadRSTibhAvena jJAtvA cArudattaH kheTaM zodhayitvA guTikAtrayamapazyat / tatra kIlodbhedinIprabhAveNa vigatakIlanaH saMjIvinI sAmarthyenonmUcchitaH vraNasaMrohaNIprabhAvena vigatavraNazca kRtaH san cArudattaM praNamyAvadat - zRNu, he bhavyottama, vijayArdhadakSiNazreNau zivamandirapureza mahendravikramamatsyayoH suto'hamamitagatiH dhUmasiMha - gorimuNDamitrAbhyAM saha hImantaparvataM gataH / tatra hiraNyaromanAma kSatriyatApasatanujA nirjitAmarAGganArUpavibhavA sukumArikAnAmnI dRSTA yAcitA vivAhitA ca mayA / tAmudvIkSya dhUmasiMha AsaktAntaraGgo haraNArtha kA nAma devilA thA / usake koI putra nahIM thA / isase vaha putraprAptikI abhilASAse yakSayakSiyoMkI pUjA kiyA karatI thI / eka samaya sumati nAmaka digambarAcAryane use yakSa-yakSiyoM kI pUjA karate hue dekhakara kahA ki he putrI ! tere uttama putra hogA / tU kudevoMkI pUjA karake samyagdarzanakI virAdhanA mata kara / tatpazcAt kucha dinoM meM usake cArudatta nAmakA putra utpanna huA / vaha harizikha, gomukha, varAhaka, paraMtapa aura marubhUti ina pradhAnaputroM ke sAtha vRddhiMgata huA / isI nagarake bAhira sthita agnimandara parvata ( athavA agnidizAgata mandara ) ke Upara yamadhara muni muktiko prApta hue the / vahA~ prativarSa mArgazIrSa mAsa meM yAtrA bharatI hai / isa yAtrAmeM cArudatta bhI jAnA cAhatA thA / parantu vahA~ jAte hue rAjA Adine use vApisa kara diyA / taba vaha mitroMke sAtha nadIke taTapara sthita eka upavanameM krIr3A karaneke lie calA gayA / vahA~ ghUmate hue use kadamba vRkSase kIlita hokara mUrchAko prApta huA eka puruSa dikhA / usakI dRSTi DhAlake Upara sthita thI / isase cArudattane anumAna karake usa DhAlako talAzA | usameM use tIna auSadhakI battiyA~ ( yA goliyA~) dikhiiN| unameM jo kIloM ko naSTa karanevAlI auSadhi thI usake prabhAva se cArudattane usakI kIloM ko dUra kiyA, saMjIvanI auSadhake sAmarthya se usane usakI mUrcchIko naSTa kiyA, tathA vraNasaMrohiNI auSadhake prayoga se usane usako ghAvarahita kara diyA / taba vaha cArudatta ko namaskAra karake bolA ki he zreSTha bhavya ! merI bAta suniye - vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNimeM zivamandira nAmakA eka nagara hai / vahA~ mahendravikrama nAmakA rAjA rAjya karatA hai / rAnIkA nAma matsyA hai| una donoMkA maiM amitagati nAmakA putra hU~ / maiM dhUma siMha aura gorimuNDa mitroMke sAtha hImanta parvata ke Upara gayA thA / vahA~para maiMne hiraNyaroma nAmaka eka kSatriya tApasakI kanyA ko dekhA / vaha sukumArikA nAmakI bAlikA apanI sundaratAse devAMganAoMke bhI rUpako tiraskRta karatI thI / maiMne usake lie ukta tApasase yAcanA kii| usane usakA vivAha mere sAtha kara diyaa| sukumArikA ko dekhakara dhUmasiMhakA mana usake viSaya meM Asakta ho gayA / vaha usakA apa 1. za yakSayakSI va yakSaM yakSI / 2. pha digaMbaramuninA dRSTvoktaH / 3. za hi / 4. pha ba za maMdira ! 5. pa vyAghoTitaM pha vyAghuTitaH ba vyAghoTitaH / 6. pha dRSTa | 7. pha kolanaM / 8. pha sa tu / 9. zaM vibhAvA / 10 ka yAcitA vivAhi ca /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-5, 13 ] 2. pazcanamaskAramantraphalam 4-5 prvrtte| ahaM na jAne / tayA sahAtra krIDitumAgataH pramattAvasthAyAM mAM kIlayitvA to gRhItvA gataH / idAnImeva tAM mocayAmi / taM natvA gtH| ___ katipayadinaizcArudattasya mAtulasiddhArthasumitrayostanayayA mitravatyA vivAhaH kRtaa| sa kalAdiguNakAvyacintayA kAlaM nirvAhayati / ekadA prAtarevAgatayA~ sumitrayA :kRtavilepanAdibhiH saha tanujAM dRSToktam--putri, kiM bhartA saha na suptA'si yena vilepanAdikaM tathaiva tiSThati / tayoktam-- kadAcinmama cintAmapi na karoti, sarvadA kiMcidanumAnayanneva tisstthti| tadanu sumitrayA devilA bhaNitA-- tava putraH paThitamUrkhaH striyo vArtAmapi na karoti / ' devilayA svadevararudradattAyoktaM cArudatto yathA bhogalAlaso bhavati tathA kartavyamiti / tadanu tena vasantamAlAyAH putrI vasantatilakA rUpalAvaNyAdiguNagarvitA; sA saMketaM grAhitA 'cArudattam zrAnayAmi yathA jAnAsi tathA vazIkuru'iti / anantaraM tadgRhaM niitH| upavezanAnantaraM sAraiH krIDA praarbdhaa| anantaraM pAnIye yAcite matimohanacUrNIpetaM toyaM pAyitam / tadanu vihvalitamatirjAtaH / tayA saha harmyasyoparibhUmau rantu lagnaH / SaDvarSeH' SoDazakoTidravye bhakSite putrasya durvyasanaM samIkSya zreSThI dIkSitaH / aparaharaNa karanemeM pravRtta thaa| parantu mujhe isakA jJAna nahIM thaa| maiM sukumArikAke sAtha krIr3A karaneke lie yahA~ AyA thA, vaha pramAdakI avasthA meM mujhe yahA~ kIlita karake use le gayA hai| aba maiM use isI samaya jAkara chur3AtA huuN| isa prakAra kahakara aura use namaskAra karake vaha amitagati vidyAdhara vahA~ se calA gyaa| kucha dinoMke pazcAt cArudattakA vivAha usake mAmA siddhArtha aura sumitrAkI putrI mitravatIke sAtha kara diyA gayA / cArudattakA sArA samaya kalA Adi guNoM aura kAvyake cintanameM bItatA thaa| eka dina sumitrA prAtaHkAlameM apanI putrI mitravatIke pAsa aayii| taba usane putrIke dvArA kalake dina kiye gae candanalepanAdiko jyoMkA tyoM zarIrameM sthita dekhakara usase pUchA ki he putrI ! tU kyA patike sAtha nahIM soyI thI, jisase ki vilepana Adi tere zarIrameM jaiseke taise sthita haiM ? putrIne uttara diyA ki pati merI cintA bhI nahIM karatA hai, vaha to sadA kucha anumAna karatA huA hI- zAstrIya vicAra karatA huA hI- sthita hai| tatpazcAt sumitrAne devilAse kahA ki tumhArA lar3akA par3hA huA mUrkha hai / vaha strIkI bAta bhI nahIM karatA hai| taba devilAne apane devara rudradattase kahA ki jisa prakArase cArudatta viSayabhogAbhilASI bane vaisA tuma prayatna kro| yaha sunakara rudradattane vasantamAlAkI putrI vasantatilakAko, jise ki apane rUpa-lAvaNyAdi guNoMkA garva thA, saMketa kiyA ki maiM cArudattako lAtA hU~, tuma use jaise samajho vaise vazameM karanA / tatpazcAt vaha cArudattako usake gharapara le gyaa| vahA~ baiThAneke pazcAt usane goToMse krIr3A ( dyUtakrIr3A ) prArambha kii| pazcAt cArudattake dvArA pAnIke mA~ganepara use buddhi ko prAnta karanevAle mohanacUrNase saMyukta pAnI pilAyA gyaa| use pIkara cArudattakI buddhimeM bhrAnti utpanna ho gii| taba vaha vasantatilakAko Uparake khaNDameM le jAkara usake sAtha ramaNa karanemeM laga gyaa| isa prakAra vahA~ rahate hue cArudattako chaha varSa ho ge| isa bIcameM usake gharase solaha karor3a pramANa dravya vasantamAlAke ghara pahu~ca gyaa| cArudattako isa prakArase durvyasanAsakta dekhakara usake pitAne dIkSA 1. pha 'tA' nAsti / 2. pha tnyaa| 3. ba sklgunnkaavy| 4. pha sakalAguNakathAcitayA kAlaM nirdhATayati / 5. pha prAtareva gtyaa| 6. pha sumitrayA hyakRtilepa0 pa za sumitrayA bAhyaHkRtAvilepa0 / 7. phaMdatumAnapramANAdiyatnena tiSThati / 8. pha rudradattasya proktaM / 9. phe guNavattitAsAM / 10. phaba pAyitaH / 11. pha SaDvarSe /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 puNyAtravakathAkozam [ 2-5, 13 : SaDvarSeH SoDazakoTidravye gate dvAdazasahasrahiraNyasya svAvAso grahaNaM nikSiptaH / tasminnapi gate snuSAyA AbharaNAni nikSiptAni gRhItvA preSitAni / tAni vasantamAlayA punaH preSitAni / tadanu putryai pratipAditam --- imaM gatadravyaM tyaktvAnyatra sadhane ratiM kuru / evameva nanu vezyAzAstram / uktaM ca dhanamanubhavanti vezyA na punaH puruSaM kadApi dhanahInam / / dhanahInakAmadeve'pi prItiM badhnanti no vezyAH // 1 // iti / / tayoktamiha janmanyayameva bhartA, anye jAtAnujAtA" iti / mAtuzcittaM parizAya sA taM kadAcidapi na tyajati / kuTTinyaikadA dattanidrAvardhanadravyAnvitAhAraM bhuktvA suptau dmptii| tatra cArudatto niralaMkAro nirvastraM kRtvArdharAtrau kambalena bandhayitvA purISagartAyAM nikSepitaH / tatra gUthabhakSakasUkarasparza sati vasantatilake apasareti vadan talavaraiH dRSTaH / kastvamiti utthApitastaiH parijJAya ninditH| anantaraM svAvAsaM gtH| dauvArikainirdhATitaH san vadati kimidaM mama gRhaM na bhavati / tairuktaM grahaNaM nikSiptam / tarhi mama mAtA la lii| tatpazcAt dUsare chaha varSoMmeM usake yahA~ cArudattake gharase solaha karor3a pramANa dravya aura bhI pahu~ca gyaa| taba bAraha hajAra suvarNamudrAoMmeM apane nivAsagRhako gahanA rakhanA par3A / jaba yaha bhI dravya vasantamAlAke gharameM pahu~ca gayA taba cArudattakI mAtAne putravadhUke rakhe hue AbharaNoMko lekara vasantamAlAke yahA~ bhejaa| unheM vasantamAlAne phirase bheja diyA- vApisa kara diyaa| tatpazcAt usane putrIse kahA ki aba cArudattakA dhana samApta ho cukA hai, ataH isako chor3akara tU kisI dUsare dhanI puruSase anurAga kara / kAraNa ki vezyAkA siddhAnta isI prakArakA hai / kahA bhI hai __ vezyAyeM dhanakA anubhava kiyA karatI haiM, ve dhanase hIna puruSakA upabhoga kabhI bhI nahIM karatI haiM / dhanase rahita huA puruSa sAkSAt kAmadevake samAna bhI kyoM na ho, parantu usake viSayameM vezyAyeM anurAga nahIM kiyA karatI haiM // 1 // ___ mAtAke ina vAkyoMko sunakara usane kahA ki isa janmameM merA yahI pati hai, anya saba puruSa mere liye putra va choTe bhAiyoMke samAna haiN| aba vaha mAtAke duSTa abhiprAyako jAnakara cArudattako kabhI bhI nahIM chor3atI thii| eka dina vasantamAlA vezyAne una donoMke liye nIMdako bar3hAnevAlI auSadhase saMyukta bhojana diyA / use khAkara ve donoM so ge| taba vasantamAlAne AdhI rAtameM cArudattako vastrAbhUSaNoMse rahita karake kambalameM lapeTA aura pAkhAnemeM phikavA diyA / vahA~ viSThAbhakSI zUkarakA sparza honepara cArudatta bolA ki he vasantatilake ! dUra ho, [ mujhe abhI nIMda A rahI hai / isa prakAra bar3abar3Ate hue dekhakara kotavAloMne 'tuma kauna ho' yaha pUchate hue use pAkhAnese bAhira nikAlA / pazcAt una logoMne usakI isa paristhitiko jAnakara bahuta nindA kI / taba cArudatta apane gharako gyaa| jaba use dvArapAloMne usa gharase nikala jAneko kahA taba vaha bolA ki kyA yaha merA ghara nahIM hai ? uttarameM una logoMne kahA ki yaha ghara gahane 1. pha SaDvarSe / 2. pa za AbharaNAni nikSiptAni tAni ba AbharaNAni gRhItvA preSitAni tAni / 3.1 vasantamAlAyA pha vsntmaalaayaaH| 4. pha sadhanena / 5. pha evaM nanu / 6. pha 'dhanahIna' nAsti / 7. pha kAmadevo'pi / 8. pa za badhnAti no vezyA / 9. pha ityAdi ba iti nizamya / 10. pha jAtAnujA / 11.pha kaTrinyekadA dattA / 12.pha nirvasuzca kRtvArddharAtre ba nirvastrazca kRtvaarddhraatrii| 13. pha nikSipitaH / .
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-5, 13 ] 2. paJcanamaskAramantraphalam 4-5 66 10 vAste / tairnirUpite tatra gataH / tadavasthAM dRSTvA mAtR-bhArye duHkhite babhUvatuH / kRtasnAno mAtulena bhaNito 'madIyaM dravyaM SoDazakoTistiSThati tad gRhItvA vyavahara / tenAbhANi / dezAntare vyavahArapravRttiriti nirgataH, mohAt siddhArtho'pi / gacchantAvalakAdeze' sImAvatInadItaTyAM mUlikAM gRhItvA svayameva mastakena palAzapure vRSabhadhvajasya gRhakoNe sthitvA vikrIya utpannadravyeNa karpAsaM saMgRhya balIvardAn pUrayitvA kaMjakanAmanAyakena saha gacchataH / kirAtairbalIvardA gRhItAH karNAsazca dagdhaH / malayagirau ratnAnyupAyagamanasamaye bhillairgRhItAni / anu priyaGgutre lApattanaM gatau bhAnormitreNa surendradattena dropAntaraM nItau / dvAdazAbdairbahudravyeNAgamane sphuTitaM jalayAnapAtram / pramAdaphalakena nirgatau cArudattasiddhArtho / cArudattasya zuddhimajAnan siddhArthaH svapuraM gataH / cArudatta udumbarAvatIgrAme siddhArthazuddhi prAptaH / anantaraM sindhudeze saMvarigrAme pituraSTAdazakoTidravyaM sthitam / tad gRhItvA jIrNoddhArapUjAdyarthaM dattam / guNAkarNya parIkSaNArthaM vIraprabhayakSo manuSyaveSeNa vasatau ka[kva] Nan sthitaH / devaM draSTumAgatacArudattena' bhaNitaM kimarthaM ka[kva]Nasi / rakhA huA hai| taba usane pUchA ki to merI mAtA kahA~para rahatI hai ? isa prakAra unase mAtA ke sthAnako jJAtakara vaha vahA~ gayA / usakI isa dayanIya avasthAko dekhakara mAtA aura patnIko bahuta duHkha huA / tatpazcAt snAna Adi kara lenepara cArudatta ke mAmAne usase kahA ki mere pAsa solaha karor3a pramANa dravya hai, usako lekara tU vyavahAra kara / isake uttara meM vaha 'maiM dezAntara meM jAkara vyavasAya karU~gA' yaha kahate hue dezAntarako calA gyaa| taba mohavaza siddhArtha bhI usake sAtha gayA / isa prakAra jAte hue una donoMne alakA dezastha sImAvatI nadI ke kinAre se lakar3iyoMke gaTToMko liyA aura unheM svayaM hI zirake Upara rakhakara palAzapurameM phuNce| unhoMne vahA~ vRSabhadhvaja seThake gharake eka kone meM sthita hokara unako beca diyA / isase jo dravya milA usase unhoMne kapAsakA saMgraha kiyA / phira ve use bailoMke Upara rakhakara kaMjaka nAmaka nAyakake sAtha Age gaye / mArgameM bhIloMne unake bailoMko chInakara kapAsako jalA diyA / pazcAt una donoMne malaya parvata ke Upara pahu~cakara ratnoMko prApta kiyA / Ate samaya bhIloMne unake ina ratnoM ko bhI chIna liyA / phira ve priyaMguvelA pattanako gaye / vahA~ se unheM bhAnu ( cArudattakA pitA ) kA mitra surendradatta dvIpAntara meM le gayA / vahA~ se bAraha varSoMmeM jaba ve bahuta-se dhanake sAtha vApisa A rahe the taba mArga meM unakA jahAja naSTa ho gayA / taba cArudatta aura siddhArtha donoM lakar3Ike paTiyekA sahArA lekara samudra bAhira nikale / tatpazcAt siddhArthako cArudattakA patA na laganese vaha apane nagarako vApisa calA gyaa| idhara jaba cArudatta udumbarAvatI gA~vameM pahu~cA taba use siddhArthakA vRttAnta mAlUma huA / 1 pazcAt cArudatta sindhu dezake antargata saMvarigrAmameM gayA / vahA~ usake pitAkA jo aThAraha karor3a pramANa dravya sthita thA use lekara usane jIrNoddhAra aura pUjA Adike nimitta arpita kara diyA / usake dAnaguNako sunakara vIraprabha yakSa parIkSA karaneke liye manuSyake veSameM AyA aura karuNAkrandana karate hue jinAlaya meM sthita ho gyaa| usa samaya cArudatta vahA~ devadarzana ke liye 1. ba - pratipATho'yam / za koTitiSThati / 2. pha vyavaharaH / 3. za tena / 4. ba- pratipATho'yam / paza * valokadeze, phavvAlokadeze, zabvalokAdeze / 5. pa za tadyA mUlikAM pha taTayA mUlikAM / 'yam / paphaza gRhya / 7. paza dagdhA / 8. pa za malayA giro / 9. ba0 nyupAya gamana / 11. ba- pratipATho'yam / za0mAgataH cArudattena / 6. ba- pratipATho10. pa karNan /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 puNyAtravakathAkozam [2-5 13: so'vadat-zUlavyathA mahatI vartate / manuSyANAM pArzvakhaNDena sekaH kartavyaH / tacca duSprApam / tvaM mahAtyAgI prayacchetyukte churikayA pralUya datte sAzcarya yakSeNa pUjitaH nivraNazca kRtH| tataH sa paribhraman rAjagRhaM gtH| tatra viSNudattaekadaNDinA bhaNitam- atra kiyadantare rasakUpastiSThati, tasmAdrasa AkRSTazced bahudravyaM bhvti| tenAbhANi 'AkRpyata eva prdrshy'| tatastapasvinA tattaTe kASTazUla praataadditH| tatra varatrAM baddhvA cArudatto vandhayitvA haste tumbakaM dattvA uttAritazcArudatto rasatumbakaM varatrAyAM bandhayan kenaciduktaH-nikRSTastapasvI, ahamanena nikSiptaH tvamapIti / cArudattenoktam 'kastvam' / ujjayinyA vaNikputro'haM gatadravyaH anena rasaM gRhItvA nikSiptaH rasenArdhadagdhadehaH kaNThagataprANastiSThAmi / cArudattena rasatumbakaM bandhayitvA dvitIyavAre dRSad baddhaH / tena kiyadantare varatrAkRSya cheditA / cArudattena sa vaNik pRSTaH 'asti mama ko'pi niHsaraNopAyaH' / sa kathitavAn- atraikA godhA rasa pAtumAgacchati, tatpucchaM dhRtvA nirgaccheti / zrutvA cArudatto hRSTaH tasmai paJcanamaskArAn dattvA tathaiva tatpucchaM dhRtvA yAvad gacchati tAvadane mArgaH saMkIrNo'bhUt / tadanu godhAM muktvAntarAle AyA thA / usane usase pUchA ki tuma kyoM ro rahe ho ? usane uttara diyA ki mujhe zUlakI pIr3A bahuta ho rahI hai| use dUra karaneke liye manuSyake pArzvabhAgase seka karanA par3atA hai| parantu vaha durlabha hai / tuma mahAdAnI ho, mere liye usakA dAna karo / yaha kahanepara cArudattane churIse kATakara apanA pArzvabhAga use de diyA / yaha dekhakara yakSako bahuta Azcarya huaa| usane cArudattakI pUjA karake usake ghAvako bhI ThIka kara diyaa| tatpazcAt cArudatta ghUmatA huA rAjagRha nagarameM pahu~cA / vahA~ viSNudatta nAmake kisI ekadaNDI tapasvIne usase kahA ki yahA~se kucha dUra eka rasakA kuA~ hai / usameMse yadi rasako nikAlA jAya to bahuta-sA dravya prApta ho sakatA hai| taba cArudattane usase kahA ki rasako khIMcakara dikhlaao| isapara tapasvIne usake kinArepara kASThazUla ( macAna ) ko Ahata kiyA / phira usako rassIse bA~dhakara aura usapara cArudattako baiThAkara usake hAthameM khUbar3Iko dete hue use rasakUpake bhItara nIce utArA / cArudatta jaba usa rasalaeNbar3Iko rassImeM bA~dha rahA thA taba kisI ajJAta manupyane usase kahA ki vaha tapasvI nikRSTa hai, isane mujhe yahA~ pheka diyA aura tumheM bhI pheMka diyaa| cArudattane usase pUchA ki tuma kauna ho ? uttarameM usane kahA ki maiM ujjayinIkA eka nirdhana vaizyaputra huuN| isa tapasvIne rasako lekara mujhe yahA~ paTaka diyA / rasase merA zarIra adhajalA ho gayA hai| aba maiM maranA hI cAhatA huuN| yaha sunakara cArudattane pahile rasatUMcIko rassImeM bA~dhA aura tatpazcAt dUsarI bAra usameM pattharako bA~dhA / taba tapasvIne kucha dUra usa rassIko khIMcakara bIca meM hI kATa ddaalaa| phira cArudattane usa vaizyase pUchA ki isameMse mere bAhira nikalanekA koI upAya hai kyA ? taba vaizyane batalAyA ki yahA~ eka goha rasa pIne ke liye AtI hai, tuma usakI pU~chako pakar3akara nikala jaanaa| yaha sunakara cArudattako bahuta harSa huaa| usane usa maraNonmukha vaizyako paMcanamaskAramaMtra diyA / tatpazcAt vaha usa gohakI pU~chako pakar3akara bAhira A rahA thA, parantu Age calakara mArga saMkucita ho gayA thaa| taba vaha gohakI pU~chako 1. pha ba viSNumitra / 2. pha kedhina Aha dhUrtaduSTastapasvI, ba kenaciduktaM nikRSTastapasvI / 3. tenoktaM 4.pha godhrsN| -
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ :2-5, 13 ] 2. pazvanamaskAramantraphalam 4-5 71 ekatvAdi bhAvayan sthitaH / tAvattatrAjAzcarantyaH sthitAH / tatraikAjAyAH pAdastatra praviSTaH / sa tena ghRtaH / ajAkolAhalamAkarNya tadrakSakaiH khanyamAne zanaiH khanantvityuktam / tadanu sAzvaryaiH khanitvA AkRSTaH / tato gacchannaraNye'jagaramullaGghya gataH / araNye mahiSau mArayitumAgatau / tadA tarumArUDhaH / tato gacchannadItaTyAGgaviSayAdAgatarudradatta-harizikhAdInAM * militaH / tataH saptApi zrIpuraM gatAH / priyadattena majjanAdinA prINitAH pAtheyaM ca dattam / tadddravyeNa kAcavalayAn gRhItvA gAndhAraviSaye vikrItAH / kenacidrudradattAyopadezo dattaHchAganAruhyAjApathena gatvAgretana parvatamastake carmabhastrikAntaH pravizya tanmukhe syUte bheruNDA mAMstUpa iti matvA ratnadvIpaM nayanti bhakSaNArtham, yadA bhUmau sthApayanti tadA churikayA tAM vidArya tatra ratnAni grAhmANIti / tato'jAn gRhItvA ajapathamAgatAH / tatra cArudattenAvAdi yUyaM tiSThatAhaM mArgamavalokyAgacchAmi / caturaGgularundrobhayapArzve rasAtalAvadhitruTitaparvatamArgeNa gatvA yAvadAgacchati tAvattasya kimiti bRhadvelA lagneti rudradattAdayo'pi tanmArgeNa gacchanto'ntarAle militAH / cArudattena bhaNitamanyAyaH kRtaH / idAnIM mayA / chor3akara ekatvAdi bhAvanAoMkA cintana karatA huA madhyameM hI sthita raha gayA / usa samaya vahA~ kucha bakariyA~ cara rahI thiiN| unameM se eka bakarIkA paira usa bilake bhItara ghusa gayA / cArudattane use pakar3a liyA / taba bakarIke kolAhalako sunakara usake rakSaka Aye aura vahA~kI jamIna khodane lage / isa samaya cArudatta ne unase dhIrese khodane ke lie khaa| ise sunakara una logoM ko Azcarya huA / taba unhoMne dhIrese khodakara cArudattako bAhira nikAlA tatpazcAt vanake bhItara se jAtA huA vaha cArudatta eka ajagarako lA~ghakara calA gyaa| isI bIca meM do jaMgalI bhaiMsA usako mArane ke liye Aye / taba vaha eka vRkSake Upara car3ha gyaa| phira usapara se utarakara vaha nadIke kinArese Age jA rahA thA ki use aMgadezase Aye hue cAcA rudradatta aura harizikha Adi mitra mila gaye / vahA~ se ve sAtoM zrIpurameM gye| vahA~ priyadattane unheM snAnAdike dvArA prasanna karake mArga ke lie pAtheya (nAztA) bhI diyaa| una logoMne usake dravyase kAMcakI cUr3iyoMko lekara unheM gAndhAra deza meM beca diyA / vahA~para kisIne rudradattako yaha upadeza diyA -- tuma loga bakaroMpara savAra hokara ajAmArgase ( bakareke jAne yogya saMkucita mArgase) Age ke parvatazikharapara jAo / vahA~ para camar3e kI masakeM banAkara unake bhItara sthita hote hue mu~hako sI denA / unako bheruNDa pakSI mAMsake Dhera samajhakara khAneke lie ratnadvIpa meM le jAyeMge / ve jaise hI unheM bhUmike Upara rakkheM vaise hI churIse kATakara tuma saba unake bhItarase bAhira nikala AnA / isa prakAra se ratnadvIpameM pahu~ca karake tuma saba vahA~se ratnoMko prApta kara sakoge / isa upadeza ke anusAra ve bakaroM ko le karake ajAmArgameM A pahu~ce / vahA~ cArudattane rudradatta Adi se kahA ki Apa loga yahIM para baiTheM, maiM Age ke mArgako dekhakara vApisa AtA huuN| yaha kahakara cArudatta cAra aMgulamAtra vistRta evaM donoM pArzvabhAgoM meM pAtAla taka TUTe hue mArgase jAkara vApisa A hI rahA thA ki rudradattAdi bhI 'cArudatta ko itanI dera kyoM huI' yaha socakara usI mArgase Age cala diye, unakA milApa cArudattase mArgake madhya meM huA / taba cArudattane kahA ki Apa logoMne yaha yogya nahIM kiyA hai, 1. pha0 mullaMghyataH tato'raNya / 2 pa mahiyo / 4. pha viSayAdAgataH / 4 pa za harisipAdInAM / 5. pa milata: / 6. ba mAMsazrUpAza mAMsasUpA / 7. za rudro0 /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 puNyAtravakathAkozam [2-5, 13 : vyAghuTayate cenmama patanaM 'yuSmAbhizced yuSmAkam , kiM kriyate |uucuste vayaM vigatapuNyA mRtAzcet kim, tvaM cirajIvI bhaveti / sa babhANa- ahameko mRtazcet kim , yUyaM gacchateti padAGgulIbhUmau prasthApya zaktiM kRtvA chAgo'vAGmukhaH kRtaH / taM caTitvA bhUdharamAruhya chAgAn bandhayitvA tarutale cArudattaH suptvA yAvaduttiSThati tAvadvadradattena SaTa chAgA mAritAH / cArudattasya chAgaM mArayan rudradattaH cArudattena ninditaH / tasmai paJcanamaskArA dattAH / sarve bhastrikApravezaM kRtvA yAvattiSThanti tAvad bheruNDAstAn gRhItvA gatAH / cArudattaM gRhItvA gatabheruNDa ekAkSaH anyaiH kadarthitaH samudramadhye bhastrikA nikSipya tAn bheruNDAn palAyayitvA punargRhItavAn / evaM caturthe vAre ratnadvIpastharatnaparvatacUlikAyAM vyavasthApya bhatayitamadyamaM yAvatkaroti taavnnirgtshcaarudttH| anye anyatra niitaaH| cArudattena bhramatA guhAstho munirAlokya vnditH| dharmavRddhayanantaraM muniruvAca-kuzalo'siM cArudatta / tadA tena sAzcaryeNa bhaNitam-kva bhagavatA dRSTo'ham / so'hamamitagativiyaccaro bhAyoM mocayitvA bahukAlaM rAjyAnantaraM dokSitavAn iti svarUpaM niveditaM tena / atrAntare isa samaya yadi maiM vApisa hotA hU~ to merA patana nizcita hai aura yadi Apa loga vApisa hote haiM to ApakA patana nizcita hai| aba kyA kiyA jAya ? taba una logoMne cArudattase kahA ki hama loga puNyahIna haiM, ata eva yadi hama mara jAte haiM to hAni nahIM hai| kintu tuma puNyAtmA ho / ataH tuma cirajIvI hoo| yaha sunakara cArudatta bolA ki mere ekake maranese kitanI hAni ho sakatI hai ? kucha bhI nahIM / ata eva Apa loga Age jAvaM / yaha kahakara cArudattane pA~vakI a~guliyoMko bhUmimeM sthira sthApita karake balapUrvaka apane bakareko lauTAyA / phira usake Upara car3hakara vaha parvatake Upara pahu~ca gyaa| pazcAt rudradatta Adi bhI usa parvatake Upara pahu~ca gaye / una sabane bakaroMko vahIMpara bA~dha diyaa| usa samaya cArudatta vahA~ eka vRkSa ke nIce so gyaa| isa bIca meM rudradattane chaha bakaroMko mAra ddaalaa| tatpazcAt vaha cArudattake bakareko mAra hI rahA thA ki itanemeM cArudatta jAga uThA / usane isa dRzyako dekhakara rudradattakI bahuta nindA kii| pazcAt usane use paMcanamaskAramantra diyaa| phira ve saba masakoMke bhItara praviSTa hokara sthita ho gye| itanemeM bheruNDa pakSI Aye aura una masakoMko lekara ur3a gye| cArudattako lekara jo bheruNDa pakSI ur3A thA vaha ekAkSa ( kAnA ) thA / anya pakSiyoMke dvArA pIr3A pahu~cAnepara usakI coMcase cArudattakI bhastrA samudra meM jA girii| taba usane anya pakSiyoMko bhagAkara usako phirase uThA liyaa| isa kramase vaha cauthI vArameM use lekara ratnadvIpake bhItara sthita ratnaparvatake zikharapara pahu~ca gyaa| jaise hI vaha use vahA~ rakhakara khAneke lie udyata huA vaise hI cArudatta use phAr3akara bAhira nikala aayaa| anya pakSI una bhastrAoMko dUsare sthAnameM le gaye / cArudattane ghUmate hue eka guphAmeM virAjamAna munirAjako dekhakara unakI baMdanA kii| dharmavRddhi deneke pazcAt munirAja bole ki he cArudatta, kuzala to hai| isase cArudattako Azcarya huaa| usane munirAjase pUchA ki bhagavan ! Apane mujhe kahA~ dekhA hai ? uttarameM munirAja bole ki maiM vahI amitagati vidyAdhara hU~ jisako tumane chur3AyA thaa| usa samaya maiMne dhUmasiMhase apanI patnIko chur3Akara bahuta samaya taka rAjya kiyaa| 1. ba za pattanaM / 2. pha ba gacchaMtviti / 3. pa ba za padAMgulI bhUmau / 4. pha caTitvA bhUdharamAruhyAgatAH / chAgAn / ba caTitvA gatvA bhUdharamAruhya chAgaM / 5. ba kuzalyasi /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-5, 13] 2. ecanamaskAramantraphalam 4-5 tatputrau siMhagrIva-varAhagrovau savimAnau taM vanditumAgatau / vanditvopavezane kriyamANe yatinoktaM cArudattasya icchAkAraM kurutamiti / kRte tasmin ko'yamiti pRSTa kathitasvarUpo muniH| asmin prastAve dvo kalpavAsinau cArudattaM praNatAvanantaraM munim / siMhagrIveNa gRhasthasya prathamaM namaskArakaraNaM' kimiti pRSTe tatra chAgacaradeva Aha-vArANasyAM viprasomazarmasomilayorapatye bhadrA sulasA ca zAstramadagarvite kumAveva parivrAjake babhUvatuH / tatprasiddhimAkaNya yAjJavalkyanAmA bhautiko vAdArtho vArANasI gataH / vAde jitayA sulasayA saha sukhena sthitaH / putraprasUtyanantarameva pippalataroradho nikSipya gatau maataapitrau| bhadrayA sa bAlaH pippalAdanAmA vardhitaH pAThitazca / tenaikadA bhadrA / kimiti mamedaM nAmeti / tayA svarUpe nirUpite sa tatra gatvA pitaraM vAde jitvA svarUpaM nirUpitavAn / tadAhaM pippalAdaziSyo vAgvaliH nAma gurUktazAstresamarthanArtha vAde raudradhyAne sati narakaM gtH| tato'jo jAtaH SaDvArAn yajJa eva hutH| saptame vAre Takkadeze'jo jAtazcArudatta datta paJcanamaskAraphalenAhaM saudharme jAtaH / itaro'pyatatpazcAt jinadIkSA grahaNa kara lii| isa prakArase munirAjane cArudattako apanA pUrva vRttAnta sunAyA / isa bIcameM vahA~ unake siMhagrIva aura varAhagrIva nAmake do putra vimAnase munirAjakI vaMdanA karaneke lie aaye| vaMdanA karaneke pazcAt ve baiTha hI rahe the ki munirAjane unase cArudattako icchAkAra karane ke lie kahA / taba icchAkAra karaneke pazcAt unhoMne munirAjase pUchA ki ye kauna haiM ? isapara munirAjane pUrva vRttAntako sunAkara cArudattakA paricaya kraayaa| isa prastAvameM do svargavAsI devoMne Akara pahile cArudattako aura tatpazcAt munirAjako namaskAra kiyaa| isa viparIta kramako dekhakara siMhagrIvane unase munike pUrva gRhasthako namaskAra karanekA kAraNa pUchA / uttarameM bhUtapUrva bakarekA jIva, jo deva huA thA, isa prakArase bolAvArANasI nagarImeM brAhmaNa somazarmA aura somilAke bhadrA aura sulasA nAmakI do kanyAyeM thiiN| unheM apane zAstrajJAnakA bahuta abhimAna thaa| una donoMne kumAra avasthAmeM hI saMnyAsa le liyA thaa| unakI kIrtiko sunakara yAjJavalkya nAmakA tApasa unase vivAda karanekI icchAse vArANasI phuNcaa| usane zAstrArthameM sulasAko jIta liyaa| taba vaha usake sAtha sukhapUrvaka rahane lgaa| kucha samaya ke pazcAt jaba unake eka putra utpanna huA taba ve donoM use pIpalake vRkSake nIce rakhakara cale gaye / taba bhadrAne usa putrako pippalAda nAma rakhakara vRddhiMgata kiyA aura par3hAyA bhii| eka dina bAlakane bhadrAse apane pippalAda nAmake sambandhameM puuchaa| taba bhadrAne use pUrva vRttAnta sunA diyA / use sunakara vaha vahA~ gyaa| usane apane pitAko vAdameM jItakara usase apanA vRttAnta kaha sunaayaa| usa samaya maiM usa pippalAdakA vAmbalI nAmakA zipya thaa| maiM zAstrArthameM guruke kahe hue zAstroMkA samarthana kiyA karatA thaa| isa prakAra raudradhyAnase marakara maiM narakameM pahu~cA / phira vahA~se nikalakara maiM chaha bAra bakarA huA aura yajJameM hI mArA gayA / sAtavIM bAra maiM Takka dezameM bakarA huA aura cArudattake dvArA diye gaye paJcanamaskAramantrake prabhAvase phira saudharma svargameM deva utpanna huA huuN| 1. pa za kAraNaM / 2. ba vADhali: gurukuzAstra / Jain Education Interional
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAvakathAkozam [ 2-5, 13 : bhANIdra sakUpamadhyavartine mahyaM dattapazcanamaskAraphalenAhamapi tatraiva jAtaH ityubhayorapyayameva guruH / kRtopakAra smaraNArtha prathamato'sya namaskAra iti / tathA coktam or akSarasyApi caikasya padArdhasya padasya vA / dAtAraM vismaran pApI kiM punardharmadezinam // 2 // iti tatazcArudattAdezena devAbhyAM rudradattAdaya AnItAstato devAbhyAM bhaNitaM yAvadiSTaM tAvad dravyaM dAsyAvaH / yAmazvampAm / tau nivArya siMhagrIveNa svapuraM nItaH, tatrAnekavidyAH sAdhitavAn / dvAtriMzadviyaccarakanyAH pariNItAH / tataH siMhagrIveNoktaM matputrI gandharvasenA 'yo vINAvAdyena mAM jayati sa bhartA' iti kRtapratijJA, svapuraM nItvA vINApravINAya bhUpAya prayaccheti samarpitA / tatazcArudatto'nUnadravyeNaM siMhagrIvAdikhagaiH svavanitAbhI rudradattAdibhizca svapuramAgataH / svAvAso mocitaH / vasantatilakA 'cArudattasya gatirme gatiH' iti pratijJayA sthitA' | sApi priyA babhUva iti / cArudatto bahukAlaM sukhamanubhUya kenaci dUsarA deva bhI bolA ki maiM rasakUpake madhya meM par3akara jaba maraNAsanna thA taba cArudattane mujhe paJcamaskAra mantra diyA thA / usake prabhAvase maiM bhI usI saudharma svarga meM deva huA hU~ / isa prakAra se hama donoMkA hI yaha guru hai / isIlie hama donoMne isake dvArA kiye gaye usa mahAn upakArake smaraNArtha pahile use namaskAra kiyA hai / kahA bhI hai jo jIva eka akSara, Adhe pada athavA pUre eka padake pradAna karanevAle. guruko bhUla jAtA hai-- usake upakArako nahIM mAnatA hai-- paha pApI hai| phira bhalA ja e dharmopadezaka guruko bhUlatA hai usake viSayameM kyA kahA jAya ? vaha to atizaya pApI hogA hI // 2 // tatpazcAt ve donoM deva cArudattakI AjJAse rudradatta Adiko le Aye / phira una donoMne kahA ki jitanA dravya Apako abhISTa ho utanA dravya hama deveMge / caliye hamaloga campApura caleM | taba siMhagrIva una donoM devoMko rokakara cArudattako apane purameM le gayA / vahA~ usane aneka vidyAoMko siddha karake battIsa vidyAdhara kanyAoMke sAtha vivAha kiyaa| tatpazcAt siMhagrIne cArudattase kahA ki mere gandharvasenA nAmakI eka putrI hai| usane yaha pratijJA kI hai ki jo puruSa mujhe bINA bajAnemeM jIta legA vaha merA pati hogA / ata eva Apa ise apane nagarameM le jAkara jo rAjA bINAvAdanameM pravINa ho use de deN| yaha kahakara siMhagrIvane use cArudatta ke lie samarpita kara diyA / tatpazcAt cArudatta bahuta dravyako lekara siMhagrIvAdi vidyAdharoM, apanI patniyoM aura rudradattAdikoMke sAtha apane nagara meM vApisa AyA / taba usane apane nivAsabhavanako, jo ki gahane rakhA huA thA, chur3A liyA / vasantamAlA vezyAkI putrI vasantatilakA, jisane yaha pratijJA le rakkhI thI ki jo avasthA cArudattakI hogI vahI avasthA merI bhI hogI, use bhI cArudattane apanI patnI ke rUpameM svIkAra kara liyaa| isa prakAra cArudatta ne bahuta samaya taka sukhakA anubhava kiyA / pazcAt usane kisI nimittako pAkara bahutoM ke sAtha jina 1. pha padArthasya ( ha0 pu0 21, 126 ) / 2. ba dezanaM / 3. ba 'iti' nAsti / 4. za matpurI / 5. pha 'dattastena dravyeNa / 6. phaza vanitAbhi / 7. za pratijJAyAsthitA /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-6, 14 ] 2. paJcanamaskAramantraphalam 6 nimittena bahubhirdIkSitaH saMnyAsena tanuM vihAya sarvArthasiddhiM jagAmeti / evaM mithyAdRSTinaratirazco'pi paJcapadaphalena svarge bhavanti cetsaddRSTaH kiM vaktavyam // 4-5 // [14] phaNI sabhAryo bhuvi dagdhavigrahaH prabodhito'bhUddharaNaH sarAmakaH / sa paJcabhiH pArzvajinezinAM padai stato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 6 // astha kathA-vArANasyAM rAjAzvaseno devI brahmadattA putrastIrthakarakumAraH paarshvnaathH| sa ekadA hastinamAruhya purabAhI yAvat paribhramati tAvadekasmin pradeze paJcAgni sAdhayaMstApaso'sthAt / taM vilokya kazcid bhRtyo'vadaddevAyaM viziSTaM tapaH karotIti / kumAro'bravIt , ajJAninAM tapaH saMsArasyaiva heturiti zrutvA bhautiko janmAntaravirodhAt kopAgnyuddopIkRtAntaraGgo'bhaNat-- he kumAra, kathamahamakSAnIti / tato hastina uttIrya kumArastatsamIpe bhUyoktavAn - yadi tvaM jJAnI tahasmin dahyamAne kASThe kimastIti kathaya / so'travonna kimapyasti / tarhi sphoTaya / tato'pipyasphoTayat / tadante ardhadagdhaM kaNThagatAsuphaNiyugamasthAt / tasmai paJcanamaskArAn dadau nAthastai tphalena tau dharaNendra padmAvatyau jaate| dIkSA grahaNa kara lI / antameM vaha saMnyAsapUrvaka zarIrako chor3akara sarvArthasiddhiko prApta huA / isa prakAra jaba paMcanamaskAramantrake prabhAvase mithyAdRSTi manuSya aura tiryaJca bhI svargameM utpanna hote haiM taba bhalA samyagdRSTi manuSyake viSayameM kyA kahA jAya ? use to svarga-mokSa prApta hogA hI // 4 // jisa sarpakA zarIra sarpiNIke sAtha agnimeM jala cukA thA vaha pArzva jinendrake dvArA diye gaye paMcanamaskAra mantrake padoMke prabhAvase prabodhako prApta hokara usa sarpiNI (padmAvatI) ke sAtha dharaNendra huaa| isIlie hama una paMcanamaskAramantrake padoMmeM adhiSThita hote haiM // 5 // isakI kathA- vArANasI nagarImeM rAjA azvasena rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma brahmadattA thA / ina donoMke pArzvanAtha nAmaka tIrthaMkara kumAra putra utpanna huaa| vaha kisI samaya hAthIke Upara car3hakara ghUmaneke lie nagarake bAhara gayA thA / vahA~ eka sthAnapara koI tApasa paMcAgni tapa kara rahA thA / usako dekhakara kisI sevakane bhagavAn pArzvanAthase kahA ki he deva ! yaha tApasa viziSTa tapa kara rahA hai / ise sunakara tIrthaMkara kumArane kahA ki ajJAniyoMkA tapa saMsArakA hI kAraNa hotA hai / kumArake isa kathanako sunakara janmAntarake vairase tApasakA hRdaya krodharUpa agnise uddIpta ho uThA / vaha bolA ki he kumAra ! maiM ajJAnI kaise hU~ ? taba kumArane hAthIke Uparase utarakara aura usake pAsa jAkara usase phirase kahA ki yadi tuma jJAnavAn ho to yaha batalAo ki isa jalatI huI lakar3Ike bhItara kyA hai / isapara tApasane kahA ki isake bhItara kucha bhI nahIM hai / taba pArzva kumArane usase usa lakar3Iko phor3aneke lie kahA / tadanusAra tApasane usa lakar3Iko phor3a bhI DAlA / usake bhItara adhajalA hokara maraNonmukha huA eka sarpayugala sthita thaa| taba pArzva tIrthaMkara kumArane ukta yugalake lie paMcanamaskArapadoMko diyaa| usake prabhAvase ve 1. ba-pratipATho'yam / za svargo bhavati / 2. pa-sadRSTe pha sadRSTiH / 3. ba kiM pRSTavyaM / 4. 5 jinezitA, pha ba jineshinaa| 5. pha yadi tto| 6. pha kopaanyoddiipiikRtaaNtro| 7. pha so'bravIt tatkimapi nAsti / kumAroktaH / tarhi / 8. pha sphuTayan ba sphuTan / 6. ba-pratipATho'yam / zaM gtaayurphnniyug| 10. ba-pratipATho'yam / za naagst| 11. ba jAtye /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam [2-6, 14 : sa sakopastathaiva tapaH kartuM lagnaH janmAntaravirodhAdityuktam / tayoH kathaM virodhaH iti bhavyaprazne yathAsmaraNaM bravImi / tathA hi-asmin bharate suramyaviSaye podanapure rAjAravindo devI lakSmImatI / tanmantrI dvijo vizvabhUtiH, bhAryAnundharI', putrI kmtth-mrubhuutii| tatra jyeSTho'manojJa itaraH priya iti vasuMdharInAmakanyayA pariNAyitavAn pitaa| sa ekadA svazirasi palitamAlokya marubhUtiM rAjJaH samarpya svapade nidhAya diikssitH| marubhUtibhUpasyAtipriyo'bhUt / ekadA rAjA vajravIryamaNDalezvarasyopari gataH / itaH kamaTo niraGkazo rAjasiMhAsane upAvizat / ahaM rAjeti agamyagamanAdikaM kartumArabhata / pakadA svabhrAtuH priyAM vilokya madaneSubhiratipIDito vane latAgRhe'tiSThat / taM kalahaMso nAma sakhApRcchat kimiti taveyamavastheti / kathite svarUpe sakhA vasuMdharInikaTamiyAyAvadacca 'he vasuMdhari, vane kamaThasya mahadaniSTaM vartate' iti / aniSTasvarUpamajAnatI tatra yayau / so'nekavacanavijJAnastAmabhyantarIkRtya siSeve / itaH zatru nirjityAgato rAjA tatkRtaM sarva bubudhe, marubhUtirapi / nRpo marubhUtinA mantramAlocitavAn 'kamaTha evaMvidhAnyAye vartate, tasya kiM kartavyam' iti / sa vyAmohenAbravIdeva', kimevaM karoti kamaTho duSTavacanaM mA grahIH / donoM dharaNendra aura padmAvatI hue| phira vaha tApasa janmAntarake vairase krodhayukta hokara punaH usI prakArase tapa karane meM laga gayA, aisA kahA gayA hai / una donoMmeM virodha kaise huA, aisA bhavyake dvArA pUche jAnepara smaraNake anusAra kahatA hU~- isa bharata kSetrake bhItara suramya dezameM podanapura nAmakA nagara hai / vahA~ aravinda rAjA rAjya karatA thaa| isakI patnIkA nAma lakSmImatI thA / ukta rAjAkA maMtrI vizvabhUti nAmakA eka brAhmaNa thA / isakI patnIkA nAma anundharI thA / inake kamaTha aura marubhUti nAmake do putra the| inameM bar3A putra ayogya tathA dUsarA yogya thaa| choTe putrake yogya honese hI pitAne usakA vivAha vasundharI nAmakI eka kanyAke sAtha karA diyaa| vizvabhUtine eka dina apane zirake Upara zveta bAlako dekhA / isase use vairAgya utpanna huaa| taba usane marubhUtiko rAjAke lie samarpita karake use apane pada ( mantrI) ke Upara pratiSThita karAyA aura svayaM jinadIkSA grahaNa kara lii| marubhUti apane sadvyavahArake kAraNa rAjAkA atizaya priya ho gyaa| eka samaya rAjAne vajravIrya rAjAke Upara car3hAI kii| idhara kamaTha niraMkuza hotA huA rAjasiMhAsanake Upara baiTha gayA / vaha apaneko rAjA mAnakara ayogya AcaraNa karane lgaa| eka dina vaha apane anujakI patnI vasundharIko dekhakara kAmabANase pIr3ita hotA huA vanameM latAgRhake bhItara sthita huaa| kamaThakA eka kalahaMsa nAmakA mitra thaa| usane usakI isa duravasthAko dekhakara usakA kAraNa puuchaa| taba kamaThane usase apane manakI bAta kaha dI / taba usake manogata bhAvako jAnakara kalahaMsa vasundharIke pAsa gayA aura usase bolA ki he vasundharI vanameM kamaThakA mahAn aniSTa ho rahA hai / yaha sunakara aura aniSTake rahasyako na jAnakara vasundharI vahA~ calI gii| taba kamaThane use apane vacanoMkI caturAIse bhItara bulAkara usake sAtha viSayasevana kiyaa| idhara rAjA aravinda vajravIryako jItakara java vApisa AyA taba use kamaThake ukta asadAcaraNakA samAcAra jJAta huA / sAtha hI marubhUtiko bhI usake usa nindya AcaraNakA patA laga gayA / taba rAjAne marubhUtise pUchA ki kamaTha isa prakArake anyAyameM pravRtta ho rahA hai, usake sambandhameM kyA kiyA jAya ? isapara marubhUtine bhrAtRmohake vazIbhUta hokara uttara diyA ki he deva ! kamaTha kyA kabhI aisA kara sakatA 1. pha bhAryAnudhaMrI za bhAryAnudharI / 2. za knyaayaa| 3. ba-pratipATho'yam / za rAjAsiMhAsane / 4. ba upavizat / 5. ba-pratipATho'yam / zataM kamaLaM klhNso| 6. pha vyAmohena vyabravIt / deva /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-6, 14 ] 2. paJcanamaskAramantraphalam 6 77 rAjAvAdIt- sunizcitadoSasya tasya zAsti kariSyAmi, tvaM khedaM mA kurviti saMbodhya taM gRhaM preSya tasya doSaM nizcitya gardabhArohaNAdikaM vidhAya kamaTho nirdhaattitH| sa ca gatvA bhUtAdrI tApaso bhUtvA ziloddharaNaM tapaH kartuM lagnaH / itarastacchAstividhAne'tiduHkhI babhUva / marubhUtistacchuddhimavApya rAjAnaM vijJaptavAn-deva, kamaThaH tapaH kurvannAste. gatvA vilokyAgacchAmIti / nRpo'pRcchat 'kiMrUpaM tapaH sa kroti'| so'vovadbhautikarUpam / tarhi mAgamaH tvamiti rAjJA niSiddho'pyekAkI jagAma / taM vilokyAbhaNat-- he tAta, mayA niSiddhenApi rAjJA yad vihitaM tatsarva kSantavyamiti pAdayoH papAta / tadA kamaThastvayaiva sarva vihitamiti bhaNitvA zilAM tanmastakasyopari nikSipyAmArayattam / sa mRtvA kUrcanAmasalakIvane vajraghoSanAmA mahAn hastI jaatH| itarastApasainirdhATitaH san bhillAnAM militvA corayan grAmyairhataH / tatraiva vane kukkuTaso'jani / rAjaikadAdhijJAninaM muni papraccha 'mantrI kimiti nAgataH' iti / tena svarUpaM nirUpitaM nizamya puraM pravizya kiyatkAlaM rAjyAnantaramabhraM vilInamabhivIkSya dIkSitaH sakalAgamadharo bhUtvA pUrvoktakUrcakavane vegAvatIhai ? duSTake vacanako grahaNa na kreN| yaha sunakara rAjA bolA ki kamaThakA aparAdha nizcita hai, maiM usake lie daNDa dUMgA, isake lie tumheM khinna na honA cAhie / isa prakArase sambodhita karake rAjAne marubhUtiko ghara bheja diyA aura phira kamaThake aparAdhako nizcita karake use gardabhArohaNa Adi karAyA tathA apane rAjyase nirvAsita kara diyaa| taba kamaTha bhUtAcala parvatake Upara-gayA aura vahA~ tApasa hokara ziloddharaNa ( zilAko uThAkara ) tapake karane meM pravRtta ho gyaa| usa samaya marubhUti usako daNDita kiye jAneke kAraNa atizaya duHkhI huaa| use jaba kamaThakA samAcAra milA taba usane rAjAse prArthanA kI ki he deva ! kamaTha tapazcaraNa kara rahA hai, maiM jAtA hU~ aura usase milakara vApisa AtA huuN| taba rAjAne usase pUchA ki vaha kisa prakArakA tapa kara rahA hai ? uttarameM marubhUtine kahA ki vaha bhautika rUpa ( bhUtiko lagAkara kiyA jAnevAlA) tapako kara rahA hai| taba tuma usake pAsa mata jAo, isa prakAra rAjAke rokanepara bhI marubhUti usake pAsa akelA calA gyaa| vahA~ kamaThako dekhakara marubhUtine kahA ki he pUjya ! mere rokanepara bhI rAjAne jo kucha kiyA hai usa sabake lie kSamA kIjiye / yaha kahatA huA vaha usake caraNoM meM gira gyaa| phira bhI kamaThane yaha kahate hue ki vaha saba tUne hI kiyA hai, usake mastakapara zilAko paTakakara use mAra ddaalaa| vaha isa prakArase marakara kUrca nAmaka sallakIvanameM vajraghoSa nAmakA vizAla hAthI huaa| udhara jaba kamaThane zilA paTakakara apane bhAIko mAra DAlA taba dUsare tApasoMne use Azramase nikAla diyaa| phira vaha bhIloMke sAtha milakara corI karane lagA / taba grAmINa janoMne use mAra ddaalaa| vaha isa prakArase marakara usI vanameM kukkuTa sarpa huaa| udhara marubhUti jaba vApisa nahIM AyA taba rAjA aravindane kisI samaya avadhijJAnI munise pUchA ki maMtrI marubhUti kyoM nahIM AyA hai / uttarameM munirAjane jo usake maranekA vRttAnta kahA use sunakara rAjA nagarameM vApisa A gyaa| tatpazcAt usane kucha samaya aura bhI rAjya kiyA / eka samaya vaha dekhate-dekhate hI naSTa hue medhako dekhakara dIkSita ho gyaa| vaha samasta zrutakA pAragAmI huaa| kisI samaya vaha pUrvokta kUrcaka vanameM vegAvatI nadIke kinAre eka 1.za tvamati rAjA / 2. ba-pratipATho'yam / za vajraghoSo naam| 3. pha bs| 4. bavilInamavIkSya /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 puNyAsravakathAkozam [2-6, 14 : nadItIre zilAtale upaviSTaH / tannadItIre vimucya sthitasuguptaguptasArthAdhipatI dharmamAkarNayantAvUSaturyadA tadA sa hastI tacchibiraM vinAzya bhaTTArakasyAbhimukho'bhUt / taM vilokya jAtismaro bhUtvA taM nanAma / tena dattasakalazrAvakavatAni pratipAlayan kAyaklezena kSINazarIra udakaM pItvA gateSu dvipeSu vidhvaMsitodakapAnArtha vegAvatIM pravizan kardame ptitH| gRhItasaMnyAso bhAvanayA yadAste tAvatsa kukkuTasarpo vilokya taM cakhAda / mRtvA sahasrAre svayaMprabhavimAne zaziprabhanAmA maharddhiko devo'bhUt / kukkuTasarpaH pAraMparyeNa dhUmaprabhAM gtH| sa devo'vatIryAtraiva puSkalAvatIviSaye vijayAdhaM trilokottamapurezavidyunmatividyunmAlayoH sahasrarazminAmA tanujo'jani / kaumAre samAdhiguptamunisaMnidhau dIkSita Agamadharo bhUtvA himavagirau dhyAnenAtiSThat / sa kukkuTasarpacaro jIvo dhUmaprabhAyA niHsRtya tatra mirAvajagaro'bhUttena gilito muniraMcyute puSkaravimAne vidyutprabhanAmA deva AsIt / ajagaraH paraMparayA tamaHprabhA gtH| sa deva Agatya jambUdvIpAparavidehe padmAviSaye azvapurezavajacIryavijayayoH vajanAbhanAmapatro'bhadAjye'sthAtsakalacakrI ca jAtaH, kSemaMkarama dIkSitaH / tamaHprabhAyA niHsRtyAjagaracaro jovo'TavyAM kuraGganAmA bhillo jAtaH / pApardhayartha zilAke Upara dhyAnastha baiThA thA / usI nadIke kinArepara sugupta aura gupta nAmake do vyApAriyoMke svAmI par3Ava DAlakara sthita the| ve donoM jaba munirAjake samIpameM dharmazravaNa kara rahe the taba vaha hAthI unake zivirako naSTa karake munIndrake sanmukha AyA / unako dekhakara use jAtismaraNa ho gayA / taba usane unheM namaskAra kiyA / phira usane munirAjake dvArA diye gaye zrAvakake samasta vratoMko dhAraNa kiyA / ina vratoMkA pAlana karate hue kAyaklezake kAraNa usakA zarIra kRza ho gayA thaa| eka dina vaha pAnI pIkara bahuta-se hAthiyoMke cale jAnepara unake dvArA viloDita (prAsuka ) pAnIko pIneke lie vegAvatI nadIke bhItara praviSTa huA / vahA~ vaha kIcar3ameM pha~sa gayA / jaba usamese usakA bAhira nikalanA asambhava ho gayA taba usane saMnyAsa grahaNa kara liyaa| isI bIcameM vaha kukkuTa sarpa vahA~ AyA aura use dekhakara kATa liyaa| taba vaha marakara sahasrAra svargake antargata svayaMprabha vimAnameM zaziprabha nAmakA maharddhika deva huaa| vaha kukkuTa sarpa paramparAse dhUmaprabhA pRthivI ( pA~cavA~ naraka ) meM gayA / vaha deva svargase cyuta hokara yahIpara puSkalAvatI dezake antargata vijayAdha parvatastha trilokottama purake svAmI vidyunmati aura vidyunmAlAke sahasrarazmi nAmakA putra huaa| usane kumAra avasthAmeM hI samAdhigupta munike nikaTa dIkSA le lI thii| vaha AgamakA jJAtA hokara kisI samaya himAlaya parvatake Upara dhyAnameM sthita thaa| udhara vaha kukkuTa sarpakA jIva dhUmaprabhA pRthivIse nikalakara usI parvatake Upara ajagara huA thA / usase bhakSita hokara ve munirAja acyuta svargake antargata puSkara vimAnameM vidyutprabha nAmaka deva hue| vaha ajagara paramparAse tamaHprabhA pRthivIko prApta huaa| ukta deva acyuta svargase cyuta hokara jambUdvIpake apara videhameM padmA dezake antargata azvapurake adhIzvara vajravIrya aura vijayAke vajranAbha nAmakA putra huaa| vaha kramazaH rAjya padapara pratiSThita hokara cakravartI huaa| pazcAt samayAnusAra usane kSemaMkara munike samIpameM dIkSA dhAraNa kara lI / idhara tamaHprabhA pRthivIse mikalakara vaha ajagarakA jIva vanameM kuraMga nAmaka 1. phatIre siviraM vimucya / 2. za sthitaH / 3. pha suguptasArthAdhipati za sugupta guptasArthAdhipati / 4. bamAkarNya babhUvatu ydaa| 5. pa za tannanAma / 6. pha ba deva AgatyAtraiva / 7. shstr| 8. ba-pratipATho'yam / za gabhitodhvani0 / 9. pha ajagaraparaMparayA za ajgrNpraayaa|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-6, 14] 2. pacanamaskAramantraphalam 6 bhramatA tena vajranAbhamuniyA'nastho viddhaH samAdhinA madhyamaveyakasubhadravimAne jAto bhillaH sptmaavnau| tato'vatIryAhamindro'yodhyApure vajrabAhuprabhaMkaryoH suta AnandanAmA jAto mahAmaNDalezvarazca, sAgaradattamunisamIpe dIkSitaH SoDazabhAvanAH saMbhAvya tIrthakRttvamupAyaM kSIravane pratimAyogaM dadhau / bhillo narakAnniHsRtya tatrAraNye siMho'jani / tena sa munirmAritaH san lAntavendro'bhUt / siMho dhUmaprabhAM gataH / lAntavendro garbhAvataraNakalyANapuraHsaravaizAkhakRSNadvitIyAyAM brahmadattAyAH garbhe sthitaH, puSyakRSNakAdazyAM jajJe priyamuzyAmavarNaH navahastotsedhaH shtvrssaayuH| triMzadvarSakumArakAle sati pitA tadvivAhArtha paJcazatakanyAzcAnayAmAsa / puSyakRSNaikAdazyAM tA vilokya vairAgyaM jagAma / vimalAbhidhAnAM zibikAmAruhya purAnniHkrAntastapo gRhItvASTopavAsapUrvakaM rAjasahasrakeNa azvavane niHkrAnto'STamopavAsAnantaraM caryArtha praviH kasyacit rAjJo bhavane kSorAnnena pAraNAM cakAra / cAturmAsaM tapo vidhAya tatraiva vane devadAruvRkSatale zilApaTTa dhyAnasthito yadA tadA sa siMho narakAnniHsRtya bhramitvA mahIpAlapurezanRpAlatanujo brahmadattAyA bhrAtA mahIpAlasaMjJo'bhUdrAjye'sthAt / bhIla huA thA / usane zikArake nimitta ghUmate hue una dhyAnastha vajranAbha muniko viddha kiyAvANase Ahata kiyaa| isa prakAra samAdhise maraNako prApta hokara ve munirAja madhyama aveyakake antargata subhadra vimAnameM utpanna hue| aura vaha bhIla sAtavIM pRthivImeM jAkara nArakI huA / ahamindra deva aveyaka vimAnase cyuta hokara ayodhyApurImeM vajrabAhu aura prabhaMkarIke Ananda nAmakA putra huaa| vaha mahAmaNDalezvarakI lakSmIko bhogakara sAgaradatta munike pAsameM dIkSita ho gyaa| usane darzanavizuddhi Adi solaha bhAvanAoMkA cintana karake tIrthakara prakRtiko bA~dha liyaa| vaha eka dina kSIravanake bhItara pratimAyogako dhAraNa karake sthita thaa| udhara vaha bhUtapUrva bhIlakA jIva narakase nikalakara usI vanameM siMha huA thA / usane una munirAjako mAra ddaalaa| isa prakArase zarIrako chor3akara ve munirAja lAntava svargameM indra hue| aura vaha siMha marakara dhUmaprabhA pRthivImeM nArakI huA / lontavendra garbhAvataraNa kalyANamahotsavapUrvaka vaizAkha kRSNA dvitIyAke dina brahmadattAke garbhameM sthita huaa| usane pauSa kRSNA ekAdazIke dina pArzvanAtha tIrthakarake rUpameM janma liyaa| pArzvanAthake zarIrakA varNa priyaMgu puSpake samAna zyAma aura U~cAI unakI sAta hAtha thii| unakI Ayu sauvarSakI thii| tIsa varSa pramANa kumArakAlake bIta jAnepara pitA usake vivAhake lie pA~ca sau kanyAoMko lAye / una kanyAoM ko dekhakara ve pauSa kRSNA ekAdazIke dina vairAgyako prApta hue| taba ve vimalA nAmakI pAlakIpara car3hakara nagarake bAhira gye| unhoMne azvavanameM pahu~cakara eka hajAra rAjAoMke sAtha tIna upavAsapUrvaka dIkSA grahaNa kara lii| tIna upavAsake pazcAt ve AhArake nimitta kisI rAjAke bhavanameM praviSTa hue| vahA~ unhoMne khIrako lekara pAraNA kii| eka samaya cAturmAsika tapako karake ve bhagavAn usI vana meM devadAru vRkSake nIce eka zilAke Upara dhyAnastha hote hue virAjamAna the| udhara vaha siMhakA jIva narakase nikalakara paribhramaNa karatA huA mahIpAlapurake rAjA nRpAlakA putra aura brahmadattA ( bhagavAnkI mAtA ) kA bhAI huA 1 pha ba sa tu / 2. ba kanyA AnayAmAsa / 3. pa za pussye| 4. btaa| 5. pha zabhidhAnaM / 6. ba zivikAmAruhyASTopavAsapUrvakaM rAjasahazreNa / 7. ba 'aSTamopavAsAnantaraM caryArthaM praviSTaH' ityetAvAn pATho nAsti / 8. ba paTTe prtimaayogmdhyaadydaa|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [2-6,14: svavallabhAviyogena tApaso'pi jAto yo hi yugalaM dagdhavAn / sa mRtvA saMvaranAmA jyotiSkasuro'jani / sa taM luloke, pUrvavairaM smRtvA ghoropasargaH kRtaH / zrAsanakampAt dharaNendrapadmA. vatyo samAgatau / dharaNo munerupari phaNAmaNDapaM cakAra / devI phaNAmaNDapasyoparichatramadhatta / tadA sa munizcaitrakRSNacaturthyAM saMvaropasargajayAt kevalI jaze / tatsamavasaraNavibhUtidarzanAt paJcazatatApasA dokSAMcakruH / saMvaraH samyaktvaM jagrAha / bahavaH kSatriyAH zrAvakAH dIkSitAzca jaataaH| pitrAdayaH samaya' vavandire / zrIpArzvanAthaH kevalI zrIdharaprabhRtibhirdazabhirgaNadharaiH 10 SaSTayuttarapaJcazatapUrvadharaiH 560 navazatottaranavasahasrazikSakaiH 6610 catuHzatottarapaJcasahasrAvadhizAnibhiH 5400 ekasahasrakevalibhiH 1000 tAvadbhireva vaikriyaddhibhiH 1000. saptazatapaJcAzadadhikamanaHparyayadharaiH 750 SaTzatavAdibhiH 600 sulocanAprabhRtipaJcatriMzatsahasrAryikAbhiH 35000 ekalakSazrAvakajanaiH 100000 trilakSazrAvikAbhiH 300000 asaM khyAtakoTidevadevIbhistiryagbhizca caturmAsahonasaptativarSANi vihRtya saMmedazikharamAruhya mAsamekaM yoganirodhaM vidhAya zukladhyAnamavalamya zrAvaNazuklasaptamyAM muktimiyAyeti karAsmAnau sarpAvapi tanmAhAtmyena devagatimalabhetAm , saddaSTeH kiM praSTavyam // 6 // thaa| usakA nAma mahIpAla thaa| yaha jaba rAjAke padapara sthita thA taba usakI priya patnIkA viyoga ho gayA thA / isa iSTaviyogako na saha sakaneke kAraNa vaha tApasa ho gayA thaa| isIne usa sarpayugalako paMcAgni tapa karate hue dagdha kiyA thaa| vaha marakara saMvara nAmakA jyotiSI deva huA thA / usane jaba bhagavAn pArzvanAthako vahA~ dhyAnastha dekhA taba pUrva vairakA smaraNa karake unake Upara bhayAnaka upasarga kiyaa| usa samaya Asanake kampita honese dharaNendra aura padmAvatI vahA~ A phuNce| taba dharaNendrane bhunike Upara apane phaNako maNDapake samAna kara liyA aura padmAvatIne usa phaNarUpa maNDapake Upara chatrako dhAraNa kiyaa| isa prakArase ve munIndra saMvara devake dvArA kiye gaye usa upasargako jItakara caitra kRSNA caturthIke dina kevala jJAnako prApta hue / pArzvanAtha jinendra ke samavasaraNakI vibhatiko dekhakara pA~ca sau tApasa jaina dharmameM dIkSita ho gaye / svayaM usa saMvara jyotiSIne samyagdarzanako grahaNa kara liyA thaa| tathA bahuta-se kSatriya ( rAjA) zrAvaka aura muni ho gaye / pitA azvasena Adine bhagavAnkI pUjA karake vaMdanA kI / pArzvanAtha jinendrane zrIdhara Adi dasa (10) gaNadharoM, pA~ca sau sATha (560 ) pUrvadharoM, nau hajAra nau sau (9900 ) zikSakoM, pA~ca hajAra cAra sau ( 5400) avadhijJAniyoM, eka hajAra (1000) kevaliyoM, utane (1000) hI vikriyARddhidhArakoM, sAta sau pacAsa ( 750) manaHparyayajJAniyoM, chaha sau (600) vAdiyoM, sulocanA Adi paiMtIsa hajAra ( 35000) AryikAoM, eka lAkha (100000) zrAvakajanoM, tIna lAkha ( 300000) zrAvikAoM tathA asaMkhyAta karor3a deva-deviyoM va tiyeMcoMke sAtha cAra mAsa kama sattara varSa taka vihAra kiyA / tatpazcAt sammedazikharapara car3hakara eka mAsa pramANa Ayuke zeSa raha jAne para unhoMne yoganirodha kiyA aura phira zukladhyAnakA Azraya lekara zrAvaNazuklA saptamIke dina mukti prApta kii| isa prakArase jaba kara svabhAvavAle sarpa aura sarpiNIne bhI usa paMcanamaskAramaMtrake mAhAtmyase devagatiko prApta kara liyA taba bhalA samyagdRSTi jIvakA kyA pUchanA hai ? vaha to svarga-mokSako prApta karegA hI // 5 // 1. ba luloke tadupasarga ca prArabdhavAn / tadAsanakaMpAt / 2. ba-samAgate / 3. ba-pratipATho'yam / zanAthakaivalyaM / 4. pha ba prabhRtinavabhigaNadharaiH 5.ba paMcAzadutarasaptazatamanaHparya yajJAnibhiH / 6. ba-pratipATho'yam / zastAryakAdibhiH / 7. ba zrAvakaiH /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-7, 15] 2. paJcanamaskAramantraphalam 7 [15] prapaGkamagnA kariNI suduHkhitA viyaccarAsAditapaJcasatpadA / bhavAntare sA bhavati sma jAnakI tato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 7 // asya kathA- asmin bharate yakSapure rAjA zrIkAntaH devI manoharI / tatra vaNika sAgaradatta-ratnaprabhayoH putrI gunnvtii| tatraivAnyo vaNik nayadatto bhAryA nandanA tatsutau dhanadattavasudattau / sA dhanadattAya kila daatvyaa| purezena mahyameva dAtavyetyAjJAdAyi / taM vane rantuM gataM vasudatto jaghAna / tabhRtyairitaro'pi hataH / ubhAvapi kuraGgI babhUvatuH / sa dhanadatto dezAntaraM jagAma / sA Artena mRtvA kuraGgI jaataa| tannimittaM tau yuddhvA mamratuH / tato vanasUkarAvAstAm , sA sUkarI babhUva / tau tathA mRtimupajagmatuH hastinau jaatau| sA kariNI jaataa| tatrApi tathA mRtvA mahiSo markaTau kuravako avikAvityAdijanmasu babhramatuH / sApi tadA tadA tajjAtIyA strI bhavati sma / tau tathA ca mamratuzca / ekadA gaGgAtaTe kariNI jAtA kardame mgnaa| kaNThagataprANAvasare tarayAH suraGganAmavidyAdharaH[reNa] paJcanamaskArAn dattA / tatphalena mRNAlapurezazambhomantrizrIbhUti-sarasvatyorvedavatIsaMjJA putrI jaataa| sA caryArthamAgatamunerapaMvAdamavadat pitRbhyAM nivaaritaa| dinA jo hathinI atizaya gahare kIcar3ameM phaMsakara atyanta dukhita thI vaha vidyAdharake dvArA diye gaye paMcanamaskAramaMtrake padoMke pabhAvase bhavAntarameM rAjA janakakI putrI sItA huI / isIlie hama una paMcanamaskArapadoMmeM adhiSThita hote haiM / / 7 / / isakI kathA isa bharatakSetrake antargata yakSapurameM zrIkAnta nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma manoharI thA / isI nagarameM eka sAgaradatta nAmakA vaizya thA / usakI patnIkA nAma ratnaprabhA thaa| ina donoMke guNavatI nAmakI eka putrI thii| usI nagarameM nayadatta nAmakA eka dUsarA bhI vaizya rahatA thaa| isakI patnI kA nAma nandanA thA / inake dhanadatta aura vasudatta nAmake do putra the| vaha guNavatI isa dhanadatta ke liye dI jAnevAlI thii| parantu rAjAne AjJA dI ki vaha mere lie hI dI jAya / eka dina jaba rAjA zrIkAnta vanameM krIr3Artha gayA thA taba vasudattane use mAra DAlA / idhara zrIkAntake sevakoMne vasudattako bhI mAra ddaalaa| ve donoM marakara hiraNa hue / taba vaha dhanadatta dezAntarako calA gyaa| isase vaha guNavatI Arta dhyAnase marakara hiraNI huii| usake nimittase ve donoM hiraNa parasparameM lar3akara mare aura vanake zUkara hue| hiraNI marakara zUkarI huI / ve donoM isI prakArase phira bhI maraNako prApta hokara hAthI hue aura vaha zUkarI hathinI huii| phira bhI usI prakArase ve donoM marakara kramazaH bhaiMsA, baMdara, kuravaka ( sArasa ? ) aura meMDhA ityAdi paryAyoMko prApta hue / vaha hathinI bhI usa-usa kAlameM unhIMkI jAtikI strI huii| phira ve donoM usI prakArase maraNako prApta hue| eka samaya vaha guNavatIkA jIva gaMgAke kinAre hathinI huaa| yaha hathinI kIcar3ameM phaMsakara maraNAsanna ho gaI / usa samaya use suraMga nAmake vidyAdharane paMcanamaskAramaMtra diyA / usake prabhAvase vaha mRNAlapurake rAjA zambhuke maMtrI zrIbhUtikI patnI sarasvatIke vedavatI nAmakI putrI huii| kisI samaya eka munirAja caryAke lie aaye| vedavatIne unakI 1. ba kurako / 2. za cabhramatuH / 3. pha za jaataaH| 4. za prANAvasatasyAH / 5. 5 za zaMvormantrI ba zaMvomantri / 6. phauMmAgata: muneza mAgatAmune / 7. paMrapavAdatpitRbhyAM / Jain Education Fernational
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 puNyAstravakathAkozam [2-7, 15: ntaraistasyAH galarogo'bhUjjanenoktaM muninindanato'bhUditi / tadA vratAni jagrAha / sA zambhunA yAcitA / sa mithyAdRSTiriti zrIbhUtirnAdAttadA tena hato divaM gtH| sA matpitA tvayA hata iti janmAntaraiH te vinAzaheturbhaviSyAmIti tapasA divaM gtaa| tato'vatIryAtraiva bharate dAruNagrAme viprasomazarmajvAlayostanujA sarasAbhidhA jaataa| ativimatinA prinniitaa| jAraNakena dezAntaraM jagAma / mArge muni dadarza nininda ca / tatpApena tiryaggatAvATa / kadAcizcandrapurezacandradhvaja-manasvinyozcitrotsavAjani / mantriputrakapilena saha deshaantrmiyaay| tamapi tyaktvA vidagdhanagarezakuNDalamaNDitasya priyA babhUva / pUrvajanmasaMskAreNa gRhItazrAvakavatA tataH sItA jAtA / tatsvayaMvarAdikaM padmacarite jJAtavyamiti / mUDhApi hastinI tatphalenaivaMvidhAsIt, kimanyo bhUtibhAga na syAt // 7 // [16] suduHkhabhArAkramitazca taskaro jalAzayoccAritapaJcasatpadaH / tathApi devo'jani bhUrisaukhyaka stato vayaM paJcapadeSvadhiSThitAH // 8 // nindA kii| taba mAtA pitAne use isa nindya kAryase roNkaa| kucha dinoMke pazcAt use galekA roga utpanna huA / use jana-samudAyane muninindAkA phala pragaTa kiyA / taba usane vratoMko grahaNa kara liyA / rAjA zambhune use zrIbhUtise apane lie maaNgaa| parantu zrIbhUtine mithyAdRSTi honeke kAraNa usake lie apanI kanyA nahIM dii| isase kruddha hokara rAjAne use mAra DAlA / vaha marakara svargako prApta huA / idhara vedavatIne rAjAse kahA ki tumane cUMki mere pitAko mAra DAlA hai, isIlie meM janmAntaroM meM tumhAre vinAzakA kAraNa banU~gI / isa prakArase khinna hokara usane tapako svIkAra kara liyaa| usake prabhAvase vaha svargako prApta huI / tatpazcAt vahA~ se cyuta hokara vaha isI bharata kSetrake antargata dAruNa grAmameM brAhmaNa somazarmA aura jvAlAke sarasA nAmakI putrI huI / usakA vivAha ativibhUtike sAtha kara diyA gayA thaa| parantu vaha eka jAra (vyabhicArI) puruSake sAtha dezAntarako calI gaI / mArgameM usane muniko dekhakara unakI nindA kii| isa pApase use tiryaJcagatimeM paribhramaNa karanA pdd'aa| kisI samaya vaha candrapurake svAmI candradhvaje aura manasvinIke citrotsavA nAmakI putrI huii| vaha maMtrIke putra kapilake sAtha dezAntarameM calI gii| phira usako bhI chor3a karake vaha vidagdhapurake rAjA kuNDalamaNDitakI priyA ho gii| tatpazcAt pUrvajanmake saMskArase usane zrAvakake vratoMko grahaNa kara liyA / antameM vaha sItA huii| usake svayaMvara AdikA vRttAnta padmacaritrase jAnanA caahie| isa prakAra jaba ajJAna hathinI bhI paMcanamaskAramaMtrake prabhAvase ukta vaibhavako prApta huI hai taba phira dUsarA kauna usake prabhAvase vaibhavazAlI na hogA ? saba hI usake prabhAvase yatheSTa vaibhavako prApta kara sakate haiM // 7 // jo dRr3hasUrya cora zUlIke duHsaha dukhase atizaya vyAkula hokara yadyapi jalapAnakI AzAse hI paMcanamaskAramaMtrake padoMkA uccAraNa kara rahA thA, phira bhI vaha usake prabhAvase deva paryAyako prApta karake atizaya sukhakA bhoktA huaa| isIlie hama una paMcanamaskAramaMtrake padoMmeM adhiSThita hote haiM // 8 // 1. 5 za zaMvunA ba shaaNtunaa| 2. ba-pratipATho'yam / zakamatazca / .
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-8, 16 ] 2. pavanamaskAramantraphalam 8 asya kathA / tathA hi- ujjayinInagaryo rAjA dhanapAlo rAzI dhanamatI / vasantotsave tasyA rAzyA divyaM hAramavalokya vasantasenAgaNikayA cintitaM kimanena vinA jIviteneti gRhe gatvA zayyAyAM patitvA sthitA sA / rAtrau dRDhasUryacaureNAgatya pRSTA 'kiM priye, ruSTAsi' / tayoktaM- tava na ruSTA / kiMtu yadi rAzIhAraM me dadAsi tadA jIvAmi nAnyatheti / tAM samuddhIrya rAtrau hAraM corayitvA nirgato hArodyotena yamapAzakoTTapAlena dhRto rAjavacanena zUle prottaH / prabhAte dhanadattazreSThI caityAlaye gacchan tena bhaNito dayAlustvaM tRSitasya me jalapAnaM dehi / tasyopakAramicchatA bhaNitaM zreSTinA dvAdazavarSeradya me guruNA mahAvidyA dattA / jalamAnayataH sA me vismarati / yadyAgatasya tAM me kathayasi tadA AnayAmi jalam / tenoktamevaM karomi / tataH zreSThI paJcanamaskArAMstasya kathayitvA gataH / dRDhasUryastAnuccArayan mRtvA ca saudharme devo jAtaH / herikai' rAjJaH kathitaM deva, dhanadattazreSThI caurasamIpaM gatvA kiMcinmantritavAn / zreSThigRhe tasya dravyaM tiSThatIti paryAlocya rAjJA zreSThadharaNakaM gRharakSaNaM cAjJAtam / tena devenAgatya prAtihArya karaNArthe zreSThi isakI kathA - ujjayinI nagarImeM rAjA dhanapAla rAjya karatA thA / usakI patnIkA nAma dhanamatI thA / kisI dina vasantasenA vezyAne vasantotsava ke avasarapara usa rAnIke divya hArako dekhakara yaha vicAra kiyA ki isake binA jInA vyartha hai / isa prakArase dukhI hokara vaha ghara vApisa pahu~cI aura zayyA ke Upara par3a gaI / rAtrimeM jaba dRr3hasUrya cora usake pAsa AyA taba usane use khinna dekhakara pUchA ki he priye ! tuma kyA mere Upara ruSTa ho gaI ho ? taba usane kahA ki maiM tumhAre Upara ruSTa nahIM huI hU~ / kintu maiM rAnIke divya hArako dekhakara usakI prAptike lie vyAkula ho uThI hU~ / yadi tuma usa hArako lAkara mujhe dete ho to maiM jIvita raha sakatI hU~, anyathA nhiiN| yaha sunakara dRr3hasUrya use AzvAsana dekara usa hAra ko curAne ke lie gayA / vaha usa hArako curAkara vApisa A hI rahA thA ki hArake prakAzameM use yamapAza kotabAlane dekhakara pakar3a liyA / tatpazcAt vaha rAjAkI AjJAnusAra zUlI para car3hA diyA gayA / vaha maranevAlA hI thA ki use prabhAta samaya meM vahA~ se caityAlayako jAte hue dhanadatta seTha dikhA / taba usane dhanadattase kahA ki he dayAlu ! maiM pyAsa se atizaya pIr3ita hU~ / kRpAkara mujhe jala dIjie | usakI usa maraNAsanna avasthAko dekhakara seThane usake hitakI icchA se kahA ki mere gurune mujhe bAraha varSoMmeM Aja hI eka mahAmaMtra diyA hai / yadi maiM jala lene ke lie jAtA hU~ to use bhUla jAU~gA / hA~, yadi tuma mere vApisa Ane taka usakA uccAraNa karate raho aura taba mujhe kaha do to maiM jala leneke lie jAtA hU~ / taba corane kahA ki maiM taba taka usakA uccAraNa karatA rahU~gA / tatpazcAt seTha use paMcanamaskAra maMtra ke padoMko kahakara calA gayA / idhara dRr3hasUrya ukta maMtra ke padoMkA uccAraNa karate hue maraNako prApta hokara saudharma svargameM deva huA / usa samaya cora ke pAsa dhanadatta seThako kucha kahate hue dekhakara guptacaroMne rAjAse nivedana kiyA ki he deva ! dhanadatta seTha corake pAsa jAkara kucha mantraNA kara rahA thA / yaha samAcAra pAkara rAjAko sandeha huA ki seThake gharameM dRr3hasUryake dvArA curAyA huA dravya vidyamAna hai / isIlie usane rAjapuruSoMko seThake pakar3a lAne aura usake gharapara paharA denekI AjJA dI / taba uparyukta deva 83 1. pa ba ' rAjyA' nAsti / 2. za dRDhasUryapuracaureNA / 3. za hairikai / 4. pha cAjJAte tena deveM za cAjJAtaM ne deveM /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 puNyAsravakathAkozam [2-8, 16: gRhadvAre lakuTadharapuruSarUpaM dhRtvA tadgRhe pravizanto rAjapuruSA nivaaritaaH| haThAtpravizanto lakuTena mAyayA mAritAH / evaM vRttAntamAkarNya rAjJA ye'nye bahavaH preSitAste'pi tathA mAritAH / bahubalena kopAdrAjA svymaagtH| tadvalaM samastaM tathaiva mAritam / rAjA nazyaMstene bhaNito yadi zreSThinaH zaraNaM pravizasi tadA rakSAmi, nAnyatheti / tataH zreSThin , rakSa rakSeti bruvANo rAjA vasatikAyAM zreSThisamIpaM gtH| zreSThinA cai kastvaM kimarthametat kRtamiti pRSTaH / tataH zreSThinaH praNamya tena kathitaM so'haM dRDhasUryo bhavatprasAdAtsodharme mahaddhiko devo jAtaH / tava prAtihAryArthametat kRtam / evaM maraNe anyacetasApi taduccAraNe coro'pi devo'bhUdanyo vizuddhitastaduccAraNe svargAdibhAjanaM kiM na syAditi // 8 // [17] kimadbhutaM yadbhavatIha mAnavaH padaiH samastairguNasaukhyabhAjanam / vivekazUnyaH subhagAkhyagopakaH sudarzano'bhUtprathamAddhi satpadAt // 6 // asya kthaa| tathAhi- atraiva bharate aGgadeze campApure rAjA 'dhAtrIvAhano devI Akara seThake gharakI rakSA karaneke lie daNDadhArI puruSa ( paharedAra ) ke veSako dhAraNa karake usake gharake dvArapara sthita ho gyaa| usane rAjAke dvArA bheje gaye una rAjapuruSoMko seThake gharake bhItara jAnese roka diyaa| jaba ve balapUrvaka seThake gharake bhItara jAneko udyata hue taba usane unheM mAyAse daNDake dvArA Ahata kiyaa| isa vRttAntako sunakara rAjAne jina anya bahuta-se rAjapuruSoMko vahA~ bhejA unheM bhI usane usI prakArase mAra DAlA / taba kruddha hokara rAjA svayaM hI vahA~ bahuta-sI senA lekara A phuNcaa| taba devane usakI usa samasta senAko bhI usI prakArase mAra girAyA / jaba rAjA bhAgane lagA taba devane usase kahA ki yadi tuma seThakI zaraNameM jAte ho to tumheM chor3a sakatA hU~, anyathA nhiiN| taba rAjA jinamandirameM seThake pAsa gayA aura bolA ki he seTha ! merI rakSA kiijie| taba seThane usa veSadhArI devase pUchA ki tuma kauna ho aura yaha upadrava tumane kisa lie kiyA hai ? isapara seThako praNAma karake devane kahA ki maiM vahI dRr3hasUrya cora hU~ jise ki Apane marate samaya paMcanamaskAramaMtra diyA thaa| maiM Apake prasAdase saudharma svargameM mahA RddhikA dhAraka deva huA huuN| maiMne yaha saba ApakI rakSAke nimitta kiyA hai / isa prakAra vaha cora bhI jaba anyamanaska ho karake bhI usa mantroccAraNake prabhAvase svargasukhakA bhoktA huA hai taba anya jana vizuddhipUrvaka usakA uccAraNa karanese kyoM na svargAdike sukhako prApta kareMge ? avazya prApta kareMge // 8 // yadi manuSya yahA~ paMcanamaskAramaMtra sambandhI samasta padoMke uccAraNase guNa evaM sukhakA bhAjana hotA hai to isameM kyA Azcarya hai ? dekho, jo zubhaga nAmakA gvAlA vivekase rahita thA vaha bhI ukta maMtrake kevala eka prathama pada (Namo arihaMtANaM ) ke hI uccAraNase sudarzana seTha huA hai // 9 // usakI kathA isa prakAra hai- isI bharata kSetrake bhItara aMga dezake antargata eka campApura nagara hai| vahA~ dhAtrIvAhana nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma abhayamatI thaa| isI 1. pha nasya'stena / 2. ba-pratipATho'yam / pa pha za shresstthi| 3. ba 'ca' nAsti /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ :2-6, 17] 2. pacanamaskAramantraphalam6 abhayamatI zreSThI vRSabhadAso bhAryA jinamatI tadgopAlaH subhaganAmA / sa caikadA vanAd gRhamAgacchannaraNye catuHpathe'stamanasamaye zItakAle dhyAnena sthitaM kaMcanajinamunimadrAkSIta, cintayati smAnena zItenAyaM rAtrI kathaM jIviSyati iti gRhaM gatvA kASThAni kRzAnuM cAdAya tatsamIpaM jagAma / tatrAgnisaMdhukSaNena tacchItabAdhAM nirAkurvan rAtrau ttraivossitH| sUryodaye sa munihastAvuddhRtya taM cAtyAsannabhavyamudvIkSya tasmai upadezamadatta / katham / gamanAdikriyAsu prathamatastvayA 'Namo arahaMtANaM' bhaNitavyamiti / svayaM Namo arahaMtANaM' iti bhaNitvA gaganenAgAt / tathA tadgamanadarzanAttanmantre tasya mahatI zraddhA babhUva tathaiva bhojanAdikriyAsu pravartate ca / tamekadA zreSThI papraccha-tvaM kimiti sarvatra 'Namo arahaMtANaM' iti bhaNasIti / sa tasya svarUpamacIkathat / tadA zreSThI taM prazaMsitavAn sugrAsAdikaM ca dApayAmAsa / ekadATavyAM tasya kazcidakathayatte mahiSyo gaGgAparatIraM gatA iti / tannivartanArtha yadA tatra jhampAmAdattaM tadA tatratyatIkSaNakASThenodare viddhH| tatra 'Namo arahaMtANaM' bhaNan nidAnaM cakAra, etanmantramAhAtmyena zreSThiputro bhaviSyAmIti mRtvA jinamatIgarbhe'sthAt / tadA svapne sudarzanameruM kalpatarUM suragRhaM sAgaraM vahni cApazyat / bhartuH kathite so'vocat yAvo purameM eka vRSabhadAsa nAmakA seTha rahatA thaa| usakI patnIkA nAma jinamatI thaa| seThake yahA~ eka subhaga nAmakA gvAlA thaa| eka dina vaha gvAlA vanase gharake lie vApisa A rahA thA / vahA~ use vanameM caurAhe para eka digambara muni dikhAyI diye| usa samaya sUrya asta ho cukA thA aura samaya zItakA thaa| aise samayameM bhI ve muni dhyAnameM sthita the| unheM dekhakara usa gvAlene vicAra kiyA ki ye aise zItakAlameM rAtrike samaya kaise jIvita raha sakeMge ? yahI vicAra karatA huA vaha ghara gayA aura vahA~se lakar3iyoM va Agako lekara munirAjake pAsa phirase aayaa| usane agniko jalAkara unakI zItabAdhAko dUra kiyA aura svayaM rAtrimeM unhIMke pAsa rhaa| prAtaHkAla honepara jaba sUryakA udaya huA taba una muni mahArAjane apane donoM hAthoM ko uThAkara usa Asanna bhavyakI ora dRSTipAta kiyaa| unhoMne use nikaTabhavya jAnakara yaha upadeza diyA ki tuma gamanAdi kAryoM meM prathamataH Namo arahaMtANaM' isa maMtrako bolA kro| tatpazcAt ve svayaM bhI 'Namo arahaMtANaM' kahate hue AkAzamArgase cale gye| isa prakArase muniko jAte hue dekhakara usa gvAlekI ukta maMtravAkyake Upara dRr3ha zraddhA ho gii| tabase vaha bhojanAdi samasta kAryoM meM ukta maMtravAkyake uccAraNapUrvaka hI pravRtta hone lgaa| usakI aisI pravRttiko dekhakara eka dina seThane pUchA ki tU samasta kAryoM ke prArambhameM 'Namo arahaMtANaM' kyoM kahatA hai ? taba usane seThase usa pUrva vRttAntako kaha diyA / taba seThane usakI bahuta prazaMsA kii| vaha usake lie uttama grAsa Adi ( bhojanAdi ) dene lgaa| eka dina vanameM kisIne usa gvAlese kahA ki terI bhaiMse gaMgAke usa pAra calI gaI haiN| yaha sunakara vaha bhaiMsoMko vApisa le Aneke vicArase gaMgAmeM kUda pdd'aa| vahA~ usakA peTa eka painI lakar3Ise vidha gyaa| vahA~ usane 'Namo arahaMtANaM' maMtrakA uccAraNa karate hue yaha nidAna kiyA ki maiM isa maMtrake prabhAvase seThakA putra ho jaauuN| tadanusAra vaha marakara jinamatIke garbha meM sthita huaa| usa samaya jinamatIne svapnameM sudarzanameru, kalpavRkSa, devabhavana, samudra aura agniko ___1. za shubhgnaamaa| 2. ba mudIkSa / 3. ba-pratipATho'yam / pa pha za tsmaadupdesh| 4. pa za paar| 5. pha ba jhampAmadatta za sampAmAdata /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAnavakathAkozam [2-6, 17 : vasatikAM tatra muni pRcchAva iti / tatastatra gatvA jinaM pUjayitvA saMtuSTuvaturmuniM suguptaM vavandAte / tadanu zreSThI tamapRcchat svapnaphalam / so'kathayat giridarzanena dhIro'maradrumAvalokAlakSmInivAsastyAgI ca suragRhadarzanAtsuravandyaH sAgarAvalokAd guNaratnAdhAro vahnivilokanAdagdhakarmendhanazca putro'syA bhaviSyatIti zrutvA saMtuSTau svagRhe sukhena tasthatastataH puSyazuklacaturthyAM putro jaze / sudarzanAbhidhAnena purohitaputrakapilena saha vardhituM lgnH|| tadA tatrAparo vaizyaH sAgaradatto vanitA sAgarasenA / sa vRSabhadAsaM prati babhANa yadi mama putrI syAt sudarzanAya dAsyAmIti / tatastayormanoramAnAmnI tanujA AsIditi / rUpavatI sApi vardhamAnA'sthAt / ekadA zAstrAstravidyApragalbho yuvA ca sudarzano mitrAdiyuktaH svarUpAtizayena janAn mohayan rAjamArge kApi gacchan suzRGgArAM sakhIjanAdivRtAM manoramAM jinagRhaM gacchantImadrAkSIt / Asakto babhUva, vyAvRttya svagRhaM jagAma, zayyAyAM ptitvaasthaat| tadavasthAM vilokya pitarAvapRcchatAM kimiti taveyamavastheti / yadA sa na kathayati tadA kapilabhaTTa pRSTavantau / tena manoramAdarzanakAraNamiti kathite tadyAcanArtha sAgaradattagRhe gamanodyato'bhUd vRSabhadAso yAvatsudarzanAdvirahAgnidagdhagAtrA manoramApi vyAvRtya svagRhaM gatvA dekhaa| jaba usane patise ina svapnoMke viSayameM kahA taba seThane kahA ki calo jinamandira calakara unakA phala munirAjase pUrcha / taba ve donoM jinamandira gye| vahA~ unhoMne jina bhagavAnkI pUjA aura stuti karake sugupta munikI vandanA kii| tatpazcAt seThane munirAjase ukta svapnoMkA phala puuchaa| uttarameM munirAjane kahA ki meruke dekhanese dhIra, kalpavRkSake dekhanese sampattizAlI hokara dAnI, devabhavanake darzanase devoMke dvArA vaMdanIya, samudra ke darzanase guNarUpa ratnoMkI khAni, tathA agnike dekhanese karmarUpa indhanako jalAnevAlA; aisA isa jinamatIke putra hogaa| yaha sunakara ve donoM santuSTa hokara apane ghara Aye aura sukhapUrvaka sthita hue| tatpazcAt pauSa zuklA caturthIke dina jinamatIke putra utpanna huaa| usakA nAma sudarzana rakhA gyaa| vaha purohitaputra kapilake sAtha uttarottara vRddhiMgata hone lgaa| uparyukta nagarameM eka sAgaradatta nAmakA dUsarA vaizya rahatA thaa| usakI patnIkA nAma sAgarasenA thA / usane vRSabhadAsa seThase kahA ki yadi mere putrI hogI to maiM use sudarzanake lie pradAna karU~gA / tatpazcAt sAgaradatta aura sAgarasenAke eka manoramA nAmakI putrI utpanna huii| vaha sundara kanyA bhI uttarottara vRddhiko prApta hone lgii| eka dina zAstra va zastra vidyAmeM vizArada yuvaka sudarzana apanI atyadhika sundaratAse logoMke manako mohita karatA huA mitrAdikoMke sAtha rAjamArgase kahIM jA rahA thA / usa samaya manoramA vastrAbhUSaNoMse alaMkRta hokara sakhIjanoM Adike sAtha jinamandirako jA rahI thii| use dekhakara sudarzana Asakta ho gyaa| taba vaha lauTakara ghara vApisa calA gayA aura zayyAke Upara par3a gyaa| usakI isa avasthAko dekhakara mAtA pitAne isakA kAraNa pUchA / parantu usane usakA kucha uttara nahIM diyA / taba unhoMne kapila bhaTTase pUchA / usane isakA kAraNa manoramAkA dekhanA batalAyA / yaha sunakara vRSabhadAsa seTha manoramAko mAMganeke lie sAgaradatta seThake ghara jAneko udyata ho gyaa| itane meM sAgaradatta seTha svayaM hI vRSabhadAsake ghara A pahu~cA / usake AnekA kAraNa yaha thA ki jabase manoramAne bhI sudarzanako dekhA thA tabhIse usakA 1. pa pha rtndhro| 2. pa za vilokAdRgdha / 3. za dAsaM prababhANa / .
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pancanamaskAramantraphalam 2-6, 17] 87 zayyAyAM papAta / tadavasthAhetuM vibudhya tAvatsAgaradatta eva tadgRhamAyAt / sudarzanapitApRcchat kimiti tavAtrAgamanamiti / so'vAdIt mama putryA tava putrasya vivAhaM kurviti vaktumAgata iti / tato vRSabhadAso madiSTameva ceSTitaM tvayeti bhaNitvA zrIdharanAmAnaM jyotividamaprAkSIt vivAdinam / tatastena nirUpitam / vaizAkhazuklapaJcamyAM vivAho'bhUttayoranyonyAsaktabhAvena sukhamanvabhUtAM sukAntanAmAnaM. tanujaM cAlabhetAm / ekadA nAnAdezAn viharan samAdhiguptanAmA paramayatiH saMghena sArdhamAgatya tatpurodhAne'sthAt / RSinivedakAdvibudhya rAjAdayo vanditumIyurvanditvA dharmamAkarNya zreSThI sudarzanaM rAjJaH samarghya didIkSe, jinamatyapi / Ayurante samAdhinA divaM yayatuH / itaH sudarzanaH sukAntaM vidyAH suzikSayan sarvajanapriyo bhUtvA sukhenAsthAt / tapAtizayaM nizamya kapilabhaTTavanitA kapilAsaktacittA vartate / ekadA kapile kApi yAte sudarzanastadgRhanikaTamArgeNa kvApi gacchan kapilayA dRSTo vijJAtazca / tadanu sakhIM babhANa amuM kenacidupAyenAnayeti / tadanu sA tadantikaM jagAma avadaJca-he subhaga, tvanmitrasya mahadaniSTaM vartate, tvaM tadvArtAmapi na pRcchasIti / so'bhaNadahaM na jAnAmyanyathA kiM zarIra sudarzanake viyogase santapta ho rahA thaa| vaha bhI ghara vApisa jAkara zayyApara leTa gaI thii| usakI isa duravasthAke kAraNako jAna karake hI sAgaradatta vahA~ pahu~cA thaa| use apane ghara AyA huA dekhakara sudarzanake pitAne pUchA ki ApakA zubhAgamana kaise huA ? uttarameM usane kahA ki Apa merI putrIke sAtha apane putrakA vivAha kara deM, yaha nivedana karaneke lie maiM Apake yahA~ AyA huuN| yaha sunakara vRSabhadAsane usase kahA ki yaha kArya to Apane mere anukUla hI kiyA hai| tatpazcAt usane zrIdhara nAmaka jyotiSIse vivAhake muhUrtako puuchaa| usane vivAhakA muhUrta batalA diyaa| tadanusAra vaizAkha zuklA paMcamIke dina una donoMkA vivAha sampanna ho gyaa| ve donoM parasparameM anurakta hokara sukhakA anubhava karane lge| kucha samayake pazcAt unheM sukAnta nAmaka putrako bhI prApti huI / eka dina aneka dezoMmeM vihAra karate hue samAdhigupta nAmaka maharSi saMghake sAtha Akara campApurake bAhara udyAnameM sthita hue| RSinivedakase isa zubha samAcArako jJAta karake rAjA Adi unakI vaMdanA karaneke lie gye| una sabane munirAjakI vaMdanA karake unase dharmazravaNa kiyaa| tatpazcAt vRSabhadAsa seThane virakta hokara apane putra sudarzanako rAjAke lie samarpita kiyA aura svayaM dinadIkSA grahaNa kara lI / jinamatIne bhI patike sAtha dIkSA grahaNa kara lii| ve donoM Ayuke antameM samAdhike sAtha marakara svargako prApta hue / idhara sudarzanane sukAntako aneka vidyAoMmeM suzikSita kiyA / vaha apane sadvyavahArase samasta janatAkA priya bana gayA thA / isa prakArase usakA samaya sukhapUrvaka bIta rahA thaa| idhara kapila brAhmaNakI patnI kapilAkA citta sudarzanake anupama rUpa-lAvaNyako sunakara usake viSayameM Asakta ho gayA thaa| eka samaya kapila kahIM bAhara gayA thaa| usa samaya sudarzana usake gharake pAsase kahIM jA rahA thaa| kapilAne use dekhakara jaba yaha jJAta kiyA ki yaha sudarzana hai taba usane apanI sakhIse kahA ki kisI bhI upAyase use yahA~ le aao| tadanusAra vaha sudarzanake pAsa jAkara bolI ki he subhaga ! Apake mitrakA mahAn aniSTa ho rahA hai aura Apa usakI bAta bhI nahIM pUchate haiN| taba sudarzanane kahA ki mujhe 1. pa sukhamanvasutaM za sukhamabhUbhUtAM / 2. za didiksse|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ gora auratzam [ 2-6, 17 : tamavalokayituM nAgacchAmIti / tatastadgRhaM jagAma manmitraM ka tiSThatIti cAprAkSIt / sAkathayaduparibhUmau tiSThati / tvamevaikAkI gaccha tadantikamiti / tato mitrAdikaM talabhUmAveva vyavasthApya svayamekAko tatra jagAma / tatra sA palyaGkasyopari haMsatUle suptA sthitA / tadvRttamajAnan sudarzanastattUlikAtale upavizyoktavAn 'he mitra, tava kimaniSTaM pravartate' iti / sAtastaM dhRtvA svakucayorvyavasthApya vabhANa mAM tava saMgAprAptyA mriyamANAM dayAlustvaM rakSeti / sa jajalpa SaNDako'haM bahIM ramya iti nizamya sA taM virajya mumoca / tataH svagRhe sukhenAtiSThat / vada ekadA vasantotsave rAjAdaya udyAnaM jagmurabhayamatI sakalAntaHpuraparivRtA svasakhIkapilayA puSpakamAruhya gacchantI rathArUDhAM sukAntaM putraM svotsaGge upavezya gacchantIM manoramAM luloke avadacca kasyeyaM suputrI' kRtArtheti / kayAciduktaM sudarzanasya priyA manoramA sukAntaputra mAteti / zrutvAbhayamatyA'vAdi dhanyeyamIdRgvidhaputramAteti / kapilayocyate kenacinmama nirUpitaM sudarzano napuMsaka iti tasya kathaM putro'bhavaditi / devyuvAcaivaMvidhaH puNyAdhikaH sa kiM SaNDo bhavati / duSTena kenacittannirUpitamiti / punastayA yathAvannirUpite devyoktaM yaha jJAta nahIM hai, anyathA maiM use dekhaneke lie avazya AtA / tatpazcAt vaha usake ghara gayA / vahA~ pahu~cakara usane pUchA ki merA mitra kahA~ hai ? sakhIne kahA ki vaha Upara hai / Apa akele hI usake pAsa cale jAie / taba vaha mitrAdikoM ko nIce hI baiThAkara svayaM akelA Upara gayA / vahA~ kapilA palaMga ke Upara zreSTha gAdIpara par3I huI thI / usakI kuTilatAkA jJAna sudarzanako nahIM thA / isIlie usane usa gAdIke Upara baiThate hue pUchA ki he mitra ! tumhArA kyA aniSTa ho rahA hai ? taba kapilAne usake hAthako khIMcakara apane stanoMke Upara rakhate hue kahA ki maiM tumhAre saMyogavinA mara rahI huuN| tuma dayAlu ho, ataH mujhe bacAo / yaha sunakara sudarzanane usase kahA ki maiM kevala bAhara dekhane meM hI sundara dikhatA hU~, parantu puruSArthase rahita ( napuMsaka ) hU~ / ataeva tumhAre sAtha ramaNa karaneke yogya nahIM huuN| yaha sunakara sudarzana kI orase virakta hote hue usane use chor3a diyA / taba vaha apane ghara Akara sukhapUrvaka sthita ho gayA / eka bAra vasantotsava ke samaya rAjA Adi nagarake abhayamatI bhI samasta antaHpurase veSTita hokara apanI sakhI (tha) baiThakara gaI / jaba vaha jA rahI thI taba use mArgameM rathase jAtI huI manoramA dikhii| usane pUchA ki yaha sundara putravAlI kisakI suputrI hai ? isakA jIvana saphala hai / taba kisI strIne kahA ki yaha sudarzana seThakI vallabhA manoramA hai aura vaha usakA putra sukAnta hai / yaha sunakara abhayamatI bolI ki yaha dhanya hai jo aise uttama putrakI mAtA hai / taba kapilA bolI ki 'mujhase to kisIne kahA hai ki sudarzana napuMsaka hai, usake putra kaise utpanna huA hai ? uttara meM abhayamatIne kahA ki isa prakArakA puNyazAlI puruSa kaise napuMsaka ho sakatA hai ? kisIne duSTa abhiprAyase vaisA kahA hogA / taba usane usase apanA pUrvakA yathArtha vRttAnta kaha diyA / yaha sunakara abhayamatIne kahA ki tumheM usane dhokhA diyA hai / isapara bAhara udyAnameM gaye / sAthameM rAnI kapilAke sAtha pAlakI meM (athavA apane sukAnta putrako goda meM lekara 1. ba - pratipATho'yam / paphaza tadvastraM / 2. phaza na hi / 3. ba paMDako bahI ramyeti / 4. pha baza gacchatI / 5. basaputrA /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2-6, 17 ] 2. pazvanamaskAramantraphalam citAsi tena tvam / tayoktaM vaJcitA ahaM brAhmaNyavidagdhA,' tvaM sarvotkRSTA / tvatsaubhAgyaM tadanubhavane saphalaM nAnyathA / devyocyate 'anubhUyate evAnyathA mriyate' iti pratijJAyodyAnaM jagAma / tatra jalakrIDAnantaraM svabhavanamAgatya zayyAyAM papAta / tadhAtryA paNDitayAbhANi putri, kimiti sacintAsi / tayA kathite svarUpe paNDitayoktaM virUpakaM cintitaM tvayA / kimityukte sa ekapatnIvrato 'nyanArIvArtAmapi na karoti / kiM ca tava bhavanaM saMveSTaya saptaprAkArAstiSThantIti tadAnayanamapi durghaTaM tathocitamapi na bhavatIti / devyA bhaNyate yadi tatsaMgo na syAttarhi maraNaM kiM na syAditi tadAgrahaM vibudhya paNDitA tAM samuddhIrya kumbhakAragRhaM yayau / puruSapramANAni saptapuruSaprativimbAni kArayati sma / pratipadrAtrAvekaM tat svaskandhamAropya rAjJIbhavanaM pravizantI dvArapAlakena niSiddhA / tato'bhANi tayA mamApi kiM rAzIgRhapravezaniSedho 'sti / tairavAdIyatyAM velAyAm asti / haThAtpravizantI nirloThitA / tadA sA tadapIpatadavadaccAdya rAzI upoSitAsya mRNmayakAmasya pUjAM vidhAya jAgaraM kariSyatyayaM ca tvayA bhagna iti prAtaH sakuTumbasya nAzaM kariSyAmIti / tataH sa bhItaH san tatpAdayolagno'bhaNadadya prabhRti te cintAM na kariSyAmi kSamAM kurviti / tataH svagRhaM gatA / dinakrameNAnekapilAne kahA ki maiM mUrkha brAhmaNI ThagAyI gayI hU~ aura tuma sarvotkRSTa ho, tumhAre saubhAgyako maiM tabhI saphala samajha~gI jaba ki tuma usake sAtha bhoga bhoga sako, anyathA maiM use viphala hI samajha~gI / taba abhayamatIne kahA ki maiM yaha pratijJA karatI hU~ ki yA to sudarzana ke sAtha viSayasukhakA anubhava hI karU~gI, anyathA prANa de dU~gI / yaha pratijJA karake vaha udyAnameM pahu~cI aura vahA~ jala-krIr3A karaneke pazcAt mahalameM Akara zayyAke Upara par3a gaI / taba usakI paNDita dhAyane pUchA ki he putrI ! tU sacinta kyoM hai ? isapara usane apanI usa pratijJAkA samAcAra paNDitA se kaha diyA / use sunakara paNDitAne kahA ki tUne ayogya vicAra kiyA hai| kAraNa yaha ki sudarzana seTha ekapatnIvratakA pAlaka hai, vaha anya strIkI bAta bhI nahIM karatA hai| dUsarI bAta yaha ki tere bhavanako veSTita karake sAta koTa sthita haiM, ataeva usakA yahA~ lAnA bhI duHsAdhya hai | isake atirikta vaisA karanA ucita bhI nahIM hai / yaha sunakara abhayamatIne kahA ki yadi sudarzana seThakA saMyoga nahIM ho sakatA hai to merA maraNa anivArya hai / jaba paNDitAne usake isa prakAra ke Agrahako dekhA taba vaha use AzvAsana dekara kumhArake ghara gaI / vahA~ usane kumhArase puruSake barAbara puruSakI sAta mUrtiyA~ banavAyIM / tatpazcAt vaha pratipadAkI rAtako unameM se eka mUrtiko apane kaMdhe para rakhakara abhayamatIke bhavanameM jA rahI thI / use dvArapAlane bhItara jAnese roka diyA / taba paNDitAne usase pUchA ki kyA mere lie bhI rAnIke mahala meM jAnA niSiddha hai ? taba usane kahA ki hA~, itanI rAtri meM terA bhI vahA~ jAnA niSiddha hai / itane para bhI jaba vaha na rukI aura haThapUrvaka bhItara praviSTa hone lagI taba usane use balapUrvaka rokanekA prayatna Aja rAnIkA upavAsa thA, use isa miTTI ke / ise tUne phor3a DAlA hai / kiyA / isapara vaha vahA~ gira gaI aura bolI ki kAmadevakI pUjA karake rAtrijAgaraNa karanA thA aba prAtaH kAla meM tujhe kuTumbake sAtha naSTa karAU~gI / yaha sunakara vaha bhayabhIta hotA huA usake pairoMpara gira gayA aura bolA ki mujhe kSamA kara, Ajase maiM terI cintA nahIM karU~gA - tujhe mahalake bhItara jAnese na rokU~gA / tatra baha ghara calI gaI / dinAnusAra ( dUsare, tIsare Adi dina) usane isI 1. brAhmaNyadagdhA zabrAhmaNavidagdhA / 2. ba tarhi kiM maraNaM na / 3. ba pratipadinarAtrAvekaM / 4. pha zaM niSiddho / 12 69
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 puNyAtravakathAkozam [ 2-6, 17 / naiva vidhinAnyAnapi dvArapAlAn vazIcakAra / sudarzano'STamyAM kRtopavAso'stamanasamaye zmazAne rAtrau pratimAyogenAsthAt / rAtrau tatra paNDitA jagAmAvAdIcca dhanyo'si tvaM yadabhayamatI tavAnuraktA babhUvAgaccha tayA divyabhogAn bhuGkSvetyAdinAnAvacanaizcittavikSepe'pyakSobho yadA tadA tamutthApya svaskandhamAropyAnIya tacchayyAgRhe cikSepa | abhayamatI bahuprakArastrIvikAraistaccittaM cAlayituM na zaktA, udvijya paNDitAM pratyavadadamuM tatraiva nikSipeti / sA bahiH prabhAtAvasaraM nirIkSya babhANa- pratyUSaM jAtaM netuM nAyAti, kiM kriyate / tataH zayyAgRha eva kAyotsargeNa taM vyavasthApyAbhayamatI svadehe nakhakSatAn kRtvA pUtkAraM vyadhAt me zIlavatyAH zarIramanena vidhvaMsitamiti / tataH kenacidrAjJaH kathitaM sudarzana evaM kRtavAniti / tena bhRtyAnAmAdezo dattastaM pitRvane mArayateti / tataste kezagraheNAkRSya taM tatra nimyurupavezya zirohananAya yenAsinA kRto ghAtaH sa tatkaNThe hAro babhUva / anyAnyapi muktapraharaNAni vrataprabhAvena puSpAdirUpaiH pariNAmitAni / tataH kazcit yakSaH zrAsana kampAt tadupasargamavabudhyAgatya bhRtyAn kIlitavAn / tadAkarNya sudarzanenaiva mantreNa kIlitA iti matvA ruSTena rAjJAnye'pi preSitAH / te'pi tena kIlitAH / tato'tibahubalena rAjA svayaM sarIkese anya dvArapAloMko bhI apane vazameM kara liyA / idhara sudarzana seTha aSTamIkA upavAsa karake sUryAsta ho jAnepara rAtri ke samaya smazAnameM pratimAyogase sthita ( samAdhistha ) thA / usa samaya rAtameM paNDitA vahA~ gaI aura usase bolI ki tuma dhanya ho jo abhayamatI tumhAre Upara anurakta huI hai, tuma calakara usake sAtha divya bhogoMkA anubhava karo / isa prakAra se paNDita aneka madhura vacanoMke dvArA use AkRSTa kiyA, parantu vaha jaba nizcala hI rahA taba usane use uThAkara apane kandhe para rakha liyA aura phira mahalameM lAkara abhayamatIke zayanAgAra meM chor3a diyA / taba abhayamatIne usake samakSa aneka prakArakI strIsulabha kAmoddIpaka ceSTAe~ kIM, parantu vaha usake cittako vicalita karane meM samartha nahIM huI / antameM udvigna hokara usane paNDitA se kahA ki ise le jAkara vahIM para chor3a Ao / paNDitAne jo bAhara dRSTipAta kiyA to prAtaH kAla ho cukA thA / taba usane kahA ki isa samaya saberA ho cukA hai, aba use le jAnA sambhava nahIM hai, kyA kiyA jAya yaha dekhakara abhayamatI kiMkartavyavimUr3ha ho gaI / antameM usane use zayanAgAra meM hI kAyotsarga rakhakara apane zarIrako nakhoMse noMca DAlA / phira vaha cillAne lagI ki isane mujha zIlavatI ke zarIra ko kSata-vikSata kara DAlA hai / taba kisIne jAkara rAjAse kaha diyA ki sudarzanane aisA akArya kiyA haiM / taba rAjAne sevakoMko AjJA dI ki ise smazAnameM le jAkara mAra DAlo | tadanusAra ve usake bAloM ko khIMcakara use smazAnameM le gaye / phira vahA~ baiThA karake unhoMne usake zirako kATaneke lie jisa talavArakA vAra kiyA vaha usake galemeM jAkara hAra bana gaI / isa prakArase aura bhI jitane prahAra kiye gaye ve saba hI usake vrata ke prabhAvase puSpA - dikoM ke svarUpa pariNata hote gye| taba koI yakSa apane Asanake kampita honese usake upasargako jJAta karake vahA~ A phuNcaa| usane una rAjapuruSoMko kIlita kara diyA / yaha samAcAra sunakara rAjAne samajhA ki sudarzanane hI unheM maMtrake dvArA kIlita kara diyA hai| isase use bahuta krodha AyA / taba usane dUsare kitane hI sevakoM ko bhejA / kintu unheM bhI usane kIlita kara diyA / tatpazcAt rAjA svayaM hI bahuta-sI senAke sAtha nikala par3A / udhara mAyAvI yakSa bhI caturaMga 1. ba. rAtri0 / 2. ba so'sistatkaNThe |
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 : 2-6, 17 ] 2. paJcanamaskAramantraphalam / nirgata itaro'pi mAyayA cAturaGgaM balaM vidhAya vyUha-prativyUhakrameNa raNaraGge'sthAt / tadanu ubhayoH senayorjagaJcamatkArakArI saMgrAmo'jani / bRhadvelAyAmubhayabalamapyAvartate sma / tadobhayomukhyayohastinAvanyonyaM sNmukhiibhuutau| tatra devo'vocadahaM devo'tipracaNDo maddhaste mA mriyasva, sudarzanasya cintAM vihAya sukhena rAjyaM kurviti / bhUpenocyate tvaM devazcetkiM jAtam , devAH kiM pArthivAnAM kiMkarA na syuH / kuru yuddhaM, darzayAmi te madbhujapratApamiti / tata ubhayormahadraNe rAjA vipakSasya hastinaM bANairApUryApIpatat / tato'nyaM dvipaM caTitvA tatpratApamAlokyAnandena yakSo yuddhavAn / tadvAraNaM ca pAtayati smAnyavAraNamAruhya rAjA yuyudhe / yatastasya cchatradhvajau ciccheda vAraNaM ca jaghAna / rAjA rathamAruhya yuddhavAnitaro'pi / ubhAvapi vidyAbANayuddhena jagattrayAzcaryamutpAdayAMcakratuH / bRhadvelAyAM rAjA yakSarathaM babhaJja / tadanu bhUmAvasthAttaM bhUpo jaghAna / tadA tau dvau jAtau / evaM dviguNa-dviguNakrameNa sarvA raNabhUmiyAptA tena / tadA rAjA bhayabhIto naSTuM lagno'nyastu pRSThato lagno'vadadyadi zreSTinaM zaraNaM pravizasi tadA jIvasi, nAnyatheti / tataH sa taM zaraNaM praviSTaH 'zreSThin, rakSa rakSa' iti / tadA zreSThI hastAvuddhatya yakSaM nivArya kastvamiti pRSTavAn / yakSaH zreSThinaM praNamya svarUpaM nirUpitavAn , rAzo'bhayamatIvRttAntaM pratipAdya balaM punarjIvayitvA zreSThinaM pUjayitvA tadane puSpasenAko nirmita karake vyUha aura prativyUhake kramase raNabhUmimeM A ddttaa| phira kyA thA ? donoM hI senAoMmeM Azcaryajanaka ghora yuddha hone lgaa| isa prakAra bahuta samaya bIta jAnepara bhI jaba donoM senAoMkA cakra pUrvavat hI calatA rahA-- donoMkI sthiti samAna hI banI rahI- taba una donoM pramukhoMke hAthI eka-dUsareke abhimukha sthita hue| unameMse yakSane rAjAse kahA ki maiM atizaya krodhI deva hU~, mere hAthase tU vyartha prANa na de, sudarzanakI cintAko chor3akara tU sukhapUrvaka rAjya kara--use daNDa denekA vicAra chor3a de| yaha sunakara rAjA bolA ki yadi tU deva hai to isase kyA ho gayA, kyA deva rAjAoM ke dAsa nahIM hote haiM ? tU mere sAtha yuddha kara, maiM tujhe apane bAhubalako dikhalAtA huuN| taba una donoMmeM ghora yuddha huaa| usameM rAjAne zatruke hAthIko bANoM kI varSAse paripUrNa karake girA diyA / taba yakSa dUsare hAthIpara car3hA aura usake pratApako dekhakara AnandapUrvaka yuddha karane lgaa| usane bhI rAjAke hAthIko girA diyaa| taba rAjA dUsare hAthIke Upara car3hakara yuddha karane lgaa| taba yakSane usake chatra aura dhvajAko naSTa karake hAthIko bhI mAra giraayaa| taba rAjAne sthapara car3hakara yuddha prArambha kiyaa| yaha dekhakara zatrune bhI usI prakArase yuddha kiyaa| isa prakAra donoMne vidyAmaya bANoMse yuddha karake tInoM lokoM ko Azcaryacakita kara diyA / bahuta samaya bItanepara rAjAne yakSake rathako tor3a DAlA / taba vaha bhUmimeM sthita huaa| rAjAne use mAra DAlA / taba ve do ho gye| isa kramase uttarottara ve dUne-dUne gye| isa prakAra unase samasta raNabhUmi hI vyApta ho gii| aba to rAjA bhayabhIta hokara bhAgane meM udyata ho gayA / taba vaha yakSa bhI usake pIche laga gayA / vaha bolA ki yadi tU seThakI zaraNameM jAtA hai to terI prANarakSA ho sakatI hai, anyathA nhiiN| taba vaha he seTha ! mujhe bacAo mujhe bacAo, yaha kahatA huA sudarzana seThakI zaraNameM gyaa| usa samaya seThane hAthoM ko uThAkara yakSako rokate hue usase pUchA ki tuma kauna ho| isake uttarameM yakSane seThako namaskAra karake saba vRttAnta kaha diyaa| tatpazcAt yakSane rAjAse rAnIke durAcaraNakI saba yathArtha ghaTanA kaha 1. za citAM / 2. pa bazapIpatan / 3. za pratipadya /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 puNyAtravakathAkozam [2-6, 17: vRSTayAdikaM vidhAya svargalokaM gtH| rAzI vRkSe'valambya mRtvA pATaliputre vyantarI jaze / paNDitA palAyya pATalIputra eva devadattAbhidhavezyAgRhe'sthAt svarUpaM nirUpitavato ca / devadattA kapilAbhayamatyorhAsyaM vidhAya pratijJA cakAra yadi sudarzanaM muniM pazyAmi tattapo vinaashyissyaamiiti| ito rAjA sudarzanaM pratyavadadyadajJAnena mayAkRtaM tatsarve kSamitvArdharAjyaM gRhANa / sudarzano brUte 'zmazAnAdAnayanasamaya eva yasminnupasarge jIviSyAmi pANipAtreNa bhodaye' iti kRtapratizastato dIkSe" ityanena prakAreNa vyavasthApito'pi jinAlayaM gataH jinaM pUjayitvA'bhivandya vimalavAhanAbhidhaM yati cApRcchat manoramAyA upari me bahumohahetuH ka iti / sAha- atraiva vidhyadeze kAzIkozalapurezabhUpAlavasundharyorapatyaM lokpaalH| sa bhUpAlaH putrAdiyutaH zrAsthAne AsitaH siMhadvAre pUtkurvatIH prajAH apazyat / tatkAraNe pRSTe anantabuddhimantriNocyate'smAdakSiNena sthitavindhyagirau vyAghranAmA bhillastadvanitA kurnggii| sa prajAnAM bAdhAM karotIti pUtkurvanti prjaaH| tato rAzA bahubalenAnantanAmA cmuuptistsyodii| phira vaha rAjAke sainyako jIvita karake aura sudarzana seThakI pUjA karake usake Age puSpoMkI varSA Adiko karatA huA svargalokako vApisa calA gayA / idhara rAnIne jaba isa atizayako dekhA taba usane vRkSase laTakakara apane prANa de diye| isa prakArase marakara vaha pATalIputra ( paTanA ) nagarameM vyantarI utpanna huI / vaha paNDitA dhAya bhI bhayabhIta hokara bhAga gaI aura usI pATalIputra nagarameM eka devadattA nAmakI vezyAke ghara jA pahu~cI / vahA~ usane devadattAse pUrvokta saba vRttAnta kahA / usako sunakara devadattAne kapilA aura abhayamatIko ha~sI ur3Ate huye yaha pratijJA kI ki yadi maiM usa sudarzana muniko dekhUgI to avazya hI usake tapako naSTa kruuNgii| __ idhara isa Azcaryajanaka ghaTanAko dekhakara rAjA sudarzana seThase bolA ki maiMne ajJAnatAvaza jo Apake sAtha yaha durvyavahAra kiyA hai usa sabako kSamA karake mere Adhe rAjyako svIkAra kiijie| isake uttarameM sudarzana seTha bolA ki he rAjan ! maiMne smazAnase lAte samaya hI yaha pratijJA kara lI thI ki yadi maiM isa upadravase jIvita rahA to pANipAtrase bhojana karU~gA- muni ho jaauuNgaa| isIlie aba dIkSA letA huuN| isa prakAra rAjAke rokanepara bhI usane jinAlayameM jAkara jinendrakI pUjA-vaMdanA kii| phira usane vimalavAhana nAmaka munIndrakI vaMdanA karake unase pUchA ki bhagavan ! manoramAke Upara jo merA atizaya prema hai usakA kyA kAraNa hai ? muni bole- isI bharata kSetrake bhItara vindhya dezake antargata kAzI-kozala nAmakA eka nagara hai / usameM bhUpAla nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma vasundharI thaa| inake eka lokapAla nAmakA putra thaa| eka dina rAjA bhUpAla putrAdikoMke sAtha sabhAbhavanameM baiThA huA thaa| taba usane siMhadvArake Upara cillAtI huI prajAko dekhakara maMtrIse isakA kAraNa puuchaa| tadanusAra ananta anantabuddhiH maMtrI bolA ki yahA~se dakSiNameM eka vindhya nAmakA parvata hai| vahA~ eka vyAghra nAmakA bhIla rahatA hai| usakI strIkA nAma kuraMgI hai| vaha prajAko pIr3ita kiyA karatA hai| isIlie vaha cillA rahI hai| taba rAjAne usake Upara AkramaNa karaneke lie bahuta-sI senAke sAtha ananta nAmaka senApatiko bhejA / use bhIlane jIta liyaa| taba rAjA svayaM hI jAneko 1. ba svalrlokaM / 2. ba 0dattAvidhAvezyAgRhe'sthAttasya [syA] statsvarUpaM / 3. pa za smshaanaa| 4. pha kRtaH pratijJA tato va kRtprtijnyaastto| 5. va dIkSye / 6. ba ityanekapra0 / 7. pa za bhUpAlabalavasu0 /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ :2-6, 17] 2. paJcanamaskAramantraphalam 6 pari preSitaH / taM sa jigaay| tato rAjA svayaM cacAla / taM nivArya lokapAlo jagAma raNe taM jadhAna / sa mRtvA vatsadeze kasmizcit goSThe zvA babhUva / zrAbhIryA saha kauzAmbIpuramiyAya / tatraiva jinagRhamAzrityavAsthAt / tatrApi mRtvA campAyAM lodha iti narajAtivizeSaH siMhapriyasiMhinyoH putro'jani / bAlasyaiva pitarau mamratuH / so'pi dinAntarairmamArAsyAmeva campAyAM vRSabhadAsasya subhaganAmA gopAlo'bhUJcAraNAntikaM Namo arahaMtANaM' iti mantraM prApya sarvakriyAsu taM prathamamuccArayan vartate sma / Ayurante gaGgAyAM mRtvA nidAnena tvaM jAto'si / sA kuraGgI tanuM vihAya vArANasyAM mahiSI jaataa| tatrApi mRtvA campAyAM rajakasAMvalayazomatyorduhitA vatsinI bhUtvArjikAsaMsargeNArjitapuNyena tvatpriyAsIditi nizamya manoramAM nivArya bhUpAdibhiH kSamitavyaM kRtvA tatraiva diikssitH| rAjApi dharmaphale sAzcaryacittaH svatanujaM rAjAnaM sukAntaM zreSTinaM ca kRtvA tatraiva dIkSitaH tadantaHpuramapi / sarve'pi tatraiva pAraNaM cakrurgurubhirviharantaH sthitaaH|| sudarzanaH sakalAgamadharo bhUtvA guroranujJayA ekavihArI jAtaH / nAnAtIrthasthAnAni vandamAnaH pATalIputraM prApya tatra caryArtha puraM praviSTaH / paNDitA taM vilokya devadattAyAH kathayati sma so'yaM sudarzana iti / devadattA svapratijJAM smRtvA dAsyA sthApayAMcakAra udyata huA / rAjAko jAte hue dekhakara lokapAlane use roka diyA aura vaha svayaM vahA~ calA gyaa| usane usa bhIlako yuddhameM mAra ddaalaa| vaha marakara vatsa dezameM kisI goSTha (gAyoM ke rahanekA sthAna ) ke bhItara kuttA huA / eka dina vaha gvAlinIke sAtha kauzAmbI purameM gayA aura vahA~ hI eka jinAlayake Azrita raha gyaa| vahA~para vaha samayAnusAra maraNako prApta hokara lodhI nAmakI manuSyajAtimeM siMhapriya aura siMhinI dampatikA putra huaa| usake mAtA pitA bAlyAvasthAmeM hI mara gaye the| tatpazcAt vaha bhI kucha dinoMmeM mRtyuko prApta hokara isI campApurameM vRSabhadAsa nAmaka seThake subhaga nAmakA gvAlA huaa| usane eka cAraNa munike pAsase 'Namo arahaMtANaM' isa maMtrako prApta kiyaa| vaha saba hI kAryoMke prArambhameM prathamataH ukta maMtrakA uccAraNa karane lgaa| Ayuke antameM vaha gaMgA nadImeM marakara kiye gaye nidAnake anusAra tuma hue ho / udhara vaha kuraMgI ( bhIla strI.) mara karake vArANasI nagarImeM bhaiMsa huI thii| phira vahA~ bhI vaha marakara campApurameM sA~vala aura yazomatI nAmaka dhobIyugalake vatsinI nAmakI putrI huii| saubhAgyase use AryikAkI saMgati prApta huii| isase jo usane mahAn puNya upArjita kiyA usake prabhAvase vaha marakara tumhArI manoramA priya patnI huI hai| isa prakAra apane pUrva bhavoMke vRttAntako sunakara sudarzana seThane manoramAko samajhAyA aura tadanantara vaha rAjA AdikoMse kSamA karAkara vahIMpara dIkSita ho gyaa| sudarzanako prApta hue dharmake phalako pratyakSa dekha karake rAjAke manameM bahuta Azcarya huA / isIlie usane bhI apane putrako rAjA tathA sukAntako seTha banAkara vahIMpara dIkSA le lI / rAjAke antaHpurane bhI dIkSA grahaNa kara lii| tatpazcAt sabane vahIMpara pAraNA kii| ve saba guruke sAtha vihAra karate hue saMyamakA paripAlana kara rahe the| sudarzana samasta AgamakA jJAtA hokara gurukI AjJAse akelA hI vihAra karane lgaa| vaha aneka tIrthasthAnoMkI vaMdanA karatA huA pATalIputra nagarameM phuNcaa| vahA~ vaha AhArake lie nagarameM praviSTa huaa| paNDitAne use dekhakara devadattAse kahA ki yahI vaha sudarzana hai| 1. ba-pratipATho'yam / za sthAnAdi / 2. za pADalIputraM / 3. ba-pratipATho'yam / za 'puraM' nAsti /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ gorate kom [ 2-6, 17 : munirajAnan sthito'ntaH pravezyAvarakAnta upavezitaH / devadattayA bhaNitam- he sundara, tvamadyApi yuvA, kiM te tapasA mayopArjitaM bahudravyamasti, tena sArdhaM mAM bhudhi / muniruvAca - he mugdhe, zarIramidamazuci duHkhapuJja tridoSAdhiSThitaM kRmikulaparipUrNa vinazvaram / tato nocitaM bhogopabhogAnubhavanAya paratra siddhAvevAsahAyaM tatastapo vidhIyata iti / devadattayA pazcAttat kurviti bhaNitvotthApya tUlikAyAM nikSiptaH / tadA sa upasarganivRttAvAhArAdau pravRttiriti gRhIta saMnyAsastathA nagarAdyapravezapratijJo'pyabhUt / trINi dinAni nAnAstrIvikAraistayopasarge kRte 'pyakampacitto'sthAdyadA tadA rAtrau pitRvane kAyotsargeNa sthApayAmAsa / yAvattadA sa tatra tiSThati tAvatsA vyantarI vimAnena gagane gacchatI vimAnaskhalanAttaM luloke / vibudhya avadat-re sudarzana, tavArttanAbhayamatI mRtvAhaM jAtA / tvaM tadA kenaciddevena rakSito'si, idAnIM tvAM ko rakSatIti vijalpya nAnopasargastasya kartuM prArabdhaH / tadA saM tenaiva yakSeNa nivAritaH / sA tenaiva saha yuddhaM cakAra, saptamadine palAyitA / itaH sa munidevadattAne apanI pratijJAkA smaraNa karake dAsIke dvArA munikA paDigAhana karAyA / muniko unake kapaTakA jJAna nahIM thA / isIlie ve vahA~ sthita ho gaye / phira usane unheM bhItara le jAkara zayanAgAra meM baiThAyA / tatpazcAt devadattAne unase kahA ki he subhaga ! tuma abhI taruNa ho, tumheM abhI isa tapase kyA lAbha hai ? maiMne bahuta-sA dhana kamAyA hai / tuma usako lekara mere sAtha bhogoMkA anubhava karo / yaha sunakara munine kahA ki he sundarI ! (athavA he mUrkhe ! ) yaha zarIra apavitra, duHkhoM kA ghara, tridoSa (vAta, pitta aura kapha ) se sahita, kIr3oMse paripUrNa aura nazvara hai / isalie use bhogopabhogajanita sukhakA sAdhana banAnA ucita nahIM hai, kyoMki aisA karane se vaha paraloka ke sukhamaya banAne meM sahAyaka nahIM hotA hai, balki vaha use dukhamaya hI banAtA hai / ataeva usa paralokakI siddhi ( mokSaprApti ) ke lie isa durlabha manuSya-zarIrako tapazcaraNameM pravRtta karanA sarvathA yogya hai / isa prakArase vaha paralokakI siddhimeM avazya sahAyaka hotA hai / munike isa sadupadezako devadattAne hRdayaMgama nahIM kiyA / kintu isake viparIta usane 'tuma tapako chor3akara mere sAtha viSayabhoga karo' yaha kahate hue unheM uThAkara zayyAke Upara rakha liyA / taba munine isa upasargake dUra honepara hI maiM AhArAdimeM pravRtta hoU~gA, isa prakAra sanyAsako grahaNa kara liyA / sAtha hI unhoMne yaha bhI pratijJA kara lI ki abase maiM nagarAdimeM praveza nahIM karU~gA / isa prakAra devadattAne aneka prakArake kAmoddIpaka strIvikAroM ko karake munike Upara tIna dina upasarga kiyA / phira bhI jaba unakA citta calAyamAna nahIM huA taba usane unheM rAta ke samaya smazAna meM kAyotsargase sthita karA diyA / taba ve muni vahA~ kAyotsarga se sthita hI the ki itane meM vimAnase AkAzameM jAtI huI usa vyantarIne akasmAt apane vimAnake ruka jAne se unakI ora dekhA / dekhate hI use yaha jJAta ho gayA ki yaha vahI sudarzana seTha hai / taba usane unase kahA ki he sudarzana ! tere kAraNa ArtadhyAnase marakara vaha abhayamatI maiM (vyantarI) huI hU~ / usa samaya to kisI devane terI rakSA kI thI, aba dekhatI hU~ ki terI rakSA kauna karatA hai / isa prakAra kahate hue usane munirAjake Upara aneka prakArase ghora upasarga karanA prArambha kara diyA / usa samaya isa upasarga ko bhI usI yakSane nivArita kiyA / taba vaha usI yakSake sAtha 94 9. ba bhunakti / 2. pa ba za puMjastridoSA0 / 3 ba siddhAveva sahAyaM / 5. zabnAttAM / 6. za sA / 7. ba sa eva yakSo nivAritavAn / 4. pha yAvattAvattadA /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 : 2-6, 17 ] 2. paJcanamaskAramantraphalam 6 rutpannakevalo gandhakuTIrUpasamavasaraNAdivibhUtiyuktazcAsIt / zrIvardhamAnasvAminaH paJcamo'ntakRtkevalI' / tadatizayavilokanAt devI sadRSTirbabhUva / paNDitA devadattA ca dIkSAM babhratuH / manoramApi tajjJAnAtizayamAkarNya sukAntaM nivArya tatra gatvA dIkSitA, anye'pi bahavaH / sudarzanamunirbhavyapuNyapreraNayA vihRtya pauSyazuklapaJcamyAM muktimitaH dhAtrIvAhanAdiSu kecinmuktimitAH kecitsaudharmAdisarvArthasiddhiparyantaM gtaaH| arjikAH saudharmAdyacyutAntakalpeSu keciddevAH kAzciddevyazca babhUvuriti / gopo'pi taduccAraNe evaMvidho'bhavadanyaH kiM na syAditi // 8 // saudharmAdiSu kalpakeSu vimalaM bhuktvA sukhaM cintitaM cyutvA satkulavallabho hi subhagazcakrAdhinAtho nrH| bhUtvA zAzvatamuktilAbhamatulaM sa prApnuyAdAdarAd yo'yaM satpadasaukhyasUcakamidaM pAThIkarotyaSTakam // 2 // iti puNyAsravAbhidhAnagranthe kezavanandidivyamuniziSyarAmacandramumukSuviracite paJcanamaskAraphalavyAvarNanASTakaM samAptam // 2 // yuddha karane lagI / antameM vaha sAtaveM dina pITha dikhAkara bhAga gaI / idhara usa upasargake jItanevAle munirAjako kevalajJAna prApta ho gyaa| taba devoMne gandhakuTIrUpa samavasaraNAdikI vibhUtikA nirmANa kiyaa| ve zrIvardhamAna jinendra ke tIrthameM pA~caveM antakRtkevalI hue haiN| isa atizayako dekhakara vaha vyantarI samyagdRSTi ho gaI / paNDitA aura devadattAne bhI dIkSA grahaNakara lii| sudarzana munike kevalajJAnakI vArtAko sunakara manoramAne bhI sukAntako sambodhita karate hue vahA~ jAkara dIkSA dhAraNa kara lI / anya bhI kitane hI bhavya jIvoMne sudarzana kevalIke nikaTa dIkSA le lii| phira sudarzana kevalIne bhavya jIvoMke puNyodayase prerita hokara vahA~ se vihAra kiyA / antameM ve pauSa zuklA paMcamIke dina mokSapadako prApta hue / rAjA dhAtrivAhana AdikoMmeMse kitane hI muktiko prApta hue aura kitane hI saudharma kalpako Adi lekara sarvArthasiddhi taka gaye / AryikAoMmeMse kucha to saudharma svargase lekara acyuta svarga paryanta jAkara deva ho gaI aura kucha deviyA~ huI / isa prakAra jaba gvAlAne bhI ukta maMtravAkyake prabhAvase aisI apUrva sampattiko prApta kara liyA hai taba anya vivekI manuSya kyA na prApta kareMge ? unheM to saba hI prakArakI iSTasiddhi prApta honevAlI hai // 8 // jo bhavya jIva mokSapadako pradAna karanevAle isa uttama aSTaka ( ATha kathAoMke prakaraNa) ko par3hatA hai vaha saudharmAdi kalpoMke nirmala abhISTa sukhako bhogatA hai| tatpazcAt vaha vahA~se cyuta hokara uttama kulameM manuSya paryAyako prApta hotA huA uttama cakravartIke vaibhavako bhogatA hai aura phira antameM avinazvara va anupama mokSa sukhako prApta karatA hai // 2 // isa prakAra kezavanandI divya munike ziSya rAmacandra mumukSa dvArA viracita puNyAsrava nAmaka __ granthameM paMcanamaskAramaMtrake phalakA varNana karanevAlA aSTaka samApta huA // 2 // 1.phanta:kRtkevalI ba 0ntakRtakevalI / 2. za dhAtivAhanAdavyaM / 3. ba pratipATho'yam / paphaza saudhrmsrvaarthsiddhi| 4. pha za ajikA ba ayikA / 5. ba 'keciddevA' nAsti / 6. phadyogyaM za dyogry|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [3-1, 18: [18] zrIsaubhAgyapadaM vizuddhiguNakaM duHkhArNavottArakaM sArvajJaM budhagocaraM susukhadaM prApyAmalaM bhASitam / kAntAre guNavarjito'pi hariNo vAlIha jAtastato dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale // 1 // asya kathA- atraivAryakhaNDe kiSkindhapure kapidhvajavaMzodbhavavidyAdharANAM mukhyo rAjA vaalidevH| sa caikadA mahAmunimAlobhya dharmazruteranantaraM 'jinamuni jainopAsakaM ca vihAyAnyasmai namo na karomi' iti gRhItavrataH sukhenAsthAt / ito laGkAyAM rAvaNastatpratijJAmavadhAryAmanyata 'mama namaskAra' kartumanicchan gRhItapratijJaH' iti / tatastatra saprAbhRtaM viziSTaM prasthApitavAn / sa gatvA vAlidevaM vijJaptavAn jagadvijayidazAsyenAdiSTaM shRnnu| tathAhi- AvayorAmnAyabhUtAH parasparaM snehenaivAvartiSateti tadAcArastvayA pAlanIyaH / kiM ca, mayA te pituH sUryasya zatru mahApracaNDaM yamaM nirghATaya rAjyaM dattam / tamupakAraM smRtvA svabhaginIM zrImAlAM mahyaM dattvA mAM praNamya sukhena rAjyaM kartavyaM tvayeti / zrutvA vAlidevo'vo. cattaduktaM sarvamucitaM, kiMtu svayamasaMyata iti tasya namaskArakaraNavacanamayuktam , tadvihA ___ sarvajJake dvArA prarUpita vastusvarUpa lakSmI va saubhAgyakA sthAnabhUta, vizuddhi guNase saMyukta, dukharUpa samudrase pAra utAranevAlA tathA vidvAnoMkA viSaya hokara nirmala va uttama sukhako pradAna karanevAlA hai| usako sunakara eka guNahIna jaMgalI hiraNa bhI yahA~ bAlI huA hai| isalie maiM lokameM usa sarvajJakathita tattvakI prApti se jinadevakA bhakta hokara uttama cAritrako dhAraNa karatA huA dhanya hotA hU~ // 1 // isakI kathA isa prakAra hai- isI AryakhaNDake bhItara kiSkindhApurameM vAnara vaMzameM utpanna hue vidyAdharoMkA mukhya rAjA vAlideva rAjya karatA thaa| eka dina usane kisI mahAmunikA darzana karake unase dharmazravaNa kiyaa| tatpazcAt usane ukta munirAjake samakSa yaha pratijJA kI ki maiM digambara muni aura jaina zrAvakako chor3akara anya kisIke lie bhI namaskAra nahIM kruuNgaa| vaha isa pratijJAke sAtha sukhapUrvaka rAjya kara rahA thaa| idhara laMkAmeM rAvaNako jaba yaha jJAta huA ki vAli mujhe namaskAra nahIM karanA cAhatA hai tathA usane isake lie pratijJA le rakkhI hai, taba usane vAlike pAsa bheTake sAtha eka dUtako bhejaa| dRtane jAkara vAlidevase nivedana kiyA ki jagadvijayI rAvaNane jo Apake lie Adeza diyA hai use sunie.- hama donoMmeM paraspara jo vaMzaparamparAse snehapUrNa vyavahAra calA A rahA hai usakA tumheM pAlana karanA caahie| isake atirikta maiMne tumhAre pitA sUrya ( sUryaraja ) ke atizaya parAkramI zatru yamako bhagAkara use rAjya diyA thA / usa upakArake lie kRtajJa hokara tuma apanI bahina zrImAlAko mere lie do aura mujhe namaskAra karake sukhapUrvaka rAjya kro| yaha sunakara vAlidevane kahA ki tumhAre svAmIne jo kucha kahA hai vaha saba ThIka hai / kintu vaha svayaM vratahIna hai, ataeva usake lie isa prakAra namaskAra karanekA 1. phamavadhArya anyatamaM namaskAra, zamavadhAryamanyatamaM namaskAraM / 2. zatatra prAbhataM / 3. za tathAhi rAvayo / 4. pha nava vivtisste| iti, paza nava vivatiSate iti / 5. pha tvaduktaM / 6. pha' kintu' naasti|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-1, 18] 3. zrutopayogaphalam . yAnyat sarve karomItyukte dUto'vadannamaskAra eva kartavyo'nyathA virUpakaM te syAt / vAlinoktaM yad bhavati tad bhavatu, yAhIti visarjitaH sH| tato dazamukhaH sarvamavadhArya sakalasainyenAgatya kiSkindhAdvahirasthAt / vAlI svamantrivacanamullacya svabalena nirjagAma abhyarNayoH senayorubhayamantribhimantro dRSTo'nayormadhye ekaH prativAsudevo'nyazcaramAGgastato'nayo raNe mRtyurnAsti balaM tvAvarteta tato dvAveva yuddhaM kurutAmiti / tAvabhyupagamayAMcakratuH / tatastayomahat yuddhaM babhUva / bRhadvelAyAM vAlI dazakandharaM babandha mumoca ca / tamitavyaM vidhAya svabhrAtre sugrIvAya rAjyaM vitIrya taM dazAsyasya prismj'diikssitH| sakalAgamadhara ekavihArI ca bhUtvA kailAse pratimAyogaM dadhau / tadA ratnAvalInAmakanyAvivAhanimittaM gacchato dazAsyasya tasyopari skhalitaM vimAnam / kimityavalokanArtha bhUmAvavatIrya tamapazyat / avabudhya taM cAnena kopena skhalitamiti tataH krudhvA nagena sArdhamamumutthApya samudra nikSipAmIti bhUmyAM vivesh'| svazaktyA vidyAbhizca nagamuddadhe dshaasyH| Adeza denA yogya nahIM hai / maiM namaskArake atirikta anya saba kucha karaneko udyata huuN| yaha sunakara dUta bolA- Apako rAvaNa ke lie namaskAra karanA hI cAhie, anyathA ApakA aniSTa honA anivArya hai / taba vAline kahA ki jo kucha bhI honA hogA ho, tuma jAo; yaha kahakara usane dUtako vApisa kara diyA / dUtase isa saba samAcArako sunakara rAvaNa samasta senAke sAtha AyA aura kiSkindhApurake bAhara Thahara gayA / udhara vAli maMtriyoMkI salAhako na mAnakara apanI senAke sAtha yuddhake lie nikala pdd'aa| donoM orakI senAoMke eka dUsareke abhimukha honepara unake maMtriyoMne vicAra kiyA ki ina donoMmeM eka to pratinArAyaNa hai aura dUsarA caramazarIrI hai, ataeva inameM se yuddhameM kisIkA bhI maraNa sambhava nahIM hai; parantu senAkA nAza avazya hogaa| isIlie una donoMko hI parasparameM yuddha karanA cAhie / isa bAtako una donoMne bhI svIkAra kara liyaa| tadanusAra una donoMke bIca ghora yuddha huaa| isa prakAra bahuta samaya bItanepara vAline rAvaNako bA~dha liyA aura tatpazcAt use chor3a bhI diyA / phira vAline usase kSamA-yAcanA karake apane bhAI sugrIvako rAjya dekara use rAvaNake lie samarpita kara diyA aura svayaM dIkSita ho gayA / tatpazcAt vaha samasta AgamakA pAragAmI hokara ekavihArI ho gyaa| eka dina vaha kailAza parvatake Upara pratimAyogako dhAraNa karake samAdhistha thaa| usa samaya rAvaNa ratnAvalI nAmakI kanyAke sAtha vivAha karaneke lie vimAnase jA rahA thaa| usakA vimAna vAli munike Upara Akara ruka gyaa| taba vimAna rukaneke kAraNako jJAta karaneke lie vaha nIce pRthivIpara utarA / use vahA~ vAli muni dikhAyI diye| usane samajhA ki isane hI krodhase mere vimAnako roka diyA hai| isase use bahuta krodha utpanna huaa| taba vaha use parvatake sAtha uThAkara samudra meM pheMka deneke vicArase pRthvIke bhItara praviSTa huaa| isa prakAra rAvaNa apanI zaktise aura vidyAoMke balapara usa parvatake uThAne meM udyata ho gyaa| usa samaya vAli muniko kAyabala 1. pha vAli / 2. 5 za yuddhe / 3. pha vAli ba vlii| 4. 5 ba za svabhrAtuH / 5. ba dazAsya samaya za dazAsya parisamaya / 6. ba'ca' nAsti / 7. za gacchasato dazAsya tsyopri| 8. va avaghyavAnena / 9. pa za kruddhA / 10. pa za muccApya ba muccArya / 11. ba vivezya /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 puNyAtravakathAkozam [3-1, 18 : kAyabaladdhi prApto vAlimunistatratyacaityAlayavyAmohena vAmapAdAGguSThazaktyAdho nyakSipat / tadabharAkAnto nirgantumazaktaH aarttddshaasyH| tadadhvanimAkarNya vimAnAsthitamandodaryAditadantaHpuramAgatya muni puruSabhikSAM yayAce / tadA muniraGguSThasaMgaM zithilIcakAra' / tato nirgataH saH / munestapaHprabhAvenAsanakampAddevA Agatya paJcAzcaryANi kRtvA taM praNemuH / rautIti rAvaNaH iti dazAsyaM rAvaNAbhidhaM cakruH / svarlokaM jagmuH / rAvaNo'tiniHzalyo bhUtvA gataH / munirapi kevalI bhUtvA vihRtya mokssmgmditi| ___ itthaMbhUto vAlI kena puNyena jAta iti cedvibhISaNena sakalabhUSaNaH kevalI pRSTo vAlidevapuNyAtizayamacIkathat / tathAhi- atraivAryakhaNDe vRndAraNye eko hariNastatratyatapodhanAgamaparipATi pratidinaM zRNoti / tajanitapuNyenAyurante mRtvA atraiva airAvatakSetre'zvatthapure vaizyavirahitazIlavatyorapatyaM megharatnanAmA jAto'NuvratenaizAnaM gtH| tato'vatIrya pUrva videhe kokilAgrAme vaNikkAntazokaratnAkinyorapatyaM suprabho'bhUttapasA sarvArthasiddhiM gataH / tato vAlidevo'bhUditi paramAgamazabdazravaNamAtreNa hariNo'pyevaMvidho'bhUdanyaH kiM na syAditi // 1 // Rddhi prApta ho cukI thii| parvatake uThAnese usake Upara sthita jinabhavana naSTa ho sakate haiM, isa vicArase unhoMne apane bAyeM pairake a~gUThekI zaktise parvatako nIce dbaayaa| usake bhArase dabakara rAvaNa vahA~se nikalane ke lie asamartha ho gayA / taba vaha rudana karane lgaa| usake Akrandanako sunakara vimAnameM sthita mandodarI Adi antaHpurakI striyoMne Akara munirAjase patibhikSA maaNgii| taba vAli munIndrane apane aMgUTheko zithila kara diyaa| isa prakAra vaha rAvaNa bAhara nikala sakA / munirAjake tapake prabhAvase devoMke Asana kampita hue| taba una sabane Akara paMcAzcaryapUrvaka munirAjako namaskAra kiyaa| rAvaNa cU~ki kailAsake nIce dabakara rone lagA thA, ataeva 'rautIti rAvaNaH' isa niruktike anusAra zabda karaneke kAraNa ukta devoMne usakA rAvaNa nAma prasiddha kiyaa| tatpazcAt ve svargalokako vApisa cale gye| phira rAvaNa bhI atizaya zalya rahita hokara calA gyaa| udhara munirAjane bhI kevalajJAnake utpanna honepara vihAra karake muktiko prApta kiyA / vAli kisa puNyake prabhAvase aisI alaukika vibhUtiko prApta huA, isa prakAra vibhISaNane sakalabhUSaNa kevalIse prazna kiyaa| isapara unhoMne vAlidevake puNyAtizayako isa prakAra batalAyAisI AryakhaNDake bhItara vRndAvanameM eka hiraNa rahatA thA / vahA~para sthita sAdhu jaba AgamakA pATha karate the taba vaha hiraNa use pratidina sunA karatA thaa| isase utpanna hue puNyake prabhAvase vaha Ayuke antameM marakara isI jambUdvIpa sambandhI airAvata kSetrake bhItara azvatthapurameM vaizya virahita aura zIlavatIke megharatna nAmakA putra huaa| vaha aNuvratoMkA pAlana karake IzAna svargako prApta huaa| pazcAt vahA~ se cyuta hokara vaha pUrva-videhake bhItara kokilA grAmameM vaizya kAntazoka aura ratnAkinIke suprabha nAmakA putra huaa| tatpazcAt vaha tapake prabhAvase sarvArthasiddhi vimAnameM ahamindra huaa| vahA~ se cyuta hokara vaha vAlideva huA hai / isa prakAra paramAgamake zabdoMke sunane mAtrase jaba eka hiraNa pazu bhI aisI samRddhiko prApta huA hai taba dUsarA vivekI jIva kyA na hogA ? vaha to saba prakArakI hI samRddhiko prApta kara sakatA hai // 1 // . 1. ba zithilaM cakAra / 2. za rAvaNo itiauM / 3. pha vAli / 4. za Ayurantena / 5. pha svacchapure pa zazvasthapure / 6. za megharabhanAmA /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 : 3-2, 19] 3. zrutopayogaphalam 2 [16] padmAvAsataTe vizuddhalatike nAnAdrumaiH zobhite haMso bodhavivarjito'pi samudaM zrutvA mumukSuditam / jAtaH puNyasudehako hi suguNaH khyAtaH prabhAmaNDalo dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale // 2 // asya kathA-atraivAryakhaNDe mithilAnagaryA rAjA janako devI videhii| tasyA garbhasaMbhUtau yugalamutpannam / tatra kumAro dhUmaprabhAsureNa mAraNArtha nIyamAnena[mAno] tanmukhAvalokanena prAptadayena svakuNDalau tatkarNayonikSipya parNalaghuvidyAyAH samarpito yatrAyaM vardhate tatrA, nikSipeti / sA taM kRSNarAtrI gagane yAvannayati tAvadvijayArdhadakSiNazreNistharathanUpurapurezendugatinA kuNDalaprabhayA dRSTaH / tadanu tena hastau prasAritau / devI taddhaste taM nikSipya gatA / tena sa bAlaH svavallabhApuSpavatyAste putro'yamiti samarpitastatputro'yamiti sarvatra ghoSaNA ca kRtA / sa tatra prabhAmaNDalAbhidhAnena vRddhi jagAma / sarvakalAkuzalo yuvA cAsIt / itastatpitarau tadviyogAtiduHkhaM ckrtuH| budhasaMbodhitau tanujAyAH sIteti nAma uttama latAoMse sahita va aneka vRkSoMse suzobhita kisI tAlAba ke kinArepara rahanevAlA eka haMsa ajJAna hokara bhI mumukSu munike dvArA uccArita Agamavacanako saharSa sunakara uttama zarIrase suzobhita evaM zreSTha guNoMse sampanna prasiddha prabhAmaNDala (bhAmaNDala) huaa| isIlie jinadevakA bhakta maiM isa pRthivItalake Upara ukta jinavANIkI prAptise cAritrako dhAraNa karake kRtArtha hotA hU~ // 2 // isakI kathA- isI AryakhaNDake bhItara mithilA nAmakI nagarImeM rAjA janaka rAjya karatA thA / rAnIkA nAma videhI thA / videhIke garbha rahanepara usase bAlaka aura bAlikAkA eka yugala utpanna huaa| inameMse kumArako dhUmaprabha nAmakA asura mAra DAlaneke vicArase uThA le gayA / mArgameM jaba vaha usa bAlakako le jA rahA thA taba use usakA mukha dekhakara dayA A gii| isase usane usake kAnoM meM apane kuNDaloMko pahinA karake parNalaghu vidyAko samarpita karate hue use AjJA dI ki jahA~para yaha vRddhiMgata ho sake vahA~para le jAkara ise rakha aa| tadanusAra vaha kRSNa pakSakI a~dherI rAtameM use AkAzamArgase le jA rahI thii| taba use kuNDaloMkI kAntise indugati vidyAdharane dekha liyA / yaha vidyAdhara vijayAdha parvatakI dakSiNazreNimeM sthita rathana purakA svAmI thA / bAlakako dekhakara usane apane donoM hAthoMko phailA diyaa| taba devI use usake hAthoM meM chor3akara calI gii| indugatine use le jAkara apanI priya patnI puSpAvatIko dete hue usase kahA ki lo yaha tumhArA putra hai| rAnIke putra utpanna huA hai, aisI usane sarvatra ghoSaNA bhI karA dI / vaha vahA~ prabhAmaNDala isa nAmase prasiddha hokara vRddhiMgata huaa| vaha kAlAntarameM samasta kalAoM meM kuzala hokara yuvAvasthAko prApta ho gayA / idhara mithilAmeM usake mAtA-pitA usake viyogase atizaya dukhI hue| unhoMne vidvAnoMse prabodhita hokara jisa kisI prakArase usa zokako chor3A / phira ve putrIkA sItA yaha nAma 1. za vizuddha tilake / 2. ba-pratipATho'yam / za sudehiko| 3. phaza prAptodayena / 4. ba-pratipATho'yam / za puSpAvatyAste / 5..pa buddha /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 puNyAmavakathAkoza [ 3-2, 16 : vidhAya sukhenAsatuH / sApi vRddhiM gatA / ekadA janakaH svadezabAdhA kAritaraGgatamAkhyabhillasyopari gacchannayodhyApurezasvamitradazarathasya likhitamasthApayat / tadarthamavadhArya dazarathastasya sAhAyyaM kartuM gamanArtha prayANabherInAdaM kArayati sma / tamAkarNya tannandanau rAmalakSmaNau taM nivArya svayaM jagmaturjanakasya mimilatuH / tatpUrvameva janakastena yuyudhe / tadbhrAtaraM kanakaM bhillo babandha" / tat zrutvA rAmastena yuddhavAMstaM babandha janakasya bhRtyaM cakAra kanakamamUmucazca tathA tena pUrvadhRtakSatriyAnapi / janakena rAmapratApaM dRSTvA sItA tubhyaM dAtavyetyuktvA prasthApitau / sItArUpAvalokanArthamAgatasya nAradasya vilAsinIbhirdazArdhe datte' kupitvA gataH kailAse / tadrUpaM paTe likhitvA rathanUpuracakravAlapuraM gataH / udyAne prabhAmaNDalakrIDAbhavanasamIpavRkSazAkhAyAmavalambya tirobhUtvA sthitaH / prabhAmaNDalo'pi tad dRSTvA mUcchitaH / indugatinA zrAgatya kenedamAnItamityukte nAradenoktaM bhadraM bhavatu yuSmAkam mayAnItaM yuvarAjayogyeyamiti sarvaM kathayitvA gato nAradaH / 'kathaM sA prApyate' iti vidyAdharezena mantrAlocane kriyamANe capalagatinoktaM mayAtra sa zrAnIyate, rakhakara sukhapUrvaka sthita hue| vaha putrI bhI kramazaH vRddhiko prApta huI / eka samayakI bAta hai| ki taraGgatama nAmakA eka bhIla rAjA janakake dezameM Akara prajAko pIr3ita karane lagA thA / taba janaka ne usake Upara AkramaNa karaneke vicArase apane mitra ayodhyApurake svAmI rAjA dazarathake pAsa patra bhejA / patrake abhiprAyako jAnakara rAjA dazaratha janakakI sahAyatArtha vahA~ jAneko udyata ho gayA / isake lie usane prayANabherI karA dI / bherIke zabdako sunakara dazarathake putra rAma aura lakSmaNa pitAko rokakara svayaM gaye va janakase mile / unake pahu~cane ke pUrva hI janakane ukta bhIla ke sAtha yuddha prArambha kara diyA thaa| isa yuddhameM bhIlane janakake bhAI kanakako bA~dha liyA thA / isa bAtako sunakara rAmane bhIlake sAtha yuddha karake use bA~dha liyA aura rAjA janakakA sevaka banA diyA / rAmane kanakako bhI bandhanamukta karA diyA / usI prakArase usane pUrva meM ukta bhIlake dvArA pakar3e gaye anya rAjAoM ko bhI badhanamukta karA diyaa| rAmake pratApako dekhakara rAjA janakako bahuta santoSa huA / taba usane 'maiM tumhAre sAtha sItAkA vivAha karU~gA' kahakara una donoMko ayodhyA vApisa bheja diyA / , eka dina nArada sItAke rUpako dekhaneke lie Aye the / unako vilAsiniyoM (dvArapAla striyoM) ne bhItara jAnese roka diyaa| isase kruddha hokara ve kailAsa parvata ke Upara cale gaye / vahA~ unhoMne citrapaTapara sItAke rUpako aGkita kiyA / usako lekara ve rathanUpura- cakravAlapura meM gaye / vahA~ jAkara ve udyAnake bhItara prabhAmaNDalake krIDAgRhake samIpameM eka vRkSakI zAkhA ke sahAre chupakara sthita ho gaye / prabhAmaNDalane jaise hI usa citrako dekhA vaise hI vaha mUrchita ho gayA / taba indugatine vahA~ Akara pUchA ki isa citrako yahA~ kauna lAyA hai ? yaha sunakara nAradane use 'tumhArA kalyANa ho' aisA AzIrvAda dekara kahA ki ise maiM lAyA hU~ / yaha bAlA yuvarAjake yogya hai / yaha saba kahakara nArada vApisa cale gaye / tatpazcAt indugati usa kanyAkI prAptikaM viSayameM vicAra karane lagA / taba capalagati nAmaka sevakane kahA ki Apa mujhe AjJA dIjie, maiM rAjA janakako yahA~ le AtA hU~ / isa 1. phaza sukhenAsthAt / 2. za likhata / 3. ba syAmImilatuH / 4 pa bhillena baMdha pha bhillena babaMdha: za bhillena bandhaH / 5. ba- pratipATho'yam / za dazArdhadatte / 6. ba taM dRSTvA /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-2, 16] 3. zrutopayogaphalam 2 labdhAdezo'zvarUpeNa gataH / janakena bddhH| tadA bhillaikenAgatya asmin sthale hastI tiSThatIti vijJapte rAjA dhartuM gataH, tadbhayAttaM cttitH| tenApi siddhakUTe saMsthApya svasvAmine AnIta iti nirUpite viyaccarapatinApi svagRhamAnIya prAghUrNakakriyAnantaraM sItA yaacitaa| janakenoktaM rAmAya datteti / kiM tena bhUmigocareNeti nindite janakenoktaM kiM vidyAdharaiH pakSibhiriva khe saMcaradbhistIrthakarAdayo bhUgocarA eva / vidyAdharezenoktaM vajrAvartasAgarAvartadhanuSI adhyAropite cettasmai dAtavyeti / pratipannaM janakena / vidyAdharezamahattaracandravardhano'pi te gRhItvA gataH / vRttAntaM zrutvA videhyAdibhirduHkhaM kRtam / svayaMvarabhUmau dhanuSoH sphaTATopamAlokya bhIti gate kSatriyasamUhe rAmeNa vajrAvarta lakSmaNena dvitIyamadhyAropitam / tatsAmarthyadarzanAt dRSTazcandravardhanaH svaputrIraSTau lakSmIdharAya dAsyAmItyuktvA gataH / rAmAdayaH svapuraM gatAH / tato dhanuSorgamanaM rAmasItayovivAhaM cAkarNya sahasrAkSauhiNIbalena yuddhArthamAgacchan prakArase AjJA pAkara vaha ghor3e ke rUpameM vahA~ calA gyaa| use janakane bA~dhakara rakha liyA / usa samaya eka bhIlane Akara janakase nivedana kiyA ki amuka sthAnameM hAthI sthita hai| taba rAjA use pakar3aneke liye gyaa| vaha hAthIke bhayase uparyukta ghor3eke Upara savAra huaa| ghor3A bhI use lekara AkAzameM ur3a gyaa| usane janakako siddhakUTake Upara chor3akara usake le AnekI vArtA apane svAmIse kaha dii| taba vaha vidyAdharoMkA svAmI candragati bhI janakako apane gharapara le aayaa| vahA~ usane janakakA yathAyogya atithi-satkAra karake tatpazcAt usase sItAkI yAcanA kii| uttarameM rAjA janakane kahA ki vaha rAmake lie dI jA cukI hai| yaha sunakara candragati bolA ki vaha to bhUmigocarI hai, usase kyA abhISTa siddha ho sakatA hai| isa prakAra candragatike dvArA kI gaI bhUmigocariyoMkI nindAko sunakara janakane kahA- vidyAdhara kauna-se mahAn haiM, unameM aura AkAzameM saMcAra karanevAle pakSiyoMmeM koI vizeSatA nahIM hai| kyA Apako yaha jJAta nahIM hai ki tIrthaMkara Adi saba zalAkApuruSa bhUmigocarI hI hote haiM ? isapara vidyAdharoMke svAmI candragatine kahA ki adhika prazaMsA karanese kucha lAbha nahIM hai, yahA~para jo ye vajrAvarta aura sAgarAvarta dhanuSa haiM unheM yadi vaha rAma car3hA detA hai to usake liye sItAko de denaa| isa bAtako janakane svIkAra kara liyaa| taba candragatikA mahattara ( sevaka ) candravardhana una donoM dhanuSoMko lekara janakake sAtha mithilApura gayA / isa vRttAntako sunakara videhI AdikoM ko bahuta dukha huA / svayaMvarabhUmimeM una donoM dhanuSoMke ghaTATopako dekhakara kSatriyoM kA samUha bhayabhIta huaa| parantu isa svayaMvarameM Aye hue una rAjAoMke samUhameM rAmane vajrAvarta dhanuSako tathA lakSmaNane dUsare sAgarAvarta dhanuSako car3hA diyaa| unakI asAdhAraNa zaktiko dekhakara candravardhanako bahuta santoSa huaa| taba vaha maiM lakSmaNake liye apanI ATha putriyA~ dUMgA, yaha kahakara vijayArdhapara vApisa calA gyaa| rAma Adi bhI apane nagarako vApisa cale gaye / tatpazcAt jaba prabhAmaNDalako donoM dhanuSoMke jAne evaM rAma-sItAke vivAhakA samAcAra jJAta huA taba vaha eka hajAra akSauhiNI pramANa senAke sAtha yuddhake liye cala pdd'aa| isa prakAra 1. pa mayA vazo nIyate labdhAdeze za mayAtra sa nIyate labdhAdezo ba mayA sAtrAnIyate lbdhaadesho| 2. pha za mhttrN| 3. ba sphuTATopa / 4. ba-pratipATho'yam / za bhIti jagAma kSatriyasamahe /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 puNyAtravakathAkozam [3-2, 16 : prabhAmaNDalo vidagdhanagaraM dRSTvA jAtismaro babhUva / vyAghuTaya gatvA svabhaginIti nirUpitavAn / indugatistasmai rAjyaM dattvA sarvabhUtahitazaraNya-bhaTTArakasamIpe pravajitaH / gururbahusaMghanAyodhyApurodyAne dazarathena saha bandhubhirAgatya vanditaH / indugatiM dRSTAnena kimiti dIkSitamiti pRSThe kAraNaM nirUpitaM muninA prabhAmaNDala-sItAsaMbandhaH / atrAntare prabhAmaNDalo'yaM munivacanAddazaratha-rAma-lakSmaNebhyo namaskRtvopaviSTAyAH sItAyAH praNAmaH kRtH| ___ tadanu prabhAmaNDalena svasyendugatipuSpavatyoH snehakAraNaM pRSTaH sItApratibimbadarzanAdAsaktazca / muniH prAha-dAruNagrAme vipravimuci-manasvinyoH putro'tibhUtirjAtaH / tatra raNDA jvAlA, tatputrI sarasA pariNItA tena / pitAputrau daanaarthmaatttuH| sarasA jAreNa kayena gatA / ubhAbhyAM pathi munirAkruSTaH tatpApena tiryaggatau babhramatuH / kvacitsarasA candrapurezacandradhvajamanasvinyoH putrI citrotsavA jaataa| kayo'pi tatpradhAnadhUmakezisvAhayoH putraH kapilo'bhUt / so'pi citrotsavAM nItvA vidagdhanagare sthitaH / dAnaM gRhItvA''gatya vibhUtinA yuddhArtha Ate hue use mArgameM vidagdha nagarako dekhakara jAtismaraNa ho gyaa| taba usane vahA~se vApisa lauTakara yaha pragaTa kara diyA ki jisake viSayameM mujhe anurAga huA thA vaha merI bahina hai| yaha saba merI ajJAnatAke kAraNa huA hai| isa ghaTanAse indugatiko vairAgya utpanna huaa| taba usane prabhAmaNDalake liye rAjya dekara sarvabhUtahitazaraNya bhaTTArakake samIpameM dIkSA grahaNa kara lii| sarvabhUtahitazaraNya bhaTTAraka vihAra karate hue bahuta-se saMghake sAtha ayodhyApurIke udyAnameM phuNce| taba rAjA dazarathane parivArake sAtha jAkara unakI vaMdanA kii| tatpazcAt dazarathane unake saMghameM indugatiko dekhakara munirAjase usake dIkSita honekA kAraNa puuchaa| unhoMne usakI dIkSAkA kAraNa prabhAmaNDala aura sItAkA sambandha btlaayaa| isa bIcameM usa prabhAmaNDalane munike vacanase rAjA dazaratha, rAma aura lakSmaNako namaskAra karake pAsameM baiThI huI sItAko praNAma kiyA / tatpazcAt prabhAmaNDalane munirAjase indugati aura puSpavatIke prati apane anurAga tathA sItAke citrako dekhakara usake prati Asakta hone kA bhI kAraNa pUchA / muni bole- dAruNa grAmameM brAhmaNa vimuci aura manasvinIke eka atibhUti nAmakA putra thaa| usI nagarameM eka jvAlA rAMr3a ( vezyA ) thii| isake eka sarasA nAmakI putrI thii| usake sAtha atibhUtine apanA vivAha kiyA thaa| eka dina pitA aura putra donoM bhikSAke nimitta gaye the| isa bIcameM sarasA kaya nAmaka jArake sAtha nikala gii| una donoMne mArgameM kisI munikI nindA kii| usase utpanna pApake kAraNa ve donoM tiyecagatimeM ghUme / phira vaha sarasA kahIM nandrapurake svAmI candradhvaja aura manasvinIke citrotsavA nAmakI putrI utpanna huii| vaha kaya jAra bhI ukta rAjAke maMtrI dhUmakezI aura svAhAke kapila nAmakA putra huaa| vaha bhI citrotsavAko le jAkara vidagdha nagarameM Thahara gyaa| idhara vibhUti ( atibhUti ) dAnako lekara jaba ghara vApisa 1. phaza pravAjitaH / 2. pha miti kAraNaM pRSTeti nirUpitaM za miti kAraNe pRSTe tirUpitaM / 3. ba-pratipATho'yam / pa pha za pvissttaayaa| 4. pa praNAmaH kRtaM pha za praNAma kRtH| 5. za prnniitaa| 6. ba-pratipATho'yam / pa pha za munirAkRSTaH / 7. ba cittotsavA ( evamagre'pi ) / 8. ba bhUmakezi / 9. bagatyAtivibhUtinA /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-2, 16 ] 3. zrutopayogaphalam 2 103 zokaH kRtaH / tadanu patnIgatimeM iti nirgataH / Artena mRtvA tiryaggatau bhramitvA ekadA tArAsyesarovare haMso jAtaH munivacanAni zrutvA kiMnaratvaM prApya tasmAdAgatya tannagarezaprakAzasiMha- priyamatyoH kuNDalamaNDito bhUtvA rAjye sthitaH / sa kapilo gatadravyaH kASThAnyAnetuM gataH / bAhyAlyartha gacchatA kuNDalamaNDitena citrotsavAdarzanAdAsaktacetasA svagRhaM nItvA sthitam / kapilo gRhamAgatya kASThabhAraM nikSipya tAmapazyan vilapannakena bhaNitaH ArjikAbhirgateti / bhUvalayaM paribhrabhya rAzA nIteti jJAtvA pUtkAraM kurvannirdhATito gatvA munirabhUttadArtena mRtvA dhUmaprabho jAtaH / tadbhayAt dampatIbhyAmaraNye nazyadbhayAM munisamIpe zrAvakavratAni gRhItAni / kiyatkAlaM rAjyAnantaraM mRtvA prabhAmaNDala- sIte jAte ityAsaktirjAtA / vimucyAdayaH putraputrI snehAddezAntaraM gatAH / saMvaranagarodyAne muniM praNasya tapasA devo devyau ca bhUtvA saudharmAdAgatya deva indugatirjAtaH manasvinI puSpavatI, jvAlA videhI jAteti snehakAraNaM nizamya sarve'pi mahAvibhUtyA puraM praviSTAH / vidyAdharapavanavegAjjanako jJAtvA draSTuM viyadAgato 2 AyA taba vaha vahA~ strIko na pAkara zokAkula huA / tatpazcAt vaha jo patnIkI avasthA huI vahI merI bhI avasthA kyoM na ho, yaha socakara ghara se nikala gayA / vaha ArtadhyAnake sAtha marakara tiryaMcagatimeM paribhramaNa karatA huA eka bAra tArA nAmaka tAlAba ke Upara haMsa huaa| phira vaha munike vacanoM ko sunakara kinnara huA aura tatpazcAt vahA~ se cyuta hokara ukta nagara ( vidagdha ) ke svAmI prakAzasiMha aura priyamatIkA kuNDalamaNDita nAmakA putra hokara rAjAke padapara sthita huA | udhara nirdhana kapila eka dina lakar3iyA~ lAneke liye jaMgalameM gayA thA / idhara kuNDalamaNDita bhramaNake liye bAhara nikalA thA / mArgameM jAte hue vaha citrotsavAko dekhakara usapara mohita ho gayA / isIliye vaha use apane gharapara le gayA / udhara jaba kapila vApisa AyA taba usane lakar3iyoM ke bojhako rakhakara citrotsavAko dekhA / parantu use vaha vahA~ nahIM dikhI / taba vaha usake liye aneka prakArase vilApa karane lagA / itane meM kisI eka manuSyane usase kahA ki vaha AryikAoM ke sAtha gaI hai / taba vaha use khojane ke liye pRthivImaNDalapara ghUmA, parantu vaha use prApta nahIM huI / jaba use yaha jJAta huA ki citrotsavAko rAjA apane ghara le gayA hai taba vaha dInatApUrNa Akrandana karatA huA vahA~ pahu~cA / kintu use vahA~se nikAla diyA gayA / taba vaha muni ho gayA / kintu usakA ArtadhyAna nahIM chuuttaa| isa prakAra vaha ArtadhyAnake sAtha marakara dhUmaprabha asura huA / usake bhayase kuNDalamaNDita aura citrotsavA donoM bhAgakara vanameM pahu~ce / vahA~ una donoM ne munike samIpameM zrAvakake vratoMko grahaNa kara liyA / tatpazcAt kucha samaya taka rAjya karake ve maraNako prApta hote hue prabhAmaNDala aura sItA hue haiM / tumhArI sItA viSayaka AsaktikA kAraNa yaha rahA hai / vimuci Adi putra-putrI ke sneha se dezAntarako cale gye| una sabane saMvara nagarake udyAnameM jAkara munikI vaMdanA kI aura unase dIkSA le lI / inameM se vimuci marakara deva aura manasvinI tathA jvAlA marakara deviyA~ huIM / phira saudharma svargase cyuta hokara vaha deva indugati, devI paryAyako prApta huI manasvinI puSpavatI, tathA jvAlA videhI huI / isa prakAra munise pArasparika snehake kAraNako sunakara saba hI mahAvibhUtike sAtha nagara meM vApisa gye| udhara pavanavega vidyAdharase prabhAmaNDala ke vRttAntako jAnakara use dekhaneke liye janaka bhI vahA~ AkAzamArgase 1. va tArAkSa / 2. pa bAhyAtpavaMkaza bAhyAtpArthaM / 3. paphaza sthitaH /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 3-2, 19 : dazarathAdibhirvibhUtyA puraM prveshitH| prAghUrNakriyAnantaraM bAlakrIDAdyanekavinodAna darzayitvA prabhAmaNDala: pitrAdibhiH svapuraM gatvA kanakAya tadrAjyaM samarpya janakena saha rathanUpuracakravAle pure sthitaH / vidyAdharacakrI sarvaguNAdhAro'jani iti munivacanena haMso'pyevaMvidho'bhUnnaraH kiM na syAt // 2 // [20] saMsAre khalu karmaduHkhabahule nAnAzarIrAtmake prakhyAtojjvalakIrtiko yamamuni?ropasargasya jit / zlokaiH khaNDakanAmakairapi vidAM kiM kathyate dehinAM dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale // 3 // asya kathA--oSTraviSaye dharmanagare rAjA yamaH sarvazAstrajJo rAjJI dhanamatI putro gardabhaH putrI konnikaa| anyAsAM rAjJInAM putrANAM paJca shtaani| mantrI dIrghanAmA / nimittinA AdezaH kRto yaH koNikAM pariNeSyati sa sarvabhUmipatirbhaviSyati / tato yamena koNikA bhUmigRhe pracchannA dhRtA / praticArikA nivAritA na kasyApi kathayanti tAm / ekadA paJcazatayatibhiH sahAgatasya sudharmamunervandanArtha janaM gacchantamAlokya yamo jJAnagarvAnmunInAM nindAM kurvANasta jA phuNcaa| taba dazaratha Adi bar3I vibhUtike sAtha use nagarake bhItara le aaye| una sabane janakakA khUba atithi-satkAra kiyaa| tatpazcAt prabhAmaNDala bAla-krIr3A Adi aneka vinodoMko dikhalA karake pitA AdikoM ke sAtha apane nagarako gyaa| vaha kanakako vahA~kA rAjya dekara janakake sAtha rathanU pura-cakravAlapurameM jAkara sthita huaa| vaha sarva guNoMse sampanna hokara vidyAdharoMkA cakravartI huaa| isa prakAra munike vacanoMko sunakara jaba haMsa bhI aisI samRddhiko prApta huA hai taba use sunakara manuSya kyA na hogA ? vaha to muktiko bhI prApta kara sakatA hai // 2 // aneka janma-maraNarUpa yaha saMsAra karmajanita bahuta duHkhoMse vyApta hai / isa bhUmaNDalapara jaba yama muni kucha khaNDaka zlokoMse hI ghora upasargake vijetA hokara nirmala kIrtike prasAraka hue haiM taba bhalA anya vidvAn manuSyoMke viSayameM kyA kahA jAya ? maiM pRthivItalapara usa jinavANIkI prAptise jinadevakA bhakta hokara samyakcAritrako dhAraNa karatA huA kRtArtha hotA hU~ // 3 // isakI kathA- oSTra ( uSTra ) dezake antargata dharmanagarameM yama nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha samasta zAstroMkA jJAtA thaa| usakI patnIkA nAma dhanamatI thaa| inake gardabha nAmakA eka putra tathA koNikA nAmakI putrI thii| usake pA~ca sau putra aura bhI the jo anya rAniyoMse utpanna hue the| ukta rAjAke dIrgha nAmakA maMtrI thaa| kisI jyotiSIne rAjAko yaha sUcanA dI thI ki jo koI isa koNikAke sAtha vivAha karegA vaha samasta pRthivIkA svAmI hogA / isIliye usane koNikAko talagRhake bhItara guptarUpase rakha rakkhA thaa| usane paricayAM karanevAlI saba striyoMko vaisI sUcanA bhI kara dI thii| isIliye ve kabhI kisIse koNikAkI bAtako nahIM kahatI thIM / eka dina vahA~ pA~ca sau muniyoMke sAtha sudharma muni Aye / unakI vaMdanAke nimitta jAte hue janasamUhako dekhakara yama rAjAke hRdayameM abhimAnakA prAdurbhAva huaa| muniyoMkI nindA karatA 1. pha prANikakriyA ba prAghUrNakakriyA / 2. pa za vinodAt /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 : 3-3, 20] 3. zrutopayogaphalam 3 samIpaM gataH / muneninindAkaraNAt tatkSaNAdeva buddhinAzastasya jAtaH / tato nirmado munIn praNamya dharmamAkarNya gardabhAya rAjyaM dattvA paJcazataputraiH saha munirabhUt / putrAH sarve zrutadharA jAtAH / yamamunestu paJcanamaskAramAtramapi nAyAti / guruNA garhito lajito guruM pRSThA tIrthavandanArthamekAkI gtH| tatra yavakSetramadhye gardabharathena gacchata ekapuruSasya gardabhA yava. bhakSaNArtha rathaM nayanti punanikSipanti / tAnitthamavalokya yamamuninA khaNDazlokaH kRtaH kasi puNa Nikkhevasi re gaddahA javaM patthesi khAdituM // 1 // anyadA tasya mArge gacchato lokaputrANAM krIDatAM aSTakoNikA bile ptitaa| te tAmapazyanta itastato dhAvanti / yamamuninA tAmavalokya khaNDazlokaH kRtaH aNNattha kiM palovaha tumhe etthammi nibuDDiyA chidde acchai koNizrA // 2 // atha ekadA maNDUkaM bhotaM paminIpatratirohitasAbhimukhaM gacchantamAlokya khaNDa. zlokaH kRtaH amhAdo natthi bhayaM dohAdo dIsade bhayaM tujha // 3 // huA unake samIpameM gyaa| muniyoMke jJAnakI nindA karaneke kAraNa usakI buddhi usI samaya naSTa ho gii| taba abhimAnase rahita hue usane muniyoMko praNAma karake unase dharmazravaNa kiyA / tatpazcAt vaha gardabha putrako rAjya dekara anya pA~ca sau putroMke sAtha muni ho gyaa| usake ve saba putra Agamake pAragAmI ho gye| parantu yama muniko paMcanamaskAra mantra mAtra bhI nahIM AtA thaa| isake liye gurune usakI nindA kii| taba vaha lajita hotA huA guruse pUchakara tIrthokI vaMdanA karaneke liye akelA calA gyaa| mArgameM usane eka jauke khetameM gadhoMke rathase jAte hue eka manuSyako dekhaa| usake gadhA jauke khAne ke liye rathako le jAte the aura phira chor3a dete the| unako aisA karate hue dekhakara yama munine yaha khaNDazloka racA kaDasi puNa Nikkhevasi re gadahA javaM patthesi khAdidaM // 1 // arthAt he gardabho ! tuma rathako khIMcate ho aura phira ruka jAte ho, isase jJAta hotA hai ki tuma jauke khAnekI prArthanA karate ho / dUsare samaya mArgameM jAte hue usane logoMke khelate hue putroMko dekhaa| unakI gillI eka chedameM jA par3I thii| vaha unheM nahIM dikha rahI thI / isaliye ve idhara udhara daur3a rahe the / yama munine usako dekhakara yaha khaNDazloka banAyA 'aNNattha kiM palovaha tumhe etthammi nibuDDiyA chidde acchaha koNiA // 2 // ' arthAt he mUrkha bAlako ! tuma anyatra kyoM khoja rahe ho, tumhArI gillI isa chedake bhItara sthita hai| tatpazcAt eka bAra usane eka bhayabhIta meMDhakako jahA~para sarpa chupakara baiThA huA thA usa kamalinI patrakI ora jAte hue dekhakara yaha khaNDazloka banAyA amhAdo natthi bhayaM dIhAdo dIsade bhayaM tujjha // 3 // 1. ba kAraNAt / 2. ba na yAti / 3. pha yavabhakSyaNArtha, za yavarakSaNArtha / 4. ba kaasstthkonnikaa| 5.ba palovasi / 6. phammi buddhiyA / 7. za pdminiiptr| 8.batirohitaM /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10.6 puNyAtravakathAkozam [3-3, 20 etaitribhiH zlokaiH svAdhyAyavandanAdikaM kurvan viharamANo dharmanagarodyAne kAyotsargeNa sthitaH / tamAkarNya dIrgha-gardabhau zaGkitau taM mArayituM rAtrau gatau / tatpRSThe sthito dIrghastanmAraNArtha punaH punarasimAkarSati / bativadhazaGkitatvAnna hanti / tathA gardarbho'pi / tasmin prastAve muninA svAdhyAyaM gRhyatA prathamaH khaNDazlokaH paThitaH / tamAkarya gardabhena dIpo bhaNito lakSitau muninaa| dvitIyakhaNDazlokamAkarNya bhaNitaM gardabhena bho dIrgha, munina rAjyArthamAgataH kiMtu koNikAM kthyitumaagtH| tRtIyakhaNDazlokamAkarNya gardabhena cintitaM duSTo'yaM dI? mAM hantumicchati / muniH snehAnmama buddhiM daatumaagtH| tato dvAvapi to muniM praNamya dharmamAkarNya zrAvako jaatii| yamamunirapyatIva vairAgyaM gataH zramaNatvaM viziSTacAritraM prApya saptarddhiyukto jAtaH, muktazca / evaMvidhenApi zrutena yamamunirevaMvidho'bhUdviziSTazrutenAnyaH kiM na syAditi // 3 // [21-22] mAyAkarNanadhIrapIha vacane zrIsUryamitro dvijo jainendre guNavardhane ca samado bhUpendravandhaH sadA / arthAt tumheM hamase bhaya nahIM hai, kintu dIrghase -laMbe sarpase-bhaya dikhatA hai| ina tIna zlokoMke dvArA svAdhyAya evaM vandanA Adi karmako karanevAlA vaha yama muni vihAra karate hue dharma nagarake udyAnameM Akara kAyotsargase sthita huaa| use sunakara dIrgha maMtrI aura rAjakumAra gardabhako usase bhaya huaa| isIliye ve donoM rAtrimeM usake mAraneke liye gaye / dIrgha maMtrI usake pIche sthita hokara use mAraneke liye bAra bAra talavArako khIMca rahA thaa| parantu vratIke vadhase bhayabhIta hokara vaha usakI hatyA nahIM kara rahA thA / udhara gardabhakI bhI vahI avasthA ho rahI thii| isI samaya munine svAdhyAyako karate hue ukta khaNDazlokoMmeM prathama khaNDazlokako pddh'aa| use sunakara aura usase yaha abhiprAya nikAlakara ki 'he gardabha kyoM bAra bAra talavAra khIMcatA hai aura rakhatA hai' gardabhane dIrghase kahA ki munine hama donoMko pahicAna liyA hai| tatpazcAt munine dUsare khaNDazlokako pddh'aa| use sunakara aura usase yaha bhAva nikAlakara ki 'anyatra kyA dekhate ho, koNikA to talagharameM sthita hai' gardabha bolA ki he dIrgha ! muni rAjyake liye nahIM Aye haiM, kintu koNikAse kucha kahaneke liye Aye haiM / phira usane tIsare khaNDazlokako pddh'aa| use sunakara aura usakA yaha abhiprAya nikAlakara ki 'tujhe hamase bhaya nahIM, kintu dIrgha maMtrIse bhaya hai' gardabhane socA ki yaha duSTa dIrgha mujhe mAranA cAhatA hai| muni snehavaza mujhe prabuddha karaneke liye Aye haiM / isase ve donoM hI muniko namaskAra karake aura unase dharmazravaNa karake zrAvaka ho gaye / yama muni bhI atyanta virakta ho jAnese viziSTa cAritrake sAtha yathArtha munisvarUpako prApta hokara sAta RddhiyoMke dhAraka hue / antameM unhoMne mokSa padako bhI prApta kiyaa| isa prakArake zrutase bhI jaba yama muni sAta RddhiyoM ke dhAraka hokara muktiko prApta hue haiM taba dUsarA viziSTa zrutakA dhAraka kyA na hogA ? vaha to anekAneka RddhiyoMkA dhAraka hokara mukta hogA hI // 3 // jo abhimAnI sUryamitra brAhmaNa yahA~ guNoMko vRddhiMgata karanevAle jinendrake vacana (Agama ) ke sunane meM kevala mAyAcArase hI pravRtta huA thA vaha bhI usake prabhAvase karmase rahita 1. pha lkssito| 2. ba-pratipATho'yam / za bhUpendravandhaM /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 :3-4, 21-22] 3. zrutopayogaphalam 4 jAtaH khyAtaguNo vinaSTakalilo devaH svayaMbhUryato dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale // 4 // nindyA dRSTivihInapUtitanukA cANDAlaputrI ca sA saMjAtaH sukumArakaH suvidito'vantISu bhogodayaH / yasmAdbhavyasuvandyadivyamuninA saMbhASitAdAgamAta dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale / / 5 // anayoH kathe sukumArucaritre yAte iti tatkathyate / tathAhi- aGgadeze campAyAM rAjA candravAhano devI lakSmImatI purohito'tiraudro mithyAdRSTi gazarmA bhAryA trivedI putrI nAgazrIH / kanyA sA ekadA brAhmaNakanyAbhiH purabADodyAnasya nAgAlayaM nAgapUjArtha yayau / tatra dvau munI sUryamitrAcAryAgnibhUtibhaTTArakanAmAnau tasthatuH / tau vilokya nAgazrIrupazAntacittA nanAma dharmamAkaNyaM vratAni jagrAha / gRhamAgamanasamaye tasyAH sUryamitro'vadat-he putri, yadi te pitA vratAni tyAjayati tadA vratAni me samarpaNIyAni iti / evaM karomoti bhaNitvA sA kanyA gRhaM jagAma / tatpitA pUrvameva brAhmaNakanyAbhyastadavadhArya kupitaH AgatAM putrIM babhANa-he putri virUpakaM kRtaM tvayA, viprANAM kSapaNakadharmAnuSThAnamanucitamiti / hokara prasiddha guNoMkA dhAraka svayambhU ( sarvajJa ) ho gyaa| isIliye vaha sadA rAjAoM va indroMkA bhI vaMdanIya huaa| ataeva maiM jina devakA bhakta hotA huA usa AgamakI prAptise samyakacAritrako dhAraNa karake isa lokameM kRtArtha hotA hU~ // 4 // jo nikRSTa cANDAlakI putrI dRSTise rahita ( andhI ) aura durgandhamaya zarIrase saMyukta thI vaha bhI bhavyoMke dvArA atizaya vaMdanIya aise divya munise prarUpita usa Agamake sunanese ujjayinI nagarIke bhItara bhogoMke bhoktA suprasiddha sukumAlake rUpameM utpanna huii| ataeca maiM jina devakA bhakta hokara ukta AgamakI prAptise samyakcAritrase vibhUSita hokara isa pRthivIke Upara kRtArtha honA cAhatA hU~ // 5 // ___ ina donoM vRttoMkI kathAyeM sukumAlacaritrameM prApta hotI haiN| tadanusAra unakI yahA~ prarUpaNA kI jAtI hai- aMga dezake bhItara campApurImeM candravAhana rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma lakSmImatI thaa| ukta rAjAke yahA~ eka nAgazarmA nAmakA mithyAdRSTi purohita thA jo atizaya raudra pariNAmoMse sahita thA / nAgazarmAkI strIkA nAma trivedI thA / ina donoMke eka nAgazrI nAmakI putrI thii| eka dina vaha kanyA brAhmaNa kanyAoMke sAtha nAgoMkI pUjA karaneke lie nagarake bAhya bhAgameM sthita eka nAgamandirako gaI thii| vahA~ sUryamitra AcArya aura agnibhUti bhaTTAraka nAmake do munirAja sthita the| unheM dekhakara nAgazrIne nirmala cittase unheM praNAma kiyA / tatpazcAt usane unase dharmako sunakara vratoMko grahaNa kara liyaa| jaba vaha unake pAsase gharake liye vApisa Ane lagI tava sUryamitra AcAryane kahA ki he putrI ! yadi terA pitA tujhase ina vratoMko chor3a deneke liye kahe to tU ina vratoMko hameM vApisa de jAnA / uttarameM usane kahA ki ThIka hai, maiM aisA hI kruuNgii| yaha kahakara vaha apane gharako calI gii| nAgazrIke Aneke pUrva hI nAgazarmAko brAhmaNa-kanyAoMse vaha samAcAra mila cukA thaa| isase usakA krodha bhar3aka uThA / nAgazrIke ghara Anepara vaha usase bolA ki he putrI ! tUne yaha ayogya kArya kiyA hai, brAhmaNoM ke liye digambara dharmakA AcaraNa karanA 1. ba-pratipATho'yam / za jAte /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 puNyAtravakathAkozam [ 3-4, 21-22 tatastadvatAni tyaja / piturAgrahAta tayoditam-he tAta, yatirabhANIdyadi te pitA vratAni tyAjayati me samarpayeti / tatastasya samAgacchAmIti nirgatA, tadA so'pi / mArge kaMcana yuvAnaM baddhaMmArayituM nIyamAnam abhIcya avalokya [naM vIkSya ] nAgazrIH pitaramapRcchat-tAta, kimityayaM baddha iti / so'vadadahaM na jAnAmi koTTapAlaM pRcchAmIti tamapRcchat 'kimityayaM baddhaH' iti / sa Aha-atraiva campAyAmaSTAdazakoTidravyezvaro vaNika devadatto bhAryA smudrdttaa| tatputra eka evAyaM vasudattanAmA adyAkSadhartanAmadyatakAreNa dyUtaM krIDitavAn dInAralakSaM hAritavAMzca / tena svadravyam atyAgraheNa yAcitam / anena kopena churikayA sa mArita iti mArayituM nIyata iti nirUpite nAgazrIravrata hiMsAyAmevaM. vidhaM duHkhaM bhavati cettadviramaNaM mayA tatsamIpe gRhItaM kathaM tyajyate / pitAvocattiSThatvidamanyAni samAgacchAvazcaleti // 1 // __ tato'gre'smin pradeze kasyaciduttAnasthitasya mukhe zUlamAtADyamAnaM vilokya kimityevaMvidhaM duHkhaM prAptavAn ayamiti pRcchati sma nAgazrIH pitaram / sa kathayati-he ucita nahIM hai / isaliye tU grahaNa kiye hue una vratoMko chor3a de| nAgazrIne jaba pitAkA aisA Agraha dekhA taba vaha usase bolI ki he tAta ! usa samaya munine mujhase kahA thA ki yadi terA pitA ina vratoMko chur3AnekA Agraha kare to tU inheM hamAre liye vApisa de jaanaa| isaliye maiM jAkara unheM vApisa de AtI huuN| aisA kahakara vaha gharase nikala pdd'ii| taba pitA bhI usake sAthameM gyaa| isI samaya mArgameM kotavAla eka yuvA puruSako bA~dhakara mAraneke liye le jA rahA thaa| use dekhakara nAgazrIne pitAse pUchA--he tAta ! ise kisaliye bA~dha rakkhA hai ? uttarameM nAgazarmAne kahA ki maiM nahIM jAnatA hU~, calo kotavAlase pUrcha / yaha kahakara usane kotavAlase pUchA ki isa puruSako kisaliye pakar3A hai ? kotavAla bolA-~-isI campA nagarImeM eka devadatta nAmakA vaizya hai jo aThAraha karor3a dravyakA svAmI hai| usakI patnIkA nAma samudradattA hai| una donoMkA yaha vasudatta nAmakA ikalautA putra hai| Aja yaha akSadhUrta nAmaka juvArIke sAtha juA khelakara eka lAkha dInAroMko hAra gayA thA / akSadhUrtane jaba isase apane jIte hue dhanako Agrahake sAtha mA~gA taba krodhita hokara isane use churIse mAra DAlA / yahI kAraNa hai jo yaha bA~dhakara mAraneke liye le jAyA jA rahA hai| kotavAlake isa uttarako sunakara nAgazrIne pitAse kahA ki yadi hiMsAke kAraNa isa prakArakA dukha bhoganA par3atA hai to usI hiMsAke parityAgakA to vrata maiMne munike samIpameM grahaNa kiyA hai| phira use kaise chor3A jA sakatA hai ? isapara nAgazarmAne kahA ki acchA ise rahane do, calo dUsare saba vratoMko vApisa kara AveM // 1 // Age jAnepara nAgazrIne eka sthAnapara kisI aise puruSako dekhA jo Urdhvamukha sthita hokara mukhake bhItarase gaye hue zUlase pIr3ita ho rahA thaa| use dekhakara nAgazrIne pitAse pUchA ki yaha isa prakArake dukhako kyoM prApta huA hai ? nAgazarmAne uttara diyA ki he putrI ! isa candravAhana 1.pha za so pi pitaapi| 2. bkiNcidhuvaanN| 3.5 za naM abhIkSya avalokya nAgazrIH phanaM vIkSya avalokya nAgazrIH banamavIkSya nAgazrIH / 4. phaza niruupito|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22 ] 3. zrutopayogaphalam 4 109 putri, asya candravAhanasyopari samastabalenAgatya vajravIryanAmA rAjA dezasImAya sthitvA etadantikaM dUtaM preSitavAn / tenAgatya rAjA vijJaptaH- he rAjana, matsvAminAdiSTamavadhAraya / katham / bhatsevA kartavyA, nocedraNaraGge sthAtavyametadapi noceccampApuraM dAtavyamiti / candravAhano raNa eva tiSThAmoti bhaNitvA dUtaM visasarja / tadanu balanAmAnaM senApatiM bahubalena tasyopari preSitavAn / sa cAgamat / ubhayorbalayormahAyuddhe satyayaM rAzo'GgarakSakastakSakanAmA bhItyA palAyyAgatya rAjJaH kathitavAn deva, vajravIryazcamUpatiM hatavAn hastyAdikaM gRhItavAniti nizamya rAjA viSaNNo'bhUt / itaH saMgrAme balo vipakSaM babandha gRhItvAgatavAMzca / tadAgamanADambaraM vocya rAjA vipakSa evAyamiti matvA saMnaddho bhUtvA durgasya pratolIdapitavAn durgasyopari vIrAn vyavasthApya svayaM hastinaM caTitvA'sthAt / tathAvidhaM rAjJo vyagratvamavedaya' balaH prakaTobhUya pratolIrudghATayati sma, rAjAnaM dRSTavAn / rAjA vajravIrya vimucya paridhAnaM dattvA taddezaM tasya dApitavAn / anu sukhenAsthAdadyaitadasatyaM bhASitaM smRtvemAM zAsti nirUpitavAn iti / nAgazriyoktamasatyanivRttirmayA tadantike gRhItA kathaM tyajyate iti / purohito'bhANIdidamapyAstAmanyAni samarpayAvazcaleti // 2 // rAjA ke Upara AkramaNa karane ke liye vajravIrya nAmaka rAjA samasta senA ke sAtha Akara usake dezakI sImA para sthita ho gayA / pazcAt usane candravAhanake pAsa eka dUtako bhejA / dUtane Akara rAjAse nivedana kiyA ki he rAjan ! mere svAmIne jo Apake liye Adeza diyA hai usake Upara vicAra kIjiye / unakA Adeza hai ki tuma merI sevAko svIkAra karo, yadi yaha svIkAra nahIM hai to phira yuddhabhUmimeM Akara sthita hoo, aura yadi yaha bhI svIkAra nahIM hai to campApurako mere svAdhIna karo / yaha sunakara candravAhanane kahA ki ThIka hai, maiM raNabhUmimeM hI Akara sthita hotA hU~ / yaha kahate hue usane usa dUtako vApisa kara diyA / tatpazcAt usane apane bala nAmaka senApatiko bahuta-sI senA ke sAtha vajracIryake Upara AkramaNa karaneke liye bheja diyA / usake pahu~ca jAnepara donoM ora kI senAoM meM ghamAsAna yuddha huA / unameM yuddha cala hI rahA thA ki rAjAkA yaha takSaka nAmakA aMgarakSaka bhayabhIta hokara raNabhUmise bhAga AyA / isane rAjAke pAsa Akara usase kahA ki he deva ! vajravIryane senApatiko mArakara hAthI, ghor3e Adi sabako apane adhikArameM le liyA hai / yaha sunakara rAjAko bahuta kheda huaa| udhara bala senApatine yuddhameM zatruko bA~dha liyA thA / vaha usako lekara candravAhanake pAsa aayaa| usake Aneke ThATa bATako dekhakara rAjAko sandeha huA ki yaha zatru A rahA hai / isalie usane yuddha ke liye taiyAra hokara kileke dvAroMko banda karA diyA / sAtha hI vaha kile ke Upara subhaToMko sthApita karake svayaM hAthIke Upara car3hakara sthita huA / candravAhanakI vaisI udvignatAko dekhakara balane pragaTa hote hue dvAroMko khulavAyA aura rAjAkA darzana kiyA / rAjAne vajravIryako bandhanamukta karake use vastrAbhUSaNAdi dete hue apane deza meM vApisa bheja diyA / taba vaha sukhapUrvaka sthita huA / isake uparyukta asatya vacanakA smaraNa karake rAjAne Aja isake liye yaha daNDa ghoSita kiyA hai| yaha sunakara nAgazrIne pitAse kahA ki maiMne munike samIpameM asatya vacanake tyAgakA niyama liyA hai, phira use kyoM chor3a ? isapara purohita bolA ki acchA ise bhI rahane do, calo zeSa vratoM ko vApisa de AyeM // 2 // 1. bamavIkSya / 2. ba thApitavAn /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAmakathA koza [ 3-4, 21-22: tato'nyasmin pradeze zUle protaM puruSamIkSAMcake'prAtIcca pitaraM 'kimarthamayaM nigRhyate' iti so'vadanmayA na jJAyate, caNDakarmANaM pRcchAmItyapRcchat / sa Aha / zratra rAjazreSThI vasudatto bhAryA vasumatI putrI vasukAntA / kanyAtirUpavatI yuvatizca / sA ekadA sarpadaSTA mRteti zmazAnaM dagdhuM nItA / citAropaNAvasare'nekadezAn paribhraman vaNignandano garuDanAbhinAmA mahAgAruDI tatra prAptastatsvarUpamavabudhyAvAdIdyadImAM mahyaM dAsyati tarhi jIvayAmIti / tatsvarUpaM vicArya zreSThI babhANa - dAsyAmi jIvayeti / tenAbhANi 'prAtarnirviSAM karomi, rAtrAvasyA atraiva yatnaH kartavyaH' iti / tataH zreSThI sahasraM sahasraM dInArANAmekaikasmin karpaTe babandheti / tatazcatvAro'pi poTTalakAnekasmi neva karpaTe baddhvA tadvimAnanikaTe dhRtvA caturNA bhaTAnAmavadat he bhaTAH, imAM rAtrau yatnena rakSakasmai sahasra- sahasradravyaM dAsyAmi / tatazcatvAro'pi rakSantaH sthitAH / abhye janAH svasthAnaM jagmuH / dvitIyadine tenotthApitA sA / zreSThinA tasmai dattA sA / catuH svarNapoTTalakamadhye traya eva sthitAH / zreSThinAbhANi - yena sa gRhItastasya sa prAptaH, anye 110 vahA~ se Age jAte hue dUsare sthAnameM nAgazrIne zUlIke Upara car3hAye gaye eka puruSako dekhakara apane pitA se pUchA ki ise yaha daNDa kyoM diyA gayA hai ? nAgazarmA bolA ki mujhe jJAta nahIM haiM, calakara caNDakarmAse pUchatA hU~ / tadanusAra usake pUchanepara caNDakarmA bolAisI nagara meM eka vasudatta nAmakA rAjaseTha rahatA hai / usakI patnIkA nAma vasumatI hai / inake vasudattA nAmakI eka putrI hai / vaha atizaya sundara va yuvatI hai / use eka dina sarpane kATa liyA thA / taba use mara gaI jAnakara jalAneke liye zmazAna meM le gaye / vahA~ use citAke Upara rakhA hI thA ki itane meM aneka dezoMmeM paribhramaNa karatA huA eka garur3anAbhi nAmakA vaNika putra AyA / vaha garur3a vidyA meM nipuNa thA / use jaba yaha jJAta huA ki ise sarpane kATa liyA hai taba vaha bolA ki yadi tuma mere liye dete ho to maiM ise jIvita kara detA hU~ / taba tadviSayaka jAnakArI prApta karake seThane usase kahA ki ThIka hai, maiM isa putrIko tumhAre liye de dU~gA, tuma ise jIvita kara do| yaha sunakara garur3anAbhine kahA ki maiM ise prAtaH kAla meM viSase rahita kara dU~gA, rAtrimeM yahA~para hI isake rakSaNakA prayatna kIjiye / taba seThane eka eka kapar3e meM eka eka hajAra dInAreM bA~dhakara unakI cAra poTarI bnaaii| phira una cAroM hI poTariyoMko eka kapar3e meM bA~dhakara use usane putrIke vimAnake pAsa rakha diyA / tatpazcAt usane cAra subhaToMko bulAkara unase kahA ki he vIro ! tuma rAtri meM yahA~ isa putrIkI rakSA karo, maiM tuma logoMmeMse pratyekako eka eka hajAra dInAra dU~gA / seThake kathanAnusAra ve cAroM usakI rakSA karate hue vahA~ sthita rahe aura zeSa saba apane apane gharako cale gaye / dUsare dina garur3anAbhine use viSase rahita karake uThA diyA / taba seThane pUrva pratijJA ke anusAra usa putrIko garur3anAbhike lie pradAna kara diyA / udhara una cAra suvarNakI poTariyoMmeM se tIna hI vahA~ sthita thIM / yaha dekhakara seThane kahA jisane usa poTarI ko liyA hai use to vaha mila hI gaI hai, dUsare tIna ina poTariyoM ko le lo / isapara 1. za rUpavatI yuvati rUpavatI yuvatizca /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22] 3. zrutopayogaphalam 4 praya imAn gRhNantu / sarvairbhaNitaM mayA na gRhota iti / tataH zreSTho rAzo'kathayaccorikayA me niSkasahasraM gatamiti / rAjA caNDakIrtinAmnazcaNDakarmaNa uktavAn-coraM samarpaya, nocettava zira iti / caNDakIrtiravocat- paJcarAtre coraM na samarpayAmi cedrAjA yajjAnAti tatkarotu / evamastviti rAjAbhyupajagAma / caNDakIrtirrApa sacintastaizcaturbhiH svagRhaM jagAma / tatputrI sumatirvezyAtividagdhA pitaraM sacintaM vilokyApRcchata-tAta, cintAkAraNaM kimiti / tema svarUpe nirUpite tayAvAdi-nizcinto bhavAhaM coraM te samarpayAmi / taccaturNA bhojanAdikaM dattvA paJcarAtrIn yuSmAbhiratra sthAtavyamiti pratipAdyApaparake maJcAdikaM ca dattyA caNDakIrtiH sabhRtyastaM' bhedayituM lmnH| sAtadine gRhotagrahaNakA teSvekemAkArayati sma / taM vilokya gahikAyAmapavezya krameNa sarvAnapi upavezyoktavatI catathaika- syA jaataa| paraM kiMtu manasi me vikalpo vartate, tamapaharata / kathaM yuSmAsu sthitaM dravyaM cauro jagrAheti kautukam / tatra yUyaM kiM kurvantaH sthitA iti nirUpyatAm / tatraikena bhaeyate-he sumate'hameteSAM nirUpya vezyAgRhaM gatastasmAtpunaH pazcimayAme tatra gtH| anyena bhaNyate'hamavisamUhaM gataH / tasmAdekA meNDhikA corayitvAnItA myaa| tadA prAkkimabhavaditi una cAroMne kahA ki hamane usa poTarIko nahIM liyA hai| taba seThane rAjAse kahA ki merI eka hajAra dInAreM corI gaI haiM / rAjAne isa corIkI vArtAko jJAta karake caNDakIrti nAmake kotavAlako bulAyA aura usase kahA ki jAo va usa corakA patA lagAkara mere pAsa lAo, anyathA tumhArA zira kATa liyA jaavegaa| isa rAjAjJAko sunakara kotavAlane kahA ki he rAjan ! yadi maiM pA~ca dinake bhItara usa corako khojakara na lA sakU~ to Apa jo jAne mujhe daNDa deN| taba 'ThIka hai' kahakara rAjAne usakI yaha bAta svIkAra kara lii| caNDakIrti bhI cintAtura hokara una cAroMke sAtha apane gharako gayA, usa kotavAlake eka sumati nAmakI atizaya catura putrI thii| vaha vezyA thii| usane pitAko sacinta dekhakara usase cintAkA kAraNa pUchA / taba usane usase pUrvokta ghaTanA kaha dii| use sunakara usane pitAse kahA ki Apa cintAko chor3a deM, maiM usa corakA patA lagAkara Apake svAdhIna karatI huuN| kotavAlane una cAroMko bhojana Adi diyA aura unase kahA ki tumheM pA~ca dina yahIMpara rahanA par3egA, usane unheM eka koThemeM cArapAI Adi bhI de dii| phira vaha anya sevakoMke sAtha usa corIke rahasyakI jAnakArI prApta karanemeM udyata ho gyaa| idhara usa dina usa vezyAne unameM se pratyekako bulAyA aura use dekhakara gAdIpara baitthaayaa| isa prakArase vaha sabhIko baiThAkara unase bolI ki maiM tuma cAroM se kisI ekake Upara atyanta Asakta huI huuN| kintu mere manameM eka sandeha hai, use dUra kro| vaha yaha ki tuma cAroMke vahA~ rahate hue bhI corane vahA~ sthita dravyakA apaharaNa kaise kiyA aura taba tuma loga kyA kara rahe the, yaha mujhe batalAo / isapara unameM se eka bolA ki he sumate ! maiM ina sabako kahakara vezyAke ghara calA gayA thA aura phira vahA~se rAtake pichale paharameM vahA~ vApisa pahu~cA thaa| dUsarene kahA ki maiM bher3oMke samUhameM gayA thA aura vahA~se eka bher3ako curAkara lAyA thaa| usake pUrvameM kyA huA, 1. ba-pratipATho'yam / za sabhRtyastAn ! 2. pha taddine agRhIta gRhaNakAleSvekaka / 3. za gadikayAmupavezya / 4. ba-pratipATho'yam / za caturtheSvekasyAmahaM / 5. za bhaNyatehameteSAM /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 puNyA lavakathAkozam [ 3-4, 21-22 : na jAnAmi / zrapareNa bhaNyate tenAnItameNTikApizitaM kurvannahaM sthitastadA tatra kimabhUditi na vedmi / caturtho'bravIdahaM tanmRtakamevAvalokayan sthito dravyasya cintA me nAstIti kena nItamiti na vedyaham / sumatyoktaM bhavatAM doSo nAstIti / idAnIM me AlasyaM vartate, kathAmekAM kathayateti / tairavAdi vayaM na jAnI mastvaM kathaya / sA kathayati - pATalIputre vaizyo dhanadatto putrI sudAmA / kanyA sA ekadA svabhavana pazcimodyAnasthaM saraH pAdaprakSAlanArthaM gatA / grAhapilla kena pAde dhRtA'tyantabhItA svamaithunikaM dhanadevamapazyat / sA tadAvocadaho dhanadeva, mAM grAho gRhNAti sma, tvaM mocaya / tenAvAdi barkareNa mocayAmi yadi bhaNitaM karoSi / sA babhANa kIdRzaM tat / sa jajalpa- te vivAhadine rAtrau lagnakAle vastrAbharaNairmadantikamAgantavyamiti / zrabhyupagataM tayA / sa tasyA dharmahastaM gRhItvA mocitavAn / svavivAhadine sA svadharmahastamocanAya rAtrau tadApaNaM calitA / antare kazciccaurastadAbharaNAdikaM yayAce / tayoktametaiH sArdhaM mayA kvApi gantavyaM tataH zrAgamanAvasare dAsyAmIti, tasyApi dharmahastaM dattvA'gre jagAma / cauraH kautukena tirobhUtvA pRSThato lagnastAvatkazcidrAkSaso militaH / sa bhANa - he nAri, iSTadevatAM smara gilAmi tvAm / sA'vadatpratijJayA kvApi gacchAmi, tataH yaha maiM nahIM jAnatA hU~ | tIsarA bolA ki maiM usake dvArA lAI huI bher3akA mAMsa nikAla rahA thA / usa samaya vahA~ kyA huA, yaha mujhe jJAta nahIM hai / antameM cauthene kahA ki maiM usa murdAkI ora hI dekha rahA thA, mujhe taba usa dravyakA dhyAna hI nahIM thA / isIliye use kisane liyA hai, ise maiM nahIM jAnatA huuN| yaha saba sunakara sumatine kahA ki Apa logoMkA kucha doSa nahIM hai / mujhe isa samaya Alasya A rahA hai, ataeva kisI eka kathAko kaho / taba una logoMne kahA ki hama nahIM jAnate haiM, tuma hI kaho / taba vaha kahane lagI pATalIputra meM eka dhanadatta nAmakA vaizya thA / usake eka sudAmA nAmakI eka dina apane bhavana ke pichale bhAga meM sthita sarovara meM pA~va dhoneke liye gaI thI / ke baccene usake pA~cako pakar3a liyA thA / taba usane atizaya Darakara apane dhanadeva nAmaka mAmA ke lar3ake ( yA sAle ) kI ora dekhate hue usase kahA ki he dhanadeva ! mujhe magara ne pakar3a liyA hai, usase chur3Ao / vaha majAkameM bolA ki yadi tuma merA kahanA mAno to maiM tumheM usa magarase chur3A detA hU~ / isapara sudAmAne usase pUchA ki tumhArA vaha kahanA kyA hai ? isake uttara meM usane kahA ki tuma apane vivAhake dina lamake samaya meM vastrAbharaNoMke sAtha mere pAsa Ao / sudAmAne usakI isa bAta ko svIkAra kara liyaa| taba usane usake dharmahasta ( pratijJAvacana ) ko grahaNa karake use magarase chur3AyA / tatpazcAt jaba usake vivAhakA samaya AyA taba vaha apane diye hue uparyukta vacanase chuTakArA pAneke liye rAtri meM dhanadevakI dukAnakI ora cala dI / mArgameM jAte hue usase kisI corane AbhUSaNa Adi mA~ge / taba usane usase kahA ki ina AbhUSaNoMke sAtha mujhe kahIM para jAnA hai / ataeva maiM tumheM inheM vApisa Ate samaya dU~gI / isa prakArase vaha usako bhI dharmahasta dekara Age gaI / taba vaha cora kautukase chupakara usake pIche laga gyaa| Age jAnepara use eka rAkSasa milA / vaha usase bolA ki he strI ! tU apane iSTa devatAkA smaraNa kara, maiM tujhe khAtA huuN| vaha bolI ki maiM apanI pratijJAke anusAra kahIM jA rahI hU~, 1. bagatA sA putrI iti grAha nAsti / 4. ba varkareNa / - putrI thii| vaha vahA~ eka magara - / 2. pa 'vocadaho ho dhanadeva za vocadoho bho dhanadeva / 3. ba 'tvaM'
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22 ] 3. zratopayogaphalam 4-5 113 Agamane yatkartavyaM tatkuru / tasyApi sUnRtaM dattvAgre gtaa| so'pi tathA tanmArge lagnaH / tataH ko'pi koTTapAlo militaH / tena dhriyamANA tathaiva gatA / so'pi tathA / tatastadApaNaM prAptA / dhanadevo'bravIdandhakAra nizi kimityAgatAsi / pUrva tvaM kanyA me zAliketi vakaraNa mayA tadbhaNitamidAnIM tvaM parastrIti bhaginIsamA, yAhi svasthAnamiti / anya stribhirapi tvaM satyavatI mAtRsameti bhaNitvA preSiteti kathAM nirUpyApRcchat sumatizcaturNAka utkRSTa iti / meNDhikAcaurazcauraM stutavAn pizitakartA rAkSasaM rakSakaH ArakSakaM vezyApatirdhanadevam / tadA tadabhiprAyaM vibudhya tacchayanasthalaM preSitAH / svayamapi nidrAMcakAra / dvitIye'hni yena cauraH prazaMsitaH sa AhRtaH svatUlikAtale upavezyoktavatI tvaanurktaahm| kiMtu pitarAvekena sArdha sthAtu me na prayacchatastasmAddezAntaraM yAva iti| tenAbhyupagate dravyeNa bhavitavyamiti svadravyapolikA tadane vyadhAtsA idaM madIyaM svam , tvadIyaM kiMcidasti no vA / tenAmANi gRhe'sti, haste idamastIti sa poTTalaktako darzito mayA gRhIta iti svarUpaM cAbhidhAyi / tayoktaM prAtaryAvo yAhi svazayanasthalamiti poTTalaM svayaM gRhItvA visarjitaH / aparAhna piturhaste isaliye mere vApisa Anepara jo tumheM abhISTa ho karanA / isa prakAra vaha usake liye bhI satya vacana dekara Age gii| vaha bhI usI prakArase usake mArgameM pIche laga gyaa| tatpazcAt use koI eka kotavAla milA / vaha jaba use pakar3ane lagA taba vaha use bhI usI prakAra vacana dekara Age gaI / vaha bhI usI prakArase usake pIche laga gyaa| antameM vaha isa kramase dhanadevakI dukAnapara pahu~ca gaI / taba dhanadevane usase kahA ki tuma rAtako andhakArameM kyoM AI ho ? pUrvameM tuma kanyA va merI sAlI thIM, ata eva maiMne majAkameM vaisA kaha diyA thaa| aba tuma parastrI ho, ataH mere liye bahinake samAna ho, apane ghara vApisa jaao| isapara anya (cora Adi) tInoMne bhI 'satya bhASaNa karanevAlI tuma hamAre liye mAtAke samAna ho' kahakara use ghara vApisa bheja diyA / isa kathAko, kahakara sumatine unase pUchA ki una cAroMmeM uttama kauna hai ? taba unameMse bher3ake corane corakI, mAMsa grahaNa karanevAlene rAkSasakI, rakSA karane vAlene kotavAlakI, tathA vezyAke patine dhanadevakI prazaMsA kii| isa prakArase sumatine unake abhiprAyako jAnakara unheM zayanAgArameM bheja diyA aura svayaM bhI so gii| dUsare dina jisane corakI prazaMsA kI thI usako bulAkara sumatine apanI gAdIke Upara baiThAte hue usase kahA ki maiM tumhAre Upara Asakta huuN| parantu mere mAtA pitA mujhe kisI eka piyatamake sAtha nahIM rahane dete haiN| isaliye merI icchA hai ki hama donoM kisI dUsare sthAnapara caleM / jaba usane isa bAtako svIkAra kara liyA taba sumatine, yaha kahate hue ki dezAntarameM jAneke liye dravya cAhiye, usake Age apane dravyakI eka poTarI rakha dii| phira usane kahA ki itanA dravya to mere pAsa hai, tumhAre pAsa bhI kucha hai yA nahIM ? usane uttara diyA ki merA dravya gharameM hai tathA itanA dravya hAthameM bhI hai| yaha kahate hue usane poTarI dikhlaaii| sAtha hI usane maiMne ise kisa prakArase grahaNa kI hai, yaha bhI pragaTa kara diyaa| taba usane kahA ki ThIka hai, prAtaHkAlameM cleNge| phira usane yaha kahate hue ki aba tuma apane zayana-gRhameM jAo, usakI usa poTarIko svayaM le liyA aura use zayanagRhameM bheja diyaa| tatpazcAt usane dopaharameM usa dravyako pitAke hAthameM dekara usa corako dikhalA diyA / taba kotavAlane use rAjAke liye samarpita kara 1. ba sUkvataM / 2. za preSitaH / 3. ba-pratipATho'yam / za upavizyoktavatI / Jain Education Internatif
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 puNyAkAzam [ 3-4, 21-22 : tadravyaM datvA taM darzayAmAsa / tena rAjJaH samarpitaH / rAjJA iyaM zAstirnirUpitAsyeti zrutvA nAgazriyAvAdi 'yadyevaM mayA dattagrahaNasya nivRttiH kRtA, sA kathaM tyajyate' iti / sosvocat 'idamapi tiSTatu // 3 // zranyadvayaM' samarpya yAva ehItya gamane'nyasmin pradeze chinnanAsikAM puruSazIrSabaddhakaNThAM nArIM vIkSya nAgazrIH pitaraM papraccha kimitIyamimAmavasthA prApiteti / sa AhAtraiva campAyAM matsyo nAma vaizyo bhAryA jainI, putrau nandasunandau / jainI bhrAtA sUrasenastasya putrI madAlanAmAsIttadA nando dvIpAntaraM gacchan mAtulaM pratyavadat - he mAma, ahaM dvIpAntaraM yAsyAmi / tvatputrI mahyameva dAtavyA, anyasmai dAsyasi cedrAjAjJA / sUraseno vrate kAlAvadhi kurviti / sa dvAdazavarSANyavadhiM kRtvA jagAma / avadherupari SaNmAseSu gateSu sA kanyA sunandAya dattA / ubhayagRhe vivAhamaNDapAdikaM kRtaM paJcarAtre lagne sthite Agato nando vRttAntaM viveda | tadanvabhASata mAtre datteti matputrI seti / sunandastadAjJAM dattvA majjyeSTho gata iti vibudhya manmAtA ityuktavAn / sA svagRhe kanyaiva sthitA / tannikaTagRhe nAgacandranAmA vaNika dvAdazakoTidravyezvaro dvAdazavanitApatiH / so'nayA kanyayA gacchatIti diyA / rAjAne ise isa prakArakA daNDa sunAyA hai| isa ghaTanAko sunakara nAgazrI bolI ki yadi aisA hai to maiMne usa corIkA parityAga kiyA hai, usako bhalA kisa prakAra se chor3eM ? taba nAgazarmA ne kahA ki acchA ise bhI rahane de, zeSa doko calakara vApisa kara Ate haiM || 3 || Age jAnepara nAgazrIne eka aisI strIko dekhA ki jisakI nAka kaTI huI thI tathA galA eka puruSake zirase ba~dhA huA thA / use dekhakara nAgazrIne pitAse pUchA ki isa strIkI yaha durdazA kyoM huI hai ? vaha bolA- isI campApura meM eka matsya nAmakA vaizya rahatA hai / usakI patnIkA nAma jainI hai | inake nanda aura sunanda nAmake do putra haiM / jainIke bhAI kA nAma sUrasena hai / usake madAli nAmakI putrI thI / usa samaya nanda kisI dUsare dvIpako jA rahA thA / usane vahA~ jAte samaya mAmAse kahA ki maiM dUsare dvIpako jA rahA hU~ / tuma apanI putrIko mere lie hI denA / yadi tuma use kisI dUsareke lie doge to rAjakIya niyama ke anusAra daNDa bhoganA par3egA / isapara sUrasenane usase kucha kAlamaryAdA karane ko kahA / tadanusAra vaha bAraha varSI maryAdA karake dvIpAntarako calA gayA / tatpazcAt bAraha varSake bAda chaha mahIne aura adhika bIta gaye, parantu vaha vApisa nahIM AyA / taba vaha kanyA sunandake liye de dI gaI / isa vivAha ke nimitta donoMke gharapara maNDapa AdikA nirmANa ho cukA thaa| aba vivAha - vidhike sampanna hone meM kevala pA~ca dina hI zeSa rahe the / isa bIca vaha nanda bhI vApisa A gayA / nandako jaba yaha samAcAra vidita huA taba usane kahA ki yaha kanyA cU~ki mere anujake lie dI jA cukI hai, ataeva vaha aba mere liye putrI ke samAna hai / idhara sunandako jaba yaha jJAta huA ki merA bar3A bhAI isa kanyA ke nimitta mAmAko AjJA dekara dvIpAntarako gayA thA taba usane kahA ki usa avasthA meM to vaha mere lie mAtA ke samAna hai / isa prakArase jaba una donoMne hI usa kanyA ke sAtha vivAha karanA svIkAra nahIM kiyA taba use avivAhita avasthAmeM apane gharapara hI rahanA par3A / usake par3osameM eka nAgacandra nAmakA vaizya rahatA thA jo bAraha karor3a pramANa dravyA svAmI thA / usake bAraha striyA~ thIM / vaha isa kanyA ke pAsa jAtA AtA thA / jaba una donoMke I 1 ba anyataddvayaM / 2. za sthito /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22] 3. zrutopayogaphalam 4-5 115 jJAtvA parIkSya ca caNDakarmaNA' dhRtau dampatI rAjavacanenemAM zAsti prAptAviti pratipAdite nAgazriyA bhaNitam- parapuruSamukhaM duSTabuddhayA nAvalokanIyamiti tatsamIpe vrataM gRhItaM mayA, tatkathaM tyajyate / dviz2o'vadattiSThatvidamapi // 4 // yadanyattattasya samapye yAvaH Agacchetyagre gamane kaMcana baddhaM puruSaM koTTapAlaiAraNAya nIyamAnaM vitayaM putrI pitaramapRcchat ko'yaM kimitImaM vidhi prApta iti / sa kathayatyayaM rAjJaH kSIrAhArI viirpuurnnnaamaa| ekadA paTTavAjinimittaM rakSitatRNapradeze kasyacid godhanaM praviSTam / tadanenAnIya rAjJo darzitam / rAjJoktamidaM tvameva gRhANa / anena tad gRhItvAtivyAptiH kRtA dezamadhye yadutkRSTaM jIvadhanaM tattvaM gRhANeti rAjJA mahyaM varo datta iti / tataH sarveSAM tasmin gRhote devyA mahiSIrgRhItavAn / tayA rAkSa: kathite tenAsya mAraNaM kathitamiti nirUpite nAgazrIruvAca- tarhi bahuparigrahAkAGakSAnivRttivrataM mayAdAyi, tatkathaM parihiyate iti / so'gadattiSThatvidamapi // 5 // taM nirbhayAgacchAva iti gatvA dUrasthenoktam-he digambara, mama putryAH kimiti vrataM dattamiti / yatirabhASata-he dvija, isa durAcaraNakI vArtA kotavAlako jJAta huI taba usane isakI jA~ca-par3atAla kii| tatpazcAt aparAdhake pramANita ho jAnepara ve donoM pakar3a liye gaye aura isa prakArase daNDake bhAgI hue haiN| isa prakAra nAgazarmAke kahanepara nAgazrI bolI ki he tAta ! maiMne to munike. pAsa yaha vrata grahaNa kiyA hai ki maiM durbuddhise kisI bhI parapuruSakA mukha na dekhuugii| phira maiM use kyoM choi~ ? isapara nAgazarmA bolA ki acchA ise bhI rahane de, jo eka aura zeSa hai use vApisa karake Ate haiM, cala // 4 // tatpazcAt aura Age jAnepara mArgameM unheM eka aisA puruSa milA jise pakar3akara kotavAla mAraneke lie le jA rahe the| usake viSayameM UhApoha karate hue putrIne pitAse pUchA ki yaha kauna hai aura kisa kAraNase isa avasthAko prApta huA hai ? nAgazarmA bolA--- yaha vIrapUrNa nAmaka rAjAkA puruSa hai jo dUdhakA AhAra karanevAlA (gvAlA ) hai / rAjAke mukhya ghor3eke nimitta ghAsake lie jo pradeza surakSita thA usake bhItara eka vAra kisIkI gAya jA pahuMcI thii| vIrapUrNane lAkara use rAjAko dikhalAyA / taba rAjAne kahA ki ise tumhIM le lo| tadanusAra isane usako lekara nyAyamArgakA atikramaNa karate hue yaha niyama hI banA liyA ki 'dezameM jo bhI uttama pazudhana hai usako tuma grahaNa karo' aisA rAjAne mujhe varadAna diyA hai / isa prakArase usane sabake pazudhanako grahaNa kara liyA / antameM jaba usane rAnIkI bhaiMsoMko bhI le liyA taba rAnIne isakI sUcanA rAjAse kI / isapara rAjane ise mAra DAlanekI AjJA dI hai / isa ghaTanAko sunakara nAgazrIne kahA ki maiMne to bahuta parigrahakI icchA na rakhanekA niyama kiyA hai, use maiM kaise chor3a ? isake uttarameM nAgazarmAne kahA ki isako bhI rahane de| calo, usa munikI bhartsanA ( tiraskAra ) karake Ate haiM // 5 // isa prakAra munike pAsa jAkara aura dUra hI khar3e rahakara nAgazarmAne munise kahA ki he digambara ! tumane merI putrIke liye vrata kyoM diyA hai ? isapara muni bole ki he vipra ! maiMne apanI 1. ba caNDakarmaNe / 2. ba yadanyattasya / 6. za vibhakyaM / 4. za ba-pratipATho'yam / za mahiSI gRhItavAn / 5. ba-pratipATho'yam / za dattamapi /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 puNyAsravakathAkozam [3-4, 21-22 matpucyA mayA vrate datte tava kimAyAtam / dvijo'vadatte putrIyam / muniravocadomiti / sA muniM praNamya tatsamIpe upaviSTA / sa rAjJo babhASe tadvattam / tadA sarvajanAzcaryamabhUta / rAjA porAzca jainetarAzca muni vandituM kautukaM draSTuM ca jgmuH| rAjA tau natvA sUryamitraM pRcchati sma kasyeyaM putrIti / munirabravIt mama putrIyam / dvijo'vocadamuM nAgaM pUjayitvA madbhArya yeyaM labdheti sarvajanasuprasiddhaM deva, kathametatputrI / muniravata- rAjan , yadyasya putrI tahanena vyAkaraNAdikaM paatthitaa| dvijo'vocanna / tahiM kathaM tava putrIyam / punardvijo'. vocattvayA ki paatthitaa| yatiruvAcaumiti / tato rAjA jajalpa-he mune, tarhi parIkSAM dApaya / dApyata eva / tato viduSAM madhye muniH kanyAmastake svadakSiNapANitalaM nidhAyoktavAn-he vAyubhUte, mayA sUryamitreNa rAjagRhe yatpAThito'si tasya sarvasya parIkSA dehItyukte paNDitaH pRSTasthale mRdumadhuravizadArthasAradhvaninA parIkSAmadatta sA / tataH sarvajanAzcarya jAtam / punarbhUpo vabhANa-he muninAtha, me hRdaye bahukautukaM vartate, nAgazriyaH parIkSA yAcitA, vAyubhUtirdadAtIti / AcAryo'bravIdya eva vAyubhUtiH saiva nAgazrIH / putrIke liye vrata diyA hai, isase bhalA tumhArI kyA hAni huI hai ? yaha sunakara nAgazarmAne kahA ki kyA yaha terI putrI hai ? munine uttara diyA ki hA~, yaha merI putrI hai| vaha putrI muniko namaskAra karake unake samIpameM baiTha gii| taba brAhmaNane jAkara isa vRttAntako rAjAse khaa| isase usa samaya sabako bahuta Azcarya huaa| phira rAjA, puravAsI jana tathA bahuta-se ajaina jana bhI munikI vandanA karane va isa kautukako dekhane ke liye munike samIpameM gaye / vahA~ pahu~cakara rAjAne uparyukta donoM muniyoM ke liye namaskAra kiyaa| phira usane sUryamitra munise pUchA ki yaha kisakI putrI hai ? munine uttara diyA ki yaha merI putrI hai / taba nAgazarmAne kahA ki merI strIne usa nAgakI pUjA karake isa putrIko prApta kiyA hai, yaha saba hI jana bhale prakAra jAnate haiN| phira he deva ! yaha isakI putrI kaise ho sakatI hai ? isapara muni bole ki he rAjan ! yadi yaha isakI putrI hai to isane use kyA kucha vyAkaraNAdiko par3hAyA hai yA nahIM ? brAhmaNane uttara diyA ki nhiiN| to phira yaha tumhArI putrI kaise hai, yaha munine nAgazarmAse prazna kiyaa| isake uttarameM usane pUchA ki kyA tumane use kucha par3hAyA hai ? isake pratyuttarameM munine kahA ki hA~, maiMne use par3hAyA hai| isapara rAjAne kahA ki he munirAja ! to isakI parIkSA dilAiye / taba muni bole ki ThIka hai, maiM isakI parIkSA bhI dilA detA huuN| tatpazcAt munine usa kanyAke mastakapara apane dAhine hAthako rakhate hue kahA ki he vAyubhUti ! mujha sUryamitrane rAjagRhake bhItara jo kucha tujhe par3hAyA thA usa sabakI parIkSA de| isa prakAra munike kahanepara vidvAn puruSoMne jisa kisI bhI sthala (prakaraNa ) meM jo kucha bhI nAgazrIse pUchA usa sabakA uttara usane komala, madhura, spaSTa evaM arthapUrNa vANImeM dekara usakI parIkSA de dii| isase saba logoMko bahuta hI Azcarya huaa| phira rAjA bolA ki he munIndra ! mere hRdayameM bahuta kautUhala ho rahA hai| vaha isaliye ki hama logoMne nAgazrIse parIkSA dilAnekI prArthanA kI thI, parantu parIkSA de rahA hai vAyubhUti / isapara muni bole ki vAyubhUti aura nAgazrI eka hI haiM / vaha isa prakArase--- 1. pha za sa dvijraajnyo| 2. pa za madbhAryAlabdheyamiti / 3. ba dvijaruvAca tvyaa| 4. ba sarvaparIkSAm / 5. ba-pratipATho'yam / za nAgazriyA /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22 ] 3. zrutopayogaphalam 4-5 117 kathamiti cet vatsadeze kauzAmdhyAM rAjAtibalo devI manoharI purohito dvija: somazarmA vanitA kAzyapI putrAvagnibhUtivAyubhUtI kenApyupAyena nApaThatAm / pitari mRte rAjJAjAnatA tatpadaM tAbhyAmadAyi / evaM tiSThatorekadAnekavAdimadamaJjanena nAnAdezaparibhramaNazIlena vijayajihvanAmavAdinA tadrAjAlayadvAre patramavalambitam / vAdAdhikAraH purohitasyetyanyavAdinA na gRhItam / tadrAjJA tayorAdezo dattaH patraM gRhNItAM bhittAM cetiM / tAbhyAM gRhItaM pATitaM ca / tato rAjA mUrkhAviti vibudhya tatpadamAdAya taddAyAdasomilAyAdatta tAvatiduHkhitAvadhyetuM dezAntaraM celatuH / tadA mAtrAvAdi yadyevaM yuvayorAgraho'sti tarhi rAjagRhapure rAjA subalo ballabhA suprabhA tatpurohito mAtA sUryamitranAmAtividvAn, tatsamIpaM yAva iti / tatra yayatustaM ca dadRzaturvRttAntaM kathayAMcakratuH / sa mAtulaH manasi dadhyau piturnikaTe sugrAsAdiprabhAvAnnAdhItAvahamapi taddAsyAmi cedatrApi krIDiSyato'dhyayanaM na syAditi matvA'vadat- me bhaginI nAstIti kuto bhAgineyau yuvAm / yadyadhyeSyetheM bhikSAyA bhuktvA tarhi adhyApayiSyAmIti / tau tathAdhItasakalazAstrau svapuraM calitau vatsa deza ke bhItara kauzAmbI nagarImeM atibala nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI patnIkA nAma manoharI thA / usakA purohita somazarmA nAmakA eka brAhmaNa thA / isakI patnIkA nAma kAzyapI thA / isa purohitake abhibhUti aura vAyubhUti nAmake do putra the / inako somazarmA - par3hAne kA bahuta kucha prayatna kiyA, parantu ve par3ha nahIM ske| jaba unakA pitA marA taba rAjAko unake viSaya meM kucha paricaya prApta nahIM thA / isIliye usane ajJAnatA se inake liye purohitakA pada de diyA / isa prakAra se unakA sukhapUrvaka samaya bItane lagA / eka samaya vahA~ aneka vAdiyoM ke abhimAnako cUrNa karanevAlA vijayajihna nAmakA eka vAdI AyA / vaha vAdArthI hokara aneka dezoM meM ghUmA thA / vahA~ pahu~cakara usane rAjaprAsAdake dvArapara eka vAdasUcaka patra lagA diyA / vAdakA adhikAra purohitako prApta honese anya kisI vAdIne usake patra ( caileMja ) ko svIkAra nahIM kiyA / taba atibala rAjAne una donoMke liye usa patrako svIkAra kara ukta vAdIke sAtha vivAda karane kI AjJA dI / isapara una donoMne usa patrako lekara phAr3a ddaalaa| taba rAjAko jJAta huA ki ye donoM hI mUrkha haiM / isase usane una donoMse purohitake padako chInakara use kisI somila nAmaka unake sagotrI bandhuko de diyA / una donoM ko isa ghaTanA se bahuta dukha huA / phira ve zikSA prApta karaneke liye dezAntara jAneko udyata hue / taba usakI mAtAne unase kahA ki yadi tuma donoMkA aisA dRr3ha nizcaya hai to tuma rAjagRha nagara meM jAo / vahA~ subala nAmakA rAjA rAjya karatA hai / rAnIkA nAma suprabhA hai| ukta rAjAke yahA~ jo atizaya vidvAn sUryamitra nAmakA purohita hai vaha merA bhAI hai / tuma donoM usake pAsa jAo / tadanusAra ve donoM vahA~ jAkara apane mAmA se mile / unhoMne usase apane saba vRttAntako kaha diyaa| taba mAmAne manameM vicAra kiyA ki ina donoMne pitAke pAsa uttama bhojanAdiko pAkara adhyayana nahIM kiyA hai / yadi maiM bhI inheM surucipUrNa bhojanAdi detA hU~ to phira yahA~ bhI unakA samaya khela-kUda meM hI jAvegA aura ve adhyayana nahIM kara sakeMge / basa, yahI socakara usane una donoMse kahA ki mere koI bahina hI nahIM hai, phira tuma bhAnaje kaise ho sakate ho ? yadi tuma bhikSAse bhojana karake adhyayana 1 1. pha bhintAM ceti / 2 ba pATTitam / 3. ba 'mAtulaH ' nAsti / 4. ba yadyadhyeSyetha |
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 gora kathAkozam [ 3-4, 21-22 : yadA tadA sa vastrAdikaM dattvAce'haM yuvayormAtula iti / tacchra utvAgnibhUtirja harSa, vAyubhUtikopa cANDAlastvamAvAM bhikSAmATitavAn iti / tataH svapuramAgatya svapade tasthatuH / rAjapUjitau suzrIko bhUtvA sukhinau remAte / ito rAjagRhe subalo majjanavAre svamudrikAM sUryamitrasya haste tailamrakSaNabhayAdadatta / sa svAGgulau nikSipya svagRhaM jagAma / bhojanAdUrdhvaM rAjabhavanaM gacchan samudrikA mapazyan viSaNNo'bhUt / svayaM nimittamajAnan paramabodhAbhidhaM naimittikamAryaM tasya naimittikasya kathitaM mayA cintitaM kathaya / tadagre cintayAmAsa / tenoklametannAmAnaM hastinaM prabhuM yAcayiSyAmi prApnomi na veti cintitaM tvayA / prApsyasi yAcasyeti / taM visRjya svaharmyasyoparimabhUmau sacinto yAvadAste tAvatpuravahirudyAnaM pravizantaM sudharmAbhidhadigambaramapazyat / tadanvayaM kiMcana jJAsyatIti dinAvasAne kenApyajAnan tadantikamATa / tamatyAsannabhavyaM vilokya muniruvAca - he sUryamitra, rAjakIyAM mudrikAM vinAzyAgato'si / zramiti bhaNitvA pAdayoH papAta / muniH kathayati sma - tvadbhavanapRSThasthitodyAnasthitasarasa karanA cAhate ho to par3ho maiM tumheM par3hAU~gA / taba una donoMne bhikSA se hI bhojana karake usake pAsa adhyayana kiyA / isa prakAra se ve samasta zAstroM meM pAraMgata hokara jaba ghara vApisa jAne lage taba sUryamitrane unheM yathAyogya vastrAdi dekara kahA ki maiM vAstavameM tumhArA mAmA hU~ / yaha sunakara abhibhUtiko bahuta harSa huA / parantu vAyubhUtiko isase bahuta krodha huA / taba usane usase kahA ki tuma mAmA nahIM, caNDAla ho, jo tumane hameM bhikSAke liye ghumAyA hai / tatpazcAt ve vahA~se apane nagarameM Aye aura apane pada (purohita) para pratiSThita ho gaye / aba ve rAjAse sammAnita hokara uttama vibhUtike sAtha vahA~ sukhapUrvaka rahane lage the / idhara rAjagRhameM rAjA subalane snAna ke avasarapara telase lipta ho jAne ke bhaya se apanI muMdarI sUryamitra ke hAthameM de dI / vaha use a~gulImeM 'pahinakara apane gharako calA gayA / bhojanake pazcAt jaba vaha rAjabhavanako jAne lagA taba vaha a~gulI meM usa mudrikAko na dekhakara khedako prApta huaa| vaha svayaM nimittajJa nahIM thA, isaliye usane paramabodhi nAmake jyotiSIko bulAkara usase kahA ki maiMne jo kucha socA hai use batalAiye / tatpazcAt usane usake Age kucha cintana kiyA / jyotiSIne kahA ki tumane yaha vicAra kiyA hai ki 'maiM rAjAse amuka nAmavAle hAthIko mAgU~gA, vaha mujhe prApta hotA hai ki nhiiN|' tuma usako prApta karoge, yAcanA kro| phira vaha usa jyotiSIko vApisa bhejakara apane bhavanake Upara gayA / vaha vahA~ chatapara cintAkula baiThA hI thA ki itane meM use nagarake bAhara udyAnameM jAte hue sudharma nAmake digambara muni dikhAyI diye / tatpazcAt usane vicAra kiyA ki ye usa suMdarIke sambandha meM kucha jAnate hoMge / isI vicArase vaha sandhyA ke samaya chupakara unake nikaTa gyaa| muni usako ati Asanna bhavya jAnakara bole ki he sumitra ! tU rAjAkI suMdarIko khokara yahA~ AyA hai| taba vaha 'hA~, maiM isI kAraNa AyA hU~' yaha kahate hue unake caraNoM meM gira gyaa| munine kahA ki tuma apane bhavana ke pIche sthita udyAnavartI tAlAba meM jaba 1. ba 'tadA' nAsti / 2. pa datvA cehaM pha datvAhaM / zadatvAvaM / 3. ba 'bhUtizca kopAcANDAla' | zabhUtizcako pozcANDAla' / 4. ba pratipATho'yam / za majjanavAsare / 5 ba nimittenAjAnan / 6. pa ba ato'gre 'kathaya' paryantaH pATho nAsti / 7. za akathitaM / 8. pha etadagre /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22] 3. zrutopayogaphalam 4-5 sUryAya' dadAnasya te'GgulyA nirgatya kamalakarNikAyAM sA patitA vartate, prAtargRhANeti / tathA tAM gRhItvA rAjJaH samarpya kasyApyakathayan tannimittaM zikSituM tadantamitaH / munirbabhANa nirgranthaM vihAyAnyasya na sA pariNamatIti / tataH sa sarva paryAlocya nirgrantho'jani, vidyAM prayaccheti ca sa vbhaann| muniravocata kriyAkalApapAThamantareNa na pariNamatIti / evaM krameNAnuyogacatuSTayaM pAThayAmAsa / dravyAnuyogapAThe sadRSTirAsIt paramatapodhanazca / svaguruNA sahAtra campAyAmAgatasya vAsupUjyanirvANabhUmipradakSiNIkaraNe'vadhirutpannaH / gurustasmai svapadaM dattvA ekavihArI bhUtvA vArANasyAM muktimitH| sUryamitra ekadA kauzAmbyAM caryArtha praviSTo'gnibhUtinA sthApitaH / caryA kRtvA gacchannagnibhUtinA bhaNito vAyubhUtiM vilokayeti / tenoktaM so'tiraudro nocitam / tathApi tadAgraheNAgnibhUtinA tadgRhaM jagAma / sa muni vilokya vibudhya ca bahuzo'pi nindAM ckaar| tato muninodyAnaM gatvAgnibhUtirmayA muninindA kAriteti tadvairAgyAt didIkSe / tadvRttAntaM vibudhya tadvanitA somadattA devarAntike jagAmAvadacca-re vAyubhUte, tvayA muninindA kRteti me bharcA tapo gRhItam / yAvatko'pi na jAnAti tAvatsaMbodhyAnayAvaH, ehIti / tato sUrya ke liye arghya de rahe the taba vaha a~gulImeMse nikalakara kamalakarNikAke bhItara jA par3I hai / vaha abhI bhI vahIMpara par3I huI hai| use prAtaH kAlameM uThA lenA / pazcAt usane vahA~ se use uThA liyA aura rAjAko de diyaa| tatpazcAt vaha kisIko kucha na kahakara usa nimittajJAnako sIkhaneke liye munirAjake samIpameM gyaa| munirAjane usase kahA ki digambarako chor3akara kisI dUsareko vaha nimittavidyA nahIM prApta hotI hai / taba vaha saba soca-vicAra karake digambara ho gayA aura bolA ki aba mujhe vaha vidyA de diijiye| phira muni bole ki vaha kriyAkalApa par3haneke binA nahIM AtI hai / isa kramase unhoMne use cAroM anuyogoMko pddh'aayaa| taba dravyAnuyogake par3hate samaya use samyagdarzana prApta ho gyaa| aba vaha utkRSTa tapasvI ho gayA thaa| vaha apane guruke sAtha vihAra karatA huA yahA~ campApurameM AyA / yahA~ use vAsupUjya jinendrako nirvANabhUmikI pradakSiNA karate samaya avadhijJAna bhI utpanna ho gyaa| pazcAt guru usake liye apanA pada dekara eka vihArI ho gaye / unheM banArasa pahu~canepara muktikI prApti huii| sUryamitra muni eka bAra AhArake nimitta kauzAmbI purIke bhItara gye| taba agnibhUtine vidhivat unakA paDigAhana kiyA / jaba ve AhAra lekara vApisa jAne lage taba agnibhUtine unase vAyubhUtiko sambodhita karaneke liye prArthanA kI / munirAja bole ki vaha atizaya krUra hai, isaliye usake pAsa jAnA yogya nahIM hai| phira bhI ve usake Agrahako dekhakara agnibhUtike sAtha vAyubhUtike gharapara gye| use una munirAjako dekhate hI pUrva ghaTanAkA smaraNa ho AyA / taba usane unakI bahuta nindA kI / usa samaya agnibhUtine munirAjake sAtha udyAnameM jAkara vicAra kiyA ki yaha muninindA maiMne karAyI hai| yaha vicAra karate hue usake hRdayameM vairAgyabhAvakA prAdurbhAva huA / isase usane dIkSA grahaNa kara lI / isa vRttAntako jAnakara agnibhUtikI patnI devarake pAsa gaI aura usase bolI ki re vAyubhUti ! tere dvArA muninindA kI jAnese mere patidevane tapako grahaNakara liyA hai| jaba taka koI isa bAtako nahIM jAna pAtA hai taba taka hama donoM usake pAsa caleM 1. za param taponazca / 2. pha viloketi /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 puNyAsravakathAkozam [ 3-4, 21-22 : vAyubhUtinA kopena mukhe pAdena tADitA' sA nidAnaM cakAra janmAntare tava pAdau . bhkssyissyaami|tto vAyubhUtiH saptamadine udumbarakuSThI jAto mRtvA tatraiva gardabhI bhUtvA tatraiva sUkarI jaataa| tato'pi mRtvAsyAM campAyAM cANDAlavATake kukkurI jaataa| tato'pi mRtvA tatraiva vATake mAtaGganIlakauzAmbyoH putrI jAtyandhA durgandhA ca jaataa| ekadA to sUryamitrAgnibhUtI tatrAgatau / sUryamitrasyopavAsa agnibhUtizcaryArtha puraM pravizyannantarAle jambUvRkSAdhastAnmAtaGgI vIkSya duHkhenAzrupAtaM kRtvA vyAdhuTito guruM natvA pRSTavAMstadarzanAt kimiti me duHkhaM jAtam / guruNA tatsvarUpe bhavyatve taddine mRtyau ca kathite tena saMbodhyANuvratAni saMnyAsanaM ca grAhitA / tAvadetadvanitA trivedyA imAn nAgAn pUjayitumAgacchantayAstUryADa mbaramAkarNya vratamAhAtmyenAsyAH putrI bhaviSyAmIti kRtanidAneyaM nAgazrIrjAtAdya nAgAn pUjayitumAgatA / sUryamitrAgnibhUtibhaTTArakAvAvAm / me darzanAtpUrvabhavasmaraNAdvedAbhyAsaM anayA buddhvA kathitam / tadvAyubhUtireva nAgazrIriti nirUpite zrutvA nAgazarmAdayo aura sambodhita karake use ghara vApisa le AveM / yaha sunakara vAyubhUtiko krodha A gayA / taba usane usake mukhameM pA~vase Thokara mAra dii| isa apamAnase krodhake vaza hokara usane yaha nidAna kiyA ki maiM janmAntarameM tere donoM pA~voMko khaauuNgii| tatpazcAt sAtaveM dina vAyubhUtiko udumbara ( eka vizeSa jAtikA ) kor3ha ho gyaa| phira vaha marakara vahIMpara gadhI aura tatpazcAt zUkarI huaa| isake pazcAt vaha maraNako prApta hokara isa campApurameM caNDAlake bAr3emeM kuttI huaa| phirase bhI marakara vaha usI bAr3e cANDAla nIla aura kauzAmbIkI putrI huA jo ki janmAndha aura atizaya durgandhita zarIrase saMyukta thii| eka samaya vahA~para ve sUryamitra aura agnibhUti muni aaye| usa dina sUryamitra munine upavAsa kiyA thA / akele agnibhUti muni caryAke liye nagarakI ora jA rahe the| bIcameM unheM jAmuna vRkSake nIce baiThI huI vaha caNDAlinI dikhAyI dii| use dekhakara unheM dukha huaa| isase unakI A~khoMse A~sU nikala pdd'e| taba ve AhAra na lekara vahA~ se vApisa cale aaye| unhoMne guruke pAsa Akara namaskAra karate hue unase pUchA ki usa caNDAlinIke dekhanese mujhe dukha kyoM huA ? uttarameM gurune ukta caNDAlinIke vRttAntakA nirUpaNa karate hue batalAyA ki vaha bhavya hai aura Aja hI usakA maraNa bhI honevAlA hai| isapara agnibhUtine use sambodhita karake pA~ca aNuvratoM aura sallekhanAko grahaNa kraayaa| isa bIcameM isa (nAgazarmA) kI patnI trivedI ina nAgoMkI pUjAke liye A rahI thii| usake bAjoMkI dhvaniko sunakara isane nidAna kiyA ki maiM vratake prabhAvase isakI putrI houuNgii| tadanusAra vaha trivedIkI putrI yaha nAgazrI huI hai| Aja yaha nAgoMkI pUjAke liye yahA~ AyI thii| hama donoM ve hI sUryamitra aura agnibhUti bhaTTAraka haiN| mujhe dekhakara ise pUrva bhavakA smaraNa ho gayA hai| isase usane pahile kiye hue vedake abhyAsakA smaraNa karake yahA~ ukta prakArase parIkSA dI hai| isa prakArase vaha vAyubhUti hI yaha nAgazrI hai| uparyukta prakArase munike dvArA nirUpita isa vRttAntako sunakara nAgazarmA Adi brAhmaNoMne jaina dharmakI bahuta prazaMsA kii| usa samaya unameMse bahutoMne 1.pa za pAdenAbADitA ba pAdenAtADitA / 2. ba uMdumbara za udaMvara / 3.ba jAtonu mRtvA / 4. pa za caMDAla / 5. za kukarI / 6. pa za kauzAMbyAH / 7. ba pratipATho'yam / za jAtyandhApi durgandhA jAtA / 8. ba pratipATho'yam / za pravizaMtAMtarAle / 9. ba trividyA / 10. za gacchantyA sUryA /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22] 3. zrutopayogaphalam 4.5 121 viprAH 'aho jainadharma eva dharmo nAnyaH' iti bhaNitvA bahavo dIkSitAH, nAgazrItrivedyAdayo brAhmaNyazca / rAjA svaputraM lokapAlaM rAjAnaM kRtvA bahubhirdIkSito'ntaHpuramapi / tataH saMghena sArdha sUryamitrAcAryo viharan rAjagRhamAgatyodyAne'sthAt / tadA kauzAmbyadhipo'tibalazca svapitRvyaM subalamavalokayitumAgatya tatrAsthAt / tau vanapAlakAdavavudhya vandituM jgmtuH| dIptarddhiprAptaM sUryamitraM vilokya rAjA tathAvidho'yamevaMvidho'bhUditi bahuvismayaM gato'tibalAya rAjyaM dadAnastena nivRttau kRtAyAM mInadhvajAkhyatanujAya taddattvAtibalAdibhirbahubhirdidIkSe, tadvanitA api / ityAdyanekadezeSu dharmapravartanAM kurvan sUrya mitro'sthAt / nAgazrIbahukAlaM tapo vidhAya mAsamekaM saMnyasanaM cakAra vitanubabhUvAcyute padmagulmavimAne maharddhikaH pananAbhanAmA devo jajJe / nAgazarmApi tatraibAmaro dI padmanAbhasyAGgarakSo'jani / candravAhanasubalAtibalA zrAraNe'tivibhUtiyuktAH surA jjnyire| anye'pi svayogyAM gatiM yyuH| sUryamitrAgnibhUtI vArANasyAM samutpannakevalAvagnimandiragirI nivRttau| padmanAbhastannirvANapUjAM vidhAya dvAviMzatisAgaropamakAlaM sukhaM reme| dIkSA dhAraNa kara lii| unake sAtha nAgazrI aura trivedI Adi brAhmaNiyoMne bhI dIkSA le lI / rAjA candravAhana apane putra lokapAlako rAjya dekara bahutoMke sAtha dIkSita ho gyaa| usake sAtha usake antaHpurane bhI dIkSA grahaNa kara lii| tatpazcAt sUryamitra AcArya saMghake sAtha vihAra karate hue rAjagRhameM Akara udyAnake bhItara virAjamAna hue| usa samaya kauzAmbIkA rAjA atibala bhI apane cAcA subalase milaneke liye vahA~ Akara sthita huA / jaba una donoM (subala aura atibala) ko vanapAlase sUryamitra AcAryake zubhAgamanakA samAcAra jJAta huA taba ve donoM unakI bandanAke liye gye| usa samaya sUryamitra AcAryako dIpta Rddhi prApta ho cukI thii| unako dIpta Rddhise saMyukta dekhakara rAjA subalane vicAra kiyA ki jo sUryamitra mere yahA~ purohita thA, vaha tapake prabhAvase isa prakArakI Rddhiko prApta huA hai| isa prakAra tapake phalako pratyakSa dekhakara use bahuta Azcarya huaa| taba usane atibalake liye rAjya dekara dIkSA lenekA nizcaya kiyA / parantu jaba atibalane rAjyako grahaNa karanA svIkAra nahIM kiyA taba usane mInadhvaja nAmaka apane putrako rAjya dekara atibala Adi bahutase rAjAoMke sAtha jina-dIkSA grahaNa kara lii| inake sAtha hI unakI striyoMne bhI dIkSA le lI / isa prakArase sumitra AcAryane aneka dezoMmeM vihAra karake dharmakA pracAra kiyaa| nAgazrIne bahuta samaya taka tapazcaraNa kiyA / antameM usane eka mAsakA saMnyAsa lekara zarIrako chor3a diyaa| taba vaha acyuta svargake bhItara padmagulma vimAnameM padmanAbha nAmaka maharddhika deva huii| isI svargameM vaha nAgazarmA bhI deva utpanna huaa| trivedIkA jIva mRtyuke pazcAt usa padmanAbha devakA aMgarakSaka deva huaa| candravAhana, subala aura atibala rAjA AraNa svargameM atizaya vibhUtike dhAraka deva hue| anya saMyamI jana bhI yathAyogya gatiko prApta hue| sUryamitra aura agnibhUtiko vArANasI pahu~canepara kevalajJAna prApta huaa| ve donoM agnimandira parvatake Upara mokSako prApta hue| taba usa padmanAbha devane Akara unakA nirvANotsava sampanna kiyaa| isa devane acyuta svargameM sthita rahakara bAIsa sAgaropama kAla taka vahA~ ke sukhakA upabhoga kiyaa| 1. ba trividyAdayo / 2. ba-pratipATho'yam / za supitRvyaM / 3. za dharmavartanAM / Jain Education Interna &ial
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 puNyAsravakathAkozam [3-4, 21-22: athAvantipUjayinyAM rAjA vRSabhAGkaH zreSThI surendradatto rAmA yshobhdraa| sA putro nAstIti viSaNNA yAvadAsteM tAvadrAjAjJAkAritAnandabherInAdaM zrutvA kimartho'yaM nAda ityaprAkSIt / sakhyA bhASitam 'sumativardhano munirudyAne AgatastaM vandituM gamiSyati narezaH, iti bherIravaH' iti vibudhya sApi jagAma / taM vanditvA pRcchati sma-he nAtha, me putro bhaviSyati no veti / muniruvAca-putro bhaviSyati, kiMtu tanmukhaM vilokya tvatpatistapo gRhoSyati, muneravalokanena tanujo'pi / zrutvA sA saharSa-viSAdA jaataa| katipayadinairgarbhasaMbhUtI zreSThI jJAsyatIti bhUmigRhe prasUtA / tadamedhyaliptAzucivastraM prakSAlayantyazceTikAyA jJAtvA kazcidvipro veNuvaddhadhvajahastaH zreSThino'cIkathat / so'pi tanmukhaM vilokya viprAya bahu dravyaM dattvA diikssitH| tayA tanujaM sukumArAbhidhaM kRtvA yathA muni na pazyati tathA karomIti svarNamayo'nekaratnakhacitaH sarvatobhadrAkhyo mATaH kAritaH / tatsamantAdrajatamayA dvAtriMzanmATAH / sa tatrAhorAtrAdikAlabhedaM rAjAdijAtibhedaM zotAtapAdikaM cAjAnantuvimAne surezavadvRddhiM jagAma / yUnastasya caturikAcitrA avanti dezake bhItara ujjayinI purImeM rAjA vRSabhAMka rAjya karatA thaa| isI nagarImeM eka surendradatta nAmakA seTha rahatA thaa| usakI patnIkA nAma yazobhadrA thaa| isake koI putra nahIM thaa| isalie vaha udAsa rahatI thii| eka samaya usane rAjAke dvArA karAyI gaI AnandabherIke zabdako sunakara pUchA ki yaha bherIkA zabda kisaliye karAyA gayA hai ? isake uttarameM usakI sakhIne kahA ki udyAnameM sumativardhana nAmake munirAja Aye hue haiM / rAjA unakI vandanAke liye jaaygaa| isIlie yaha bherIkA zabda karAyA gayA hai| isa zubha samAcArako sunakara vaha yazobhadrA bhI munikI vandanAke liye usa udyAnameM jA pahu~cI / vandanA karaneke pazcAt usane unase pUchA ki he nAtha ! mere putra hogA ki nahIM ? muni bole--- putra hogA, kintu usake mukhako dekhakara tumhArA pati dIkSA grahaNa kara legaa| isake atirikta munikA darzana pAkara vaha putra bhI dIkSita ho jaavegaa| yaha sunakara use harSa aura viSAda donoM hue| kucha dinoMmeM yazobhadrAke garbhAdhAna huaa| pazcAt usane seThako putrajanmakA samAcAra na jJAta ho, isake liye talagharake bhItara putrako utpanna kiyaa| parantu usake rudhira Adi apavitra dhAtuoMse sane hue vastroMko dhotI huI dAsIko dekhakara kisI brAhmaNane usakA anumAna kara liyA / taba vaha bA~sameM ba~dhI huI dhvajAko hAthameM lekara seThake pAsa gayA aura usase isa putrajanmakI vArtA kaha dii| seTane putrake mukhako dekhakara usa brAhmaNako bahuta dravya diyaa| phira usane dIkSA le lI / yazobhadrAne putrakA nAma sukumAra rakhakara 'vaha muniko na dekha sake' isake liye sarvatobhadra nAmakA aneka ratnoMse khacita eka suvarNamaya bhavana bnvaayaa| isake sAtha usane usake cAroM ora rajatamaya ( cA~dIse nirmita ) anya bhI battIsa bhavana banavAye / isa bhavanameM rahatA huA vaha sukumAra dina va rAta AdirUpa kAlake bhedako, rAjA va prajA AdirUpa jAtibhedako tathA zIta ora Atapa Adike du:khako bhI nahIM jAnatA thA / vaha Rtu vimAnameM sthita indra ke samAna isa sundara bhavanameM vRddhi ko prApta huA / jaba sukumAra yuvAvasthAko prApta huA 1. pa-za :sumativardhamAnanAmA muni / 2. ba jigamiSati / 3. ba kya tveshstpo| 4. paza 'liptAmUlyavastraM baliptAsUcyavastraM / 5. pa shdegshcettikyaa| 6. ba zreSThino kathayan / 7. ba ratnasaMcitaH / 8. ba-pratipATho'yam / za tatsamAnA rajata / 9. pa pha mATaH / 10. pa za cAjAnan ritu pha cAjAnan Rju /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22 ] 3. zrutopayogaphalam 4-5 123 5 revatomaNimAlA padminI suzIlA rohiNI sulocanAsudAmAprabhRtidvAtriMzadibhyezvara kanyAbhiH prAsmadasyaivopari vivAhaM cakAra, bahirvivAhamaNDape ucitAnvayaM' ca / tAsAmekaikaM rajatamayaM prAsAdamadatta / evaM sa sukumAro vibhUtyAsthAt / taddIkSAbhayAnmAtrA gRhe munipravezo niSiddhaH / ekadA kenacit grAmAntikenAnagha ratnakambalo rAjJo darzitaH / tena gRhItumazaktena visarjito' yazobhadrayA tanujArthaM gRhItaH / sa taM vilokya karkazo'yaM mamAyogyA [gya ] ityabhaNat / tadA tayA dvAtriMzadvadhUnAM pAdukAH kAritAH / tatra sudAmA te pAdayornikSipya svabhavanasyoparimabhUmau pazcimadvAramaNDape upavizya te tatraiva vismRtyAntaH praviSTA / tatraikAM pAdukAM mAMsabhrAntyA gRdhro ninAya, rAjabhavanazikhare upavizya caJcvA hatvA kopena tatprAGgaNe cikSepa | rAjJA " vilokya sAzcaryeNa kimiti pRSThe kenacitsukumArasya vanitApAduketi kathite'vanIzaH kautukena taM draSTuM cacAla / sA vibhUtyA svagRhamavI vizadavadacca - deva, kimityAgamanam / so'bhaNat kumArAnveSaNArtham / tadA bhUpaM madhyamabhUmAvupAvIvizat, nandanamAninAya darzayati sma / rAjA taM vilokyAtihRSTo'rdhAsane upavezitavAn / tayA taba yazobhadrAne usakA vivAha caturikA, citrA, revatI, maNimAlA, padminI, suzIlA, rohiNI, sulocanA aura sudAmA Adi battIsa dhanikakanyAoMke sAtha usa bhavanake bhItara se kara diyA tathA bhavana ke bAhara jo vivAha maNDapa banavAyA gayA thA vahA~para usane samucita vivAhotsava bhI kiyA / yazobhadrAne sukumArakI una patniyoMko eka eka rajatamaya bhavana de diyA / isa prakArase vaha sukumAra atizaya vibhUtike sAtha vahA~ bhogoMkA anubhava kara rahA thA / usake dIkSA le leneke bhaya mAtAne apane bhavanameM munike pravezako roka diyA thA / eka dina gA~vakI sImA meM rahanevAle kisI vyApArIne Akara eka ratnamaya amUlya kambala rAjAko dikhalAyA | parantu rAjAne usakA mUlya na de sakaneke kAraNa usa kambalako na lekara vyApArIko vApisa kara diyaa| taba yazobhadrAne usakA samucita mUlya dekara use apane putra ke liye le liyA | parantu sukumArane use dekhakara kahA ki yaha kaThora hai, mere yogya nahIM hai / taba yazobhadrAne ukta ratnakambalakI apanI battIsa putravadhuoMke liye pAdukA ( jUtiyA~ ) banavA diiN| unameM se sudAmA eka dina una pAdukAoMko pA~voMmeM pahinakara apane bhavana ke Upara ( chatapara ) gaI aura vahA~ pazcimadvArake maNDapameM kucha samaya baiThI rahI / phira vaha una pAdukAoM ko vahIM bhUlakara mahalake bhItara calI gaI / unameM se eka pAdukAko mAMsa samajhakara gIdha le gayA / usane rAjabhavana ke zikharapara baiThakara coMcase use tor3A aura krodhavaza rAjAMgaNa meM pheMka diyA / rAjAne use AzcaryapUrvaka dekhakara pUchA ki yaha kyA hai ? taba kisIne usase kahA ki yaha sukumArakI patnI kI pAdukA hai / yaha sunakara rAjA kaitUhalake sAtha sukumArako dekhaneke liye cala diyA / use yazo subhadrAne bar3I vibhUti ke sAtha bhavana ke bhItara praviSTa karAyA / phira vaha usase bolI ki he deva ! ApakA zubhAgamana kaise huA hai ? uttarameM rAjAne kahA ki maiM sukumArako dekhaneke liye AyA hU~ | taba yazosubhadrAne use bhavana ke madhyama khaNDameM baiThAyA aura phira putrako lAkara use dikhalAyA / rAjAne use dekhA aura prasanna hokara apane Adhe Asanapara baiThA liyaa| tatpazcAt yazobhadrAne rAjAse 1. pa za ucitAnvAyaM ba ucitAtrayaM / 2. ba kenacidbhramaM tukenA / 3. ba- pratipATho'yam / za tena ne gRhItamazaktena virAjite / 4. za satyaM / 5. ba- pratipATho'yam / za mamAyogyetyabhaNat / 6. za 'te' nAsti / 7. za rAjA / 8. paza upaveSTitavAn pha upaviSTitavAn /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 puNyAsravakathAkozam [3-4, 21-22: rAjJo bhaNitamatra bhuktvA gantavyamabhyupagataM tena / bhuktyUrva rAjA tAmapRcchadasya vyAdhitrayaM kimityupekSitam / tayoktaM kaH ko vyaadhiH| so'bhASata calAsanatvaM prakAze locanasravaNaM bhojana ekaikasitthu[ktha] gila namugilanaM ca / tayocyate-neme vyAdhayaH, kiMtvayaM divyazayyAyAM divyagahikAyAM zete upavizate cAdya yuSmAbhiH sahopaviSTasya mastake kSiptasiddhArtheSu sukhAsane patitasiddhArthakArkazyena calAsano'bhUt / ratnaprabhAM vihAyAnyA prabhA kadAcidanena na dRSTA / adya yuSmAkamAratyuddharaNe dIpaprabhAdarzanena locanasravarNamasyAbhUt / dinAstasamaye zAlitaNDulAn prakSAlya sarasi kamalakarNikAyAM nikSipya dhriyante / dvitIyadine teSAmodanaM bhungkte| adya tadodanamubhayorna pUryata iti tanmadhye'nye'pi taNDulA nikSiptA iti kRtvA tathA bhuktavAniti nirUpite saashcryo'bhuudraajaa| tayopAyanIkRtavastrAbharaNaratnastaM pUjayitvAvantisukumAra iti tasyAparaM nAma kRtvA svAvAsaM jagAma nRpaH / so'vantikumAro divyabhogAn cikriidd| ___ ekadA tanmAtulo mahAmuniyazobhadranAmAvadhijJAnI tamalpAyuSa viveda, tatsaMbodhanArtha prArthanA kI ki Apa bhojana karake yahA~se vApisa jaaveN| rAjAne usakI prArthanAko svAkAra kara liyaa| bhojanake pazcAt rAjAne yazobhadrAse pUchA ki kumArako jo tIna vyAdhiyA~ haiM unakI tuma upekSA kyoM kara rahI ho ? uttarameM subhadrAne pUchA ki ise ve kauna kauna-sI vyAdhiyA~ haiM ? taba rAjAne kahA ki prathama to yaha ki vaha apane Asanapara sthiratAse nahIM baiThatA hai, dUsare prakAzake samaya isakI A~khoMse pAnI bahane lagatA hai, tIsare bhojanameM vaha cAvalake eka-eka kaNako nigalatA hai aura thUkatA hai| yaha sunakara yazobhadrA bolI ki ye vyAdhiyA~ nahIM haiN| kintu yaha divya zayyA ( palaMga ) ke Upara divya gAdIpara sotA va baiThatA hai| Aja jaba yaha Apake sAtha baiThA thA taba maMgalake nimitta mastakapara pheMke hue sarasoMke dAnoMmeMse kucha dAne siMhAsanake Upara gira gaye the| unakI kaThoratAko na saha sakaneke kAraNa vaha Asanake Upara sthiratAse nahIM baiTha sakA thA / isake atirikta isane aba taka ratnoMkI prabhAko chor3akara anya dIpaka AdikI prabhAko kabhI bhI nahIM dekhA hai| parantu Aja ApakI AratI utArate samaya dIpakakI prabhAko dekhanese isakI A~khoM meMse pAnI nikala pdd'aa| tIsarI bAta yaha hai ki sUryAstake samaya zAli dhAnyake cAvaloMko dhokara tAlAbake bhItara kamalakI karNikAmeM rakha diyA jAtA hai| taba dUsare dina vaha inake bhAtako khAyA karatA hai| Aja cUMki utane cAvaloMkA bhAta Apa donoMke liye pUrA nahIM ho sakatA thA isIliye unameM kucha thor3e-se dUsare cAvala bhI milA diye gaye the| isI kAraNa usane arucipUrvaka una cAvaloMko cuna-cunakara khAyA hai| isa prakAra yazobhadrAke dvArA nirUpita vastusthitiko jAna karake rAjAko bahuta Azcarya huaa| usa samaya yazobhadrAke dvArA rAjAke liye jo vastra aura AbhUSaNa bheMTa kiye gaye the unase rAjAne usake putrakA sammAna kiyA, antameM vaha kumArakA 'avantisukumAra' yaha dUsarA nAma rakhakara apane rAjabhavanako vApisa calA gyaa| vaha avantisukumAra divya bhogoMkA anubhava karatA huA krIr3AmeM nirata ho gyaa| eka dina sukumArake mAmA yazobhadra nAmaka mahAmunirAjako avadhijJAnase vidita huA ki aba sukumArakI Ayu bahuta hI thor3I zeSa rahI hai| isaliye vaha sukumArako prabuddha karaneke 1. ba sitthU / 2. ba upavizati / 3. pa vihaaynyaa| 4. pa za zramaNa / 5. pa za tayopAnIyakRta
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22] 3. zrutopayogaphalam 4-5 125 yogagrahaNadina eva tadAlayanikaTasthodyAne sthitajinAlayamAgataH / vanapAlakenAmbikAyAH kathite tayA gatvA vanditvoktaM he nAtha, me putrasyAta bahu vidyate / sa tava zabdazravaNenApi tapo grahISyati cenme maraNaM syAdito'nyatra yAhi / muniruvAca-- he mAtaryogadinaM vartate, kvApi gantuM tu nAyAti, kintvatra cAturmAsikapratimAyogena tiSThAmItipratimAyogene tasthau / kArtikapUrNamAsyAM rAtrau caturthayAme yogaM nirvayaM vigatanidraM taM jJAtvA tadAdvAnArthaM trilokaprazapteH paripATiM kartuM prArabdhI ? / tAM zRNvannacyutapadmagulmavimAnasthapadmanAbhadevasya vibhUtivarNane kriyamANe jAtismaro jAtaH / vairAgyaparAyaNo bhUtvA taduttaraNopAyaH ko'pi nAstIti sacinto vasnapeTikAM dadarza / tato vastrANyAkRSya parasparaM saMdhiM dattvA tadanamekaM stambhe baddhamanyada bhUmau nikSiptam , tAM vastramAlAM dhRtvA puNyenottIrNaH tadantikaM jagAma, taM vanditvA dIkSAM yayAce / yatinoktaM tvayA bhadraM kRtam , dinatrayamevAyuriti / tadanu sa 'vivikte zilAtale saMnyAsaM grahISyAmi' iti didIkSe / prAtaH purAnnirgatya manojJapradeze prAyopagamanaM jagrAha / yazobhadrAcAryo'pi tasmAnirgatyai liye varSAyoga grahaNa karane ke dina hI usake bhavanake nikaTavartI udyAnameM sthita jinabhavanameM AyA / taba vanapAlane munike AnekA samAcAra sukumArakI mAtAko diyaa| isase usane vahA~ jAkara munikI vaMdanA karate hue unase kahA ki he nAtha ! mujhe putrakA moha bahuta hai / vaha tumhAre zabdoMke sunanese hI yadi tapako grahaNakara letA hai to merA maraNa nizcita hai| isIliye Apa yahA~se kisI dUsare sthAnameM cale jAveM / isake uttarameM muni bole ki he mAtA ! Aja varSAyogakA dina hai, ata eva aba kahIM anyatra jAnA sambhava nahIM hai| aba mujhe cAturmAsika pratimAyogase yahIMpara rahanA pdd'egaa| isa prakAra ve munirAja pratimAyogase vahIMpara sthita ho gaye / jaba unakA cAturmAsa pUrNa honeko AyA taba unhoMne kArtikakI pUrNimAko rAtrike antima paharameM varSAyogako samApta kiyA / isa samaya unhoMne jAnA ki aba sukumArakI nidrA bhaMga ho cukI hai| taba unhoMne usako bulAneke lie trilokaprajJaptikA anukramase pATha karanA prArambha kara diyA / usameM jaba acyuta svargake padmagulma vimAnameM sthita padmanAbha devakI vibhUtikA varNana AyA taba use sunakara sukumArako jAtismaraNa ho gayA / isase usake vairAgyabhAvakA prAdurbhAva huaa| taba vaha usa bhavanase bAhara jAneko udyata huA / parantu usase bAhara nikalaneke liye use koI upAya nahIM dikhaa| isase vaha vyAkula ho uThA / itane meM use eka vastroMkI peTI dIkha pdd'ii| usameMse usane vastroM ko nikAla kara unheM parasparameM jor3a diyaa| phira usane usa vastramAlAke eka chorako khambhese bA~dhA aura dUsareko nIce jamIna taka laTakA diyaa| isa prakAra vaha usa vastramAlAkA avalambana lekara puNyodayase usa bhavanake bAhira A gyaa| tatpazcAt usane munirAjake nikaTa jAkara unakI vaMdanA karate hue unase dIkSA dene kI prArthanA kii| munirAja bole ki tumane bahuta acchA vicAra kiyA hai, aba tumhArI kevala tIna dinakI hI Ayu zeSa rahI hai| tatpazcAt usane nirjana zilAtalake Upara saMnyAsa lenekA vicAra kiyA aura vahIM para dIkSita ho gayA / pazcAt prAtaHkAla honepara usane nagarake bAhara jAkara kisI manohara sthAnameM prAyopagamana ( sva aura parakRta sevA-zuzraSAkA parityAga) saMnyAsa le liyaa| yazobhadrAcArya bhI use jinAlayase jAkara kisI anya jinAlayameM Thahara 1. ba 'tu' nAsti / 2. za yogena ti pratimA / 3. ba nivRtya / 4. za prArabdhAM / 5. ba saMdhitvA / 6. pha svazrU ba shvshruuH|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 [ 3-4, 21-22 : kasmin jinAlaye tasthau / itastadvanitAstamadRSTvA svazvazravAH kathitavatyaH / sA tacchrutvA mUrcchitA itastato gaveSayantI vastramAlAM dadarzAnayA gatA iti bubudhe / tacaityAlaye taM munimapazyantI tenaiva nItaH iti vicintya rAjAdayo'pi mahAgraheNa gaveSayituM gatAH / na ca kvApi dRSTastannirgamanadine tannagarapazvAdibhirapi grAsAdikaM tyaktam, kiM punarbandhubhiH / itaH sukumAramunirekapArzva svaparavaiyAvRtyanirapekSo bhAvanayA yuto yAvadAste tAvatsA somadattAne yoniSu bhramitvA tatra zRgAlI babhUva / tayA tadgamanakAle sphuTitapAdarudhira'pAdukA AsvAdayantyA gatvA sa munirnispandakAtmako dRSTaH / svayaM taddakSiNaM caraNaM pillakA vAmacaraNaM ca khAdituM lagnAH / prathamadine jAnunI, dvitIye jaGke khAdite / tRtIyadine'rdharAtrau jaTharaM vidAryAntrAvalI AkRSTA / tadA paramasamAdhinA tanuM vihAya sarvArthasiddhAvajani / tadA surezvarANAM viSTarANi prakampitAni / vibudhyAsau [dhyAho] sukumArasvAminA mahAkAlaH kRta iti jayajayazabdestUryAdibhizva vyAptAzAH samAH, taccharIrapUjAM cakrire / tajjayajayaninAdamAkarNya tanmAtA tattapograhaNaM tadgatiM vibudhyArta visRjya sotsAhA babhUva, tataH stutiM ca cakAra prAtaH sarvajanamAhUya rAjAdibhiH saha tatra jagAma / tadardhazarIra puNyAtravakathAkozam gaye / idhara sukumArakI striyoMne use na dekhakara apanI sAsUse kahA / vaha isa bAta ko sunakara mUcchita ho gii| tatpazcAt saceta hokara jaba idhara-udhara khojA taba use vaha vastramAlA dikhAyI dii| isase use jJAta huA ki vaha bhavanake bAhara nikala gayA hai| phira jaba usane caityAlaya meM jAkara dekhA to vahA~ use ve muni bhI nahIM dikhAyI diye| aba use nizcaya ho gayA ki kumArako muni hI gaye haiM / isI vicArase rAjA Adi bhI mahAn Agrahase use khojane ke liye gaye / parantu vaha unheM kahIM para bhI nahIM milA / sukumArake jAneke dina bandhujanoMkI to bAta hI kyA hai, kintu usa nagara ke pazuoM takane bhI AhArAdiko grahaNa nahIM kiyaa| udhara sukumAra muni stra va parakRta vaiyAvRttise nirapekSa hokara eka pArzvabhAgase sthita hue aura bhAvanAoMkA vicAra karane lage ! usa samaya vaha somadattA ( agnibhUtikI patnI) aneka yoniyoM meM paribhramaNa karatI huI usa vanameM zrRMgAlI huI thI / vanameM jAte samaya sukumArake komala pA~voMke phUTa jAnese jo rudhirakI dhArA nikalI thI usako cATatI huI vaha zRgAlI vahA~ jA pahu~cI / usane vahA~ una nizcala sukumAra muniko dekhA / taba vaha unake dAhine paira ko svayaM khAne lagI aura vA~ye paira ko usake bacce khAne lage / una sabane pahile dina unako ghuTanoM taka aura dUsare dina jAMghoM taka khaayaa| tIsare dina AdhI rAta ke samaya jaba una sabane peTako phAr3akara A~toM ko khIMcanA prArambha kiyA taba utkRSTa samAdhike sAtha zarIrako chor3akara ve sarvArthasiddhi meM utpanna hue / usa samaya indroMke Asana kampita hue| isase jaba unheM yaha jJAta huA ki sukumAra svAmI ghora upasargako sahakara maraNako prApta hue haiM / taba ve jaya jaya zabdoM aura vAditroM Adike zabdoMse samasta dizAoM ko vyApta karate hue vahA~ gaye / vahA~ jAkara unhoMne sukumArake zarIrakI pUjA kii| devoMke jaya jaya zabdako sunakara jaba sukumArakI mAtAko usake dIkSita hokara uttama gatiko prApta honekA samAcAra jJAta huA taba usane Arta dhyAnako chor3akara sukumArako utsAhapUrvaka stuti kI / prAtaH kAla ho jAnepara vaha 1. ba dadarzanAyAgati bubudhe / 2. ba lagnAH / 3 ba tannirgamadine / 4. pArzvaNA / 5. za bhAyanayA / 6 ba gatA / 7. ba prakaMpitatAni tatkAlakRti budhyAho sukumAra / 8 phaza taccharIre pUjAM / 9. ba tatstutiM cakAra /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-4, 21-22 ] 3. zrutopayogaphalam 4-5 127 vilokanAnantaraM mUrcchayA dharitryAM papAta tadanu mahAzokaM cakAra vadhvo bAndhavo'pi / rAjAdInAM mahadAzcarya jaatm| tadanu sA AtmAnaM janaM ca saMbodhya mahatAmanuSThAnametaditi saMtuSTA tatpUjAM saMskAraM ca kRtvA yatra yazobhadrAcAryo'sthAt tatra sarve'pi samAgatAH / muniM vIkSya sAnandena manAk hasitvA jinaM samarcya vanditvA, tamapi tadanu taM papraccha sukumArasyopari mestisnehakAraNaM kimiti / tadA [ muninA] prAktanI kathAzeSAcyutagamanaparyantaM kathitA | nAgazarmacaradevoM'cyutAdAgatya rAjazreSThIndradattaguNavatyoH surendradatto'jani / candravAhanastasmAdetya vaizya sarvayazoyazomatyo stanujo'haM yazobhadranAmA jAtaH, kaumAre dIkSitosafdhamana:paryayayuto jAtaH / trivedIcarastasmAdAgatya mama bhaginI tvaM jAtAsi / padmanAbhaH sametya sukumAro'bhUt / subalacara prAraNAdAgatya vRSabhAGko'jani / atibalastato'vatIryAsya bhUpasya nandanakanakadhvajoM "ujanItyAdi pratipAdite yazobhadrA catasRNAM garbhavatInAM sukumArapriyANAM gRhAdikaM samarpya zeSasnuSAbhirbandhubhizcaM dIkSitA / rAjA laghuputrAya rAjyaM vitIrya kanakadhvajAdibahurAjaputrairdIkSAM babhAra tanAryo'pi / sarve'pi viziSTaM tapazcakruH / tataH surendradattayazobhadravRSabhAGkakanakadhvajA mokSaM jagmuH / anye saudharmaprabhRtisarvArthasiddhiparyantaM gatAH / samasta janako bulAkara rAjA AdikoMke sAtha usa sthAnapara gaI / vahA~ jaba usane sukumAra ke zeSa rahe Adhe zarIrako dekhA taba vaha mUrchita hokara pRthivIpara gira gaI / usa samaya usake zokakA pArAvAra na thA / sukumArakI patniyoM aura bandhujanoMko bhI bahuta zoka huA / sukumArakI sahanazIlatA ko dekhakara rAjA AdikoM ko bahuta Azcarya huA / tatpazcAt usane santuSTa hokara apane Apako tathA anya janatA ko bhI saMbodhita karate hue kahA ki aisA durdhara anuSThAna mahA puruSoMke hI sambhava hai / antameM ve saba sukumArake zarIrakI pUjA va agnisaMskAra karake jisa jinAlaya meM yazobhadrAcArya virAjamAna the vahA~ gaye / munirAjako dekhakara yazobhadrAne AnandapUrvaka kucha ha~sate hue prathamataH jinendrakI pUjA va vaMdanA kI aura tatpazcAt una munirAjakI bhI pUjA va vaMdanA kI / phira usane unase pUchA ki sukumArake Upara mere atizaya snehakA kyA kAraNa hai ? isa praznako sunakara yazobhadra munine acyuta svarga jAne takakI pUrvakI samasta kathA kaha dI / tatpazcAt ve bole ki jo nAgazarmAkA jIva jo acyuta svargameM deva huA thA vaha vahA~ se cyuta hokara rAjaseTha indradatta aura guNavatIkA putra surendradatta ( yazobhadrAkA pati ) ' huA hai / candravAhana rAjAkA jIva vahA~ se cyuta hokara vaizya sarvayaza aura yazomatIke maiM yazobhadra nAmaka putra huA huuN| maiMne kumAra avasthAmeM hI dIkSA le lI thii| mujhe avadhi aura mana:paryayajJAna prApta ho cukA hai| trivedIkA jIva svargase cyuta hokara merI bahina tuma huI ho / padmanAbha deva vahA~ se cyuta hokara sukumAra huA thA / rAjA subalakA jIva AraNa svargase Akara vRSabhAMka rAjA huA hai / atibalakA jIva vahA~ se cyuta hokara isa rAjAkA putra kanakadhvaja huA hai / munirAjake dvArA pratipAdita isa saba vRttAntako sunakara yazobhadrAne sukumArakI cAra garbhavatI patniyoMko ghara Adi sa~bhalAkara zeSa saba putradhuoM aura bandhuoM ke sAtha dIkSA dhAraNa kara lI / rAjAne choTe putrako rAjya dekara kanakadhvaja Adi bahuta-se rAjaputroM ke sAtha dIkSA le lI / sAtha hI unakI striyoMne bhI dIkSA le lii| una sabhIne ghora tapazcaraNa kiyaa| unameMse surendradatta, yazobhadra, vRSabhAMka aura kanakadhvaja mokSako 1. ba mUchiyA / 2. pha tamapapraccha / 3. ba paryaMtI / 4. za nAgazarmAcara 6. phasnupAdibhirvandhubhizca / 7. ba racAdIkSitA / t 5. za naMdanakadhvajo /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 puNyAsravakathAkozam [ 3-4, 21-22 yazobhadrAcyutamanyAH saudharmAditatparyantakalpeSu devA devyazca babhUvuriti / evaM mAyayAgamazrutAvapi sUryamitraH sarvazo'bhUta, mAtaGgI sukumAro'jani tadbhAvanayAnye kiM lokAdhipA na syuriti // 4-5 // [23 ) lAkSAvAsanivAsako'pi malinazcauraH sadA raudradhI zcANDAlAdamalogamasya vacanaM zrutvA tataH zarmadam / sarvajJo bhavati sma devamahito bhImAhvayaH saukhyado / dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale // 6 // asya kathA- saudharmakalpe kanakaprabhavimAne kanakaprabhanAmA devaH kanakamAlAdevyA saha nandIzvaradvIpaM sarvadevairgatvA tatpUjAnantaraM deveSu svargalokaM gateSu svayaM jambUdvIpapUrvavidehe. puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNIpuravAhyasthitajagatpAlanAmadheyacakrezvarakAritakanakajinAlayaM pUjayituM jagAma / tatra zivaMkarodyAne sthitadvAdazasahasrayatibhiH suvratAcArya dadarza tanmadhye bhImasAdhunAmAnamRrSi c| taM svajanmAntarazatru vibudhya taM niHzalyaM borbu sa savanito naro bhUtvA gaNinaM samudAyaM ca vanditvA bhImasAdhumapRcchaddharmam / so'vocadahaM mukho'nyaM prcch| tarhi tvaM kimiti munirabhUt / svAtItabhavAnAkalayya yAMtarabhavam / tAhi prApta hue| zeSa saba yathAyogya saudharma svargase lekara sarvArthasiddhi vimAna taka pahu~ce / yazobhadrA acyuta svargameM tathA zeSa striyA~ saudharmase lekara yathAyogya acyuta svarga taka deva va deviyA~ huii| isa prakAra mAyAcArase bhI jaba sUryamitra Agamako sunakara sarvajJa tathA vaha cANDAlI sukumAra huI hai taba kyA anya bhavya jIva surucipUrvaka usake cintanase lokake svAmI nahIM hoMge ? avazya hoMge // 4-5 // lAkhake gharameM sthita hokara nirantara krUra pariNAma rakhanevAlA jo nikRSTa cora cANDAlase nirmala evaM sukhadAyaka Agamake vacanako sunakara bhIma nAmaka kevalI huA, jisakI devoMne Akara pUjA kii| isIlie jina bhagavAnmeM bhakti rakhanevAlA maiM usa AgamakI prAptise nirmala cAritrako dhAraNa karatA huA pRthivItalapara kRtArtha hotA hU~ // 6 // isakI kathA isa prakAra hai- saudharma kalpake bhItara kanakaprabha vimAnameM sthita kanakaprabha nAmakA deva kanakamAlA devI aura saba devoMke sAtha nandIzvara dvIpameM gayA / vahA~ usane jina-pUjA kii| tatpazcAt anya saba devoMke svargaloka cale jAnepara vaha svayaM jambUdvIpa sambandhI pUrva videhake bhItara puSkalAvatI dezameM sthita puNDarIkiNI purake bAhya bhAgastha kanaka jinAlayakI pUjA karaneke liye gyaa| yaha jinAlaya jagatpAla nAmaka cakravartIke dvArA nirmita karAyA gayA thaa| vahA~ usane zivaMkara udyAnameM sthita bAraha hajAra muniyoMke sAtha suvratAcArya aura usa saMghake madhyameM sthita bhImasAdhu nAmaka RSiko bhI dekhaa| usane usako apane pUrva janmakA zatru jAnakara usakI niHzalyatAko jJAta karaneke liye kanakamAlAke sAtha manuSyakA veSa dhAraNa kiyA / phira usane AcArya aura saMghakI vandanA karake bhImasAdhuse dharmake viSayameM pUchA / taba bhImasAdhune kahA ki maiM mUrkha hU~, usake sambandhameM kisI dUsarese pUcho / isapara puruSa veSadhArI deva bolA ki to phira tuma muni kyoM hue ho ? usane uttara diyA ki apane pUrva bhavoMko jAnakara maiM muni huA huuN| yaha 1. pa caMDAlAdamalA, zacaMDAlArdamalA / 2. pha taM niHzalyaMtvaM ba taniHzalya [tanniHzalyatvaM] /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-6, 23 ] 126 tAneva kathaya / kathayAmi zRNu tvam / atraiva viSaye mRNAlapure rAjA suketuH, vaizyaH zrIdatto vanitA vimalA, putrI ratikAntA / vimalAyAH bhrAtA ratidharmA, jAyA kanakazrIH, putro bhavadevo dIrghagrIva iti uSTragrIvAparanAmAbhUt / sa dvIpAntaraM gacchan san ratikAntA mahyaM dAtavyA, zranyasmai dadAsi cedrAjAzeti mAtulasyAjJAM dvAdazavarSANyavadhiM ca kRtvAgamat / zravayatikrame'zokadeva - jinadattayornandanasukAntAya dattA sA / Agatena bhavadevena tanmAraNArtham upArjitadravyeNa bhRtyAH kRtAH / taM jJAtvA dampatI zobhAnagarezaprajApAlasya bhRtyaM zaktisenaM [SeNaM] dhannagAkhyATavyAM sthAnAntareNa sthitaM sahasrabhaTaM zaraNaM praviSTau / tadbhayAtsa tUSNIM sthitaH / tasmin mRte tenAgniM dattvA mAritau / grAmyaiH so'pi tadagnau kSipto mamAra / tau puNDarIkiNyAM kuberakAntarAjazreSThigRhe pArApatau jajJAte / sa tatsamIpajambUgrAme mArjAro'jani / tau pArApatAvekadA taddhAmaM gatau tanmArjAreNa khAditau / mRtvA pakSI hiraNyavarmanAmA vidyAdharacakrI babhUva, pakSiNI tadagramahiSI prabhAvatI jAtA / tadanu tapo jagRhatuH / hiraNyavarmamuniH svaguruNA puNDarIkiNImAgataH, sApi svakSAntikayA saha / zivaMkarodyAne sthitI samudAyau / samArjAro mRtvA tadA tatra vidyudveganAmA koTTapAlakasya bhRtyo'bhUt / tadvanitA vandituM * zrutopayogaphalam 6 3. sunakara vaha deva bolA ki to una pUrva bhavoMko hI kahiye / isapara usane kahA ki unheM kahatA hU~, suno / isI deza ke bhItara mRNAlapura meM suketu rAjA rAjya karatA thA / vahA~ eka zrIdatta nAmakA vaizya thA / isakI patnIkA nAma vimalA thA / ina donoMke eka ratikAntA nAmakI putrI thI / vimalA eka bhAI thA, jisakA nAma ratidharmA thA / ratidharmAkI patnIkA nAma kanakazrI thA / usake eka bhavadeva nAmakA putra thA / usakI grIvA lambI thI / isIliye usakA dUsarA nAma uSTragrIva bhI prasiddha thA / dvIpAntarako jAte hue usane apane mAmA se kahA ki ratikAntAko mere liye denA / yadi tuma use kisI dUsareke lie doge to rAjAjJA ke anusAra daNDako bhoganA par3egA / isa prakAra mAmAse kahakara aura usake liye bAraha varSakI maryAdA karake vaha dvIpAntarako calA gyaa| usakI vaha bAraha varSakI avadhi samApta ho gaI, parantu vaha vApisa nahIM AyA / taba vaha kanyA azokadeva aura jinadattAke putra sukAntake liye de dI gaI / jaba vaha bhavadeva vApasa AyA taba usane sukAntako mAra DAlaneke liye kamAye hue dravyako dekara kucha bhRtyoMko niyukta kiyA / isa bAtako jAna karake ve donoM ( sukAnta aura ratikAntA ) zobhAnagarake rAjA prajApAlake sevaka ( sAmanta ) zaktisena nAmaka sahasrabhaTakI zaraNameM pahu~ce / usa samaya vaha sahasrabhaTa dhannagA nAmakI aTavImeM par3Ava DAlakara sthita thaa| usake bhayase vaha bhavadeva taba zAnta rahA / tatpazcAt bhavadevane usa sahasrabhaTake mara jAnepara unheM AgameM jalAkara mAra DAlA / idhara grAmavAsiyoMne usako bhI usI AgameM pheMka diyaa| isase vaha bhI mara gayA / sukAnta aura ratikAntA ye donoM marakara puNDarIkiNI nagarImeM kuberakAnta nAmaka rAjaseThake gharapara kabUtara aura kabUtarI hue the aura vaha bhavadeva marakara usake samIpa jambU grAmameM bilAva huA thA / ve kabUtara aura kabUtarI eka dina usake sthAna (jambU grAma) para gaye, vahA~ unheM usa bilAvane khA liyaa| isa prakArase marakara vaha kabUtara to hiraNyavarmA nAmakA vidyAdharoMkA cakravartI huA aura vaha kabUtarI usakI prabhAvatI nAmakI paTarAnI huii| kucha samaya ke pazcAt una donoMne dIkSA grahaNa kara lI / eka bAra hiraNyavarmA muni apane guruke sAtha puNDarIkiNI nagarImeM aaye| sAtha hI vaha prabhAvatI bhI apanI pramukha AryikA sAtha vahA~ gaI / ye donoM saMgha vahA~ jAkara zivaMkara udyAnameM sthita hue / Jain Education Internationa 17
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyA lavakathAkozam [ 3-6, 23 : gaterAjAdibhistatra gatA / lokapAlo rAjA rUpasamagraM yuvAnaM hiraNyavarmamuniM vilokya tadguruguNacandrayoginaM pRSTavAn zrayaM kaH kimiti dIkSitaH / munirabrUta - zratItabhave kuberakAntazreSTha pArApatayugalamAsIttajanmAntaravirodhimArjAreNa jambUgrAme bhakSitam / sahAnAnumoda phalena viyaccaramukhyadampatI jAtA / vimAnanagarIM vilokya jAtismarau bhUtvA dIkSitAviti zrutvA rAjAdayo muni natvA puraM praviSTAH / tayA svabhartustadvRttaM kathitam / tadA so'pi jAtismaro jAtaH / rAtrau taM muniM tAmarjiko cotthApya zmazAnaM nItvaikatra bandhitvA citAgnau cikSepa / tau divaM gatau / dinAntaraiH so'pi rAjA [ja] bhANDAgAraM mumoSeti dhRtvA caturdazIdine mAraNAya pitRvanamAkRSTaH / tadA taM caNDAbhizcANDAlo na hanti, mamAdya trasaghAteM nivRttirastIti vadati / rAjJA kopena lAkSAgRhe nikSipya prAtaragnidayatAmityAdezo datto bhRtyAnAm / tathA kRte vidyudvegenocyate - he caNDa, mAM hatvA sukhena kiM na tiSThasi / mAtaGgo'vocajjinadharmAtizayaM vilokya caturdazyAmupavAso'hiMsA' cAgRham / tato striye, na tu mArayAmi / tadvacaH zrutvA cauraH svanindAM cakre 'aho'haM asmAdapi nikRSTa ryatyArjikayorvadha kArakatvAt' / uktavAMzva he caNDa, 'muniarjikAvadhakasya me kA gatiH syAtte 1.30 idhara vaha bilAva marakara usa samaya vahA~ vidyudvega nAmakA kotavAlakA anucara huA thA / usakI strI nivandanA ke liye jAte hue rAjA Adike sAtha gaI / lokapAla nAmaka rAjAne sundara hiraNyavarmA muniko taruNa dekhakara usake guru guNacandra yogIse pUchA ki yaha kauna hai aura kisa kAraNa se dIkSita huA hai ? uttara meM muni bole ki yaha yugala pUrvabhavameM kuberakAnta seThake gharapara kabUtara aura kabUtarI huA thA / unako inake janmAntarake zatru bilAvane jambUgrAmameM khA liyA thA / isa prakAra se marakara ve donoM uttama dAnakI anumodanA ke prabhAvase vidyAdharoMke svAmI hue / una donoM vimAna nagarIko dekhakara jAtismaraNa ho jAnese dIkSA dhAraNa kara lI hai / isa vRttAntako sunakara ve rAjA Adi muniko namaskAra karake nagarako vApisa jAye | kotavAlakI strIne ghara vApisa Akara uparyukta vRttAntako apane pati se kahA / taba use bhI jAtismaraNa ho gayA / vaha rAta meM una muni aura AryikAko uThAkara zmazAna meM le gayA / vahA~ usane una donoMko eka sAtha bA~dhakara citA kI agnimeM pheMka diyA / isa prakArase maraNako prApta hokara ve donoM svargako gaye / kucha dinoMke pazcAt vidudvega bhI rAjakozake curAneke kAraNa pakar3a liyA gayA / use caturdazI ke dina mArane ke liye zmazAnameM le jAkara caNDa nAmaka cANDAlako usake badha karanekI AjJA dI gaI, parantu vaha usakA vadha karane ko taiyAra nahIM thA / vaha kahatA thA ki maiMne Ajake dina savadhakA tyAga kiyA hai| taba rAjAne krodhita ho use lAkhake gharameM rakhakara sevakoM ko yaha AjJA dI ki prAtaHkAlameM ise agnise bhasma kara denA / aisI avasthA meM vidyudvegane usa cANDAlase kahA ki he caNDa ! tU merI hatyA karake sukhapUrvaka kyoM nahIM rahatA hai ? isake uttara meM cANDAla ne kahA ki maiMne jaina dharmakI mahimAko dekhakara caturdazI ke dina upavAsa rakhate hue ahiMsAtratako grahaNa kiyA hai / isIliye mujhe maranA iSTa hai parantu mAranA iSTa nahIM hai / cANDAlake ina vacanoM ko sunakara corane AtmanindA karate hue vicAra kiyA ki khedakI bAta hai ki maiM isa cANDAlase bhI adhama hU~, kyoMki, maiMne muni 1. phaza gatA / 2. ba tAmAjikAM / 3. -ba pratipATho'yam / za dinAntare / 4. pa za bakulAbhidhazcAMDAlo | 5. phatrasaMghAte za trasadghAte / 6. pamupavAsa gRhItavAn hiMsAvrataM / 7. ba ca gRhvAM / 8. ba tyA / 9. ba munyAyikA /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-6, 23 ] 3. zrutopayogaphalam 6 131 noktaM mahApApI tvaM saptamAvaneranyatra na tiSThasi, tatra prayastriotsAgaropamakAlaM mahAduHkhAnubhavanaM kariSyasi / tanizamya caurastatpAdayolagno duHkha nivAraNaM kathayeti / tatastena dharmaH kthitH| tadanu sa samyaktvamAdade / tatprabhAvena tapasvighAtakAle saptamAvanau baddhamAyuH saMkSipya prathamAvanI caturazItilatavarSAyurnArako'bhUt ! cANDAlo divaM gtH| nArakastasmAdetyAtraiva puNDarIkiNyAM vaizyasamudradattasAgaradattayoH sUnu mo'bhUt / akSarAdivijJAnavairI pravRddhaH san caikadA zivaMkarodyAnaM gtH| tatra suvratamunimapazyadavandata / tena dharme kathite 'NuktAni gRhItvA gRhaM gacchato muninoktam-he bhIma, te pitA vratAni tyAjayati cenmama samarpayeti / 'oM' bhaNitvA gRhaM gato nRtyantaM vilokya pitrA re bhIma, kiM nRtyasi ityukte'no jinadharmo labdha iti nRtyAmi / tacchra tvA pitAvAdIt-re virUpakaM kRtaM tvayA, madanvaye kenApi jinadharmo na gRhyata iti tvaM tyaja, nocedyAhi / tanujo'brUta tarhi tasya smaagcchaami| tatastadvAndhavAH sarve militvA tadarpayituM clitaaH| bhImo'ntarAle zUle' prottaM puruSaM vIkSya mUcchito jAtismaro jAtaH / pitrAdInAM svarUpaM kathitavAn / tadA teSAM aura AryikAkA vadha kiyA hai| pazcAt usane cANDAlase pUchA ki he caNDa ! muni aura AryikAkA vadha karanese merI kyA avasthA hogI ? cANDAlane uttara diyA ki tumane mahAn pApa kiyA hai, isase tuma sAtave narakako chor3akara anyatra nahIM jA sakate ho| tuma sAtaveM narakameM jAkara vahA~ tetIsa sAgaropama kAla taka mahAn dukhako bhogoge| yaha sunakara vaha cora cANDAlake pA~voMmeM gira gayA aura bolA ki mere isa dukhako dUra karanekA upAya btlaaie| taba usane use dharmakA upadeza diyaa| isase usane samyagdarzanako grahaNa kara liyaa| usake prabhAvase usane munikI hatyA karaneke samayameM jo sAtaveM narakakI AyukA bandha kiyA thA usakA apakarSaNa karake vaha prathama pRthivImeM caurAsI lAkha varSakI AyukA dhAraka nArakI huaa| vaha cANDAla marakara svargako gyaa| aura vaha nArakI ukta pRthivIse nikalakara isI puNDarIkiNI nagarImeM vaizya samudradatta aura sAgaradattAkA putra bhIma nAmakA huaa| vaha akSarAdijJAnakA zatru thA--use akSarakA bhI bodha na thA / vaha vRddhiko prApta hokara kisI samaya zivaMkara udyAnameM gayA thA / vahA~ usane suvrata muniko dekhakara unakI vaMdanA kii| munine use dharmakA upadeza diyA, jise sunakara usane aNuvratoMko grahaNa kara liyaa| jaba vaha vahA~ se gharake lie vApisa jAne lagA taba munine usase kahA ki he bhIma ! yadi terA pitA ina vratoMko chur3AnekA Agraha kare to tU inheM mere liye vApisa de jaanaa| taba vaha ise svIkAra karake gharako vApisa calA gayA / ghara jAkara vaha nAcane lgaa| taba use nAcate hue dekhakara pitAne pUchA ki re bhIma ! tU kisaliye nAca rahA hai ? isake uttarameM bhImane kahA ki maiMne Aja amUlya jaina dharmako prApta kiyA hai, isIliye harSita hokara maiM nAca rahA hU~ | isa bAtako sunakara pitAne kahA ki re bhIma ! tUne yaha ayogya kArya kiyA hai| mere kulameM kisIne bhI jaina dharmako dhAraNa nahIM kiyA hai| isIliye tU yA to ina vratoMko chor3a de yA phira mere gharase nikala jaa| yaha sunakara bhImane kahA ki to maiM ina vratoMko usa munike liye vApisa dekara AtA huuN| taba usake saba hI kuTumbI jana milakara una vratoMko vApisa karAneke liye cala diye / mArgameM bhIma kisI puruSako zUlIke Upara car3hA huA dekhakara mUrchita ho gayA / use usa 6. za tatrayatriMza / 10. ba-pratipATho'yam / za dharma kathitaM / 3. ba gato nRtyan taM nRtyaMte / 4. bapratipATho'yam / za cettvaM yAhi / 5. ba sarvepi / 6. za 'zUle' nAsti /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 3-6, 23: jiivaabhaavbhraantirgtaa| tairaNuvratAni zrAdAyiSata, tene ca tpH| so'haM mUrkhadhvaja iti / zrutvA kRtakanareNoktam-he mune, yadi tau idAnIM pazyasi tarhi kiM karoSi / tarhi kSamAM kArayAmyevaM cedAvAM tavArI tvayA dagdhau devaloke'janidhvahi / munirazrupAtaM kurvannuvAca yadajJAnena mayA yuvayorduHkhaM kRtaM tatkSamethAM tatphalaM mayApi praaptmiti| tadanu to tatpAdayolagnau, tadA sa dhyAnenAsthAt / tadaiva samutpannakevalo'marAdimahitaH zrIvihAraM cakAra, suragirau muktiM yyau| evaM tapasvighAtako'tiraudrazvoro'pi mAtaGgopadiSTazratopayogenaivaMvidho'bhUdanyastadupayogo kiM trilokIzo na syAditi // 6 // [24] saMjAto bhuvi lokaninditakule nindyaH sadA duHkhitazcaNDAlo'bhavadacyutAkhyavidite kalpe'maro divyadhIH / vaizyApAditacArudharmavacanaH khyAto vinItApure dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale // 7 // asya kathA- atraivAryakhaNDe'yodhyAyAM vaizyAvekamAtRko pUrNabhadramaNibhadranAmAnau / tAvekadA jinAlayaM gacchantau cANDAlaM zunI ca vIkSya mohmaashritau| jinamabhyaya' natvA samaya jAtismaraNa ho gyaa| taba usane pitA AdikoMse apane pUrvabhavoMkA vRttAnta kaha diyaa| isase unakI jIvake abhAvaviSayaka bhrAnti naSTa ho gii| taba una sabane to aNuvratoMko grahaNa kiyA aura bhImane tapako / vaha mUrkhaziromaNi maiM hI huuN| isa saba vRttAntako sunakara manuSyaveSadhArI usa devane kahA ki he munIndra ! yadi una donoMko Apa isa samaya dekheM to kyA kareMge ? isapara bhImane kahA ki maiM unase kSamA karAU~gA / taba vaha deva bolA ki tumhAre zatru ve donoM hama hI haiM, tumhAre dvArA agnimeM jalAye jAnepara hama donoM svargameM utpanna hue haiN| yaha sunakara azrupAta karate hue muni bole ki maiMne jo ajJAnatAke vaza hokara tuma donoMko kaSTa pahu~cAyA hai usake liye kSamA kro| maiM bhI usakA phala bhoga cukA huuN| tatpazcAt ve donoM ( deva va devI) munike caraNoM meM gira gaye / taba nirAkula hokara bhIma muni dhyAnameM sthita ho gye| isI samaya unheM kevalajJAna prApta ho gyaa| taba devoMne Akara unakI pUjA kii| phira unhoMne vihArakara dharmopadeza kiyaa| antameM ve suragiri ( meru parvata ) se mokSako prApta hue / isa prakAra munikA ghAta karanevAlA krUra vaha cora bhI yadi cANDAlake upadezako sunakara isa prakArakI vibhUtiko prApta huA hai taba usa dharmopadezameM upayogako lagAnevAlA bhavya jIva kyA tInoM lokoM kA svAmI na hogA ? avazya hogA // 6 // jo nindya cANDAla isa pRthivIpara lokanindita nIca kulameM utpanna hokara sadA hI dukhI rahatA thA vaha vinItA nagarImeM vaizyake dvArA diye gaye nirmala dharmopadezako sunakara acyuta svarga meM divya buddhikA dhArI ( avadhijJAnI ) prasiddha deva huA thaa| isIlie jinadevakI bhakti karanevAlA maiM usa dharmopadezakI prAptise nirmala cAritrakA dhAraka hokara lokameM kRtArtha hotA hU~ // 7 // ___ usakI kathA isa prakAra hai- isI AryakhaNDake bhItara ayodhyA nagarImeM pUrNabhadra aura maNibhadra nAmake do vaizya the jo eka hI mAtAke putra the / eka dina ve jinAlayako jA rahe the| 1. ba vratAnyAdayi tena / 2. ba tava vairii| 3. za mAtaMgo yadidiSTa / 4. ba cArujanavacanaH / 5.5 jinamabhaya' za jinamarca /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3-7, 24 ] 3. zrutopayogaphalam 7 133 muni ca pRcchataH sma tayoruparimohahetum / akathayat muninAthaH / sathAhyatraivAryakhaNDe magadhadeze zAligrAme viprasomadevAgnijvAlayorapatye agnibhUtivAyubhUtI / tAvekadA rAjagRhaM pravizantau yAtrAM ddRshtuH| kimarthaM yAtreti pRSTe kenaciduktam 'nandivardhanadigambaravandanArtham' iti / kimAvAbhyAm api ko'pi vandyo'stIti garvitau tatra gtii| muninA jAnatApi kasmAdAgatAvityuktam / zAligrAmAdAgato, satyamasatyaM vA yUyaM jAnItha / pUrvajanmanaH kasmAdAgatau / AvAM na vidvaH, bhavantaH kathayantu / kathyate, zRNuthaH / zAligrAmasyaiva sImAnte zRgAlau jaatau| tadaikaH kuTumbI pramAdakaH svavaratrAdikaM tatraiva vaTatale bilasyAbhyantare nidhArya gRhaM gataH / tadvarSAsvAtiM tAbhyAM bhakSitam / tataH samudbhatazUlena mRtau yuvAM jaatii| zrutvA to jAtismarau babhUvatuH / pramAdako'pi mRtvA svasutasyaiva suto jAtaH, bhavasmaraNena mUkIbhUya tiSThatoti nirUpite tamAhUya janAH pRSThA sAzcaryA bbhuuvuH| tato mUkaH spaSTAlApo bhUtvA dIkSitaH, anye'pi / tatsAmarthyadarzanAttau mithyAtvodayAt kupitau rAtrau taM mArayitumArgameM unheM eka cANDAla aura eka kuttI dikhAyI dii| una donoMko dekhakara unake hRdayameM mohakA prAdurbhAva huaa| jinAlayameM jAkara una donoMne jinendrakI pUjA kii| tatpazcAt unhoMne muniko namaskAra karake unase uparyukta cANDAla aura kuttIke Upara prema utpanna honekA kAraNa pUchA / munirAja bole- isI AryakhaNDake bhItara magadha dezake antargata zAligrAmameM brAhmaNa somadeva aura agnijvAlAke agnibhUti aura vAyubhUti nAmake do putra the| eka dina una donoMne rAjabhavanake bhItara praveza karate hue lokayAtrAko dekhakara pUchA ki yaha janasamUha kahA~ jA rahA hai ? taba kisIne uttara diyA ki ye saba nandivardhana digambara munikI vaMdanAke liye jA rahe haiN| yaha sunakara unake hRdayameM abhimAna utpanna huaa| ve socane lage ki kyA hamase bhI koI adhika vaMdanIya hai / isa prakAra abhimAnake vazIbhUta hokara ve donoM ukta munirAjake pAsa gaye / munirAjane jAnate hue bhI unase pUchA ki tuma donoM kahA~ se Aye ho ? unhoMne uttara diyA ki hama zAligrAmase Aye haiN| yaha satya hai yA asatya, ise Apa hI jaaneN| phira munirAjane unase pUchA ki pUrva janmakI apekSA tuma kahA~ se Aye ho ? isake uttarameM unhoMne kahA ki yaha saba hama nahIM jAnate haiM, Apa hI batalAie / taba muni bole ki acchA hama batalAte haiM, suno| tuma donoM pUrva bhavameM isI zAligrAmakI sImAke antameM zRgAla hue the| usa samaya eka pramAdaka nAmakA kisAna apanI cAbuka Adi vahA~ eka vaTa vRkSake nIce bilake bhItara rakhakara gharako calA gayA thaa| usa samaya varSA bahuta huii| aise samayameM bhUkhase vyAkula hokara una donoMne varSAse bhIgI huI usa gIlI cAbukako khA liyaa| isase unheM zUlakI bAdhA utpanna huii| taba ve donoM maraNako prApta hue va tuma donoM utpanna hue ho| yaha sunakara una donoMko jAtismaraNa ho gyaa| vaha pramAdaka mI marakara apane putrakA hI putra huA hai, jo jAtismaraNa ho jAnese mUka ( gUMgA ) hokara sthita hai| isa prakAra munike dvArA nirUpaNa karanepara samIpastha janoMne jaba use bulAkara pUchA taba usane yathArtha svarUpa kaha diyaa| isase una sabako bahuta Azcarya huA / tatpazcAt usa mUkane spaSTabhASI hokara jinadIkSA grahaNa kara lii| usake sAtha kucha dUsare bhI bhavya jIvoMne dIkSA le lii| munikI isa Azcaryajanaka zaktiko dekhakara mithyAtvake vazIbhUta hue una agnibhUti aura vAyubhUtiko bahuta 1.ba pRcchati sma tayoruparimohahetuM kathaya sa kathayan muni / 2. pha za tadekaH / 3. ba vidhAya / 4. 5 gataH mRvarSAsvAdritaM za tataddharSAsvAdritaM / 5. pa pRSTA za pRSTAH / 6. 5 za mUkasya /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 puNyAtrakathAkozam [ 3-7, 24 : mAgato, kSetrapAlena kIlitau / prAtaH sarvairninditau pitRbhyAM mocitau rAzA ca rakSitau zrAvakatvaM prapannau samAdhinA saudharmamitau / tato'yodhyAyAM zreSThisamudradattadhAriNyostanujau yuvAM jAtau / tau viprabhavapitarau nAnAyoniSu bhramitvA cANDAlazunyau jAte iti mohakAraNam / tanizamya' 'tau tAbhyAM jinavacanAmRtapAnena prINitau gRhItANuvratasaMnyasanau ca zvapAko mAsena vitanurbhUtvAcyute nandIzvaranAmA maharddhiko devo babhUva / zunI tannagarezabhUpAlatanujA rUpavatI jAtA / tatsvayaMvare tena devena saMbodhya pravAjito samAdhinA divi devo'jani / evaM caNDAlo'pi sakRjjinavacanabhAvanayA devo'bhUdanyasya kiM praSTavyam // 7 // [ 25 ] zrAraNye munighAtikA ca samadA vyAghrI dharitrIbhayA kalpAvAsa magAdanUnavibhavaM zrIdivyadehodayam / kiM manye munibhASitAdanupamAdanyasya bhavyasya ho dhanyo'haM jinadevakaH sucaraNastatprAptito bhUtale ||8|| asya kathA - - atraivAyodhyAyAM rAjA kIrtidharo rAzI sahadevI / rAjaikadAsthAnasthaH krodha huA / isase ve rAtameM munikA ghAta karane ke lie Aye / parantu kSetrapAlane unheM vaisA hI kIlita kara diyA / prAtaH kAla honepara jaba saba logoMne unheM vaisA sthita dekhA to sabhIne una donoM kI bahuta nindA kI / tatpazcAt mAtA-pitA ne una donoMko mukta karAyA aura rAjAne bhI unheM jIvitadAna de diyA / phira ve zrAvakake vratako grahaNa karake samAdhipUrvaka mRtyuko prApta hote hue saudharma svarga meM deva hue / vahA~se cyuta hokara tuma donoM ayodhyA meM seTha samudradatta aura dhAriNI ke putra hue ho| tumhAre brAhmaNabhavake ve mAtA-pitA aneka yoniyoM meM paribhramaNa karake cANDAla aura kuttI hue haiM / isIlie unheM dekhakara tuma donoMko moha utpanna huA hai / isa prakAra mohake kAraNako suna karake pUrNabhadra aura maNibhadrane una donoMko jinavacanarUpa amRtakA pAna karAkara prasanna kiyA / isa dharmopadezako sunakara cANDAla aura usa kuttIne aNuvratoMko dhAraNa kara liyA / antameM samAdhipUrvaka eka mAsameM maraNako prApta hokara vaha cANDAla to acyuta svarga meM nandIzvara nAmaka mahardhikadeva huA aura vaha kuttI usI nagarake bhUpAla rAjAkI rUpavatI putrI huI / usane svayaMvara ke samaya meM ukta devase sambodhita hokara dIkSA grahaNa kara lI / phira vaha samAdhipUrvaka maraNako prApta hokara svarga meM deva utpanna huI / isa prakAra vaha cANDAla bhI eka bAra jinavacanakI bhAvanA se jaba deva huA hai taba phira anya kulIna bhavya jIvakA kyA kahanA hai ? vaha to uttama Rddhiko prApta hogA hI ||7|| jisa vyAdhIne garvita hokara vanameM munikA ghAta kiyA thA tathA jo pRthivIko bhI bhaya utpanna karanevAlI thI vaha jaba munike anupama upadezako sunakara vipula vaibhavake sAtha divya zarIrako prApta karAnevAle svargako prApta huI hai taba bhalA anya bhavya jIvake viSaya meM kyA kahA jAya ? arthAt vaha to svarga-mokSa ke sukhako prApta hogA hI / isI kAraNa jina bhagavAnkI bhakti karanevAlA maiM usa dharmakI prAptise nirmala cAritrako dhAraNa karatA huA isa pRthivItalake Upara kRtArtha hotA hU~ // 8 // isakI kathA isa prakAra hai - isI ayodhyApurImeM kIrtidhara nAmakA rAjA rAjya karatA thA / 1. ba taM mArayaMttau kSetra / 2. va cAMDAlaputryau jAtau / 3 ba - pratipATho'yam / za mohakAraNaM nizamya / 4. za sanyAsanI / 5. pa za pravrajitA / 6. va danyasya tataH kiM / 7. ba araNye / 8. pa za ghAtakA /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3-8, 25 ] 3. zrutopayogaphalam 135 sUryagrahaNaM vilokya nirviNNastapo'rtha gacchan pradhAnaiH saMtatyabhAvAnnivAritaH kiyanti dinAni rAjyaM kurvannasthAt / sahadevI svasyaM garbhasaMbhUtau taddIkSAbhayAd gUDhavRttyA bhUmigRhe putraM prAsUta / tadgRthavastraM prakSAlayantyAzceTikAyA vibudhya vipreNa veNubaddhadhvajahastena bhUpAya nivedite tadvRtte rAjA tasmai tanujAya rAjyaM dattvA viprAya dravyaM ca niSkrAntaH / bAlaH sukozalAbhidhAnena pravRddho mahAmaNDalezvaro'bhUt / so'pi munerdarzanena tapo grahISyatItyAdezabhayAtpure munisaMcAro mAtrA vAritaH / ekadA bhuktottaraM sukozalo mAtrA samaM harmyasyoparibhUmAvu pavizya dizo'valokayannasthAt / tadavasare kIrtidharo munizvaryArtha tatpuraM praviSTo'mbikayA vilokya pratihAreNa yApitaH gacchatastasyAparabhAga dadarza rAjA ko'yamityapRcchacca / mAtroditaM raGko'yaM na draSTavyaM iti tacchrutvA sukosaladhAtrI vasantamAlA'rodIt / tAM vilokya rAjA pRSTavAn / tayoktaM tavaM pitAyaM mahAtapasvI raGko bhaNita iti rodimi / tadanu bhUpastadgati meM, nAnyetyudyAne sthitasyAntikaM gataH, antaHpurAdiparivAro'pi / bho bho mune mAM dIkSAM dehi mAM dIkSAM dehIti bhaNan tatra gataH / udaramAtADaya rudantIM taddevIM citramAlAM 8 rAnIkA nAma sahadevI thA / eka dina rAjA sabhA bhavana meM baiThA huA thA / usa samaya use sUryagrahaNako dekhakara vairAgya utpanna huA / taba vaha dIkSA leneke lie udyata ho gayA / parantu santAna ke na hone se mantriyoMne usase kucha dina aura ruka jAne kI prArthanA kii| tadanusAra usane kucha dina taka aura bhI rAjya kiyA / isa bIcameM kIrtidhara kI patnI sahadevIke garbhAdhAna huaa| samayAnusAra usane rAjAke dIkSA le leneke bhaya se guptarUpa se putrako talaghara meM janma diyaa| sahadevI ke rudhirAdiyukta malina vastroM ko dhotI huI dAsIse jJAta karake kisI brAhmaNane bA~sameM ba~dhI huI dhvajAko hAthameM le jAkara rAjAse putra janmakA vRttAnta kaha diyA / ise sunakara rAjAne usa putrake lie rAjya tathA brAhmaNake lie dravya dekara dIkSA grahaNa kara lI / bAlakakA nAma sukozala rakhA gayA / vaha kramazaH vRddhiMgata hokara mahAmaNDalezvara ho gayA / putra bhI munikA darzana honepara dIkSA grahaNa kara legA, isa prakAra munike kahane para mAtA ke hRdayameM jo bhayakA saMcAra huA thA usase sahadevIne nagarameM munike Agamanako roka diyA thaa| eka dina sukozala bhojana karaneke pazcAt mAtAke sAtha bhavanake Upara baiThA huA dizAoMkA avalokana kara rahA thA / isI samaya kIrtidhara muni AhArake nimitta usa nagara meM praviSTa hue / parantu sukozalakI mAtAne unheM dekhakara dvArapAlake dvArA haTavA diyA / taba sukozalane jAte hue una munirAjake pRSTha bhAgako dekhakara pUchA ki yaha kauna hai ? isake uttara meM mAtA ne kahA ki vaha raMka ( daridra ) hai, use dekhanA yogya nahIM hai / isa bAtako sunakara sukozalakI dhAya vasantamAlA ro pdd'ii| taba sukozalane use rotI dekhakara usase ronekA kAraNa pUchA / isapara dhAyane kahA ki yaha mahAtapasvI tumhArA pitA hai, jise ki tumhArI mAtA raMka kahatI hai / yahI sunakara maiM ro rahI huuN| yaha saba jJAta karake sukozalane socA ki jo avasthA unakI hai vahI merI hogI, aura dUsarI nahIM ho sakatI / yahI vicAra karake vaha antaHpura Adi parivAra ke sAtha udyAnameM virAjamAna una munirAjake pAsa jA pahu~cA, vahA~ pahu~cakara usane kahA ki he munirAja ! mujhe dIkSA dIjie, mujhe dIkSA diijie| idhara sukozalakI patnI citramAlA usake dIkSA grahaNase peTako tAr3ita karake rudana kara rahI thI / use isa prakArase rotI huI dekhakara 1. pha ataH prAk 'mahAdevI' ityadhikaM padamasti / 2. pa za sahadevIstasya / 3 ba tadvRttau / 4. za haryopari / 5. ba kIrtidharopi / 6. ba pRSTavya / 7. ba rAjJA pRSTayoditaM tava /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtra kathAkozam [ 3-8, 25 kIrtidharo'bhat-tanvi udaraM mA tADaya, atroSitasya nandanasyopadravaH syAditi / rAjAbhagadetadgarbhe kiM putro'sti / muniruvAcAsti / tato rAzoktamaho janA asmAkaM rAjA reat duHkhaM mA kArSIH, citramAlAgarbhastho bAlo yuSmAkaM rAjeti bhaNitvA garbhasya paTTabandhaM kRtvA dIkSitaH sakalAgamadharo bhUtvA guruNA saha tapaH karoti / ekadA ekasmin parvate vRkSatale varSAkAlecAturmAsikapratimAyogaM dadhAneM pratijJAvasAne sukozalamunirmArgazuddhiparIkSaNArthe" yAvad gacchati tAvanmAtA sahadevI tadArtena mRtvA tatrAdavyAM vyAghrI babhUva / ta bubhukSitAM raudrAkArAM saMmukhamAgacchantIM vilokya sa munirdhyAnenAsthAt / tayA bhakSaNe samutpanna kevalo'ntarmuhUrte mokSamupajagAma / jaya jaya sukozalamune tiryagupasarge sahitvA sAdhitamokSe'tidevaninAdAtparinirvANapUjAvidhAne tattUryaninAdAcca tadupasarga mokSagati ca vibudhya kIrtidharo munistannirvANabhUmimAgatya tatstutiM parinirvANakriyAM cakAra / tadanu vyAghrIM vilokyoktavAn- he saha devi, pUrva sukozalasya kuGkumAruNitaM kakSAdikaM vIkSya hA putra, miti rudhiraM nirgatamiti vijalpya mUrchitAsi / sA tvaM tadArtena mRtvA vyAghrI bhUtvA tameva bhakSitavatIti / tadAkarNya jAtismarA jAtA / pazcAttApena zilAyAM svazirastADayantI muninA 13.6 "kIrtidhara muni bole ki he putrI ! tU isa prakArase udarako tADita mata kara, aisA karane se udarastha bAlakako bAdhA phuNcegii| yaha sunakara sukozalane pUchA ki kyA isake garbha meM putra hai ? munine uttara diyA ki hA~, isake garbha meM putra hai / taba sukozalane kahA ki he prajAjano ! tuma 'hamArA koI rAjA nahIM hai' yaha vicAra karake dukhI mata hoo| citramAlA ke garbha meM jo putra hai vaha tumhArA rAjA hai, yaha kahakara usane garbhastha bAlakako paTTa bA~dha karake dIkSA grahaNa kara lI / tatpazcAt vaha samasta zrutakA pAragAmI hokara guruke sAtha tapa karane lagA / isI bIca meM varSAkAlake prApta honepara usane eka parvatake Upara kisI vRkSa ke nIce cAturmAsika pratimA yogako dhAraNa kiyA / tatpazcAt pratijJA ke samApta ho jAnepara sukozala muni jaba taka mArgazuddhikI parIkSA ke lie jAte haiM taba taka unakI mAtA sahadevI, jo usake ArtadhyAnase marakara usI vanameM vyAghrI huI thI, usa bhUkhI bhayAnaka vyAghrIko sammukha AtI dekhakara ve muni dhyAnameM sthita ho gaye / taba usa vyAghrIne unakA bhakSaNa karanA prArambha kara diyA / isI samaya unheM kevalajJAna prApta huA aura ve antamuhUrta meM muktiko prApta ho gaye / usa samaya he sukozala mune ! he tiryaJcakRta upadravako sahakara mokSako siddha karanevAle ! ApakI jaya ho, jaya ho; isa prakAra devoMke zabdoM se dizAe~ mukharita ho uThI thiiN| isake atirikta unake dvArA nirvANake upalakSyameM kiye gaye pUjAmahotsava ke samaya meM bajate hue bAjoM kA jo gambhIra zabda huA thA usase bhI sukozala munike upasargako sahakara mukta hone ke samAcArako jJAta karake kIrtidhara muni unake nirvANasthAna meM Aye / vahA~ unhoMne unakI stuti karate hue nirvANakriyAko sampanna kiyA / tatpazcAt ve usa vyAghrIko dekhakara bole ki he sahadevI ! pahile tU sukozalakI kA~kha Adiko kuMkumase lAla dekhakara ' hA putra ! yaha rudhira kaise nikalA' kahakara mUcchita ho jAtI thI / usI tUne usake ArtadhyAnase marakara isa vyAghrIkI avasthAmeM use hI khA DAlA hai / munike ina vacanoMko sunakara usa vyAghrIko jAtismaraNa ho 1. phaza nandanopadravaH / 2. zamA kArya / 3. pha varSAkAle / 4. ba dadhAte / 5. paza mArga parIkSaNArthaM / 6. ba vyAghrI saMpannA tAM / 7. pha za raudrAkAraM / 8. za kevalAnta / 9. pha mokSa ! iti / 10. za tattUryaninAdAzca /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4, 1-2, 26-27 ] 4. zIlaphalam 1-2 137 paramAgamakathanena saMbodhitA samyaktvapUrvakama guvratAni saMnyAsaM ca jagrAha / tanuM vihAya saudharme devo'tibhogAdhikoM babhUva / evaM munighAtikAyA vyAghrayA api tadupayogenaivaMvidhaM phalaM jAtaM saMyatasya kiM praSTavyamiti // 8 // zrIkIrti cArumUrti prabalaguNagaNaM varNabhogopabhogaM saubhAgyaM dIrghamAyurvarakaraNaguNAn pUjyatAM lokamadhye | vijJAnaM sArvabhAvaM kalilavigamajaM saukhyamaizyaM vizuddhaM labdhvAnte siddhilAbhaM bhajati paThati yo divyadhanyASTakaM saH // iti puNyAsravAmidhAnagranthe kezavanandidivyamuniziSya rAmacandramumukSuviracite zrutopayogaphala vyAvarNanASTakaM samAptam // zrIH // 3 // 3 [ 26-27 ] meghezvaro nAma narAdhinAtho lebhe supUjAmiha nAkajebhyaH / zIlaprabhAvAjjinabhaktiyuktaH zIlaM tato'haM khalu pAlayAmi // 1 // vikhyAtarUpA hi sulocanAkhyA kAntA jayAkhyasya nRpasya mukhyA / devezapUjAM labhate sma zIlAt zIlaM tato'haM khalu pAlayAmi // 2 // anayorvRttayorekaiva kathA tathA hi- saudharmendroM nijasabhAyAM vratazIlasvarUpaM gayA / taba vaha pazcAttApa karatI huI apane zirako pattharapara paTakane lgii| usa samaya munirAjane use Agamake upadezase sambodhita kiyA / usameM upayoga lagAkara usane samyagdarzanapUrvaka aNuSarat grahaNa kara liyA / antameM vaha sanyAsa ke sAtha zarIrako chor3akara saudharma svarga meM atizaya bhogoMkA bhoktA deva huI isa prakAra munikA ghAta karanevAlI usa vyAghrIko bhI jaba dharmopadezameM mana lagAnese isa prakArakA phala prApta huA hai taba saMyata jIvakA kyA pUchanA hai ? use to utkRSTa phala prApta hogA hI // 8 // / jo bhavya jIva isa divya dhanyASTaka ( jinAgamazravaNase prApta phalake nirUpaNa karanevAle isa zreSTha ATha kathAmaya prakaraNa ) ko par3hatA hai vaha nirmala kIrti, sundara zarIra, uttama guNasamUha, pUzasta varNAdi rUpa bhogopabhoga, saubhAgya, dIrgha Ayu, uttama indriyaviSaya, lokameM pUjyatA, samasta padArthoMkA jJAna (sarvajJatA ), karmamalake nAzase honevAle nirmala sukha aura vizuddha AdhipatyaMko prApta karake antameM mokSasukhakA anubhava karatA hai / isa prakAra kezavanandI divya munike ziSya rAmacandra mumukSu-dvArA viracita puNyAsrava nAmaka granthameM zrutopayogake phalako batalAnevAlA yaha aSTaka samApta huA ||3|| ke jina bhagavAnkA bhakta meghezvara ( jayakumAra ) nAmaka rAjA yahA~ zIlake prabhAva se devoMdvArA kI gaI pUjAko prApta huA hai / isIlie maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ // 1 // isa jayakumAra rAjAkI sulocanA nAmakI suprasiddha rUpavatI mukhya patnI zIlake prabhAvase devendrakRta pUjAko prApta huI hai / isIlie maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ // 2 // ina donoM padyoM kI kathA eka hI hai jo isa prakAra hai- kisI samaya saudharma indra apanI 1. zatibhogAdiko / 2. pazikSaza sikSa / 3. pa za 'mumukSu' nAsti / 4 pa vyAvarNaH nAmASTakaM samAptaH pha vyathAvarNano'STakaM samAptaH za vyAvarNanAmASTakaM samAptaM / Jain Education Internal
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 puNyArasers zam [ 4, 1-2, 26-27 : nirUpayan ratiprabhadevena pRSTo deva, jambUdvIpabharate yathAvat zIlapratipAlakastathAnaro'sti no vA / surapatiruvAca / "kurujAGgaladeze hastinAgapurezo meghezvaro yathAvacchIladhArakastathA tadevI sulocanA ca / so'pi pUrvabhavasAdhitavidya iti vidyAdharayugaladarzanena jAtismaratve sati samAgatavidyaH, sApi / sa ca tayA saha saMprati kailAzaM gatvA vRSabhezaM praNamya samavasaraNAnnirgatya tathA sahaikasmin pradeze krIDitvA tasyAM vimAnAntarnidrAyAM samAgatAyAM sa vane krIDan ramyAM zilAmapazyattatra dhyAnena sthito vartate / sApyutthAya tamadRSTrA kAyotsargeNAsthAt / " tacchrutvA sa devastacchIle parIkSaNArthamAgatya svadevIrbhUpanikaTamagamayattacchIlaM vinAzayateti / svayaM devInikaTaM jagAma / tAbhistasya nAnAprakArastrIdharmaizcittavikSepe kRte'pi bhUbhavanasthitamaNipradIpavadakampamanAH sthitavAn yadA tadA tAsAmAzcaryamAsIt / so'pi sulocanAyAzcittaM bahuprakAraiH puruSavikArairna cAlayAmAsa / tadobhAvekatra melayitvA hastinAgapuraM nItvA mahAgaGgodakena snApayitvA svargalokajavastrAbharaNaistAvapU pujat surastadanuM zuddhadRSTiH svargalokamagamat / sa ca nRpastayA saha suramahitaH sukhena tasthau / evaM bahuparigrahau sabhAmeM vrata va zIlake svarUpakA nirUpaNa kara rahA thA / usa samaya ratiprabha nAmaka devane usase pUchA ki he deva ! jambUdvIpake bhItara sthita bharata kSetrameM isa prakAra nirmala zIlakA paripAlana karanevAlA vaisA koI puruSa hai yA nahIM ? uttara meM indrane kahA ki hA~, kurujAMgala dezake bhItara sthita hastinAgapurakA adhipati meghezvara nirmala zIlakA dhAraka hai / usI prakAra usakI patnI sulocanA bhI nirmala zIlakA pAlana karanevAlI hai| usa meghezvarane cU~ki pUrvabhavameM vidyAoMko siddha kiyA thA isIlie use eka vidyAdharayugalako dekhakara jAtismaraNa ho jAnese ve saba vidyAe~ prApta ho gaI haiN| sAtha hI usakI patnI sulocanAko bhI ve vidyAe~ prApta ho gaI haiN| isa samaya usane sulocanAke sAtha kailAza parvatapara jAkara RSabha jinendrakI vaMdanA kI / tatpazcAt usane samavasaraNase nikalakara eka sthAnameM sulocanA ke sAtha krIr3A kI / isa samaya sulocanAko vimAnake bhItara nIMda A jAnase jayakumAra vanameM krIr3A karatA huA eka ramaNIya zilAko dekhakara usake Upara dhyAna se sthita hai| udhara sulocanA uThI to vaha bhI jayakumArako na dekhakara kAyotsargase sthita ho gaI hai / indrake dvArA kI gaI isa prazaMsAko sunakara usa ratiprabha devane Akara unake zIlakI parIkSA karaneke lie apanI deviyoMko meghezvara ke nikaTa bhejate hue unase kahA ki tuma saba meghezvara ke samIpameM jAkara usake zIlako naSTa kara do / tathA vaha svayaM sulocanAke pAsa gayA / una deviyoMne strIke yogya aneka prakArakI ceSTAoM dvArA meghezvarake cittako vicalita karanekA bharasaka prayatna kiyA, phira bhI vaha pRthivIrUpa bhavanameM sthita maNimaya dIpakake samAna nizcala hI rahA / usake cittakI sthiratAko dekhakara una deviyoMko bahuta Azcarya huA / idhara ratiprabha deva svayaM bhI puruSake yogya aneka prakArakI ceSTAoM ke dvArA sulocanA ke cittako calAyamAna nahIM kara sakA / taba vaha deva una donoMko eka sAtha lekara hastinAgapura le gayA / vahA~ usane una donoMkA gaMgAjala se abhiSeka karake svargIya vastrAbharaNoM se pUjA kI / tatpazcAt vaha samyagdRSTi deva svargalokako vApisa calA gyaa| udhara devoMse pUjita vaha meghezvara sulocanA ke sAtha sukhapUrvaka sthita huA / isa prakAra bahuta parigrahake dhAraka hokara atizaya anurAgI bhI ve donoM jaba zIlake 1. ba za vimAnAntanidrAyAM / 2. pa za devaH zIla / 3. pha ba tadA sAzcaryamAsIt / 4. za lokavastrA / 5.phavapUpujan surastadanu, va 'vapUjana surastadanu za vapUpujanustadanu /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 : 4-3, 28 ] 4. zIlaphalam 3 mahArAgiNAvapi zolena suramahitau tau babhUvaturanyaH kiM na syAditi // 1-2 // [28] zreSThI kuberapriyanAmadheyaH pUjAM manozAM tridazaiH samApa / rUpAdhikaH karmaripuH se zIlAcchIlaM tato'haM khalu pAlayAmi // 3 // asya kathA- jambUdvIpapUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNyAM rAjA guNapAlo rAzI kuberazrIH putrI vasupAlazrIpAlau / devIbhrAtA rAjazreSThI kuberapriyo'naGgAkArazcaramAGgaH / rAjJaH priyA kApi satyavatI, tadbhAtA cplgtirmhaamntrii| ekadA rAjA'pUrvanATakAvalokAdhRSTaH svakiMkarI vilAsinImutpalanetrAmapRcchat IdRgvidhaM kautukAvahaM nATakaM mama rAjye eva jAtamiti / tayAbhANIdaM kautukaM na bhavati / kiM tu mayA yad dRSTaM kautukaM tadvacmi / deva, ekadAhaM tavAsthAnasthaM kuberapriyaM vilokya kAmabANajarjaritAntaHkaraNA'bhavam / tadanu tadantikaM dUtikAM prAsthApayam / tayA matsvarUpe nirUpite so'vocat ekapatnIvatamastIti / tatastaM caturdazyAM zmazAne pratimAyogena sthitamAnAyayaM zayyAgRhe'nekastrIvikAraistazcittaM prabhAvase devoMse pUjita hue haiM taba nirgrantha va vItarAga bhavya jIva kyA na prApta karegA ? vaha to mokSake bhI sukhako prApta kara sakatA hai // 2 // atizaya sundara aura karmoMkA zatru vaha kuberapriya nAmakA seTha zIlake prabhAvase devoMke dvArA kI gaI manojJa pUjAko prApta huA hai| isIlie maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ // 3 // isakI kathA isa prakAra hai- jambUdvIpake pUrva videhameM puSkalAvatI nAmakA deza hai| usameM sthita puNDarIkiNI nagarImeM guNapAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma kuberazrI thaa| inake vasupAla aura zrIpAla nAmake do putra the| rAnIke eka kuberapriya nAmakA bhAI thA jo rAjaseThake padapara pratiSThita thA / vaha kAmadevake samAna sundara va caramazarIrI thaa| koI satyavatI nAmakI ramaNI rAjAkI vallabhA thii| satyavatIke eka capalagati nAmakA bhAI thA jo mahAmantrIke padapara pratiSThita thaa| eka dina rAjA guNapAlake lie apUrva nATakako dekhakara bahuta harSa huaa| taba usane apanI dAsI utpalanetrA nAmakI vezyAse pUchA ki isa prakArake kautukako utpanna karanevAlA nATaka * mere rAjyameM hI sampanna huA hai na ? isake uttarameM utpalanetrAne kahA ki yaha kucha bhI AzcaryakI bAta nahIM hai / kintu maiMne jo Azcaryajanaka dRzya dekhA hai use kahatI hU~, sunie / he rAjan ! eka dina Apake sabhAbhavanameM sthita kuberapriyako dekhakara merA mana kAma-bANase atizaya pIr3ita ho gayA thaa| isalie maiMne usake pAsa apanI dUtIko bhejaa| usane jAkara merA saMdezA seThase khaa| use sunakara seThane merI prArthanAko asvIkAra karate hue kahA ki maiMne eka-patnIvratako grahaNa kiyA hai| tatpazcAt vaha caturdazIke dina jaba zmazAnameM pratimAyogase sthita thA usa samaya maiMne use apane yahA~ uThavA liyaa| phira maiMne use zayanAgArameM le jAkara usake cittako vicalita karaneke lie strI-sulabha aneka prakArakI kAmotpAdaka ceSTAe~ kii| phira bhI maiM usake cittako vicalita nahIM kara skii| taba maiMne use vahIMpara pahu~cA 1.pha su / 2. pa pha za naMgAkArakazcaramAMgaH / 3. ba priyA praapi| 4. pa nATakAlAddhRSTaH, za nATakAlokAddhRSTaH / 5. pa za mayA dRSTaM pha mayA yadRSTaM / 6.pha prasthApayaMtayA ba prasthApayaMstayA / 7. pha yogasthitamAnAya zayyA / 8. ba pratipATho'yama / shdegnekvikaar|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 puNyAtravakathAkozam [ 4-3, 28: cAlayituM na shktaa| taM tatraiva nidhAya gRhItabrahmacaryavratAhamiti / ahamapi taccittaM gRhItuM na zakteti mahaJcitramiti / rAjA babhANa tatsaMtAnajAtA etadvidhA eveti / . ekadotpalanetrayA brahmacaryavrataM gRhItamityajAnan caNDapAzikaputra Agatya tailAbhyaGganaM kuventyA jalpannasthAt / tAvanmantriputram AgacchantaM dRSTvA kuTTinyA tadbhayAtsa maJjUSAyAM kSiptaH / mantriputrastayA jalpana sthitH| tAvaJcapalagatimAgacchantaM vIkSya tadbhayAt so'pi tatraiva nikssiptH| capalagatinA Agatyoktam-he utpalanetre,zRGgAraM vidhAya tiSTha,aparAhne dravyeNAgacchAmi / utpalanetrA uvAca-he capalagate, satyavatIvivAhadine mama hAro vivAhAnantaraM dAsyAmIti tvayaiva yAcitvA nItastaM prayaccheti / tenoktaM prycchaami| tadA tayoktaM majUpAntaHsthitadevI yuvAmasminnarthe sAkSiNAviti / dvitIyadine nRpAsthAne utpalanetrA capalagati hAraM yayAce / so'vAdIdahaM na jAnAmi, kasmAddIyate / yadi na nayasi tarhi hyaH kathaM dAsyAmIti ukto'si / so'vocannAbruvam / rAjAbrUtaH utpalanetre'sminnarthe te sAkSiNaH santi / tayoktaM santi / tarhi tAn vAdaya / vAdayAmItyuktvA tatrAnItI maJjUSA / tadanu tayAvAdi he maJjUSAntaHsthitadevau, hyaH capalagatinoktaM yathoktaM brUtam / tatastAbhyAM yathoktakara brahmacaryavratako grahaNa kara liyA / he deva ! anekoMke cittako AkarSita karanevAlI maiM bhI usake cittako calita nahIM kara sakI, yahI eka mahAn AzcaryakI bAta hai / tava rAjAne kahA ki usakI vaMzaparamparAmeM utpanna honevAle mahApuruSa isI prakAra dRr3ha hote haiN| eka dina 'utpalanetrAne brahmacaryako grahaNa kara liyA hai' isa bAtako na jAnakara usake yahA~ kotavAlakA putra aayaa| taba vaha telakI mAliza kara rahI thii| vaha usake sAtha vArtAlApa karate hue vahA~ Thahara gyaa| itanemeM vahA~ mantrIke putrako AtA huA dekhakara usake bhayase capalanetrAne kotavAlake putrako peTIke bhItara baiThA diyA / udhara mantrIkA putra usake sAtha bAtacIta kara rahA thA ki itane meM vahA~ capalagati bhI A phuNcaa| use Ate hue dekhakara utpalanetrAne usa mantrIke putrako bhI usI peTIke bhItara banda kara diyaa| capalagatine Akara kahA ki he utpalanetre ! tU zRMgArako karake baiTha, maiM aparAhRmeM dhana lekara AtA huuN| isapara utpalanetrAne usase kahA ki he capalagate ! tumane satyavatIke vivAhake avasarapara mere hArako le jA karake yaha kahA thA ki maiM ise vivAha ho jAnepara vApisa de dU~gA / isa prakAra jo tuma usa hArako mAMgakara le gaye the use aba mujhe vApisa de do| yaha sunakara capalagatine kahA ki abhI use vApisa de jAtA huuN| taba utpalanetrA bolI ki he peTIke bhItara sthita donoM devatAo ! isa viSayameM tuma donoM sAkSI ho / dUsare dina utpalanetrAne rAjasabhAmeM upasthita hokara jaba capalagatise usa hArako mAMgA taba usane kahA ki mujhe usakA patA bhI nahIM hai, maiM use kahA~ se dU~ ? isapara capalanetrA bolI ki yadi tuma nahIM jAnate ho to phira tumane kala yaha kisalie kahA thA ki maiM use vApisa de dUMgA ? yaha sunakara capalagati bolA ki maiMne to aisA kabhI nahIM khaa| isapara rAjA bolA ki he utpalanetre ! isa viSayameM kyA koI tumhAre sAkSI bhI haiM ? usane uttara diyA ki hA~, isake lie sAkSI bhI haiN| to phira unheM saMdeza dekara bulavAo, isa prakAra rAjAke kahanepara utpalanetrA bolI ki acchA unheM bulavAtI huuN| yaha kahate hue usane usa peTIko vahA~ maMgA liyaa| tatpazcAt vaha bolI ki he 1. ba mNtritnujstyaa| 2. pa pha za nAnayasi / 3. ba 'te' nAsti / 4. pha bAhvaya AhvayAmItyuktA tatrAnIta / 5. ba tathoktaM /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-3, 28] 4. zIlaphalam 3 141 mukta kautukena rAzodghATitA maJjUSA / tatra sthitasvarUpaM vizAya sarvairupahAse kRte to lajayA diikssitau| rAjJA satyavatIsamIpaM puruSaH preSitaH 'utpalanetrAyA hAraste vivAhakAle capalagatinAnItaH sa dAtavyaH' iti / tayAdAyi / tena puruSeNa rAzo haste dattastena vilAsinyAH samarpitaH iti / tato rAjA kopena capalagaterjihvAcchedaM kArayan kuberapriyo nyavArayat / sa capalagatiH kuberapriyasya prabhutvadarzanAtprabhutva mAtsaryeNa kupyati, satyavatyA hAro datta iti tasyA api / ubhayorahitaM cintayan vimalajalA nadI vinodena gataH tattaTasthalatAgRhe divyAM mudrikAmapazyajagrAha c| tadA cintAkrAntazcintAgatinAmA vidyAdhara Agatyetastato gaveSayan capalagatinA dRSTaH / tadanu he bhrAtaH, kimavalokayasItyuktavAn / khecaro'brUta me mudrikA naSTA, tAM vilokayAmIti / tataH so'datta tAM tasmai / saMtuSTaH khecaro'pRcchattaM kastvamiti / capalagatiruvAca kuberapriyasya devapUjako'ham / tataH khecaro'bravIdevaM tarhi sa me sakhA / iyaM ca kAmamudrikAbhilaSitaM rUpaM prayacchati / taddhaste imAM prayaccha / pazcAdahaM tasmAd grahISyAmi iti samarpya gataH / sa tAM gRhItvA svagRhamiyAya svabhrAtaraM pRthumatimazikSayaJcatupeTIke bhItara sthita donoM devatAo ! kala capalagatine jo kucha bhI kahA thA use yathArthasvarUpase kaha do| taba una donoMne yathArtha bAta kaha dii| isapara rAjAko bahuta kautUhala huaa| taba rAjAne usa peTIko khulavA diyaa| usake bhItarakI paristhitiko jJAta karake saba janoMne unakA upahAsa kiyaa| isase lajjita hokara una donoMne dIkSA le lii| phira rAjAne satyavatIke pAsa eka puruSako bhejakara usase kahalAyA ki tumhAre vivAhake samaya capalagati utpalanetrAke jisa hArako lAyA thA use de do| taba usane usa hArako usa puruSake lie de diyA aura usane lAkara use rAjAke hAthameM de diyaa| rAjAne use usa vezyAke lie samarpita kara diyA / tatpazcAt rAjAne krodhita hokara capalagatikI jihvAke chedanekI AjJA de dii| parantu kuberapriyane rAjAko aisA karanese roka diyaa| kuberapriyake prabhutvako dekhakara usa capalagatiko usakI prabhutApara IrSyApUrvaka krodha utpanna huaa| sAtha hI satyavatIke usa hArako vApisa de deneke kAraNa capalagatiko usake Upara bhI krodha huaa| isa prakAra vaha ina donoMke aniSTakA vicAra karane lagA / eka dina vaha vinodase nirmala jalavAlI nadIpara gyaa| vahA~ use nadIke kinArepara sthita eka latAgRhameM eka divya muMdarI dikhAyI dI / taba usane use uThA liyA / usI samaya cintAgati nAmakA vidyAdhara vahA~ AyA aura cintAgrasta hokara kucha idhara-udhara khojane lgaa| taba use isa prakAra vyAkula dekhakara capalagatine pUchA ki he bhAI ! tuma kyA dekha rahe ho ? yaha sunakara vidyAdhara bolA ki merI eka muMdarI kho gaI hai, use khoja rahA huuN| taba capalagatine usake lie vaha muMdarI de dii| isase santuSTa hokara usa vidyAdharane capalagatise pUchA ki tuma kauna ho ? usane uttara diyA ki maiM kuberapriyakA devapUjaka (pujArI) huuN| yaha sunakara vidyAdhara bolA ki vaha to merA mitra hai| yaha kAmamudrikA abhilaSita rUpako detI hai| isa mudrikAko tuma kuveramitrake hAthameM de denA, pIche maiM usake pAsase le lU~gA; yaha kahakara vidyAdharane capalagatike lie vaha mudrikA de dii| isa prakArase vaha capalagati ukta mudrikAko lekara apane ghara gayA / vahA~ usane apane bhAI pRthumatiko samajhAyA ki caturdazIke dina aparAhnameM jaba maiM rAjAke pAsa baiThA 1. pha hAsye / 2. ba-pratipATho'yam / za pRSTaH / 3. ba- pratipATho'yam / za gRhaM ninAya / 4. pa za matiM viziSyayaccatu pha shikssycctu|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 puNyAnavakathAkozam [ 4-3, 28: dazyAmaparAle imAmaGgulyAM' nikSipya satyavatIgRhaM gaccha yadAhaM rAjasamIpe tiSThAmi / satyavatI rAjabhavanasaMmukhabhadre copaveSyati tadA kuberapriyasya rUpaM manasi dhRtvemAmaGgulau bhrAmaya, tadrUpaM bhaviSyati / tadA tannikaTe vikAraceSTAM kurviti / tadA pRthumatistathA tAMcakAra / capalagatI rozastaM darzayAmAsoktavAMzca 'deveyatyAM velAyAM kuberapriyo'nayA sArdhamevaM krIDatIti pUrva yanmayA zrutamanayA tiSThatIti satyaM jAtam' iti / rAmroktaM so'dyopoSitastasyedaM kiM saMbhavati / capalagatinAbhANi pratyakSe'rthe 'pi saMdehastasmAdanayoH zAstiH kartavyeti / tarhi tvameva kurvityukte mahAprasAda iti bhaNitvA capalagatistasya zirazchedanAnantaramasyA nAsikAlavaNaM kariSyAmIti satyavatyA rakSAM kRtvA imaM kuberapriyaM mahAnyAyinaM prAtariyAmIti mAyAsvabhrAtaraM dhRtvA svagRhaM ninAya / taM muktvA zmazAnAtkuberapriyamAnIya tatrAsthApayattadA purakSobho'bhUt / zreSThI 'yadyasminnupasarge jIviSyAmi pANipAtreNa bhokSye' iti gRhiitprtishH| satyavatyapi anayaiva pratijJayA svadevatArcanagRhe kaayotsrgennaasthaat| rAjA duHkhena tUlikAtale patitvA sthitH| prAtaH taM zIrSa kezeSu dhRtvA pitRvanaM ninAya / tatropavezya tacchirohananArtha caNDAbhidhamAtaGgamAhUya taddhaste'siM dattvaitacchiro ghAtayetyavocat / tadA tacchIlaprabhAvana hoU~ taba tU isa mudrikAko apanI aMgulImeM pahinakara satyavatIke ghara jAnA / vahA~ pahu~canepara jaba satyavatI tumheM rAjabhavanake sammukha sthita bhadrAsanapara baiThA de taba tuma kuberapriyake rUpakA manameM cintana karake a~gulimeM sthita isa mudrikAko ghumaanaa| isase tumheM kuberapriyakA rUpa prApta ho jAvegA / phira tuma satyavatIke samIpameM kAmavikArakI ceSTA karanemeM udyata ho jAnA / tadanusAra usa samaya pRthumatine vaha saba kArya ceSTA kI bhii| taba capalagatine use rAjAko dikhalAyA aura kahA ki he deva ! kuberapriya itane samayameM satyavatIke sAthameM isa prakArakI krIr3A kiyA karatA hai, yaha jo maiMne sunA thA vaha isa samaya use satyavatIke sAtha baiThA huA dekhakara satya pramANita ho gayA hai / yaha sunakara rAjAne kahA ki Aja usakA upavAsa hai, isalie usakA aisA karanA bhalA kaise sambhava ho sakatA hai ? isapara capalagatine kahA ki pratyakSa padArthameM bhI kyA sandehake lie sthAna rahatA hai ? ataeva ina donoMko daNDa denA caahie| taba rAjAne kahA ki to phira tuma hI unako daNDita kro| isake lie rAjAko dhanyavAda dekara capalagatine vicAra kiyA ki pahile kuberapriyake zirako kATakara tatpazcAt satyavatIkI nAka kaattuuNgaa| isa prakAra satyavatIko bacAkara usa mahAn anyAyI kuberapriyako kala prAtaHkAlameM mAra ddaaluuNgaa| isa prakAra socatA huA vaha mAyAbI kuberapriyake rUpako dhAraNa karanevAle apane bhAIko sAtha lekara ghara pahu~cA / phira usane bhAIko vahIM chor3akara zmazAnase usa kuberapriyako lAkara jaba vahA~ sthApita kiyA taba nagarake bhItara bahuta kSobha huaa| isa upasargake samaya seThane yaha pratijJA kI ki yadi isa upasargase baca gayA to pANipAtrase bhojana karU~gA- muni ho jaauuNgaa| satyavatI bhI aisI hI pratijJAke sAtha apane devapUjAgRha (caityAlaya ) meM kAyotsargase sthita ho gii| udhara rAjA dukhita hokara zayyAke Upara par3a gyaa| prAtaHkAlake honepara vaha seTha bAloMko khIMcakara zmazAnameM le jAyA gyaa| usako vahA~ baiThAkara capalagatine usakA zira kATaneke lie caNDa nAmake 1. ba iyamaMgulyAM / 2. ba copavekSyeti [ copavezayati ] / 3. ba dhRtve'ymNgulyo| 4. ba yopekSitastasyedaM / 5. ba- pratipATho'yam / za pratyakSerthe saMdeha / 6. bluvnN| 7. za purakSobhyo / 8. ba- pratipATho'yam / za caNDAdhipaM mAtaMga / paba mAja hvau za mAjuhAva /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 : 4-3, 28] 4. zIlaphalam 3 devAsurANAmAsanAni prakampitAni / te ca tadupasargamavabudhya tatra samAguH / sarvo'pi purajano hA-hA kurvan kuberapriya, tava kimabhUditi duHkhI bhUtvAvalokayan sthitH| tadA mAtaGgaH iSTadevatAM smareti bhaNitvA asinA ziro hanti sma / so'sistatkaNThe hAro'jani / mAtaGgo jaya jayeti bhaNitvA'pasasAra / mantrI pravRddhamatsaraH sabhRtyo nAnAyudhAni mumoca / tAni phalapuSpAdirUpeNa pariNatAni / tadA devaiH kRtapaJcAzcaryAdvibudhya rAjAgatya capalagatiM gardabhArohaNAdikaM kArayitvA nirdhATayAmAsa / zreSTinaM kSamAM kArayati sma / zreSThI kSamAM kRtvoktavAn pANipAtre bhoktavyam / rAjJoktaM mayApi / tadA vasupAlAya rAjyaM zrIpAlAya yuvarAjapadaM' zreSThiputrakuberakAntAya zreSThipadaM vitIrya bahubhiniSkrAntI, styvtyaadyntHpurmpi| sa mAtaGgo'hiMsAvratamupavAsaM ca parvaNi kariSyAmIti kRtapratijJo yo lAkSAgRhe vidyudvegAya dharmopadezaM cakAra / tau kuberapriyaguNapAlamunI suragirI samutpanna kevalau vihRtya tatraiva mukti jgmtuH| evaM bahuparigraho'pi zreSThI suramahito'bhUcchIlenAnyaH kiM na syAditi // 3 // cANDAlako bulAyA aura usake hAthameM talavArako dekara kahA ki isake zirako kATa DAlo / usa samaya usake zIlake prabhAvase devoM evaM asuroMke Asana kampAyamAna hue| isase ve kuberamitrake upasargako jJAta karake vahA~ A phuNce| usa samaya saba hI nagaravAsI jana hA-hAkAra karate hue yaha vicAra kara rahe the ki he kuberapriya ! tumhAre Upara yaha ghora upasarga kyoM huA / isa prakArase ve saba vahA~ atizaya dukhI hokara yaha dRzya dekha rahe the| isI samaya 'apane iSTa devatAkA smaraNa karo' yaha kahate hue usa cANDAlane kuberapriyake zirako kATaneke lie talavArakA prahAra kiyaa| parantu vaha talavAra seThake galekA hAra bana gii| yaha dekhakara vaha cANDAla 'jaya jaya' kahatA huA vahA~se haTa gayA / taba usa mantrIne bar3hI huI IrSyAke kAraNa anya sevakoMke sAtha usake Upara aneka AyudhoMkA prahAra kiyaa| parantu ve saba hI phala-puSpAdike rUpameM pariNata hote gye| usa samaya devoMke dvArA kiye gaye paMcAzcaryase yathArtha svarUpako jAnakara rAjA vahA~ jA phuNcaa| usane capalagatiko gardabhArohaNa Adi karAkara dezase nikAla diyaa| sAtha hI usane isake lie seThase kSamA-prArthanA kii| seThane use kSamA karate hue kahA ki aba maiM pANipAtra meM bhojana karU~gAjina-dIkSA grahaNa kruuNgaa| isapara rAjA bolA ki maiM bhI Apake sAtha dIkSA dhAraNa karU~gA / taba ve donoM vasupAlake lie rAjya, zrIpAlake lie yuvarAjapada aura seThaputra kuberakAntake lie rAjaseThakA pada dekara bahuta janoMke sAtha dIkSita ho gye| inake sAtha satyavatI Adi antaHpurakI striyoMne bhI dIkSA le lii| dharmake mAhAtmyako dekhakara usa cANDAlane bhI yaha niyama le liyA ki maiM parvake dinameM kisI prakArakI hiMsA na karake upavAsa kiyA karU~gA / yaha vahI cANDAla hai jisane ki lAkhake gharameM sthita hokara vidyuvega corake lie dharmopadeza diyA thA (dekho pRSTha 128 kathA 23) / kuberapriya aura zrIpAla ina donoM muniyoM ko suragiri parvatake Upara kevala jJAna prApta huaa| tatpazcAt unhoMne vihAra karake dharmopadeza diyA / antameM ve usI parvatake Upara muktiko prApta hue / isa prakAra bahuta parigrahase sahita bhI vaha seTha jaba zIlake prabhAvase devoMke dvArA pUjita huA taba anya nirgrantha bhavya kyA na prApta karegA ? vaha to mokSako bhI prApta kara sakatA hai // 3 // 1.ba pariNamitAni / 2. ba pANipAtreNa / 3. za yuvarAjapadaM / 4. ba yayataH /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 puNyAtravakathAkozam [ 2 ] zrIjAnakI rAmanRpasya devI dagdhA na 'saMdhukSitavahninA ca / devezapUjyA bhavati sma zIlAcchIlaM tato'haM khela pAlayAmi ||4|| sya kathA - atraivAyodhyAyAM rAjAnau balanArAyaNau rAmalakSmaNanAmAnau / rAmasyASTrasahasrAntaH puramadhye sItA-prabhAvatI - ratinibhA zrIdAmAzceti catasraH paTTarAzyaH / sItA caturthasnAnAntaraM patyA saha suptA rAtripazcimayAme svapnamadrAkSIt - svamukhe pravizantaM zarabhadvayaM gaganayAne vimAnAtsvasya patanaM ca / rAmAya nirUpite tavottamaM putrayugmaM bhaviSyati kiMcid duHkhaM ceti / tadanu sItA zreyo'rtha jinapUjAM kartu lagnA / garbhasaMbhUtau tIrthasthAnavandanAdohalako'bhUt / tadA rAmo nabhoyAnena tanmanorathAn pUritavAn / tatastatra kulaTatvamuddizya svabhartRbhiH punaH punastADayamAnA bandhakyaH sva-svabhartAraM pratyuttaraM dattavatyaH tadvanapravezakAle sItA rAvaNena corayitvA varSamekaM tatra sthitA punastaM hatvAnIyaM tathaiva gRhe sthApitA iti / kiyatsu dineSu paryAlocya melApakena rAghavadvAre' prajAgamanaM jAtam / pratihArairvizapte rAmeNAhUtAH antaH pravizya balanArAyaNAvavalokya rAmeNAgamanakAraNe pRSThe vaktumazakyatvA [ 4-4, 26 : rAjA rAmacandrakI patnI va janakakI putrI sItA satI zIlake prabhAvase bhar3akI huI agni meM na jalakara indroMke dvArA pUjita huI / isIliye maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ ||3|| isakI kathA isa prakAra hai- isI bharata kSetra ke bhItara ayodhyA purImeM rAjA rAma aura lakSmaNa rAjya karate the / inameM rAmacandra to balabhadra aura lakSmaNa nArAyaNa the / rAmacandrake ATha hajAra striyA~ thiiN| unameM sItA, prabhAvatI, ratinibhA aura zrIdAmA ye cAra paTTarAniyA~ thIM / sItA caturtha snAna ke pazcAt patike sAtha so rahI thI / usa samaya usane rAtrike antima pahara meM svapna meM apane mukhameM praveza karate hue do siMhoMko tathA AkAza mArga se gamana karate hue vimAnase apane adhaHpatanako dekhA / taba usane ina svapnoMkA vRttAnta rAmacandra se kahA / unheM sunakara rAmacandrane kahA ki tumhAre uttama do putra hoNge| sAtha hI kucha kaSTa bhI hogA / tatpazcAt sItA kalyANake nimitta jinapUjA meM tatpara ho gaI / garbhakI avasthAmeM usake tIrtha-sthAnoMkI vandanAkA dohala huA / taba rAmacandra ne usake ina manorathoMko AkAzamArgase jAkara pUrNa kiyA / pazcAt ayodhyA meM kucha aisI ghaTanAe~ ghaTIM ki jinameM kinhIM patiyoMne durAcAra ke kAraNa apanI patniyoMko bAra-bAra tAr3anA kI / parantu una duzcaritra striyoMne usake uttara meM apane patiyoMko yahI kahA ki jaba rAjA rAmacandra vanameM gaye the taba rAvaNa sItAko harakara le gayA thA / vaha rAvaNa ke yahA~ eka varSa rhii| phira bhI rAmacandra rAvaNako mArakara use vApisa le Aye aura apane gharameM rakkhA hai / taba uttarottara aisI hI aneka ghaTanAoM ke ghaTane para kucha dinoM meM prajAke pramukhoMne isakA vicAra kiyA / tatpazcAt ve milakara rAmacandra ke dvArapara upasthita hue / dvArapAloMke nivedana karanepara rAmacandrane una sabako bhItara bulAyA / bhItara jAkara unhoMne balabhadra aura nArAyaNako dekhA / taba rAmacandra ne unase AnekA kAraNa puuchaa| parantu unheM kucha kahane kA sAhasa nahIM huaa| isa prakAra ve maunakA Alambana karake 1. ba pratipATho'yam / za siNdhukssit| 2 ka parideg 3 ba pratipATho'yam / za tIrthasnAnavaMdana | 4. ba ' tatastatra kulaTatva pratyuttaraM dattavatyaH' etAvAn pATho nopalabhyate / 5. ba corayitvA nItA taM hatvAnIya / 6. za rAjyavahAre / 7. ba divaseSu melApakena prajAgamanaM /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-4, 26 ] 4. zIlaphalam 4 nmaunena sthitAH / punaH pRSThe vijayanAmnA purohitena vijJaptaM deva, yathA jaladhirvajra vedikollaGghanaM na karoti tathA rAjApi dharmalaGghanaM na karoti, tacca kRtavAn / deva, 'yathA rAjA tathA prajA' iti vAkyAnusmaraNAtprajApi tathA vartate iti sItAsthApanaM tavAnucitam / zrutvA kezavastaM bhArayitumutthitaH padmena nivAritaH / 145 sarva paryAlocya tyajanameva nizcitam / lakSmaNena nivAritenApi kRtAntavaktramAhUya Adezo dattaH- - vaidehI [hIM] nirvANakSetra vandanArthamAgaccheti AhUya nItvATavyAM tyaktvAgaccha / tatastena rathamadhyAropya nItA nAnAvidhadruma anekavaneMcarasaMkIrNAyAmaTavyAM rathAduttAritA / ka tannirvANakSetramiti pRSTavatI sItA / tadanu ruditaM tena / kiM kAraNamiti pRSTavaitI, sarvasmin kathite mUcchitA / tadanu caitanyaM prApyoktaM tayA - vatsa, mA rodanaM kuru, gatvA rAmAya madIyA prArthanA kathanIyA / katham / yathA janApavAdabhayena niraparAdhAhaM tyaktA tathA mithyAdRSTibhayAjainadharmo na tyajanIya iti / sa zrAtmAnaM ninditvA gataH iti / nirUpite tasmin mUcchitoM rAmaH, duHkhito lakSmaNastathA sarve janA api / kRtAntavaktreNa pratibodhitena rAmeNa sItA sthita rhe| taba rAmacandrake dvArA phirase pUche jAnepara vijaya nAmaka purohitane prArthanA kI ki he deva ! jisa prakAra samudra apanI vajramaya vedikAkA ullaMghana nahIM karatA hai usI prakAra rAjA bhI dharmamArgakA ullaMghana nahIM karatA hai / parantu Apane usakA ullaMghana kiyA hai / yahI kAraNa hai jo deva ! 'jaisA rAjA vaisI prajA' isa nItikA anusaraNa karanevAlI prajA bhI usI prakArakA AcaraNa kara rahI hai / isa kAraNa Apako sItAkA apane bhavanameM rakhanA ucita nahIM hai / vijayake isa doSAropaNako sunakara lakSmaNako bahuta krodha AyA, isIliye vaha usako mAraneke liye uTha khar3A huA / parantu rAmacandrane use aisA karane se roka diyA / taba rAmacandra ne saba kucha soca karake sItAke tyAga denekA hI nizcaya kiyA / isake liye lakSmaNake rokanepara bhI rAmane kRtAntavaktra ko bulAkara use yaha AjJA dI ki tuma nirvANakSetroMkI vandanA karAneke miSase sItAko bulAo aura phira use lejAkara vanameM chor3a Avo / tadanusAra kRtAntavaktra use rathameM baiThAkara aneka prakArake vRkSoM evaM vanacara (vanameM saMcAra karanevAle 1 Adi) jIvoM vyApta vanameM le gayA / vahA~ jaba usane sItAko rathase utArA taba vaha pUchane lagI ki vaha nirvANakSetra yahA~ kahA~ hai ? yaha sunakara kRtAntavaktra ro par3A / taba sItAne usake ronekA kAraNa pUchA / isake uttara meM usane vaha saba ghaTanA sunA dI / use sunakara sItA mUrchita ho gaI / phira vaha saceta honepara bolI ki he vatsa ! roo mt| tuma jAkara merI orase rAmase yaha prArthanA karanA ki Apane jisa prakAra lokanindAke bhayase niraparAdha mujha abalAkA parityAga kiyA hai usI prakAra mithyAdRSTi janoMke bhayase jainadharmakA parityAga na kara denA / antameM kRtAntavaktra apanI atmanindA karatA huA ayodhyAko vApisa gayA / vahA~ jAkara usane jaba rAmase sItAke ve prArthanAvAkya kahe taba ve unheM sunakara mUrchita ho gaye / lakSmaNako bhI bahuta dukha huA / isa ghaTanAse saba hI jana atizaya dukhI hue / tatpazcAt kRtAntavaktrake dvArA pratibodhita hokara 1. pha tathA rAjApi dharmollaMghanaM va tathApi rAjA dharmollaMghanaM / 2. za vadehi / 3. ba tyaktA / 4. pha nAnAdrumavidhaanekavana banAnAvidrumavana / 5. za 'pRSTavatI' nAsti / 6. ba 'iti' nAsti / 7. ba-pratipATho'yam / za janAH kRtAnta | Jain Education Integrational
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 gomtaaresozam mahattaraM bhadrakalazamAhUyAdezo dattaH yathA sItayA dharmaH kriyate tathA kuru tvamiti / itaH sItA dvAdazAnuprekSA bhAvayantI tasthau / asmin prastAve tatra hastidharaNArthaM kazcinmaNDalezvaraH samAyAtaH / taddhRtyairdRSTrA rAjJe nirUpite tenAgatya vismitena dRSTvA kA yamiti pRSTA / jJAtavRttAntenoktaM rAjJA 'jainadharmeNa mama bhaginI tvam' / tayoktaM kastvam / puNDarIkiNI purezaH sUryavaMzodbhavo vajrajaGgo'ham / Agaccha matpuraM kuru prasAdam | gajadharaNaM vihAya tAM puraskRtya svapuraM gataH / svabhaginI prabhAvatI sarvaguNasaMpUrNA vidhavA sarvadA dharmaratA, tatsvarUpaM nirUpya tasyAH samarpitA / tatra tiSThantI navamAsAvasAneSu putra [trau ] prasUtau, vajrajaGgena mahotsavaH kRtaH, lavAGkuzamadanAGkuzanAmAnau kRtau / bAlye sarvebhyaH sotsAhaM remAte / zaizavAvasAne nAnAdezAn paribhramatA tatraikadAgatena tayordazanamAtrAjanita snehena siddhArthalakena zAstrAstraprauDhI kRtau / tayoryauvanamabhIrya vajrajaGghana svasya lakSmImatyAzcotpannAH zazicUDAdayo dvAtriMzatkumAryo lavAya dattAH / tadanu aGkuzAya pRthivIpurezapRthu pRthivIzriyoH putrI kanakamAlA yAcitA / tenoktam- 'svayaM naSTo durAtmAnyAMzca nAzayati, ajJAta [ 4-4, 23 : rAmacandra ne sItA ke mahattara ( antaHpurakA rakSaka ) bhadrakalazako bulAyA aura use yaha AjJA dI ki jisa prakAra sItA dharma kiyA karatI thI usI prakArase tuma dharma karate raho / udhara sItA bAraha bhAvanAoMkA vicAra karatI huI usa bhayAnaka vanameM sthita thI / isa bIcameM vahA~ koI maNDalezvara rAjA hAthI ko pakar3aneke vicArase AyA / usake sevakoMne vahA~ vilApa karatI huI sItAko dekhakara usakA samAcAra rAjAse kahA / taba rAjAne AzcaryapUrvaka sItAko dekhakara pUchA ki tuma kauna ho ? uttara meM sItAne jaba apane vRttAntako sunAyA taba yathArtha sthitiko jAna karake vaha bolA ki jaina dharmake nAtese tuma merI dharmabahina ho / taba sItA ne bhI usase pUchA ki tuma kauna ho ? isake uttara meM vaha bolA ki maiM puNDarIkiNI purakA rAjA sUryavaMzI vajrajaMgha hU~ / tuma kRpA karake mere nagara meM clo| isa prakAra vaha hAthIko na pakar3ate hue sItAko Age karake apane nagarako vApisa gayA / vajrajaMghake eka prabhAvatI nAmakI sarvaguNa sampanna vidhavA bahana thI / vaha nirantara dharmakArya meM udyata rahatI thI / vajrajaMdhane sItAke vRttAntako kahakara use apanI usa bahina ke liye samarpita kara diyA / vahA~ rahate hue sItAne nau mahInoM ke antameM do putroMko janma diyA / isake upalakSya meM vajrajaMgha rAjAne mahAn utsava kiyaa| usane una donoM ke lavAMkuza aura madanAMkuza nAma rakkhe / bAlyAvasthAmeM ve donoM AnandapUrvaka krIr3A karate hue sabako prasanna karate the / dhIre-dhIre jaba unakA zaizava kAla bIta gayA taba vahA~ eka samaya aneka dezoM meM paribhramaNa karatA huA siddhArtha kSullaka AyA / ina donoM ko dekhate hI usake hRdaya meM sneha utpanna huA / taba usane ina donoM ko zAstra va zastra vidyAmeM nipuNa kriyA / una donoMkI yuvAvasthAko dekhakara vajrajaMghane lavake liye apanI patnI lakSmImatI se utpanna huI kumArikAoM ko de diyA / tatpazcAt usane aMkuzake liye pRthivI purake putrI kanakamAlAko mAMgA / usake uttara meM pRthu rAjAne kahA ki vaha huA hI hai, sAtha hI vaha dUsaroMko bhI naSTa karanA cAhatA hai / jisake kula aura svabhAvakA pari zazicUDA Adi battIsa rAjA pRthu aura pRthivI zrIkI duSTa vajrajaMgha svayaM to naSTa 1. phaza bhAvayatI / 2. ba sthitAH / 3. ba jJAtavRtAnte tenoktaM / 4. za puMDarIpurezaH / 5. ba vasAne putrayugalaM prasUte / 6. ba mahotsAhaH kRto / 7. pha paribhramitA / 8. bamavIkSya / 9. ba- pratipATho'yam / za lakSmImatyAdayotpannA /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-4, 26 ] 4. zIlaphalam 4 147 kulAya ki putrI dIyate' iti zrutvA haThAd grahItuM vajrajaGgho balena nirgataH / tatpAkSikena vyAghrarathena kadane kRte vajrajaGghena baddho vyAghrarathaH / tadAkarNya pRthunA svavaryAH sarve melitAH / atyAzcaryasAmagrayA sthita iti jJAtvA vajrajaGghana svaputrAnAnetuM preSita lekhAdi jJAtvA lavAGkuzau sItayA nivAritau zrapi nirgatya paJcarAtreNa vajrajaGghasya militau / tena yuvAM kimityAgatAviti pRSThe draSTumAgatau / pRthuH samastabalena vyUha - prativyUhakramerNe raNabhUmau sthitaH / lavAGkuzau vajrajaGghanAjJAtau gatvA yoddhuM lagnau / vilayaprApite pRthubaleM" pRthunA lavaH svIkRtaH / ubhayoratyadbhute raNe virathIbhUya naSTuM lagnaH pRthustadanu lavenoktaM ajJAtakulAya kumArI dAtumanucitam kimabhimAnAdi sarvasvaM dAtumucitamiti pracA[tA]rite pAdayoH patitvA bhRtyo babhUva / tadanu tAbhyAM nijapauruSeNa jagadAzcaryamutpAditam / dinottame'GkazakanakamAlayovivAho'bhUt / kiyaddineSu vajrajaGgha puNDarIkiNyAM prasthApya nijabalena nAnAdezAn sAdhayitvA mahAmaNDalikazriyAlaMkRtau puNDarIkiNyAM USatuH / katipayadineSu tayoravalokanArtha nArada zrAgataH / sItAsamIpasthayorvicitrabhUSaNojjvalaveSayoH svarUpAtizayena nirjitapurandarayoranantavIryayornatayoruktaM nAradena rAmalakSmIdharAviva jJAna nahIM hai usake liye kyA putrI dI jA sakatI hai ? isa uddhatatA pUrNa uttarako sunakara vajrajaMdhako krodha utpanna huA / taba usane pRthukA balapUrvaka nigraha karaneke liye usake Upara senAke sAtha car3hAI kara dii| isa yuddha meM vajrajaMghane pRthuke pakSa ke subhaTa vyAghrarathake sAtha yuddha karake use bA~dha liyA / isa bAta ko sunakara pRthune apane pakSake sabhI yoddhAoM ko ekatrita kiyA / isa prakAra vaha atizaya Azcaryajanaka sAmagrI ke sAtha Akara svayaM raNabhUmimeM sthita huA / taba isa vRttako jAnakara vajrajaMghane bhI apane putroM ko lAneke liye lekha bheja diyA / ukta lekhase vastusthitiko jAna karake sItAke rokane para bhI lava aura aMkuza puNDarIka purase nikalakara pA~ca dinameM vajrajaMghase jA mile / vajrajaMdhane jaba unheM dekhakara yaha pUchA ki tuma donoM yahA~ kyoM Aye ho to isake uttara meM unhoMne yahI kahA ki hama Apako dekhaneke liye Aye haiM / usa samaya pRthu rAjA samasta sainyake sAtha vyUha aura prati vyUhake kramase raNabhUmimeM sthita thA / lava aura aMkuza dAnoM vajrajaMdhakI AjJA pAkara yuddha meM saMlagna ho gye| una donoMne pRthukI bahuta-sI senAko naSTa kara diyaa| taba pRthu svayaM hI labake sAmane aayaa| phira una donoMmeM Azcaryajanaka yuddha huA / antameM jaba pRthu rathase rahita hokara bhAganeke liye udyata huA taba lavane usase kahA ki jisake kulakA patA nahIM hai usake liye kanyA denA to ucita nahIM hai, parantu kyA usake liye apanA svAbhimAnAdi saba kucha de denA ucita hai ? isa prakAra lavake dvArA tiraskRta hokara vaha usake pA~voM meM par3a gayA aura sevaka bana gayA / isa prakAra una donoMne apane pauruSake dvArA saMsArako Azcaryacakita kara diyA / antataH aMkuzakA vivAha zubha dinameM kanakamAlA ke sAtha ho gayA / tatpazcAt kucha dinoMmeM ve donoM vajrajaMghako puNDarIkiNI nagarImeM bhejakara apane sAmarthyase aneka dezoM ko jItane ke liye gaye aura unheM jIta kara ke mahAmaNDalI kI lakSmIse vibhUSita hote hue puNDarIkiNI purImeM vApisa Akara sthita hue / kucha dinoM meM unako dekhane ke liye vahA~ nAradajI A pahu~ce / usa samaya vicitra AbhUSaNoMke sAtha nirmala veSako dhAraNa karanevAle, apanI atyadhika sundaratA se indra ke svarUpako jItane 1. ba kadAne / 2. phaza militAH / 3. ba lekhAn / 4 pa za krame / 5. phaza 'pRthubale' nAsti / 6. pa kimapimAnAdi za kimapimAnApi / 7. pha vIryayostapo / 8. pha 'nAradena' nAsti /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ gotokathAkozam [ 4-4, 26 : bahuvidhAbhyudaya saukhyenaivAsthAmiti / tau kAviti pRSTayornAradena sItAharaNAdityajana paryante saMbandhe nirUpite zravaNamAtreNaivotpaznakopAbhyAM bhaNitam ayodhyA zrasmAt kiyaddUre tiSThati / kalahapriyeNa bhaNitaM paJcAzadadhikazatayojaneSu tiSThati / tadaiva prayANabherIraveNa pUritAzI cAturaGgeNa nirgatau / kiyatsu ahaHsu ayodhyAbAhya muktau / balAcyutasamIpaM dUtaH preSitaH / tena ca balopendrau natvoktaM yuvayorvisyAtimAkarNya lavAGkuzau pArthivaputrau yuddhArthamAgato, yadyasti sAmarthyaM tAbhyAM yuddhaM kuryAtAm / sAzcaryAbhyAM balagovindAbhyAm uktam evaM kriyate " / itaH prabhAmaNDala- sItA - siddhArtha nArado lavAGkuzAntaHpureNa saha viyatyavalokayantaH sthitAH / prabhAmaNDalena sarvebhyo vidyAdharebhyo lavAGkuzasvarUpaM nirUpitam / vidyAdharabalaM ca madhyasthena sthitam / balopendrau rathArUDhI samastAyudhAlaMkRtau nirgatya svabalAgre sthitau / itarAvapi tathaiva / lavo balena paro vAsudevena yoddhuM lagnaH / zrabhUdvismitajagattrayaM raNam / lavasAmarthya dRSTvA rAmaH kopena yoddhuM lagnaH / lavena~ rathe bhagne dvitIyamAruhya yuddhavAn / evaM tRtIyo 148 vAle evaM ananta vIryake dhAraka ve donoM vinIta kumAra sItAke samIpameM sthita the / una donoM ko AzIrvAda dete hue nArada bole ki tuma donoM rAma aura lakSmaNake samAna bahuta prakArake abhyudaya evaM sukhake sAtha sthita rho| isa AzIrvacanako sunakara donoM kumAroMne pUchA ki ye rAma aura lakSmaNa kauna haiM ? taba nAradane unase rAma aura lakSmaNase sambandhita sItAke haraNase lekara usake parityAga takakI kathA kaha dI / usako sunate hI unheM atizaya krodha utpanna huA / unhoMne nAradase pUchA ki yahA~se ayodhyA kitanI dUra hai ? yaha sunakara kalahameM anurAga rakhanevAle nAradane kahA ki vaha yahA~ se eka sau pacAsa yojana dUra hai / yaha sunate hI ve donoM prasthAnakAlIna bherIke zabdase dizAoMko pUrNa karate hue vahA~se ayodhyAkI ora caturaMga senAke sAtha nikala par3e | tatpazcAt kucha hI dinoMmeM unhoMne ayodhyA pahu~cakara nagarake bAhara par3Ava DAla diyA / phira unhoMne balabhadra (rAma) aura nArAyaNa ( lakSmaNa ) ke pAsa apane dUtako bhejA / dUta gayA aura una donoMko namaskAra karake bolA ki Apa donoMkI prasiddhiko sunakara lava aura aMkuza ye do rAjaputra yuddhake liye yahA~ Aye haiN| yadi ApameM sAmarthya ho to unase yuddha kIjiye / yaha sunakara rAma aura lakSmaNako bahuta Azcarya huA / uttara meM ina donoMne usa dUtase kaha diyA ki ThIka hai, hama una donoMse yuddha kreNge| idhara prabhAmaNDala, sItA, siddhArtha aura nArada lava va aMkuzakI patniyoM ke sAtha AkAzameM sthita hokara usa yuddhako dekha rahe the / prabhAmaNDalane samasta vidyAdharoMse lava aura akuzake vRttAntako kaha diyA thA / isIliye vidyAdharoMkI senA madhyastha svarUpase sthita thI / isa samaya rAma aura lakSmaNa samasta AyudhoMse susajjita hote hue rathapara car3hakara nikale aura apanI senA ke Age Akara sthita hue / isI prakArase lava aura aMkuza bhI apanI senA ke sammukha sthita hue / taba laba to rAmake sAtha aura aMkuza lakSmaNake sAtha yuddha karane meM nirata ho gayA / phira unameM paraspara tInoM lokoMko AzcaryAnvita karanevAlA yuddha huA / lavake sAmarthya ko dekhakara rAmacandra atizaya krodha ke sAtha usase yuddha karane lge| usa samaya lavane rAmacandrake rathako naSTa kara diyaa| taba rAmacandra dUsare rathapara sthita hue| parantu lavane use bhI naSTakara DAlA / isa 1. ba saukhyenaiva vAthAmiti / 2. pa za raNitaM / 3. pa za kuryAstAM va kuryAtaM / 4. ba bhyAM yuktameva kriyate / 5. paza nAradalavA ba nAradaH lavA / 6. za valokayantyaH / 7. za valena /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-4, 26] 4. zolaphalam 4 146 yAvatsaptamo rthH| ito'GkazAcyutayormahAraNe jAte aGkazena mukta bANaM khaNDayitumazakto haristena mUJchitaH / tato virAdhitena ratho'yodhyAbhimukhaH kRtaH / unmUJchitena hariNA vyAghuTaya yuddhe kriyamANe sAmAnyAstrairajeyaM dRSTvA gRhItaM cakraratnam / tataH sItAdInAM bhayamabhUt / paribhramya muktaM cakraM khaNDamAnamapi triH parItya dakSiNabhuje sthitam / tadaGkuzena gRhItvA tasmai muktam / tattatrApi tathA yAvatsaptavArAn / tadanu udvigno harinirudyamaH sthitaH / nAradenAgatyoktaM kimiti nirudyamaH sthito'si / hariNoktaM kiM kriyate, ajeyo'yam / nAradenoktaM imau na jJAyate / jalajanAbhenoktam , na / sItAputrAviti kathite zravaNAdutpannaharSoddhasitagAtraH prahasitavadano'cyuto rAmasamIpaM gtH| natvoktaM deva, sItAtanujAvimAviti / zrutvA yuddhAni parityajya rAmalakSmIdharau saMmukhamAgacchantau saMvIkSya tAvapi rathAduttIrya mukulitakarakamalau vinayAnvitAvAgatya pAdayorupari ptitau| rAmeNa hrssaadaalinggitii| tAbhyAM lakSmaNena bahava AzIrvAdA dattAH / tadanu jagadAzcaryeNa svapuraM praviSTau / sItA svasthAnaM gtaa| lavAGkuzau yuvarAjyapadavyalaMkRtI jagattrayaviditau sthitii| prakArase tIsare Adi rathake bhI naSTa honepara rAmacandra sAta rathapara car3hakara yuddha karanemeM tatpara hue / idhara aMkuza aura lakSmaNake bIca bhI bhayAnaka yuddha huaa| aMkuzake dvArA chor3e gaye bANako khaNDita na kara sakaneke kAraNa lakSmaNa usake AghAtase mUrchita ho gayA / taba virAdhitane rathako ayodhyAkI ora lauTA diyA / pazcAt jaba lakSmaNakI mUrchA dUra huI taba vaha rathako phirase raNabhUmikI ora lauTAkara yuddha karanemeM lIna ho gyaa| aba jaba lakSmaNako yaha jJAta huA ki yaha sAmAnya zastroMse nahIM jItA jA sakatA hai taba usane cakraratnako grahaNa kiyA / isase sItA Adiko bahuta bhaya utpanna huaa| isa prakAra lakSmaNane usa cakrako ghumAkara aMkuzake Upara chor3a diyA / kintu vaha niSprabha hotA huA tIna pradakSiNA dekara usake dAhine hAthameM sthita ho gyaa| phira use aMkuzane lekara lakSmaNake Upara chor3a diyA / taba vaha usI prakArase lakSmaNake hAthameM bhI Akara sthita ho gyaa| yaha krama sAta bAra taka claa| tatpazcAt lakSmaNako bahuta udvema huaa| antameM vaha hatotsAha hokara sthita huaa| yaha dekhate hue nAradane Akara pUchA ki tuma hatotsAha kyoM ho gaye ho ? lakSmaNane uttara diyA ki kyA karU~, yaha zatru ajeya hai| taba nArada bole ki kyA tuma ina donoMko nahIM jAnate ho ? uttarameM padmanAbha ( nArAyaNa )ne kahA ki 'nahIM' / taba nAradane batalAyA ki ye donoM sItAke putra haiN| yaha sunakara utpanna hue harSase lakSmaNakA zarIra romAMcita ho gyaa| taba vaha prasannamukha hokara rAmake samIpa gayA aura unheM namaskAra karake bolA ki he deva ! ye donoM sItAke putra haiN| yaha sunakara rAma aura lakSmaNa yuddhako sthagita karake lava aura aMkuzake samIpameM gaye / unheM apane sammukha Ate hue dekhakara ve donoM bhI rathase nIce utara par3e aura namratA pUrvaka hAthoM ko jor3akara rAma va lakSmaNake pA~voMmeM gira gaye / rAmane una donoMkA harSase AliMgana kiyA tathA lakSmaNane unheM aneka AzIrvAda diye / tatpazcAt ve saba saMsArako Azcaryacakita karate hue nagarake bhItara praviSTa hue / sItA vApisa puNDarIka purako calI gii| lava aura aMkuza yuvarAja padase vibhUSita hokara tInoM lokoMmeM prasiddha hue / 1.pa za mUcchito tto| 2. 5 ba khnnddymaanmpi| 3. ba- pratipATho'yam / paza muktaM tathApi tatrApi yA pha tatrApi tathApi yA / 4. ba- pratipATho'yam / pa pha zatanujAviti / 5. ba natAbhyAM / 6. bapratipATho'yam / za yuvarAjya /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 puNyAstravakathAkozam [4-4, 26: ekasmin dine pradhAnaivijJapto rAmaH jagatprasiddhA mahAsatI sItA aanetvyaa|raamennoktN tacchIlamajAnatA na tyaktA, janApavAdabhayena tyaktA / yathApavAdo gacchati tathA divyaH kazcanAbhyupagantavyaH / tataH sugrIvAdibhistatra gatyA sItAM dRSTvA praNamya rAmeNoktaM sarve kathitam / dIkSArthinyAbhyupagatam / tadanu puSpakamAruhyAparAle ayodhyAmAgatya rAtrI mahendrodyAne sthitA / rAjyavasAne rAmAdayo devatArcanapUrvakaM sAtizayaGgArAlaMkRtA aAsthAne upaviSTAH / tadanu AgatA sItA yathocitAsane upveshitaa| rAma uvAca janApavAdabhayena tyaktAsi, tato divyena jana-pratyayaH pUrayitavya iti / 'itthaM kriyate' iti sItayokte tata ekasmin ramyapradeze kuNDaM khanitvA kAlAgarugozIrSacandanAdibhirnAnAsugandhendhanaiH pUrayitvA agnau prajvAlite'GgArAvasthAyAM AsanAdutthAya sItayoktam 'bho janAH, zRNuta asmin bhave trizuddha yA rAmAdvinA yadyanyaH kazcana duSTabhAvena me vidyate tAnena kRzAnunA me maraNaM bhavatu' iti pratijJAkaraNakAle aparaM kathAntaram vijayArdhadakSiNazreNyAM guapurAdhipasiMhavikramazriyoH putraH sakalabhUSaNastadbhAryApTa eka dina mantriyoMne rAmase prArthanA kI ki lokaprasiddha mahAsatI sItAko rAjabhavanameM le AnA ucita hai| isapara rAma bole ki sItAke zIlako na jAnakara--usake viSayameM zaMkita hokara-usakA parityAga nahIM kiyA gayA hai, kintu lokanindAke bhayase usakA parityAga kiyA hai / vaha lokanindA jisa prakArase dUra ho sake, aisA koI divya upAya svIkAra karanA cAhiye / yaha sunakara sugrIva Adi puNDarIkapurako gaye / unane sItAkA darzana karake usase rAmake abhiprAyako pragaTa kiyA / sItA isa ghaTanAse virakta ho cukI thii| aba usane dIkSA le lenekA nizcaya kara liyA thaa| isIliye usane rAmake Adezako svIkAra kara liyA / pazcAt vaha puSpaka vimAnapara car3hakara dopaharako ayodhyA A gaI aura rAtameM mahendra udyAnameM Thahara gaI / rAtrikA anta ho jAnepara rAma Adine prathamataH jina-pUjana kI / tatpazcAt ve vastrAbhUSaNoMse atizaya alaMkRta hokara sabhAbhavanameM virAjamAna hue| taba vahA~ vaha sItA Akara upasthita huii| use vahA~ yathAyogya Asanake Upara baiThAyA gayA / tatpazcAt rAmane sItAse kahA ki maiMne lokanindAke bhayase tumhArA parityAga kiyA hai, isaliye tuma kisI divya upAyase logoMko zIlake viSayameM vizvAsa utpanna kraao| taba sItAne kahA ki ThIka hai, maiM vaisA hI koI upAya karatI huuN| tatpazcAt sItAke isa prakAra kahanepara eka ramaNIya sthAnameM kuNDako khodakara use kAlAgaru, gozIrSa aura candana Adi aneka prakArake sugandhita indhanoMse pUrNa kiyA gyaa| phira use agnise prajvalita karanepara jaba vaha aMgArAvasthAko prApta ho gayA taba sItAne apane Asanase uThakara kahA ki he prajAjano ! sunie, yadi maiMne isa janmameM rAmako chor3akara kisI anya puruSake viSayameM mana, vacana va kAyase duSpravRtti kI ho to yaha agni mujhe bhasma kara degI / isa prakAra sItAke pratijJA karanepara yahA~ eka dUsarI kathA AtI hai jo isa prakAra hai vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNimeM guMjapura nAmakA nagara hai| usameM siMhavikrama nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma zrI thaa| ina donoMke eka sakalabhUSaNa nAmakA putra thA / usake 1.pha janApavAdena / 2. pa za kazcanopha kazcino / 3. pha baza diikssaarthinaa| 4. za sAtizayaM prabhAte shRN| 5. pa upvishitaa| 6.pha 'itthaM nAsti / 7. ba prjvlite|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-4, 2e ] 4. zIlaphalam 4 I " zatAntaHpuramukhyA kiraNamaNDalA / tasyAH piturbhaginIputro hemamukhaH, sA tasya sodarasneharUpeNa snehitA / siMhavikrameNa pravrajitA sakalabhUSaNo rAjye dhRtaH / ekadA tasmin rAzi bahirgate rAzIbhirAgatya devI bhaNitA hemamukharUpaM paTe vilikhya pradarzaya / tayoktaM nocitam / tAbhiruktaM duSTabhAvena nocitam nirvikalpakabhAvena doSAbhAvaH iti prArthya lekhitam / zrAgatena rAjJA tad dRSTrA ruSitam / tataH sarvAbhiH pAdayoH patitvopazAnti nItaH / kiyati kAle ga ekasyAM rAtrau tathA suptAvasthAyAM 'hA hemamukha' iti jalpitam / zrutvA rAjA vairAgyAt pravrajitaH / sakalAgamadharo nAnarddhisaMpannazca mahendrodyAne pratimAyogena sthitaH / sA zrArtena mRtvA vyantarI jAtA / tayA tatra sthitasya munergRDhavRttyA saptadinAni ghoropasarge kRte tasminevAvasare jagattrayAvabhAsi kevalamutpannam / tatpUjAnimittaM devAgame jAte tasyA upari vimAnAgaterindreNa mahAsatIdivyamavadhArya prabhAvanAnimittaM meghaketudevaH sthApitaH / sa yAvadAkAze tiSThati tAvatsItA pratijJAM kRtvA paJcaparameSThinaH smRtvA zragnikuNDaM praviSTA / pravezaM dRSTvA rAghavo mUcchitaH, kezavo vihvalaH, putrau vismitau / sarvajanena hA jAnakI hA jAnakIti ATha sau striyA~ thiiN| unameM kiraNamaNDalA nAmakI strI mukhya thI / kiraNamAlAkI buAke eka hemamukha nAmakA putra thA / vaha usake sAtha sahodara ( sagA bhAI ) ke samAna sneha karatI thI / rAjA siMhavikramane sakalabhUSaNa putrako rAjya padapara pratiSTita karake dIkSA dhAraNa kara lI / eka samaya anya rAniyoMne Akara kiraNamAlAse kahA ki he devI! hameM hemamukhake sundara rUpako citrapaTapara likhakara dikhlaao| isapara usane kahA ki aisA karanA yogya nahIM hai / taba una sabane kahA ki duSTa bhAvase vaisA karanA avazya hI ThIka nahIM hai, kintu nirvikalpaka bhAva se - (bhrAtRsneha se) vaisA karane meM koI doSa nahIM hai / isa prakAra prArthanA karake una sabane usase citrapaTake Upara hemamukhake rUpako likhA liyaa| idhara rAjAne Akara jaba kiraNamAlAko aisA karate dekhA taba vaha usake Upara kruddha huA / usa samaya una saba rAniyoMne pA~voM meM girakara use zAnta kiyA / phira kucha kAlake bItane para eka rAtako jaba vaha zayyApara so rahI thI taba nIMdakI avasthA meM usake mukhase 'hA hemamukha' ye zabda nikala par3e / inheM sunakara rAjAko vairAgya utpanna huA / isase usane dIkSA grahaNa kara lI / isa prakAra dIkSita hokara vaha samasta zrutakA pAragAmI hotA huA aneka RddhiyoM se sampanna ho gayA / vaha usa samaya mahendra udyAnake bhItara samAdhimeM sthita thA / idhara vaha kiraNamaNDalA ArtadhyAna se marakara vyantarI huI thI / usane mahendra udyAnameM sthita una munirAjake Upara gupta rIti se sAta dina taka bhayAnaka upasarga kiyA / isI samaya unheM tInoM lokoM ko prakAzita karanevAlA kevalajJAna prApta ho gayA / taba usa kevalajJAnakI pUjAke liye vahA~ devoMkA Agamana huA / isa prakArase Ate hue indrakA vimAna jaba satI sItAke Upara Akara ruka gayA, taba use mahAsatI sItAke isa divya anuSThAnakA patA lagA / isase usa indrane sItAke zIlakI mahimAko pragaTa karane ke liye meghaketu nAmaka devako sthApita kiyA / vaha AkAza meM sthita hI thA ki sItA pUrvokta pratijJA karake pA~ca parameSThiyoM kA smaraNa karatI huI usa agnikuNDake bhItara praviSTa huii| use isa prakArase usa agnikuNDameM praviSTa hotI huI dekhakara rAmacandrako mUrchA A gaI, lakSmaNa vyAkula ho uThA, tathA lava va aMkuza Azcaryacakita raha gaye / usa samaya isa dRzyako 1. phate'tirAjJIbhi / 2. pha hemasukhasvarUpaM / . pha hemasukha / 151
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 puNyAnavakathAkozam [4-4,29: hA-hAravaH kRtH| tadanu tena devenAgnikuNDaM saraH kRtam , tanmadhye sahasradalakamalam , tatkarNikAmadhye siMhAsanasyopari upveshitaa| upari maNimaNDapaH kRtH| tadanu pnycaashcryaajnaanndH| devapUjyajAnakInikaTaM rAghavenAgatya bhaNitaM janApavAdabhayena yanmayA kRtaM tatsarve kSamitvA mayA sArdha bhogAnubhavanaM kuru / tayoktaM tvAM prati kSamaiva, kiMtu yaiH karmabhiretatkRtaM tAni prati kssmaa'bhaavH| teSAM vinAzanimittaM tapazcaraNameva zaraNam , nAnyaditi kezAn utpATaya rAmAne kSiptvA devaparivAreNa saha samavasRtiM gatvA jinavandanApUrvakaM pRthvImatikSAntikAbhyAse niHkraantaa| rAmo'pi kezAnAliGgya mUcchito'ntaHpureNonmUJchitaH kRtaH san sItAtapovinAzanArtha samastajanena saha tatra gataH / jinadarzanAdeva mohopazame jAte nirA" jinamabhyarthya stutvA ca svakoSThe upaviSTodharmazruteranantaraM rAmAdayaH sItayA kSamitavyaM vidhAya puraM praviSTAH / sItArjiko dvASaSTivarSANi tapazcakAra / trayastriMzaddinAni saMnyasanena tanuM visRjyAcyute svayaMprabhanAmA pratIndro'bhUditi / evaM strI bAlA mohAvRtApi zIlena devapUjyA jAtAnyaH kiM na syAditi // 4 // dekhanevAlI samasta hI janatA 'hA sItA, hA sItA' kahakara hA-hAkAra kara utthii| pazcAt usa devane isa agnikuNDako tAlAba banA diyaa| tAlAbake bhItara usane hajAra pattoMvAle kamalakI racanA kI aura usakI karNikAke madhya meM siMhAsanako sthApita karake usake Upara sItAko virAjamAna kiyaa| usane usa siMhAsanake Upara maNimaya maNDapakA nirmANa kiyaa| tatpazcAt usane jo paMcAznarya kiye unheM dekhakara saba hI janoMko Ananda huA / isa prakAra devoMse pUjita huI sItAke pAsa jAkara rAmacandrane kahA ki lokanindAke bhayase maiMne jo yaha kArya kiyA hai usa sabako kSamA karo aura aba pUrvavat mere sAtha bhogoMkA anubhava kro| isake uttarameM sItA bolI ki tumhAre prati merA kSamAbhAva hI hai, kintu jina karmoMne yaha saba kiyA hai unake prati merA kSamAbhAva nahIM hai| isaliye unako naSTa karaneke liye aba maiM tapazcaraNakI hI zaraNa luuNgii| usako chor3akara anya kucha bhI mujhe priya nahIM hai / isa prakAra kahate hue usane kezoMko ukhAr3a kara unheM rAmake Age pheMka diyA / tatpazcAt deva parivArake sAtha samavasaraNameM jAkara usane jina bhagavAn kI vaMdanA kI aura pRthvImatI AryikAke pAsa dIkSA grahaNa kara lii| idhara rAma una kezoMko dekhakara mUrchita ho gye| tatpazcAt antaHpurakI striyoM-dvArA unakI mUrchAke dUra karanepara ve samasta janatAke sAtha sItAko tapase bhraSTa karaneke liye bahA~ gye| vahA~ jAkara jina bhagavAnkA darzana mAtra karanese hI unakA vaha moha naSTa ho gayA / taba unhoMne ArtadhyAnase rahita hokara jina bhagavAnkI pUjA va stuti kii| phira ve manuSyoMke koThemeM jA baiThe / dharmazravaNa karane ke pazcAt rAma Adi sItAse kSamA karAke nagarameM vApisa A gye| sItA AryikAne bAsaTha varSa tapazcaraNa kiyaa| tatpazcAt usane teMtIsa dina taka saMnyAsako dhAraNa karake zarIrako chodd'aa| vaha acyuta svargameM svayaMprabha nAmakA pratIndra utpanna huii| isa prakAra mohase yukta vaha bAlA strI bhI jaba zIlake prabhAvase devoMse pUjita huI hai taba bhalA anya puruSa kyA na hogA ? arthAt vaha to anupama sukhako prApta hogA hI // 4 // 1. za kezAtra utpAdya va kezAnutpAdya / 2. ba siitaayikaa| 3. ba sannyAsanena /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 :4-5, 30] 4. zIlaphalam 5 [ 30 ] nArISu ramyA tridazasya pUjyA rAjJI prabhAvatyabhidhA babhUva / trilokapUjyAmalazIlato yat zIlaM tato'haM khalu pAlayAmi // 5 // asya kathA-vatsadeze rauravapure rAjA uddAyano rAkSI prabhAvatI shuddhjainii| rAjA pratyantavAsinAmupari yyau| itaH prabhAvatyA dhAtrI mandodarI, sA parivrAjikA jjnye| sA bahrobhiH parivAjikAbhirAgatyaM tatpurabAo'sthAt / prabhAvatInikaTamahamAgateti nirUpaNArtha kAmapi nArImayApayattayA gatvA tvadavalokanArtha mandodarI samAgatya bahistiSThatIti kathite devyoktaM manivAsamAgacchantu / tayA punargatvA tathA nirUpite rAzI saMmukhaM nAgateti sA kopena tadagRhaM praviSTA / prabhAvatyA praNAmamakRtvAsanasthaya tasyA AsanaM dApitam / tadA mandodoktam- he putri, pUrva tAvadahaM te mAtA, sAMprataM tapasvinI, kiM mAM na prnnmrsi| prabhAvatyabhaNat-- ahaM sanmArgasthA, tvaM conmArgastheti na praNamAmi / parivrAjikAvadacchivapraNItaH sanmArgaH kiM na bhavati / devyoktaM 'na' / tadobhayormahAvivAdo'jani / devyA niruttaraM jitaa|saamnsi kupitA jgaam| devyA rUpaM paTelilekhojayinIzacaNDapradyotanAya darzayAmAsa / striyoMmeM ramaNIya prabhAvatI nAmakI rAnI nirmala zIlake prabhAvase devake dvArA pUjAko prApta hokara tInoM lokoMkI pUjya huI hai / isIliye maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ // 5 // isakI kathA isa prakAra hai-- vatsadezake bhItara rauravapurameM uddAyana nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma prabhAvatI thaa| vaha vizuddha jaina dharmakA paripAlana karatI thii| eka samaya rAjA mleccha dezameM nivAsa karanevAle zatruoMke Upara AkramaNa karane ke lie gayA thaa| idhara prabhAvatIkI jo mandodarI dhAya thI usane dIkSA le lii| vaha bahuta-sI sAdhviyoMke sAtha Akara ukta rauravapurake bAhara Thahara gii| usane apane AnekI sUcanA karaneke lie prabhAvatIke pAsa kisI strIko bhejA / usane jAkara prabhAvatIse kahA ki tumheM dekhaneke lie mandodarI yahA~ Akara nagarake bAhara Thahara gaI hai| yaha sunakara prabhAvatI bolI ki usase mere nivAsasthAnameM Aneke lie kaha do / taba usane vApisa jAkara mandodarIse prabhAvatIkA sandeza kaha diyA / ise sunakara rAnIke apane sanmukha na Anese use krodha utpanna huaa| vaha usI krodhake AvezameM prabhAvatIke gharapara pahu~cI / prabhAvatI use namaskAra na karake apane Asanapara hI baiThI rahI aura isI avasthAmeM usane mandodarI ke lie Asana dilAyA / taba mandodarI bolI ki he putrI ! pUrvameM maiM terI mAtA thI aura isa samaya tapasvinI huuN| mere lie tU praNAma kyoM nahIM karatI hai ? isake uttarameM prabhAvatIne kA ki maiM samacInI mArgameM sthita hU~, kintu tuma kumArgameM pravRtta ho; isIlie maiM tumheM namaskAra nahIM kara rahI hU~ | isapara mandodarI bolI ki kyA mahAdevake dvArA prarUpita mArga samIcIna nahIM hai ? prabhAvatIne kahA ki 'nahIM' / taba una donoM ke bIcameM bahuta vivAda huA / antameM prabhAvatIne use niruttara karake jIta liyA / isase vaha mana hI mana krodhita hokara calI gii| taba usane prabhAvatIke sundara rUpako citrapaTake Upara likhakara use ujjayinIke rAjA caNDapradyotanake lie dikhalAyA / 1. ba yaa| 2. pha vastadeza za vstdeshe| 3. ba rorakapure / 4. za sA parivAjikA bhagavaMtadAkSabhirAgatya / 5. pha nikaTamAgateti / 6. ba kApi / 7. ba-pratipATho'yam / za gtvaakthitvdv| 8. phaba sanasthaiva / 9. ba mAM kiM na praNamati /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 goravakathAkozam [ 4-5, 30 : sa cAsako bhUtvA tatpatestatrAbhAvaM vibudhya samastasainyena tatra yayau, bahirmumoca / devyantikamativicakSaNaM naramagamayat / tena gatvA devyA agre svasvAmino guNarUpasaundaryadvAreNa prazaMsA kRtA / sAlAlapIt kiM tadguNAdinA, uddAyanAdanye me janakAdisamAstatastaddato niHsAritaH / anyeSAM pravezo nivArito'ntaH sthitaM balaM saMnaddham, gopurANi dattvA durgasyopari sthitam / tadA sa puragrahaNAyodyamaM cakAra / yuddha mAkarNya sA svadevatArcanagRhe'sminnupasarge nivartite zarIrAdau pravRttirnAnyatheti pratijJayA sthitam / tadavasare kazciddevo nabho'GgaNe gacchaMstasyA upari vimAnAgate tasyA upasarga vijJAya manasaiva bahiHsthaM balamujayinyAmasthApayat / svayaM tacchIlaparIkSaNArthaM caNDapradyotano bhUtvA balaM vikurvya mAyayAntaHsthaM balaM nipAtyAntaH pravizya taddevatArcanagRhaM viveza / vicitrapuruSavikAraistaccittaM bhettumazakto mAyAmapasaMhRtya tAM pUjayAmAsa / zIlavatIti ghoSayitvA svarloka miyAya / ita zrAgato rAjA tadvRttaM viveda jaharSa ca / bahukAlaM rAjyaM ca kRtvA sukIrtinAmAnaM nandanaM bhUpaM vidhAya vardhamAna 1 usako, dekhakara caNDapradyota usake Upara Asakta ho gayA / use yaha jJAta hI thA ki usakA pati uddAyana abhI vahA~ nahIM hai / isIlie vaha samasta senAke sAtha rauravapurameM jA pahu~cA / usane vahA~ nagarake bAhara par3Ava DAlakara rAnIke pAsa eka atizaya catura manuSyako bhejA / usane jAkara prabhAvatI ke Age apane svAmIke guNa, rUpa evaM saundarya kI khUba prazaMsA kii| use sunakara prabhAvatIne kahA ki mujhe tumhAre svAmI guNa Adise kucha bhI prayojana nahIM hai, uddAyanake sivA anya saba jana mere lie pitA Adi samAna haiM / yaha kahakara usane usa dUtako gharase nikAla diyA / phira usane apane yahA~ anya puruSoMke Agamanako roka diyA aura bhItarI sainyako susajjita karate hue gopuradvAroMko baMda karA diyA / vaha svayaM durgake Upara sthita ho gaI / taba vaha caNDapradyotana nagarako apane adhikArameM karaneke lie prayatna karane lagA / yuddhako sunakara prabhAvatI apane devapUja (bhavana (caityAlaya) meM calI gaI / vahA~ vaha 'jaba yaha upadrava naSTa ho jAvegA taba hI maiM zarIra Adike viSaya meM pravRtti karU~gI, anyathA nahIM, yaha pratijJA karake sthita ho gii| isI samaya koI deva AkAzamArga se jA rahA thaa| usakA vimAna prabhAvatI ke Upara Akara ruka gayA / isase use prabhAvatI ke Upara Ae hue upasargakA parijJAna huA / taba usane manake cintanase hI nagarake bAhara sthita caNDapradyotana ke sainyako ujjayinI meM bheja diyA aura svayaMne prabhAvatIke zIlakI parIkSA karaneke lie caNDapradyotana ke rUpako grahaNa kara liyA / sAtha hI usane vikriyAse senAkA bhI nirmANa kara liyA / pazcAt vaha durgake bhItara sthita sainyako mAyAse naSTa karake usake bhItara pahu~ca gayA / phira usane devapUjAbhavanameM jAkara prabhAvatI ke sAmane aneka prakArakI kAmotpAdaka puruSakI ceSTAe~ kIM / parantu vaha usake cittako vicalita nahIM kara sakA / taba usane usa mAyAko dUra karake prabhAvatI kI pUjA karate hue yaha ghoSaNA kara dI ki vaha zIlavatI hai| anta meM vaha svargalokako vApisa calA gayA / tatpazcAt nagara meM vApisa Anepara jaba yaha samAcAra rAjA uddAyanako jJAta huA taba use atizaya harSa huA / phira usane bahuta samaya taka rAjya kiyA / antameM usane apane sukIrti nAmaka putrako 1. za guNasaundarya N / 2. va tanuguNAdinA 1 3 ba pratipATho'yam / za nivarttate / 4. bastasyopari / 5. pha ba tasyopasarga / 6. zanipAtyantaH / 7. ba. mupasaMhRtya / 8. pha 'ca' nAsti / 9 ba pratipATho'yam / za naMdanaM rAjyaM vidhAya /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-6, 31 ] 4. zIlaphalam 6 155 samavasaraNe bahubhirdIkSitau dampatI | udyAyanamuni rnivANaM yayau / zIlavatI samAdhinA brahmasvarge'maro'jani / evaM sarvAvasthApi strI zIlenobhayabhavapUjyA babhUvAnyo bhavyaH kiM na syAtpUjya iti // 5 // [ 31 ] zrI vajrakarNo nRpatirmahAtmA pUjyo babhUvAtra balAcyutAbhyAm / zIlasya rakSAparabhAvayuktaH zIlaM tato'haM khalu pAlayAmi ||6|| 'asya kathA-- atraivAyodhyAyAM rAjA dazaratho devyo'parAjitA sumitrA kaikA suprabhA ceti catasraH / tAsAM krameNa putrA rAmalakSmaNa bharata zatrughnAH / tatra rAmalakSmaNau balagovindau / dazarathastapase gacchan rAmAya rAjyaM dadAnaH kaikayAgatya pUrvavaro yAcito / rAzoktamtapovidhmaM vihAyAnya dyAvasva / tayA dvAdazavarSANi bharatAya rAjye yAcite rAjA vismito na kimapi vadati / pitRvacanapAlanArthaM bharatAya rAjyaM dattvA rAmo mAtaraM saMbodhya lakSmaNasItAbhyAM saha nirgatya rAtrau jinAlaye parijanaM visRjya tatraiva zayitaH / prAtaH kSullakadvAreNa nirgatya sarayUM laGghayitvA kiyadantare upaviSTAH / tadanu AgataM parijanaM visRjya tatraiva sthitAH / kaizvidbharatAyaM rAmAdigamane kathite mAtrA saha gatvA gamane niSiddhe'pi varSadvayarAjya dekara vardhamAna jinendra ke samavasaraNa meM rAnI prabhAvatI evaM anya bahuta-se janoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara lii| vaha uddAyana muni muktiko prApta huA tathA zIlavatI prabhAvatI samAdhi - pUrvaka zarIrako chor3akara brahma svarga meM deva huI / isa prakAra saba avasthAvAlI strI bhI jaba zIlake prabhAvase donoM loka meM pUjya huI taba dUsarA bhavya jIva kyA pUjya na hogA ? avazya hogA || 5 || yahA~ mahAtmA zrI karNa rAjA zIlakI rakSAke utkRSTa bhAvase baladeva aura nArAyaNase - pUjita huA hai / isIlie maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ ||6|| yahA~ ayodhyA meM rAjA dazaratha rAjya karatA thA / usake aparAjitA, sumitrA, kaikA aura suprabhA nAmakI cAra rAniyA~ thIM / unake kramase rAma, lakSmaNa, bharata aura zatrughna ye cAra putra utpanna hue the / inameM se rAma baladeva aura lakSmaNa nArAyaNa thA / jaba rAjA dazaratha virakta hokara dIkSA lene ke lie udyata hue, taba unhoMne rAmake lie rAjya denA cAhA / parantu isa bIca meM kaikAne Akara mahArAja dazarathase apane pUrva varakI yAcanA kii| taba rAjAne usase kahA mere tapameM bAdhA na pahu~cAkara tuma anya kucha bhI mA~ga sakatI ho| kaikAne bAraha varSake lie apane putra bharatako rAjya denekI yAcanA kI / isase rAjA ko bahuta Azcarya huA, vaha isakA kucha uttara hI na de sakA / taba rAmane pitA ke vacanakI rakSA karate hue bharatake lie rAjya de diyA aura svayaM mAtAko AzvAsana dekara lakSmaNa aura sItA ke sAtha ayodhyA se nikala pdd'e| isa prakAra se jAte hue ve rAtri meM jinAlaya ke bhItara soye / kuTumbI janako unhoMne vahIMse vApisa kiyA / prAtaH kAla ke honepara ve jinAlaya ke choTe dvArase nikalakara sarayU nadIko pAra karate hue kucha dUra jAkara Thahara gaye / tatpazcAt ve sAthameM Aye hue bhRtyavarga va anya prajAjanoM ko vApisa karake vahIM para sthita rahe / idhara kinhIM puruSoM ke kahanepara bharata rAma Adike jAneke vRttAntako jAnakara mAtA ke sAtha unake pAsa gayA / usane unheM vana jAnese rokakara ayodhyA vApisa calanekI prArthanA kI / parantu rAmane 1. ba ki na syAditi / 2. za devyaparAjitA / 3. ba suprabhAzceti / 4. ba sarayuM / parijanaM vyAghodya[ya]sthitAH / 5. pha kecidbharatAya /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 puNyAtravakathAkozam [4-6, 31 : madhikaM dattvA gatazcitrakUTaM dakSiNaM nikSipyAvantiSu praviSTaH / tatra ca nirmanuSyANi pakSakSetrANi dRSTA kenacitpRSTenoktam- atraivojayinyAM rAjA siMhodaro rAzI zrIdharA tanmahAsAmantena vajrakarNena dazapurAdhipatinaikadA pAparddhigatena munimAlokya vivAdaM kRtvA vratAni gRhItAni jainaM vinAnyasya nai namaskArakaraNaM ca gRhItam / mudrikAyAM jinabimba pratiSThApya pravartamAna zrutvA rAkSA kopAttadAbAnArtha rAjAdezaH pressitH| AgamiSyati na veti sacinto rAjA zayyAgRhe devyA cintAkAraNaM pRSTaH / kathitaM vRttAntam / devIkarNapUracoraNArthamAgatAsaMyatasamyagdRSTividyudaNDena zrutvA nirgatya mArge Agacchate vajrakarNAya nirUpitam / so'pi svapuraM gatvA sAmanyA sthitam iti zrutvA siMhodarastatpuraM gatvA sAmanyA veSTayitvA tiSThatIti / zrutvA rAmeNa kaTimekhalAM nirUpitapuruSo bhrAtrA nijakaTako ca dattvA preSitaH / svayaM gatvA tatpurabAhyacandraprabhajinAlayaM praviSTAH / pravizatA" vanakarNena dRSTvA dRSTapUrvA iti rasavatI use svIkAra nahIM kiyA / unhoMne bAraha varSoM meM do varSa aura bar3hAkara caudaha varSameM apane ayodhyA AnekA vacana diyaa| tatpazcAt ve Age cala diye aura citrakUTako dakSiNameM karake avanti dezake bhItara praviSTa hue / vahA~ unhoMne pake hue khetoMko manuSyoMse rahita dekhakara kisIse isakA kAraNa pUchA / usane uttara diyA ki isI ujjayinI nagarImeM siMhodara nAmakA rAjA rAjya karatA hai| usakI patnIkA nAma zrIdharA hai / usake eka vajrakarNa nAmakA mahAsAmanta hai jo dazapura (dazAMgapura) kA svAmI hai / vaha eka samaya zikArake lie vanameM gayA thA / vahA~ usane kisI muniko dekhakara unake sAtha vivAda kiyaa| tatpazcAt unase prabhAvita hokara usane vratoMko grahaNa kara liyaa| sAtha hI usane eka yaha bhI pratijJA kI ki maiM jainako chor3akara kisI dUsareko namaskAra nahIM karU~gA / isake lie vaha mudrikAmeM jinapratimAko pratiSThita karAkara namaskAra kriyAmeM pravRtta hone lgaa| isa bAtako sunakara rAjAko krodha utpanna huaa| taba usane vajrakarNako bulA lAneke lie AjJA dekara rAja karmacArIko bhejaa| vaha AvegA yA nahIM, isa cintAse vyathita hokara siMhodara svayaM zayyAke Upara par3a gyaa| rAnIne jaba usakI cintAkA kAraNa pUchA taba usane rAnIse ukta vRttAnta kaha diyaa| isI bIca eka vidyudaNDa nAmakA asaMyatasamyagdRSTi cora rAnIke karNaphUlako curAneke lie rAjabhavana meM AyA thaa| usane isa vRttAntako suna liyaa| taba usane rAjabhavanase bAhara nikalakara mArgameM Ate hue vajrakarNase vaha saba vRttAnta kaha diyaa| isa bAtako sunakara vajrakaNe bhI apane nagarameM vApisa jAkara sAmagrI (senA Adi ) ke sAtha sthita ho gayA / jaba siMhodarako yaha jJAta huA taba usane senAke sAtha jAkara vajrakarNake nagarako ghera liyA hai| [isaliye nagarake bhItara isa samaya manuSyoMke na rahanese ye pake hue kheta manuSyoMse rahita haiN| ] uparyukta puruSase isa vRttAntako sunakara use rAmane karadhanI aura lakSmaNane apane donoM kar3e dekara vApisa bheja diyaa| tatpazcAt ve svayaM usa nagarake bAhya bhAgameM sthita candraprabha jinendrake mandirameM gaye / unheM mandirake bhI ra jAte hue jaba vajrakarNane dekhA taba use aisA bhAna huA ki maiMne inheM kahIM 1. paza'ca' nAsti / 2. ba 'gahItAni' nAsti / 3.ba 'na' nAsti / 4. ba namaskArAkaraNaM / 5. paza vartamAnaM / 6. ba-pratipATho'yam / za AgamiSyatIti / 7. ba sthitA / 8. bastatpuraM veSTayitvA / 9. ba rAmeNa nirUpitapuruSo bratAni kaTakau / 10. ba-pratipATho'yam / za bAhya jinAlayaM candraprabhasya praviSTAH / 11. pha ba prvishnto|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-7, 32 ] 4. zIlaphalam 7 157 preSitA / bhojanAnantaraM jinagRhaM pravizya sthitAH / bharatadUtaveSadhAriNA lakSmaNena mahAyuddhe siMhodarI baddhvA AnIya rAmAya samarpitaH vajrakarNena rAmalakSmIdharau praNamya mocitastato rAmeNobhau 'samapratipattyA sthApitau / bahuparigraho'pi vajrakarNo balAcyutapUjyo'janyaparaH kiM na syAditi // 6 // [ 32 ] kiM varNyate zIlaphalaM mayA yanIlIti nAmnA vaNijo hi putrI / zIlAtpUjAM labhate sma yakSyAH zIlaM tato'haM khalu pAlayAmi // 7 // asya kathA - atraivAryakhaNDe lATadeze bhRgukacchapattane rAjA vasupAlaH vaNigjinadatto bhAryA jinadattA, putrI nIlI atizayarUpavatI / tatraivAparaH zreSThI samudradatto bhAryA sAgaradattA putraH sAgaradattaH / pakadA mahApUjAyAM vasatau kAyotsarge sthitAM sarvAbharaNabhUSitAM nIlImAlokya sAgaradattenoktaM kimeSA devatA kAcidetadAkarNya tammitreNa priyadattena bhaNitam - jinadattazreSThina iyaM nIlI putrI / tatastadrUpAvalokanAtIvAsako bhUtvA kathamiyaM prApyata iti tatpariNayanacintayA durbalo jAtaH / samudradattena caikadAkarNya bhaNitaH putro he jainaM muktvA nAnyasya jinadatto dadAtImAM putrikAM pariNetum / tatastau kapaTena zrAvakau pahile dekhA hai / isase usane unake pAsa bhojana sAmagrI bhejI / bhojanake pazcAt ve jinabhavana ke bhItara praviSTa hokara sthita ho gaye / tatpazcAt bharatake dUtakA veSa dhAraNa karake lakSmaNa yuddhameM siMhodarako bA~dha liyA aura lAkara rAmako samarpita kara diyA / taba vajrakarNane rAma aura lakSmaNako namaskAra karake siMhodarako bandhana se mukta karAyA / phira rAmane una donoMko samAna Adara ke sAtha pratiSThita karAyA / isa prakAra bahuta parigrahase saMyukta vaha vajrakarNa jaba baladeva (rAma) aura nArAyaNa ( lakSmaNa ) ke dvArA pUjya huA taba dUsarA kyA na hogA ? // 6 // putra, jisa zIlake prabhAvase nIlI nAmakI vaizyaputrI yakSIse uttama pUjAko prApta huI hai usa zIlake phalakA maiM kyA varNana kara sakatA hU~ ? arthAt nahIM kara sakatA hU~ / isIliye maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ // 6 // isakI kathA isa prakAra hai - isI AryakhaNDake bhItara lATa deza meM bhRgukaccha nAmakA nagara hai / usameM vasupAla nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usI nagara meM eka jinadatta nAmakA vaizya rahatA thA / usakI patnIkA nAma jinadattA thA / inake nIlI nAmakI atizaya rUpavatI putrI thii| vahIM para samudradatta nAmakA eka dUsarA bhI seTha rahatA thA / usakI patnIkA nAma sAgaradattA thA / inake sAgaradatta nAmakA eka putra thA / eka bAra sAgaradattane mahApUjA ke samaya vasati ( jinabhavana) meM samasta AbharaNoMse vibhUSita hokara kAyotsargase sthita usa nIlIko dekhaa| use dekhakara vaha bolA ki kyA yaha koI devatA hai ? yaha sunakara usake mitra priyadatta ne kahA ki yaha jinadatta seThakI putrI nIlI hai| usake saundaryako dekhakara sAgaradattako usake viSaya meM atizaya Asakti huI / taba vaha usako prApta karane kI cintAse uttarottara kRza hone lagA / samudradattane jaba yaha sunA to vaha usase bolA ki he putra ! jinadatta seTha isa putrIko jainake sivAya kisI dUsareko nahIM de sakatA hai / isase ve donoM 1. pha 'sama' nAsti / 2. pha yakSAcchIlaM za yakSAH zIlaM / 3. pa za bharukaccha / 4. pha dadAti imAM za dadAti mAM /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 puNyAstrakkathAkozama. [4-7, 32 : jAtau pariNItA ca sA / tataH punastau buddhabhaktau jaatii| nolyAH svaipitRgRhe gamanamapi niSiddhamevaM vacane [vaJcane] jAte bhaNitaM jinadattena iyaM mama na jAtA, kUpAdau patitA vA; yamena vA nItA iti| nIlI ca zvazuragRhe bharturballamA vibhinnagRhe jinadharmamanuSThantI tiSThati / darzanAt saMsargAdvacanAt dharmAdevAkarNanAdvA kAleneyaM buddhabhaktA bhaviSyatIti paryAlocya samudradattena bhaNitA nIlI putri, zAninAM vandakAnAmasmadartha bhojanaM dehi / tatastayA vandakAnAmandhyAhvaya ca teSAmekaikA prANahitAtimRSTaM saMskArya teSAmeva bhoktuM dattA / tairbhojanaM bhuktvA~ gacchadbhiH pRSTaM va praannhitaaH| tayoktaM bhavanta eva jJAnena jAnantu yatra tAH tiSThanti / yadi punarjJAnaM nAsti tadA vamanaM kurvantu bhavatAmudareNa[mudare] prANahitAstiSThantIti / evaM vamane kRte dRSTAni prANahitAkhaNDAni / tato ruSTaH shvshurpkssjnH| tataH sAgaradattabhaginyAdibhiH kopAttasyA asatyA parapuruSodbhAvanA kRtaa| tasyAM prasiddhiM gatAyAM nIlI devAgre saMnyAsaM gRhItvA kAyotsargeNa sthitA doSottareM bhojanAdau pravRttirmama, nAnyatheti / tataH tubhitanagaradevatayAgatya rAtrI sA bhaNitA-he mahAsati, mA prANatyAgamevaM kuru / ahaM rAzaH pradhAnAnAM purajanasya ca svapnaM dadAmi-lagnA yathA nagarapratolyaH kIlitA mahAsatIvAmena (pitA-putra ) kapaTaseM zrAvaka bana gye| isa prakArase sAgaradattake sAtha usa nIlIkA vivAha sampanna ho gyaa| tatpazcAt ve phirase bauddha ho gye| taba unhoMne nIlIko apane pitAke yahA~ jAnese bhI roka diyaa| isa prakAra dhokhA khAnepara jinadattane vicAra kiyA ki yadi yaha mere yahA~ utpanna nahIM hotI to acchA thA, athavA kueM meM girakara mara gaI hotI yA yamake dvArA grahaNa kara lI gaI hotI to bhI acchA hotaa| udhara nIlI sasurake gharapara patikI priyA hokara dUsare gharameM jinadharmakI upAsanA karatI huI samayako bitA rahI thii| yaha [ bhikSuoMke ] darzanase, unakI saMgatise, vacanase athavA dharmake sunanese kucha samayameM buddhadevakI bhakta (bauddha) ho jAvegI, aisA vicAra karake samudradattane usase kahA ki he nIlI putrI ! hamAre liye nimittajJAnI bandakoM (bauddha bhikSuoM ) ko bhojana do / isapara usane bandakoMko nimantrita karake bulAyA aura unameMse pratyeka bandakake eka eka jUtAko mahIna pIsakara use ghRtAdise saMskRta karate hue unhIMko khilA diyA / jaba ve saba bhojana karake vApisa jAne lage taba unheM apanA eka eka jUtA nahIM dikhA / isake liye unhoMne pUchA ki hamArA eka-eka jUtA kahA~ gayA hai ? nIlIne uttara diyA ki Apa saba jJAnI haiM, ataeva Apa hI apane jJAnake dvArA jAna sakate haiM ki ve jUte kahA~para haiM / aura yadi Apa logoM ko usakA jJAna nahIM hai to phira vamana karake dekha liijiye| ve Apa logoMke hI peTameM sthita haiM / isa prakArase vamana karanepara unheM usameM jUteke Tukar3e. dekhane meM A gaye / isase sasurake pakSa ke loga nIlIke Upara kruddha hue| tatpazcAt sAgaradattakI bahina. Adine krodhavaza usake viSayoM para puruSake sAtha sambandha rakhanekA jhUThA doSa udbhAvita kiyA / isa doSake prasiddha honepara vaha nIlI devake Age saMnyAsa lekara kAyotsargase sthita ho gii| usa samaya usane yaha deva.pratimA kara..lI ki isa doSake dUra ho jAnepara hI maiM bhojanAdimeM pravRtta hoU~gI, anyathA nahIM / isa ghaTanAse kSubhita hokara rAtrimeM nagaradevatA AyA aura usase bolA he mahAsatI ! tU isa prakArase prANoMkA tyAga na kara / maiM rAjAke pradhAna puruSoM aura nagaravAsI janoMko svapna detA 1. pha nIlyAzca svapita ba nIlyAzca pitR / 2. ba kUpAdau vA patitA / 3. ba gAdvacanadharmadevA / 4. ba masmadarthena / 5.5 maSTaM saMskArye shmssttsNkaary| 6.ba datvA / 7.ba kRtvaa| 8. ba dossottaare| za 'sA' naasti|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4-8, 33 ] 4 zIlaphalam 8 159 caraNena saMspRSTA udghATiSyante / tAzca prabhAte tava caraNaspRSTA evodgha TiSyante iti pAdena pratolI sparza kuryAstvamiti bhaNitvA rAjAdInAM tathA svapnaM darzayitvA pattanapratolIH kIlitvA sthitA sA nagaradevatA / prabhAte pratolIH kIlitA dRSTvA rAjAdibhistaM svapnaM smRtvA nagarasarvastrIcaraNatADanaM pratolInAM kAritam, na caikApi pratolI kayAcidapyudghATitA / sarvAsAM pazcAnnIlI tatrotkSipya nItA, taccaraNasparzAtsarvA api udghATitAH pratotyaH / nirdoSA jAtA / evaM yakSapUjitA nIlI nRpAdibhirapi pUjitA / ISadvivekinI strI bAlApi devapUjyAjani zIlAdanyaH kiM na syAditi // 7 // [ 33 ] nindyaH zvapAko'pi surairanekaiH saMpUjitaH zIlaphalena rAjA / saMspRzyabhAvaM hyupanItavAMstaM zIlaM tato'haM khalu pAlayAmi ||8|| asya kathA - atraivAryakhaNDe 'suramyadeze' podanapure rAjA mahAbalaH putro balaH / nandIzvarASTrasyAM rAjJASTradinAni jIva zramAraNaghoSaNAyAM kRtAyAM balakumAreNa cAtyantamAMsAsaktena kaMcidapi puruSamapazyatA rAjodyAne rAjakIyameDhakaH pracchannena mArayitvA saMskArya bhakSitaH / rAjJA ca meDhakamAraNamAkarNya ruSTena meSamArako gaveSayituM prArabdhaH / tadudyAne hU~ ki nagara ke jo pradhAna dvAra banda ho rahe haiM ve kisI mahAsatI ke bAyeM paira ke sparzase khuleMge / isa prakAra se ve prabhAta samaya meM tere caraNa ke sparzase hI khuleMge / isIlie tU apane pA~va se ukta dvAroMkA sparza karanA | yaha kahakara vaha nagaradevatA rAjA AdikoM ko vaisA svapna dikhalAkara aura nagara dvAroMko kIlita karake sthita ho gayA / prAtaH kAla ke honepara una nagaradvAroMko kIlita dekhakara rAjA Adiko usa svapnakA smaraNa huA taba unhoMne nagarakI samasta striyoMko bulAkara gopuroMse unake pA~vakA sparza karAyA / parantu unameM kisIke dvArA eka bhI gopuradvAra nahIM khulA, antameM una sabake pIche nIlIko vahA~para lAyA gyaa| taba usake caraNake sparzase ve saba dvAra / se isa prakAra usa khula gaye / isase usakA vaha doSa dUra ho gyaa| yakSIse pUjita vaha nIlI rAjA Adi mahApuruSoMke dvArA bhI pUjita huI / jaba bhalA thor3e vivekase sahita vaha strI bAlA bhI zIlake prabhAvase devase pUjita huI hai taba dUsarA pUrNavivekI bhavya jIva kyA una devAdikoM se pUjya na hogA avazya hogA ||7|| zIlake prabhAvase atizaya nindanIya cANDAla bhI aneka devoMke dvArA pUjita hokara rAjAke dvArA sparza karaneke yogya kiyA gayA hai / isIliye maiM usa zIlakA paripAlana karatA hU~ // 8 // isakI kathA isa prakAra hai - isI AryakhaNDake bhItara podanapura meM rAjA mahAbala rAjya karatA thA / usake putrakA nAma bala thA / rAjAne nandIzvara ( aSTAhika ) parvakI aSTamIko ATha dina taka jIvahiMsA na karanekI ghoSaNA kraayii| udhara usakA putra balakumAra atizaya mAMsapriya thA / usane ina dinoMmeM kisI bhI puruSako na dekhakara gupta rItise bagIce meM rAjAke mer3hekA badha karAyA aura use pakAkara khAyA / rAjAko jaba usa meDheke badhakA samAcAra jJAta huA taba use 1. pa udyaripyante pha udghATiSyante / 2. pha ba yakSA / 3. za dezo / 4. va paudanapure / 5. ba- pratipATho'yam / za jIvamAraNAyAM ghoSaNAyAM / 6, ba. mAraNavArtAmAkarNya / 7. ba meMDhakamArako /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 puNyAnavakathAkozam [4-8, 33: mAlAkAreNa vRkSopari caTitena sa tanmAraNaM kurvANo dRSTo rAtrau ca nijabhAryAyAH kathitam / tatpracchannacarapuruSeNAkarNya rAjJaH kathitam / prabhAte mAlAkAra zrAkAritastenaivaM punaH kathitam / madIyAmAjJAM mama pUtro'pi khaNDayatIti ruSTena rAjJA kopAlo bhaNito balakamAraM navakhaNDaM kArayeti / tatastaM kumAraM mAraNasthAnaM nItvA mAtaGgamAnetuM ye gatAH puruSAstAn vilokya mAtaGgenoktaM priye, 'mAtaGgo'dya grAmaM gataH' iti kathaya tvameteSAmityuktvA gRhakoNe pracchanno bhUtvA sthitH| talAraizcAkArite mAtaGgayA kathitam-mAtaGgo'dya grAmaM gtH| bhaNitaM ca talAraiH-sa pApo'puNyavAnadya grAmaM gataH, kumAramAraNe tasya bahusvarNaratnAdilAbho bhavet / teSAM vacanamAkarNya dravyalubdhayA tayA mAtaGgabhItayA hastasaMzayA darzito grAmaM gata iti punaH punrbhnnntyaa| tatastaistaM gRhAniHsArya tasya mAraNArtha kumAraH samarpitaH / tenoktam - nAhamadya caturdazIdine jIvaghAtaM karomi / tatastalAraiH sa nItvA rAjJo darzito devAyaM rAjakumAraM na mArayati / tena rAjJaH kathitaM deva, sarpadaSTo'haM mRtaH zmazAne nikSiptaH / sarvauSadhimunizarIrasparzivAyunA jovito'ham / tatpAveM caturdazIdivase mayA jIvAhiMsANuvrataM gRhotamato'dya na mArayAmi / devo yajAnAti tatkarotu / adya cANDAlasyApi vratamiti bahuta krodha AyA / usane ukta mer3heke mAranevAle manuSyako khojanA prArambha kiyaa| jaba bagIcemeM vaha mer3hA mArA jA rahA thA taba vRkSake Upara car3he hue mAlIne use dekha liyA thaa| usane rAtameM mer3heke mArane kI bAta apanI strIse khii| use vahA~ pAsameM sthita kisI guptacarane suna liyA thaa| usane jAkara mer3heke mAre jAnekA vRttAnta rAjAse kaha diyA / taba prabhAtameM vaha mAlI vahA~ bulAyA gyaa| usane usI prakArase phirase bhI vaha vRttAnta kaha diyaa| merI AjJAko merA putra hI bhaMga karatA hai, yaha socakara rAjAko krodha utpanna huaa| taba usane kotavAlako balakumArake nau khaNDa karAnekI AjJA dii| tatpazcAt kumArako mAraneke sthAnameM le jAkara jo rAjapuruSa cANDAlako leneke liye gaye the unheM dekhakara cANDAlane apanI patnIse kahA ki he priye ! tuma ina puruSoMse kaha denA ki Aja cANDAla gA~vako gayA hai| yaha kahakara vaha gharake eka konemeM chupa gayA / tatpazcAt una puruSoM dvArA cANDAlake bulAye jAnepara cANDAlinIne unase kaha diyA ki vaha Aja gA~vako gayA hai| yaha sunakara una puruSoMne kahA ki vaha pApI puNyahIna hai jo Aja gA~vako gayA hai, Aja rAjakumArakA badha karanepara use bahuta suvarNa aura ratnoM AdikA lAbha honevAlA thaa| unake isa kathanako sunakara usa cANDAlinIko dhanakA lobha utpanna huaa| taba usane cANDAlake bhayase bAra-bAra yahI kahA ki vaha to gA~vako gayA hai / parantu isake sAtha hI usane hAthake saMketase use dikhalA bhI diyaa| taba una logoMne use gharake bhItarase nikAlakara mAraneke liye usa kumArako samarpita kara diyaa| isapara cANDAlane unase kahA ki maiM Aja caturdazIke dina jIvahiMsA nahIM karatA huuN| taba una logoMne use le jAkara rAjAko dikhalAte hue kahA ki he deva ! yaha rAjakumArako nahIM mAra rahA hai| isapara usa cANDAlane rAjAse kahA ki he deva ! eka bAra mujhe sapane kATa liyA thaa| taba loga mujhe marA huA samajhakara zmazAnameM le gaye / vahA~ maiM sauSadhi Rddhike dhAraka munike zarIrase saMgata vAyuke sparzase jIvita ho gayA / taba maiMne unake samIpameM jIvoMkI hiMsA na karane rUpa ahiMsANuvratako grahaNa kara liyA thaa| 1. za tatpracchannaM cr'| 2. ba mArayAbhi / 3. ba-pratipATho'yam / za 'kathito' / 4. ba-pratipATho'yan / za sprshvaayunaa| 5. pha gRhItamadya / 6. ba tu / rADasya cNddaa|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34 ] 5. upavAsaphalam 1 saMcintya ruSTena rAjJA dvAvapi gADhaM bandhayitvA sisumAradahe nikssiptau| tatra mAtaGgasya prANAtyaye'pyahiMsANuvratamaparityajato vratamAhAtmyAjaladevatayA jalamadhye siMhAsanamaNimaNDapikAdundubhisAdhukArAdi prAtihArya kRtam / mahAbalarAjene caitadAkarNya bhItena pUjayitvA nijacchatraMtale snApayitvA saMspRzyo viziSTaH kRta iti / kumAraH sisumAreNa bhakSitoM durgatiM yayau / evaM cANDAlo'pi zIlena surapUjyo'bhUdanyaH kiM na syAditi // 8|| tridazabhavane saukhyaM bhuktvA narottamajAtijaM bhajati tadalaM bhavyo bhaktyA paThedatulASTakam / nRsuravibhubhiH pUjyo bhUtvA suzIlaphalAkhyakaM sa khalu labhate mokSasthAnaM sadAtmajasaukhyakam // iti purayAsravAbhidhAnagranthe kezavanandidivyamuniziSya-rAmacandra-mumukSaviracite zIlaphalavyAvarNano nAmASTakam // 4 // [34 ] bhuvanapatisukhAnAM kAraNaM lokapUjyaM khalu vRjinavinAzaM zoSakaM cendriyANAm / isIliye maiM Aja jIvavadha nahIM kara rahA huuN| aba Apa jo ucita samajheM kareM / cANDAlake isa kathanako sunakara rAjAne vicAra kiyA ki bhalA cANDAlake bhI vrata ho sakatA hai| basa yahI socakara usakA krodha bhar3aka utthaa| taba usane una donoMko hI baMdhavAkara zizumAradraha (hiMsaka jala-jantuoMse vyApta tAlAra)meM paTakavA diyaa| parantu usa cANDAlane cU~ki maraNake sanmukha honepara bhI apane grahaNa kiye hue ahiMsANuvratako nahIM chor3A thA isIliye usa vratake prabhAvase jaladevatAne use jalake madhyameM siMhAsana dekara maNimaya maNDapa, dundubhi aura sAdhukAra ( sAdhu kRtaM sAdhu kRtam, yaha zabda ) Adi prAtihArya kiye| isa ghaTanAko sunakara mahAbala rAjA bahuta bhayabhIta huaa| taba usane ukta cANDAlakI pUjA karake usakA apane chatrake nIce snAna karAyA aura phira use viziSTa sparzake yogya ghoSita kiyA / vaha kumAra zizumAra ( hiMsra jalajantu ) kA grAsa banakara durgatiko prApta huaa| isa prakAra cANDAla bhI jaba zIlake prabhAvase devase pUjita huA hai taba dUsarA kyA devoMse pUjita nahIM hogA ? avazya hogA // 8 // jo bhavya jIva bhaktise isa anupama ATha kathAmaya zIlake prakaraNako par3hatA hai vaha svargake sukhako bhogakara manuSyoM meM zreSTha cakravartI Adike bhI sukhako bhogatA hai| tathA antameM cakravartiyoM aura indroMkA bhI pUjya hokara uttama zIlake phalabhUta usa mokSasthAnako bhI prApta kara letA hai jahA~para ki nirantara AtmIka ananta sukhakA anubhava kiyA karatA hai / isa prakAra kezavanandI divya munike ziSya rAmacandra mumukSa dvArA viracita puNyAsrava nAmaka kathAkoza granthameM zIla ke phalakA varNana karanevAlA aSTaka samApta huA ||4|| jo upavAsa tInoM lokoMke adhipatiyoM ( indra, dharaNendra evaM cakravartI ) ke sukhakA kAraNa, 1. 5 ba suMsumAradrahe / 2. ba-pratipATho'yam / za mahAbala raajnyaa| 3. ba sNspRsho| 4. ba suMsumAreNa bhkssto| 5. ba bhuvane / 6. pha 'kAraNaM' nAsti / Jain Education Interio ponal
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 puNyAtravakathAkozam [5-1, 34: vipulavimalasaukhyo vaizyaputro yato'bhU dupavasanamato'haM tatkaromi trizuddhyA // 1 // asya kathA- atraivAryakhaNDe magadhadeze kanakapurai rAjA jayaMdharo rAzI vizAlanetrA putraH zrIdharo mahApratApI mantrI nyNdhrH| sa ca rAjaikadAsthAne samastajanenAsitastadAnekadezaparibhramatA vAsavanAmnA tatsakhena ratnopAyanasyopari kRtvA citrapaTa AnIya drshitH| rAMjA taM prasAryAvalokayan tatra sthitaM kanyArUpaM vilokyAtyAsakto bhUtvA vaNijaM pRcchati sma kasyAH rUpamidamiti / sa Aha-surASTradeze girinagarezaH zrIvarmA devI zrImatI putro harivarmA putrI pRthvI, tasyA rUpamidaM taveSTayaM bhavati no veti tava cittaparIkSArthamAnItamiti / tadanu rAzA sa eva kanyAvaraNArthamuttamaprAbhRtena samaM prsthaapitH| sa ca jagAma, zrIvarmANaM dadarza prAbhRtaM samarpya vijJApayAMcakAra- matsvAmI magadhadezezo yuvAtirUpavAn pratApI jainaH sarvakalAkuzalastyAgI bhogI mahAmaNDalezvara AtmArtha tvatputrIM yAcituM mAM preSitavAniti / tataH zrIvarmAtisaMtuSTaH svapradhAnairvAsavena samaM tannimittaM tAM yApayAmAsa / tadAgamanamAkarNya lokameM pUjya, pApakA nAzaka aura indriyoMkA damana karanevAlA hai; usake karanese cU~ki vaizyakA putra nirmala evaM mahAn sukhakA upabhoktA huA hai, ataeva maiM mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka use karatA hU~ // 1 // isakI kathA isa prakAra hai--- isI AryakhaNDake bhItara magadha dezameM kanakapura nAmakA nagara hai| vahA~ jayaMdhara nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma vizAlanetrA thaa| unake eka zrIdhara nAmakA mahApratApI putra thaa| rAjAke mantrIkA nAma nayaMdhara thaa| vaha rAjA eka samaya samasta janoMke sAtha sabhAbhavanameM baiThA huA thaa| usa samaya usakA vAsava nAmaka mitra aneka dezoMmeM paryaTana karake vahA~ aayaa| usane upahAra svarUpa lAye hue ratnoMke Upara eka citrapaTako karake use rAjAke lie dikhalAyA / rAjAne jaba use kholakara dekhA to usameM eka sundara kanyAkA rUpa aMkita dikhaa| use dekhakara rAjAke liye ukta kanyAke viSayameM atizaya anurAga huaa| taba usane usa vyApArIse pUchA ki yaha kisa kanyAkA citra hai ? vyApArI bolA- surASTra deza meM eka girinagara nAmakA pura hai| usameM rAjA zrIvA rAjya karatA hai| rAnIkA nAma zrImatI hai / ina donoMke eka harivarmA nAmakA putra aura pRthvI nAmakI putrI hai| yaha usI putrIkA citra hai| yaha kanyA Apako priya hai athavA nahIM, isa prakAra Apake antaHkaraNakI parIkSA karaneke lie maiM isa citrako Apake pAsa lAyA huuN| yaha sunakara rAjAne ukta kanyAke sAtha vivAha karaneke lie usI vyApArIko uttama bheMTake sAtha vahA~ bheja diyaa| usane vahA~ jAkara zrIvA rAjAko bheTa dete hue usase yaha nivedana kiyA ki merA svAmI magadha dezakA rAjA taruNa, atizaya sundara, pratApI, jinendra devakA upAsaka, samasta kalAoMmeM kuzala, dAnI, bhogI aura mahAmaNDalezvara hai / usane ApakI putrIkI yAcanA karaneke liye mujhe yahA~ bhejA hai / yaha sunakara rAjA zrIvarmAko bahuta Ananda huaa| taba usane apane mantriyoM aura usa vAsava vyApArIke sAtha apanI putrIko jayaMdhara rAjAke sAtha vivAha karA deneke liye kanakapura bheja diyA / usake 1. za kanakApure / 2. ba tatsakhinA / 3. pha ratnopayanasyopari ba ratnopAyatasyopari /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34 ] 5. upavAsaphalam 1 163 puruzobhAM kRtvA jayaMdharaH saMmukhaM yayau, mahAvibhUtyA puraM pravezya sumuhUrte avIvarat, mahAdeva 'cakAra / tAM vihAyAnyA aSTasahasrAstadrAiyo vizAlanetrAM sevante / evamekadA vasantotsave rAjA sakalajanena sahodyAnaM gataH / vizAlanetrA tadantaH purAdisakalastrIjanena puSpakamAruhya calitA / tadanu suzRGgAritaM bhadrahastinaM caTitvA pRthvI mahAdevI calitA / tadAgamanADambaraM nirIkSya kosya [keya ]mAgacchatIti vizAlanetrA kAMcidapRcchat / tayoktuM pRthvIti zrutvA sA tadrUpAvalokanArthaM tatraivAsthAt / tatsthitiM vIkSya pRthvyoktaM tiSThati / kayAciduktaM zrapremahiSIti / matpraNAmArthaM tiSThatIti matvA pRthvI jinAlayaM yayau / jinamabhyarcya muniM pihitAsravaM ca natvA dIkSAM yayAce / munirvabhANa - tava putrarAjyavibhUtidarzanAnantaraM rAjJA saha tapo bhaviSyatIti / tayAbhANi me kiM tanayo bhaviSyatIti / tenoktaM bhaviSyati / sa ca kAmo mahAmaNDalezvarazvaramAGgazca syAt / sa caivaMvidhaH syAdityamIbhiH sAbhijJAnairvibudhyasva | kairityukte rAjabhavananikaTodyAne siddhakUTo jinAlayo'sti / tatkapATo devairapyudghATayituM na zakyate sa kapATastatsutaMcaraNAGguSThasparzanamAtreNoTiyati / tadA sa nAgavApyAM patiSyati / taM nAgAH svaziraHsu dhariSyanti / pravRddhaH sannIla 1 Agamanako sunakara jayaMdhara rAjA nagarako susajjita karAkara agavAnI ke lie sanmukha gayA / tatpazcAt usane mahatI vibhUtike sAtha purameM praviSTa hokara zubha lagna meM usa kanyAke sAtha vivAha kara liyA / sAtha hI usane use mahAdevI bhI banA diyA / usa pRthvI devIko chor3akara dUsarI ATha hajAra rAniyA~ vizAla netrAkI sevA karatI thIM / eka samaya vasantotsavameM rAjA jayaMdhara samasta janoMke sAtha udyAnameM gayA | sAthameM vizAlanetrA bhI antaHpurakI samasta rAniyoM ke sAtha puSpaka ( pAlakI ? ) para car3hakara gaI / usake pIche susajjitabhadra hAthI ke Upara car3hakara pRthvI mahAdevI bhI cala dii| usake Agamana ke ThATabATako dekhakara vizAlanetrAne kisIse pUchA ki yaha kauna A rahA hai ? usane uttara diyA ki vaha pRthvI rAnI A rahI hai / isa bAtako sunakara vaha usake rUpako dekhane ke liye vahIMpara Thahara gaI / usake avasthAnako dekhakara pRthvIne pUchA ki yaha Age kauna sthita hai ? taba kisI ne kahA ki vaha paTTarAnI hai / yaha sunakara pRthvIne vicAra kiyA ki zAyada vaha liye yahA~ ruka gaI / yaha socakara vaha jinAlaya meM calI gaI / vahA~ usane pihitAsrava muniko namaskAra karate hue unase dIkSA denekI yAcanA kI / ki tU apane putrakI rAjyavibhUti ko dekhakara tatpazcAt rAjAke sAtha dIkSA grahaNa karegI / taba mujhase praNAma karAne ke jinendra kI pUjA karake isapara munirAjane kahA pRthvIne unase pUchA ki kyA mere putra utpanna hogA ? munine uttara diyA ki hA~ tere putra hogA aura vaha bhI kAmadeva, mahAmaNDalezvara evaM caramazarIrI hogA / vaha putra isa prakArakA hogA, isakA nizcaya tuma ina cihnoM se karanA - rAjabhavana ke nikaTavartI udyAnameM siddhakUTa jinAlaya hai / usake kivAr3oM ko kholane ke lie deva bhI samartha nahIM haiM / phira bhI ve kivAr3a usa putrake pA~vake a~gUTeke chUne mAtrase hI khula jAveMge / usa samaya vaha bAlaka nAgavApikA meM gira jAvegA / use vahA~ sarpa apane ziroMke Upara dhAraNa kreNge| jaba vaha vizeSa vRddhiMgata hogA taba vaha nIlagiri nAmaka hAthIko apane vaza meM karegA / isI prakAra vaha duSTa ghor3e ko bhI vaza meM karegA / isa zubha vArtAko 1. ba 'ca' nAsti / 2. ba- pratipATho'yam za kogre / 3. basa tvatsuta' / 4. ba svazirasi /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 puNyAsravakathAkozam [5-1, 34: giryabhidhaM hastinaM vazIkariSyate duSTAzvaM ca iti zrutvA hRSTA sAtmagRhaM jagAma / ito nRpo jalakrIDAvasare tAmapazyan viSaNNastagRhaM zIghramAgataH pRSTavAMzca kimiti nAgatAsIti / tayA muninoditaM sarve kathitam / tadA so'pi jaharSa / tatastasyAH katipayadinanandano jni| sa ca pratApaMdharasaMzayA vardhituM lagnaH / taM gRhItvaikadA mAtA taM jinAlayaM gatA, tathA sa kapATa udghaattitH| bAlaM bahirnidhAya vasatikAntaM praviSTA saa| sarvo jano'pi jinadarzane vyagro'bhUttadA bAlo raGgan gatvA nAgavApyAmapatat / tamapazyantyA dhAtrikAyAH kolAhalamAkAmbikA tatra patitaM tatratyadevairnAgarUpeNAtmaphaNAsu jalAdupari dhRtaM vIkSya svayamapi 'hA putra' iti bhaNitvA tatra papAta / tadAgAdhamapi jalaM tatpuNyena tasyA jAnudadhnamabobhavIt / tadAGgarakSAdikRtakalakalamAkarNya tatra gajAgamat / saputrAM tAM tathA luloke jaharSa ca / tatastamAkarSadhvaM [mAkRSya] jinAbhyarcanaM cakre anu svasadma yayau / tataH sutaM nAgakumArAbhidhaM kRtvA sukhenAsthAt / sklklaakushlo'bhuutsH'| ekadA rAjAsthAnaM paJcasugandhinInAmavezyA samAgatya bhUpaM vijJApayati sma deva, me sute dve kiMnarI manoharI ca vINAvAdyamadagarvite / nAgakumArasyAdezaM dehi tayorvAdyaM parIkSitum / sunakara pRthvI rAnI harSita hotI huI apane bhavanameM vApisa calI gii| idhara rAjA jalakrIr3Ake samaya pRthvIko na dekhakara khinna hotA huA usake bhavanameM gyaa| vahA~ zIghra jAkara usane pRthvIse udyAnameM na jAnekA kAraNa puuchaa| taba usane munike dvArA kahe hue usa saba vRttAntako rAjAse kaha diyA / use sunakara rAjAko bhI bahuta harSa huaa| tatpazcAt kucha dinoMke bItane para usake putra utpanna huaa| usakA nAma pratApandhara rakkhA gayA / vaha kramase vRddhiko prApta hone lgaa| eka dina usakI mAtA use lekara ukta jinAlayako gaI / . vahA~ munike kathanAnusAra usa bAlakake aMgUTheke sparzase jinAlayake ve banda kivAr3a khula gaye / pRthvI usa bAlakako bAhara chor3akara jinAlayake bhItara gii| usa samaya saba hI jana jinadarzanameM lIna the| taba vaha bAlaka ghuTanoMke sahAre jAkara nAgavApImeM gira gyaa| taba use na dekhakara usakI dhAya kolAhala karane lgii| use sunakara usakI mAtA pRthvI bAhara aayii| usane dekhA ki putra vAvar3ImeM gira gayA hai / use sarpoke rUpameM sthita bAvar3Ike devoMne jalake Upara apane phaNoMse dhAraNa kara liyA thaa| taba vaha 'hA putra' kahakara svayaM bhI usa bAvar3ImeM kUda pdd'ii| usa samaya usake puNyake prabhAvase usa bAvar3IkA athAha jala bhI usake ghuTane pramANa ho gyaa| usa samaya aMgarakSaka AdikoM ke kolAhalako sunakara rAjA bhI vahA~ jA phuNcaa| use usa avasthAmeM pRthvIko putrake sAtha dekhakara bahuta harSa huaa| pazcAt usane mAtAke sAtha putrako bAvar3Ise bAhara nikalavAkara. jinendrakI pUjA kii| phira vaha rAjaprAsAdameM vApisa calA gyaa| tatpazcAt vaha putrakA nAgakumAra nAma rakhakara sukhapUrvaka sthita huA / vaha putra bhI samasta kalAoM meM pravINa ho gayA / eka samaya paMcasugandhinI nAmakI kisI vezyAne rAjasabhAmeM Akara rAjAse prArthanA kI ki he deva ! mere kiMnarI aura manoharI nAmakI do putriyA~ haiN| unheM vINA bajAnekA bahuta abhimAna hai| Apa unake vINAvAdanakI parIkSA karaneke liye nAgakumArako AjJA dIjiye / 1. ba vazIkariSyati / 2. ba-pratipATho'yam / zastadgahaM jagAma shiighr| 3. ba-pratipATho'yam / za tatastayA katipayadinAni ullaMghya nndno| 4. ba 'pi' naasti| 5. ba raMgat / 6. za 'tatra' nAsti / 7. pha 'kRta' nAsti / 8. pha svaputraM za suputraaN| 9. pa mAkarSadhvaH ba mAkarSajya / 10. ba cakre tu svasadma / 11. ba 'saH' nAsti /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ :5-1, 34] 5. upavAsaphalam 1 165 tadanu tanujasyAdeze datte piturnikaTe sa upvivesh| sarve'pi vINAvAdyakuzalA upvissttaaH| tadanu tatkumArIbhyAM parIkSA dttaa| tadA pitrA pRSTo'tikuzalA keti / so'vocalladhvI kuzalA / punaH rAjApRcchadanayoryamalakayomadhye gurulaghubhAvaH kathaM vijnyaatstvyaa| so'kathayaddeva, yadaiSA laghvI vINAM vAdayati tadaiSA jyAyasI mukhamavalokayati / imA yadA vAdayati tadeSAdho 'valokayatIti iGgitAkAreNa budhye iti nirUpite janakautukamAsIt / te cAtyAsakte pitRvacanena pariNItavAn pratApaMdharaH sukhmaars| ekadAsthAnastho bhUpaH kenacidvizapto devAnekadezAn vinAzayannIlagiryabhidho hastI samAgatya purAvahiH sarasi tiSThatIti rAjA zrIdharaM taM dhartumasthApayat / sa ca balena gatvA taM kSobhaM ninAya, dhatumazaktaH palAyya puraM prvissttH| tadAkarNya rAjA svayaM nirgtH| taM nivArya nAgakumAra ekAkI gatvA gajadharaNazAstroktakrameNa taM dadhe / tatskandhamAruhyendralIlayA puraM vivesh| pitaraM prati vabhANa deva, hastinaM gRhaanneti| tenoktaM tavaiva yogyo'yam , tvameva gRhANa / sa mahAprasAda iti bhaNitvA tamAdAya svagRhaM gtH| tadanusAra rAjAke AjJA denepara nAgakumAra pitAke pAsameM baiTha gayA / anya jana jo vINA bajAnemeM nipuNa the ve bhI saba sabhAmeM Akara baiTha gye| isake pazcAt una donoM kumAriyoMne apanI vINAvAdanameM parIkSA dI / taba pitAne nAgakumArase pUchA ki ina donoMmeM vizeSa nipuNa kauna hai ? nAgakumArane uttara diyA ki choTI putrI adhika pravINa hai| taba rAjAne usase phira pUchA ki ye donoM yugala svarUpase sAthameM utpanna huI haiM, aisI avasthAmeM tumane yaha kaise jJAta kiyA ki yaha bar3I hai aura yaha choTI hai ? isake uttarameM nAgakumAra bolA ki he deva ! jaba yaha choTI lar3akI vINAko bajAtI hai taba yaha bar3I lar3akI usake mukhako dekhatI hai aura jaba yaha bar3I lar3akI bINAko bajAtI hai taba choTI lar3akI nIce dekhatI hai| isa zArIrika ceSTAke dvArA unake choTe-bar3epanakA jJAna ho jAtA hai / nAgakumArake isa uttarase logoMko bahuta kautuka huaa| ve donoM kanyAyeM bhI nAgakumArakI kuzalatAko dekhakara usake Upara atizaya Asakta huii| taba nAgakumArane pitAkI AjJA pAkara unake sAtha vivAha kara liyaa| isa prakAra pratApandhara sukhapUrvaka rahane lgaa| eka samaya rAjA sabhAmeM baiThA huA thA / taba kisIne Akara usase prArthanA kI ki he deva ! nIlagiri nAmakA hAthI aneka dezoMko ujAr3atA huA yahA~ Akara nagarake bAhara tAlAbapara sthita hai| yaha sunakara rAjAne usa hAthIko pakar3ane ke lie zrIdharako bhejaa| tadanusAra vaha senAke sAtha ukta hAthIko vazameM karaneke lie gayA bhii| parantu vaha use vazameM nahIM kara sakA / balki isase vaha hAthI aura bhI kSubdha ho utthaa| taba zrIdhara bhAgakara nagarameM vApisa A gayA / yaha sunakara ukta hAthIko vazameM karaneke lie rAjA svayaM hI vahA~ jAneko udyata huA / taba nAgakumAra pitAko rokakara svayaM akelA vahA~ gyaa| usane zAstrameM nirdiSTa hAthI pakar3anekI vidhise use pakar3a liyaa| phira vaha usake kaMdhepara car3hakara indra jaise ThATa-bATase nagarake bhItara praviSTa huA aura pitAse bolA ki he deva ! yaha hai vaha hAthI, ise grahaNa kIjiye / taba pitAne kahA ki yaha tumhAre hI yogya hai, ise tuma hI le lo| isapara nAgakumArane 'yaha ApakI bar3I kRpA hai' kahakara use le liyA aura apane nivAsa sthAnako calA gayA / 1. ba 'tadA' nAsti / 2. pha jnyaaysii| 3. pa tadaimAdho btdaadho| 4. pha sukhamAsIt / 5. pha za tamasthApayat /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 puNyAtravakathAkozam [5-1,34: anyadA yantreNa cAriM cArayantam azvaM vilokya taccArakaM papracchAsyetthaM kimiti grAso dIyate iti / tenoktamayaM duSTAzvo mArayatyAsannavartinamiti / kumArastadvandhanAni mocayitvA dabhre / tamAruhya tato dhAvayAmAsa / AzramamAnIya rAjJa uktavAn so'yaM duSTAzvo vazIkRta iti / rAjJoktaM tava yogyastvameva gRhANa / prasAda iti gRhItvA gataH / ityAditatprasiddhi vijJAya vizAlanetrA svatanayaM bravIti sma-he putra, dAyAdo'tiprauDho'bhUttasmAttvaM svAtmano yatnaM kuru / tatastena tanmAraNArtha paJcazatasahasrabhaTAH saMgRhItAste ca tadavasaramavalokayantastiSThanti / sa na jAnAti / ekadA nAgakumAraH svabhavanapazcimodyAnasthakubjavApikAyAM saha priyAbhyAM jalakrIDArtha jagAma / tadA tadantikaM vilepanAdikamAdAya niyatasakhojanena gacchantIM pRthvIM svaprAsAdasyoparibhUmau sthitayA vizAlanetrayA dRSToktaM svanikaTasthasya bhUpasya deva, saMketitasthalaM gacchantIM svapriyAmavalokaya / zrutvA tathA tAM viluloke vismayaM jagAma / kva yAtItyavalokayan tasthau / vApyA nirgataM mAtRpAdayonamantaM sutaM vIkSya svAgavallabhAM tatarja dUsare kisI samayameM nAgakumArane kisI ghor3eko yantrase cArA khilAte hue saIsako dekhakara usase pUchA ki isa ghor3eko isa rItise ghAsa kyoM khilAyA jA rahA hai ? saIsane uttara diyA ki yaha duSTa ghor3A nikaTavartI manuSyake lie mAratA hai, isIliye isako dUrase hI ghAsa khilAyA jAtA hai / yaha sunakara nAgakumArane usake bandhanoMko kholakara use pakar3a liyaa| phira usane usake Upara car3hakara use idhara-udhara daudd'aayaa| tatpazcAt usa ghor3eko AzramameM lAkara nAgakumAra pitAse bolA ki yaha vaha duSTa ghor3A hai, ise maiMne vazameM kiyA hai / taba rAjAne kahA ki yaha tumhAre yogya hai, ise tuma hI le lo| tadanusAra nAgakumAra ise bhI prasAdake rUpameM lekara calA gayA / ityAdi prakArase nAgakumArakI khyAtiko dekhakara vizAlanetrA apane putra zrIdharase bolI ki he putra ! rAjyakA uttarAdhikArI atizaya praur3ha ( unnata ) huA hai| isIliye tuma apane lie prayatna kro| yaha sunakara zrIdharane nAgakumArako mAra DAlaneke lie pA~ca sau sahasrabhaToMko ekatrita kiyA / ve bhI usake vadhakA avasara dekhane lge| udhara nAgakumArako isa bAtakA patA bhI na thaa| ____eka samaya nAgakumAra apane bhavanake pazcima bhAgavartI udyAnameM sthita kubja vApikAmeM apanI donoM priyatamAoMke sAtha jalakrIr3Ake lie gayA thaa| usa samaya usakI mAtA pRthvI vilepana Adiko lekara niyamita sakhIjanoMke sAtha usake pAsa jA rahI thii| use dekhakara apane bhavanake Upara chatapara baiThI huI vizAlanetrA apane pAsameM baiThe hue rAjAse bolI ki he deva ! dekhiye ApakI priyA saMketita sthAna ( vyabhicArasthAna ) ko jA rahI hai| yaha sunakara rAjAne use usa prakArase jAte hue dekhA / isase use bahuta Azcarya huaa| taba vaha yahI dekhatA rahA ki pRthvI kahA~ jAtI hai| antameM usane dekhA ki vaha bAvar3Ipara pahu~ca gaI aura nAgakumAra usa bAvar3ImeMse nikalakara usake caraNoM meM praNAma kara rahA hai / yaha dekhakara usane vizAlanetrAko bahuta phaTakArA / tatpazcAt usane pRthvIke bhavanameM jAkara usase pUchA ki tuma kahA~ gaI thIM ? taba 1. ba yatnena / 2.pha 'grAso' nAsti / 3. AzrayamAnIya za aashrmaaniiy| 4. ba rAjJoktavAn / 5. ba kubjavApikAM / 6. za viprAbhyAM / 7. ba-pratipATho'yam / za dRSToktaM / 8. ba sthAnaM / 9. ba vilokayen /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ :5-1, 34] 5. upavAsaphalam 1 167 bhUpaH / tataH pRthvyA gRhamAgatya rAjJA va gatAsItyukte devI yathAvadacIkathat / tato'gramahiSyAH kSudratvabhayena priye, putrasya bahinirgantuM na dadasveti tadbhramaNaM nivAryAtmagRhaM jagAma bhUpaH / devI zrIdharameva prakAzitaM bhUpo'bhilaSatIti viparItadhiyA duHkhinI babhUva / kvApi gatvAgatana nandanenAmbikA cintAkAraNaM pRSTA / tayoktaM rAzA te bahirnirgamanaM niSiddhamiti duHkhitAhaM jAteti / tadanu nAgakumAro nIlagiri vibhUSya tatskandhamArurohAkhaNDalalIlayAnekajanaveSTito gRhAnnirjagAma / pure svarUpAtizayena strIjanaM mohayana bhramitu lagnaH / tatpazcamahAzabdakolAhalamAkarNya rAjA kiM kolAhala iti kamapi pprcch| sa uvAca nAgakumArabhramaNADambara iti zrutvA madAzollaGghanaM kRtavatIti kopena rAjA tasyAH sarvasvaharaNaM cakAra / AgataH kumAro niralaMkArAM mAtaramIkSAMcakra svarUpaM ca bubudhe / tadanu ghRtasthAnamATa / mantrimukuTabaddhAdInAM sarvasvaM jUte jigAya jananIgRhamAninAya ca / svasabhAyAM nirAbharaNAn tAn dadarza raajaa| kimityevaM yUyamiti papraccha / taiH svarUpe kathite kopenAhaM taM jeSyAmIti sutamAhUya mayA dyataM ramasvetyuktavAn / suto'bravInnocitaM nRpasya / dyUte jitamantryAdezcApRthvIne yathArtha bAta kaha dii| rAjAne paTTarAnIkI kSudratAke bhayase pRthvIse kahA ki he priye ! putrako bAhara na nikalane do| isa prakAra vaha nAgakumArake ghUmane phiranepara pratibandha lagAkara apane bhavanameM calA gyaa| isase pRthvIko yaha bhrama utpanna huA ki rAjA zrIdharako hI prakAzameM lAnA cAhatA hai| isa kAraNase vaha bahuta dukhI huii| usa samaya nAgakumAra kahIM bAhara gayA thA / usane bhavanameM Akara jaba mAtAko khedakhinna dekhA to usase cintAkA kAraNa puuchaa| taba pRthvIne kahA rAjAne tumhAre bAhara jAne-Aneko roka diyA hai, isase maiM dukhI huuN| yaha sunakara nAgakumAra nIlagiri hAthIko susajjita kara usake kandhepara car3hA aura aneka janoMse veSTita hokara indrake samAna ThATabATake sAtha bhavanase bAhara nikala pdd'aa| vaha apane sundara rUpase strIjanoMko mohita karatA huA nagarameM ghUmane phirane lagA / taba usake pA~ca (zaMkha, kAhala evaM turaI Adi ke ) mahAzabdoMke kolAhalako sunakara rAjAne kisIse pUchA ki yaha kisakA kolAhala hai ? usane uttara diyA ki yaha nAgakumArake parizramaNakA ADambara hai| yaha sunakara rAjAko jJAta huA ki pRthvIne merI AjJAkA ullaMghana kiyA hai| isase use bahuta krodha aayaa| taba usane pRthvIke 'vastrAbhUSaNAdi saba hI chIna liye / nAgakumArane vApisa Akara jaba mAtAko AbhUSaNAdise rahita dekhA taba usane vastusthitiko jAna liyaa| tatpazcAt usane cUtasthAna (juAriyoMkA aDDA )meM jAkara mantrI aura mukuTabaddha rAjA Adike saba dhanako juemeM jIta liyA tathA usa sabako apanI mA~ ke gharameM le aayaa| jaba rAjAne apanI sabhAmeM ukta mantrI Adi janoMko AbharaNoMse rahita dekhA to usane unase isakA kAraNa puuchaa| taba una sabane rAjAse yathArtha vRttAnta kaha diyA / isase use nAgakumArake Upara bahuta krodha utpanna huaa| isa krodhAvezameM usane nAgakumArako bulAkara apane sAtha juA khelane ke liye kahA / yaha sunakara nAgakumArane kahA ki rAjAkA (ApakA ) mere sAtha juA khelanA ucita nahIM hai| phira bhI vaha juemeM pUrva meM jIte gaye una mantrI Adike adhika Agraha karanepara pitAke sAtha juA khelaneke liye bAdhya huaa| taba usane juemeM rAjAke 1. pha 'tataH' nAsti / 2. pha kSudrasvabhAvena / 3. ba prakAzituM / 4. pha za kimapi / 5. phaza jnniimaaninaay| 6. ba-pratipATho'yam / za svasabhe / 7. ba-pratipAThozyam / za jUte jite mNtryaade||
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 puNyAsravakathAkozam [ 5-1, 34 : graheNa cikriidd| piturbhANDAgAre jite dezamAdhi kurvataH pAdayoH papAta deva pUryata iti / tadA mAturdravyaM mAtuH samAnyadanyebhyaH samarpitavAn kumAraH / rAjA paramAnandena svapurAdahiraparaM puraM vidhAya tatra taM vyavasthApayAmAsa / so'pi sukhena tsthau| atrAparaM kathAntaram- atraiva sUrasenadeze uttaramathurApuryA rAjA jayavarmA jAyA jayAvatI sutau vyAlamahAvyAlau kottiibhtto| tatra vyaalstrilocnH| ekadA tatpurodyAne yamadharamunistasthau / vanapAlakAdvibudhya rAjA vandituM yayau / vanditvA taM pRcchati sma matsutau svatantrI rAjyaM kariSyataH kamapi sevitvA vaa| sAdharuvAca yarzanena vyAlabhAlasthaM cakSuryAti taM sevitvAyaM rAjyaM kariSyati / yA kanyA mahAvyAlaM necchatI yasya priyA syAttaM sevitvAyamapi rAjyaM kariSyatIti / zrutvA jayavarmA evaMvidhAvapi matsutau parasevako syAtAmiti tAbhyAM rAjyaM vitIrya vairAgyeNa dIkSitaH / tAvapi mantritanayaM duSTavAkyaM rAjye niyujya svasvAmyanveSaNAya nirjgmtuH| pATalIputrapuraM prApya janaM mohayantAvApaNe tsthtH| tatpatiH zrIvarmA rAmA zrImatI duhitA gaNikAsundarI / tatsakhI tripurA / tayA tAvAlokya tadrUpAtizayaM gaNikAsundaryAH pratipAditam / sApi gUDhaveSeNa nirIkSya mahAvyAlasyAtyAsaktA samasta koSako jIta liyaa| pazcAt jaba rAjA dezako bhI dAvapara rakhane lagA taba usane pitAke pA~voMmeM girakara prArthanA kI ki he deva ! aba ise samApta kIjiye / isake pazcAt nAgakumArane mAtAke dhanako mAtAke liye dekara zeSa dhanako usake svAmiyoMke liye de diyaa| rAjAne santuSTa hokara apane nagarake bAhara dUsare nagarakA nirmANa karAkara vahA~ nAgakumArako pratiSThita kara diyaa| vaha bhI vahA~ sukhapUrvaka rahane lgaa| yahA~ dUsarI kathA AtI hai- yahA~ hI sUrasena dezake bhItara uttara mathurApurImeM jayavarmA nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma jayAvatI thaa| inake vyAla aura mahAvyAla nAmake do putra the jo koTibhaTa (karor3a yoddhAoMko parAjita karanevAle ) the / inameM se vyAlake tIna netra the| eka dina ukta nagarake udyAnameM yamadhara nAmake muni Akara virAjamAna hue| vanapAlase unake Agamanake samAcArako jAnakara rAjA unakI vandanAke liye gyaa| vandanAke pazcAta usane unase pUchA ki mere donoM putra svatantra rahakara rAjya kareMge athavA kisIke sevaka hokara / muni bole-jisa puruSako dekhakara vyAlake mastakapara sthita netra naSTa ho jAvegA usakI sevA karake vaha rAjya kregaa| aura jo kanyA vyAlakI icchA na karake jisa anya puruSakI priyatamA banegI usakI sevA karake yaha mahAvyAla bhI rAjya karegA / yaha sunakara jayavarmAne vicAra kiyA ki dekho ye mere donoM putra koTibhaTa ho karake bhI dUsaroMke sevaka bneNge| yaha vicAra karate hue usakA hRdaya vairAgyase paripUrNa ho gayA / taba usane una donoM putroMko rAjya dekara dIkSA dhAraNa kara lI / udhara ve donoM putra bhI mantrIke putra duSTavAkyako rAjyakAryameM niyukta karake apane-apane svAmIko khojaneke liye nikala par3e / ve donoM pATalIputrameM pahu~cakara logoMko mugdha karate hue bAjArameM Thahara gaye / pATalIputrameM usa samaya zrIvarmA rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma zrImatI thA / inake gaNikAsundarI nAmakI eka putrI thii| usakI tripurA nAmakI eka sakhI thii| usane una donoMko dekhakara unakI sundaratAkI prazaMsA gaNikAsundarIse kii| taba vaha bhI gupta rUpase mahA 1. 2. pa jite dezamAvi pha jite maryAdAdezamAdhi za jite maryAdAzamAdhi / 2. pha jainamohayA tAza janaM mohayA taa|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34] 5. upavAsaphalam 1 166 bbhuuv| tadavasthAM vibudhya zrIvarmA iGgitAkAreNa tau kSatriyAviti zAtvA svagRhaM pravezya gaNikAsundAH dhAtrikAputrI lalitasundarI vyAlAya dattvA mahAvyAlAya gaNikAsundarImadatta / tau tatra vibhUtyA yAvattiSThatastAvadvijayapuraMzo jitazatruH pUrva te kanye yAcitvAprApya ruSA tatpuraM' viveSTe / svavallabhAyAH sakAzAt vyAlastad vRttAntamavagamya mahAvyAlasyAdezaM dattavAra tazatrorbaddha nirUpayeti / sa ca zrIvarmaNo datavyAjena tadantikaM jagAma yatkicidvabhASe / jitazatruzcakopa, taM nirloThayAmAsa yadA tadA mahAvyAlastaM dadhra tatpaTTikayA babandha ninAyAgrajasya pAdayorapIpatat / tena zvazurasya samarpitaH / tena paridhAnaM dattvA taddezaM pressitH| tau tatra janaviditazauryo sukhenAsthAtAm / nAgakumArasya khyAtimAkarNya vyAlastaM draSTuM tatra yyau| nIlagirimAruhya vAhyAliM gatvA pure pravizantaM taM dadarza / tadaiva samadRSTirjaze', bhAlasthaM netraM ca naSTam / tataH kathitAtmasvarUpo bhRtyo babhUva / prabhuH svahastinamAropya ninAya, dvAre taM visRjyAntaH prvissttH| sa tatraiva sthitaH / tadA herikeNa zrIdharAya niveditaM nAgakumAro'dvitIyaH svabhavane Asta iti / tadA tena te bhRtyAstadvadhanArthaM kthitaaH| saMnaddhAMstAnAgacchato vIkSya vyAlo dvAravAsinosvyAlako dekhakara usake Upara Asakta ho gii| zrIvarmAne zarIrakI ceSTAse usake abhISTako jAna liyA / isaliye vaha una donoMko kSatriya jAna karake apane gharapara le gyaa| phira usane vyAlake liye gaNikAsundarIkI dhAyakI putrI lalitasundarIko dekara mahAvyAlake liye gaNikAsundarIko arpita kara diyA / isa prakArase ve donoM vahA~ vibhUtike sAtha rahane lge| usa samaya vijayapurake svAmI jitazatrune Akara krodhase usa nagarako ghera liyA thaa| usake isa krodhakA kAraNa yaha thA ki usane pUrvameM una donoM kanyAoMko mA~gA thA, kintu ve use dI nahIM gaI thiiN| vyAlane apanI patnIse isa vRttAntako jAnakara mahAvyAlake liye Adeza diyA ki jitazatrukI buddhiko dekho- use jAkara samajhAnekA prayatna karo / taba vaha zrIvarmAke dUtake rUpameM jitazatruke pAsa calA gayA / vahA~ jAkara usane jo kucha bhI kahA usase jitazatrukA krodha bhar3aka utthaa| isase usane mahAvyAlako apamAnita kiyaa| taba usane use usakI hI pagar3Ise bA~dha liyA aura bar3e bhAIke pAsa le jAkara usake pairoMmeM girA diyA / taba vyAlane use apane sasurake liye samarpita kara diyA / zrIvarmAne use poSAka ( vastra ) dekara usake dezameM vApisa bheja diyaa| isa prakArase vyAla aura mahAvyAlakA pratApa logoMmeM pragaTa ho gyaa| phira ve donoM vahA~ sukhase rahane lge| ___ vyAla nAgakumArakI kIrtiko sunakara usake darzanake liye vahA~ gyaa| jaba vaha kanakapurameM pahu~cA taba nAgakumAra nIlagiri hAthIpara car3hA huA bAhya vIthImeM ghUmakara nagarake bhItara praveza kara rahA thA / usako dekhate hI vaha samadRSTi ( do netroMvAlA ) ho gayA- usakA vaha tIsarA bhAlastha netra naSTa ho gayA / taba vaha apanA paricaya dekara usakA sevaka ho gyaa| nAgakumAra use apane hAthIke upara baiThAkara le gayA aura phira bhavanake dvArapara chor3akara svayaM bhItara calA gyaa| vaha dvArapara hI sthita rahA / isI samaya zrIdharake guptacarane use sUcanA dI ki isa samaya nAgakumAra akelA hI apane bhavanameM sthita hai| taba usane nAgakumArakA vadha karaneke liye una pA~ca sau sahasra bhaTa sevakoMko AjJA de do| tadanusAra ve taiyAra hokara udhara A rahe the| unheM Ate 1. ba ruSTAttatpuraM / 2. pa za mAsa sa ydaa| 3. pa za samyagdRSTijajJe / 4. paba za vismtyaantH| 5. bastaddharaNArthaM / 22
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 puNyAtra kathAkoza [ 5-1, 34 : pRcchat kasyeme bhRtyA iti / taiH svarUpe nirUpite vyAlastadApaNasthApitAyudho'pi tAn nivAritavAn / yadA na tiSThanti tadA gajastambhamAdAya siMhanAdAdikaM kurvan tairyuddhavAn / taM kalakalamavadhArya yAvannAgakumAro bahirnirgacchati tAvad vyAlastAn sarvAn hatvA taM natavAn / sAzcarya pratApaMdharaH tamAliGgya taddhastaM dhRtvA svagRhaM viveza / itaH zrIdharo bhRtyamAraNamAkarAya sabalastena yoddhuM nirjagAma, itaro'pi savyAlaH / tadA nayaMdhareNa rAjA vizapto deva, dvayormadhye eko' nirdhATanIya iti / rAjJoktaM zrIdharaM nirdhATaya / mantriNoktam-na, so'puNyo dezAntaragatazcettavAprasiddhirbhaviSyati / ato nAgakumAra eva puNyavAn subhagazca yAtviti / rAmaH saMmatena mantriNA nAgakumArasyoktaM gehe zUrastvamanyathA kiM dezAntaraM na yAsyasIti, kiM pitRsamAnabhrAtrA yudhyase / kumAro'bravIt - sa eva mAM mArayituM lagnaH, kiM mamAnyAyaH / sa raNAgrahaM tyaktvA yAtu svasthAnam / tato'haM dezAntaraM yAsyAmyanyathA yotsyeM / tato mantrI zrIdharAntikaM jagAma babhANa ca he mUDha, AtmazaktiM na jAnAsiM / tava paJcazatasahasrabhaTAstadekena bhRtyena mAritAH / tena saha kathaM yotsyase / tasmAnmA mriyasva, yAhi svAvAsam, ityAdinAnAvacanairnivartito'grajaH / unheM Ate dekhakara vyAlane dvArapAloMse pUchA ki ye kisake sevaka haiM ? uttara meM unhoMne batalAyA ki ye zrIdharake sevaka haiM ? vaha apane zastroMko usa samaya bAjArameM hI chor3akara yahA~ AyA thA, phira bhI usane binA zastroMke hI unheM bhItara jAnese roka diyA / parantu jaba ve balapUrvaka bhItara jAneko udyata hue taba vyAla hAthIke bA~dhaneke khambheko ukhAr3akara siMhake samAna dahAr3ate hue unase yuddha karane lagA / usa kolAhalako sunakara jaba taka nAgakumAra bAhara AyA taba taka vyAla una sabako naSTa kara cukA thaa| usane kumArako namaskAra kiyA / isa dRzya ko dekhakara nAgakumArake liye bahuta Azcarya huA / vaha vyAlakA AliMgana karate hue use hAtha pakar3a kara bhavana ke bhItara le gayA / idhara zrIdhara ne jaba una subhaToMke mAre jAnekA samAcAra sunA to vaha senAke sAtha nAgakumArase svayaM yuddha karaneke liye nikala par3A / taba vyAlake sAtha nAgakumAra bhI yuddha ke liye udyata ho gayA / taba nayaMdhara mantrIne rAjAse prArthanA kI ki he deva ! ina donoMmeM se kisI ekako nikAla denA cAhie / taba rAjAne kahA ki ThIka hai zrIdharako nikAla do| isapara mantrI ne kahA ki nahIM, vaha puNyahIna hai / yadi vaha dezAntarako jAyegA to ApakI apakIrti hogI / kintu nAgakumAra cU~ki puNyAtmA aura sundara hai, ataeva vahI bAhara bhejA jAve | isapara rAjAko sammati pAkara mantrIne nAgakumArase kahA ki tuma gharameM hI zUra ho / nahIM to dezAntarako kyoM nahIM jAte ho, pitA ke samAna bhAIke sAtha yuddha kyoM karate ho ? yaha sunakara nAgakumAra bolA ki vahI mujhe mAraneke liye udyata huA hai, isameM merA kyA doSa hai ? vaha yuddhakI haThako chor3akara yadi apane sthAnako vApisa jAtA hai to maiM dezAntarako calA jAtA hU~, anyathA phira yuddha karU~gA / isapara mantrI zrIdhara ke pAsa jAkara usase bolA ki he mUrkha ! tujhe apanI zaktikA parijJAna nahIM hai kyA ? usake eka hI sevakane tere pA~ca sau sahasrabhaToMko mAra DAlA hai| tU usake sAtha kaise yuddha karegA ? isaliye tU vyartha prANa na dekara apane sthAnako vApisa calA jA | isa prakAra aneka bacanoMke dvArA samajhAkara mantrIne zrIdharako vApisa kiyA / 1. zaeko pini / 2. ba- pratipATho'yam / pha nAsau puNyo / 3. pa za sanmatena / 4. ka za yotsyase ! 5. ba jAnAti / 6. pa za stadaikena / 7. ba 'saha' nAsti /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5: -1, 34 ] 5. upavAsaphalam 1 pratApaMdharo mAtaraM saMbodhya priyAbhyAM vyAlAdibhizca tasmAnirgatya krameNottaramathurAmavApa / tatpurabAho zibiraM nivezya vyAlo nIlagiri pAnIyaM pAyayituM yyau| itaH kumAro bhadrebhamAruhya katipayakiMkarayuto nagaraM draSTuM viveza / rAjamArgeNa gacchan devadattAsyavezyAgRhazobhAM vIkSya tatra prvissttH| tayA svocitapratipattyA prveshitH| tatra kiyatkAlaM vilambya taducitasaMmAnadAnena ca tAM saMtoSya nirgacchaMstayAbhANi'- deva, rAjabhavananikaTaM maagaaH| kimityukte sA zrAha- kanyAkuNDalapurezejayavarmaguNavatyorduhitA suzIlA / sA siMhapure harivarmaNe dAtuM nIyamAnai statpurezaduSTavAkyena haThAt dhRtA, necchantI svabhavanAdbahiH kArAgAre nihitaa| sA yaM yaM nRpaM pazyati taM taM prati vadati mAM mocaya, mAM mocayeti / tatkaruNazravaNena mocanAgrahe'narthaH syAditi nivArito'si / sa na yAsyAmIti bhaNitvA tatra gatastayA taM dRSTrAbhANi bho bho bhrAtaranyAyena mAM nigrAhayannAste duSTavAkya iti mocayeti / he bhagini, mocayAmItyuktvA tadrakSakAn nirdhATa yAtmarakSakAn ddau| tadA duSTavAkyaH sainyena nirgatya yorbu lagno mahAsaMgrAme pravartamAne kenacit vyAlasya svarUpe nirUpite vyAlo nIlagirimAruhya svanAma gRha duSTavAkyasya saMmukhamAgataH / sa svasvAminamava tatpazcAt pratApaMdhara mAtAko samajhA bujhAkara apanI donoM patniyoM aura vyAlAdikoMke sAtha vahA~ se nikalakara kramase uttara mathurAko prApta huaa| vahA~ nagarake bAhara par3Ava DAlakara vyAla nIlagiri hAthIko pAnI pilAneke liye gyaa| udhara nAgakumAra bhadra hAthIpara car3hakara kucha sevakoMke sAtha nagarako dekhaneke liye usake bhItara praviSTa huA / vaha rAjamArgase jAtA huA bIcameM devadattA nAmakI vezyAke gharakI zobhAko dekhakara usake bhItara calA gyaa| vaha bhI yathAyogya Adarake sAtha use bhItara le gyii| nAgakumAra vahA~ kucha samaya taka sthita rahA / pazcAt jaba vaha devadattAko yathAyogya sammAna dekara va santuSTa karake vahA~se jAne lagA taba vezyAne usase kahA ki he deva ! rAjaprAsAdake samIpameM na jAnA / nAgakumArake dvArA isakA kAraNa pUchanepara devadattA bolI- kanyAkuNDalapurake svAmI jayavarmA aura guNavatIke eka suzIlA nAmakI putrI hai| use jaba siMhapurameM harivarmAko deneke liye le jAyA jA rahA thA taba isa nagarake rAjA duSTavAkyane use jabaran pakar3a liyA thA / parantu usane usakI icchA nahIM kii| taba usane use apane bhavanake bAhara bandIgRhameM rakha diyA hai| vaha jisa-jisa rAjAko dekhatI hai usa usase apaneko mukta karAneke liye kahatI hai| usake karuNApUrNa Akrandanako sunakara usake chur3AnekA haTha karanepara aniSTa ho sakatA hai / isIliye maiM tumheM vahA~ jAnase roka rahI huuN| yaha sunakara nAgakumAra usase vahA~ na jAneke liye kaha karake bhI vahA~ calA hI gyaa| taba usako dekhakara vaha ( suzIlA ) bolI ki he bhrAta ! yaha duSTavAkya rAjA anyAyapUrvaka merA nigraha karA rahA hai| mujhe usake bandhanase mukta karA diijiye| yaha sunakara nAgakumArane kahA ki he bahina ! maiM tumheM chur3A detA huuN| yaha kahakara usane bandIgRhake paharedAroM ko haTAkara ukta putrIko bandhanamukta karate hue apane rakSakoMko de diyA / isa samAcArako sunakara duSTavAkya senAke sAtha Akara yuddhameM pravRtta ho gayA / isa prakArase una donoMmeM bhayAnaka yuddha huaa| vaha yuddha cala hI rahA thA ki kisIne jAkara usakI vArtA vyAlase kaha dii| taba vyAla nIlagiri hAthIke Upara car3hakara apane nAmako letA 1. bastayA bhaNitaH / 2. ba kanyAkubjapureza / 3. paza nIyamAnau tatpureza / 4. phagraheNAnartha ba ahe. nAnarthaH / 5. pha ba nigrayannAste / 6. pha nidghATayAtma / 7. pha nirgataryorbu za nirgatayorbu / 8. ba grahan /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 puNyAtravakathAkozam [ 5-1, 34: lokya natavAn / tadA vyAlastaM prabhoH pAdayorapIpatat svarUpaM vizaptavAn / tadA jAyaMdharivibhUtyA rAjabhavanaM viveza sukhena tasthau / suzIlAM siMhapuramayApayat / ekadodyAnaM vyAlena samaM krIDituM yayau / tatra vINAhastAn kumArakAn vIcyA pRcchacca ke yUyaM kasmAdAgatA iti / tatraiko'bravIt supratiSThapurezazarke vinayavatyoH suto'haM kIrtivarmA vINAvAdye'tikuzalo macchAtrA ete paJcazatAH / kAzmIrapurezanandadhAriNyoH sutA tribhuvanatirvoNayA yo mAM jayati sa bharteti kRtapratijJA / tadvRttaM samavadhArya vAdArthI tatrAgamam / tayA nirjito'hamiti / nizamya kumArastAn visasarja / tatra gantumudyato " jajJe / vyAlastatra vyavasthApito'pi saha cacAla / duSTavAkyameva tatra niyujya yayau / tAM jigAya vavAra ca sukhena tasthau / ekadAsthAnagatamanekadezaparibhramaNazIlaM vaNijamaprAkSIt kiM kvApi tvayA kautukaM dRSTamiti / sa kathayati - ramyakAkhyakAnane trizRGganagasyopari sthitabhUtilakajinAlayasyAgre pratidinaM madhyAhne vyAdha AkrozaM karoti, kAraNaM na vedmi / tribhuvanaratiM tatraiva nidhAya tatrATa / huA duSTavAkya ke sAmane AyA / taba vaha apane svAmI vyAlako dekhakara namrIbhUta ho gayA / pazcAt vyAlane use apane svAmI (nAgakumAra) ke pairoM meM jhukAte hue nAgakumArakA paricaya diyA / tatra jayandharakA putra vaha nAgakumAra mahAvibhUtike sAtha rAjabhavanameM praviSTa hokara sukhapUrvaka sthita ho gayA / usane suzIlAko siMhapura pahu~cA diyA | eka samaya nAgakumAra vyAlake sAtha krIr3A karaneke liye udyAnameM gayA / vahA~ usane hAthameM vINA ko liye hue kucha kumAroM ko dekhakara unase pUchA ki Apa loga kauna haiM aura kahA~ se Aye haiM ? taba unameMse ekane uttara diyA ki maiM supratiSThapurake svAmI zaka aura vinayavatIkA putra hU~ / nAma merA kIrtivarmA hai / maiM vINA bajAne meM atizaya pravINa hU~ / ye mere pA~ca sau ziSya haiM / kAzmIrapurake rAjA nanda aura dhAriNIke tribhuvanarati nAmakI eka kanyA hai / usane yaha pratijJA kI hai ki jo mujhe vINA bajAne meM jIta legA vaha merA pati hogA / usakI isa pratijJAkA vicAra karake maiM vAdakI icchAse vahA~ gayA thA / parantu usane mujhe jIta liyA hai / isa vRttAntako sunakara nAgakumAra ne unheM vidA kara diyA aura svayaM kAzmIra jAneke lie udyata ho gayA / yadyapi nAgakumArane vyAlako vahIM para rahaneke lie preraNA kI thI, parantu vaha usake sAtha hI gayA / vaha duSTavAkyako hI vahA~ niyukta karatA gayA / kAzmIrapurameM jAkara nAgakumArane ukta kanyAko vINAvAdanameM jIta kara usake sAtha vivAha kara liyA / phira vaha kucha dina vahA~ hI sukhapUrvaka sthita rahA / eka bAra jaba nAgakumAra sabhA meM sthita thA taba vahA~ aneka dezoMmeM paribhramaNa karanevAlA eka vaizya AyA / usase nAgakumArane pUchA ki kyA tumane kahIMpara koI Azcarya dekhA hai ? usane uttara diyA-- ramyaka nAmake vanameM trizRMga parvatake Upara sthita bhUtilaka jinAlaya ke Age pratidina madhyAhnake samayameM eka bhIla cillAyA karatA hai / vaha kisa kAraNa se cillAyA karatA hai, yaha maiM svayaM nahIM jAnatA hU~ | yaha sunakara nAgakumAra tribhuvanaratiko vahIM para chor3akara ukta parvatapara gayA / 1. ba - pratipATho'yam / zamavApayat / 2. ba purezazAMka vinaya / 3 ba zatAH kAzmIradeze kAzmIra' / 4. tribhuvanavatI / 5. za tatra mudyato / 6. ba trisaMga |
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1,34] 5. upavAsaphalam 1 173 jinamabhyarcya stutvopaviSTo yAvadAste tAvattadAkrozaravamavadhArya tamAhvApyApRcchaMdAkrozakAraNam / so'vocaddevAtraiva bhillezo'haM ramyakAkhyo madbhAryA haThAnnItvA bhImarAkSasaH kAlaguphAyAM tiSThatIti mamAkrozaH / kumAreNa tAM guphAM darzayetyukte tena darzitA / tatra vyAlena samaM praviSTastaM vilokya bhImarAkSasaH sNmukhmaayyo| praNipatya candrahAso'si gazayyA nidhiH kAmakaraNDakazca tadane vyavasthApyoktavAneteSAM tvameva yogyastvaM cAtra bhillAkozavazAtpravekSyasIti kevalibhASitAdatreyaM mayAnIteti bhaNitvA sApi tasya smrpitaa| sa candrahAsAdikaM matsmaraNe Anayeti tasyaiva samarpya nirgataH / tAM bhillasya samarpya taM pRSTavAnara atra vasatA tvayA kimapi kautukaM dRSTamasti / sa Aha kAJcanAkhyaguphAsti / tatra trisaMdhyaM tUryaninAdo bhavati, kAraNaM na jaane| tAM darzayetyukte darzitavAn / tadA sa tatra vyAlena saha praviSTamtaM dRSTvA sudarzanA yakSI saMmukhamAyayau / natvA divyAsane upavezya vijJaptavatI nArtha, vijayArdhadakSiNazreNyAmalakAnagarezavidyutprabhavimalaprabhayornandano jitazatruzcatuHsahasrAsmatprabhRtividyA atra sthitvA dvAdazAbdaiH sasAdha / vaha vahA~ bhUtilaka jinAlayameM jinendrakI pUjA va stuti karake baiThA hI thA ki itanemeM use cillAnekI dhvani sunAyI dii| isase nAgakumArane usakA nizcaya karake use bulavAyA aura usase isa prakAra Akrandana karanekA kAraNa pUchA / vaha bolA-- he deva ! maiM ramyaka nAmakA bhIloMkA svAmI hU~ aura yahIM para rahatA huuN| merI strIko bhImarAkSasa balapUrvaka le gayA hai aura kAlaguphAmeM sthita hai / mere Akrandana karanekA yahI kAraNa hai / taba nAgakumArane usase kahA ki vaha guphA mujhe dikhlaao| tadanusAra usane vaha guphA nAgakumArako dikhalA dii| taba vaha vyAlake sAtha usa guphAke bhItara gayA / usako dekhakara bhIma rAkSasane sAmane Ate hue use praNAma kiyaa| phira vaha candrahAsa khaDga, nAgazayyA aura kAmakaraNDaka nidhiko usake Age rakhakara bolA ki inake yogya tuma hI ho / mujhe kevalIne kahA thA ki tuma bhIlake karuNAkrandanako sunakara yahA~ praveza kroge| isIliye maiM usa bhIlakI strIko yahA~ le AyA thaa| yaha kahakara usa rAkSasane usa bhIlakI strIko bhI nAgakumArake lie samarpita kara diyA / tatpazcAt nAgakumArane 'mere smaraNa karanepara ina candrahAsAdikoM ko lAnA' yaha kahate hue unheM usa rAkSasako hI de diyaa| phira guphAse bAhara nikalakara nAgakumArane bhIlakI strIko usake lie dete hue usase pUchA ki yahA~ rahate hue tumane kyA koI Azcarya dekhA hai ? isake uttarameM vaha bolA--- yahA~ eka kA~canaguphA hai| vahA~ tInoM sandhyAkAloMmeM vAditroMkA zabda hotA hai / vaha kaise hotA hai, maiM usake kAraNako nahIM jAnatA huuN| tatpazcAt nAgakumArake kahanepara usane use vaha guphA bhI dikhalA dii| taba nAgakumAra vyAlake sAtha usa guphAke bhItara gyaa| use dekhakara sudarzanA nAmakI yakSI usake sAmane aayii| usane divya Asanapara baiThAte hue nAgakumArase nivedana kiyA-- he nAtha ! vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNImeM alakA nAmakA nagara hai| vahA~ vidyutprabha rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma ghimalaprabhA thaa| inake eka jitazatru nAmakA putra thaa| usane isa guphAmeM sthita hokara mujhako Adi lekara cAra hajAra vidyAoMko bAraha varSoM meM 1. ba-pratipATho'yam / za tmaahvaahypRcch| 2. za rmykaakssyo| 3. pahAsosi zapha hAso'sinAga / 4. ba-pratipATho'yam / za kevala / 5. ba bhASitA tatreyaM / 6. ba mtsmrnnaa| 7. ba sA bhillasya samappitAM pRSTavAn re| 8. pa upavizya vijJaptavatI nAtha za upavijJaptavatI nAhatha / 9. ba vidyaadhraa| -- -.--..- ---
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 puNyAsravakathAkozam [5-1, 34 vidyAsiddhiprastAve devadundubhininAdamavadhArya zuddhaye'valokinImasthApayat / tayAgatya vizapto deva, siddhavivaraguhAyAM munisuvratamuneH kevalotpattI samAguH surA iti / tatastaM vanditumiyAya / samaya' tuSTavAn dIkSAM yyaace| asmAbhiruktaM kaSTenAsmAn sAdhayitvAsmatphalaM kimapi bhuktvA pazcAttapaH kuru| kathamapi yadA na tiSThati tadAsmAbhiruktaM kasyacidasmAn samarpya tapo gRhANeti / tena kevalinaM pRSTroktamagre'tra' kAJcanaguhAyAM nAgakumAra AgamiSyati, taM sevantAmiti nirUpya pravajya mokSamupajagAma / vayamatra sthitAH / tvamasmatsvAmItyasmAn svIkuru / svIkRtAH, smaraNena Agacchateti nirUpya nirgataH / punA, papracchAparamapi kautUhalaM kathaya / tena bhillena vetAlaguphA darzitA / tadvAri khaDgaM bhrAmayan vetAlastiSThati / sa yastatra pravizati taM hanti / taM vIkSya tadghAtaM vaJcayitvA pAde dhRtvAkRSya pAtayati sma / tadadho nidhInapazyacchAsanaM ca vAcitavAn yo vetAlaM pAtayati sa nidhisvAmIti / nidhirakSaNaM vidyAnAM dattvA tasmAnirgatya punarvyAdhaM pRSTavAna kimaparaM kautukamasti na veti / nAstItyukte jinamAnamya tasmAnirjagAma / girinagarAsanne vaMTIvRkSAdha upaviSTastadaiva siddha kiyA thaa| vidyAoMke siddha ho jAnepara usane devaduMdubhIke zabdako sunakara kAraNa jJAta karaneke liye avalokinI vidyAko bhejaa| usane vApisa Akara jinazatruse nivedana kiyA ki he deva ! siddhavivara guphAmeM munisuvrata munike kevalajJAna utpanna huA hai| isIliye vahA~ deva Aye haiM / yaha jJAta karake jitazatru kevalIkI vandanAke lie gyaa| vahA~ jAkara usane kevalIkI pUjA karake santuSTa hote hue unase dIkSA deneko prArthanA kii| taba hama logoMne usase kahA ki tumane hameM kaSTapUrvaka siddha kiyA hai, isaliye hamAre kucha phalako bhogakara pIche tapa karanA / parantu jaba usane yaha svIkAra nahIM kiyA taba hama logoMne usase kahA ki to phira hama logoMko kisI dUsareke lie dekara tapako grahaNa karo / taba usane kevalIse pUchakara hamase kahA ki AgAmI kAlameM yahA~ isa kAMcanaguphAke bhItara nAgakumAra AvegA, tuma saba usakI sevA karanA / yaha kahakara usane dIkSA grahaNa kara lI / vaha tapazcaraNa karake mokSako prApta ho cukA hai| tabase hama loga yahA~ sthita haiM / tuma hamAre svAmI ho, ataH hameM svIkAra kro| taba nAgakumArane unheM svIkAra karake unase kahA ki jaba maiM smaraNa karU~ taba tuma AnA / yaha kahate hue usane guphAse nikalakara usa bhIlase punaH pUchA ki kyA tumane aura bhI koI Azcarya dekhA hai ? isapara bhIlane use betAlaguphA dikhlaayii| usake dvArapara talavArako ghumAtA huA vetAla sthita thA / vaha jo bhI usa guphAke bhItara jAtA thA use mAra DAlatA thA / nAgakumArane use dekhakara usake prahArako bacAte hue pA~va pakar3e aura nIce paTaka diyaa| usake nIce nAgakumArako nidhiyoMke sAtha eka AjJApatra dikhA / usane jaba usa AjJApatrako par3hA to usameM likhA thA ki jo isa vetAlako girAvegA vaha ina nidhiyoMkA svAmI hogaa| taba vaha una nidhiyoMkI rakSAkA bhAra vidyAoMko sauMpakara vahA~se bAhara nikalA / phira usane usa vyAdhase punaH pUchA ki kyA aura bhI koI Azcarya dekhA hai athavA nahIM ? vyAdhane uttara diyA 'nahIM'-1 tatpazcAt nAgakumAra jinadevako praNAma karake vahA~se nikalA aura girinagarake samIpa eka vaTa vRkSake nIce baiTha gyaa| usI samaya usa vRkSake praroha ( jaTAyeM ) nikala Aye / nAgakumAra 1. ba kevalo pRSToktamagretra / 2. ba tvamevAsmAtsvA / 3. va 'bhillena' nAsti / 4. pha pazyat sihAsanaM cAvocitavAn za pazyacchAzanaM vAcitavAn / 5. ba-pratipATho'yam / za kimpi| 6. ba vddiivRkssaa|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 :5-1, 34 ] 5. upavAsaphalam 1 tadrumasya prarohA' nirgatAstatrAndolayanasthAt / tadA vaTIvRkSarakSaka Agatya taM nanAma vijizapacca devAtra girikUTanagarezavanarAjavanamAlayoH sutA lakSmImatI viziSTarUpA / tasyA varaH ko bhavedityekadA rAkSAvadhibodho muniH pRSTo'kathayadyaddarzanenAmuSyapradezasthavaTIvRkSasya prarohA nissarijyanti sa syAditi kathite tadaiva bhUpenAhamatrAdezapuruSagaveSaNArtha vyavasthApita iti / tadanu sa gatvA svasvAmine dhvajahastaH kathitavAn / tenAgatya praNamya vibhUtyA puraM pravezya tasmai svasutA dttaa| sa yAvattatra tiSThati tAvajayavijayAkhyau munI tatpurodyAne tasthatuH / kumArastau natvA pRSTavAn vanarAjakule me saMdeho vartate. kiMkulo'yamiti / tatra jaya aAha- atraiva puNDavardhananagare rAjAparAjito'bhUhenyau satyavatI vasuMdharA c| tayoH putrau krameNa bhiimmhaabhiimau| bhImAya rAjyaM dattvA aparAjitaH pravrajya muktimagamat / ito bhImo mahAbhImena puraanirdhaattitH| tenedaM puraM kRtam / tatra mahAbhomasya putro bhImAGko'bhUttasyApi somaprabho mahAbhImasya naptA sAMprataM tatra raajaa| ayaM bhImasya napteti somavaMzodbhavo'yamiti nirUpite hRSTaH kumAraH tau natvA gRhaM yyau| una prarohoMke Azrayase jhUlane lgaa| usI samaya vaTa vRkSake rakSakane Akara nAgakumArako praNAma karate hue isa prakAra nivedana kiyA- he deva ! yahA~ girikUTa nagarake svAmI vanarAja aura vanamAlAke eka lakSmImatI nAmakI putrI hai / vaha atizaya rUpavatI hai| eka bAra rAjAne usake varake sambandhameM kisI avadhijJAnI munise pUchA thA / uttarameM munine kahA thA ki jisake dekhanese isa pradezameM sthita vaTa vRkSake praroha nikala AveMge vaha tumhArI putrIkA vara hogaa| munike isa prakAra kahanepara rAjAne usI samayase usa nirdiSTa puruSakI khojake liye mujhe yahA~ niyukta kiyA hai| yaha nivedana karake ukta puruSa hAthameM dhvajAkA lekara apane svAmIke pAsa gayA aura usase nAgakumArake AnekA samAcAra kaha diyA / taba vanarAjane Akara usako praNAma kiyA / phira usane use vibhUtike sAtha nagarameM le jAkara apanI putrI de dii| nAgakumAra vahA~ sthita hI thA ki usa samaya usa nagarake udyAnameM jaya aura vijaya nAmake do muni Akara virAjamAna hue| taba nAgakumArane namaskAra karake unase pUchA ki mujhe vanarAjake kulake viSayameM sandeha hai / ataeva maiM yaha jAnanA cAhatA hU~ ki usakA kula kauna-sA hai| uttarameM jaya muni bole- yahA~ hI puNDavardhana nagarameM aparAjita rAjA rAjya karatA thaa| usake satyavatI aura vasundharA nAmakI do paliyA~ thii| inase kramazaH usake bhIma aura mahAbhIma nAmake do putra utpanna hue the / aparAjitane bhImako rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lI / isa prakAra tapazcaraNa karake vaha muktiko prApta huaa| idhara bhImako mahAbhImane nagarase bAhara nikAla diyA aura nagarako apane svAdhIna kara liyaa| taba mahAbhImane vahA~se Akara isa nagarako basAyA hai| vahA~ mahAbhImake bhImAMka nAmakA putra huA aura usake bhI somaprabha nAmakA / vaha mahAbhImakA nAtI hai aura isa samaya usa puNDavardhana nagarameM rAjya kara rahA hai| yaha vanarAja bhImakA nAtI hai jo somavaMzameM utpanna huA hai| isa prakAra jaya munIndrase vanarAjakI pUrva paramparAko sunakara nAgakumArako bahuta harSa huaa| tatpazcAt vaha unheM namaskAra karake gharako vApisa gyaa| 1. ba prArohA / 2. vRkSarakSako nAmAgatya taM / 3. va devaamaitr| 4. za yAvattatra titaav| 5. ba dhRtaM /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [5-1, 34 : anyadA zilotkIrNa tavaMzazAsanamapazyat / tadA vyAlAyAdezamadatta puNDavardhanapure vanarAjasya rAjyaM yathA bhavati tathA kurviti / sa mahAprasAdaM bhaNitvA tatrATa taM dadarza' / tadane tasthau babhANa-he rAjan , tavAntikaM mAM jAyaMdhariravasthApayadvanarAjasya rAjyaM samarpya tadAnukUlyena vartasvAnyathA tvaM jAnAsIti bhaNitvA / tata uvAca somaprabho jAyaMdharirmama kiM zAstA / vyAlo'vocattatra kiM te sNdehH| rAjAbhASata tarhi vanarAjayukto raNAvanau tiSThatu tasya tatra rAjyaM dApayan / vyAlo'raNatatparyantaM tvaM kim / tadanu somaprabho'bravIdayaM niHsAryatAmiti / tatastasyArdhacandraM dAtuM ye samutthitAste tena bhUmAvAhatya maaritaaH| so'sinA hantAraM bhUpaM dhRtvA babandha / svasvAmino vikSapanapatraM prasthApayAmAsa / sa zvazureNAgatya puraM rAjabhavanaM ca viveza / somaprabha mamoca babhANa ca tasya kamAravattau tiSThati / so'lAlapIda gRhasthAzrameNa tRpto'hamataH kSamitavyaM trizuddhayA bhaNitvA nirjagAma, yamadharAntike bahubhiradIkSitaH sakalAgamadharaH saMghAdhArazca bhUtvA viharana pratiSThapuraM gatvodyAne'sthAt / tatra rAjA. nAvacchedyAbhedyanAmAnau / tayozcAdezo vidyate / kathamityukte tatpitA jayavarmA mAtA jyaavtii| anya samayameM jaba nAgakumArane zilApara khode gaye vanarAjake kuTumbake zAsanako- usakI vaMzaparamparAko dekhA-taba usane vyAlako bulAkara yaha Adeza diyA ki puNDavardhana nagarameM jaise bhI sambhaba ho vanarAjake zAsanakI vyavasthA karo / taba vaha 'mahAprasAda' kahakara puNDavardhana nagarako calA gyaa| vahA~ jAkara aura somaprabhako dekhakara vaha usake Age sthita hotA huA bolA ki he rAjan ! nAgakumArane mujhe Apake liye yaha Adeza dekara bhejA hai ki tuma vanarAjako rAjya dekara usake anukUla pravRtti karo, anyathA phira kyA hogA so tuma hI smjho| yaha sunakara somaprabha bolA ki kyA nAgakumAra merA zAsaka hai ? isake uttarameM vyAlane kahA ki hA~, vaha tumhArA zAsaka hai / kyA tumheM isameM sandeha hai ? isa uttarako sunakara somaprabhane kahA ki yadi aisA hai to tuma jAkara nAgakumArase vanarAjake sAtha yuddhabhUmimeM sthita hokara use rAjya dilAneke liye kaha do / isapara vyAlane kahA ki tuma nAgakumArake samIpameM kyA cIz2a ho| yaha sunakara somaprabhane vyAlako vahA~se nikAla denekI AjJA dii| tadanusAra jo rAjapuruSa vyAlakI gardana pakar3akara use bAhara nikAla deneke lie uThe the unheM vyAlane pRthvIpara paTakakara mAra ddaalaa| yaha dekhakara jaba somaprabha svayaM use talavArase mAraneke lie udyata huA taba vyAlane use pakar3akara bA~dha liyA aura apane svAmI nAgakumArake pAsa vijJaptipatra bheja diyaa| taba nAgakumAra apane sasura vanarAjake sAtha puNDavardhana nagarameM Akara rAjabhavanameM praviSTa huaa| phira nAgakumArane somaprabhako bandhanamukta karate hue usake lie putrake samAna AjJAkArI hokara rahanekA Adeza diyA / isapara somaprabha bolA ki maiM gRhasthAzramase santuSTa ho cukA hU~, ataeva aba Apa mujhe mana, vacana evaM kAyase kSamA kareM / isa prakAra niSkapaTabhAvase kahakara vaha yamadhara munirAjake pAsa gayA aura bahutoMke sAtha dIkSita ho gyaa| tatpazcAt vaha samasta zrutakA jJAtA aura saMghakA pramukha hokara vihAra karatA huA pratiSThapurameM pahu~cA / vahA~ jAkara vaha udyAnameM Thahara gayA / vahA~ acchedya aura abhedya nAmake do rAjA the| unake liye yaha Adeza thA- ina donoMke pitAkA nAma jayavarmA aura mAtAkA nAma jayAvatI thA / ekabAra unake pitAne apane udyAnameM sthita pihitAsrava munise 1. ba-pratipATho'yam / za darzitavAn / 2. ba rAjAbhASatahi / 3. pha dApayatu vyAlo'bhaNaba dApayat yAloraNa / 4. ba vijJApana ptr| 5. za bhedanAmAnI /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ :5-1, 34] 5. upavAsaphalam 1 177 pitrA ekadA svodyAne sthitaH pihitAsravo muniH pRSTo matsutau koTIbhaTau svatantraM rAjyaM kariSyato'nyaM sevitvA vA / muniruvAca-yaH somaprabhaM puNDavardhanAnirdhATaya vanarAjAya rAjyaM dAsyati sa tayoH prabhuriti zrutvA tAbhyAM rAjyaM dattvA niHkAntaH sugatimiyAya / tau somaprabhamuni vanditumAgatau / tadvRttaM vibudhya mantriNaM rAjye niyujya svasvAminaM draSTuM puNDavardhanamIyatuH / taM dadRzatu tyo babhUvatuH / ___ anyadA lakSmImatIM tatraiva nidhAya svayaM vyAlAdibhirgatvA jAlAntikavanaM prApya nyagrodhacchAyAyAmupaviSTastatratyaviSAmravRkSaphalAni tatparivArasya tatpuNyenAmRtarUpeNa prinntaani'| tadA paJcazatasahasrabhaTAstaM nemurvijJApayAMcakruH devAsmAbhirekadAvadhijJAnI muniH pRSTo vayaM ke sevAmahe iti / tenoktaM jAlAntikavane viSAmraphalAnyamRtarasaM yasya dAsyanti taM seviSyadhve' ityukte vayamatra sthitaaH| muninokto yaH, sa tvameveti tvatsevakA vayamiti / tataH kumAreNa sanmAnadAnena tossitaaH| tato'ntarapuraM jagAma / tatpatisiMharathena vibhUtyA puraM prveshitH| tatra sukhena yAvattiSThati tAvartisaharathena vijJaptaH deva, surASTra girinagarezaharivarmamRgalocanayo pUchA ki mere donoM putra, jo.ki koTibhaTa haiM, svatantra rahakara rAjya kareMge athavA kisI dUsareko sevA karake ? munirAja bole ki jo mahApuruSa somaprabhako puNDavardhana nagarase nikAlakara vanarAjake lie rAjya dilAvegA vaha ina donoMkA svAmI hogaa| yaha sunakara rAjA jayavarmAko vairAgya utpanna huA, ataH usane una donoM putroMko rAjya dekara dIkSA dhAraNa kara lii| vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huaa| ve donoM ( acchedya va abhedya ) usa samaya somaprabha munikI vandanAke lie udyAnameM Aye the| jaba unheM somaprabhakA uparyukta vRttAnta jJAta huA taba ve donoM maMtrIko rAjyakAryameM niyukta karake apane svAmIkA darzana karaneke lie puNDavardhanapurako gaye aura vahA~ nAgakumArako dekhakara usake sevaka ho gye| dUsare samaya nAgakumAra lakSmImatiko vahIMpara chor3akara ca svayaM vyAlAdikoMke sAtha jAkara jAlAntika nAmaka vanameM pahu~cA / vahA~ vaha vaTavRkSakI chAyAmeM baiTha gayA / taba usake puNyake prabhAvase ukta vanake viSamaya AmravRkSa ke phala usake parivArake lie amRta svarUpase pariNata ho gye| usa samaya pA~casau sahasrabhaToMne bhAkara nAgakumArako namaskAra karate hue usase nivedana kiyA ki he deva ! eka samaya hama sabane kisI avadhijJAnI munise pUchA thA ki hama loga kisakI sevA kareMge? usakA uttara dete hue una munirAjane kahA thA ki jAlAntika vanameM viSamaya Amrake phala jisa mahApuruSake lie amRtake samAna rasa deMge usakI tuma saba sevA kroge| munirAjake ina bacanoMko sunakara hama saba tabhIse yahA~ sthita haiN| una munirAjane jisa viziSTa puruSakA saMketa kiyA thA vaha tuma hI ho, isalie hama saba tumhAre sevaka haiN| taba nAgakumArane yathAyogya sanmAna dekara una sabako santuSTa kiyaa| tatpazcAt vaha antarapurako gyaa| vahA~kA rAjA siMhastha use vibhatike sAtha nagarake bhItara le gayA / vaha vahA~ pahu~cakara sukhapUrvaka Thahara gyaa| isI samaya siMhasthane usase prArthanA kI ki he deva ! surASTra dezake bhItara girinagara nAmakA eka nagara hai| vahA~ harivarmA nAmakA rAjA rAjya karatA hai| usakI patnIkA nAma mRgalocanA hai| inake eka guNavatI nAmakI putrI 1. ba rUpeNa tAni / 2. ba 'ka' nAsti / 3. pha seviSyadhva / 4. za siMharathakena /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 [ 5-1, 34 : rapatyaM guNavatI | rAzemAM madbhAgineyanAgakumArAya dAsyAmIti pratipannam / tAM sindhudezezo'tipracaNDaH svayaM koTibhaTaH tathA jayavijaya sUrasenapravarasenasumatinAmabhiH koTibhaTeryuktaH caNDapradyotananAmA yAcitavAn / nAgakumArAya danteti harivarmaNodite sa tatpuraM veSTayitvA tiSThati / harivarmA manmitram, tena lekhaH prasthApitaH iti tasya sahAyatAM kartuM vrajAmi / yAvadaha memi tAvattiSThAtreti / kumAra ISaddhasitvA siMharathena saha tatra yayau / tadAgatiM vibudhya caNDapradyotanena jayavijayau roddhuM prasthApitau / tayorupari kumAreNa paJcazatasahasrabhaTAH kathitAstaistau baddhvAnIya prabhoH samarpita / tadbandhanamAkarNya cukopa caNDapradyotano vyUhatrayaM vidhAya raNAvanau tasthau / kumAro'cchedyAbhedyau sUrasenapravarasenayoH, vyAlaM sumaterupari kathayitvA svayaM caNDapradyotanasyAbhimukhIbabhUva / mahAyuddhe svasya svasyAbhimukhIbhUtvA baddhA nAgakumArAdibhiH zatravaH / harivarmA viditavRttAntaH, so'rdhapathamAyayau / taM caNDapradyotanAdibhiH svaM puraM vivezayAmAsa / sumuhUrte guNavatyA tasya vivAhaM cakAra / kumArazcaNDapradyotanAdikAn vimucya paridhAnaM dattvA niHzalyAn kRtvA taddezaM prasthApya svayamUrjayante nemijinaM vanditumiyAya / vanditvA girinagaraM pratyAgame vijJApanapatraM dattvA kazcidvizaptavAn puNyAvakathAkozam I 1 hai / rAjAne use apane bhAnaje nAgakumArake lie denA svIkAra kiyA thA / parantu usakI yAcanA siMdhudezake rAjA atizaya pratApI caNDapradyotanane kI thI / vaha svayaM to koTibhaTa hai hI, sAtha meM usake sahAyaka jaya, vijaya, sUrasena, pravarasena aura sumati nAmake anya koTibhaTa bhI haiM / isapara jaba harivarmAne usase yaha kahA ki vaha putrI nAgakumArake lie dI jA cukI hai taba vaha vahA~ jAkara harivarmA nagarako gherakara sthita ho gayA hai / harivarmA merA mitra hai, isIlie usane mujhe patra bhejA hai / ataeva maiM usakI sahAyatA karaneke lie jA rahA huuN| jaba taka maiM yahA~ vApisa nahIM A jAtA hU~ taba taka Apa yahA~ hI raheM / yaha sunakara nAgakumAra kucha ha~sA aura siMharathake sAtha girinagara ke lie cala diyA / siMharathake sAtha nAgakumArake Aneke samAcArako jAnakara caNDapradyotanane unheM rokaneke lie jaya aura vijayako bhejA / una donoMke Upara AkramaNa karane ke lie nAgakumArane pA~casau sahasrabhaToMko AjJA dI / taba ve una donoMko bA~dhakara le Aye aura nAgakumArako samarpita kara diyA / jaya aura vijayake bA~dhe jAneke samAcArako jAnakara caNDapradyotanako bahuta krodha AyA / taba vaha tIna vyUhoM ko racakara svayaM bhI yuddhabhUmimeM sthita huA / usa samaya nAgakumAra acchedya aura amedyako sUrasena aura pravarasenake sAtha, tathA vyAlako sumatike sAtha yuddha karane kI AjJA dekara svayaM caNDapradyotanake sAmane jA DaTA / isa mahAyuddha meM nAgakumAra Adine apane apane zatruoM kA sAmanA karake unheM bA~dha liyA / jaba yaha saba samAcAra harivarmAko jJAta huA taba vaha nAgakumArakA svAgata karaneke liye Adhe mArga taka AyA aura use caNDapradyotana AdikoMke sAtha nagarake bhItara le gayA / phira usane usakA vivAha zubha muhUrtameM guNavatI ke sAtha kara diyA / tatpazcAt nAgakumArane caNDapradyotana Adiko chor3akara aura unheM vastrAdi dekara nizcinta karate hue unake dezako vApisa bheja diyA / vaha svayaM Urjayanta parvata ke Upara nemi jinendrakI bandanA karane ke lie gayA / jaba vaha unakI vandanA karake girinagara vApisa A rahA thA taba use kisIne vijJaptipatra dekara isa prakAra nivedana kiyA 1. prathitA / 2. phaza prabhau / 3. ba vezayAmAsa /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34 ] 5. upavAsaphalam 1 176 deva, vatsadeze kauzAkhyAM rAjA zubhacandro devI sukhAvatI putryaH svayaMprabhAsuprabhA - kanakaprabhA - kanaka mAlA-nandA - padmazrI-nAgadantAzceti sapta / evaM zubhacandro sukhena tiSThati / vijayArdhadakSiNazreNyAM ratnasaMcayapurezaH sukaNThaH / sa ca tadvairiNA meghavAhanena tasmAnnirdhATitaH kauzAmyA bahirdurlaGdhyapuraM kRtvA tasthau / tena tAH kanyA yAcitAH, zubhacandreNa na dattAH / tatastamavadhIt / kanyAbhiruktamasmatpitA tvayA hata iti tava zirazchedako'smAkaM patiriti / tena kArAgAre nihitAstatra nAgadattA kathamapi palAyya kurujAGgaladeze hastinAgapurezasvapitRvyAbhicandrasya svarUpamakathayattenAhaM tavAntikaM preSita iti / zrutvA kumAro mAmaM guNavatyAH puraM preSya vidyAH samAhUya gaganena kauzAmbIM gataH, tadantikaM dUtamayApan / sa gatvokavAn tasya he khecara, nAgakumArAdezaM zRNu - kanyA vimucya zIghramasmadantikaM prasthApanIyA, nocezvaM jAnAsi ityuktam / dUtaM kruddhaH sa niHsArayAmAsa / tato yuddhAbhilASeNa vyomni tasthau / nAgakumAro'pi mahAyuddhe candrahAsena taM jaghAna / tatputro vajrakaNThaH zaraNaM praviveza / taM ratnasaMcayapuraM nItvA meghavAhanaM hatvA tatra rAjAnaM cakAra / vajrakaNThasyAnujA rukmiNI, he deva ! vatsa dezake bhItara kauzAmbI nAmakI eka nagarI hai / vahA~ zubhacandra rAjA rAjya karatA hai / rAnIkA nAma sukhAvatI hai / unake svayaMprabhA, suprabhA, kanakaprabhA, kanakamAlA, nandA, padmazrI aura nAgadattA ye sAta putriyA~ haiM / isa prakArase vaha zubhacandra rAjA sukhase sthita thA / parantu udhara vijayArdhakI dakSiNa zreNimeM jo ratnasaMcayapura hai usameM sukaNTha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / use usake zatru meghavAhanane usa nagarase nikAla diyA / taba vaha kauzAmbIpurIke bAhira eka alaMghyapurakA nirmANa karake vahA~ rahane lagA hai| usane zubhacandra se una kanyAoMkI yAcanA kI / parantu usane usake lie denA svIkAra nahIM kiyA / isase sukaNThane usako mAra DAlA hai / isapara una kanyAoMne usase kaha diyA hai ki tumane hamAre pitAko mAra DAlA hai, ataeva jo puruSa tumhAre zirakA chedana karegA vahI hamArA pati hogA / isase krodhita hokara usane unheM bandIgRha ke bhItara rakha diyA / unameM se nAgadattA putrI kisI prakArase bhAgakara hastinApurake rAjA abhicandrake pAsa pahu~cI / vaha kurujAMgala dezake antargata hastinApurakA rAjA va usa nAgadattAkA cAcA hai| usase jaba nAgadattAne ukta ghaTanAko kahA taba abhicandra ne mujhe Apake pAsa bhejA hai / yaha sunakara nAgakumArane mAmAko guNavatIke [ guNavatIko mAmAke ] nagarameM bhejakara samasta vidyAoM ko bulAyA aura taba vaha AkAzamArgase kauzAmbIpura jA pahu~cA / vahA~ jAkara nAgakumArane sukaNThake pAsa dUtako bhejA / usane vahA~ jAkara usase kahA ki he vidyAdhara ! nAgakumArane tumheM yaha Adeza diyA hai ki tuma zIghra hI una kanyAoM ko chor3akara mere pAsa do, anyathA tuma hI jaano| dUtake ina vacanoMse krodhita hokara sukaNThane use vahA~ se nikAla diyA / tatpazcAt vaha yuddhakI icchAse AkAzameM sthita ho gayA / taba nAgakumArane bhI usI prakAra AkAza meM sthita hokara mahAyuddhameM use candrahAsa se mAra DAlA / taba usakA putra vajrakaNTha nAgakumArakI zaraNa meM A gayA / isase nAgakumAra use ratnasaMcayapura meM le gayA aura meghavAhanako mArakara vahA~kA rAjA banA diyA / usa samaya nAgakumAra vajrakaNThakI bahina rukmiNI, abhicandra 1. ba- pratipATho'yam / za svayaMprabhAkanakaprabhAkanakamAlAghanazrInandA / 2. ba mAma / 3. ba pratipATho'yam / za mahAyudha /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 puNyAtravakathAkozam [5-1, 34: abhicandrasya tanujA candrAbhA, zubhacandrasya sapta kumAryaH etAH pariNIya hastinAgapure sukhena tsthau| ito mahAvyAlaH pATalIputre tiSThan pANDudeze dakSiNamathurAyAM rAjA meghavAhanaH, priyA jayalakSmIH, putrI zrImatI nRtye mAM mRdaGgavAdyena yo rajayati sa bharteti kRtprtijnyaa| taddhAtrikAputrI kAmalatA mAramapi necchatIti zrutavAn / tatastatra jagAma puraM pravizyApaNe upvissttH| tadA tadIzameghavAhanasya bhAgineyAH kAmAGkanAmA kottiibhttH| sa mAmapArve kAmalatAM yayAce / tena dattA sA necchti| tena haThAnnIyamAnA mahAvyAlaM dadarzAsaktA babhUva / sA babhANa ca mAM rakSa rakSeti / tato mahAvyAlo'vrata kanyAM muJca muJceti / sa babhANa-tvaM mocayiSyasi / mocayAmItyuktvA kRpANapANiH saMmukhaM tasthau, kAmAko'pi / mahAkadane kAmAkaM jaghAna / tadA meghavAhano bhItyA sNmukhmaayyo| svabhavanaM pravezya kAmalatAmadatta / tayA samaM tatra sukhena tsthau| athAvantIpUjjayinyAM rAjA jayaseno devI jyshriiH| putrI menakI kamapi necchatoti zrutvA tatra yayau / sA taM vilokya me bhrAteti babhANa / tataH sa saMtuSTo hastinAgapuraM vyAlakI putrI candrAbhA aura zubhacandrakI una sAta kanyAoMke sAtha vivAha karake sukhapUrvaka hastinAgapurameM sthita huaa| ___ idhara mahAbala jaba pATalIputrameM sthita thA taba pANDu dezake bhItara dakSiNa mathurAmeM meghavAhana nAmakA rAjA rAjya kara rahA thaa| usakI patnIkA nAma jayalakSmI thA / inake eka zrImatI nAmakI putrI thii| usane yaha pratijJA kI thI ki jo mRdaMga bajAkara mujhe nRtyameM anuraMjita karegA vaha merA pati hogaa| zrImatIkI dhAyake bhI eka kAmalatA nAmakI putrI thii| vaha kAmadevake samAna bhI sundara puruSako nahIM cAhatI thii| yaha jaba mahAvyAlane sunA taba vaha pATalIputrase dakSiNa mathurAko cala diyA / vahA~ nagarake bhItara pahu~cakara vaha bAjArameM Thahara gyaa| udhara usa dakSiNa mathurAke rAjA meghavAhanake kAmAMka nAmakA eka koTibhaTa bhAnajA thA / usane mAmAke pAsa jAkara usase kAmalatAko maaNgaa| tadanusAra usane use de bhI diyaa| parantu kAmalatAne svayaM use svIkAra nahIM kiyA / taba kAmAMka use balapUrvaka le jA rahA thaa| usa samaya kAmalatA mahAvyAlako dekhakara usake Upara Asakta ho gii| taba usane mahAvyAlase apanI rakSA karanekI prArthanA kii| isapara mahAvyAlane kAmAMkase usa kanyAko chor3a deneke lie khaa| parantu usane use nahIM chodd'aa| vaha bolA ki kyA tuma mujhase isa kanyAko chur3Aoge ? isake uttarameM vaha 'hA~ chur3AU~gA' kaha kara talavArako grahaNa karatA huA kAmAMkake sAmane sthita ho gyaa| udhara kAmAMka bhI usI prakArase yuddhake lie udyata ho gyaa| taba donoMmeM ghora yuddha huaa| antameM mahAcyAlane kAmAMkako mAra DAlA / taba meghavAhana bhayabhIta hokara mahAvyAlake samakSa AyA aura use apane bhavanake bhItara le gyaa| phira usane use kAmalatA de dii| isa prakAra mahAvyAla kAmalatAke sAtha vahA~ sukhase sthita huaa| avanti dezake antargata ujjayinI nagarImeM jayasena nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma jayazrI thaa| unake eka menakI nAmakI putrI thI jo kisI bhI puruSako nahIM cAhatI thii| yaha sunakara mahAvyAla ujjayinI gayA / use dekhakara menakIne apane bhAIke rUpameM sambodhita kiyaa| isase santuSTa hokara mahAvyAla hastinApurameM vyAlake samIpa gayA, vahA~ usane
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34] 5. upavAsaphalam 1 181 syAntaM jagAma / nAgakumArarUpaM paTe vilikhyAnIya tasyA darzitavAn / sA pAsaktA jaataa| tataH punargatvA vyAlaM puraskRtya prabhu dRSTavAn / kathita AtmavRtto bhRtyo babhUva / tataHpratApaMdharaH ujayinImiyAya, menakI pariNItavAn , tatra sukhenAsthAt / ekadA mahAvyAlaH zrImatIvArtA vijJaptavAn / kumArastatra jagAma / tAM tathA rajayitvA vavAra / tatraiva sukhena yAvadAste tAvat kazcidvaNigrAjAsthAnamAyayau / tamapRcchatkumAraH- ki kvApi tvayA kautukaM dRSTaM kiMcidasti na vaa| sa Aha-samudrAbhyantare toyAvalIdvIpe suvarNacaityAlayAgre madhyAhne pratidinaM lakuTadharapuruSarakSitAH paJcazatakanyAH Akrozanti, kAraNaM na budhyate / tato vidyAprabhAvena caturbhiH koTibhaTaiH tatra yayau / jinamabhyarcya stutvopvissttH| tatastAsAmAkozamavadhAya tA pAhUya pRSTavAn 'kimityAkrozate' iti / tatra dharaNisundarI jUte smAsmin dvope dharaNitilakapurezasti [strirakSo nAmavidyAdharastatputryo vayaM paJcazatAni / asmatpitu gineyo vAyuvego rUpadaridro'smAnasmatpituH pArve yAcitvAprApya tato rAkSasIM vidyaamsaadhiit| tatprabhAvenAsmatpitaraM yuddhe'vadhIdasmadbhAtarau rakSamahArakSau bhUmigRhe paTapara nAgakumArake rUpako likhA aura phira use lAkara menakIko dikhalAyA / use dekhakara menakI nAgakumArake viSayameM Asakta ho gaI / tatpazcAt mahAvyAla phirase hastinApura gyaa| vahA~ vaha vyAlake sAtha nAgakumArase milA aura apanA vRtAnta sunAkara usakA sevaka ho gayA / taba pratApaMdharane ujjaniyI jAkara menakIke sAtha vivAha kara liyaa| vaha vahA~ sukhase sthita huA / eka samaya vyAlane nAgakumArase zrImatIkI pratijJAkA vRttAnta khaa| taba nAgakumArane vahA~ jAkara zrImatIko usakI pratijJAke anusAra mRdaMgavAdanase anuraMjita kiyA aura usake sAtha vivAha kara liyaa| tatpazcAt vaha vahA~ sukhapUrvaka kAlayApana kara hI rahA thA ki itanemeM eka vaizyoM kA svAmI rAjAke sabhAbhavanameM upasthita huaa| usase nAgakumArane pUchA ki kyA tumane kahIMpara koI kautuka dekhA hai yA nahIM ? usane uttarameM kahA ki samudrake bhItara toyAvalI dvIpameM eka suvarNamaya caityAlaya hai / usake Age pratidina madhyAhnake samayameM daNDadhArI puruSoMse rakSita pA~ca sau kanyAyeM karuNa Akrandana karatI haiM / ve isa prakAra Akrandana kyoM karatI haiM, yaha maiM nahIM jAnatA huuN| yaha sunakara nAgakumAra vidyAke prabhAvase cAra koTibhaToMke sAtha vahA~ gyaa| vaha vahA~ pahu~ca kara jinendrakI pUjA aura stuti karake baiThA hI thA ki itanemeM use una kanyAoMkA Akrandana sunAI diyA / taba usane unako bulAkara pUchA ki tuma isa prakArase Akrandana kyoM karatI ho ? isapara unameMse dharaNisundarI bolI- isa dvIpake bhItara dharaNitilaka nAmakA nagara hai| vahA~ trirakSa nAmakA vidyAdhara rahatA hai| hama saba usakI pA~ca sau putriyA~ haiN| hamAre pitAke vAyuvega nAmakA bhAnajA hai jo atizaya kurUpa hai / usane pitA ke pAsa jAkara hama sabako mA~gA thaa| parantu pitAne usake lie hameM denA svIkAra nahIM kiyaa| taba usane rAkSasI vidyAko siddha karake usake prabhAvase yuddha meM hamAre pitAko mAra DAlA tathA rakSa aura mahArakSa nAmake hamAre do bhAiyoMko talaghara meM rakha diyA hai| vaha hamAre 1. ba- pratipATho'yam / za paTe leSyAnIya / 2. ba vijJAptavAna / 3. pakrozatamiti / 4. ba-pratipATho'yam / papure tarakSo za pure rksso| 5. pha za daridro no'smaa| 6. panasmAripatuH / 7. ba vidyA marAtsIt /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 puNyAnavakathAkozam [5-1, 34 nyakSipat / asmatpariNayanakAmo'smAbhirbhaNito yastvAM haniSyati so'smAkaM patiriti / sa SaNmAsAbhyantare mama pratimallamAnayateti bhaNitvA bandigRhe nikSiptavAn / atra devAH khecarAzca jinavandanAyAgacchantItyatrAkozAma iti / zrutvA tadrakSakAn nirdhATayAtmarakSakAn dadau yuddhAya nabhasi tasthau ca / vAyuvego'pi mahAyuddhaM cakre / bRhaddhelAyAM kumArazcandrahAsena taM hatavAn / rakSa-mahArakSayo rAjyaM dattvA tAH pariNItavAn / tataH paJcazatasahasrabhaTAH taM praNamya sevakA bbhuuvuH| kiM kAraNaM mama sevakA jAtA ityukte tairucyate'smAbhirekadAvadhijJAnI pRSTo'smAka kaH svAmIti / tenoktaM vAyuvegaM yo haniSyati sa yuSmAkaM patiriti vayamatra sthitaaH| tvayA hata iti tvabhRtyA jAtA iti / tataH kAJcIpuramiyAya / tatpativallabhanarendreNa kanyAdAnAdinA sanmAnitaH / tataH kaliGgasthaM dantapuramitastatra rAjA candragupto bhAryA candramatI tanujA madanamaJjUSA / candra gupto vibhUtyA kRtvA puraM pravezya tAM dattavAn / tata uSTradezasthatribhuvanatilakapuramATa / tatpativijayaMdharo rAmA vijayAvatI duhitA lkssmiimtii| tena vibhUtyA puraM pravezya sutA dattA / sA kumArasyAtivallabhA jAtA / tatra tayA sukhenAtiSThat / sAtha vivAha karanA cAhatA hai| parantu hama logoMne kaha diyA hai ki jo tujhe mAra DAlegA vaha hamArA pati hogaa| isapara usane 'usa mere pratizatruko tuma chaha mAsake bhItara le Ao' yaha kahakara hameM bandIgRhameM rakha diyA hai| yahA~ cUMki deva aura vidyAdhara jinavandanAke lie AyA karate haiM, isIlie hama loga yahA~ Akrandana karatI haiM / isa ghaTanAko sunakara nAgakumArane vAyuvegake rakSakoMko haTAkara apane rakSakoMko vahA~ niyukta kara diyA aura svayaM yuddhake lie AkAzameM sthita ho gayA / taba vAyuvegane bhI AkAzameM sthita hokara nAgakumArake sAtha bhayAnaka yuddha kiyaa| isa prakAra bahuta samayake bItanepara nAgakumArane use candrahAsa khaDgase mAra DAlA / phira usane rakSa aura mahArakSako rAjya dekara una pA~casau kanyAoM ke sAtha vivAha kara liyaa| tatpazcAt pA~casau sahasrabhaTa nAgakumArako praNAma karake usake sevaka ho gye| jaba nAgakumArane unase isa prakAra sevaka ho jAnekA kAraNa pUchA to unane batalAyA ki eka samaya hamane avadhijJAnI munise pUchA thA ki hamArA svAmI kauna hogaa| usake uttarameM munine kahA thA jo vAyuvegako mAra DAlegA vaha tuma sabakA svAmI hogaa| tabase hama loga yahA~para sthita haiN| Apane cU~ki usa vAyuvegako mAra DAlA hai ataeva hama saba Apake sevaka ho gaye haiN| tatpazcAt nAgakumAra kA~cIpurako gayA / usa purake rAjA vallabha narendrane usakA putrI Adiko dekara sanmAna kiyaa| tatpazcAt vaha kaliMga dezameM sthita dantapurako gayA / vahA~ke rAjAkA nAma candragupta aura usakI patnIkA nAma candramatI thaa| inake madanamaMjUSA nAmakI eka putrI thii| candraguptane nAgakumArako vibhUtike sAtha nagarameM le jAkara usake lie vaha putrI de dii| isake pazcAt vaha uSTra dezake bhItara sthita tribhuvana tilaka nAmaka nagarako gyaa| vahA~para vijayaMdhara nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma vijayAvatI thA / inake lakSmImatI nAmakI eka putrI thii| rAjAne nAgakumArako vibhUtike sAtha nagarameM lejAkara usake lie usa putrIko de diyA / vaha nAgakumArake lie atizaya prItikA kAraNa huii| vaha vahA~ usake sAtha kucha samaya taka sukhapUrvaka sthita rhaa| 1. za tataH / 2. ba 'kRtvA' nAsti / 3. pa za uDdeza pha uddudesh| 4. ba purasamAvaTa /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34 ] 5. upavAsaphalam 1 183 ekadA tatpurodyAnaM pihitAstravamunirAyayau / nAgakumAro mAmena samaM vandituM jagAma / vanditvA dharmazruteranantaraM pRSTavAn lakSmImatyA upari svasya mohahetum / munirAhAtraiva dvope avantiviSaye ujjayinyAM rAjA kanakaprabho rAzI' kanakaprabhA putraH suvarNanAbhaMH dAnAdikRtvA samAdhinA mahAzukre maharddhiko devo'bhUt / tasmAdAgatyairAvate zrAryakhaNDe vItazokapure rAjA mahendravikramaH / tatra vaizyo dhanadattaH priyA dhanazrI putro nAgadattastatrAparo vaizyo vasudatto rAmA vasumatI sutA naagvsuH| sA nAgadattena pariNItA / ekadA tatpurodhAne munirguptAcAryaH" samAgataH / taM vanditu rAjAdayo jagmuH / vanditvA dharmamAkarNya nAgadattaH paJcamyupavAsaM / jagrAha / tena rAtrau pIDitaH pitrAdibhiraneka prakArairupavAsastyAjitaHna tatyAja / tato rAtripazcimayAme zarIraM vihAya samAdhinA saudharme sUryaprabhavimAne'maro'bhUt, bhavapratyayabodhena sarva vibudhyAgatya ca bandhujanAdikaM saMbubudhe / tataH svarloka miyAya / nAgadatta vadhUstapo babhAra / tasyaiva devasya devI bhaviSyAmIti sA nidAnAttaddevasya devI jajJe / tataH Agatya sa devastvaM jAto'si sA devI lakSmImatI jAteti / zrutvA paJcamyupavAsavidhiM papraccha / eka samaya usa nagarake udyAnameM pihitAsrava muni Aye / nAgakumAra mAmAke sAtha unakI vandanA ke lie gayA / vandanAke pazcAt usane unase dharmazravaNa kiyA / phira usane unase pUchA ki lakSmImatIke Upara mere atizaya premakA kAraNa kyA hai ? uttara meM ve isa prakAra bole- isI dvIpake bhItara avanti dezameM ujjayinI purI hai / vahA~ kanakaprabha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI patnIkA nAma kanakaprabhA thA / unake eka suvarNanAbha nAmakA putra thA / vaha dAnAdi dharma - kAryoMko karake samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara mahAzukra svargameM mahardhika deva huA / isI jambU dvIpa sambandhI airAvata kSetrake AryakhaNDa meM eka vItazoka nAmakA nagara hai / vahA~ mahendravikrama rAjA rAjya karatA thA / isI nagara meM eka dhanadatta nAmakA vaizya rahatA thA / usakI patnIkA nAma dhanazrI thA / uparyukta deva mahAzukra svargase cyuta hokara ina donoMke nAgadatta nAmakA putra utpanna huA / usI purameM eka vasudatta nAmakA dUsarA bhI vaizya rahatA thA / usakI patnIkA nAma vasumatI thA / inake eka nAgavasu nAmakI putrI thI / usake sAtha nAgadattane vivAha kiyA thaa| eka bAra usa nagara udyAnameM guptAcArya nAmake muni Aye / rAjA Adi unakI vandanAke lie gye| unakI vandanA ke pazcAt dharmazravaNa karake nAgadattane unase paJcamIke upavAsako grahaNa kiyA / isase usako rAtri meM kaSTa huA / taba pitA Adi kuTumbI janoMne aneka prakArase usake upavAsako chur3AnekA prayatna kiyA / kintu usane use nahIM chor3A / tatpazcAt rAtrike pichale pahara meM samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara vaha saudharma svargake antargata sUryaprabha vimAnameM deva utpanna huaa| phira vaha bhavapratyaya avadhijJAnase usa saba vRtAntako jAnakara vahA~ AyA / taba usane zokasantapta una bandhujanoM ko saMbodhita kiyaa| tatpazcAt vaha svargako vApisa calA gayA / nAgadattakI patnI nAgavasUne bhI dIkSA lekara usIkI patnI hone kA nidAna kiyA thA / tadanusAra vaha usa devakI devI huI / vahA~ se cyuta hokara vaha deva tuma aura vaha devI lakSmImatI huI hai| isa prakAra apane pUrva bhavake vRttAntako sunakara nAgakumArane una munirAjase paJcamIke upavAsakI vidhiko pUchA / usakI vi munirAjane isa prakAra batalAyI 1. ba bhAryA / 2. za suvarNalAbhaH / 2pha rAmA nAgamatI za rAmAmatI / nAgavasuH / 5. ba 'dyAnaM muniguptAcArya: / 6. pa za sa bubudhe / 7. ba nAgavasUstapo / 4. pha nAgavasu za
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 puNyAtravakathAkozam [5-1, 34: sAdhuracIkathat / tadyathA- phAlgunasya vASADhasya vA kArtikasya vA zuklasya caturthI zucirbhUtvA sAdhumArgeNa bhuktvopavAso grAhyastadivase sarvAprazastavyApArANi vihAya dharmakathAvinodena dinaM gamayitvA sarAgazayyAM vivarya pAraNAhni yathAzakti pAtrAya dAnaM dadyAt, pazcAtsvayaM bandhubhiH pAraNAM kuryAt / evaM pratimAse paJcavarSANi paJcamAsAdhikAni vA paJcaiva mAsAn kRtvodyApane paJca caityAlayAn paJcapratimA vA kArayitvA kalazacAmaradhvajadIpikAghaNTAjayaghaNTAdipaJcapaJcasvarUpasahitAH pratiSThApya vasataye dadyAta, paJcAcAryebhyaH pustakAdikamAryikAzrAvakazrAvikAbhyo vastrAdikaM dadyAt tathA yathAzakti dAnAdikena prabhAvanAM kuryAdetatphalena svargAdisukhanAtho bhavet iti / nizamya lakSmImatyAdisahitaH paJcamyapavAsavidhi gRhItvA tatra kurvana sukhena tasthau / tAvajayaMdharo nayaMdharaM tamAnetuM prasthApayAmAsa / sa gatvA mAtApitRbhASitaM sarva tasya kathayati sma / tadA nAgakumAraH prAgavivAhitakAntAdiyukto gaganamArgeNa svpurmaayyau| pitA vibhUtyArdhapathaM nirjagAma / taM natvA yAvatpratApaMdharaH puraM pravizati tAvadvizAlanetrA putreNa saha dIkSitA / nAgakumAro'tivallabho bhUtvA sukhaM tsthau| jayaMdharastveka phAlguna, aSAr3ha aura kArtika mAsase zukla pakSakI caturthIko snAnAdise zuddha hokara samIcIna mArgase bhojana ( ekAzana ) kare aura usI samaya paJcamIke upavAsako bhI grahaNa kara le / phira upavAsake dina samasta aprazasta vyApAroMko ( kAryoMko) chor3akara dinako dharmacarcAmeM bitAve / sAtha hI rAgavardhaka zayyA ( gAdI va palaMga Adi ) kA parityAga karake pAraNAke dina zakti ke anusAra pAtrake lie dAna deve / tatpazcAt bandhujanoMke sAtha svayaM pAraNAko kre| isa prakAra pA~ca mAMsoMse adhika pA~ca varSoM taka athavA pA~ca mahInoM taka hI pratimAsameM upavAsako karake udyApanake samaya pA~ca caityAlayoM athavA pA~ca pratimAoMko karAkara kalaza, cAmara, dhvajA, dIpikA, ghaNTA aura jayaghaNTA Adiko pA~ca pA~ca-pA~ca saMkhyAmeM pratiSThita karAkara jinAlayake lie denA cAhie / pA~ca AcAryoMke lie pustaka Adiko tathA AryikA, zrAvaka aura zrAvikAoMke lie vastrAdiko denA caahie| isake atirikta apanI zaktike anusAra dAnAdike dvArA prabhAvanA karanA bhI yogya hai / usa vratake phalase prANI svargAdisukhakA bhoktA hotA hai / isa prakAra paJcamIke upavAsakI vidhiko sunakara nAgakumArane lakSmImatI Adike sAtha paJcamI-upavAsakI vidhiko grahaNa kara liyA / pazcAt vaha usa vratakA paripAlana karatA huA sukhapUrvaka sthita huaa| itanemeM jayaMdhara rAjAne nAgakumArako lAneke lie usake pAsa apane mantrI nayaMdharako bhejaa| usane jAkara mAtA-pitAne jo kucha sandeza diyA thA usa sabako nAgakumArase kaha diyA / taba nAgakumAra pUrvapariNItA patniyoMko sAtha lekara AkAzamArgase apane nagarameM A gyaa| usako leneke lie pitA vibhUtike sAtha Adhe mArga taka AyA / pratApaMdhara pitAko praNAma karake jaba taka purameM praveza karatA hai taba taka vizAlanetrA putra ( zrIdhara ) ke sAtha dIkSA dhAraNa kara letI hai / nAgakumAra vahA~ prajAkA atizaya pyArA hokara sukhapUrvaka rahane lgaa| tatpazcAt eka 1. pha ba bhuktopvaaso| 2. ba-pratipATho'yam / za visarya / 3. pha za pAraNAni ba pAraNAhe / 4. za vadhUbhiH / 5. ja pha za pAraNA: / 6. pha za jayAghaNTAdi / 7. pha gatvA pitRbhASitam / 8. pha vivAhitAkAntAdiyukto za vivaahkaantaaviyukto| 9. ja putreNAdIkSitaH paza putreNAdIkSita ba putrennaadiikssitaa|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-1, 34] 5. upavAsaphalam 1 185 dAtmamukhaM darpaNe pazyan palitamAlokya pratApaMdharAya rAjyaM vitIrya bahubhiH pihitAsravamuninikaTe dIkSitaH, pRthvI zrImatyAryikAbhyAse / jayaMdharaH munimuktiM yayau / pRthvI acyute devo' bhUt / ito jAyaMdhariyAlAyAdharAjyaM dattvA' acchedyobhedyayordezAn kozalAbhIramAlavAn mahAvyAlAya goDavaidarbhadezau sahasrabhaTebhyo[ bhyaH ] pUrvadezamanyebhyo'pi yathocitadezAn ddii| nAgakumAro mahAmaNDalezvaravibhUtiyukto'bhUt / aSTasahasrAntaHpuramadhye lakSmImatI dharaNisundarI tribhuvanaratI guNavatI ceti catasro mahAdevyaH / lakSmImatyA devakumArAkhyo nandano'jani / so'pi pitRvnmhaaprtaapii| anye'pi kumArA bahavo ajaniSata / evaM nAgakumAro'STazatavarSANi rAjyaM kurvan sukhena tsthau| ekadA meghavilayaM dRSTvA vairAgyamupajagAma / devakumArAya rAjyaM dattvA vyAlAdikoTIbhaTaiH sahasrabhaTairmukuTabaddhamaNDalezvarAdibhiramalamatikevalipArzve dIkSAM babhAra / lakSmImatyAdistrIsamUhaH padmazrIkSAntikAbhyAse diikssitH| pratApaMdharo munizcatuHSaSTivarSANi tapazcakAra / kailAze sa kevalI jajhe, tathA vyAlamahAvyAlAcchedyAbhedyAzca, SaTaSaSTivarSANi vihRtya tatraiva muktimApuH [p]| vyAlAdayo'pi / evaM nAgakumArasya nemijinAntare samutpannasya kumArakAlaH saptativarSa [varSANi 70 rAjyakAlo'STazatAni varSANi 800 tapaHkAlazcatuHSaSTivarSANi 64 kevalakAlaH SaTSaSTivarSANi 66 evaM ] dina darpaNameM mukhAvalokana karate hue jayaMdharako zirapara zveta bAla dikhaa| isase use bhogoMkI orase virakti utpanna huii| taba usane pratApaMdharako rAjya dekara bahuta janoMke sAtha pihitAsrava munike nikaTameM dIkSA grahaNa kara lii| pRthvI rAnIne bhI zrImatI AryikAke pAsa dIkSA grahaNa kara lI / vaha jayaMdhara rAjA mokSa ko prApta huA tathA pRthvI acyuta svargameM deva huii| idhara nAgakumArane vyAlake lie AdhA rAjya dekara acchedya va abhedyake lie kozala, AbhIra aura mAlava dezoM ko; mahAvyAlake lie gaur3a aura vaidarbha dezoMko; sahasrabhaToMke lie pUrva dezako, tathA anya janoM ke lie bhI yathAyogya dezoMko diyA / usa samaya vaha nAgakumAra mahAmaNDalezvarakI vibhUtise saMyukta huaa| usake ATha hajAra rAniyA~ thiiN| inameMse usane lakSmImatI, dharaNisundarI, tribhuvanarati aura guNavatI ina cAra rAniyoM ko mahAdevIkA pada pradAna kiyA / lakSmImatIke devakumAra nAmakA putra utpanna huaa| vaha bhI pitAke hI samAna mahApratApazAlI thaa| isake atirikta usake aura bhI bahuta-se putra utpanna hue| isa prakAra nAgakumArane ATha-sau varSa taka sukhapUrvaka rAjya kiyaa| tatpazcAt vaha eka dina dekhate hI dekhate naSTa honevAle meghako dekhakara bhogoMse virakta ho gyaa| taba usane devakumAra putra ko rAjya dekara vyAla Adi koTibhaToM, sahasrabhaToM, mukuTabaddhoM aura maNDalezvara Adi rAjAoMke sAtha amalamati kevalIke pAsameM dIkSA dhAraNa kara lI / lakSmImatI Adi striyoM ke samUhane bhI padmazrI AryikAke samIpameM dIkSA le lI / pratApaMdhara munine cauMsaTha varSa taka tapazcaraNa kiyaa| unheM kailAsa parvatake Upara kevalajJAna prApta huaa| usI prakAra vyAla, mahAvyAla, acchedya aura abhedya bhI kevalajJAnI hue| nAgakumAra kevalI chyAsaTha varSa taka vihAra karake usI parvatase muktiko prApta hue / vyAlAdi bhI muktiko prApta hue| vaha nAgakumAra nemi jinendra ke tIrthameM utpanna huA thaa| usakA kumArakAla sattara (70) varSa, rAjyakAla ATha sau ( 800 ) varSa, chadmamthakAla cauMsaTha (64 ) varSa aura kevalikAla chyAsaTha 1. phbhyAse dIkSitA / 2. ja pa za pRthvI acyuta ba pRthvI cyute / 3. ba 'dattvA' nAsti / 4. za siir'| 5. ja pa lakSmImatyAH / 6. pha zadegbhedyA ca / 24
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 puNyAsravakathAkozam [5-1, 34 : sahitAni ( ? ) sahasravarSANyAyuH / sahasrabhaTAdimunayaH saudharmAdisarvArthasiddhiparyantaM jagmuH, lakSmImatyAdayo'cyutAntaM gtaaH| evaM vaizyAtmaja ekenaivopavAsenaivaMvidho'jani, yastrizuddhayA satataM karoti sa kiM na syAditi // 1 // [35] anumananabhavAdvai puNyato yasya jAtaH sakalaguNagaNebhyazcopavAsasya pUjyaH / kSitipavibhavanAtho vaizyabhAviSyadatta upavasanamato'haM tatkaromi trizuddha yaa||2|| asya kthaa| atraivAryakhaNDe kurujAGgaladeze hastinApure rAjA bhUpAlo devI priyamitrA / tatraiva vaizyo dhanapatiH bhAryA kmlshriiH| sA ekadA svabhavanasyoparimabhUmAvupavizya dizamavalokayantI sadyaHprasUtAM gAmatisnehena vatsasya pRSThe gacchantIM vilokya putravAJchayA duHkhinI babhUva / patirduHkhakAraNaM papraccha / tayA nirUpitaM putrAbhAva iti / 'dhanapatirdharmeNeSTArthasiddhibhaviSyati iti purAdahiH ramyapradeze jinabhavanAni kArayAmAsa / tAni rAjA vilokya kena kAritAnIti kaMcana pRSTavAn / tena 'dhanapatinA' iti nirUpite tuSTena rAzA dhanapatI rAjazreSThI (66) varSa pramANa thA ] isa prakAra usakI Ayu eka hajAra varSa pramANa thii| sahasrabhaTa Adi muni saudharma svargako Adi lekara savArthasiddhi taka gye| lakSmImatI Adi acyuta svarga paryanta gii| isa prakAra vaha vaizyakA putra ( nAgadatta ) eka hI upavAsase isa prakArake vaibhavako prApta huA hai / phira jo mana vacana va kAyakI zuddhipUrvaka nirantara hI usa upavAsako karatA hai vaha kyA vaise vaibhavako nahIM prApta karegA ? avazya prApta karegA // 1 // bhaviSyadatta vaizya jisa upavAsakI anumodanAse utpanna hue puNyake prabhAvase rAjavaibhavase saMyukta hokara samasta guNI janoMse pUjya huA hai maiM usa upavAsako mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka karatA hU~ // 2 // isakI kathA isa prakAra hai-- isI AryakhaNDake bhItara kurujAMgala dezake antargata eka hastinApura nagara hai| vahA~ bhUpAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma priyamitrA thaa| usI nagarameM dhanapati nAmakA eka vaizya rahatA thaa| usakI patnIkA nAma kamalazrI thA / vaha kisI samaya apane bhavanakI chatake Upara baiThI huI dizAoMkA avalokana kara rahI thii| usa samaya use eka gAya dikhI jo ki usI samaya prasUta hokara atizaya snehase apane bachar3eke pIche jA rahI thii| use dekhakara vaha putrahInA putraprAptikI icchAse bahuta dukhI huii| usako dukhI dekhakara patine usake dukhakA kAraNa puuchaa| usane isakA kAraNa putrakA abhAva batalAyA / taba dhanapatine dharmase abhISTa prayojana siddha hogA, yaha nizcaya karake nagarake bAhira eka ramaNIya pradezameM jina bhavanoMkA nirmANa kraayaa| una jinAlayoMko dekhakara rAjAne kisIse pUchA ki ina jinabhavanoMkA nirmANa kisane karAyA hai ? usase jaba rAjAko yaha jJAta huA ki ye dhanapati seThake dvArA nirmApita karAye gaye haiM taba isase use bahuta santoSa huaa| isase usane dhanapatiko rAjaseTha niyata kara diyaa| isa prakArase vaha seTha sukhapUrvaka kAla 1. pa 'saptativarSasahitAni' ityetatpadam niSkAsya tasthAne mAjine 'kumArakAla 70 rAjyakAla 800 tapakAla 64 kevalI 66 evaM sarvavarSa 1000' etAvAn sandarbho likhitH| 2. ba guNagaNezazcopa0 / 3. ja pa za tatra / 4. pha za dhanAtidharmeNeSTArtha ba dhanapatidharmeNa iSTArtha /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-2, 35] 5. upavAsaphalam 2 187 kRtaH sukhena sthitaH / ekadA caryAmArgeNAgataM zrIdharamuni sthApayitvA nairantaryAnantaraM pRSTavAn dhanapatiH 'matpriyAyAH putraH syAnna vA' iti / so'vocat' atipuNyavAn putro bhaviSyati' iti / tadanu saMtuSTA sA katipayadinaiH putraM lebhe / tadutpattau rAjAdibhirutsAhazcake / sa ca bhaviSyadatta. nAmA sakalakalAkuzalo bhUtvA vavRdhe / ekadA nirdoSApi janmAntarArjitakarmavazAtsA kamalazrIH zreSThinA svgRhaaniHsaaritaa| sA haribala-lakSmImatyAkhyayoH svapitrohe tasthau / tatraiva vaizyavaradatta-manohayoH sutAM surUpAM vavAra dhnptiH| sA bandhudattAkhyasutaM lebhe / sa ca pituH priyaH sarvakalAdhAro yuvA babhUva / pitrA tasya vivAhe kriyamANe sa uktavAn svopArjitadravyeNa vivAhaM kariSyAmi, nAnyatheti pratizayA paJcazatavaNignandanIpAntaraM ccaal| tadgamanaM vibudhya bhaviSyadatto mAtaraM papraccha bandhudattena saha dvIpAntaraM yAsyAmi / sA babhANa sApatnenano citam / tathApi gacchAmItyukte bhANDAbhAve kathaM gamiSyasi / pituH pArzva yAcitvA gRhItvA yAsyAmIti pitunikaTe yyaace| pitA babhANAhaM na jAne, te bhrAtA jAnAti / tadanu tannikaTaM jagAma / tena mAyayA praNamyAvAdi he bhrAtaH, kimityAgato'si / yApana kara rahA thA / eka samaya dhanapati seThake gharapara caryAmArgase zrIdhara muni pdhaare| taba usane unakA paDagAhana karake nirantarAya AhAra diyaa| tatpazcAt usane unase prazna kiyA ki merI patnIke putra hogA athavA nahIM ? uttarameM munine kahA ki hA~, usake atizaya puNyazAlI putra utpanna hogaa| yaha sunakara kamalazrIko bahuta santoSa huaa| tadanusAra use kucha dinoM meM putrakI prApti huI bhii| seThake yahA~ putrakA janma honepara rAjAdikoMne utsAha pragaTa kiyA-utsava mnaayaa| usakA nAma bhaviSyadatta rakhA gyaa| vaha samasta kalAoMmeM kuzala hokara vRddhiko prApta huaa| ___eka samaya seThane nirdoSa honepara bhI usa kamalazrIko gharase nikAla diyaa| taba vaha janmAntarameM upArjita karmake phalako bhogatI huI apane harivala aura lakSmImatI nAmaka mAtA-pitAke gharapara rahI / vahIMpara eka varadatta nAmakA seTha rahatA thaa| usakI patnIkA nAma manoharI thA / inake eka surUpA nAmakI putrI thii| usake sAtha dhanapati seThane apanA vivAha kara liyA thA / usake eka vandhudatta nAmakA putra utpanna huaa| pitAke lie atizaya pyArA vaha putra samasta kalAoM meM pravINa hokara javAna ho gyaa| taba pitA usakA vivAha karaneke lie udyata huA / parantu usane kahA ki maiM apane kamAye hue dhanase vivAha karUMgA, anyathA nahIM; yaha pratijJA karake vaha pA~ca sau vaizyaputroMke sAtha dUsare dvIpako jAnekI taiyArI karane lgaa| usake dvIpAntara jAneke samAcArako jAnakara bhaviSyadattane apanI mA~ se kahA ki maiM bandhudattake sAtha dvIpAntarako jAU~gA / yaha sunakara kamalazrIne kahA ki vaha tumhArA sautelA bhAI hai, isalie usake sAtha jAnA yogya nahIM hai| isapara bhaviSyadattane usase kahA ki sautelA bhAI honepara bhI maiM usake sAtha dvIpAntarako jAU~gA / taba kamalazrIne pUchA ki pU~jIke binA tU kaise dvIpAntarako jAvegA ? isapara bhaviSyadattane uttara diyA ki maiM pitAke pAsase dravya mA~gakara jaauuNgaa| tadanusAra usane pitAke pAsa jAkara usase dravyakI yAcanA kI / parantu pitAne yaha kaha diyA ki maiM nahIM jAnatA hU~, terA bhAI ( bandhudatta ) jAne / tatpazcAt vaha bandhudattake pAsameM gayA / usane kapaTapUrvaka namaskAra karate hue bhaviSyadattase pUchA ki he bhrAta ! tuma kisa kAraNase yahA~ Aye ho ? usane uttara diyA ki maiM 1. 5 mtpriyaayaa| 2. pha yuvA ca babhUva / 3. pha saaptno| 4. za 'gahItvA' nAsti /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 puNyAsravakathAkozam [ 5-2, 35 : bhaviSyadatto'vadattvayA saha dvIpAntaraM yAsyAmi', kiMcidbhANDaM dehi / bandhudatta uvAca mamApi tvaM svAmI kiM nu dravyasya, yAvadiSTaM tAvadgRhANeti bhANDamadatta / tataH sumuhUrte bandhudattena saha cacAla / mArge ekasmin araNye zibiraM vimucya sthitaH sArthaH / ardharAtrau bhillairAgatya zibire gRhyamANe bandhudattAdayaH sarve'pi palAyitAH / bhaviSyadatto yuyudhe, jigAya labdhaprazaMso babhUva / tato bahudhAnyakheTavelApattanaM jagAma sArthaH / tatra prabhAvatyabhidhAprasiddhA vezyA / tasyA grahaNaM dattvA bhaviSyadattastadgRhe tasthau / bandhudatto maulyena gRhItavahitreSu bhANDaM nikSipya vahitrapreraNAvasare bhaviSyadattamAhvApya vahitramAropya tAni prerayAmAsa / dinaantraistilkdviipmvaap| tatra jalakASThasaMgrahArthaM jalayAnapAtrANi sthirIcakAra / tatra kaizcid randhitaM prArabdhaM kaizcijalAdikaM vahine nikSiptaM yadA tadA bhaviSyadatto'TavyAmaTan saro ddsh| tatra sasno jinaM stutavAn tsthau| itaH kASThAdikaM saMgRhya bhuktvA ca jalayAnapreraNAvasare vaNibhiruktaM bhaviSyadatto na dRzyata iti / tadA bandhudatto manasi jaharSa, babhASe cAtra siMhAdibhayamasti, yApayantu vahitrANi / yApiteSu bhaviSyadatta Agatya tAnapazyan mAtRvacanaM smRtvaikatvAdikaM bhAvayannaTavyAM yAvadaTati tAvadvaTataroradho'dhogatAM sopAnapaGakti luloke / tumhAre sAtha dvIpAntarako calanA cAhatA hU~, isake lie tuma mujhe kucha dravya do / isapara bandhudattane kahA ki tuma mere bhI svAmI ho, phira bhalA dravyakI kyA bAta hai ? jitanA dravya tumheM abhISTa ho le lo / yaha kahakara usane bhavipyadattako dhana de diyaa| tatpazcAt vaha zubha muhUrtameM bandhudattake sAtha calA gayA / vaha vyApAriyoMkA samUha mArgameM eka vanake bhItara tambU DAlakara Thahara gayA / taba vahA~ AdhI rAtameM kucha bhIloMne Akara usapara AkramaNa kara diyaa| isase bhayabhIta hokara bandhudatta Adi saba hI bhAga gaye / parantu bhaviSyadattane unake sAtha yuddha karake una sabako jIta liyaa| isase usakI khUba prazaMsA huii| tatpazcAt vaha vyApAriyoMkA saMgha vahudhAnyakheTa velApattanako gyaa| vahA~ eka pramAvatI nAmakI prasiddha vezyA thii| bhaviSyadatta bhAr3A dekara usake gharapara Thahara gyaa| idhara bandhudattane mUlya dekara kucha nAvoMko kharIdA aura unameM dravyako rkkhaa| tatpazcAt usane nAvoMko kholate samaya bhaviSyadattako bulavAkara use nAvake Upara baiThAyA aura taba unheM calA diyaa| kucha dinoM meM vaha saMgha tilaka dvIpameM phuNcaa| vahA~para jala aura IMdhanakA sagraha karaneke lie una nAvoMko roka diyA gyaa| taba kinhIM puruSoMne bhojana banAnA prArambha kiyA to kitane hI nAvoMmeM jalAdiko rakhane lge| jaba idhara yaha kArya cala rahA thA taba bhaviSyadattane vanameM ghUmate hue vahA~ eka sarovarako dekhA / usameM snAna karake vaha jina bhagavAnkI stuti karatA huA vahA~ Thahara gyaa| idhara indhanAdikA saMgraha aura bhojana karake jaba nAvoMke chor3anekA avasara huA taba vaizyoMne kahA ki bhaviSyadatta nahIM dikhatA hai / yaha jAna karake bamdhudattako manameM bahuta harSa huaa| vaha bolA ki yahA~ siMhAdikoMkA bhaya hai, ataeva nAvoMko calane do| nAvoMke cale jAnepara jaba bhaviSyadatta vahA~ AyA taba vaha nAvoMko na dekhakara mAtAke usa vacanakI yAda karane lgaa| tatpazcAt vaha ekatvAdi bhAvanAoMkA vicAra karatA huA usa vanameM kucha Age gayA / vahA~ use eka vaTa 1. ja pha za dvopaantrmaayaasyaami| 2. ja pa va za 'tu' / 3. za AraNye / 4. pha za 'sArthaH' nAsti / 5. pha mAropya pre0 ba mAropitAni / 6. ja bhaviSyadatto maTan / 7. pha stuvan / 8. za tAn pazyan /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-2, 35 ] 5. upavAsaphalam 2 186 jalAzayA yAvadadho'vatarati tAvat kiyadanture bhUmerantaH sthitaM puramapazyattaccodvasem / tadIzAnakoNe sthitaM jinAlayaM vIkSyAtihRSTastadddvAre tasthau jinaM tuSTAva / tadA tatkapATaH svayamevodaghATitaH / tatra paJcAzadadhikazatacApacchriti candrakAntaratnamayIM pratimAmabhIcya prahasitAnano'pUrva caityAlayadarzanakriyAM cakAra / tanmattavAraNe upavizya yAvadAste tAvadanyakathAntaramAsIt / tatkathamityukte'traiva dvIpe pUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNIpurAdvahiH sthitayazodharatIrtha kRtsamavasaraNe'cyutendreNa vidyutprabheNa gaNadharadevaH pRSTaH pUrvabhavasya mama mitraM dhanamitraH kvotpannaH kathaM tiSThatIti / gaNabhRdavAdIdatraiva bharate hastinApure vaizyadhanapati kamalazriyoH putro bhaviSyadatto'jani / saMprati tilakadvIpasthaharipure candraprabhajinAlaye tiSThati / sa ca tatpatyariMjayacandrAnanayoH putra bhaviSyAnurUpAM tatpatipUrvabhavavirodhi kauzikacararAkSasena tatratyarAjAdijanamAraNe rakSitAM pariNIya dvAdazavarSe bandhUnAM' miliSyatIti / tato'cyutendro'mitavegadevaM tatra prasthApayAmAsa bhaviSyadattabhaviSyAnurUpayoryathA parasparaM darzanaM vRkSake nIce uttarottara nIce gaI huI sIr3hiyoMkI eka paMkti dikhI / vaha jaba jalaprAptikI AzA se nIce utarA to use kucha dUra jAnepara bhUmike bhItara sthita eka pura dikhA jo ki vIrAna thA / usake IzAna koNa meM sthita jinAlayako dekhakara use atyanta harSa huaa| vaha usake dvArapara sthita hokara jinendrakI stuti karane lagA / usa samaya usakA banda dvAra svayaM hI khula gayA / usake bhItara Der3ha sau dhanuSa pramANa U~cI candrakAntamaNimaya pratimAko dekhakara usakA mukhakamala vikasita ho utthaa| taba usane apUrva caityAlayakA vidhipUrvaka darzana kiyA / phira vaha usake chajjepara jAkara baiTha gayA / isa prasaMga meM yahA~ eka dUsarI kathA prApta hotI hai jo isa prakAra hai isI jambUdvIpa ke pUrvavideha meM puSkalAvatI dezake bhItara puNDarIkiNI purI hai / usake bAhira yazodhara tIrthaMkarakA samavasaraNa sthita thA / vahA~ vidyutprabha acyutendra ne gaNadhara devase pUchA ki merA pUrvajanmakA mitra dhanamitra kahA~ utpanna huA hai aura kisa prakArase hai ? gaNadhara boleisI jambUdvIpa bhItara bharata kSetra meM eka hastinApura nAmakA nagara hai / vahA~ vaizya dhanapati aura kamalazrI dampati rahate haiM / vaha ina donoMke bhaviSyadatta nAmakA putra utpanna huA hai / isa samaya vaha tilaka dvIpake bhItara sthita haripurameM candraprabha jinAlaya meM sthita hai / ukta haripurake rAjAkA nAma ariMjaya aura rAnIkA nAma candrAnanA thaa| inake eka bhaviSyAnurUpA nAmakI putrI thI / eka kauzika nAmakA pUrva bhavakA tApasa usa nagarake svAmIkA zatru thA jo marakara rAkSasa huA thA / usane vahA~ ke rAjA Adi saba janoMko mAra DAlA thA / eka mAtra bhaviSyAnurUpA hI aisI thI jisakI ki usane rakSA kI thI / bhaviSyadatta isa rAjaputrIke sAtha vivAha karake bAraha varSoM meM kuTumbI janoMse milegA / gaNadhara ke isa uttarako sunakara usa acyutendrane vahA~ amitavega nAmaka devako bhejate hue use yaha Adeza diyA ki bhaviSyadatta aura bhaviSyAnurUpAkA jisa prakAra se sammilana ho sake, aisI vyavasthA karo / tadanusAra ukta devane vahA~ jAkara dekhA to vaha bhaviSya - 1. za taccoddhasam / 2. pa vIkSya atihRSTassan dvAre za vIkSastataH dvAre / 3. za vodghaTitaH / 4. japaphazacApochati / 5. ba mokSya / 6. va za virodha / 7. pa rakSatAm pha rakSitA tAM / 8 pa ba zavarSe bandhUnAm / 9. ba melayiSyatIti /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 puNyAtravakathAkozam [5-2, 35: bhavati tathA kuru' iti / sa tatra gatvA taM nidritaM draSTavA bhaviSyadatto yatra pazyati tatredaM vAkyaM likhitvA jgaam| kiM tadvAkyam / bhaviSyadatta etatpurapayariMjaya-candrAnanayorutpannAM bhaviSyAnurUpAM ekAmeva rAjabhavane rAkSasena rakSitAM pariNIya dvAdazavarSeH vandhUnAM miliSyatIti / etad dRSTvA bhaviSyadatto rAjabhavanaM jagAma / gaveSayannapavarakAntargavAkSajAlena kanyAmapazyat / bhaviSyAnurUpe dvAramudghATayetyukte sodghATayAJcakAra / tadanu tvaM ka ityukte sos. vocatkazcidvaizyaputro'haM mArge gacchannAgata iti / tayA tanmajanabhojanAdyanantaramavAdi, he yuvanatratya rAjAdijanAn kazcidrAkSaso mArayitvA mAM rakSati sma / imAni vicitrarUpANi mama preSaNakaraNe samaya' gataH / imAni me bhojanAdinA samAdhAnaM kurvanti / so SaNmAseSu SaNmAseSvAgatyAvalokya gacchatyagre saptamadine prAgamiSyati / yAvatsa nAgacchati tAvad gaccheti / sa tatpratApaM pazyAmi, na gacchAmItyuktvA'sthAt / sApi svakanyAvratena tasthau / Agato rAkSasastaM vilokya ttpaadyorlgnH| kanyAmadatta tvabhRtyo'haM smaraNe AgacchAmIti bhaNitvA svarlokaM gataH / bhaviSyadattabhaviSyAnurUpe tatra sukhena tsthtuH| itaH kamalazrIH sutaM smRtvA duHkhinI jo duHkhavinAzArtha suvratArjikAsakAze zrI datta so rahA thaa| taba usane jahA~parabhaviSyadatta kI dRSTi pahu~ca sakatI thI vahA~ ( khittike Upara ) yaha vAkya likha diyA-bhaviSyadatta isa purake svAmI ariMjaya aura candrAnanAkI putrI bhaviSyAnurUpAke sAtha, jo eka mAtra isa rAjabhavana meM rAkSasake dvArA rakSita hai, apanA vivAha karake bAraha varSoM meM jAkara apane kuTumbI janoMse milegA / yaha likhakara vaha vApisa calA gayA / isa lekhako dekhakara bhaviSyadatta rAjabhavanameM gyaa| vahA~ khojate hue usane zayanAgArake jharokhese jaba usa kanyAko dekhA taba vaha bolA ki he bhavipyAnurUpe ! dvArako kholo| isapara usane dvArako khola diyA / tatpazcAt kanyAne usase pUchA ki tuma kauna ho ? usane uttarameM kahA ki maiM eka vaizya putra hU~ aura mArgameM jAte hue yahA~ AyA huuN| tatpazcAt vaha bhaviSyadattako snAna va bhojana Adi karAkara usase bolI ki kisI rAkSasane yahA~ke rAjA Adi samasta janoMko mArakara kevala merI rakSA kI hai| vaha merI sevAke lie ina vicitra rUpoMko dekara calA gayA hai| ye rUpa bhojanAdike dvArA merA samAdhAna karate haiN| vaha chaha chaha mAsameM yahA~ Akara mujhe dekha jAtA hai / aba Age vaha sAtaveM dinameM yahA~ aavegaa| vaha jabataka yahA~ nahIM AtA hai taba taka tuma yahA~se cale jaao| yaha sunakara usane kahA ki maiM nahIM jAtA hU~, usake pratApako dekhanA cAhatA huuN| yaha kahakara vaha vahIMpara Thahara gayA / bhaviSyAnarUpA bhI apane kanyAvatake sAtha-apane zIlako surakSita rakhatI huI-sthita rhii| samayAnusAra vaha rAkSasa vahA~ AyA aura bhaviSyadattako dekhakara usake pairoMmeM par3a gyaa| tatpazcAt vaha use ukta kanyAko dekara bolA ki maiM ApakA dAsa hU~, jaba Apa merA smaraNa kareMge taba maiM AyA karU~gA; yaha kahakara vaha svargalokako calA gyaa| bhaviSyadatta aura bhavipyAnurUpA donoM sukhapUrvaka vahIMpara sthita rahe / udhara bhaviSyadattakI mAtA kamalazrI putrakA smaraNa karake bahuta dukhI huii| usane isa 1.pa kUvanti zakUvite / 2. jaba gatvA bhaviSyadatto za gatvA taM ninidritaM draSTA bhaviSyadatto / 3. za pazyati tatra bhitto tatredam / 4. ja pa ba varSe bandhUnAm / 5. pa pha zadegdyanantaraM sAvAdi / 6. ja yuvastaatya, pha yuvannatra / 7. za imAni citra / 8.pha prekSaNa / 9. za saptadine / 10. za tvadarbhahama /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. upavAsaphalam 2 161 : 5-2, 35 ] paJcamIvidhAnamAdAya tiSThantI' sthitA / ito dvAdazavarSAnantaraM bhaviSyAnurUpA tamapRcchadyathA mama ko'pi nAsti tathA tavApi kiM ko'pi nAsti / tenAbhANi hastinApure pitrAdayaH santi / tatra gamanopAyaH ka ityukte bhaviSyadattaH sArIbhUtaratnarAzi samudrataTe cakAra / dhvajamukhya divA tayA saha tatra tiSThati / katipayadinaiH sa bandhudatto caurApahRtadravyo vahitrANi pASANai: pUrayitvA vyAghuTitastena pathA gacchan dhvajopetaM ratnapuJjamAvIdayaM tatrAgato bhaviSyadattaM dadarza / mAyayA mahAzokaM cakAra vavAda ca 'dUraM gateSu vahitreSu tvAmapazyan mUcchito'tiduHkhI jAto vahitrANi vAyuvazena na vyAghuTante / tato gato'haM tatphalaM prAptaH' iti / tatastaM saMbodhya sarvAn puramavIvizat / bhojanAdinA teSAM pathazrame'pahAre sati ratnairvahitrANi vibhRtya bhaviSyAnurUpAM vahitramAropya svayaM yadArohati tadA tayoktaM he nAtha, garuDodgAramudrikAM ratnapratimAM ca vyasmaramiti / tato bhaviSyadattastadarthe [ thaM ] vyAghuTe / tadA bandhudatto'ho yadvahitre yad dravyamasti tattasyaiva mamAnayA kanyayAnena dravyeNa ca pUryate iti bhaNitvA tAni prerayAmAsa / tadA sA mUcchitAtibahuzokaM cakre / tasminnavasare bandhudattenAnekaprakAravikArairupasarge kriyamANe sAtmanaH kriyAM kriyamANAmavalokya' bhaviSyAnurUpA trastA dukhako naSTa karaneke lie sutratA AryikAke pAsa jAkara paJcamIvratake vidhAnako grahaNa kara liyA aura taba vaha isa vrata kA pAlana karatI huI sthita rahI / idhara bAraha varSoMke bItane para bhaviSyAnurUpAne bhaviSyadattase pUchA ki jisa prakAra mere koI bandhujana nahIM hai usI prakAra Apake bhI kyA koI nahIM hai ? isapara bhaviSyadattane kahA ki hastinApura meM mere pitA Adi kuTumbI jana haiM / taba bhaviSyadattA bolI ki vahA~ jAnekA upAya kyA hai ? isapara bhaviSyadattane samudra ke kinArepara zreSTha ratnoM kI rAzi kI / phira vaha dhvajAko phaharAkara dinameM bhaviSyAnurUpA ke sAtha vahIM rahane lagA / kucha hI dinoM meM vaha bandhudatta lauTakara vahA~ AyA / usake saba dhanako mArga meM coroMne lUTa liyA thA / ataeva vaha nAvoM ko pattharoMse bhara kara lAyA / mArga meM jAte hue usane dhvajAke sAtha ratnasamUhako dekhA / use dekhakara vaha yahA~ AyA to dekhatA hai ki bhaviSyadatta baiThA huA hai / taba vaha bhaviSyadatta ke sAmane pase paripUrNa mahAn zokako pradarzita karate hue bolA ki jaba naukAe~ bahuta dUra calI gaIM taba vahA~ tumako na dekhakara mujhe mUrchA A gii| usa samaya mujhe atizaya duHkha huA / maiMne naukAoMko vApisa le AnekA prayatna kiyA, parantu pratikUla vAyuke kAraNa ve vApisa nahIM A sakIM / isa prakAra mujhe bAdhya hokara Age jAnA pdd'aa| usakA phala bhI mujhe prApta ho cukA hai - kamAyA huA saba dhana coroM dvArA lUTa liyA gayA gayA hai / yaha sunakara bhaviSyadatta bandhudatta ko samajhA bujhAkara una sabako nagarake bhItara le gayA / vahA~ usane bhojanAdike dvArA una sabake mArgazramako dUra kiyA / phira usane nAvoMko una ratnoMse bharakara bhaviSyAnurUpAko nAvake Upara baiThAyA / tatpazcAt jaba vaha svayaM bhI nAvake Upara car3hane lagA taba bhaviSyAnurUpAne kahA ki he nAtha ! maiM garuDodgAra aMgUThI aura ratnamaya pratimAko bhUla AI hU~ / tatra bhaviSyadatta unako leneke lie vApisa gayA / idhara bandhudattane 'aho, jisakI nAvameM jo dravya haiM vaha usakA hI hai' mere lie to yaha kanyA aura yaha dravya paryApta haiM; yaha kahate hue una nAvoMko chur3avA diyA / 1. pazamAdAya yAvattiSThantI / 2 ja puMjamabhavISya, pa ba puMjamavIkSya, za puMjamavIkSata / 3. ba zramamapahAre [ zrame'pahRte ] / 4. ja va vyAjaghuTe / 5. ja pa kanyayA tena / 6. za prakAravikAravikArai / 7. ja sarge kriyamANemavalokya pa rupasarge kriyamANamavalokya | O
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 puNyAtrakathAkozam [ 5-2,35 : ayaM mahApApI kadAcidbalAtkAreNa zIlakhaNDanaM karoti tadA virUpamiti cintayantI samudra' nikSepaNaM dadhyau / tadAsanakampena jaladevatAgatya vahitrANi nimajjituM lagnA / tadA sa bhItastUSNIM sthito'nyavaNigbhiH he mahAsati, kSamasva kSamasveti kSamitA / saiva yathA zRNoti tathA jaladevatayoktaM he sundari, tava patinA mAsadvayena saMyogo bhaviSyati, mA duHkhaM kurviti / tataH sA mUkIbhUya tasthau / katipayadinaiH svapuraM pravizya bandhudattaH pitaraM pratyavadadahaM tilakadvIpamAm / tatra haripureza bhUpAla surUpayorutpanneyaM kanyA / rAjA saparivAro vanakrIDArthamaTavImaidahamapi tena gataH / tatrAtiraudraH siMho rAzaH saMmukhamAgataH / taM dRSTvA naSTaH parijano mayA sa hata iti' rAjA tuSTaH kanyAM mahyam adatta / mayA pariNayanArthaM tavAntikamAnItA / iyaM pitrorviyogena mUkIbhUtvA tiSThati / yajjAnAsi tatkuru / tato dhanapatyAdayo nAnAprakAraistAM saMbodhayantastasthuH / sA kathamapi na vakti / kamalazrIrAgatya bandhudattasyAziSAM' nikSipyApRcchadbhaviSyadattasya zuddhim / sa bahudhAnyakheTe prabhAvatIgRhe tiSThatIti vavAda / tato'tiduHkhitA babhUva / tatraikadAgataM vinayaMdhara kevalinaM papraccha bhaviSyadattaH kadAgamiSyati / tenoktaM mAse AgamiSyati, tataH kamalazrIH saMtutoSa / * yaha dekhakara bhaviSyAnurUpA mUcchita ho gii| usa samaya usane bahuta pazcAttApa kiyaa| isa avasarapara jaba bandhudattane aneka prakArake vikAroMko karake usake Upara upasarga karanA prArambha kiyA taba bhaviSyAnurUpA bandhudattake dvArA apane prati kiye jAnevAle isa durvyavahArako dekhakara bahuta dukhI huii| usane vicAra kiyA ki yaha mahA pApI hai, yadi kadAcit isane balAtkAra karake mere zIlako khaNDita kara diyA to yaha ayogya hogA; yaha socate hue usane apane Apako samudra meM DAla denekA vicAra kiyA / taba Asanake kampita honese jaladevatAne Akara una nAvoMko DuvAnA prArambha kara diyA / taba bandhudatta bhayabhIta hokara khAmoza rahA / parantu anya vaizyoMne he satI ! kSamA kara kSamA kara, yaha kahate hue usase kSamA kraaii| phira vaha jaladevatA kevala vahI jisa prakArase suna sake isa prakArase bolA ki he sundarI ! terA patike sAtha saMyoga do mAsa meM hogA, tU duHkha mata kara / tabase bhaviSyAnurUpAne mauna le liyA / kucha dinoM meM jaba vaha bandhudatta apane nagarake bhItara pahu~cA taba vaha pitA se bolA ki maiM tilaka dvIpako gayA thA / usa dvIpameM sthita haripurake rAjA bhUpAla aura rAnI surUpAkI yaha kanyA hai / rAjA parivAra ke sAtha vanakrIr3Ake lie vanameM gayA thA, usake sAtha maiM bhI gayA thA / vahA~ rAjAke sAmane atizaya bhayAnaka siMha AyA / use dekhakara parivAra ke loga bhAga gaye / tatra maiMne usa siMhako mAra DAlA / isase rAjAne santuSTa hokara mujhe yaha kanyA dI hai| maiM use vivAha ke nimitta Apake pAsa lAyA hU~ / isane mAtA-pitA ke viyoga meM mauna le liyA hai| aba Apa jaisA ucita samajheM, kareM / tatra dhanapati seTha Adine use aneka prakAra se samajhAnekA prayatna kiyA / kintu vaha kisI bhI prakArase nahIM bolI / kamalazrIne Akara bandhudattako AzIrvAda dete hue usase bhaviSyadattake viSaya meM pUchA / uttara meM usane kahA ki vaha bahudhAnyakheTameM prabhAvatI vezyA ke ghara meM sthita hai / yaha sunakara kamalazrIko bhArI dukha huA / eka samaya vahA~ vinayaMdhara kevalI Aye / taba kamalazrIne unase pUchA ki bhaviSyadatta kaca AvegA ? kevalone uttara diyA ki vaha eka mAsameM A jAvegA / isase kamalazrIko santoSa huA / 1, 1. ja pa ka zantI sAtmanaH samudre / 2 ja 'mAyam pa pha za mAyAm / 3. ja ba sa hataM iti za saha sthita iti / 4. japa baza mahyaM datta [ mahyamadAt ] / 5. pha 'na' nAsti / 6. ja syAzeSAM /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-2, 35] 5 upavAsaphalam 2 163 ito bhaviSyadatto mudrikAdikamAnIya tAmapazyan mUcchito mahatA kaSTenonmUJchito bhUtvA vastusvarUpaM bhAvayan rAjabhavana eva tsthau| mAsadvayAnantaraM punaracyutendreNa manmitraM kathaM tiSThatIti cintitam / tadavasthAM vibudhya tadanu sa mANibhadradevaM tatra prasthApayAmAsa 'bhaviSyadattaM tanmAtRgRhaM naya' iti / tatastena divyavimAnamadhyAropya vicitraratnAdibhiH rAtrau nItvA haribalagRhadvAre vyvsthaapitH| sa ca mAtAmahAdInAM saMtoSamutpAdya bhaviSyAnurUpA vArtAmapRcchat / kamalazriyA svarUpe nirUpite prAtarmudrikAM tasyA darzayeti mAtaraM tadantikaM prasthApya svayaM rAjabhavanaM yayau, rAzastavRttAntamacIkathat / rAjA tamapavarakAntaM nidhAya dhanapatim , bandhudattena gatavaNijo bandhudattamapyAhUya pRSTavAn bhaviSyadattazuddhim / bandhudatto'kathayat bahudhAnyakheTe prabhAvatIgRhe tiSThati / sahagatavaNigbhiryathAvatkathite dhanapatiravata ete bandhudattaM na sahante, etadvacanaM na pramANamiti / tato rAjA bhaviSyadatta, AgacchetyuktavAn / tadA'pavarakAnnirgatya rAjAnaM pitaraM ca nanAmopaviveza, sabhAntarAle yathAvadvattamacIkathaJca / tadanu narezo dhanapati bandhudattaM ca kArAyAM cikSepa, bhaviSyadatto mocayati sma / rAjA bhavipyAnurUpAM mudrikAdarzanena paterAgamanaM vibudhya pulakitazarIrAM spaSTAlApAM svabhavanamAnIya tayA idhara bhaviSyadatta mudrikA Adiko lekara jaba vahA~ AyA to vaha bhaviSyAnurUpAko na dekhakara mahAn dukhase mUrchita ho gyaa| phira jisa kisI prakArase saceta honepara vaha vastusthitikA vicAra karatA huA usa rAjabhavanameM hI sthita ho gayA / taba do mAsake pazcAt usa acyutendrane 'vaha merA mitra kisa prakArase avasthita hai' isa prakAra apane mitrake viSayameM phirase vicAra kiyaa| usakI pUrvokta avasthAko jAnakara acyutendrane vahA~ mANibhadra devako bhejate hue use bhaviSyadattako usakI mAtAke ghara le jAnekA Adeza diyaa| tadanusAra vaha deva use rAtrike samaya divya vimAnameM baiThAkara aneka prakArake ratnAdikoMke sAtha le gayA aura haribalake dvArapara pahu~cA AyA / vahA~ pahucakara bhaviSyadattane apane nAnA Adiko santuSTa karake bhaviSyAnurUpAkI bAta puuchii| taba apanI mAtA kamalazrIse vastusthitiko jAnakara usane use aMgUThI dete hue kahA ki ise prAtaH kAlameM bhaviSyAnurUpAke pAsa le jAkara usako dikhlaao| sAtha hI usane svayaM rAjabhavana meM jAkara bhaviSyAnurUpAke ukta vRttAntako rAjAse kahA / isapara rAjAne use eka koTharIke bhItara rakhakara dhanapati, bandhudattake sAtha dvIpAntarako gaye hue vaizyoM aura svayaM bandhudattako bhI bulAkara unase bhaviSyadattake sambandhameM pUcha-tAcha kii| taba bandhudattane kahA ki vaha bahudhAnyakheTameM prabhAvatI vezyAke ghara meM hai| tatpazcAt jaba bandhudattake sAtha gaye hue una vaizyoMne rAjAse yathArtha vRtAnta kahA taba dhanapati seTha bolA ki ye loga bandhudattake sAtha IrSyA karate haiM, isalie inakA vacana pramANa nahIM hai / yaha sunakara rAjAne usa bhaviSyadattase kahA ki he bhaviSyadatta ! aba tuma bAhira A jaao| tava bhaviSyadatta koTharIse bAhira AyA aura rAjA evaM pitAko praNAma kara vahA~ baiTha gyaa| tatpazcAt usane sabhAke madhyameM usa samasta ghaTanAko yathArtharUpameM kaha diyaa| isase rAjAne dhanapati seTha aura bandhudatta ina donoMko hI kArAgArameM rakha diyaa| parantu bhaviSyadattane unheM usase mukta karA diyaa| udhara bhavipyAnurUpAne jaba kamalazrIke pAsa usa aMgUThIko dekhA taba bhavipyadattake Agamanako jAnakara usakA zarIra romAMcita ho gyaa| taba vaha spaSTa-bhASiNI ho 1. pha 'tatra' nAsti / 2. za ratnAbhiH / 3. pha kArAgArAyAM /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 puNyAtrakathAkozam [ 5-235 : svaputryA surUpayA ca pariNAyyArdharAjyamadatta / tato bhaviSyadatto rAjA tAbhyAM bhogAnanubhavan pitrAdInAM bhaktiM kurvan sukhena tasthau / ekadA bhaviSyAnurUpA devI garbhasaMbhUtau dohalake haripuracandraprabhajinAlayadarzanamabhilalASa / bharturna nirUpayati saMklezabhayAtsvayaM tadaprAptyA kRzA babhUva / tadA kazcidvidyAdharaH samAgatya tAM nanAma, avadat - ehi, haripuracandraprabhanAthajinAlayaM draSTumiti / tadA bhUpAla bhaviSyadatta-bhaviSyAnurUpAdayo bhavyAstatra jagmuH / aSTadinAni tatprabhRtitatratyajinAlayAnAM pUjAM vidhAya svapurAgamanAvasare tatra gaganagatinAma - cAraNo'vatIrNaH / sarve vavandire / tato bhaviSyadattaH pRcchati sma - - he mune, akasmAdayaM bhaviSyAnurUpAM natvAtra kimityAnItavAniti / munirAha - traiAryakhaNDe pallavadeze kAmpille rAjA mahAnando devI priyamitrA mantrI vAsavo bhAryA kezinI putrau vaGkasuvaGkau putrI agnimitrA / sA agnimitranAmapurohitAya dattA / taM purohitaM prAbhRtena samaM kasyacidbha pasya nikaTe prasthApayati sma rAjA / sa ca bahUni dinAni nAgacchatIti sacinto nRpastatraikadAgataM sudarzanamuniM papracchAgnimitraH ki nAgacchati / gii| rAjAne use rAjabhavana meM bulAkara usake sAtha tathA apanI putrI surUpAke sAtha bhI bhaviSyadattakA vivAha kara diyaa| sAtha hI usane bhaviSyadatta ke lie apanA AdhA rAjya bhI de diyA / tatpazcAt rAjA hokara vaha bhaviSyadatta apanI donoM patniyoM ke sAtha sukhAnubhavana karatA huA sukhapUrvaka rahane lagA / vaha pitA Adi gurujanoMkA nirantara bhakta rahA / kucha samaya ke pazcAt bhaviSyAnurUpAke garbhAdhAna honepara use dohala ke rUpameM haripura meM sthita candraprabha jinAlayake darzana kI icchA utpanna huI / parantu usane patiko saMkleza honeke bhayase usase apanI icchA nahIM pragaTa kI / ukta icchAkI pUrti na ho sakanese vaha svayaM kRza hone lagI / usa samaya kisI vidyAdharane Akara use namaskAra karate hue kahA ki haripurastha candraprabhajinAlayakA darzana karaneke lie calo / taba bhUpAla rAjA, bhaviSyadatta aura bhaviSyAnurUpA Adi bhavya jIva ukta jinAlayakA darzana karane ke lie haripura gaye / vahA~ una sabhIne ATha dina taka usa candraprabha jinAlayako Adi lekara vahA~ ke saba hI jinAlayoM kI pUjA kii| pazcAt jaba ve apane nagarako vApisa Ane lage taba AkAza mArgase eka gaganagati nAmaka cAraNa muni nIce Aye / unakI sabane bandanA kI / pazcAt bhaviSyadattane pUchA ki he sAdho ! yaha vidyAdhara akasmAt bhaviSyAnurUpAko namaskAra karake yahA~ kyoM AyA hai ? muni bole isI AryakhaNDa meM pallava dezake bhItara kAmpilla nagara meM mahAnanda nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI patnIkA nAma priyamitrA thA / usake vAsava nAmakA mantrI thA / mantrIkI patnIkA nAma kezinI thA / inake vaMka aura suvaMka nAmake do putra tathA agnimitrA nAmakI eka putrI thI / mantrIne usakA vivAha agnimitra nAmaka purohita ke sAtha kara diyA thA / eka samaya isa purohitako rAjAne kucha upahAra ke sAtha kisI rAjA ke pAsa bhejA / usake jAneke pazcAt bahuta dina bIta gaye the, parantu vaha vApisa nahIM AyA thA / isase rAjAko bahuta huI / eka samaya vahA~ sudarzana munikA zubhAgamana huA / taba rAjA I 1. ja pa ba za0 bhogAnubhavan / 2. ja tatrAmitagatigaganagatinAmAcAraNau'vatIrNI pha ba tatrAmitagatigaganagatinAmA cAraNau avatIrNa za tatrAmitagatigaganagatinAmA cAraNo'vatIrNA / 3. ja 'munirAha' etasya sthAne asya kathA ||' evaMvidho'sti pAThaH /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ :5-2, 35] 5. upavAsaphalam 2 195 muniravadat tatprAbhRtaM tena vezyayA bhkssitm| bhayAnnAgacchati / tathApi paJcarAtre AgamiSyati / tadA tamAgataM savanitaM bandigRhe nikSiptavAn raajaa| tatkArAgArAvAsaM vilokya suvaGkaH sudarzanamunipArzve dIkSitaH, kezinI suvratArjikAnte / Ayurante suvaGkaH saudharmenduprabhanAma devo'jani / kezinI tatraiva raviprabhadevo jAtaH / atraiva vijayA) dakSiNazreNyAmambaratilakapurezapavanavegavidyudvegayorinduprabhaH saudharmAdAgatya manoveganAmA suto bhUt / pravRddhaH sannekadA siddhakUTaM gataH / tatra jinavandanAnantaraM cAraNaM natvA dharmazruteranantaraM svAtItabhavAn pRSTavAn / muniH kathitaprakAreNaiva kathitavAn / punaH so'prAkSInmama jananIcaraH raviprabhaH vAste iti / so'vocadbhaviSyAnurUpAdevIgarbhe tiSThati, sApi hArapuracandraprabhajinAlaye darzanavAJchyA vartate iti zrutvA so'yaM manovego garbhasthamAtRcarajIvavyAmohenAtrAnItavAniti nirUpya munirgaganena gato bhaviSyadattAdayaH svapuramAjagmuH / bhaviSyAnurUpA krameNa suprabhakanakaprabhasomaprabhasUryaprabhAkhyAna putrAn lebhe / surUpA dharaNipAlaM sutaM" dhAriNI sutAM cAlabhata / suprabhAdIna zikSayan bhaviSyadattaH saMtiSThate sma / agnimitrake vApisa na AnekA kAraNa puuchaa| munine uttarameM kahA ki usane usa upahArako vezyAke sAtha khA DAlA hai| isIlie vaha bhayake kAraNa vApisa nahIM AyA hai| phira bhI aba vaha pA~ca dinameM yahA~ A jaavegaa| tatpazcAt usake vApisa Anepara rAjAne use aura usakI patnIko bhI kArAgArameM banda kara diyaa| unheM kArAgArameM sthita dekhakara suvaMkane sudarzana munike pAsa dIkSA grahaNa kara lI tathA suvratA AryikAke samIpameM kezinIne bhI dIkSA le lii| survaka Ayuke antameM zarIrako chor3akara saudharma svargameM induprabha nAmakA deva huA aura vaha kezinI usI svarga meM raviprabha nAmakA deva huii| isI vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNimeM eka ambaratilaka nAmakA nagara hai| usameM pavanavega nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma vidyudvegA thaa| vaha induprabha deva saudharma svargase cyuta hokara inake manovega nAmakA putra huaa| vaha vRddhiMgata hokara eka samaya siddha kUTake Upara gayA thaa| vahA~ jAkara usane jina bhagavAnkI vandanA kii| tatpazcAt usane cAraNa muniko namaskAra karake unase dharmazravaNa kiyA / antameM usane unase apane pichale bhavoMke sambandhameM pUchA / jaisA ki pUrva meM nirUpaNa kiyA jA cukA hai tadanusAra hI munine usake pUrva bhavoMkA nirUpaNa kara diyaa| phira usane unase pUchA merI mAtAkA jIva jo raviprabha deva huA thA vaha isa samaya kahA~para hai ? muni bole ki vaha isa samaya bhaviSyAnurUpA rAnIke garbhameM sthita hai / usa bhaviSyAnurUpAke isa samaya haripurastha candraprabha jinAlayake darzana karane kI icchA hai / yaha sunakara vaha yaha manovega vidyAdhara garbha meM sthita apane mAtAke jIvake mohase bhaviSyAnurUpAko yahA~ le AyA hai| isa prakAra nirUpaNa karake ve cAraNa muni AkAzamArgase cale gye| idhara bhaviSyadatta Adi saba apane nagarameM A gye| bhavipyAnurUpAke kramazaH suprabha, kanakaprabha, somaprabha aura sUryaprabha nAmake putra utpanna hue| dUsarI patnI surUpAke dharaNipAla nAmakA putra aura dhAriNI nAmakI putrI utpanna huI / taba bhaviSyadatta suprabha Adi una putroMko zikSA dete hue sthita thA / 1. ja pha vezyayA saha bhakSitaM / 2. ja saudhrmedreHprbh| ba saudharmenduprabhA / 3. pa devIgRhe / 4. ja sopi / 5. ja pa pha za darzana vAMchAM / 6. ja sUryaprabhAdyAlalebhe pa sUryaprabhASyAputrAnllebhe / 7. za surUpA surUpaM dharaNIpAlasutaM ja pa pha surUpA dharaNipAlasutaM /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyarader kozam [ 5-2, 35 : ekadA tatpurodyAnaM vipulamativipulabuddhI bhaTTArakau samAgatau / vanapAlakAdvibudhya bhUpAlAdayo vanditumAduH / abhivandya dharmazravaNAnantaraM bhaviSyadatto'pRcchat sva-bhaviSyAnurUpayoH puNyAtizayahetuM tathA parasparaM snehasya cAcyutendrasya svasyopari snehasya cAriMjayasya rAjasya (?) rAkSasasya vairahetuM svasya bhaviSyAnurUpAyA upari mohasya kamalayo daurbhAgya hetum / vipulamatiH kathayati sma - zratraiva dvIpe airAvatArthakhaNDe surapure rAjA vAyukumAro devI lakSmImatI mantrI vajraseno bhAryA zrIH / tadduhitA kIrti senA vajrasenena svabhAgineyAya dattA / sa tAM necchatIti svapiturgRhe zrIpaJcamIvidhAnaM kurvatI tasthau / tatraiva vaizyo'tIvezvaro dhanadatto bhAryA nandibhadrA putro nandimitraH / te dhanadattAdayo mithyAdRSTayo'parajainavaizyadhanamitreNa saMbodhyANuvratAni grAhitAH / ekadA grISme'nekopavAsapAraNAyAM gharmajalenArdrIbhUtasarvAGgaM samAdhiguptamuni nandibhadrA vilokya jugupsAM cakre / tatra durbhaganAmakarmArjati sma / sa nandimitraH samAdhiguptamunivarAnte tapasAcyutendro'jani / kIrtisenA zrIpaJcamyA udyApanaM kRtvA tatpurabahirvRkSa koTare sthitaM tameva samAdhiguptamuniM vandituM pitrA samaM vibhUtyA jagAma / tanmArge kauzikanAmA tApasaH paJcAgniM sAdhayan sthitaH / sa kenacitprazaMsito vajraseno'yaM mUrkhaH pazuprakhyaH prazaMsArho na bhavatIti nininda / tadA tApaso'tyantakupito'pi kiM 196 eka dina usa nagara ke udyAnameM vipulamati aura vipulabuddhi nAmake do muni Akara virAjamAna hue | vanapAlase unake zubhAgamanako jAnakara bhUpAla rAjA Adi unakI vandanA ke lie gaye / sabane vandanA karake unase dharmazravaNa kiyA / tatpazcAt bhaviSyadattane unase apane aura bhaviSyAnurUpA ke vizeSa puNya, donoMke pArasparika sneha, acyutendra ke dvArA apane Upara pragaTa kiye gaye sneha, rAjA ariMjaya aura rAkSasake vaira, bhaviSyAnurUpA ke Upara vidyamAna apane moha aura kamalazrI ke durbhAgyake bhI kAraNako pUchA / tadanusAra vipulamati bole- isI dvIpake airAvata kSetrastha AryakhaNDa meM surapura nAmakA nagara hai / usameM vAyukumAra nAmakA rAjA rAjya karatA thA | rAnIkA nAma lakSmImatI thA / isa rAjA ke vajrasena nAmakA mantrI thaa| usakI patnIkA nAma zrI aura putrIkA nAma kIrtisenA thA / vajrasenane isa putrIkA vivAha apane bhAnajeke sAtha kara diyA thA / parantu vaha use nahIM cAhatA thA / isalie vaha apane pitAke gharapara hI rahatI huI zrI paJcamI (zrutapaJcamI) vratakA pAlana kara rahI thii| usI nagara meM eka dhanadatta nAmakA atizaya dhanavAn seTha rahatA thA / usakI patnIkA nAma nandibhadrA thA / unake eka nandimitra nAmakA putra thA / ve dhanadatta Adi mithyAdRSTi the | unheM dhanamitra nAmake eka dUsare jaina seThane samajhAkara aNuvrata grahaNa karA diye the / eka dina grISma Rtu aneka upavAsoMko karake samAdhigupta muni pAraNA ke lie Aye the / unakA saba zarIra pasIne se tara ho rahA thA / unako dekhakara nandibhadrAko ghRNA utpanna huI / isase usake durbhaga nAmakarmakA bandha huA / udhara usakA putra nandimitra inhIM samAdhigupta munirAja ke samIpameM tapazcaraNa karake acyuta svargakA indra huA thA / kIrtisenA zrutapaJcamItratakA udyApana karake nagarake bAhira vRkSa ke khote meM sthita unhIM samAdhigupta munikI vandanA ke liye vibhUtipUrvaka pitA ke sAtha jA rahI thI / usa mArga meM eka kauzika nAmakA tApasa paJcAmi tapa kara rahA thA / usakI jaba kisIne prazaMsA kI taba vajrasenane kahA ki yaha mUrkha pazuke samAna ajJAnI hai, vaha prazaMsA ke yogya nahIM hai; isa prakAra vajrasenane usakI nindA kI / isase usa tApasako krodha to 1 ba rAjasyu / 2 ja pa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ :5-2, 35 ] 5. upavAsaphalam 2 197 citkrtumshktH| sa tu tUSNIM sthitH| taM kupitaM jJAtvA dhanamitrakIrtisenAbhyAM priyavacanairupazAnti niitH| sa dhanamitraH kIrtisenAkRtapaJcamyupavAse'tyantaM mumoda tAM prshshNs| sadhanadatto mRtvA dhanapatiH zreSThI jAto nandibhadrA kamalazrIrjAtA vajraseno'rijayo'bhUta. kauziko rAkSaso babhUva / dhanamitro jaino'pi pariNAmavaicitryAdvirodhako bhUtvA mamAra / tathApyupavAsAnumodajAtapuNyena tvaM jAto'si, kIrtisenA bhaviSyAnurUpAbhUditi snehAdikAraNaM nirUpitam / vicArya gRhANeti (?) sa kIrtisenAyAH bhartA bandhudatto'bhUditi kathitestotabhavasvarUpe bhaviSyadatto jaharSa, tadvidhAnavidhikramaM tadudyApanakramaM ca pRcchati sma / muninA kathitastatkramaH samayAnantarameva nAgakumArakathAyAM kathito jJAtavyo'yaM tu vizeSaH nAgakumArakathAyAM zuklapaJcamyAmupavAsaH kathito'yaM kRSNapaJcamyAmiti / iti zrutvA bhaviSyadatto vanitAdiyuktastadvidhi svIkRtyAnuSTAyodyApanaM kRtvA bahukAlaM rAjyaM vidhAya svanandanasuprabhAya rAjyaM vitIrya vahubhiH pihitAsravAntike dIkSito dhanapatirapi / kamalazrIbhaviSyAnurUpAdayaH suvratArjikAsakAze dIkSitAH / yathoktaM tapo vidhAya prAyopagamanasaMnyAsavidhinA bhaviSyadattamuniH zarIraM vihAya sarvArthasiddhi jagAma / dhanapatyAdayo'pi svapuNyayogyasthalebahuta huA, parantu vaha kara kucha nahIM sakatA thA, isIlie vaha usa samaya cupacApa hI sthita rhaa| use krodhita dekhakara dhanamitra aura kIrtisenAne priya vacanoMke dvArA zAnta kiyaa| usa dhanamitrane kIrti senAke dvArA kiye gaye paJcamI-upavAsakI atizaya anumodanA karate hue usakI bahuta prazaMsA kii| vaha dhanadatta marakara dhanapati seTha huA hai, nandibhadrA kamalazrI huI hai, vajrasena ariMjaya huA hai, tathA kauzika tApasa rAkSasa huA hai| dhanamitra yadyapi jaina thA, phira bhI pariNAmoMkI vicitratAse vaha virodhI hokara marA aura upavAsakI anumodanA karanese prApta puNyake prabhAvase tuma hue ho / kIrtisenA bhaviSyAnurUpA huI hai| isa prakAra tumhAre dvArA pUche gaye una sneha Adike kAraNa kA maiMne nirUpaNa kiyA hai| tuma vicAra kara [ usa paJcamItratako ] grahaNa kro| vaha kIrtisenAkA pati bandhudatta huA hai| isa prakAra munike dvArA prarUpita apane pUrva bhavoMke svarUpako sunakara bhaviSyadattako bahuta harSa huaa| phira usane una munirAjase usa paJcamIvratake anuSThAnakI vidhi tathA usake udyApanake kramako bhI pUchA / taba munirAjane jisa prakArase usake kramakA nirupaNa kiyA vaha pIche nAgakumArakI kathAmeM kahA jA cukA hai, ataeva usako vahA~ se jAnanA cAhiye / vizeSa itanA hI hai ki nAgakumArakathAmeM jahA~ zukla paJcamIko upavAsakA nirdeza kiyA gayA hai vahA~ isa vratavidhAnameM use kRSNa paJcamIko jAnanA caahiye| isa prakAra ukta vratake vidhAnAdiko sunakara bhaviSyadattane patniyoM Adike sAtha usa vratako grahaNa kara liyA / phira vidhipUrvaka pAlana karake usane usakA udyApana bhI kiyaa| bhaviSyadattane bahuta samaya taka rAjya kiyaa| tatpazcAt usane apane putra suprabhako rAjya dekara pihitAsrava munike samIpameM dIkSA grahaNa kara lii| sAthameM dhanapati seThane bhI dIkSA dhAraNa kara lii| kamalazrI aura bhaviSyAnurUpA Adi sutratA AyikAke nikaTameM dIkSita ho giiN| bhaviSyadatta munine ukta kramase tapazcaraNa karake prAyopagamana (sva-paravaiyAvratya kI apekSAse rahita) saMnyAsako grahaNa kiyaa| isa kramase vaha zarIrako chor3akara sarvArthasiddha vimAnameM deva utpanna huaa| dhanapati Adi bhI apane apane puNyake anu 1. patyanta mumoda pha zatyantAnumoda / 2. ja prazasaMse ba prsNs| 3. ba 'sa kIrtisenAyAH bhartA badhudatto'bhUditi' nAsti / 4 za 'ca' nAsti / 5. pha 'iti' nAsti /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 puNyAsravakathAkozam [5-2, 35 : tpannAH / kamalazrIbhaviSyAnurUpe zukramahAzukredevau jAtau / tata. bhAgatyAtraiva pUrvavidehe rAjaputrau bhUtvA mukti yytuH| iti parakRtopavAsAnumodena vaizya evaMvidho jAto yaH svayaM trizuddhayA karoti sa kiM na syAditi // 2 // [36-37 ] api kuthitazarIro rAjaputro'tinindyo vyajani manasijAtazcopavAsAttadaiva / nRsuragatibhavaM zaM cAru bhuktvA sa mukta upavasanamato'haM tatkaromi trizuddhayA / / 3 / / jagati viditakIrtI rohiNI divyamUrtivigatasakalazokAzokabhUpasya raamaa| ajani sadupavAsAjAtapuNyasya pAkA dupavasanamato'haM tatkaromi trizuddha thA // 4 // anayovRttayoH kathe rohiNIcaritre yAta iti kathyate / atraivAryakhaNDe aGgadezacampA. purezamaghavazrImatyoH putrAH zrIpAlaguNapAlAvanipAlavasupAlazrIdharaguNadharayazodhara-raNasiMhAzcetyaSTau / tebhyo laghvI rohiNI sAtizayarUpA nandIzvarASTamyAM kRtopavAsA jinAlaye jinAsAra yogya sthAnoM meM utpanna hue| kamalazrI aura bhavipyAnurUpA zukra aura mahAzukra svargameM deva huI / vahA~se cyuta hokara ve donoM isI dvIpake pUrva videhameM rAjaputra hote hue muktiko prApta hue / isa prakAra dUsareke dvArA kiye gaye upavAsakI anumodanAse vaha dhanamitra vaizya jaba isa prakArako vibhUtiko prApta huA hai taba bhalA jo mana, vacana va kAryakI zuddhipUrvaka usakA svayaM AcaraNa karatA hai vaha vaisA nahIM hogA kyA ? avazya hogA // 35 // jo rAjaputra durgandhita zarIrase saMyukta hotA huA atizaya nindanIya thA vaha upavAsake prabhAvase usI samaya kAmadevake samAna sundara zarIravAlA ho gayA aura phira manuSya evaM devagatike uttama sukhako bhogakara muktiko bhI prApta huA hai / isIlie maiM mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka usa upavAsako karatA hU~ // 3 // pUtigandhA uttama upavAsase utpanna hue puNyake phalase azoka rAjAkI rohiNI nAmakI patnI huI hai| divya zarIrako dhAraNa karanevAlI usa ronIkI kIrti lokameM vidita thI tathA vaha saba prakAra ke zokase rahita thii| isIlie maiM mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka usa upavAsako karatA hU~ // 4 // ina donoM padyoMkI kathAyeM rohiNIcaritrameM AI haiN| tadanusAra yahA~ unakA kathana kiyA jAtA hai-isI AryakhaNDake bhItara aGgadezameM campApura hai / usameM maghavA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma zrImatI thaa| ina donoMke zrIpAla, guNapAla, avanipAla, vanapAla, zrIdhara, guNadhara, yazodhara aura raNasiMha ye AThaputra the| unase choTI eka rohiNI nAmakI putrI zrI jo atizaya rUpavatI thii| vaha aSTAhnika parvameM aSTamIke dina upavAsako karake jinAlayameM gii| 1. za rohiNe caritre / 2. ja pa pha tat kathyate za tatkathite /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 199 bhiSeka pUjAdikaM vidhAyAgatya AsthAnasthasya piturgandhodakAdikamadatta / pitApRcchat he putri, kimiti mlAnavadanA zRGgArarahitA ca / tayoktaM hyaH' upoSiteti / tarhi gaccha pAraNArthamiti tAM prasthApya tadyauvanazriyaM salajabhAvena gacchantyA luloke / tataH svamantriNo'prAkSIt sutAyAH ko varo yogya iti / tatra matisAgaro brUte sindhudezAdhipatirbhUpAlo yogyo'pratimarUpatvAt / zrutasAgaro'vadat pallavAdhipatirakIrtiH sarvaguNayuktavAn / vimalabuddhiruvAca surASTra zo jitazatruranupamaguNAdhAra iti / sa eva yogyaH / sumatiruktavAn svayaMvaravidhiH zreyAn , sa eva kartavya iti / tatsarvairabhyupagatam / tataH svayaMvarazAlAM vidhAya sarvAn kSatriyAnAjahvau maghavA / te'pi samAgatya yathocitAsane upavivizuH / sAtizayazRGgArAncitA rohiNI dhAtrikAyuktA rathamAruhya svayaMvarazAlAyAM viveza / tatra dhAtrikA kSatriyAn darzayitumArabhata / he putri, sukozalAdhipamahAmaNDalezvarazrIvarmaNaH suto'yaM mahendraH, ayaM vaGgAdhipo'GgadaH, ayaM DAhalAdhipo vajrabAhu ityAdinAnAkSatriyadarzanAnantaramekasmin pradeze divyAsanasthamazokakumAramabhIyaM dhAtrikayocyate he putri, hastinApurezakuruvaMzodbhavavItazokavimalayoH putro'yamazokaH sarvaguNeza iti / tatastayA mAlA tasya nikSiptA / tadA mahendrasya usane vahA~ jina bhAvAnkA abhiSeka aura pUjana Adi kii| pazcAt jinAlayase vApisa Akara usane sabhA bhavanameM baiThe hue apane pitAke lie gandhodaka Adi diyaa| taba usake pitAne pUchA ki he putrI ! terA mukha murajhAyA huA kyoM hai tathA tUne kucha zRMgAra bhI kyoM nahIM kiyA hai ? usane uttara diyA ki merA kalakA upavAsa thA. isalie. zRGgAra nahIM kiyA hai| isapara pitAne kahA ki to phira jAkara pAraNA kara / isa prakAra use bhavanake bhItara bhejate hue rAjAne lajjAke sAtha jAtI huI usake yauvanakI zobhAko dekhakara mantriyoMse pUchA ki isake lie kauna-sA vara yogya hogA ? taba unameM se matisAgara nAmakA mantrI bolA ki sindhu dezakA rAjA bhUpAla isake lie yogya hogA, kyoMki usakI sundaratA asAdhAraNa hai| dUsarA zrutasAgara mantrI bolA ki pallava dezakA rAjA arkakIrti saba hI guNoMse sampanna hai, ataeva vaha isa putrIke lie yogya vara hai| vimalabuddhi ne kahA ki surASTra dezakA svAmI jinazatru anupama guNoMkA dhAraka hai, isalie vahI isake lie yogya vara dikhatA hai / antameM sumati mantrI bolA ki putrIke lie yogya vara dekhaneke lie svayaMvara kI vidhi ThIka pratIta hotI hai, ataeva use hI karanA cAhie / sumatikI isa yogya sammatiko una sabhIne svIkAra kara liyaa| taba isa svayaMvara vidhiko sampanna karane ke lie svayaMvarazAlAkA nirmANa karAkara maghavA rAjAne samasta rAjAoMke pAsa AmantraNa bheja diyA / tadanusAra ve rAjA Akara svayaMvarazAlAmeM yathAyogya AsanoMpara baiTha gye| usa samaya anupama vastrAbhUSaNoMse susajjita rohiNI dhAyake sAtha rathapara car3hakara AyI aura svayaMvarazAlAke bhItara praviSTa huii| vahA~para dhAyane rAjA bhoMkA paricaya karAte hue rohiNIse kahA ki he putrI ! yaha sukozala dezake svAmI mahAmaNDalezvara zrIvarmAkA putra mahendra hai, yaha vaMga dezakA rAjA aMgada hai, yaha DAhala dezakA svAmI vajrabAhu hai, ityAdi aneka rAjAoMkA paricaya karAtI huI vaha dhAya eka sthAnapara divya Asanake Upara baiThe hue azokakumArako dekhakara bolI ki he putrI ! yaha hastinApurake 1. va adya / 2. za pra sthApyayovanazriyaM / 3. ba ro vicintyAbhAvata siMdhu / 4. za yuktavAn / 5. ba guNAdhAroM sa / 6. ba svayaMvarayidhiH sa kartavya / 7. ja pa pha za DAhAla / 8. bmviikssy| 9. za sarvagaNezeti /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam [5-4, 37 mantriNA durmatinoktaM he nAtha, tvaM mahAmaNDalezaputro'tirUpavAn yuvA ca / tvAM vihAyAzokasya mAlA nikSiptA kanyayA / kanyA kiM na jAnAti / paraM (?) kiMtu maghavatA pUrva tasya pratipanneti tatsaMmatena (?) tayA tasya mAlA nikssiptaa| tata ubhau raNe hatvA kanyA svIkartavyeti / tadA mahAmatimantriNoktamimaM mantraM kiM dAtumarhasi, durmatitvAdadAsi / pUrva sakalacakravartiputreNArkakIrtinA sulocanA svayaMvare kiM labdhA'to'yaM mantro na yukta iti / tathApi raNAgrahaM na tatyAja mahendraH / sarve kSatriyAstasyaiva militAH / tathApi mahAmatirbabhANa-svayaMvaradharma IdRza eva, yuddhamanucitamatha ca yotsyadhvaM tarhi tadantikaM kanyAyAcanAya mantrI preSaNIya stadvacanena dattA ceddattA, no cet yUyaM yajAnIta tatkuruta iti / tadvacanena tatrAtivicakSaNo dUtaH preSitaH / sa ca gatvA tadane uktavAn yuvayomahendrAdayo ruSTAstasmAtkanyAM mahendrAya samaya' sukhena jIvathastannimittaM mA mriyethAmiti / azoko'vadat he dRta, svayaMvare kanyA yasya mAlAM nikSapati sa eva tasyAH svAmIti, svayaMvaradharma Igeva / ato me bANamukhAgnau te svAmina eva pataGgAH patitumicchanti cetpatantu, kiM naSTam / dRzyata eva raNe tatpratApo yAhIti taM visasarjAzokaH / sa gatvA yathAvatkathitavAn mahendrAdInAm / tataste saMgrAmakuruvaMzI rAjA vItazoka aura vimalAkA putra azoka hai jo samasta guNoMkA svAmI hai / taba rohiNIne usake galemeM mAlA DAla dii| usa samaya mahendrake mantrI durmatine usase kahA ki he nAtha ! tuma mahAmaNDalezvarake putra hokara atizaya sundara aura taruNa ho| phira bhI isa kanyAne tumhArI upekSA karake azokake galemeM mAlA DAlI hai| kyA kanyA isa bAtako nahIM jAnatI hai ? parantu maghavAne use azokake viSayoM pahile hI kaha rakkhA thaa| isa prakAra usakI sammatise hI kanyAne azokake galemeM mAlA DAlI hai / isalie tuma una donoM ( maghavA aura azoka ) ko yuddhameM mArakara kanyAko grahaNa kara lo| taba mahAmati nAmaka mantrIne usase kahA ki kyA tumheM aisI sammati denA yogya hai ? tuma kevala duSTa buddhise hI vaisI sammati de rahe ho / pahile bharata cakravartIke putra arkakIrtine bhI sulocanAke kAraNa jayakumArake sAtha yuddha kiyA thA, parantu kyA vaha sulocanA use svayaMvarameM prApta ho sakI thI ? nhiiN| isalie yaha vicAra yogya nahIM hai / phira bhI mahendrane yuddha ke durAgrahako nahIM chodd'aa| usa samaya saba rAjA usIke pakSameM sammilita ho gaye / taba phirase bhI mahAmati mantrIne kahA ki svayaMvarakI pRthA hI aisI hai| ataH usake lie yuddha karanA anucita hai| phira bhI yadi yuddha karanA hai to maghavAke pAsa kanyAko mA~gane ke lie mantrIko bhejanA yogya hogaa| usake kahanese yadi vaha kanyAko de detA hai to ThIka hai / anyathA tuma jo ucita samajho, karanA / tadanusAra vahA~ eka atizaya nipuNa dUtako bhejA gayA / dUtane una donoMke pAsa jAkara kahA ki tuma donoMke Upara mahendra Adi ruSTa hue haiN| isalie tuma kanyAko mahendra ke lie dekara sukhase jIvanayApana kro| usake kAraNa tuma mRtyuke mukhameM praviSTa mata hoo| dUtake ina vacanoMko sunakara azoka bolA ki he dUta ! svayaMvarameM kanyA jisake galemeM mAlA DAlatI hai vahI usakA svAmI hotA hai, aisA hI svayaMvarakA niyama hai / isalie mere bANoMke mukharUpa agnimeM tere svAmI hI yadi pataMgA banakara giranA cAhate haiM to gireM, isameM hamArI kyA hAni hai ? unake parAkramako maiM yuddha meM hI dekhUgA, jAo tuma / yaha uttara dekara azokane 1. za 'na' nAsti / 2. za stthaiv| 3. paza saMsamal / 4. za atomevaagnau| 5. pha kina naSTaM ba ki na dRSTaM / 6.ja pa za jAhIti /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 201 bherInAdapuraHsaraM saMnahya raNAvanau tasthuH / tato'zokamaghavAdayo'pi vyUha-prativyUhakrameNa tasthuH / rohiNI jinAlaye mannimittaM pitabhoMmadhye kasyacinmaraNaM bhavati cedAhArazarIranivRttiriti saMnyAsena tsthau| ita' ubhayobalayormahAyuddhe pravRtte bahuSu mRteSu vRhadvelAyAM mahendrabalaM naSTuM lagnam / svabalabhaGgaM dRSTvA mahendraH svayaM yuyudhe / tacchastramukhenAvartamAna svavalaM vIkSya azokena svIkRto mahendrastata ubhau trilokacamatkAri yuddhaM cakratuH / vRhadvelAyAM mahendro'pasasAra / tatazcolapANDayaceramAdibhirveSTito'zokastadA rohiNIbhrAtRzrIpAlAdibhirapasAritAzcolAdayastataH punamahendro'vRNIta zropAlAdIn , mahAyuddhe te'pasAritA mahendreNa / punarazokastamavRNot mahAyuddhe, mahendrasya cchatradhvajau ciccheda sArathinaM ca jaghAna, he mahendra svaziraH patadrata rakSati bruvan tasya kaNThAya bANaM mumoca / sa tatkaNThe lagnastato mUcrchayA papAta mahendrastacchiro gRhaNan azoko maghavatA nivaaritH| unmUcchito mahendro mahAmatinA zatroH svaziro mA dehiitypsaaritH| tato jayadundubhinAdaM jayapatAkodbhavanaM ca cakAra maghavA / tadvipakSabhUteSu keciddIkSAM babhruH, kecitsvadezaM yayuH / ito'zokarohiNyo usa dUtako vApisa bheja diyaa| usane jAkara mahendra Adise azokake uttarako jyoM kA-tyoM kaha diyA / taba ve yuddhakI bherIko dilAte hue susajjita hokara yuddha bhUmimeM jA phuNce| tatpazcAt azoka aura maghavA Adi bhI vyUha aura prativyake kamase raNabhUmimeM sthita ho gaye / udhara rohiNI, mere nimittase yuddhameM yadi pitA aura patimeM-se kisIkA maraNa hotA hai to maiM AhAra aura zarIrase moha chor3atI hU~, isa prakArake saMnyAsake sAtha mandirameM jAkara sthita ho gii| una donoM senAoMmeM ghora yuddha prArambha honepara bahuta-se sainika mAre gaye / isa prakAra bahuta samaya bItanepara mahendrakI senA bhAgane lgii| taba apanI senAko bhAgate hue dekhakara mahendra svayaM yuddhameM pravRtta huaa| usake zastroMke prahArase apanI senAko bhAgatI huI dekhakara azokane svayaM mahendrakA sAmanA kiyaa| taba una donoM meM tInoM lokoMko AzcaryAnvita karanevAlA yuddha huA / isa prakAra bahuta samaya bItanepara mahendra bhAga gyaa| taba cola, pANDya aura cerama Adi rAjAoMne usa azokako ghera liyaa| yaha dekhakara rohiNIke bhAI zrIpAla Adine ukta cola Adi rAjAoMko pIche haTA diyA / taba una zrIpAla AdikA sAmanA mahendrane phirase kiyA aura unake sAtha ghora yuddha karake usane unheM pIche haTA diyaa| yaha dekha azokane phirase mahendrakA sAmanA karake mahAyuddha meM usake chatra aura dhvajAko naSTa kara diyA va sArathIko mAra ddaalaa| tatpazcAt he mahendra ! aba tU apane girate hue zirakI rakSA kara, yaha kahate hue azokane usake kaNThako lakSya karake bANa chor3a diyA / vaha jAkara mahendra ke kaNThameM lgaa| isase vaha mUrchita hokara gira pdd'aa| usa samaya azokane usake zirako grahaNa karanA cAhA / parantu maghavAne use aisA karanese roka diyA / jaba mahendrakI mUrchA dUra huI taba mahAmati mantrIne samajhAyA ki aba tuma zatruke lie apanA zira mata do| isa prakAra samajhAkara usane mahendrako yuddhase vimukha kiyaa| taba maghavAne jayabherIkI dhvanike sAtha vijayapatAkA phaharA dI / usake zatruoMmeMse kitanoMne dIkSA dhAraNa kara lI aura kitane hI apane dezako vApisa cale gye| idhara azoka aura rohiNIkA 1. pa pha za iti / 2. pa vahumitresu za bahumatepu / 3 pa pha za vRNItaM ba braNota /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 puNyAsravakathAkozam [ 5-4, 37: mahAvibhUtyA vivAho'bhUt / katipayadinairazokastayA svapuramiyAya / pitA sNmukhmaayyo| taM natvA vibhUtyA puraM vivesh| mAtrA puNyAGgatAbhizca nikSiptazeSAkSatAdIna svIkRtya sahAgatarohiNIbhrAtre zrIpAlAya svabhaginIM priyaGgasundarIM dattvA taM svapuraM prasthApyAzoko yuvarAjaH sukhena tasthau / ekadA vItazoko rAjAtizubhramabhraM vilInaM vilokya vairAgyaM jagAma / azokAya rAjyaM dattvA sahasrarAjaputrairyamadharasya pArzva dIkSitaH, muktiM ca yayau / ito rAjyaM 'kurvato'zokarohiNyoH putrA vItazoka-jitazoka-naezoka vigatazoka-dhanapAla-sthirapAla-guNapAlAzceti sapta, putryo vasuMdharI-azokavatI-lakSmImatI-suprabhAzceti catasraH, tato lokapAlAkhyo nandana iti dvAdazApatyAnAM mAtA babhUva rohiNI / ekadAzokarohiNyau svabhavanasyoparimabhUmau ekAsane copavizya dizamavalokayantau tsthtuH| tadA bahavaH striyaH puruSAzca jaTharAtADanapUrvamAkrandanaM kurvanto rAjamArgeNa jagmuH / tathAvidhAn tAn rohiNI luloke'pRcchacca svapaNDitAM vAsavadattAM kimidamapUrvanATakamiti / tadanu sA ruroSa vavAda ca he putri, rUpAdigarvaNa tvamevaM vadasi / rohiNyoktaM mAtaH kimiti kupyasi, mamedaM kimupadiSTaM tvayAhaM vyasmaramiti kupysi| tayoktaM putri, sarvathA tvamidaM mahAvibhUtike sAtha vivAha sampanna ho gyaa| azoka kucha dina vahIMpara rhaa| tatpazcAt vaha rohiNIke sAtha apane nagarako vApisa gyaa| usa samaya pitA usako leneke lie sammukha aayaa| taba azoka pitAko praNAma karake vibhUtike sAtha purake bhItara praviSTa huaa| usa samaya mAtA evaM anya pavitra ( saubhAgyazAlinI) striyoMke dvArA pheMke gaye zeSAkSatoMko azokane saharSa svIkAra kiyaa| phira usane sAthameM Aye hue rohiNIke bhAI zrIpAlake lie apanI bahina priyaMgusundarIko dekara use apane nagarako vApisa bheja diyaa| isa prakAra vaha azoka yuvarAja sukhapUrvaka sthita huaa| eka samaya atizaya dhavala meghako naSTa hotA huA dekhakara vItazoka rAjAke lie vairAgya utpanna huaa| taba usane azokake lie rAjya dete hue eka hajAra rAjaputroM ke sAtha yamadhara munike pAsameM jAkara dIkSA le lI / antameM vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huaa| idhara rAjya karate hue azoka aura rohiNIke vItazoka, jitazoka, naSTazoka, vigatazoka, dhanapAla, sthirapAla aura guNapAla ye sAta putra tathA vasuMdharI, azokavatI, lakSmImatI aura suprabhA ye cAra putriyA~ huii| antameM unake eka lokapAla nAmakA anya putra huA / isa prakAra rohiNI bAraha santAnoMkI mAtA huI / eka samaya azoka aura rohiNI donoM apane bhavanake Upara eka Asanapara baiThe hue dizAoMkA avalokana kara rahe the| usa samaya bahuta-sI striyA~ aura puruSa apane udarako tAr3ita karake rote hue rAjamArgase jA rahe the| una sabako vaisI avasthAmeM dekhakara rohiNIne vAsavadattA nAmakI apanI catura dhAyase pUchA ki yaha kauna-sA apUrva nATaka hai ? yaha sunakara dhAyako krodha A gyaa| vaha bolI ki he putrI ! tU rUpa Adike abhimAnase isa prakAra bola rahI hai| isapara rohiNI bolI ki he mAtA ! krodha kyoM karatI ho ? kyA tumane mujhe isakA upadeza diyA hai aura maiM bhUla gaI hU~, isalie krodha karatI ho ? taba usa dhAyane pUchA ki he putrI ! kyA tU ise sarvathA 1. ba kuvAtorazoka / 2. ba azokamatI / 3. ba iti prasiddho dvAdazapatyAnAM / 4. za ekarohiNyau /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 203 na jAnAsi / tayoktam 'n'| 'tadAryabhAvaM vilokya paNDitAvocat putri, kazcideteSAM mRta ityete zokaM kurvantIti / tadAnImeva lokapAlakumAraH pramAdena prAsAdAdbhUmau patitastadA sarve'pi zoka cakrarmAtApitaro tUSNIM tsthtuH| tadA nagaradevatayA sa bAlo'ntarAle haMsatalpena dhRtaH / tadarzanena janAnando 'bhUnmAtApitrozca / dvitIyadine tannagarodyAne rUpyakumbhasvarNakumbhau munI aagtau'| vanapAlakAdvivudhyAnandabherIravapuraHsaraM rAjA saparivAro vandituM niHsasAra / samaya' vanditvA dharmazruteranantaraM narezaH pRcchati sma 'asminnagara atItadine janAnAM zokaH kimabhUdrohiNI devI zoka kiM na jAnAti, kena puNyenAhaM jAtaH, tathA madapatyAtItabhavAzca ke' iti / tatra rUpyakumbhaH prAha zokakAraNam -- etannagarasya pUrvasyAM dizi dvAdazayojaneSu gateSu nIlAcalo nAma girirasti / tacchilAyA upari pUrva yamadharamunirAtApanena tasthau / tanmAhAtmyena tatratyabhillasya mRgamAreH pApaddhirna milatIti sa bhillastaM dveSTi / ekadA sa mAsopavAsapAraNAyAM tatsamIpasthAmabhayapurI caryArtha yayau / tadA tenAtApanazilA khadirAGgArairdhamitA / tadAgamaM vilokya te nAGgArA apasAritAstathAvidhAM tAM vilokya munigRhItapratijJa iti saMnyAsamAdAyAruroha / tadupasarge samutpanna kevalastadaiva muktimupajagAma / hI nahIM jAnatI hai ? rohiNIne uttara diyA ki nhiiN| taba usakI saralatAko dekhakara paNDitAne kahA ki he putrI ! inakA koI mara gayA hai, isalie ye zoka kara rahe haiN| usI samaya lokapAla kumAra asAvadhAnIke kAraNa chataparase nIce gira gayA / taba saba loga pazcAttApa karane lge| parantu mAtA aura pitA donoM hI cupacApa baiThe rahe / usa samaya nagaradevatAne usa lokapAlako bIcameM hI komala zayyAke Upara le liyA thaa| yaha dekhakara logoMko tathA mAtA-pitAko bhI bahuta Ananda huaa| dUsare dina usa nagarake udyAnameM rUpyakumbha aura svarNakumbha nAmake do muni aaye| vanapAlase isa zubha samAcArako jAnakara rAjAne AnandabherI dilA dii| vaha svayaM parivArake sAtha unakI vandanAke lie nikala pdd'aa| udyAnameM pahu~cakara usane unakI pUjA aura vandanA kI / tatpazcAt dharmazravaNa karake usane unase nimna prazna kiye -- pichale dina isa nagarake janoMko zoka kyoM huA, rohiNI rAnI zokako kyoM nahIM jAnatI hai, aura maiM kisa puNyake phalase utpanna huA huuN| sAtha hI usane apane putroMke atIta bhavoMke kahane kI bhI unase prArthanA kI / taba rUpyakumbha munine prathamataH logoMke zokakA kAraNa isa prakAra batalAyA--- isa nagarakI pUrva dizAmeM bAraha yojana jAkara nIlAcala nAmakA parvata hai| pUrvameM usa parvatakI eka zilAke Upara yamadhara muni AtApanayogase sthita the| unake prabhAvase vahA~ rahanevAle mRgamAri nAmaka bhIlako zikAra nahIM mila rahI thii| isase mRgamAriko unake Upara krodha A rahA thaa| eka dina yamadhara muni eka mAsake upavAsake bAda pAraNAke lie ukta parvatake samIpameM sthita abhayapurImeM gaye the| usa samaya avasara pAkara usa bhIlane usa AtApanazilAko khaira Adike aMgAroMse saMtapta kara dii| phira usane munirAjako vApisa Ate hue dekhakara zilAke Uparase una aMgAroMko haTA diyA / munirAjane usa zilAke Upara AtApanayogakI pratijJA le rakkhI thii| isalie ve use saMtapta dekhakara sanyAsako grahaNa karate hue usake Upara car3ha gye| isa bhayAnaka upasargako jItanese unheM kevalajJAna prApta ho gayA aura ve tatkAla mukta ho gaye / udhara usa bhIlako sAtaveM dina udumbara 1. ja pa pha za tattadAyabhAvaM [ tadRjubhAvaM ] 2. za tadidAnImeva / 3. ja janAnAdo" / 4. ja pha ba za dyAnaM / 5. za AgatI muni / 6. ba bhavAMzca iti ja pa pha za bhavAzca [bhavAzca ke iti / 7. pa raupyakuMbhaprAha za ropya kumbhaH prAha / 8. va pUrva ma yama / 9. ba "dvinnimilatIti za0 di sa milatIti /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 puNyAsravakathAkozam [ 5-4, 37: sa millaH saptamadine utpannodumbarakuSThena kuthitazarIro mRtvA saptamAvani jagAma / tato nirgatya prasasthAvarAdiSu bhramitvA'tra purai gopAlAmbaragAndhAryostanujo daNDako'bhUta / sa paribhramana nIlAcalaM gatastatra dAvAgninA mRtaH / tacchuddhiM prApya tadvAndhavAH saMbhUya rudantastatrAguriti janAnAM zokakAraNam / / - idAnI rohiNyAH zokAbhAvakAraNaM kathyate- atraiva hastinApure pUrva vasupAlo nAma rAjAbhUdrAzI vasumatI zreSThI dhanamitro bhAryA dhanamitrA tanujAtidurgandhA durgandhAbhidhA / tAM na ko'pi pariNayati / aparo vaNika sumitro vanitA vasukAntA putraH zrISaNaH saptavyasanAbhibhUtaH / ekadA corikAyAM caNDapAsakaiH dhRto rAjavacanena zUle pravaNArtha nIyamAno dhanamitreNa dRSTvA bhaNito matputrI pariNeSyasi cet mocayAmi tvAm / sa vabhANa mriye, na pariNepyAmi / tadA vandhujanAgraheNa tatpariNayanamabhyupagataM tena / zreSThinA bhUpaM vijJApya mocitastAM pariNIya tadurgandhaM sodumazakto rAtrau palAyya gtH| mAtApitRbhyAM tasyA bhaNitaM putri, tvaM dharma kurviti / bhikSAbhAjo'pi taddhaste svarNAdikamapi necchanti / ekadA saMyamazrIH kSAntikA caryAmArgeNa tadgRhamAgatA / sA tAM' sthApayAmAsa / iyaM vyAdhitA na bhavati, sahajadurakor3ha utpanna ho gyaa| isase usake samasta zarIrameMse durgandha Ane lgii| taba vaha maraNako prApta hokara sAtaveM naraka gyaa| phira vaha vahA~se nikalakara aneka trasa-sthAvara yoniyoMmeM paribhramaNa karatA huA isI purameM gvAlA ambara aura gAndhArIka daNDaka putra huA thaa| vaha ghUmatA huA nIlAcala parvatake Upara gayA aura vahA~ vanAgnike madhyameM par3akara mara gyaa| taba usakI khabara pAkara kuTumbI jana ekatrita hokara rote hue vahA~ gye| yaha unake zokakA kAraNa hai| aba maiM rohiNIke zoka na honeke kAraNako batalAtA hU~- isI hastinApurameM pahile eka vasupAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma vasumatI thaa| vahIMpara eka dhanamitra nAmakA seTha rahatA thaa| usakI strIkA nAma dhanamitrA thaa| inake atizaya durgandhita zarIravAlI eka durgandhA nAmakI putrI thii| usake sAtha koI bhI vivAha karaneke lie udyata nahIM hotA thaa| vahIMpara eka sumitra nAmakA dUsarA seTha rahatA thaa| usakI patnIkA nAma vasukAntA thaa| inake eka zrISeNa nAmakA putra thA jo sAta vyasanoMmeM rata thA / eka samaya vaha corI karate hue kotavAloM ke dvArA pakar3a liyA gayA thaa| ve use rAjAjJAke anusAra zUlIpara car3hAne ke lie le jA rahe the| mArgameM dhanamitrane dekhakara usase kahAM ki yadi tuma merI putrIke sAtha vivAha kara lete ho to maiM tumheM chur3A detA huuN| isapara usane uttara diyA ki maiM mara jAU~gA, parantu ApakI putrIke sAtha vivAha nahIM kruuNgaa| kintu tatpazcAt bandhujanoMke Agrahase zrIpeNane dhanamitrakI putrIke sAtha vivAha karanA svIkAra kara liyaa| taba seThane rAjAse prArthanA karake use mukta karA diyaa| isake pazcAt usane durgandhAke sAtha vivAha to kara liyA, parantu vaha usake zarIrakI durgandha ko na saha sakaneke kAraNa rAtameM vahA~ se bhAga gyaa| taba mAtA pitAne durgandhAse kahA ki he putrI! tU dharmakA AcaraNa kr| usake zarIrase itanI adhika durgandha AtI thI ki jisase anyakI to bAta hI kyA, kintu bhikhArI taka usake hAthase sonA Adi bhI lenA pasanda nahIM karate the| eka dina usake gharapara caryAmArgase saMyamazrI nAmakI AryikA aaii| durgandhAne unakA paDigAhana kiyaa| usa samaya ArthikAne vicAra kiyA ki yaha rugNa nahIM hai, kintu svabhAvataH 1. pha kuthitazarIre / 2. za gopure / 3. 5 caNDipAsikai to ba caNDapAsakaito za cnnddipaaskaito| 4. za mAgatya / 5. ba 'tA' nAsti / 6. ja vyAdhitA na ceti bhavati /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 205 bhigandheti pulavikAraH kazcidevaMvidha ityetaddhaste sthitau doSo nAstIti svaM nirvici - kitsA guNaM prakAzayantI sA tasthau / sA tasyA nairantarya cakAra / tadanu sA tAM prArthayati sma arja, mAM mA tyaja, tvatprasAdAtsukhitI bhavAmIti / tataH sA tatkRpayA tatraiva tasthau / ekadA tatpurodyAnaM pihitAsravamunirAjagAma / vanapAlakAttadAgamanamavagamya rAjAdayo vandituM niHsrurvanditvA dharmamAkarNya puraM pravivizuH / durgandhApi tayArjikayA gatvA vavande / tadanu papraccha kena pApenAhamevaMvidhA jAteti / munirAha - surASTradeze girinagare rAjA bhUpAlo devI surUpavatI zreSThI gaGgadatto bhAryA sindhumatI / ekadA vasante udyAnaM gacchatA rAjJA gaGgadatta AhUtaH / sa gRhAtsavanito niHsaran caryArtha saMmukhamAgacchantaM guNasAgara muniM dadarza sthApitavAMzca / rAjabhayAdvAnitAM vabhANa he priye, muniM caryA kArayeti / sA patibhayAnna kimapyuvAca / tasya pariveSaNArtha tasthau / zreSTho gataH / sA mama jalakrIDAvighnakaro'yamasya ' jAnAmIti vAjinimittaM melitaM kaTukaM tumbamadatta / sa tad gRhItvA vasatikAM yayau / tatra mahati dAghe samutpanne saMnyAsena mRtvAcyutaM jagAma / rAjA puraM pravizaMstadvimAnaM nirgacchallu durgandhamaya zarIrase saMyukta hai / isake zarIra sambandhI pudgalakA kucha vikAra hI isa prakArakA hai / isa kAraNa isake hAthase AhAra grahaNa karanemeM koI doSa nahIM hai / isa prakArakA vicAra karake ve AryikA nirvicikitsA guNako pragaTa karatI huI vahA~ sthita ho gaI / taba durgandhAne unheM nirantarAya AhAra diyA / tatpazcAt usane unase prArthanA kI ki he Arthike ! mujhe na chor3iye, Apake prasAdase maiM sukhI hoU~gI / isapara ve usake Upara dayAlu hokara vahIMpara Thahara gaIM / eka samaya usa nagara ke udyAnameM pihitAsrava muni Aye / vanapAlase unake Agamana ke samAcArako jAna karake rAjA Adi unakI vandanA ke lie nikle| unakI vandanA ke pazcAt ve dharmazravaNa karake nagara meM vApisa Aye / saMyamazrI Arthika ke sAtha jAkara durgandhAne bhI unakI vandanA kI / tatpazcAt usane unase pUchA ki maiM kisa pApake phalase isa prakArakI huI huuN| muni bole -- surASTra dezake bhItara girinagara hai / vahA~ bhUpAla nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma surUpavatI / thA isI nagara meM eka gaMgadatta nAmakA seTha rahatA thA / usakI patnIkA nAma sindhumatI thA / eka bAra vasanta Rtuke samayameM udyAnako jAte hue rAjAne gaMgadatta ko bulAyA / vaha patnIke sAtha gharameMse nikala hI rahA thA ki itane meM use caryA ke lie sammukha Ate hue guNasAgara muni dikhAyI diye / taba usane unakA paDigAhana kiyA aura rAjAke bhayase apanI patnIse kahA ki, he priye ! tuma muniko AhAra karA do| isapara vaha patike bhayase kucha bhI nahIM bolI aura muniko parosane ke lie Thahara gaI / seTha rAjAke sAtha udyAnako calA gyaa| idhara sindhumatIne 'yaha muni merI jalakrIr3A meM bAdhaka huA hai, maiM ise dekhatI hU~' isa prakAra socakara ghor3e ke lie ma~gAyI gayI kar3avI bar3I munike lie de dii| muni ukta tUMbar3IkA bhojana karake vasatikAko cale gye| isase unake zarIra meM atizaya dAha utpanna huI / taba unhoMne saMnyAsa grahaNa kara liyA / antameM saMnyAsapUrvaka zarIrako chor3akara ve acyuta svargako prApta hue / udhara udyAnase vApisa Akara nagara ke bhItara praveza karate hue rAjAne unake vimAnako nikalate hue dekhA / tatra 1. va vighnakaro asya /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 puNyAstravakathAkozam [ 5-4, 37 : guNa loke / ko'yaM munimRteti [ munirmRta iti ] papraccha / kazcidAha-mAsopavAsapAraNAyAM sAgaramune: sindhumatyA azvArtha kRtaM kaTukaM tumbaM dattam sa mRta iti / tadanu zreSThI dIkSitaH / rAjA karNanAsikAchedaM kRtvA gardabhamAropya tAM niHsArayAmAsa / sA kuNThinI kuthitazarIrA mRtvA SaSThanarake gatA / narakAdAgatyAraNye zunI jAtA, dAvAgninA mamAra, tRtIyanarakaM gatA / tataH kauzAmbyAM zakarI babhUva / zrajIrNena mRtvA kozaladeze nandigrAme mUSikA'jani / tRSAyAM mRtvA jalUkA vabhUva / jalaM pAtu praviSTA [STa] mahiSIzarIre lagnA / AkRSTarudhirabhAreNa dharme patitA kAkairbhakSitA mRtA ujjayinyAM caNDAlI jajJe, jIrNajvareNa mamArAhicchatranagare rakagRhe rAsabhI vyajani / tato'pi mRtvA'tra hastinApure brAhmaNagRhe kapilA gaurjAtA kardame magnA mRtAtvaM jAtA'sIti nizamya durgandhA punaH pRcchati sma -- - he nAtha, durgandhagamanopAyaM kathaya / [sa] kathayati sma - - he putra, saptaviMzatime dine rohigInakSatramAgacchati / tasminnupavAsaH kartavyaH / tadupavAsakramaH - kRttikAyAM snAtvA jinamabhyacyaikabhaktaM grAhyam / bhukvAtmAdi (?) sAkSika upavAso grAhyaH / sa ca mArgazIpemAse prArambhaNIyaMstaddine jinAbhi s usane kisI se pUchA ki ye kauna-se muni maraNako prApta hue haiM ? yaha sunakara kisIne kahA ki eka mAsakA upavAsa pUrNa karake guNasAgara muni pAraNA ke lie gaye the / unheM sindhumatIne ghor3e ke liye taiyArakI gaI kaDubI tUMbar3I de dii| isase unakA svargavAsa ho gayA hai| isa ghaTanA se dIkSA dhAraNa kara lI / udhara rAjAne sindhumatIke kAna aura nAka kaTavA liye tathA use gadheke Upara car3hAkara nagarase bAhira nikalavA diyaa| tatpazcAt sindhumatIko kor3ha nikala AyA / isase usakA zarIra durgandhamaya ho gayA / vaha marakara chaThe naraka meM pahu~cI / vahA~ se nikalakara vaha vanameM kuttI huI aura vanAgnise jalakara mara gaI / phira vaha tRtIya narakako prApta huI / vahA~ se nikalakara vaha kauzAmbI nagarI meM zUkarI huii| talazcAt ajIrNase marakara vaha kozala dezake antargata nandigrAma meM cuhiyA huI / isa paryAya meM vaha pyAsa se pIr3ita hokara marI aura jalUkA (goM va ) huI / vahA~ usane jala pIneke lie AyI huI bhaiMsake zarIra meM lagakara usakA raktapAna kiyA / usa raktake bojhase dhUpameM gira jAnepara use kauoMne khA liyA / taba vaha marakara ujjayinI purImeM cANDAlinI huii| phira vaha jIrNa jvarase marakara ahichatra nagara meM dhobIke gharapara gadhI huii| tatpazcAt maraNako prApta hokara vaha yahA~ hastinApurameM eka brAhmaNake gharapara kapilA gAya utpanna huI / vaha kIcar3a meM pha~sakara maro aura phira tU huI hai / isa prakAra apane pUrva bhavoM kI paraM parAko sunakara durgandhAne unase phira pUchA ki he nAtha ! mere isa zarIra kI durgandhake naSTa hone kA kyA upAya hai ? isapara munine kahA ki he putrI ! sattAIsaveM dina rohiNI nakSatra AtA hai / usa dina . upavAsa kr| isa upavAsakA krama isa prakAra hai-- kRttikA nakSatra ke samaya meM snAna karake jina bhagavAn kI pUjA karanI cAhiye / tatpazcAt ekAzanakI pratijJA lekara bhojana kare aura svayaM yA anya kisIke sAkSImeM upavAsakA niyama le le / isa upavAsako mArgazIrSa mAsase prArambha karanA 1. va koyaM mRtepi papraccha / 2 va pratipATojyam / zamuniH / davAgninA / 5. dvitIya / 6. zajakA 7 skhalito jAtaH / 9 va prAraMbhanIya 3. ja va araNyazunI / 4. ba saptaviMzatidinaM / 8 za ato'gre 'grAhyaH paryantaH pAThaH
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 207 ghekAdikaM kRtvA dharmadhyAnenaiva sthAtavyam, pAraNA hai' jinapUjanAdikaM vidhAya yathAzakti pAtradAnaM ca, tadanu pAraNA kartavyA / sa ca rohiNIvidhAnavidhirutkRSTo madhyamo jaghanyazceti trividhaH / sapta varSANi yo vidhIyate sa utkRSTa, paJca varSANi madhyamaH, trINi varSANi jaghanyaH / tadudyApanakramaH kathyate - tasminneva mAse rohiNInakSatre jinapratimAM kArayitvA pratiSThApya paJcapaJcasaMkhyakaM vRtAdikalazairjinAbhiSekaM kRtvA paJcataNDulapuJjaH paJcaprakArapuSpaiH paJcabhAjanasthanaivedyaH paJcadIpaiH paJcAGgadhUpaiH paJcaprakAraphalairjinaM pUjayitvA paJcasaMkhyAsaMkhyAkopakaraNaiH sametAH pratimA vasataye deyAH, paJcAcAryebhyaH paJca pustakAni yathAzakti sAdhUnAM pUjArjikAbhyo vastrANi zrAvakazrAvikAbhyaH paridhAnaM ca deyam, zaktyanusAreNAbhayaghoSaNAnnadAnAdinA prabhAvanA kAryA, taddivase vasato paJcavarNa taNDulairardhatRtIyau dvIpo vilikhya pUjatoyAviti / yasyodyApane zaktirnAsti sa dviguNaM proSadhaM kuryAt / etatphalenehApi sukhaM labheran bhavyA iti nizamya pUtigandhA etadvidhAnaM jagrAha / punastaM pRcchati sma pUtigandhA -- madvidhaH ko'pi saMsAre durgandhadeho jAto no vA / munirAha - kaliGgadeze mahATavyAM gajo tAmrakarNazvetakarNau kariNInimittaM yuddhvA mRtau mUSakacAhiye / usa dina jina bhagavAnkA abhiSeka va pUjanAdi karake dharmadhyAnameM kAlayApana karanA cAhiye / phira pAraNAke dina jinapUjanAdike sAtha pAtradAna karake tatpazcAt pAraNA kare / vaha rohiNI vrata kI vidhi utkRSTa, madhyama aura jaghanyake bhedase tIna prakArakI hai| unameM ukta vratakA sAta varSa taka pAlana karanepara vaha utkRSTa, pA~ca varSa taka pAlana karanepara madhyama aura tIna varSa taka pAlanepara jaghanya hotA hai / aba usake udyApanakI vidhi batalAte haiM- usI mArgazIrSa mAha meM rohiNI nakSatra ke honepara jinapratimAkA nirmANa karAkara usakI pratiSThA karAnA cAhiye / tatpazcAt pA~ca pA~ca saMkhyA meM ghI Adi kalazoMse jina bhagavAnkA abhiSeka karake pA~ca akSatapuMjoM, pA~ca prakAra ke puSpoM, pA~ca pAtroM meM sthita naivedyoM, pA~ca dvIpoM, paMcAMga dhUpoM aura pA~ca prakArake phaloMse jinapUjana karanA cAhiye / sAtha hI pA~ca upakaraNoM sahita pratimAoMko vasatikA ke lie denA cAhiye / isake atirikta pA~ca AcAryoMke lie pA~ca pustakoMko, yathAzakti sAdhuoM ko pUjA (ardha ), AryikAoMke lie vastra aura zrAvaka-zrAvikAoMke lie paridhAna ( dhotI Adi pahiraneke vastra ) ko bhI denA cAhiye / antameM jaisI jisakI zakti ho tadanusAra abhayakI ghoSaNA karake AhAradAnAdike dvArA dharmaprabhAvanA bhI karanA cAhiye / usa dina jinAlaya meM pA~ca varNake cAvaloMse ar3hAI dvIpoMkI racanA karake pUjana karanA caahiye| jo vratI udyApana karane meM asamartha ho use ukta vratakA pAlana niyamita samayase duguNe kAla taka karanA cAhiye / isa vrata ke phalase bhavyaM jIva paraloka meM to sukha prApta karate hI haiM, sAthameM ve usake phalase isa loka meM bhI sukha pAte / isa prakAra rohiNI vrata ke vidhAnako sunakara pUtigandhAne use grahaNa kara liyA / pazcAt pUtigandhAne unase punaH prazna kiyA ki isa saMsAra meM mere samAna dUsarA bhI koI aise durgandhayukta zarIrase sahita huA hai athavA nahIM ? muni bole - kaliMga dezake bhItara eka mahAvana meM tAmrakarNa aura zvetakarNa nAmake do hAthI the / ve hathinI ke nimittase paraspara 1. pAraNA / 2. za vidhAya' nAsti / 3 za pratimA / 4. va pratipATo'yam / za jinapUjanaM pUjayitvA / 5. va vastrANi zrAvakAbhyaH pari / 6. paphaza labhet /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 puNyAtravakathAkozam [ 5-4, 37: mArjArau babhUvatuH / tatra mArjAreNAkhurhataH san nakule'bhUnmArjAro'hinakulena hato'pi ahiH kurkuTo 'jani nakulo matsyaH / tadanu pArApatau babhUvatuH, vidyutA mamraturatraiva hastinApure rAjA somaprabho rAmA kanakaprabhA purohito ravisvAmI ramaNo somazrostasyAH somazarmasomadattI yamalakovajanizam / tayoH krameNa vanite sukAntAlakSmImatyau / mRte tatpitari rAjJA kaniSThaH purohito vihitaH / sa rAjamAnyo bhUtvA tasthau / somazarmA madranitayA yAtIti vibudhya somadatto digambaro'jani sakalAgamadharo bhUtvA ekavihArI jAto viharannekadA hastinApura vahiH pradezamAgataH / tadA somaprabho nRpo magadhezanikaTe madanAvalInAmnIM tatkanyAM vyAlasundaraM ca hastinaM yAcituM svaviziSTa'mayApayaddAsyati no veti svayamapi prasthAnamakArSIt / tadA sa taM munimadrAkSIt / tattapograhaNaM vijJAya tatpadaM somazarmaNe dattam taM pRSTavAn nRpaH prasthAne kriyamANe zramaNo dRSTaH, kiM kriyate iti / somazarmA bhrAtaraM vijJAya janmAntaravairabhAvenAvadat imamapazakunakArakaM dizAbaliM kRtvA gantavyam / etat zrutvA nRpo pApamiti bhaNitvA zrotrarandhre karayugena pidhAya tasthau / tadA vizvadevaH zAkuniko vRte he purohita, lar3e aura marakara cUhA evaM bilAva hue, inameM cUheko bilAvane mAra DAlA / vaha marakara nevalA huA / udhara vaha cilAva marakara sarpa huA / isa sarpako usa nevalene mAra DAlA / vaha marakara kukkuTa (murgA ) huA aura vaha nevalA samayAnusAra maraNako prApta hokara matsya huA / tatpazcAt ve donoM marakara kabUtara hue / yahIM hastinApura meM kisI samaya somaprabha rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma kanakaprabhA thA / isa rAjAke yahA~ ravisvAmI nAmakA purohita thA / isakI patnIkA nAma somazrI thA / ve donoM kabUtara bijalI ke nimittase marakara isa somazrI ke somazarmA aura somadatta nAmake do yugala putra hue the / ina donoMkI striyoMkA nAma kramazaH sukAntA aura lakSmImatI thA / jaba inakA pitA marA taba rAjAne choTe putra ( somadatta ) ko purohita banAyA / taba vaha rAjamAnya hokara sthita huA / pazcAt somazarmA merI patnI ke sAtha saMbhoga karatA hai, yaha jAnakara usa somadattane jinadIkSA le lI / vaha samasta AgamakA jJAtA hokara eka-vihArI ho gayA / isa prakAra se vihAra karatA huA vaha eka samaya hastinApurake bAhya pradeza meM AyA / isI samaya somaprabha rAjAne magadha dezake rAjAke pAsa usakI kanyA madanAvalI aura vyAla sundara hAthIko mA~gane ke lie apane viziSTa (dUta) ko bhejA / sAthameM 'vaha degA ki nahIM' isa sandeha ke vaza hokara rAjAne svayaM bhI prasthAna kiyA / usa samaya rAjAne jAte hue mArgameM una somaprabha muniko dekhA / udhara somaprabha rAjAne somadattako dIkSita ho gayA jAnakara purohitakA pada somazarmA ke lie de diyA thA / usa samaya prasthAna karate hue rAjAne jaba somadatta muniko dekhA taba usane somazarmA purohitase pUchA ki prasthAnake samayameM yadi digambara muni dikheM to kyA karanA cAhiye ? yaha sunakara somazarmAne somadatta muniko apanA bhAI jAnakara janmAntarake dveSavaza rAjA se kahA ki ise apazakuna kAraka samajhakara dizAoMke liye bali de denA cAhiye aura tatpazcAt Age gamana karanA cAhiye / isa bAta ko sunakara rAjAne 'yaha pApa hai' kahate hue apane kAnoMke chedoM ko donoM hAthoM se AcchAdita kara liyaa| usa samaya vizvadeva nAmaka zakuna zAstra ke jAnakArane usase 1. va kukkuToza kurkaTo / 2. ja phasa jamalakA / 3. va madanavAlI nAmAM / 4. ja pa za svavaziSTa / 5 ja mahyApayadvAsyati / 6. pha svayamevApi / 7. ja pa va zravaNo / zravaNa dRSTaH kiM kriyate / 8. pa gatvA / 9. ba- pratipATho'yam / za vizvadevazakuniko vrata | 8. va dRSTaH kiM kriyamANo
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 206 kasmin zAstre kSapaNako'pazakuna iti bhaNitam, kathaya kathayeti / tadA tUSNIM sthite tasmin vizvadevo vabhANa - deva, digambaradarzanaM zreyo'rtha bhavati / uktaM ca zakunazAstre - zramaNasturago rAjA mayUraH kuJjaro vRSaH / prasthAne vA praveze vA sarve siddhikarAH smRtAH // deva, tvamatraiva tiSTha, paJcarAtre sa viziSTaH kanyAkaribhyAM nAgacchati cedahaM zAkuniko na bhavAmi / tato rAjA tatraiva zibiraM vimucya tasthau / tathaiva sa AgatastadA rAjA saMtuSTo vizvadevaM purohitaM cakAra, puraM praviveza / somazarmA kupitastaM muniM rAtrau mArayati sma / muniH sarvArthasiddhi yayau / sa rAjA munighAtakaM kenApi prakAreNa vibudhya gardabhArohaNAdikaM kRtvA nirdhaattitvaan| sa mahAduHkhena mRtvA saptamAvanaM jagAma tato niHsRtya svayaMbhUramaNe mahAmatsyo 'bhUdanantaraM paSTha narakaM yayau / tato mahATavyAM siMho bhUtvA paJcamIM dharAmavApa / tato vyAghro'jani mRtvA caturthanarakamiyAya / tato dRSTiviSo jAtaH tRtIyanarakaM prAptaH / tato bheruNDo bhUtvA dvitIyanarakaM jagAma / tato'pi zukaro jAto mRtvA prathamAvano jAtaH / tato magadhadeze siMhapurezasiMha sena- hemaprabhayoH putro babhUva / so'tidurgandhadeha iti durgandha kumAra pUchA ki he purohita ! digambara sAdhukA darzana apazakuna kAraka hai, yaha kisa zAstra meM kahA gayA hai; mujhe zIghra batalAo / isapara jaba vaha somazarmA cupa rahA tatra vizvadevane rAjAse kahA ki he deva ! digambara sAdhukA darzana kalyANakArI hotA hai / zakunazAstra meM bhI aisA hI kahA gayA haidigambara sAdhu, ghor3A, rAjA, mora, hAthI aura baila; ye saba prasthAna aura pravezake samayameM kalyANakArI mAne gaye haiM / phira vizvadeva bolA ki he rAjan ! Apa yahA~para hI sthita rahie / yadi vaha dUta pA~ca dinake bhItara madanAcalI aura usa hAthIke sAtha vApisa nahIM AtA hai to mujhe zakunakA jJAtA hI nahIM samajhanA / taba rAjA vahIM para par3Ava DAlakara sthita ho gayA / tatpazcAt jaisA ki vizva - devane kahA thA, tadanusAra hI vaha dUta rAjaputrI aura usa hAthIko sAtha lekara vahA~ A pahu~cA / isase rAjA ko bahuta santoSa huA / taba vaha vizvadevako purohita banAkara nagara ke bhItara praviSTa huA | isa ghaTanA se somazarmAko bahuta krodha AyA / isase usane rAtameM una somadatta muniko mAra DAlA / isa prakArase zarIra ko chor3akara somadatta muni sarvArthasiddha vimAnako prApta hue / jaba rAjAko yaha kisI prakArase jJAta huA ki somazarmAne munikI hatyA kI hai taba usane gardabhArohaNa Adi karAkara use dezase nikAla diyA / taba vaha mahAn kaSTake sAtha marakara sAtaveM narakako prApta huA / pazcAt vahA~ se nikalakara vaha svayaMbhUramaNa samudra meM mahAmatsya huA / vaha bhI marakara chaThe naraka meM gayA / tatpazcAt vaha mahAvanameM siMha huA aura marakara pA~caveM narakameM gayA / vahA~ se nikalakara vaha vyAghra huA aura phira marakara cauthe naraka meM gayA / tatpazcAt ha dRSTiviSa sarpa hokara tIsare naraka meM gyaa| phira usameMse nikalakara vaha bheruNDa pakSI huA aura marakara dUsare narakameM gayA / tatpazcAt vaha zUkara huA aura marakara pahile naraka meM gayA / vahA~ se nikalakara vaha magadhadezameM siMhapura ke rAjA siMhasena aura hemaprabhAkA putra huA hai / zarIra se 1. pha vRddhikarAH / 27
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. puNyAnavakathAkozam saMzayA vRddhi jagAma / ekadA tatpurasamIpe vimalavAhana kevalI tsthau| tadvandanArtha rAjAdayo'pi niryayuH / tatrAsurakumArAn vilokya pUtigandho mUrcchito'bhUt / rAjJA hetau pRSTe kevalI prAktanI kathAM hastyAdibhavAdikAM kathayati sma / asurairanekadhA narake yodhita iti taddarzanena mUcchita iti / pUtigandho duHkhApahAropAyaM papraccha / kevalI rohinniividhaanmciiktht| sa taM sapta varSANi kRtvA vratamAhAtmyena sugandhadeho'bhUditi sugandhakumArAbhidho'bhUt / siMhasenastasmai rAjyaM dattvA vimalavAhanAntike dIkSitaH muktiM jagAma / sugandhakumAro bahukAlaM rAjyaM vidhAya vinayAkhyatanayAya rAjyamadatta, samayaguptAcAryAnte tapo vidhAyAcyute jne| tato'traiva dvIpe pUrva videhe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNIzavimalakIrti-padamazriyonandano'rkakIrtirajani, meghasenamitreNa vRddhiM yayau, sarvakalAkuzalo'bhUt / ekadA tatpuramuttaramathurAyAH sakAzAdvasudattalakSmImatyau svaputramuditanAgate / dakSiNamathurAyA dhanamitra-subhadre svaputrIguNavatyA sahAgate / tatra muditaguNavatyovivAho'bhUt / vedikAyAM guNavatImabhIkSya atizaya durgandha nikalaneke kAraNa usakA nAma atidurgandhakumAra prasiddha huaa| samayAnusAra vaha vRddhiko prApta huaa| eka samaya usa nagarake samIpameM vimalavAhana nAmake kevalI Akara virAjamAna hue| taba rAjA Adi bhI unakI vandanAke lie nikle| vahA~ asurakumAroMko dekhakara vaha pUtigandhakumAra mUrchita ho gyaa| yaha dekhakara rAjAne kevalIse usake mUrchita ho jAnekA kAraNa pUchA / tadanusAra kevalIne uparyukta hAthI Adike bhavoMse sambandha rakhanevAlI pUrvokta kathAko kahakara yaha batalAyA ki pUtigandhakumAra cU~ki cirakAla taka narakoMmeM rahakara asurakumAroMke dvArA aneka bAra lar3AyA gayA thA, ataeva unako dekhakara yaha mUrchita ho gayA hai| tatpazcAt pUtigandhane kevalIse apane duHkhake naSTa hone kA upAya pUchA / usakA upAya kevalIne rohiNIvratakA anuSThAna batalAyA / taba pUtigandhakumArane ukta vratakA sAta varSa taka pAlana kiyaa| isake prabhAvase usakA durgandhamaya zarIra sugandha svarUpase pariNata ho gyaa| isase aba usakA nAma sugandhakumAra prasiddha ho gyaa| udhara siMhasena rAjAne usake lie rAjya dekara vimalavAhana kevalIke samIpameM dIkSA grahaNa kara lii| vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huaa| sugandhakumArane bahuta samaya taka rAjya kiyaa| tatpazcAt usane vinaya nAmaka putrake lie rAjya dekara samayaguptAcAryake samIpameM dIkSA le lii| phira vaha tarazcaraNa karake acyuta svargameM deva utpanna huaa| isI jambUdvIpake antargata pUrva videhameM eka puSkalAvatI nAmakA deza hai| usake antargata puNDarIkiNI purImeM vimalakIrti nAmaka rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma padmazrI thA / upayukta acyuta svargakA vaha deva vahA~ se cyuta hokara ina donoM ke akIti nAmakA putra huaa| vaha apane meghasena mitrake sAtha kramazaH vRddhiko prApta hokara samasta kalAoM meM pAraMgata ho gyaa| eka samaya usa pura ( puNDarIkiNI ) meM uttara mathurAse vasudatta aura lakSmImatI apane putra muditake sAtha Aye tathA dakSiNa mathurAse dhanamitra aura subhadrA apanI putrI guNavatIke sAtha aaye| vahA~para mudita aura guNavatIkA paraspara vivAha sampanna huaa| usa samaya 1. ja pa za sotidurgandhakumArasaMjJayA pha so'tidurgandha dehetidurgandhakumArasaMjJayA / 2. pa pa pRSTa ba za issttH| 3.phaza lakSmImatyoH / 4. pha zagatena dakSiNa / 5. japa zamabhISya ba mavIkSya / /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 211 meghaseno rAjAtmajamavadat-he mitra, tvAM mitraM prApyApi mameyaM na syAccet kiM te mitratvena / tatastadartha ravikIrtihaThAttAmaharat / vaNijAmAkozavazena putraM sumitraM' niHsArayAmAsa vimalakIrtiH / arkakIrtirvItazokapuramagAt / tatra rAjA vimalavAhano devI suprabhA tatpugyo jayAvato vasukAntA suvarNamAlA subhadrA sumatiH suvratA sunandA vimalAzcetyaSTau / tatpitrA pUrvamavadhizAninaH pRSTA matputrINAM ko varo bhavediti / tairavAdi yazcandrakavedhyaM vidhyati sa bhavet / tatastena svayaMvaramaNDapaH kRtaH, candrakavedhyaM ca sthApitam ,rAjanya kaMcamilitam / na ca kenApi tadviddham / arkakIrtirvivyAdha, tAH pariNIya sukhena tsthau|| ___ekadA vimalanagaM nirvANabhUmivandanArtha rAjAdayo jagmuH / tatra yatkartavyaM tatkRtvA rAtrI tatraiva suptAH / tatrArkakIti citralekhA vidyAdharI ninAya, siddhakUTAgre'sthApayat / taM kimiti ninAyetyukte tatra vijayAdhaM uttarazreNyau meghpureshvaayuveg-ggnnvllbhyostnujaaviitshokaa| ekadA mandiraM gatena tatpitrA divyajJAninaH pRSTA matpucyA varaH kaH syAt / yaddarzanAt siddhakUTakavATa udghaTiSyati sasyAditi ukta tathAvidhaH khecarastatra ko'pi nAstIti tatkanyAsakhyArka meghasenane vedIke Upara guNavatIko dekhakara rAjaputra ( arkakIrti ) se kahA ki he mitra ! tuma jaise mitrako pA karake bhI yadi mujhe yaha kanyA nahIM prApta ho sakI to tumhArI mitratAse kyA lAbha huA ? yaha sunakara arkakIrtine meghasenake lie usa kanyAkA apaharaNa kara liyaa| taba vaizyoMke cillAnepara vimalakIrtine usa mitrake sAtha apane putra arkakIrtiko bhI nikAla diyA / isa prakAra vaha arkakIrti vItazokapurako calA gyaa| vahA~ vimalavAhana rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma suprabhA thaa| unake jayAvatI, vasukAntA, suvarNamAlA, subhadrA, sumati, suvratA, sunandA aura vimalA nAmakI ATha putriyA~ thIM / inake pitAne pahile avadhijJAnI muniyoM se pUchA thA ki merI ina putriyoMkA vara kauna hogaa| uttarameM unhoMne batalAyA thA ki jo candraka vedhyako vedha sakegA vaha tumhArI ina putriyoMkA pati hovegaa| isapara rAjAne svayaMvaramaNDapako banavAkara candrakavedhyako bhI sthApita kraayaa| isase svayaMvaramaNDapameM rAjAoMkA samUha jamA ho gyaa| parantu usameM se usa candraka vedhyako koI bhI nahIM vedha sakA / antameM arkakIrtine usako vedhakara una putriyoMke sAtha vivAha kara liyaa| isa prakAra vaha sukhapUrvaka kAlayApana karane lgaa| __eka samaya rAjA Adi nirvANa kSetrakI vandanA karaneke lie vimala parvatapara gye| vahA~ Avazyaka jinapUjanAdi kAryoMko karake ve rAtameM vahIMpara so gye| unameMse arkakIrtiko citralekhA vidyAdharIne le jAkara siddhakUTake zikhara para sthApita kiyaa| usako vahA~ le jAnekA kAraNa nimna prakAra hai- vahA~ vijayArdha parvatake Upara uttara zreNImeM meghapura nAmakA eka nagara hai / vahA~ vAyuvega nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma gaganavallabhA thaa| inake eka vItazokA nAmakI putrI thii| eka dina usake pitAne mandara parvatapara jAkara kisI divyajJAnIse pUchA thA ki merI putrIkA vara kauna hogaa| uttarameM ukta divyajJAnIne yaha batalAyA thA ki jisake darzanase siddhakUTa caityAlayakA dvAra khula jAvegA vaha tumhArI putrIkA vara hogaa| parantu vahA~ isa prakArakA koI bhI vidyAdhara nahIM thaa| isIlie ukta kanyAkI sakhI arkakIrtiko sunakara use vahA~ le gii| 1. phaza sumitr| 2. ba sumati / 3. pa vidhyati / 4. pha degvivyAdha tAM ba vivAdhyatAH za vivudha tAM /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 puNyAnavakathAkozam [5-4,37 : kIrtimAkarNya se nItastasya darzanAtsa kavATa udjaghaTe 'tAM pariNIya tatrAnekavidyAH sAdhayitvA tAM tatraiva nidhAya vItazokapuramAgacchan aaarykhnnddsthmnyjngiripurmvaap| tatra rAjA prabhaJjanaH, kAntA nIlAJjanA, putryo madanalatAvidyullatAsuvarNalatAvidyutprabhAmadanavegAjayAvatIsukAntAzceti sapta udyAnavanAtpuraM pravizantyasyuTitabandhanaM mArayitumAgataM hastinaM vIkSya naSTe parijane hAhA-nAdaM cakrire / tannAdaM zrutvArka kIrtigajaM bavandha, tA avRNIta / tato vItazokapuraM gatvA mitrAdInAM militaH / tataH svapuraM gatvAdRzyaveSeNa sthitvA rAjakIyamaNDapasthapUgIphalAnyajAleNDikAH, patrANyarkapatrANi, mRganAbhikAzmIrajAdikaM gRtham , strINAM zmazrukUrcAn , puruSANAM kucAn , hastinaH zUkarAnazvAna gardabhAn , pAnIyaM gomUtram , vahni zItalamityAdi nAnAvinodAstatra vidhAya rAjAdInAM kautukamutpAdayAMcakAra / tato'nyedyubhillo bhUtvA purajIvadhanaM gRhItvA yayau |gopaalkolaahlaadraashaa preSitaM balaM mAyayA pAtitavAn / zrutvA kopena rAjAsvayaM nirjagAma, tena mahAyuddhaM cakAra / tadA meghaseno'kathayatte putro'yamarkakIrtiriti zrutvA vimalakIrti harSa svamUrtyAnata nndnmaalilingg| mahAvibhUtyA puraM praviSTau / ravikIrtiH prAkpariNItAH striyaH AnIya sukhena tasthau / usake darzanase vaha dvAra khula gayA / isalie arkakIrtine usa vItazokAke sAtha vivAha kara liyaa| pazcAt usane vahA~ aneka vidyAoMko siddha kiyaa| phira vaha vItazokAko vahIMpara chor3akara vItazokapura Ate hue AryakhaNDastha aMjanagiripurako prApta huaa| vahA~ke rAjAkA nAma prabhaMjana aura rAnIkA nAma nIlAMjanA thA / inake madanalatA, vidyullatA, suvarNalatA, vidyutprabhA, madanavegA, jayAvatI aura sukAntA nAmakI sAta putriyA~ thiiN| eka samaya ve udyAna-vanase Akara nagarameM praveza kara hI rahI thIM ki itanemeM eka hAthI bandhanako tor3a kara unakI ora mAraneke lie AyA / use dekhakara sevaka Adi saba bhAga gye| taba ve hA-hAkAra karane lgiiN| unake Akrandanako sunakara arkakIrtine usa hAthIko bA~dha liyA aura una kanyAoMke sAtha vivAha kara liyaa| tatpazcAt vaha vItazokapurameM jAkara mitrAdikoMse milA / phira usane apane nagara ( puNDarIkiNI ) meM jAkara aura guptarUpameM sthita rahakara rAjAke maNDapa yA haDappameM sthita supAr3I phaloMko bakarIkI leMDI, pAnoMko akauvAke patte, kastUrI evaM kesara Adiko viSThA, striyoM ke dAr3hI-mUMcha, puruSoMke stana, hAthiyoMko zUkara, ghor3oMko gadhe, pAnIko gomUtra aura agmiko zItala banAkara aneka prakArake vinoda kArya kiye| inako dekhakara rAjA Adiko bahuta Azcarya huaa| taHpazcAt dUsare dina usane bhIlake veSameM nagarake jIvadhana ( pazudhana ) kA apaharaNa kara liyaa| taba gvAloM ke kolAhalase isa samAcArako jAnakara usake pratIkArake lie rAjAne jo senA bhejI thI usako arkakIrtine mAyAse naSTa kara diyaa| isapara rAjAko bahuta krodha aayaa| taba usane svayaM jAkara usake sAtha ghora yuddha kiyA / pazcAt meghasenane rAjAko batalAyA ki yaha tumhArA putra arkakIti hai| isa bAtako sunakara rAjA vimalakIrtiko bahuta harSa huaa| taba usane zarIrase namrIbhUta hue apane usa putrakA AliMgana kiyaa| phira ve donoM mahAvibhUtike sAtha nagarameM praviSTa hue / isake pazcAt arkakIrti apanI pUrvavivAhita patniyoMko le AyA aura sukhase rahane lgaa| 1. ba tatkanyA saarkkiittiH| 2. za 'sa' naasti| 3. ja kavATodghaTi zakabAToghaTe / 4. za AryAkhaNDa / 5. ja paba rAjakIyahaDapastha / 6. ja pa nNt|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-4, 37 ] 5. upavAsaphalam 3-4 I yadA svazirasi darpaNadRSTyA palitaM nirIkSya tasmai svapadaM dattvA vimalakIrtiH suvratAnte dIkSitaH mokSamiyAya / arkakIrtiH sakalacakravartI babhUva / bahukAlaM rAjyaM vidhAya svatanayaM jitazatru rAjye niyujya catuHsahasrabhavyaiH zIlaguptAcArya sakAze dIkSito 'cyutendro bhUtvA saMprati vartate svarge / so'gre tasmAdAgatyAsmin hastinApure vItazokanarendrAtmajo'zokaH bhaviSyati / tvamatra puNyamupAyaM svarge amarIbhUtvAgatya campApure maghavataH putrI rohiNI bhUtvA tasyAgravallabhA bhaviSyasIti zrutvA pUtigandhA pihitAsravaM natvA svagRhaM viveza / rohiNI vidhimudyAnya sugandhadehA jAtA / tadArjikAnikaTe tapo vidhAya saMnyAsena tanuM vihAyezAne tadacyutendra pratibaddhavimAne suvarNacitrA devI vabhUva / acyutendra Agatya tvaM jAto'si / sApyetya rohiNI jAtA / rohiNIvidhAnaprabhavapuNyena zokaM na jAnAti / idAnIM tavApatyabhavAn zRNu / uttaramathurezasUrasenavimalayoH sutA padmAvatI / tatraiva vipro'gnizarmA bhAryA sAvitrI putrAH zivazarmAgnibhUtizrobhUti-vAyubhUtivizAkhabhUti somabhUtisubhUtayazceti sapta / ekadA pATaliputraM dAnArtha gatAstatpati supratiSTha-kanakaprabhayoH putraH siMha kisI samaya vimalakIrti rAjA darpaNa meM apanA mukha dekha rahA thA / usa samaya use apane zirake Upara zveta bAla dikhA / use dekhakara usake hRdaya meM vairAgyabhAva jAgRta huA / taba usane arkakIrtike lie rAjya dekara suvrata munike nikaTameM dIkSA grahaNa kara lI / antameM vaha tapako karake muktiko prApta huaa| udhara arkakIrti sakalacakravartI ( chaha khaNDoM kA adhipati ) ho gayA / usane bahuta samaya taka rAjya kiyA / talazcAt usane apane putra jitazatruko rAjya dekara cAra hajAra bhavya jIvoMke sAtha zIlaguptAcArya munike pAsameM dIkSA le lI / antameM vaha zarIra ko chor3akara acyutendra huA hai / vaha isa samaya svarga meM hI hai / bhaviSya meM vaha vahA~se Akarake isa hastinApurameM vItazoka rAjAkA putra azoka hogA aura tU yahA~ puNyakA upArjana karake svarga meM devI hogI / phira vahA~ se A karake campApurameM maghavA rAjAkI putrI rohiNI hotI huI usa azokakI paTarAnI hogI / isa prakAra vaha pUtigandhA pihitAsrava munise uparyukta vRttAntako sunakara unheM namaskAra karatI huI apane gharako vApisa gaI / vaha rohiNI upavAsavidhikA udyApana karake sugandhita zarIravAlI ho gii| phira usane pUrvokta AryAke nikaTameM dIkSA le lI / antameM vaha tapazcaraNapUrvaka saMnyAsake sAtha zarIrako chor3akara IzAna svargake antargata usa acyutendra se sambaddha vimAna meM devI huI / vaha acyutendra Akara tuma hue hI aura vaha devI Akara rohiNI huI hai / rohiNIta anuSThAna upArjita puNyake prabhAvase yaha zokako nahIM jAnatI hai / 213 aba maiM tumhAre putroMke bhavoM ko kahatA hU~, suno| uttara mathurA meM sUrasena nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma vimalA thA / inake eka padmAvatI nAmakI putrI thii| isI nagara meM eka agnizarmA nAmakA brAhmaNa rahatA thA usakI patnIkA nAma sAvitrI thaa| inake zivazarmA, agnibhUti, zrIbhUti, vAyubhUti, vizAkhabhUti, somabhUti aura subhUti nAmake sAta putra the / ve eka samaya bhikSA mA~gane ke lie pATalIputra gaye the / vahA~ usa samaya sunatiSTha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI patnIkA nAva kanakaprabhA thA / inake eka siMhastha nAmakA putra thA / isako dene ke lie I 1. ja svarge tasmAdAgatyAsmin za svarge so tasmadAga tyAsmin 2. paphaza pATalI0 /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAnavakathAkozam [ 5-4, 37 : rathastasmai dAtuM padmAvatI kenApi tatrAnItA, tayovivAhavibhUtyatizayamAlokya kimasmAkaM bhikSAbhojanAnAM jIviteneti vairAgyeNa sImaMdharAntike dIkSitAH samAdhinA saudharma gatAH / pUrvoktapUtigandhApiturdAsoputro bhalvAtakaH pihitAsravasamIpe jaino bhUtvAvasAne saudharma gataH tasmAdAgatya pUrvoktAH sapta, bhalvAtakacarazca krameNa tavASTau putrA jAtAH / idAnI putrINAM bhavAnava pUrvavidehavijayA dakSiNazreNyAmalakAnagarIzamarudevakamalazriyoH punyaH padmAvatI panagandhA vimalazrI zrIH] vimalagandhA ceti catasrastAbhirgaganatilakacaityAlaye samAdhiguptamuninikaTe zrIpaJcamyupavAso gRhItastadudyApanamakRtvaiva vidyutA mRtvA divi devyo bhUtvAgatya te putryo jAtA iti nizamyAzokasto natvA puraM viveza / putrIH zrIpAlaputrabhUpAlAya dattvA bahukAlaM rAjyaM kRtvA meghavilayaM vilokya nirviNNo vItazokaM svapade nidhAya zrIvAsupUjyatIrthakarasamavasaraNe bahubhirdIkSAM babhAra gaNadharo babhUva / rohiNI kamalazrIkSAntikAnte dIkSitA viziSTaM tapovidhAyAcyute devojjnye| azokamuninirvANaM jagAma / tatprabhRtyatratyA bhavyA rohiNIvidhAnodyApane vAsupUjyapratimApIThe'zokarohiNyokoI usa padmAvatI putrIko vahA~ le AyA thaa| ina donoMke vivAha ke ThATa-vATako dekhakara ukta zivazarmA Adi sAtoM brAhmaNa putroMne vicAra kiyA ki dekho hama loga bhIkha mA~gakara udarapUrti karate haiM, hamArA jInA vyartha hai| isa prakAra vicAra karate hue unheM vairAgyabhAva utpanna huaa| taba una sabane sImandhara svAmIke samIpameM dIkSA le lI / antameM ve samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara saudharma svargako prApta hue| pUrvokta pUtigandhAke pitAke eka bhalyAtaka nAmakA dAsIputra thA / yaha pihitAsrava munike samIpameM jaina ho gayA thaa| vaha marakara saudharma svargameM deva huA thaa| isa prakAra pUrvokta sAta brAhmaNaputra aura yaha bhalvAtaka ye AThoM vahA~se cyuta hokara kramase tumhAre ATha putra hue haiN| aba apanI putriyoMke bhavoMko suno-yahIMpara pUrvavidehameM sthita vijayA parvatakI dakSiNa zreNImeM alakA purI hai vaha~para marudeva rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma kamalazrI thaa| inake padmAvatI, padmagandhA, vimalazrI aura vimalagandhA nAmakI cAra putriyA~ thiiN| una cAroMne gaganatilaka caityAlayameM samAdhigupta munike pAsameM paJcamIke upavAsako grahaNa kiyA thaa| kintu ve niyamita samaya taka usakA pAlana aura udyApana nahIM kara skiiN| kAraNa yaha ki una cAroMkI mRtyu akasmAt bijalIke giranese ho gaI thii| phira bhI ve usa prakArase marakara svargameM deviyA~ huI aura tatpazcAt vahA~se cyuta hokara ve tumhArI putriyA~ huI haiN| isa prakAra apane saba praznoM ke uttarako sunakara vaha azoka una donoM muniyoMko namaskAra karake nagarameM vApisa A gyaa| usane ina putriyoMko zrIpAlake putra bhUpAlake lie dekara bahuta samaya taka rAjya kiyA / eka samaya vaha vikharate hue meghako dekhakara bhAgoMse virakta ho gyaa| taba usane apane padapara vItazoka putra ko pratiSThita karake zrI vAsupUjya jinendrake samavasaraNameM bahutoMke sAtha dIkSA le lii| vaha vAsupUjya tIrthaMkarakA gaNadhara huaa| rohiNIne kamalazrI AryikAke pAsa dIkSita hokara bahuta tapa kiyA / antameM vaha zarIrako chor3akara acyuta svargameM deva huii| azoka muni muktiko prApta hue / usI samayase lekara yahAke bhavya jIva rohiNIvratavidhike udyApanake samaya vAsupUjya 1. pha 'kenApi' nAsti / 2. [bhavAn zRNu / atraiva] | 3. pha videhe / 4. ba-pratipATho'yam / zatyatratabhavyA /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-5, 38] 5. upavAsaphalam 5 215 rUpaM dvAdazApatyaviziSTaM kurvanti taccaritrapustakAni ca dadatIti / evaM pUtigandho rAjaputro durgandhA vaizyaputrI ca bhogAkAGkSayA niyatakAlaM proSadhaM vidhAyaivaMvidhau jAtAvanyo bhavyaH karmakSayahetoryaH karotyaniyatakAlaM proSadhaM sa kiM na syAditi // 3-4 // [38] abhavadamaraloke dIkSito valbhanAyAnazanajanitapuNyAddevakAntAmanozaH / vigatasukRtavaizyo nandimitrAbhidhAna upavasanamato'haM tatkaromi trizuddhayA // 5 // asya kathA bhadrabAhucaritre'ntargatA iti tannirUpyate-atraivAryakhaNDe puNDravardhanadeze koTikanagare rAjA padmadharo rAnI padmazrIH purohitaH somazarmA brAhmaNI somshriiH| tasyAH putro'bhUttadutpattilagnaM vizodhya somazarmA vasato dhvajamudbhAvitavAn matputro jinadarzanamAnyo bhaviSyatIti / tatastaM bhadrabAhunAmnA vardhayituM lagnaH, saptavarSAnantaraM maujIbandhanaM kRtvA vedamadhyApayituM ca / ekadA bhadrabAhubaTukaiH saha nagarAdvaMhiekrIDArtha yayau / tatra vaTTasyopari vadhAraNe kenacit dvau, kenacit traya uparyupari dhRtaaH| bhadrabAhunA trayodaza dhRtAH / tadavasare jinendrakI pratimAke samIpameM vedIpara ATha putra aura cAra putriyoMke sAtha azoka va rohiNIkI AkRtiyoMko karAte haiM tathA unake caritrakI pustakoMko likhAkara pradAna karate haiM / isa prakAra pUtigandha rAjaputra aura durgandhA vaizyaputrI ye donoM bhogoMkI abhilASAse niyata samaya taka proSadhako karake isa prakArakI vibhUtiko prApta hue haiN| phira bhalA jo bhavya jIva karmakSayakI abhilASAse ukta vratakA aniyata samaya taka paripAlana karatA hai vaha kyA anupama sukhakA bhoktA nahIM hogA ? avazya hogA // 3-4 // nandimitra nAmakA jo puNyahIna vaizya bhojanake lie dIkSita haA thA vaha upavAsase prApta hue puNyake prabhAvase svargameM devAMganAoMkA priya ( deva ) huA hai| isIlie maiM mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka usa upavAsako karatA hU~ // 5 // isakI kathA bhadrabAhucaritrameM AI hai| usakA yahA~ nirUpaNa kiyA jAtA hai. isI AryakhaNDameM puNDvardhana dezake bhItara koTika nAmakA nagara hai| vahA~ padmadhara nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma padmazrI thaa| isa rAjAke yahA~ somazarmA nAmakA eka purohita thA / usakI patnIkA nAma somazrI thA / usake eka putra utpanna huaa| somazarmAne usake janmamuhUrtako zodhakara 'merA putra jainoMmeM saMmAnya hogA' yaha pragaTa karaneke lie jinamandirake Upara dhvajA khar3I kara dI thii| usane usakA nAma bhadrabAhu rakkhA / bhadrabAhu kramazaH vRddhiko prApta hone lgaa| somazarmAne sAta varSake pazcAt usakA mauMjIvandhana ( upanayana ) saMskAra kiyaa| tatpazcAt vaha use vedake par3hAnemeM saMlagna ho gyaa| eka samaya bhadrabAhu bAlakoMke sAtha geMda khelaneke liye nagarake bAhara gayA / vahA~ una sabane vaTTaka ( vartaka- eka prakArakA khilaunA ) ke Upara vaTTaka rakhanekA nizcaya kiyA / tadanusAra unameM se kisIne do aura kisIne tIna vaTTaka Upara-Upara rakkhe / 1. ba-pratipATho'yam / za yaivaMtidhA jAtA anyo| 2. ja pha ba za mnojH| 3. ba bhadravAhacarite vartata iti / 4. jadvahivaTa ba hirbaTa /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 puNyAtravakathAkozam [5-5, 38 jambUsvAmimokSagateranantaraM viSNu-nandimitra-aparAjitagovardhana-bhadrabAhunAmAnaH paJca zrutakevalino bhaviSyantIti jinAgamasUtraM caturthaH kevalI govardhananAmAnekasahasrayatibhirviharaMstatrAgatya taM luloke / so'STAGganimittaM vetti / taM vilokyAyaM pazcimazrutakevalI bhaviSyatIti bubudhe | tatsamudAyAlokanAtsarve baTukAH plaayitaaH| sa Agatya govardhanaM nanAma / muninA pRSTastvaM kimAkhyaH, kasya putra iti / so'vadat purohitasomazarmaNaH putro'haM bhadrabAhunAmA / punarmuninoktaM matsamIpe'dhyeSyase / tena omiti bhaNite taddhastaM dhRtvA sa eva tatpituH gRhaM yyau| taM vilokya somazarmAsanAdutthAya saMmukhamAgatya mukulitakara zrAsanamadAdapRcchacca svAmin , kimityAgamanam / munibaMbhANa tava putro'yaM matsamIpe'dhyeSye ityuktavAn / tvaM bhaNasi cedadhyApayiSyAmi / dvijo'va tAyaM jainadarzanopakAraka eva syAdityutpannamuhUrtaguNo vidyate, so'nyathA kiM bhavedayaM bhavadbhyo datto yajAnanti tatkurvantviti tena samarpitaH / tadA mAtA yatipAdayorlagnA'sya dIkSA mA prayacchantu / muniruvAcAdhyApya tavAntikaM prasthApayAmIti zraddhehi bhagini / tatastaM nItvA munisAvAsAdinA zrAvakaiH samAdhAnaM kArayitvA sakalazAstrANyadhyApitavAn / sa ca sakaladarzanAnAM sArAsAratAM vibudhya dIkSAM yayAce / gururavocat parantu bhadrabAhune unheM ekake Upara dUsare aura dUsareke Upara tIsare, isa kramase teraha vartaka rakha diye / jambU svAmIke mokSa jAne ke pazcAt viSNu, nandimitra, aparAjita, govardhana aura bhadrabAhu ye pA~ca zrutakevalI hoMge; yaha Agamavacana hai| jisa samaya ukta bhadrabAhu Adi bAlaka khela rahe the usa samaya vahA~ aneka sahasra muniyoMke sAtha vihAra karate hae govardhana nAmake cauthe zrutakevalI aaye| ve aSTAMga nimitta ke jJAtA the| unhoMne bhadravAhuko dekhakara yaha nizcita kiyA ki yaha antima zrutakevalI hogaa| unake isa saMghako dekhakara ve saba bAlaka bhAga gaye, parantu bhadrabAhu nahIM bhaagaa| usane Akara govardhana zrutakevalIko namaskAra kiyaa| taba unhoMne usase pUchA ki tumhArA kyA nAma hai aura tuma kisake putra ho ? usane uttara diyA ki maiM somazarmA brAhmaNakA putra hU~ va nAma merA bhadrabAhu hai / taba munine phirase pUchA ki tuma mere pAsa par3hoge? usane kahA ki 'hA~, pddhuuNgaa'| isapara ve svayaM hI usakA hAtha pakar3akara usake pitAke pAsa le gaye / unheM Ate hue dekhakara somazarmA apane Asanase uThakara unake Age gyaa| usane unheM hAtha jor3akara namaskAra karate hue Asana diyA aura phira isa prakArase AnekA kAraNa pUchA / taba munine kahA ki yaha tumhArA putra mere pAsa par3haneke lie kahatA hai| yadi tumheM yaha svIkara hai to maiM use par3hAU~gA / yaha sunakara somazarmA bolA ki yaha jaina siddhAntakA upakAra karegA, yaha isake janma muhUrtase siddha hai| vaha bhalA asatya kaise ho sakatA hai ? hama ise Apake liye dete haiN| Apa jaisA ucita samajheM, kareM / yaha kahakara usane una govardhana munike liye bhadrabAhuko samarpita kara diyaa| usa samaya bhadrabAhukI mAtAne munike pA~voMmeM girakara usane bhadrabAhuko dIkSA na de denekI prArthanA kii| taba govardhana munirAjane kahA ki he bahina ! maiM par3hAkara ise tere pAsa bheja dUMgA, tU itanA vizvAsa rakha / isa prakAra govardhana zrutakevalI bhadrabAhuko apane sAtha le gaye / phira unhoMne usake bhojana aura nivAsa AdikI vyavasthA zrAvakoMse karAkara use par3hAnA prArambha 1. ba mokSagate'naMtaraM / 2. pa pha ba viSNunaMdiaparAjita za vissnnukumaarnNdiraajit| 3. pha 'asivaasaadinaa|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ :5-5, 38] 5. upavAsaphalam 5 217 svaM nagaraM gatvA tatra pANDityaM prakAzya mAtApitarAvabhyupagamayyAgaccheti visasarja / saca gatvA mAtApitarau praNamya tadanegurorguNaprazaMsAM cakAra / dvitIyadine padmadhararAjasya bhavanadvAre patramavalambya dvijAdivAdinaH sarvAn jigAya, tatra jainamataM prakAzya mAtApitarAvabhyupagamayya gatvA dokSitaH / zrutakevalibhUta AcArya kRtvA govardhanaH saMnyAsena divaM gataH / bhadrabAhusvAmI svAmibhaktaH tapasviyukto viharana sthitaH / / tatrAnyA kthaa| tathAhi-pATaliputranagare rAjA nando bandhu -subandhukAvizakaTAlAkhyacaturbhimantribhiH rAjyaM kurvan tsthau| ekadA nandasyopari pratyantavAsinaH saMbhUyAgatya dezasImni tasthuH / zakaTAlena nRpo vijJaptaH-pratyantavAsinaH samAgatAH, kiM kriyate / nando'brUta tvamevAtra datastvadbhaNitaM karomi / zakaTAlo'vocacchatravo bahavo dAnenopazAnti neyAH, yuddhasyAnavasara iti / rAjJoktaM tvatkRtameva pramANa dravyaM prayaccha / tataH zakaTAlo dravyaM dattvA tAn vyAghoTitavAn / anyadA rAjA bhANDAgAraM draSTumiyAya / dravyamapazyan ka gataM dravyamityapRcchat / bhANDAgAriko'vata zakaTAlo'ribhyo'itta / tataH kupitena rAjJA sakuTumbaH kara diyA / isa prakArase vaha samasta zAstroMmeM pAraMgata ho gayo / tatpazcAt usane samasta darzanoMkI sAratA va asAratAko jAnakara guruse dIkSA denekI prArthanA kI / isapara govardhana munIndrane kahA ki tuma pahile apane nagarameM jAkara apanI vidvattAko dikhalAo aura tatpazcAt mAtA-pitAkI svIkAratA lekara aao| taba tumheM hama dIkSA de deNge| yaha kahakara unhoMne bhadrabAhuko apane ghara bheja diyaa| tadanusAra bhadrabAhune jAkara mAtA-pitAko praNAma kara unake samakSa apane guruke sadguNoMkI khUba prazaMsA kii| pazcAt dUsare dina usane padmadhara rAjAke bhavanake dvArapara patrako lagAkara brAhmaNAdi saba vAdiyoMko vAdameM jIta liyaa| isa prakAra usane jaina dharmakI bhArI prabhAvanA kii| phira vaha mAtA-pitAkI svIkAratA lekara una govardhana munike pAsa gayA aura dIkSita ho gyaa| antameM ve govardhana zrutakevalI bhadrabAhuko zrutakevalIrUpa AcArya banAkara saMnyAsake sAtha svargavAsI hue| taba ve gurubhakta bhadrabAhu svAmI sAdhuoMke sAtha vihAra karate hue sthita hue| yahA~ eka dUsarI kathA hai jo isa prakAra hai-kisI samaya pATaliputra nagarameM nanda nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usake ye cAra maMtrI the- bandhu, subandhu, kAvi aura zakaTAla / eka samaya kucha mleccha dezake nivAsI ekatrita hokara AkramaNa karaneke vicArase nanda rAjAke dezakI sImApara Akara sthita ho gye| taba zakaTAlane rAjAse nivedana kiyA ki apane dezapara AkramaNa karane ke liye mleccha dezake nivAsI yavana upasthita hue haiM, isake liye kyA upAya kiyA jAya ? yaha sunakara nanda bolA ki isa viSayameM tuma hI pravINa ho, tuma jo kahoge vahI kiyA jaavegaa| taba zakaTAlane kahA ki zatru bahuta haiM, unheM dhana dekara zAnta karanA cAhiye / kAraNa ki abhI yuddhake liye upayukta samaya nahIM hai / isapara rAjAne kahA ki tumhArA kahanA yogya hI hai, unheM dravya dekara zAnta kro| taba zakaTAlane unheM dravya dekara vApisa kara diyA / dUsare samaya rAjA apane khajAneko dekhane ke liye gyaa| vahA~ jaba use sampatti nahIM dikhI taba usane pUchA ki yahA~kI saba sampatti kahA~ calI gaI hai ? isake uttarameM koSAdhyakSane kahA ki zakaTAlane use zatruoMko 1. ja pha ba pa padmadhara za pasaMdhara / 2. ba zruta kevalI bhUttamA0 / 3. ba atraaanyaa| 4. pa pha za dattavAn vyoghoTitavAn ja dattavAn vyAdhuTitavAn / 4. pha za dattaM /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 puNyAnavakathAkozam. [5-4, 37 zakaTAlo bhUmigRhe nikssiptH| sarAvapravezamAtradvAreNa stokamodanaM jalaM pratidinaM dApayati narezaH / tamodanaM jalaM ca dRSTvA zakaTAlo'brUta kuTumbamadhye yo nandavaMzaM nivezaM kartuM zaknoti sa imamodanaM jalaM ca gRhIyAditi / sarvaistvameva zakto gRhANeti sarvasaMmate sa evaM bhuGkte pAnIyaM ca pibati / sa eva sthito'nye mRtaaH| itaH punaH pratyantavAsinAM bAdhAyAM nandaH zakaTAlaM sasmAra uktavAMzca zakaTAlavaMze ko 'pi vidyata iti / kazcidAhAnnaM jalaM ca ko'pi gRhNAti / tatastamAkRSya paridhAnaM dattvA uktavAnarInupazAnti nayeti / sa kenApyupAyenopazAnti ninAya / rAzA mantripadaM gRhANetyukte zakaTAlastadullaGadhya satkAragRhAdhyakSatAM jagrAha / ekadA purabAhya'Tan darbhasUcI khanantaM cANakyadvija luloke / tadanu tamabhivandyoktavAn kiM karoSi / cANakyo'brUta viddho'hamanayA, tato nirmUlamunmUlya zoSayitvA' dagdhvA prvaahyissyaami| zakaTAlo'manyata ayaM nandanAze samartha iti taM prArthayati sma tvayAgrAsane pratidinaM bhoktavyamiti / tenAbhyupagatam / tataH zakaTAlo mahAdareNa taM bhojayati / ekadA'dhyakSastasya sthAnacalanaM cakAra / cANakyo'vadat de DAlI hai / yaha sunakara nandane krodhita hokara zakaTAlako usake kuTumbake sAtha talagharake bhItara rakha diyaa| vaha use vahA~ sakorA mAtrake jAne yogya chedameM se pratidina thor3A-sA bhAta aura jala dilAne lgaa| usa alpa bhojanako dekhakara zakaTakAla bolA ki kuTumbake bIcameM jo koI bhI nandake vaMzako samUla naSTa kara sakatA ho vaha isa bhojana aura jalako grahaNa kre| isapara sabane kahA ki isake lie tuma hI samartha ho| isa prakAra sabakI sammatise vaha usa anna-jalakA upayoga karane lgaa| taba eka mAtra vahI jIvita rahA, zeSa saba maraNako prApta ho gaye / idhara una mlecchoMne jaba phirase nandake rAjyameM upadrava prArambha kiyA taba use zakaTAlakA smaraNa huaa| usa samaya usane pUchA ki kyA koI zakaTAlake vaMzameM abhI vidyamAna hai / isapara kisIne uttara diyA ki koI anna aura jalako grahaNa to karatA hai| taba zakaTAlako vahA~ se nikAla kara use pahinaneke lie vastra (pozAka) diye| phira nandane usase kahA ki tuma ina zatruoMko zAnta karo / isapara zakaTAlane jisa kisI bhI prakArase unheM zAnta kara diyaa| taba rAjAne usase punaH maMtrIke padako grahaNa karaneke lie kahA / parantu zakaTAlane ise svIkAra nahIM kiyA / taba vaha usakI icchAnusAra atithigRhakA adhyakSa banA diyA gyaa| eka dina zakaTAlane nagarake bAhara ghUmate hue cANakya brAhmaNako dekhA / vaha usa samaya kA~sako khodakara pheka rahA thaa| zakaTAlane namaskAra karate hue usase pUchA ki yaha Apa kyA kara rahe haiM ? cANakyane uttara diyA ki isa kA~sake agrabhAgase merA pA~va vidha gayA hai, isalie maiM ise jar3a-mUlase ukhAr3akara sukhAU~gA aura tatpazcAt nadImeM pravAhita kara dUMgA / isa uttarako sunakara zakaTAlako vizvAsa huA ki yaha vyakti nandake naSTa karane meM samartha hai / taba usane usase prArthanA kI ki Apa pratidina hamAre atithi-gRhameM ucca Asanapara baiThakara bhojana kiyA kareM / cANakyane ise svIkAra kara liyA / tabase zakaTAla use Adarake sAtha bhojana karAne lgaa| eka dina adhyakSane usake sthAnakA parivartana kara diyaa| ise dekhakara 1.ja pa sanmate eva ka za sammate eva / 2. ja tamabhivAdyoktavAn ba tamabhivAhyoktavAna / 3. pa tato nirmUlya zoSayitvA za tato nirmUlya munmUlya zoSayitvA / 4. pha za dgdhaa| 5. ba manyato'yaM / 6. pha za 'dhyksssy|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-5, 38 ] 5. upavAsaphalam 5 219 sthAnacalanaM kimiti vihitam / adhyakSa ubAca rAzo niyamo'yamagrAsanamanyasmai daatvymiti| tato madhyamAsane'pibhokta lagnaH / tato'pyante upveshitH| sa tatrApi bhuGkte,kopaM na karoti / anyadA bhoktuM pravizan cANakyo'dhyakSeNa nivArito rAjJA tava bhojanaM niSiddhamahaM kiM karomi / tatazcANakyaH kupitaH purAnniHsarannavadadyo nandarAjyArthI sa matpRSThaM lagatu / tatazcandraguptAkhyaH kSatriyo'tinisvaH kiM naSTamiti lagnaH / sa pratyantavAsinAM militvopAyena nandaM nirmUlayitvA candraguptaM rAjAnaM cakAra / sa rAjyaM vidhAya svApatyabindusArAya svapadaM dattvA cANakyena diikssitH| cANakyabhaTTArakasya ita UrdhvaM bhinnA kathArAdhanAyAM jJAtavyA / bindusAro'pi svatanayAzokAya svapadaM vitIrya diikssitH| azokasyApatyaM kunAlo'jani / sa bAlaH paThan yadA tasthau tadAzokaH pratyantavAsinAM upari jagAma / pure vyavasthitapradhAnAntikaM rAjAdezaM prAsthApayat / katham / upAdhyAyAya zAlikUraM ca masiM ca dattvA kumAramadhyApayatAmiti / sa ca vAcakenAnyathA vAcitaH / tataH upAdhyAyaM zAlikUraM masiM ca bhojayitvA kumArasya locane utpATite / arIn jitvA Agato nRpaH kumAraM vokSyAtizokaM cakAra / dinAntaraistaM candrAnanAkhyayA kanyayA pariNAyitavAn / tadapatyaM saMprati-candragupto'bhUt / cANakyane pUchA ki yaha sthAna parivartana kyoM kiyA gayA hai ? isake uttarameM adhyakSane kahA ki rAjAkA aisA niyama (Adeza) hai ki AgekA Asana kisI dUsareke lie diyA jAya / tatpazcAt cANakya madhyama Asanake hI Upara baiThakara bhojana karane lgaa| tatpazcAt use antima (nikRSTa) Asanake Upara baiThAyA gayA / taba bhI vaha krodha na karake vahIM baiThakara khAne lgaa| isake pazcAt dUsare dina jaba cANakya bhojanagRhake bhItara praveza kara rahA thA taba adhyakSane use rokate hue kahA ki rAjAne Apake bhojanakA niSedha kiyA hai, maiM kyA kara sakatA hU~ / isase cANakyako atizaya krodha utpanna huaa| taba usane nagarase bAhara nikalate hue kahA ki jo vyakti nandake rAjyako cAhatA ho vaha mere pIche laga jAve / yaha sunakara candragupta nAmakA kSatriya usake pIche laga gyaa| vaha atizaya daridra thaa| isIlie usane socA ki isakA sAtha denese merI kucha bhI hAni honevAlI nahIM hai / taba cANakyane mlecchoMse milakara prayatnapUrvaka nandako naSTa kara diyA aura usake sthAnapara candraguptako rAjA banA diyaa| isa prakAra candraguptane kucha samaya taka rAjya kiyaa| tatpazcAta cAt usane apane putra cindasArako rAjya dekara cANakyake sAtha dIkSA grahaNa kara lii| Age cANakya bhaTTArakakI kathA bhinna hai use ArAdhanA kathAkozase jAnanA caahie| phira usa bindusArane bhI apane putra azokake lie rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| azokake kunAla nAmakA putra utpanna huA / jaba vaha bAlaka par3ha rahA thA taba azoka mlecchoMke Upara AkramaNa karane ke lie gayA thaa| vahA~ se usane nagarameM sthita pradhAna ke lie yaha rAjAjJA bhejI ki upAdhyAyake lie zAli dhAnakA bhAta ora masi (snigdha padArtha) dekara kumArako zikSaga dishaao| isa lekha ko bA~canevAlene viparIta (ca masi dattvA kumAramandhApayatAm = bhAtake sAtha bhasma dekara kumArako andhA karA do) pddh'aa| tadanusAra upAdhyAyake lie zAli dhAnakA bhAta aura rAkha khilAkara kumArake netroM ko nikalavA liyA gayA / tatpazcAt jaba zatruoMko jItakara azoka vApisa AyA aura usane kumArako andhA dekhA to use bahuta pazcAttApa huaa| kucha dinoMmeM usane kumArakA vivAha candrAnanA nAmakI kanyAke sAtha karA ...1. ba lgntu| 2. pha zAlikUramasi /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 puNyAtrakathAkozam taM rAjye nidhAyAzoko dIkSitaH / saMprati candragupto rAjyaM kurvan tasthau / ekadA tadudyAnaM kazcidavadhibodhamunirAgato vanapAlAttadAgatiM jJAtvA saMprati- candragupto vandituM yayau / vanditvopavizya dharmazruteranantaraM svAtItabhavAn pRSTavAn / muniH kathayatyatraivArya khaNDe'vantISu vaidezenagare rAjA jayavarmA rAzI dhAriNI / tannagaranikaTasthapalAsagrAme vaizyadevi pRthivyoH putro nandimitraH puNyahIno bahnAzIti pitRbhyAM nirddhATito "vaidezapuramiyAya / tatra nagarAdadbahirvaTavRkSatale upaviSTastatra tasmAt pUrva kASThakUTAkhyaH kASThavikrayopajIvI kASThabhAramuttArya vizraman tasthau / taM vilokya nandimitro'bUta etadbhA caturguNaM bhAraM pratidinamAnayAmi, me bhojanaM dAsyasi / tenoktaM dAsyAmi, tatastaM kASThabhAraM " tanmastake nidhAya gRhe jagAma / svabhAryA jayaghaNTAM ziziSye'sya / kadAcidapyudarapUraM grAsaM mA dehIti / tasya rakhAyAmanAgodanAdikaM (?) stokaM datvAtisthUlakASThabhArAnAnAyayati / kASThakUTastAn vikroya dravyaM cicAya, svayaM kASThAni nAnayati, tenaivAnAyayati' / ekadA parvaNi jayaghaNTA etatprasAdena meM zrIrjAtA'sya kadAcidapi paripUrNo grAso na datto the bhuktAmiti pAyasaghRtazarkarAdikaM tasya yatheSTamadatta tAMbUlaM ca / tato'sau diyA / usake saMprati candragupta nAmakA putra utpanna huaa| usako rAjya dekara azokane dIkSA le / saMprati candragupta rAjya karane lagA / [ 5-5, 38 : eka samaya vahA~ udyAnameM koI avadhijJAnI muni Aye / vanapAlase unake Agamanako jAnakara saMprati candragupta unakI vandanA ke lie gayA / bandanA karake usane dharmazravaNa kiyA / tatpazcAt usane unase apane pUrva bhavoM ko puuchaa| muni bole- isI AryakhaNDa ke bhItara avanti deza meM vaidiza (vidizA ?) nagara meM rAjA jayavarmA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma dhAriNI thA / isI nagara ke pAsa meM eka palAsakUTa nAmakA gA~va hai / vahA~ eka devila nAmakA vaizya rahatA thA / usakI patnIkA nAma pRthivI thA / inake eka nandimitra nAmakA putra thA jo puNyahIna thA / vaha mAtrA meM bahuta adhika bhojana kiyA karatA thA / isalie mAtA-pitA ne use ghara se nikAla diyA thA / taba vaha vaidizapura gayA / vahA~ jAkara vaha nagarake bAhara eka vaTa vRkSa ke nIce baiTha gayA / usake pahu~caneke pUrvameM vahA~ eka kASThakUTa nAmakA lakar3ahArA lakar3iyoMke bojhako utArakara vizrAma kara rahA thA / usako dekhakara nandimitra bolA ki yadi tuma mujhe pratidina bhojana diyA karoge to maiM isase caugunA lakar3iyoMkA bojha lAyA karU~gA / kASTakUTane isa bAtako svIkAra kara liyA, tadanusAra vaha usa lakar3iyoMke bojhako nandimitra ke sirapara rakhakara gharako gayA / usane apanI strI jayaghaMTAko sIkha dI ki tuma isako kabhI bhI pUrA peTa bhojana nahIM denA / tadanusAra usakI strI use thor3A bhojana dene lagI / isa prakAra kASThakUTa bhArI lakar3iyoMke gaTToMko ma~gAne aura una lakar3iyoMko becakara dhanasaMcaya karane lgaa| aba vaha svayaM lakar3iyoM ko na lAkara usIse ma~gAyA karatA thA / eka bAra tyohArake samaya jayaghaNTA ne socA ki isake prasAdase mujhe sampatti prApta huI hai / parantu maiMne ise kabhI bhI pUrNa bhojana nahIM diyA / Aja ise icchAnusAra bhojana karAnA cAhie / yaha socakara usane usa dina nandimitrake lie usakI icchAnusAra khIra, ghI aura zakkara Adi dekara 1. pha vaMdeza' ba vaidesa za vaidiza / 2. ba palAlakUTa / 3. va vaideza za vaidiza N / 4. za ' bhAraM ' nAsti / 5 ba tataH kASThabhAraM / 6. ja pa za ziziSye va satikSe / 7 ba ratrAyAmAranAlodanAdikaM / 8. za kASThakUTasthAttAn / 9. ja tenaitrAnayayati ba tenaivanayayati /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-5, 38 ] 5. upavAsaphalam 5. 221 sustho bhUtvA kASThakUTaM vastrAdikaM yAcitavAn / tadA tena svavanitA pRSTAsyAdya kiM bhoktuM dattam / tayA kathite svarUpe tadanu sa tAM kimasyaivaMvidho grAso datta iti daNDaidaNDairjaghAna / nandimitro mannimittamimAM tADitavAnayamityasya gRhe sthAtumanucitamiti nirjagAma / mahAkASThabhAramAnIya tadvikrayaMstasthau / laghUnapyanyabhArAn vikrItvA [ krItvA ] janA gacchanti, tadbhAravArtAmapi na kurvanti / madhyAhna bubhukSAkrAnta udvigno yAvadAste tAvadvinayagupto munirmAsopavAsI caryArtha praviSTastaM vilokyAyaM matto vastrAdihInaH ka yAtItyavalokayAmIti bhAraM tatraiva nikSipyaM tatpRSThe lagnaH / sa munI rAjJA sthApitaH, pAdaprakSAlanAdikaM kRtvAyaM kazcit zrAvaka iti dAsyA tatpAdau prakSAlya divyabhojanaM dattam / munenairantarye sati paJcAzcaryANi jAtAni vilokya nandimitro'manyatAyaM devo'hamapyetadvidho bhavAmIti tena sArdhaM guhAyAM gataH, tatroktavAn- he nAtha, mAM tvatsadRzaM kuru / taM bhavyamalpAyuSaM jJAtvA munistaM dIkSAM dattavAn / upavAsaM cakre paJcanamaskArAn paThitavAMzca / pAraNA he' hama sthApayAmIti zrAvakANAM saMbhramaM vIkSya kapotalezyA pariNataH / prAtaH kIdRzaH kSobho antameM pAna bhI diyA, taba usane santuSTa hokara kASThakUTase vastra Adi mA~ge / usa samaya kASThakUTane apanI strI se pUchA ki Aja ise tUne khAneke lie kyA diyA hai ? isake uttara meM usane yathArtha bAta kaha dii| isase krodhita hokara kASThakUTane yaha kahate hue ki tUne use aisA uttama bhojana kyoM diyA hai, use DaNDoMse khUba mArA / yaha dekhakara nandimitrane vicAra kiyA ki kASThakUTane ise mere kAraNa mArA hai, isalie aba isake gharameM rahanA yogya nahIM hai| basa yahI socakara vaha usake ghara se nikala gayA / phira vaha eka lakar3iyoMke bhArI gaTTeko lAyA aura use becane ke lie baiTha gayA / grAhakajana choTe bhI gaTThoM ko kharIdakara cale jAte the, parantu isake gaTTheke viSaya meM koI bAta bhI nahIM karatA thA / isa taraha dopahara ho gye| taba vaha bhUkha se vyAkula ho uThA / itane meM vahA~ se vinaya - gupta nAma ke eka mAsopavAsI muni caryAke lie nikle| unheM dekhakara usane vicAra kiyA ki mere pAsa to pahinaneke lie phaTA-purAnA vastra bhI hai, parantu isake pAsa to vaha bhI nahIM hai / dekhU~ bhalA yaha kidhara jAtA hai / yaha socatA huA vaha lakar3iyoMke gaTTe ko vahIM para chor3akara unake pIche laga gayA / una munirAjakA paDigAhana rAjAne karake unheM navadhA bhaktipUrvaka AhAra diyA / nandimitrako dekhakara usane samajhA ki yaha koI zrAvaka hai / isalie usane dAsIke dvArA usake pA~va dhulavAkara use bhI divya bhojana diyaa| munikA nirantarAya AhAra ho jAnepara rAjAke yahA~ paJcAzcarya hue | unako dekhakara nandimitrane samajhA ki yaha koI deva hai / isake sAtha rahane se maiM bhI isake samAna ho jAU~gA / yahI socatA huA vaha unake sAtha guphAmeM calA gayA / vahA~ pahu~cakara usane unase prArthanA kI ki he svAmin! mujhe bhI Apa apane samAna banA liijie| taba bhavya aura alpAyu jAnakara vinayagupta munine use dIkSA de dI / usa dina nandimitra upavAsako grahaNa karake paMcanamaskAra maMtrakA pATha karatA rahA / pAraNAke dina 'maiM unheM AhAra dU~gA, maiM unheM AhAra dU~gA' isa prakAra zrAvakoM ke bIcameM vivAda Arambha ho gayA / use dekhakara nandimitrake pariNAma kApota 1. bakrasthaMDile tasthau / 2. pa za bhArA / 3. va nidhAya / 4. ba munistaM dIkSAMcakre / 5. ba pAThitavAMzca / 6. pha pAraNAhnehaM /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 puNyAtravakathAkozam [5-5, 38 bhaviSyatIti kSobhanimittaM dvitIyamupavAsaM cakAra / trirAtrapAraNAyAM rAjazreSTha yAdaya bhAgatya vavandire babhaNuzvAhamahaM sthApayiSyAmi / tadA nandimitro babhASe'dyApyupoSito'ham / zreSThayAdibhiruktamevaM na kartavyam / tenoktaM kRtameva / tadA rAjasabhAyAM zreSThinA nUtanatapasviguNavyAvarNanaM kRtam / tadA devI prAtarahaM sthApayiSyAmIti mahAtrirAtropavAsapAraNAyAM sakalAntaHpureNa tatra gatA, guruziSyo kynde| tadA nandimitro me'dyApyupavAsazaktirvidyate, yadA rAjA AgamiSyati tadA pAraNAM karomoti manasi saMcintyoktavAn svAminnadyApyupoSito'ham / tadA devI tatpAdayorlagnopavAso na kartavya iti / so'vocat gRhotopavAsasya tyajanaM kiM karomi / gururapyavocat tyajanamanucitamiti / devo vyAghuTaya jagAma / nandimitraH paJcanamaskArAn bhAvayan tasthau / rAtripazcimayAme guruNoktaM he nandimitra, te'ntarmuhUrtamevAyuriti saMnyAsaM gRhANa / prasAda iti bhaNitvA nandimitro gurUktasaMnyAsakrameNa tanuM tatyAja saudharme devo jjnye| ito nandimitro muniH kAlaM kRtavAniti rAjAdaya Agatya suvarNAdivRSTiM kurvantastatkSapakaMyAvatprabhAvayanti tAvatsa devo nabho'GgaNaM svaparivAravimAnAdibhirvyApya svayaM sakaladevIsamUhena parivRto vimAne tsthau| nandimitrasya gRhasthakAlInaM svarUpaM kRtvA lezyA jaise hue / kala isake Azrayase zrAvakoMmeM kaisA kSobha hotA hai, yaha dekhane ke lie usane dUsarA upavAsa grahaNa kara liyaa| tIsare dina pAraNAke nimittase rAjaseTha Adine jAkara usakI bandanA karate hue kahA ki 'maiM paDigAhana karU~gA, maiM paDigAhana kruuNgaa'| isapara vaha nandimitra bolA maiMne Aja bhI upavAsa kiyA hai / taba seTha Adine kahA ki aisA na kIjie / isake uttarase usane kahA ki maiM to vaisA kara hI cukA huuN| tatpazcAt seThane rAjadarabAra meM navIna tapasvIke guNoMkA varNana kiyaa| use sunakara rAnIne vicAra kiyA ki prAtaHkAlameM maiM unako AhAra duuNgii| isI vicArase vaha tIna dinake upavAsake pazcAt pAraNAke samaya samasta antaHpurake sAtha vahA~ gaI / usane guru aura ziSya donoMkI vaMdanA kii| usa samaya nandimitrane manameM vicAra kiyA ki Aja bhI maiM upavAsa karane meM samartha hU~, jaba rAjA AvegA taba maiM pAraNA karU~gA; yahI socakara usane kahA he svAmin ! Aja bhI merA upavAsa hai / taba rAnIne usake pA~voMmeM girakara kahA ki aba upavAsa na kIjie / isapara usane uttara diyA ki grahaNa kiye hue upavAsako maiM kaise chor3a dU~ / gurune bhI kahA ki grahaNa kiye hue upavAsako chor3anA yogya nahIM hai / taba rAnI vApisa calI gii| udhara vaha nandimitra paMcanamaskAra maMtrake padoMkA cintana karatA huA sthita rhaa| tatpazcAt rAtrike antima pahara meM gurune kahA he nandimitra ! aba terI antamuhUrta mAtra hI Ayu zeSa rahI hai, isalie tU saMnyAsako grahaNa kara le / taba usane prasAda mAnakara guruke kahe anusAra vidhipUrvaka saMnyAsa grahaNa kara liyaa| isa prakAra vaha saMnyAsake sAtha zarIrako chor3akara saudharma svargameM deva utpanna huaa| idhara rAjA Adi nandimitra munike svargavAsako jAnakara vahA~ suvarNAdikI varSA dvArA kSapakakI prabhAvanA kara rahe the aura udhara isI samaya usa devane apane parivArake sAtha vahA~ pahu~cakara vimAnoMse AkAzako vyApta kara diyA thA / svayaM samasta deviyoM ke sAtha vimAnameM sthita thA / taba vaha nandimitrake gRhastha avasthAke veSameM kSapakake Age nRtya karatA huA yaha bola rahA thA--- 1. ja babhuNuzcApha vabhANuzcA pa za bbhaannshcaa| 2. pa tdaa| 3. ja pa tyjtum| 4. ja bhAvayAn za 'bhAvayan' nAsti / 5. ja pa za vimAnena /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 :5-5, 38] 5. upavAsaphalam 5 kSapakasyAne nRtyannavadat - picchaha picchaha zrodanamuMDaM accharamajhagayaM rmnnijj| jeNa va teNa va kAraNaeNaM pavvaidavvaM hoi nareNaM // iti / etadarzanena sakalajanakautukamAsIt / viditatavRttAntA bhavyAH keciddIkSitAH, kecidvizeSANuvratAni jagRhuH / jayavarmA svatanayazrIvarmaNe rAjyaM dattvA bahubhistanmuninikaTe diikssitH| sarve'pi yathocitAM gatiM yayuH / nandimitracaro devo devalokAdAgatya tvaM jAto'. soti nizamya saMprati-candragupto jaharSa / taM natvA puraM viveza sukhena tsthau| ekasyArAtre pazcimayAme SoDaza svapnAn dadarza katham / raverastamanam 1, kalpadrumazAkhAbhaGgam 2, Agacchato vimAnasya vyAghuTanam 3, dvAdazazISa sarpam4, candramaNDalabhedam5, kRSNagajayuddham6, khadyotam7, zuSkamadhyapradezataDAgamba, dhUmaM 6, siMhAsanasyopari markaTam10, svarNabhAjane tairIyIM bhuAnaMzvAnam 11, gajasyopari markaTam 12, kaMcAramadhye kamalam 13, maryAdollaMghitamudadhim 14, taruNavRSabhairyuktaM ratham 15, taruNavRSabhArUDhAn kSatriyAMzca 16, tato'paradines. nekadezAn paribhraman saMghena saha bhadrabAhuH svAmI Agatya tatpuraM caryArtha praviSTaH zrAvakagRhe sarvarSAn dattvA svayamekasmin gRhe tasthau / tatrAtyavyaktoM bAlo'vadat 'volaha volaha' iti / AcAryo'pRcchat ketI varisa' iti / bAlo 'bArA varisa' ityaba t| tato alAbhena sUrirudyAnaM ( malameM dekhiye ) arthAt dekho dekho ! jo nandimitra kevala bhojanake nimittase dIkSita huA thA vaha aba ramaNIya deva hokara apsarAoMke madhyameM sthita hai| isalie manuSyako jisa kisI bhI kAraNase saMnyAsa lenA hI caahie| ____ isa devako dekhakara saba hI janoMko Azcarya huaa| nandimitrake ukta vRttAntako jAnakara kitane hI bhavya jIva dIkSita ho gaye aura kitanoMne vizeSa aNuvratoMko grahaNa kara liyA / jayavarmA rAjAne apane putra zrIvarmAke lie rAjya dekara ukta munirAjake hI nikaTameM bahuta janoMke sAtha dIkSA le lii| ye saba hI yathAyogya gatiko prApta hue / nandimitrakA jIva jo deva huA thA vaha svargase cyuta ho kara tuma hue ho / isa prakAra apane pUrva bhavoMke vRttAntako sunakara samprati candraguptako bahuta harSa huaa| vaha muniko namaskAra karake nagarameM vApisa gayA aura sukhase rahane lgaa| usane eka dina rAtrike antima paharameM ina polaha svapnoMko dekhA- (1) sUryakA asta honA, (2) kalpavRkSakI zAkhAkA TUTanA, (3) Ate hue vimAnakA vApisa honA, (4) bAraha siroMse yukta sarpa, (5) candramaNDalakA bheda, (6) kAle hAthiyoMkA yuddha, (7) juguna , (8) madhya bhAgameM sUkhA huA tAlAba, (9) dhuA~, (10) siMhAsanake Upara sthita bandara, (11) suvarNakI thAlImeM khIra khAtA huA kuttA, (12) hAthIke Upara sthita bandara, (13) kacaremeM kamala, (14) maryAdAko lA~ghatA huA samudra, (15) javAna bailoMse saMyukta ratha aura (16) javAna bailoMke Upara car3he hue kSatriya / tatpazcAt dUsare dina aneka dezoMmeM vihAra karate hue bhadrabAhu svAmI saMghake sAtha vahA~ Aye aura AhAra ke lie usa nagarake bhItara praviSTa hue / ve saba RSiyoMko vividha zrAvakoMke ghara bhejakara svayaM bhI eka zrAvakake gharapara sthita hue| vahA~para atizaya avyakta bolanevAlA eka bAlaka bolA ki jAo jAo / isapara AcAryane pUchA ki kitane varSa ? bAlakane uttara diyA 'bAraha vrss'| 1. japannavadati badvadati / 2 pa za. picha odana ba pechaha odn| 3. ba kAraNeNaM / 4. ba naroNeti / 5. ja pa za praveza / 6. ja ba katvAra / 7. ba dinekadezAn / 8. ba ttraapyvykto| 9. za varasa / 10. ba bArasa /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtrakathAkozam [ 5-5, 38: / saMprati candraguptastadAgamanaM vijJAya saparijano vandituM yayau / vanditvA svapnaphalamaprAkSIt / munirabravIt munirabravIt agreduHkha tvayA svapne dRSTam / tathAhi dinapatyastamanaM vastuprakAzaka paramAgama svastimanaM sUcayati 1 / suradrumazAkhAbhaGgo'dyAstamana (?) prabhRti - kSatriyANAM rAjyaM vihAya tapo'bhAvaM bodhayati 2 / Agacchato vimAnasya vyAghuTanam adyaprabhRtyatra suracAraNAdInAm AgamanAbhAvaM brUte 3 / dvAdazazIrSaH sarpo dvAdazavarSANi durbhikSaM vadati 4 / candramaNDalabhedo jainadarzane saMghAdibhedaM nirUpayati 5 / kRSNagajayuddhamito'trAbhilaSitavRSTerabhAvaM gamayati 6 / khadyotaH paramAgamasyopadezamAtrAvasthAnaM nigadati 7 / madhyamapradezazuSkataDAgamArthakhaNDamadhyadeze dharmavinAzamAcaSTe / dhUmo durjanAdInAmAdhikyaM bhaNati 224 siMhAsanastho markaTo'kulInasya rAjyaM prakAzayati 10 / suvarNabhAjane pAyasaM bhuJjAnaH zvA rAjasabhAyAM kuliGgapUjyatAM dyotayati 11 / gajasyopari sthito markaTo rAjaputrANAmakulIna sevAM bodhayati 12 / kacArasthaM kamalaM rAgAdiyukte tapovidhAnaM manayati 13 / maryAdAcyutaudadhiH SaSThAMzAtikrameNa rAjJAM siddhAdAyagrahaNamAvirbhAvayati 14 / taruNavRSabhayukto ise antarAya mAnakara AcArya bhadrabAhu AhAra grahaNa na karake udyAnameM vApisa cale gaye / udhara saMprati candragupta bhadrabAhu ke Agamanako jAnakara parivAra ke sAtha unakI vaMdanA ke lie gayA / vaMdanA karaneke pazcAt unase pUrvokta svapnoM ke phalako pUchA / muni bole- bhaviSya meM isa duHSamA kAlakI jaisI kucha pravRtti honevAlI hai usa sabako tumane ina svapnoMmeM dekha liyA hai / yathA- (1) tumane jo asta hote hue sUrya ko dekhA hai vaha yaha sUcanA karatA hai ki aba samasta vastuoM ko prakAzita karanevAlA paramAgama (dvAdazAMga zruta) naSTa honevAlA hai / (2) kalpavRkSakI zAkhA TUTane se yaha jJAta hotA hai ki aba kSatriya jana rAjyako chor3akara tapako grahaNa nahIM kareMge / ( 3 ) Ate vimAnakA lauTanA yaha batalAtA hai ki Ajase yahA~ devoM evaM cAraNa RSiyoM kA Agamana nahIM hogA / (4) bAraha siroMse saMyukta sarpase yaha vidita hotA hai ki yahA~ bAraha varSa taka durbhikSa rahegA / (5) candrakA bheda yaha pragaTa karatA hai ki aba jaina darzana meM saMgha, gaNa evaM gaccha AdikA bheda pravRtta hogA / (6) kAle hAthiyoM kA yuddha yaha sUcita karatA hai ki abase yahA~ abhISTa varSAkA abhAva rhegaa| (7) jugunUke dekhane se yaha prakaTa hotA hai ki sakala zrutakA abhAva ho jAnepara aba yahA~ usakA kucha thor3A-sA upadeza mAtra avasthita rahegA / (8) madhya bhAgameM sUkhA huA tAlAba kahatA hai ki aba AryakhaNDake madhya bhAgameM dharmakA nAza hogA / ( 9 ) dhUmakA darzana durjana AdikoM kI adhikatAko sUcita karatA hai / (10) siMhAsana ke Upara sthita bandarake dekhanese sUcita hotA hai ki aba kulahIna rAjAkA rAjya pravRtta hogA / ( 11 ) suvarNakI thAlI meM khIrako khAnevAlA kuttA yaha batalAtA hai ki aba rAjasabhA meM kuliMgiyoMkI pUjA huA karegI / (12) hAthI ke Upara sthita bandarake dekhane se sUcita hotA hai ki aba rAjaputra kulahIna manuSyoM kI sevA kiyA kareMge / (13) kacarAmeM sthita kamala yaha batalAtA hai ki aba tapakA anuSThAna rAga-dveSase kaluSita manuSya kiyA kareMge | (14) maryAdAko lA~ghanevAle samudrake dekhanese pragaTa hotA hai ki rAjA loga jo aba taka 1. ba tyastamanaM tvayA svapne dRSTaM yattat sakala / 2. ba zIrSasarvo / 3. za nivadati / 4 ba durjanAdhikyaM / 5. za markaTo rAjaputrANAmakulInasevAM bodhayati / 6. va katvArasthaM / 7 ba siddhAdayagrahaNa mAvi za siddhAdAya mAvi /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-5, 38] 5. upavAsaphalam 5 225 ratho bAlAnAM tapovidhAnaM vRddhatve tapo'ticAraM nizcAyayati 15 / taruNavRSabhArUDhAH kSatriyAH kSatriyANAM kudharmarati pratyAyayanti 16 / iti zrutvA saMpravicandraguptaH svaputrasiMhasenAya rAjyaM datvA niHkraantH| bhadrabAhusvAmI tatra gatvA bAlavRddhayatInAhvAyayAta sma, babhASe ca tAn prati-aho yo yatiratra sthAsyati tasya bhaGgo bhaviSyati iti nimittaM vadati, tasmAtsarvairdakSiNamAgantavyamiti / rAmillAcAryaH sthUlabhadrAcAryaH sthUlAcAryastrayo'pyatisamarthazrAvakavacanena svasaMdhena samaM tsthuH| zrIbhadrabAhuAdazasahasrayatibhirdakSiNaM cacAla, mahATavyAM svAdhyAyaM grahotuM nizihiyApUrvakaM kAMcid guhAM viveza / tatrAtraiva niSotyAkAzavAcaM zuzrAva / tato nijamalpAyurvibudhya svaziSyamekAdazAGgadhAriNaM vizAkhAcArya saMghAdhAraM kRtvA tena saMghaM visasarja / saMprati candraguptaHprasthApyamAno'pi dvAdaza varSANi gurupAdAvArAdhanIyAvityAgamathuterna gato'nye gtaaH| svAmI saMnyAsaM jamAhArAdhanAmArAdhayan tsthau| saMprati-candragupto munirupavAsaM kurvan tatra tsthau| tadA svAminA bhaNito he mune'smadarzane kAntAracaryAmA!'sti / tatastvaM katipayapAdapAntikaM caryArtha yAhi / guruvacanamanullaGghanIyamanyatrAyuktAditi chaThe bhAgako kara(Taiksa)ke rUpameM grahaNa kiyA karate the ve aba ukta niyamakA ulaMghana karake icchAnusAra karako grahaNa kiyA kareMge / (15) javAna bailoMse yukta ratha yaha batalAtA hai ki aba bAlaka tapakA anuSThAna kareMge aura vRddhAvasthAmeM usa tapako dUSita kareMge / (16) javAna bailoMke upara car3he hue kSatriyoMko dekhakara yaha nizcaya hotA hai ki aba kSatriya jana kudharmase anurAga kareMge / isa prakAra una svapnoMke phalako sunakara saMprati candraguptane apane putra siMhasenake lie rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| ___ bhadrabAhu svAmIne udyAnameM pahu~cakara bAla va vRddha saba muniyoMko bulAyA aura kahA ki jo muni yahA~ rahegA usakA tapa naSTa hogA, yaha nimittajJAnase nizcita hai / isalie hama saba dakSiNakI ora cleN| usa samaya rAmillAcArya, sthUlabhadrAcArya aura sthUlAcArya ye tIna AcArya kisI samartha zrAvakakA vacana pAkara apane-apane saMghake sAtha vahIMpara rahe / parantu zrIbhadrabAhu AcArya bAraha hajAra muniyoM ke sAtha dakSiNakI ora cale gaye / ve vahA~ svAdhyAyako sampanna karaneke lie eka mahAvanake bhItara nizIthikA (svAdhyAya bhUmi) pUrvaka kisI guphAmeM praviSTa hue / vahA~ unheM 'yahIM para Thaharo' yaha AkAzavANI sunAI dii| isase bhadrabAhune yaha nizcaya kiyA ki aba merI Ayu bahuta thor3I zeSa rahI hai| taba unhoMne gyAraha aMgoMke dhAraka apane vizAkhAcArya nAmaka ziSyako saMghakA nAyaka banAkara usake sAtha saMghako Age bheja diyaa| usa saMghake sAtha ve saMprati candraguptako bhI bhejanA cAhate the| parantu usane yaha AgamavAkya suna rakkhA thA ki bAraha varSa taka guruke caraNoMkI sevA karanI cAhie / isalie eka vahI nahIM gayA, zeSa saba cale gaye / udhara bhadrabAhune saMnyAsa grahaNa kara liyaa| taba ve ArAdhanAoMkI ArAdhanA karate hue sthita rahe / saMprati candragupta usa samaya upavAsa karatA huA unake pAsameM sthita thaa| usa samaya bhadrabAhu svAmIne saMprati candraguptase kahA ki he mune ! hamAre darzanameM--jainAgamameM -kAntAra caryAkA mArga hai-vanameM AhAra grahaNa karanekA vidhAna hai| isalie tuma kucha vRkSoM ke pAsa taka caryA ke lie jaao| yadi vaha ayogya nahIM 1. banAM tapo viddhi vRddhe vratAticAraM / 2. pha kAcidguhAyAM za kAcidguhAM / 3. ba- pratipATho'yam / za mArge'sti / 4. ba malaMghanIya / 29
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 puNyAtravakathAkozam [ 5-5, 38 vacanAjjagAma / tadA tazcittaparIkSaNArtha yakSI svayamadRzIbhUtvA suvarNavalayAlaMkRta hastagRhItaaghi sUpasarpirAdimizraM zAlyodanaM darzayati sma / munirasya grahaNamayuktamityalAbhe gataH / gurorante pratyAkhyAnaM gRhItvA svarUpaM nirUpitavAn | gurustatpuNyamAhAtmyaM vibudhya bhadraM kRtam ityuvAca / aparasmin dine'nyatra yayau / tatra rasavatIbhANDAni hemamayaM bhAjanamudakakalazAdikaM dadarza / alAbhenAgato guroH svarUpaM nirUpitavAn / sa ca bhadraM bhadramiti vabhANa / anyasmin dine'nyatra yayau / tatraikaiva strI sthApayati sma / tadA tvamekAhameka iti janApavAdabhayena sthAtumanucitamiti bhaNitvAlAbhe nirjagAma / anyedyuranyatrATa / tatra tatkRtaM nagaramapazyat / tatraikasmin gRhe caryA kRtvAgato guroH svarUpaM kathitavAn / sa babhANa samIcInaM kRtam / evaM sa yathAbhilASaM tatra caryA kRtvAgatya svAminaH zuzrUSAM kurvan vasati sma / svAmI katipayadinairdivaM gataH / taccharIramuccaiH pradeze zilAyAm upari nidhAya tatpAdau guhAbhittau vilikhyArAdhayan vasati sma / vizAkhAcAryAdayazcoladeze sukhena tasthuH / itaH hai to guruke vacanakA ulaMghana kabhI nahIM karanA cAhie, yaha socakara saMprati candragupta muni unakI AjJAnusAra caryA ke lie cale gaye / usa samaya unake cittakI parIkSA karaneke lie eka yakSIne svayaM adRzya rahakara suvarNamaya kar3ese vibhUSita hAthameM kalachI lI aura use dAla evaM ghI Adi se saMyukta zAli dhAnakA bhAta dikhalAyA / usako dekhakara munine vicAra kiyA ki isa prakArakA AhAra lenA yogya nahIM hai / isa prakAra ve binA AhAra lie hI vApisa cale gaye / isa prakAra vApisa jAkara unhoMne guruke pAsa meM upavAsako grahaNa karate hue unase uparyukta ghaTanA kaha dI / guru candraguptake puNya mAhAtmyako jAnakara unase kahA ki tumane yaha yogya hI kiyA hai| dUsare dina candragupta AhArake nimitta dUsarI ora gye| udhara unheM rasoI, bartana, suvarNamaya thAlI aura pAnIkA ghar3A Adi dikhA / [ parantu paDigAhana karanevAlA vahA~ koI nahIM thA / ] isalie ve dUsare dina bhI binA AhAra grahaNa hI vApisa A gaye / AjakI ghaTanA bhI unhoMne guruse kaha dI / isapara gurune kahA ki bahuta acchA kiyA / tatpazcAt tIsare dina ve kisI dUsarI ora gaye / vahA~ unakA paDigAhana kevala eka hI strIne kiyA / tatra candragupta munine usase kahA ki tuma akelI ho aura idhara maiM bhI akelA hU~, aisI apasthA meM hama donoMkI hI nindA ho sakatI hai / isalie yahA~ rahanA yogya nahIM hai | yaha kahakara binA AhAra kiye hI ve vApisa cale gaye / cauthe dina ve aura dUsare sthAna meM gaye / vahA~ unhoMne usa yakSIke dvArA nirmita nagarako dekhaa| vahA~ eka gharapara ve AhAra karake A gaye / Aja nirantarAya bhojana prApta ho jAnekA bhI vRttAnta unhoMne guruse kaha diyA / gurune bhI kaha diyA ki acchA kiyaa| isa prakAra ve icchAnusAra kabhI upavAsa rakhate aura kabhI vahA~ AhAra grahaNa karake A jaate| isa prakAra saMprati candragupta muni gurudevakI sevA karate hue vahA~ sthita rahe / kucha hI dinoM meM bhadrabAhu svAmI svargavAsI ho gaye / candragupta munine unake nirjIva zarIrako kisI U~ce sthAnameM eka zilA ke Upara rakha diyA / phira ve guphAkI bhittike Upara guruke caraNoM ko likhakara unakI ArAdhanA karate hue vahA~ sthita rhe| udhara vizAkhAcArya Adi coladezameM 1. ba MmadarzI bhUtvA / 2. pha caTTakena ba caTTakena / 3. ba sUpasapyAdi za sUrpasarpi- rAdi / 4. pha mityalAbhena / 5. va guruH / 6. va anyatreyAya / za 'sa' nAsti, va pratau tvasti /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. upavAsaphalam 5 5-5, 38] 227 pATalIputre ye sthitA rAmillAdayastatra mahAdurbhikSaM jAtam , tathApi zrAvakA RSibhyo'tiviziSTamannaM dadati / ekadA caryA kRtvAgamanAvasare raGkaH kasyacidRSerudaraM vipATayodano bhkssitH| RSerupadravaM vIkSya zrAvakairAcAryA bhaNitA RSayo rAtrI pAtrANi gRhItvA gRhamAgacchantu, tAnyazanena bhRtvA vayaM prayacchAmo vasatau nidhAya yogyakAle dvAraM dattvA gavAkSaprakAzena parasparaM hastanikSepaNaM kRtvA caryA kurvantviti, tadabhyupagamya tathA pravartamAne satyekasyAM rAtrau dIrghakAyaM vetAlAkRti picchakamaNDalupANi kukkurAdibhayena gRhItadaNDaM yatiM vilokya kasyAzcid garbhiNyAH bhayena garbhapAto'bhUt / tamanartha vilokyopAsakairbhaNitaM zvetaM kambalaM ghaTikAsvarUpaM liGga kaTipradezaM ca jhampitaM yathA bhavati tathA skandhe nikSipya gRhaM gacchantvanyathAnartha iti / tadapyabhyupagatam / tathA pravartamAnA ardhakarpaTitIrthAbhidhA jAtAH / evaM te sukhena tathaiva tasthuH / / ___ ito dvAdazavarSAntaraM durbhitaM gatamidAnI vihariSyAma iti vizAkhAcAryAH punaruttarApathamAgacchan guruniSadyAvandanArthaM tAM guhaamvaapuH| tAvattatrAtiSThadyoM gurupAdAvArAdhayan saMprati-candragupto munidvitIyalocAbhAve pralambamAnajaTAbhAraH saMghasya saMmukhamATa vavande jAkara vahA~ sukhapUrvaka sthita hue| ____ idhara pATaliputrameM yadyapi bhArI durbhikSa prArambha ho gayA thA to bhI vahA~ rAmilla Adi tIna AcAryoMke saMgha sthita the unake lie zrAvaka jana viziSTa bhojana de hI rahe the| eka dina jaba koI eka muni AhAra lekara vApisa A rahe the taba kucha daridra janoMne unake peTako phAr3akara tadgata annako khA liyA thaa| isa prakAra munike Upara Aye hue upadravako dekha kara kucha zrAvakoMne una AcAryoMse kahA ki he munijano ! Apa loga pAtroMko lekara hama logoMke gharapara rAtameM aaveN| taba hama loga una pAtroMko bhojanase bharakara de diyA kreNge| Apa loga unako vasatikAmeM le jAveM aura phira vahA~ bhojanake yogya samayameM dvArako baMda karake jharokhoMke prakAzameM eka dUsareke hAthameM dekara usa bhojanako grahaNa kara liyA kareM / munijana ise svIkAra karake tadanusAra pravRtti karane lge| eka dinakI bAta hai ki eka sAdhu, jisakA ki zarIra lambA thA, eka hAthameM pIchI aura kamaNDaluko tathA dUsare hAthameM kuttoM Adike bhayase daNDako lekara jA rahA thaa| usakI vetAla jaisI AkRtiko dekhakara kisI garbhavatI strIkA garbhapAta ho gayA / isa anarthako dekhakara zrAvakoMne kahA ki zveta kaMbalakI ghar3I karake use apane kandheke Upara isa prakArase DAla lIjie ki jisase liMga aura kaTi bhAga DhaMka jaay| isa prakArase zrAvakake ghara jAnepara aisA anartha nahIM ho sakegA, anyathA usakI sambhAvanA banI hI rhegii| isa bAtako bhI una sabane svIkAra kara liyaa| isa prakAra pravRtti karanese unakA nAma ardhakapaTitIrtha prasiddha ho gyaa| isa prakArase ve vahA~ usI prakAra sukhase sthita rahe / idhara bAraha varSake bAda jaba vaha durbhikSa naSTa ho gayA taba vizAkhAcArya Adine dakSiNase uttarakI ora phirase vihAra karane kA vicAra kiyaa| tadanusAra uttarakI ora Ate hue ve mArga meM bhadrabAhukI nasiyAkI vaMdanA karaneke lie usa guphAmeM pahu~ce / taba taka vahA~para jo saMprati candragupta muni guruke caraNoMkI ArAdhanA karate hue sthita the tathA dUsarI bAra kezaluM ca na karanese jinakA jaTAbhAra 1. ba nikSapaNaM / 2. ja pa kamaNDala / 3. va pradeze / 4. ja pa za tadabhyupagataM va tadapyabhyupagatAM / 5. za nissidyaa| 6. pha zattatra tiSThadyo / 7. ja pa jaTAbhAra /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 puNyAtravakathAkozam [5-5, 38H saMgham / 'atrAyaM kandAdyAhAreNa sthita iti na kenApi prtivnditH| saMgho gurorniSadyAkriyA cakre upavAsaM ca / dvitIyA pAraNAnimittaM kamapi grAmaM gacchannAcAryaH saMprati-candraguptena nivAritaH svAmin , pAraNAM kRtvA gantavyamiti / samIpe grAmAderabhAvAt kva pAraNA bhaviSyatIti gaNI babhANa / sA cintA na kartavyeti saMprati-candragupta uvAca / tato madhyAhne kautukena saMghastatpradarzitamArgeNa caryArtha cacAla / puro nagaraM luloke, viveza, bahubhiH zrAvakairmahotsAhana sthApitA RSayaH / sarve'pi nairantaryAnantaraM guhaamaayyuH| kazcid brahmacArI tatra kamaNDalu vissmaar| tAmAnetuM dduddhauke| tannagaraM ne luloka iti vismayaM jagAma, gaveSayan jhAr3eM tAmapazyat / gRhItvAgatyAcAryasya svarUpamakathayat / tataH sUriH saMpraticandraguptasya puNyena tattadaiva bhavatItyavagamya taM prazaMsayAmAsa / tasya locaM kRtvA prAyazcittamadatta, svayamapyasaMyatadattamAhAraM bhuktavAniti saMghena prAyazcittaM jagrAha / / ito durbhikSApasAre rAmillAcAryasthUlabhadrAcAryAvAlocayAmAsatuH / sthUlAcAryos. tivRddhaH svayamAlocitavAMstatsaMghasya kambalAdikaM tyaktaM na pratibhAsata iti nAlocayati / bar3ha rahA thA, unhoMne saMghake sanmukha Akara usakI vaMdanA kii| parantu yaha yahA~ kandamUlAdikA AhAra karate hue sthita rahA hai, aisA socakara saMghake kisI bhI munine unakI vaMdanAke uttarameM prativaMdanA nahIM kI / usa saMghane vahA~ bhadrabAhuke zarIrakA agnisaMskAra karate hue usa dina upavAsa rakkhA / dUsare dina jaba vizAkhAcArya pAraNAke nimittase kisI gA~vakI ora jAne lage taba saMprati candraguptane unheM rokate hue kahA he svAmin ! pAraNA karane ke pazcAt vihAra kIjie / isapara vizAkhAcAryane kahA ki jaba yahA~ pAsameM koI gA~va Adi nahIM hai taba pAraNA kahA~para ho sakatI hai ? isake uttarameM candraguptane kahA ki usakI cintA nahIM kIjie / tatpazcAt madhyAhnake samayameM candraguptake dvArA dikhalAye gaye mArgase vaha saMgha Azcarya pUrvaka caryAke lie niklaa| Age jAte hae use eka nagara dikhAI diyA / taba vaha usake bhItara praviSTa huaa| vahA~ bahuta-se zrAvakoMne una muniyoMkA bar3e utsAhake sAtha paDigAhana kiyaa| isa prakAra ve saba nirantarAya AhAra karake vahA~se usa guphAmeM vApisa A gye| usa saMghakA eka brahmacArI vahA~ kamaNDalu bhUla AyA thaa| vaha use leneke lie phirase vahA~ gayA / parantu use vaha nagara nahIM dikhA / isase use bahuta Azcarya huaa| phira usane use khojate hue eka jhAr3ake nIce dekhA / taba vaha use lekara vApisa guphAmeM AyA / usane usa nagarake upalabdha na honekI bAta guruse khii| isase vizAkhAcAryane samajha liyA ki vaha nagara saMprati candraguptake puNya ke prabhAvase usI samaya ho jAyA karatA hai / isa ghaTanAko jAnakara vizAkhAcAryane saMprati candraguptakI bahuta prazaMsA kii| pazcAt unhoMne saMprati candragupta munikA kezaDhuMca karake unheM prAyazcitta diyA tathA avratIke dvArA diye gaye AhArako grahaNa karaneke kAraNa saMghake sAtha svayaM bhI prAyazcitta liyA / idhara durbhikSake samApta ho jAnepara rAmillAcArya aura sthUlabhadrAcAryane AlocanA kraayii| sthUlAcArya cU~ki atizaya vRddha ho cuke the ataeva unhoMne svayaM AlocanA kara lii| unake saMghake 1. ba ayamatra / 2. zaniSidyA / 3. ba 'ca' nAsti / 4. ja pa za kathamapi / 5. pha za candraguptovAca / 6. za 'na' naasti| 7. ba luloke / 8. ja vyATe pa zyATe ba za jhATe ( aspaSTam ) / 9. za kiMbalAdikaM / 10. ja ba tyaktuM /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-5, 38] 5. upavAsaphalam 5 222 punaH punarbhaNannAcAryo rAtrAvekAnte hataH / sthUlAcAryo divaM gataH iti sarvaiH saMbhUya 'sNskaaritH| tahaSayastathaiva tasthuH / tatrAgatA vizAkhAcAryAdayaH prativandanA na kurvantIti tadA taiH kevalI bhuGkte, strInirvANamastItyAdi vibhinna mataM kRtam / taiH pAThito kasyacidrAzaH putrI svAminI / sA surASTrA [] deze valabhIpurezavaprapAdAya dttaa| sA tasyAtivallabhA jaataa| tayA svgurvsttraanaayitaaH| teSAmAgamane rAkSA samamardhapathaM yyau| rAjA tAn vilokyoktavAn- devi, tvadIyA guravaH kIdRzA na paripUrNa parihitA nApi nagnAH iti / ubhayaprakArayormadhye kamapi prakAraM svIkurvantuM cetpuraM pravizantu, nocedyAntvityukte taiH zvetaH sATako veSTitastataH svAminIsaMzayA zvetapaTA bbhuuvuH| svAminyAH putrI jakkhaladevI zvetapaTaiH paatthitaa| sA karahATaparezabhapAlasyAtipriyA jjnye| sApi svagarUn svanikaTamAnayAmAsa / teSAmAgato tayA rAjA vizapto madIyA guravaH samAgatAH tvayApathaM nirgantavyamiti / taduparodhena nirgato vaTatale sthitAn daNDakambalayutAnAlokya bhUpAla uvAca devi, tvadIyA guravo gopAlaveSadhAriNo yApanIyA iti / rAjA tAnavajJAya puraM sAdhuoMne kaMbala Adiko nahIM chor3A thA, aura AlocanA bhI nahIM karanA cAhate the / jaba sthUlAcAryane isake lie unase aneka bAra kahakara kaMbala Adike chor3a denepara bala diyA taba rAtrike samaya ekAnta sthAnameM unakI hatyA kara dI gaI / isa prakArase maraNako prApta hokara sthUlAbhadrAcArya svargameM phuNce| taba sabane milakara unakA agnisaMskAra kiyaa| phira ve sAdhu usI prakAra kaMbala Adike sAtha sthita rhe| jaba vahA~ vizAkhAcArya Adi pahu~ce taba unhoMne inake pAsa kaMbala Adiko dekhakara unakI vaMdanA ke uttarameM prativaMdanA nahIM kii| yaha dekhakara una sabane 'kevalI bhojana kiyA karate haiM, strIko bhI mokSa prApta hotA hai' ityAdi prakAra bhinna matako pracalita kiyA / unane kisI rAjAkI putrI svAminIko pddh'aayaa| vaha surASTradezastha vallabhIpurake rAjA vaprapAdako dI gaI thii| vaha usake lie atizaya snehakI bhAjana huii| usane apane una guruoMko vallabhIpurameM bulAyA / tadanusAra unake vahA~ A jAnepara vaha unake svAgatArtha rAjAke sAtha Adhe mArga taka gii| una sabako dekhakara rAjAne kahA ki priye ! ye tumhAre guru kaise haiM ? ve na to pUrNarUpase vastra hI pahine hue haiM aura na nagna bhI haiN| ye yadi ukta donoM mArgoM meM se eka mArga svIkAra kara lete haiM taba to purake bhItara praveza kara sakate haiM, anyathA vApisa jaaveN| yaha kahanepara una saboMne zveta vastrako pahina liyaa| taba svAminIkI icchAnusAra unakA nAma zvetapaTa (zvetAmbara) pracalita kara diyA gayA / svAminIke eka jakkhaladevI nAmakI putrI thii| usako zvetAmbaroMne par3hAyA thA / vaha karahATapurake rAjA bhUpAlakI atizaya pyArI patnI huii| usane bhI apane guruoMko apane pAsa bulAyA / tadanusAra jaba ve vahA~ A pahuMce taba usane rAjAse prArthanA kI ki mere guru yahA~ Aye hue haiM, Apako Adhe mArga taka jAkara unakA svAgata karanA cAhie / taba usake Agrahase rAjA unakA svAgata karaneke lie nagarase bAhara niklaa| usa samaya ve daNDa aura kambalako lekara eka vaTa-vRkSake nIce sthita the / unako aise vezameM sthita dekhakara rAjAne rAnIse kahA ki he devi ! ye tumhAre guru to gvAle jaise veSako dhAraNa karanevAle haiM, ataH yApanIya (haTA deneke yogya) haiN| isa prakArase vaha 1. ba iti saMbhUya sarveH saM / 2. pa te pAThitA za taitthitaa| 3. ja pha za surathadaze pa surathAdeze / 4. ba svIkurvanti / 5. ja jarakala za jakhala / 6. za tadurodhena / 7. za kamala /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 puNyAlavakathAkozam [ 5-5, 38 viveza / teSAM tayoktaM bhavAdRzAmatra vartanaM nAstIti nirgranyaiH bhavitavyam / tataste svamatAvalambanenaiva jAlpasaMghAbhidhAnena nirgranthAjaniSateti (?) saMprati candragupto'tiviziStapo vidhAya saMnyAsena divaM jagAma / evaM kApotalezyApariNAmena kRtopavAso nadimitraH svargAdisukheo'bhUdya vizuddhayA karoti sa kiM na syAditi // 5 // [ 36 ] iha hi nRpatiputrI proSadhAjjAtapuNyAnarasuragatibhogAn dIrghakAlaM siSeve / ajani tadanu viSNorjAmbavatyAhvayA strI upavasanamato'haM tatkaromi vizuddhayA // 6 // asya kathA - dvAravatyAM rAjAnau balanArAyaNau / tAvekadorjayante sthitaM zrIneminAthaM vanditumIyatustaM pUjayitvA stutvA ca svakoSThe upaviSTau / tatra harerdevI jAmbavatI varadattagaNadharaM natvA papraccha svAtItabhavAn / sa Aha- atraiva jambUdvIpe'paravidehe puSkalAvatIviSaye vItazokapure vaizyadeviladevalamatyoryazasvinI sutA jAtA pradhAnaputra sumitrAya dattA / mRte tasmin duHkhitA jinadevena samyaktvaM grAhitA / tyaktasamyaktvA mRtvA Ananda 3 rAjA unakI avajJA karake nagara meM vApisa calA gayA / taba jakkhaladevIne unase kahA ki Apa jaisoM kA isa veSameM yahA~ nirvAha honA sambhava nahIM hai / ataeva Apa digambara ho jAveM / aisA kahane para ve apane abhiprAyako na chor3ate hue digambara ho gaye / isase unakA saMgha jAlpasaMgha nAmase prasiddha huA / saMprati candragupta ghora tapazcaraNa karake saMnyAsake sAtha maraNako prApta huA aura svarga gayA / isa prakAra kApotalezyArUpa pariNAmase upavAsako karake jaba vaha nandimitra svargAdike sukhakA bhoktA huA hai taba jo bhavya jIva vizuddha pariNAmoMse usa upavAsako karegA vaha kyA vaise sukhakA bhoktA nahIM hogA ? avazya hogA // 5 // yahA~ bandhuSeNa rAjAkI putrI bandhuyazA upavAsa karake usase utpanna hue puNyake prabhAva se cirakAla taka manuSya aura devagatike bhogoMko bhogakara antameM kRSNakI jAmbavatI nAmakI patnI huI hai / isalie maiM mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka usa upavAsako kahatA hU~ || 6 || I isakI kathA isa prakAra hai- dvAravatI nagarI meM baladeva aura kRSNa ye donoM bhAI rAjya karate the / eka samaya ve donoM Urjayanta parvatake Upara sthita zrI neminAtha jinendrakI vaMdanA karane ke lie gaye / unakI vaMdanA aura stuti karake ve donoM apane (manuSya ke) koThe meM baiTha gaye / vahA~para kRSNakI patnI jAmbavatIne varadatta nAmaka gaNadharako namaskAra karake unase apane pUrva bhavoM ko pUchA / gaNadhara bole- isI jambUdvIpa ke bhItara apara videha meM puSkalAvatI dezastha vItazokapura meM eka devila nAmakA vaizya rahatA thA / usakI patnIkA nAma devalamatI thA / unake eka yazasvinI nAmakI putrI utpanna huI / usakA vivAha maMtrIke putra sumitra ke sAtha kara diyA gayA / parantu vaha mara gayA thA / isalie vaha bahuta du:khI huI / taba jinadevane sadupadeza dekara usake lie samyaktva grahaNa karA diyA / 1. ja pa za saMpraticandrotiviziSTaM va saMpraticandrotivizeSaM / 2. va valagoviMdo / 3. va sthitaM taM zrIM / 4. ja pa za jaMbavatI / 5. ba dvIpapUrvavidehe / 6. va devidevatyo / 7. ba mRtA /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-7, 40] 5. upavAsaphalam 7 231 purezAntarasya bhAryA merunandanA babhUva putrANAmazIti lebhe| catuHsahasravarSANi bhogAnanubhUyArtena mRtvA ciraM bhramitvA jambUdvIpairAvatavijayapurezabandhuSeNabandhumatyorduhitA bandhuyazA jAtA / zrImatyArjikayA proSadhaM grAhitA, kanyaiva mRtA dhanadattasya vallabhA svayaMprabhA babhUva / tato jambUdvIpapUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNIzavajramuSTisuprabhayoH sumati rjaataa| sudarzanArjikAnte diikssitaa| anantaraM brahmendrasya devI bhUtvAgatyA vijayArdhadakSiNazreNau jambUpurezajambavasiMhacandrayoH tvaM jAtAsi / atra tapasA devo bhUtvA Agatya maNDalezvaro bhaviSyasi, tapasA muktazca / iti bAlA vivekahInApi proSadhenaivaMvidhA jAtA, vivekI kiM na syAditi // 6 // [40] iha lalitaghaTAkhyA mAMsasevAdiyuktA mRtisamayagRhItAccopavAsAdvizuddhAt / agamadamalasaukhyAM cArusarvArthasiddhim upavasanamato'haM tatkaromi trizuddhayA // 7 // asya kathA- atraiva vatsadeze kauzAmbyAM rAjA haridhvajo devI vAruNo putrAH parantu usane use chor3a diyaa| antameM vaha marakara Anandapurake rAjA antarakI merunandanA nAmakI strI huii| usane assI putroMko prApta kiyaa| vaha cAra hajAra varSa taka bhogoMko bhogakara ArtadhyAnake sAtha mRtyuko prApta huI / isalie vaha aneka yoniyoMmeM cira kAla taka paribhramamaNa karatI huI isI jambUdvIpa sambandhI airAvata kSetrake bhItara vijayapurake svAmI bandhuSeNa aura bandhumatIke bandhuyazA nAmakI putrI huii| use zrImatI AryikAne proSadha grahaNa kraayaa| vaha kumArI avasthAmeM hI maraNako prApta hokara dhanadattakI svayaMprabhA nAmakI priya patnI huii| tatpazcAt vaha jambUdvIpake pUrva videha sambandhI puSkalAvatI dezake bhItara jo puNDarIkiNI nagarI avasthita hai usake svAmI vajramuSTi aura suprabhAkI sumati nAmakI putrI huii| usane sudarzanA AryikAke samIpameM dIkSA grahaNa kara lii| phira vaha samayAnusAra mRtyuko prApta hokara brahmendrakI devI huii| vahA~se cyuta hokara vijayArdha parvatakI dakSiNazreNIke antargata jambUpurake svAmI jambava aura siMhacandrAkI putrI tU huI hai / aba tU yahA~ tapa karake deva aura phira vahA~se cyuta hokara maNDalezvara hogii| antameM usI paryAyameM tapazcaraNa karake mukti ko bhI prApta kregii| isa prakAra vivekase rahita vaha kanyA bhI jaba proSadhake prabhAvase isa prakAra vaibhavako prApta huI hai taba bhalA jo bhavya vivekapUrvaka usa proSadhakA pAlana kareMge ve kyA vaise vaibhavako nahIM prApta hoMge ? avazya hoMge // 6 // lalitaghaTa isa nAmase prasiddha jo zrIvardhana Adi kumAra yahA~ mAMsa bhakSaNa Adi vyasanoMmeM Asakta the ve saba maraNake samayameM grahaNa kiye gaye nirmala upavAsake prabhAvase uttama sukhake sthAnabhUta sundara sarvArthasiddhi vimAnako prApta hue haiN| isalie maiM mana, vacana va kAyakI zuddhipUrvaka usa upavAsako karatA hU~ // 7 // isakI kathA isa prakAra hai- isI vatsa dezake bhItara kauzAmbI purImeM haridhvaja nAmakA rAjA 1. ba bhAryA nNdnaa| 2. pha zajikayA pAzrve proSadhaM ba zrImatyAyikAyA prauSadhaM / 3. pha sumatI jaataa| 4. ba gatvAtra / 5. ja pa jambu / 6. ba vivekahINA pro /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 puNyAsravakathAkozam [5-7, 40 zrIvardhanAdayo dvAtriMzadanye 'pradhAnaputrAH paJcazatAH / ete parasparaM sakhAyaH sarve'pyekatraiva yAntyAyAnti tiSThanti / sarve lalitA iti lalitaghaTeti jnenoktaaH| ekadA zrIkAntanagaM pApI gatAH / tatra mRgebhyo bANAn yadA visarjayanti tadA sarveSAM dhanUSi moTitAni / te sarve'pi patitAH utthAya kimidaM kautukamiti gaveSayanto'bhayaghoSamuniM dadRzuH / anenaitat kRtamiti tatra kecit kupitAH anartha kurvANAH zrIvardhanena nivaaritaaH| tataste muni nemuH / sa dharmavRddhirastvityuvAca / zrIvardhano dharmamaprAkSIt , munirnirUpayAmAsa / sa taM zrutvAnantaraM nijAyuHpramANaM pRSTavAn kumAraH / munirabravIt yuSmAkaM sarveSAM mAsamekamAyuH / kathametannizcaya iti cetsvapuraM gacchatAM bhavatAM mArga niruddhayAnekasphaTAbhirbhayAnakaH sarpaH sthAsyati / sa bhavattarjanenAdRzyo bhaviSyati / tato'gre mArge upaviSTaM martyazizuM drakSyaya / sa ca bhavaddarzanena pravRddhayAtibhayAnakarAkSasarUpeNa bhavato gilitumAgamiSyati / so'pi tarjanenAdRzyaH syAt / puraM pravizya rAjamArgeNa svabhavanagamane kAcidandhA prAsAdoparibhUmau sthitvA bAlakAmedhyaM bhUmau nikSepsyati / tat zrIvardhanottamAGge patiSyati / tathA bhavatAM mAtara AgAminyAM rAtrI rAjya karatA thA / rAnI kA nAma vAruNI thaa| unake zrIvardhana Adi battIsa putra the / battIsa ye rAjaputra tathA pAMca sau mantriputra inameM paraspara mitratA thii| ve saba eka hI sthAnameM jAte-Ate va Thaharate the| cUMki ve saba hI sundara the, isalie manuSya una sabako 'lalitaghaTa' nAmase sambodhita karane lage the| ve saba eka dina zikArake vicArase zrIkAnta parvatapara gye| vahA~ jAkara una sabane jaba mRgoMke Upara bANa chor3e taba unake dhanuSa cUrNa-cUrNa ho gaye aura ve saba gira gaye / pazcAt ve uThakara isa Azcaryajanaka ghaTanAkI khoja karane lge| usa samaya unheM eka abhayaghoSa nAmake muni dikhAI diye / unameM se kitanoMke manameM vicAra AyA ki yaha kRtya isIne kiyA hai / isase ve krodhita hokara munikA aniSTa karaneke lie udyata ho gye| parantu zrIvardhanane unheM aisA karanese roka diyA / taba una sabane muniko namaskAra kiyaa| munine sabako dharmavRddhi kahakara AzIrvAda diyaa| zrIvardhanake pUchanepara munine dharmakI prarUpaNA kii| dharmazravaNa karaneke pazcAt zrIvardhanakumArane unase apanI Ayuke pramANako pUchA / munine kahA ki tuma sabakI Ayu aba eka mAsa pramANa hI zeSa rahI hai / yadi tuma isa bAtakA nizcaya karanA cAhate ho to ina ghaTanAoMko dekhakara kara sakate ho- jaba tuma saba apane nagarako vApisa jAoge taba tumheM bIcameM aneka phaNoMse bhayAnaka sarpa tumhAre mArgako rokakara sthita milegaa| parantu vaha Apa logoMkI bhartsanAse dRSTike ojhala ho jAvegA / usake Age tuma saba mArgameM baiThe hue eka manuSya bAlakako dekhoge| vaha tuma logoMko dekhakara vRddhigata hotA huA bhayAnaka rAkSasake rUpameM tuma sabako nigalaneke lie aavegaa| parantu vaha bhI tumhArI bhatsenAse dRSTike ojhala ho jAvegA / tatpazcAt nagarake bhItara praveza karake jaba tuma rAjamArgase apane bhavanako jAoge taba koI andhI strI mahalake uparima bhAgase bAlakake malako pRthvIpara phekegI aura vaha zrIvardhanakumArake sirapara par3egA / tathA agalI rAtako Apa logoMkI mAtAyeM yaha svapna dekheMgI ki Apa logoMko rAkSasane khA liyA hai / basa, 1.5 phaza zrIvardhamAnAkSyo / 2. za tridvAzadanye / 3. va pradhAnAdiputrAH / 4. ba sarvepyekatraiva yAMti / 5. ba pha laalitaa| 6. za pApADauM / 7. pha bANAni yadA / 8.ja spaTabhiza sphATibhi / 9 ba bhavaddarzanenA /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 5-8, 41] 5. upavAsaphalam 8 233 bhavanto rAkSasena gilitA iti svapnaM vilokiSyante / etadarzanena madvacaH satyaM jAnItheti munipratipAditaM nizamya sakautukahRdayAH puraM calitAH, tathaiva sarve vilulokire, sva-svapitarAvabhyupagamayya tanmuninikaTe didIkSire, saMnyAse gRhItvA yamunAtIre prAyopagamanena tasthuH, mAsAvasAne akAlavRSTI satyAM tannadIpUreNa gatAH, samAdhinA sarvArthasiddhi yayuriti / te tathAvidhA apyavasAne'nazanena tathAvidhA jAtAH, anyo yo jinabhaktaH zaktyA vizuddhyA ca karotyanazanaM sa kiM na syAditi // 7 // [41] zvapacakulabhavo nA bhUriduHkhI ca kuSThI vyabhavadamaradehI divyakAntAmanojaH / anazanasuvidhAyI svasya dehAvasAne upavasanamato'haM tatkaromi trizuddhayA // 8 // asya kathA- jambUdvIpapUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNyAM rAjAnau vsupaalshriipaalii| tatpurabahiH zivaMkarodyAne bhImakevalinaH samavazaraNamasthAt / tatra khacaravatI. subhagA-ratisenA-susImAzceti catasro vyantarakAntA AjagmuH / kevalinaM papracchurasmAkaM ina saba ghaTanAoMko dekhakara mere vacanako tuma satya samajha lenaa| isa prakAra munike kathanako sunakara ve AzcaryAnvita hote hue nagarakI ora gye| mArgameM jAte hue una sabane jaisA ki munine kahA thA una sabhI ghaTanAoMko dekha liyaa| isase virakta hokara una sabane apane-apane mAtA-pitAkI svIkRti lekara una munike nikaTameM dIkSA dhAraNa kara lI / tatpazcAt ve saMnyAsako grahaNa karake prAyopagamana (sva-paravaiyAvRttikA tyAga) ke sAtha yamunA nadIke taTapara sthita hue| ThIka eka mAsake antameM ve asamayameM huI varSA ke kAraNa vRddhiko prApta hue yamunAke pravAhameM baha gaye / isa prakAra samAdhike sAtha maraNako prApta hokara ve saba sarvArthasiddhi vimAnameM deva hue / isa prakAra ve mAMsa bhakSaNAdimeM Asakta hokara bhI antameM grahaNa kiye upavAsake prabhAvase jaba vaisI samRddhiko prApta hue haiM taba dUsarA jo jinabhakta jIva apanI zaktike anusAra vizuddhipUrvaka upavAsako karatA hai vaha kyA vaisI samRddhiko nahIM prApta hogA ? avazya hogA // 7 // ___ jo manuSya cANDAlake kulameM utpanna hokara atizaya duHkhI aura kor3hI thA vaha upavAsako karake usake prabhAvase apane zarIrako chor3atA huA deva paryAyako prApta huaa| taba vaha devAMganAoMke lie kAmadevake samAna sundara pratIta hotA thaa| isIlie maiM mana, vacana aura kAyakI zuddhipUrvaka usa upavAsako karatA hU~ // 8 // isakI kathA isa prakAra hai- jambUdvIpake bhItara pUrva videhameM eka puSkalavatI nAmakA deza va usameM puNDarIkiNI nagarI hai / vahA~ rAjA zrIpAla aura vasu pAla rAjya karate the| eka samaya usa nagarake bAhara zivaMkara udyAnameM bhIma nAmaka kevalIkA samavasaraNa sthita huaa| vahA~ khacaravatI (sukhAvatI), subhagA, ratisenA aura susImA nAmakI cAra vyantara deviyA~ aaii| unhoMne kevalIse pUchA ki 1. ba vilokayiSyante / 2. za gamane / 3. z2a pa ba apyavasanena pha apyavasAnena / 4. pha divyakAnto manojJaH, za divyaMkAnto manojaH / Jain Education Internationao
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 puNyAtravakathAkozam [5.8,41 : varaH ko bhavediti / tairnirUpitaM pUrvamatra pure caNDAkhyazcANDAlo'jani yo vidyudvegacaureNa samaM vasupAlarAjena lAkSAgRhe nikSipya maaritH| tatsuto'rjunaH udumbarakuSThena kuthitadeho bandhubhirvarjitaH san suragirau kRSNaguhAyAM saMnyAsena tiSThati / sa paJcamadine vitanubhUtvA bhavatInAM patiH syAditi / tacchR tvA tAstatreyustasya he arjuna, paJcamadine tvamasmAkaM patirbhaviSyasIti bhImabhaTTArakai nirUpitamiti tvaM parISahapIDito'pi saMkalezaM mA kurviti saMbodhayantyastasthuH / tadA tatra krIDArtha kuberapAlanAmA rAjaputraH samAgatastAH vilokya cukopo [ pA] yaM cANDAlaH kuSThItyatho enaM nikRSTaM vihAya mayi ratiM kuruta / tAbhiruktamvayaM devyastvaM martya iti kathamidaM brUSe, yadi tvaM bhogArthI dharmaparo bhava, vayaM ca kiM saudharmAdiSvativiziSTA bahavo [ baDhyo ] hi devyo bhaviSyanti / tataH sa jagAma / tato nAgadattAkhyazreSThina: putro bhavadattAsyaH Agatastena tAdRSTAstathA coktam / tAbhirapi tathoktam / tadanu sa kAmajvareNa mRtvA tatpitrA kAritanAgabhavane utpalAsyo vyantaro'bhUt / so'rjunastAsAM vahnInAM suradevanAmA devo'jani, saparivAro bhImabhaTTArakaM vanditumAyayau / taM dRSTvA tadvRttamavagamya tassamavasaraNasthAH proSadharatA ajaniSata / ityanekaprANighAtI cANDAla upavAsena suro hamArA pati kauna hogA ? kevalIne kahA ki isI nagarameM pahale eka caNDa nAmakA cANDAla utpanna huA thaa| use vasupAla rAjAne vidyadvega corake sAtha lAkhake gharameM rakhakara mAra DAlA thaa| usake eka arjuna nAmakA putra thaa| usake zarIrameM udumbara kuSTha roga ho gayA thaa| isase kuTumbI janoMne use gharase nikAla diyA thaa| vaha gharase nikalakara isa samaya suragiri parvatake Upara kRSNa guphAmeM saMnyAsake sAtha sthita hai / vaha pA~caveM dina zarIrako chor3akara tumhArA pati hogaa| isako sunakara ve cAroM vyantara deviyA~ usa suragiri parvatapara gaI aura usase bolIM ki he arjuna ! tuma pA~cave dina zarIrako chor3akara hama logoMke pati hooge, yaha hameM bhIma kevalIne batalAyA hai / isalie tuma parISahase pIr3ita ho karake bhI saMkleza na karanA / isa prakArase use sambodhita karatI huI ve cAroM usIke pAsa sthita ho gaI / usa samaya kuberapAla nAmakA rAjaputra vahA~ krIr3Ake liye aayaa| unako dekhakara usane krodhake AvezameM kahA ki yaha cANDAla kor3hI hai, isalie isa nikRSTako chor3akara tuma mujhase anurAga karo / unane uttara diyA ki hama deviyA~ haiM aura tuma ho manuSya, isalie tuma yaha asambaddha bAta kyoM bolate ho ? yadi tuma bhogoMkI abhilASA rakhate ho to dharmameM nirata ho jAo / isase hama logoMkI to bAta hI kyA, tumheM saudharmAdi svargoM meM hamase bhI viziSTa deviyA~ prApta ho skegii| taba vaha vahA~se calA gyaa| tatpazcAt vahA~ nAgadatta seThakA putra bhavadatta AyA / usane bhI unako dekhakara vaisA hI khaa| taba una sabane use bhI vahI uttara diyA jo ki kuberapAlake lie diyA thaa| tatpazcAt vaha kAmajvarase marakara apane pitAke dvArA banavAye gaye nAgabhavanameM utpala nAmakA vyantara huaa| vaha arjuna una bahuta-sI deviyoMkA suradeva nAmakA deva utpanna huaa| vaha parivArake sAtha bhImakevalIkI vaMdanAke liye aayaa| usako dekhakara aura usake vRttAntako jAnakara bhImakevalIkI samavasaraNa sabhAmeM sthita kitane hI jIva proSadhameM nirata ho gaye / isa prakAra aneka prANiyoMkI hiMsA karanevAlA vaha cANDAla upavAsake prabhAvase jaba deva 1. za paTaM badadhvA tvdvNshogrvNsho| 2. za nRtya evaM rNg| 3. zaM purimattAraM0 / 4. ja 0mudrUta pha muddhRta0 ba muvRta0 5. ba sukuMtalAn utpAdaya za svakulaMtanutpATya / 6. ba-pratipATho'yam / za pragAkhyaM /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-1, 42 ] jajJe'nyo bhavyaH kiM na syAditi // 8 // 6. dAnaphalam 1 upavAsaphalAkhyaka padyamidaM vasusaMkhyamitaM prapaThedihe yaH / sa bhavedamaro varakIrtidharo naranAthapatizca sa muktipatiH // 5 // iti puNyAsravAbhidhAnagranthe kezavanandidivyamuniziSyarAmacandramumukSuviracite upavAsaphala vyAvarNano nAmASTakaM samAptam // 5 // [ 42 ] zrIzrISeNa nRpAlaH suramaragatijaM dAtA sutanukastajAye cAnumodAd dvijavaratanujA dAnasya sumuneH / bhuktvA dIrgha hi saukhyaM vitanusvaguNakA jAtAH suviditAstasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 1 // asya kathA - atraiva bharate AryakhaNDe malayadeze ratnasaMcayapurezaH zrISeNo devyau siMhananditAninditAkhye / tayoH krameNa putrAvindropendrau / tatraiva vipraH sAtyako bhAryA jambU putrI satyabhAmA / evaM sarve sukhena tasthuH / zratra kathAntaram / tathAhi - magadhadeze acalagrAme vipro dharaNIjaDo bhAryA agnilA putrau candrabhUtyagnibhUtI / taddAsIputraH kapilo'tiprAzo utpanna huA hai taba anya bhavya jIva kyA usake phalase samRddhiko prApta nahIM hogA avazya hogA ||8|| jo jIva upavAsake phalakI prarUpaNA karanevAle isa ATha saMkhyArUpa padya (ATha kathAmaya prakaraNa ) ko par3hegA vaha deva aura uttama kIrtikA dhAraka cakravartI hokara muktiko prApta hogA ||5|| 235 isa prakAra kezavanandI divya munike ziSya rAmacandra mumukSuke dvArA viracita puNyAsrava nAmaka grantha meM upavAsa ke phalako batalAnevAlA aSTaka samApta huA ||5| munake liye AhAra denevAlA zrI zrISeNa rAjA sundara zarIrase saMhita hotA huA deva aura manuSya gatike lambe sukhako bhogakara zarIra se rahita siddhoM ke ATha guNoMse saMyukta huA hai - mukta huA hai | tathA usakI donoM patniyoM aura usa brAhmaNaputrI (satyabhAmA) ne bhI ukta munidAnakI anumodana se deva va manuSya gatiyoMke sukhako bhogA hai / yaha bhalI-bhA~ti vidita hai / isaliye nirmala guNoMke dhAraka bhavya jIvoMko uttama munike liye dAna denA cAhiye // 1 // isakI kathA isa prakAra hai - isI jambUdvIpa ke bhItara bharatakSetragata AryakhaNDa meM malaya nAmakA deza hai / usake antargata ratnasaMcayapura meM zrISeNa nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usake siMhananditA aura aninditA nAmakI do patniyA~ thI / una donoMke kramase indra aura upendra nAmake do putra hue / usI nagara meM eka sAtyaka nAmakA brAhmaNa rahatA thA / usakI patnIkA nAma jambU aura putrIkA nAma satyabhAmA thA / ye saba vahA~ sukhapUrvaka sthita the / yahA~ eka dUsarI kathA hai jo isa prakAra hai- magadha dezake antargata acala gA~vameM dharaNIjar3a nAmakA eka brAhmaNa rahatA thA usakI patnIkA nAma amilA thaa| inake candrabhUti aura abhibhUti nAmake do putra the / usake eka kapila nAmakA dAsIputra bhI thA jo atizaya buddhimAn aura / 1. ba prapavediha / 2. pha sumuktipatiH va sa muktipati / 3. ja varNanASTakaM samAptaM va varNa nASTakaM samAptaH: paza varNa nAmASTakaM / 4. ba zrIzrISeNanR / 5. pha sAtyakI /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 puNyAtra kathAkoza [ 6-1, 42 : rUpavAMzca / sa tatputravedAdhyayanakAle sarvavedAdikaM zizikSe / tacchAstraparijJAnaM jJAtvA dharaNIjaDena nirdhATitaH / sa yajJopavItAdiyuto bhUtvA ratnasaMcayaM puramAgataH / sAtyakastaM guNinaM rUpAdhikaM ca dRSTvA tasmai satyabhAmAmadatta / sA taM brAhmaNAnuSThAne zithilamati kAminaM ca vilokya tatkule saMdigdhacintA vartate / katipayadinairdharaNIjaDastasya samRddhi zrutvA dravyecchayA tadantamAgatastena mattAta iti sarvatra prabhAvitaH / sa tadgRhe sukhena sthitaH / ekadA bhartari bahirgate tayA dravyaM puro vyavasthApya pRSTaH zvazuraH kapilasya kA jAtiriti / tena yathAvatkathite sA rAjabhavanaM gatvA rAjJastadakathayat / rAjA tatsvarUpaM vicArya gardabhArohaNAdikaM kArayitvA taM svadezAnnirdhATitavAn / sA rAjabhavane eva tiSThati sma / ekadA rAjabhavanamanantagatyariMjayabhaTTArakau cAraNau caryArthamAgatau, rAjJA sthA-sthApitAvativizuddha dattam / tatra devyau brAhmaNI cAnumodaM cakruH / ekadAnantamatIvilAsinI nimittamindropendrau yoddhuM lagnau pitrA nivAritAvapi yuddhaM na tyaktavantau / tadA viSapuSpamAghrAya rAjA devyau brAhmaNI ca manuH / munidattA hAraphalenAnumodakalena ca tatra nRpo dhAtakIkhaNDapUrvamandarasyottamabhogabhUmAvAryo jaze / siMhananditA sundara thaa| brAhmaga jaba apane putroMko veda Adi par3hAtA taba vaha bhI use sunA karatA thA / isase vaha vedAdikA acchA jJAtA ho gayA thA / usake zAstra jJAnako dekhakara dharaNIjar3ane use apane ghara se nikAla diyA thA / taba vaha yajJopavIta Adiko dhAraNa karake ratnasaMcayapurameM AyA / sAtyakane use guNI aura sundara dekhakara usake sAtha apanI putrI satyabhAmAkA vivAha kara diyA / vaha brAhmaNake yogya kriyAkANDa meM zithila hokara atizaya kAmI thA / usakI aisI pravRttiko dekhakara satyabhAmAke manameM usake kulake viSaya meM sandeha utpanna huA / kucha dinoMke pazcAt dharaNIjar3a usakI vRddhiko sunakara dhanakI icchA se usake pAsa AyA / usane 'yaha merA pitA hai' kahakara saba logoM meM prasiddha kara diyA / isa prakAra dharaNIjar3a usake gharapara sukhase rahane lagA / eka dina jaba pati bAhara gayA thA taba satyabhAmAne sasura dharaNIjar3ake sAmane dhanako rakhakara usase pUchA ki kapilakI jAti kaunasI hai ? isake uttara meM usane yathArtha vRttAnta kaha diyA / taba satyabhAmAne rAjabhavanameM jAkara usake vRttAntako rAjAse kahA / rAjAne isa ghaTanApara vicAra karake kapilako gadhe ke Upara savAra karAyA aura nagara meM ghumAte hue dezase nikAla diyA / satyabhAmA rAjabhavanameM hI rahI / eka dina anantagati aura ariMjaya nAmake do cAraNamuni caryAke nimittase rAjabhavanameM Aye / rAjAne par3igAhana karake unako atizaya vizuddhipUrvaka AhAradAna diyaa| usakI donoM rAniyoM aura usa brAhmaNI ( satyabhAmA ) ne isa AhAradAnakI anumodanA kI / eka samaya indra aura upendra nAmake donoM rAjaputra anantamatI vezyA ke nimitta se paraspara yuddha karane ke lie udyata ho gaye / rAjAne unheM isake lie bahuta rokA / parantu donoMne yuddha ke vicArako nahIM chodd'aa| taba rAjA, donoM rAniyoM aura usa brAhmaNI satyabhAmAne viSapuSpako sU~ghakara apane prANoMkA parityAga kara diyA / muniyoMke liye diye gaye usa dAnake prabhAvase vaha rAjA dhAtakI - khaNDadvIpa ke pUrva meru sambandhI uttama bhogabhUmimeM Arya huA / ukta dAnakI anumodanA karane se siMha 1. ja pa za ziziSye / 2 ja tacchAstraM parijJAnaM jJAtvA za tacchAstraparijJAtvA / 3. pha rUpAdikaM / 4. va zithilamati N / 5. za bhavanaM gatyaM / 6. za 'vitivizuddhayA / 7. ba- pratipATho'yam / zaddhayA taddAnaM / 0
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-1, 42 ] 6. dAnaphalam 1 tasyAryA babhUva / aninditA tatraivAryo jAto dvijanandanA tasyaivAryA jaataa| pAnakAGgatUryAGgabhUSaNAGgajyotiraGgagRhAGgabhAjanAGgadIpAGgamAlyAGgabhojanAGgavastrAGgAzceti dazavidhakalpataruphalopabhuJjAnA vyAdhiduH kharahitAstripalyopamakAlaM divyasukhamanvabhUvan / tataH zrISeNacara zrayutvA sodha zrIprabhavimAne zrIprabhanAmA devo'bhUt / tataH AgatyAtraiva bharate vijayArdhadakSiNazreNau rathanUpurezArka kIrtirrAzmamAlayoH suto'mitatejo'bhidho'bhUdvidyAdharacakrI ca bahukalaM rAjyaM vidhAya tapasAnatakalpe nandabhramaNavimAne maNicUDanAmA devo'jani / tato'vatIyatra dvIpe 'pUrvavidehavatsakAcaM tI viSayaprabhAkarIpurIzastimitasAgaravasuMdharyornandano'parAjito baladevo babhUva / bahukAlaM rAjyaM vidhAya tapasAcyute jAtaH / tataH AgatyAtraiva dvIpe pUrvavidehamaGgalAvatIviSaya ratnapurezatIrthaMkara kumAra kSemaMdhara mahArAja hemacitrayornandano vajrAyudho'bhUt / sakalacakravartI dIrghakAlaM rAjyaM kRtvA tapasA uparimAdhastanagraiveyake saumanasavimAne'hamindro'jani / tato'vatIryAtraiva dvIpe pUrvavideha puSkalAvatI viSaya puNDarIkiNyAM tIrthakRtkumAro rAjA devI manoharI tannandano megharatho jajJe / mahAmaNDalezvaraH / tadanu tapasA sarvArthasiddhau bhUtvAgatya garbhAvataraNakalyANapuraHsaraM kurujAGgaladezananditA usa Arya kI AryA huI / ananditAkA jIva usI bhogabhUmimeM Arya tathA ukta brAhmaNaputrI isa Arya kI AryA huI / ye saba vahA~ pAnakAMga, tUyoga, bhUSaNAMga, jyotiraMga, gRhAMga, bhAjanAMga, dIpAMga; mAlyAMga, bhojanAMga aura vastrAMga; ina dasa prakArake kalpavRkSoMke phalako bhogate hue divya sukhakA anubhava karane lage / unakI Ayu tIna palya pramANa thI / ve vyAdhi Adike dukha sarvathA rahita the / pazcAt vaha zrISeNa rAjAkA jIva marakara saudharma svarga ke bhItara zrIprabha vimAna meM zrIprabha nAmakA deva huaa| vahA~ se cyuta hokara vaha vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNimeM sthita rathanUpurake rAjA arkakIrti aura razmimAlAkA amitateja nAmakA putra huA jo vidyAdharoMkA cakravartI thA / usane bahuta samaya taka rAjja kiyA / tatpazcAt vaha tapake prabhAvase Anata svarga meM nandabhramaNa vimAnake bhItara maNicUDa nAmakA deva huA / phira vahA~ se cyuta hokara vaha isI jambUdvIpake bhItara pUrva videha meM jo vatsakAvatI deza va usake bhItara prabhAkarI purI hai usake svAmI stimitasAgara aura vasundharI aparAjita nAmakA putra huA jo baladeva thA / usane bahuta samaya taka rAjya karake antameM tapako svIkAra kiyA / usake prabhAvase vaha acyuta svarga meM deva huA / phira vahA~ se Akara vaha isI dvIpa ke pUrva videha meM maMgalAvatI dezastha ratnapurake svAmI kSemaMdhara mahArAjA aura hemacitrA ke vajrAyudha nAmakA putra huA / kSemaMkara mahArAja tIrthaMkara the / vajrAyudhane sakala cakravartI hokara bahuta kAla taka rAjya kiyA / tatpazcAt vaha tapazcaraNa karake usake prabhAva se uparima-adhastana graiveyaka meM saumanasa vimAnake bhItara ahamindra huA / phira vahA~se cayakara vaha isI dvIpake pUrvaM videhameM sthita puSkalAvatI deza ke antargata puNDarIkiNI purImeM tIrthaMkara kumAra abhraratha (ghanaratha) rAjA aura manoharI rAnIke megharatha nAmakA putra utpanna huA / vaha mahAmaNDalezvara thA / tatpazcAt vaha tapazcaraNa karake usake prabhAvase sarvArthasiddhimeM deva huA / vahA~se cyuta hokara vaha garbhAvataraNa kalyANapUrvaka kuru 237 1. ba - pratipATho'yam / za ananditA / 2. ba bhojanAMgadIpAMgamA lyAMgavastrAMgabhAjanAMgAkhyadarza / 3. ba bahukAlaM rAjyAnaMtaraM tapasA anaMtakalpanaMda / 4. pha pUrvavidehe / 5. ba kachAvatI / 6. japha pUrvavidehe / 7. viSaye / 8. ba kSemaMkara / 9. barobhramaratho /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 puNyAtravakathAkozam [ 6-1, 42 hastinApuranarezavizvasenairayonandanaH zrIzAntinAthastIrthakarazcakrI kAmazca jAto muktazca / siMhananditAdayo'pyubhayagatisaukhyaM bhuktvA muktimApuH iti dAnaphalollekhanamevAtraM kRtam / cistarataH zAnticarite iyaM kathA mayA nirUpitetyatra na nirUpyate / sA tatra jnyaatvyaa| evaM sakahattadAno mithyAdRSTirapi tatphalena dvAdazabhavAn sukhamanvabhUnmuktiM ca jagAma / saddRSTiyoM dAnaM dadAti sa kiM muktivallabho na syAditi // 1 // [43] khyAtaH zrIvajrajako vigalitatanukA jAtAH suvanitA tasya vyAghro varAhaH kapikulatilakaH krUro hi nkulH| bhuktvA te sArasaukhyaM suranarabhuvane zrIdAnaphalata stasmAdAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 2 // asya kathA zrAdipurANe prasiddhati tadeva nirUpyate / atraiva dvIpe'paravidehe gandhilaviSaye vijayA?ttarazreNAvalakApurezAtibalamanoharyoH putro mahAbalaH / taM rAjye niyujyAtibalastapo vidhAya kevalI bhUtvA mokSaM gataH / mahAbalo vidyAdharacakrI mahAmati-saMbhinnamatizatamati-svayaMbuddhAkhyamantribhI rAjyaM kurvan tsthau| ekadA tadAsthAnalIlAM vilokya jAMgala dezake antargata hastinApurake rAjA vizvasena aura rAnI airAkA putra zAntinAtha tIrthaMkara huA / yaha cakravartI ke sAtha kAmadeva hokara mokSako prApta huA / isa prakAra yahA~ kevala dAnake phalakA ullekha mAtra kiyA gayA hai| vistArase isa kathAkA nirUpaNa maiMne zAnticaritrameM kiyA hai, isIliye usakI vizeSa prarUpaNA yahA~ nahIM kI jA rahI hai / isako vahA~ se jAna lenA caahiye| isa prakArase eka bAra dAna denevAlA vaha mithyAdRSTi bhI zrISeNa rAjA jaba usake phalase bAraha bhavoMmeM sukhako bhogakara muktiko prApta huA hai taba jo samyagdRSTi bhavya jIva dAna detA hai vaha kyA muktikAntAkA priya nahIM hogA ? avazya hogA // 1 // prasiddha vajrajaMgha rAjA, usakI patnI (zrImatI), vyAghra, zUkara, bAnara kulameM zreSTha baMdara aura duSTa nevalA; ye saba munidAnake phalase devaloka aura manuSyalokameM uttama sukhako bhogakara antameM zarIrase rahita (siddha) hue haiN| isIliye nirmala guNoMke dhAraka bhavya jIvoMko uttama pAtrake lie dAna denA cAhiye // 2 // isakI kathA AdipurANameM prasiddha hai| vahA~ se hI usakA nirUpaNa kiyA jAtA hai- isI jambUdvIpameM aparavideha kSetrake bhItara gandhilA dezake madhyameM vijayAdha parvata hai| usakI uttara zreNImeM eka alakApura nAmakA nagara hai / usameM atibala nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma manoharI thaa| ina donoMke eka mahAbala nAmakA putra thA / usako rAjyake kAryameM niyukta karake atibalane dIkSA le lI / vaha tapazcaraNa karake kevalajJAnI hotA huA mokSako prApta huaa| mahAbala vidyAdharoMkA cakravartI thaa| usake mahAmati, saMbhinnamati, zatamati aura svayambuddha nAmake cAra mantrI the| inakI sahAyatAse vaha rAjyakArya karatA thaa| eka samaya mahAbala rAjAke sabhAbhavanakI chaTAko dekhakara svayambuddha mantrI bolA ki he rAjan ! yaha tumhArA saundarya Adi saba 1.ba puresh| 2. llekhanAmavAtra / 3. ja pa za sAtra / 4. pha sadRSTiIvo yo| 5. ja pha ba jaataa| 6. ja pa ba za mahAbalo taM / 7. japa satamati za satatamati /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. upavAsaphalam 2 239 svayaM buddho'brUta etatte rUpAdikaM dharmajanitamiti dharmaH kartavyaH / itare zUnyavAdino babhaNuH sati dharmiNi dharmAzcintyante / pUrva paralokinA jIvena bhavitavyaM pazcAtparalokacintayA / jIva eva nAstIti kiM dharmeNa / tAn prati tarkavAdena svayaMbuddho jIvasiddhi vidhAya zrutadRSTAnubhukta [ bhUt ] kathAjIvAstitve dRSTAntenAha - zRNuta he sabhyAH, pUrvamasyAmnAye'ravindo brAma rAjAbhUdevI vijayA putrI harizcandrakuruvindo | ekadA aravindasya mahAn dAghajvaro jAtaH / sa harizcandraM prArthayati sma putra mAM zItalapradezaM nayeti / putrastacchItala kriyAkaraNArtha jalavarSiNIM vidyAM preSitavAn / sApi tamupazAnti nAnaiSIt / evaM sa yadA duHkhena tiSThati tadA gRhako kile parasparaM yuddhaM cakratuH / tatraikasyAH kSatajabindustasyopari papAta / tataH kiMcitsukhamavApa / tasya pUrvameva raudrapariNAmena vibhaGgamutpannam / tena mRgAvAsaM parijJAya putraM prArthitavAn asminnaraNye mRgAstiSThanti / teSAM rudhireNa vApikAM pUraya / tatra jalakrIDAyAM sukhaM syAnnAnyatheti / pitRbhaktyA sa tatra jagAma, tAn dharamANo muninA nivAritaH, uktaM ca - te tAto'lpAyurmRtvA narakaM yAsyati, vRthA kiM pApasaMgrahaM kariSyasi / kumAro'vocat 1 dharmake prabhAvase utpanna huA hai / isalie tumheM dharma karanA cAhiye / svayambuddhake isa upadezako sunakara dUsare zUnyavAdI mantrI bole ki dharmIke honepara dharmoMkA vicAra karanA yogya hai / pahile paraloka se sambandha rakhanevAlA jIva (dharmI) siddha honA cAhiye / tatpazcAt paraloka ke sukha-dukhakA vicAra karanA ucita mAnA jA sakatA hai / parantu jaba jIva hI nahIM hai taba bhalA dharma karane se kyA abhISTa siddha hogA ? isapara svayambuddhane prathamataH una logoM ke lie yuktipUrvaka jIvakI siddhi kI / tatpazcAt usane dRSTAntake rUpameM jIvake astitvako pragaTa karanevAlI eka dekhI, sunI aura anubhavameM AyI huI kathAko kahate hue sadasyoMse usake sunane kI prArthanA kii| vaha bolA pahile isa mahAbala rAjAke vaMzameM eka aravinda nAmakA rAjA ho gayA hai| usakI patnIkA nAma vijayA thA / inake harizcandra aura kuruvinda nAmake do putra the / eka samaya aravinda ke lie dAhajvara utpanna huaa| taba usane harizcandra se prArthanA kI ki he putra ! mujhe kisI ThaNDe sthAnameM le calo | taba putrane usake zItalatArUpa kAryako sampanna karane ke lie jalavarSiNI vidyAko bhejA / parantu vaha usake dAhajvarako zAnta nahIM kara sakI / isa prakAra jaba vaha aravinda dukhakA anubhava karatA huA sthita thA taba vahA~ do chipakaliyA~ paraspara lar3a rahI thiiN| unameM se eka ke kSata zarIra se rudhirakI bU~da nikalakara aravindake zarIra ke Upara jA girii| isase use kucha zAnti prApta huI / raudra pariNAmake kAraNa use vibhaMgajJAna pahile hI utpanna ho cukA thA / isase usane mRgoMke rahane ke sthAnako jAna karake putrase prArthanA kI ki isa ( amuka ) vanameM mRga rahate haiM, unake rudhirase tuma eka vApikAko pUrNa karo / usameM jalakrIr3A karanese mujhe sukha prApta ho sakatA hai| isake bA mujhe kisI prakArase sukha nahIM ho sakatA hai / taba pitAkI bhakti se vaha putra usa vanameM jAkara mRgoM ko pakar3ane lagA / use isase rokate hue muni bole ki tumhAre pitA kI Ayu atizaya alpa zeSa rahI hai / vaha marakara naraka jAnevAlA hai / aisI avasthA meM tuma vyartha pApakA saMgraha kyoM karate ho ? ise sunakara kumArane kahA ki merA pitA bahuta jJAnI hai, vaha bhalA naraka meM kyoM jAyagA ? 1. pha zrutaM dRSTvAnubhuktakathA / 2. ba dIrghajvaro / 3 ba pratipAThA'yam / japaphaza kSatajalabindu | 4. ba ' tataH' nAsti /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAkathAkozam [ 6-2, 43 matpitaivaMvidho jJAnI kiM narakaM yAsyati / muniruvAca- pApahetumeva jAnAti, na puNya hetum / ne gatvA pRccha 'tATavyAmanyat kiM tiSThati' iti / yadi mAM jAnAti tarhi tvatpitA jJAnI / tena pRSTaH sa na jAnAti / tadA putreNa lAkSArasena vApikA pUritA / sa tatra krIDayituM vivezAnandena tat pibati sma / lAkSArasaM vijJAya tenAhaM chidrita iti cchurikayA taM mArayituM dhAvan svayaM svasyAzchurikAyA upari patito mRto narakaM gata iti sarve pauravRddhAH pratipAdayanti / tathAnyo'yetatsaMtAne daNDakAkhyo nRpo'bhUt, devI sundarI putro maNimAlI / daNDako mRtvA svabhANDAgAre'hirabhUt / sa maNimAlinameva tatra praveSTuM prayacchatyanyasya khAdituM dhAvati / maNimAlinaikadA raticAraNAkhyo'vadhibodhastadvRttAntaM pRSTaH / tena yathAvRtkathite tenAgatyAhi: saMbodhito'NuvratAni jagrAhAyurante saudharma gataH / sa Agatya divyavastrAbharaNairmaNimAlinaM pUjayAmAsa / etatkaNThAdipradezasthAni tAnyabharaNAni kiM na bhavanti / dRSTAnubhukta [ bhUta ] kathAmavadhArayantu tathA hyasya pitRpitAmahaH sahasravalaH svatanayaM zatabalaM svapade nidhAya dIkSito mokSamupajagAma / zatabalo'pi svaputrAtibalAya rAjyaM dattvA 240 tatpazcAt muni bole ki vaha kevala pApake kAraNako hI jAnatA hai, puNyake kAraNako nahIM jAnatA / tuma jAkara usase pUcho ki usa vanameM aura kyA hai yadi vaha mujhe jAnatA hai to samajho ki tumhArA pitA jJAnI hai| taba putrane jAkara pitA se vaisA hI pUchA / parantu vaha ise nahIM jAnatA thA / aisI sthiti meM putrane eka vApikAko banavAkara use rudhira ke sthAna meM lAkha ke rasase bharavA diyA / taba araviMda krIr3A karaneke lie usake bhItara praviSTa huA / parantu jaba usane usakA Ananda ke sAtha pAna kiyA to use jJAta ho gayA ki yaha rudhira nahIM hai, kintu lAkhakA rasa hai / taba putrakI isa dhokhA - dehIse krodhita hokara vaha use chUrIse mArane ke lie daur3A, kintu aisA karate hue vaha svayaM hI apanI usa chUrIke Upara girakara mara gayA aura narakameM jA pahu~cA / isa vRttAntako nagarake saba hI vRddha jana kahA karate haiM / isake atirikta isakI vaMzaparamparA meM daNDaka nAmakA eka dUsarA bhI rAjA bhI ho gayA hai / usakI patnIkA nAma sundarI thaa| inake eka maNimAlI nAmakA putra thA / daNDaka marakara apane bhANDAgArameM sarpa huA thA / vaha kevala maNimAlIko hI usake bhItara praveza karane detA thA aura dUsareke lie vaha kATane ko daur3AtA thaa| eka bAra maNimAlIne isa ghaTanA ke sambandha meM kisI raticAraNa nAma avadhijJAnI munise pUchA / munine usake pUrvokta vRttAntako kaha diyA / usako sunakara maNimAlIne bhaNDAgAra meM jAkara usa sarpako sambodhita kiyA / isase sarpane aNuvratoM ko grahaNa kara liyA / vaha Ayu antameM marakara saudharma svarga meM deva huA / usane Akara maNimAlIkI divya vastrAbharaNoM se pUjA kI / isa mahAbala ke kaNTha Adi sthAnoM meM suzobhita ye AbhUSaNa kyA ve hI nahIM haiM ? arthAt hI haiN| isake atirikta Apa loga isa dekhI aura anubhavameM AyI huI kathAke Upara bhI vizvAsa kareM - mahAbala rAjAke prapitAmaha sahasrAbalane apane putra zatabalako rAjya dekara dIkSA grahaNa kara thii| ve muktiko prApta hue haiN| pazcAt zatabala bhI apane putra aticala ke lie rAjya dekara 1. ba- pratipATho'yam / za 'na' nAsti / 2. va pratipATho'yam / za 'tadA' nAsti / 3. ba dhAvadayaM svayaM / 4, japaphaza tathAnyepyeta / 5. za 'nRpo' nAsti / 6. pa yathA dRSTAnubhuktakathamava' /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 niSkrAnto mAhendrasvarge'jani / atibalo'pyetasmai rAjyaM datvA dIkSitavAn / bhasya kumArakAle vayaM catvAro'pyanena mandaraM kriidditmaim| tatra jinAlayAjinaM pUjayitvA nirgacchan mahendrakalpajo'muM vilokyoktavAn 'mannatA tvam' iti, divyavastrAdikamadatta / sa etairapi dRdhaH / kiM ca tvatpituH kevalapUjArthaM jAtadevAgamo 'smAbhiH sarvairapi dRSTaH / ityanekadhA jIvasiddhiM kRtvA mahAbaladattajayapatraM jagrAha / mahAbalastathApi dharma nAgacchatyativRddho'jani / ekadA svayaM buddho mandaramiyAya / tatra jinAlayAn pUjayitvA svapuragamanamanA yadAbhUttadA tatraiva pUrvavidehe. sItAyA uttarataTasthakacchAviSayAriSTapurasthayugaMdharatIrthakarasamavasaraNAttatrAdityagati-ariMjayacAraNAvatIreM / tau natvA mantrI papraccha-mahAbalaH kimiti dharma na gRhAti / munirAhAtItabhavaM kathayAmi-atraiva viSaye AryakhaNDe siMhapurezazrISeNasundoH putrau jayavarmA-zrI. varmANau / pravrajatA zrISeNena jayavarmA dhImAn na bhavatIti zrIvarmA rAjA kRtH| jayavarmA vairAgyeNa svayaMprabhAcAryAnte dIkSitaH / kezAn bilAbhyantare nikSipan sarpadaSTo'jani / tadavasare vibhRtyA vimAnamAruhya gacchantaM mahIdharakhecaraM viluloke| tapaHprabhAvenAhaM vidyAdharo dIkSita ho gayA thaa| vaha maraNako prApta hokara mAhendra svargameM deva huaa| atibalane bhI isake lie (mahAbalake lie) rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lI hai| isakI kumArAvasthAmeM hama cAroM hI isake sAtha krIr3A karaneke lie mandara parvatake Upara gaye the| vahA~ jinAlayameM-se jaba yaha jinapUjA karake A rahA thA taba mahendra svargakA vaha deva isako dekhakara bolA ki tuma mere nAtI ho / phira usane ise divya vastrAdi diye / ukta devako ina sabane bhI dekhA thaa| isake atirikta jaba tumhAre pitAko kevalajJAna prApta huA thA taba unakI pUjAke lie Ate hue devoMko hama sabane hI dekhA thA / ukta prakArase svayambuddha maMtrIne aneka yuktiyoMke dvArA jIvakI siddhi karake mahAbalake dvArA diye gaye jayapatra ( vijayake pramANapatra ) ko prApta kiyaa| kintu phira bhI mahAbala dharmameM dRr3ha nahIM huaa| vaha anukramase atizaya vRddha ho gayA thaa| eka samaya svayambuddha mandara parvatapara gayA / vaha jinAlayoM kI pUjA karake jaise hI apane nagarakI ora Aneko udyata huA vaise hI yugaMdhara tIrthakarake samavasaraNase Adityagati aura ariMjaya nAmake do cAraNa RSi AkAzamArgase nIce aaye| usa samaya yugaMdhara tIrthakarakA samavasaraNa pUrvavidehake bhItara sItA nadIke uttara taTapara sthita kacchA dezameM ariSTapurako suzobhita kara rahA thA / unako namaskAra kara svayambuddhane pUchA ki prabho ! mahAvala dharmako grahaNa nahIM kara rahA hai, isakA kAraNa kyA hai| uttarameM muni bole ki maiM mahAbalake pUrva bhavake vRttAnta kahatA hU~-- isI dezameM AryakhaNDake bhItara eka siMhapura nAmakA nagara hai| usameM zrISeNa nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma sundarI thaa| unake jayavarmA aura zrIvarmA nAmake do putra the| inameM bar3A putra jayavarmA buddhihIna thaa| isIlie zrISeNane dIkSA lete samaya jayavarmAko rAjA na banAkara zrIvarmAko rAjA banAyA thaa| isase virakta hokara jayavarmA svayamprabhAcAryake samIpameM dIkSita ho gayA / use bAloMko bilake bhItara rakhate samaya sarpane kATa liyA thaa| isI samaya eka mahIdhara nAmakA vidyAdhara vimAnameM baiThakara vibhUtike sAtha vahA~se jA rahA thaa| use dekhakara mahA 1.pa mNdirN| 2. krIDituM gatvA mama tatra phaza krIDituM gatvAnvaima tatra / 3. pha za jAtaH devaagmo| 4. baM svapuramAgamanAya yadAbhUttadAtraiva / 5. ba zaraNAtatrA / 6. za siMhipureza / 7. za 'jane / 8. ba mgdhr| 9. ba etattapaH / Jain Education Inational
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 puNyAsravakathAkozam [6-2,43 : bhaviSyAmIti kRtanidAno mahAbalo'bhUditi bhogAMstyaktuM na zaknoti / kiM cAtItarAtrau svapne 'draakssiit| kimityukte mahAmatyAdibhistribhidhRtvAtikuthitakardame majitam , tvayAkRSya saMsnApya siMhAsane upavezya pUjitaM cAtmAnaM tava kathayituM tvaamvlokynnaaste| yAvatsa na kathayati tAvattvameva kathaya yathA sa dharma gRhISyati / kiM ca tasya mAsa evAyuriti zrutvA tau natvA saMgamya mantrI tathaivAkathayattadAtivairAgyaparo jjnye| svaputramatibalaM svapade nidhAya sarvajinAlayeSvaSTAhnikI pUjAM vidhAya siddhakUTaM gatvA parijanaM visRjya svarAMbuddhopadezakrameNa kezAnutpATaya prAyopagamanasaMnyAsanena dvAviMzatidinaiH zarIraM vihAyazAnanAke svayaMprabhavimAne lalitAGganAmA maharddhiko devo'bhUt / tasya svayaMprabhAkanakamAlAkanakalatAvidyullatAkhyAzvatasro mahAdevyastasya dvisAgaropamAyumadhye paJca-paJcapalyeSu tAsu bahISu gatAsvavasAne paJcapalyAyuSi sthite yA svayaMprabhA devI babhUva sA tasyAtivallabhA jaataa| tayA sukhena tasthau / SaNmAsAyuSi sthite maraNacihna sati mahAduHkhI babhava / devaiH saMbodhitaH san samacittena tanuM balane nidAna kiyA ki isa tapake prabhAvase maiM vidyAdhara hoU~gA / isI nidAnake kAraNa vaha mahAbala hokara viSayabhogoMko chor3aneke lie asamartha ho rahA hai / parantu Aja rAtrimeM usane svapnameM dekhA hai ki use mahAmati Adi tIna mantriyoMne pakar3akara durgandhayukta kIcar3ameM DubA diyA hai| usameMse nikAlakara tumane use snAna karAte hue siMhAsanapara baiThAyA aura pUjA kii| apane isa svapnake vRttAntako sunAneke lie vaha tumhArI pratIkSA kara rahA hai| jaba taka vaha usa svapnake vRttAntako tumheM nahIM sunAtA hai taba taka tuma usake pahile hI usa svapnake vRttAntako kaha denaa| isase vaha dRr3hatApUrvaka dharmako grahaNa kara legaa| aba usakI Ayu kevala eka mAsakI hI zeSa rahI hai| isa vRttAntako sunakara svayambuddhane una donoM muniyoMko namaskAra kiyA aura apane nagarako vApisa calA gyaa| vahA~ pahu~cakara usane mahAbala rAjAse usa svapnake vRttAntako usI prakArase kaha diyaa| isase vaha atizaya vairAgyako prApta huaa| taba usane apane putra atibalako rAjapadapara pratiSThita kiyA aura phira sarva jinAlayoMmeM jAkara aSTAhika pUjA kii| tatpazcAt siddhakUTake Upara jAkara usane parijanako vidA kiyA aura svayambuddhake upadezAnusAra kezaloMca karate hue dIkSA le lii| dIkSAke sAtha hI usane prAyopagamana sanyAsako bhI grahaNa kara liyaa| isa prakArase vaha bAIsa dinameM zarIrako chor3akara IzAna kalpake antargata svayaMprabha vimAnameM lalitAMga nAmakA mahaddhika deva huaa| usake svayaMprabhA, kanakamAlA, kanakalatA aura vidyullatA ye cAra mahAdeviyA~ thii| Ayu usakI do sAgaropama pramANa thI / isa bIca pA~ca-pA~ca palyoMkI AyumeM usakI ve bahuta-sI deviyA~ maraNako prApta ho gii| antameM jaba usakI pA~ca palya mAtra Ayu zeSa raha gaI taba svayaMprabhA nAmakI jo devI utpanna huI vaha use atizaya pyArI huii| usake sAtha vaha sukhapUrvaka sthita rhaa| tatpazcAt chaha mAsa pramANa Ayuke zeSa raha jAnepara jaba maraNake cihna dikhane lage taba vaha bahuta duHkhI huaa| usakI vaisI avasthA dekhakara sAmAnika devoMne use sambodhita kiyaa| taba vaha samacitta hokara-viSAdako 1.paza mthitN| 2. ba- pratipATho'yam / za sarvajinAlaye assttaahnikii| 3. pa sanna sama pha sanasama za sntsm|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 vihAyAgatyAtraiva pUrvavidehe puSkalAvatIviSaye utpalakheTapurezavajrabAhu-vasuMdharyoH putro vajrajavo'jani / svayaMprabhAgatya tadviSaya eva puNDarokiNIzavajradanta lakSmImatyoH sutA zrImatI jAtA, prAptayauvanA sukhena sthitaa| ekadAsthAnastho vajUdanto dvAbhyAM puruSAbhyAM vijJaptaH-deva, te pituryazodharabhaTTArakatIrthakaraparamadevasya kevalaM samutpannam , zrAyudhAgAre cakramutpannamiti ca / tadaiva kayAcidvikSapto deva, devAgamAvalokanAt zrImatI mUJchitA jaateti| tasyAH zItalakriyayA pratIkAraM kuruteti pratipAdya samavasmRti jagAma cakrI, tadvandanAnantaraM vizuddhayatizayena dezAvadhiyukto jajhe, tadanu digvijayaM cakAra / itaH zrImatI maunena sthitaa| tatpaNDitayaikAnte maunakAraNaM pRSTA sAvocadahaM devAgamanadarzanena pUrvabhavAn' smRtvA maunena sthitaa| paNDitayA tAn bhavAn kathayetyukte sA svAtItabhavAnAha-he paNDite, dhAtakIkhaNDadvopapUrvamandarAparavidehagandhilaviSayapATalIgrAme vaizyanAgadattavasumatyoH putrA nandi-nandimitra-nandisena-varasena-jayasenAkhyAH pazca, pujyau madanakAntA-zrIkAnte'hamaSTamI yadA garbhe sthitA pitA mRta utpattyanantaraM bhrAtaro bhaginyauM ca, katipayadinarmAtajananI ca, katipayavarSAnantaraM jnnypi| tato'haM chor3akara-marA aura phira isI pUrvavidehake bhItara puSkalAvatI dezameM sthita utpalakheTa purake rAjA vajrabAhu aura vasuMdharIke vajrajaMgha nAmaka putra huaa| aura vaha svayaMprabhA devI usa IzAna kalpase cyuta hokara usI puSkalAvatI dezake bhItara sthita puNDarIkiNI purake rAjA vajradanta evaM rAnI lakSmImatIke zrImatI nAmakI putrI huii| vaha kramazaH yauvana avasthAko prApta hokara sukhapUrvaka sthita thii| eka samaya vajradanta rAjA sabhAbhavanameM baiThA huA thaa| usa samaya do puruSoMne Akara nivedana kiyA ki he deva ! Apake pitA yazodhara bhaTTAraka tIrthakarako kevalajJAna utpanna huA hai| tathA AyudhazAlAmeM candraratna bhI utpanna huA hai| usI samaya kisI strIne Akara prArthanA kI ki he deva ! devoMke Agamanako dekhakara zrImatI mUrchita ho gaI hai / taba vajradanta rAjA usase zItopacAra kriyAke dvArA zrImatIkI mUrchAko dUra karane ke lie kahakara samavasaraNako calA gyaa| vahA~ yazodhara jinendrakI vaMdanA karaneke pazcAt vizuddhikI adhikatAse usa vajradanta cakravartIko dezAvadhijJAna prApta ho gyaa| tatpazcAt usane digvijaya kiyA / idhara zrImatIne mauna dhAraNa kara liyaa| taba paNDitAne usase ekAntameM isa maunake kAraNako pUchA / uttarameM zrImatIne kahA ki devoMke Agamanako dekhakara mujhe pUrvabhavoMkA smaraNa huA hai| isIse maiMne maunakA Azraya liyA hai / taba paNDitA bolI ki to phira tuma una bhavoM kA vRttAnta mujhe sunaao| isapara usane apane pUrva bhavoMkA vRttAnta isa prakArase kahA- he paNDite ! dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva meru sambandhI aparavidehameM eka gandhilA deza hai| usameM eka pATalI nAmakA gA~va hai| vahA~para eka nAgadatta nAmakA vaizya rahatA thaa| usakI patnIkA nAma vasumatI thaa| inake nandI, nandimitra, nandisena, varasena aura jayasena nAmake pA~ca putra aura madanakAntA va zrIkAntA nAmakI do putriyA~ thIM / inake pazcAt jaba maiM AThavIM putrI mAtAke garbhameM AyI taba pitAkA maraNa ho gayA / tatpazcAt merA janma honepara ve saba bhAI aura donoM bahineM bhI mara gaI / isake pazcAt kucha hI dinoMmeM 1. za zrImatimaMchitA / 2. ba pUrvabhan i / 3. ja pa za mauna sthitA / 4. pha mRtaH / 5. pa bhrAtarI bhaginyo za bhrAtarau bhaginI /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 puNyAkhava kathAkozam [ 6-2, 43 : nirnAmikA cAraNacaritATavIM pravizya tanmadhyasthamambaratilakagiriM caTitavatI / tatra paJcazatacAraNaiH sthitaM pihitAsravayoginamapazyam / taM natvApRcchaM kena pApenAham IdRgvidhA jAteti / sa Aha- atraiva palAlakUTagrAme grAmakUTakadevilavasumatyoH sutA nAgazrIH / sA svakrIDApradezanakaTasthavaTatarukoTarasthaM samAdhiguptamuniM paramAgamaghoSaM soDhumazaktA tannivAraNArtha kuthita sArameyakalevaraM tadvaTatale cikSepa / muninA dRSTTroktaM he putri, zrAtmano'nantaM duHkhaM kRtaM tvayeti / tadanu sA tadapasArya munipAdayorlagnA nAtha, kSamasva kSamasveti / Ayurante mRtvA tvaM jAtAsi / tadupazamapariNAmena manuSyatvaM labdhaM tvayeti nirUpite svayogyAni vratAni agrahoSam, kanakAvalimuktAvaliprabhRtyupavAsavidhAnamakArSam, zrAyurante tanuM tyaktvA zrIprabhavimAne lalitAGgadevasya svayaMprabhAkhyA devI jAtAham / me yadA paramAsAyuravasthitaM tadA lalitAGgastasmAtpracyutaH kotpanna iti na jAne / iha yadi tameva varaM labheyaM tadA bhogAnupabhuJjIya, nAnyathA iti kRtapratijJA tadvimAnasthe svasya tasya ca rUpe paTe vilisya vilokayantI tasthau / vajradantacakrI SaTkhaNDadharAM prasAdhyAgatya puraM svabhavanaM praviSTaH / tadAgamanadane I merI mAtAkI mAtA aura phira thor3e hI varSoMmeM mAtA bhI kUca kara gii| taba nirnAmikA nAmakI eka maiM hI zeSa rahI / eka samaya maiM cAraNacarita nAmake vanameM praviSTa hokara usake bIca meM sthita ambaratilaka parvatake Upara car3hakara gaI / vahA~ maiMne pA~ca - sau cAraNa RSiyoMke sAtha virAjamAna pihitAnava muniko dekhaa| unako namaskAra karake maiMne pUchA ki maiM kisa pApake kAraNa isa prakAra kI huI hU~ ? muni bole- isI deza ke bhItara palAlakUTa nAmake gA~vameM eka devila nAmakA grAmakUTa ( gA~va kA mukhiyA ) rahatA thA / usakI strIkA nAma vasumatI thA / inake eka nAgazrI nAmakI putrI bhii| eka bAra nAgazrIne apane krIr3AsthAnake pAsa meM sthita vaTavRkSa ke khote meM virAjamAna samadhigupta munako dekhaa| ve usa samaya paramAgamakA pATha kara rahe the / nAgazrIko yaha sahana nahIM huA / isalie use rokaneke lie usane eka kutteke sar3e-gale durgandhita zarIrako usa vaTavRkSa ke nIce DAla diyA / usako dekhakara munine kahA ki he putrI ! aisA karake tUne apane lie ananta duHkhakA bhAjana banA liyA hai / yaha sunakara nAgazrIne vahA~ se ukta kutteke mRta zarIrako haTA diyaa| tatpazcAt usane munike pA~voM meM girakara isake lie bAra-bAra kSamA prArthanA kii| vahI Ayuke antameM marakara tU utpanna huI hai / pIche zAnta pariNAma ho jAnese tUne manuSya paryAyako prApta kara liyA hai / isa prakAra munike kahane para maiMne (nirnAmikAne) apane yogya vratoMko grahaNa kara liyA / sAtha hI maiMne kanakAvalI aura muktAvalI Adi upavAsoM ko bhI kiyA / isa prakArase Ayuke anta meM zarIra ko chor3akara maiM zrIprabha vimAnameM lalitAMga devakI svayaMprabhA nAmakI devI huI thii| jaba merI Ayu chaha mahIne zeSa rahI thI taba lalitAMga vahA~ se cyuta ho gayA / vaha kahA~para utpanna huA hai, yaha maiM nahIM jAnatI hU~ / isa janmameM yadi vahI vara prApta ho jAtA hai to maiM bhogoMkA upabhoga karU~gI, anyathA nahIM / isa prakAra se pratijJA karake vaha zrImatI zrIprabha vimAnameM sthita rahaneke samaya ke apane aura lalitAMga devake citroMko paTapara likhakara unheM dekhatI huI samaya bitAne lagI / udhara vajradanta cakravartI chaha khaNDa svarUpa pRthivIko svAdhIna karake apane nagara meM AyA 1. za tannivArNArthaM / 2. ba nAtha kSamasveti / 3. ba- pratipATho'yam / zalabhate / 4. ba-pratipAThoyam |shbir |
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 paNDitA paTamAdAya jagAma / cakriNA sahAgateSu kSatriyeSu ko'pyamuM vilokya jAtismaraH syAditi dhiyA sarvajana sevyamahApUrtajinAlayasyaikasmin pradeze tamavalambya svayaM tirohitAvalokayantI tasthau / itaH zrImatI pitaraM natvA tannikaTe upaviSTA / tAM mlAnAnanAmavalokya 245 bANa he putra tavezvarerNe te melApako bhaviSyati, tvaM cintAM mA kuru / kathaM jJAyata iti cettava mama caika eva pihitAsravo guruH saMjAtaH / kathamityukte cakrI tadvRttAntamAha ahaM pUrva paJcame bhave atraiva puNDarIkiNyAmardhacakriNaH putrazcandra kIrtirabhavam, sakhA jayakIrtiH / ubhau zrAvakavratenaiva prItivardhanodyAne candrasenAcAryAnte saMnyAsena kAlaM kRtvA mAhendre jAtau / tato'vatIrya puSkarArdhapUrvamandarapUrva videhamaGgalAvatIviSaye ratnasaMcayapurezazrIdhara manoharyozcandra korticara zrAgatya zrIvarmAbhidho baladevaH putro'jani / itarastasyaiva zrImatyA devyA vibhISaNAkhyaH suto vAsudevo'bhUt / tau svapade nidhAya zrIdharaH sudharmamuninikaTe dIkSitaH muktimavApa / manoharI putramohena ne dIkSitA, samAdhinA IzAne zrIprabhavimAne lalitAGgadevo jAtaH / ito baladevanArAyaNau rAjyaM kurvantau sthitau / mRte vAsudeve balo grahilo'jani / jananIcara lalitAGgadevena saMbodhitaH san svatanayaM bhUpAlaM svapade niyujya dazaaura bhavana meM praviSTa huaa| jisa dina vaha cakravartI vApisa AyA usI dina paNDitA usa citrapaTako lekara gaI / cakravartIke sAthameM Aye hue rAjAoM meM se zAyada ise dekhakara kisIko jAtismaraNa ho jAya, isa vicAra se vaha paNDitA samasta janoMse ArAdhanIya mahApUta nAmaka jinAlaya meM pahu~cI / vaha vahA~ usa citrapaTako eka sthAnameM TA~gakara guptasvarUpase use dekhatI huI vahIM para sthita ho gii| idhara zrImatI pitAko namaskAra karake usake pAsa meM A baiThI / usake malina mukhako dekhakara cakravartI bolA ki he putrI ! tere patikA milApa avazya hogA, tU isake lie cintA mata kara / yaha Apako kaise jJAta huA, isa prakAra putrIke pUchanepara vajradantane kahA ki tere aura mere bhI guru vahI eka pihitAsrava rahe haiM / taba usane phirase bhI pUchA ki yaha kisa prakArase ? isapara cakravartIne usa vRttAnta ko isa prakArase kahA 1 maiM isa bhava pUrva pA~ca bhavameM isI puNDarIkiNI nagarImeM ardhacakrIkA putra candrakIrti thA / mere mitrakA nAma jayakIrti thA / hama donoM zrAvaka ke vrata kA pAlana karate hue prItivardhana nAmaka udyAnake bhItara candrasena AcAryake samIpameM saMnyAsake sAtha maraNako prApta hokara mAhendra svarga meM deva hue| phira vahA~ se cyuta hokara candrakIrtikA jIva puSkarArddha dvIpa ke pUrva mandara sambandhI pUrvavideha meM maMgalAvatI dezake bhItara jo ratnasaMcayapura nAmakA nagara hai usake rAjA zrIdhara aura rAnI manoharI ke zrIvarmA nAmakA putra huA, jo ki balabhadra thA / dUsarA ( jayakIrtikA jIva) usIkI dUsarI rAnI zrImatI vibhISaNa nAmakA putra huA, jo ki vAsudeva (nArAyaNa) thA / zrIdhara rAjAne ina donoM ko apane padapara pratiSThita karake dIkSA grahaNa kara lI / vaha tapazcaraNa karake mukti ko prApta huA / manoharIne putra ke premavaza dIkSA nahIM lI, vaha samAdhike sAtha maraNako prApta hokara IzAna kalpake antargata zrIprabha vimAnameM deva huI / idhara baladeva aura nArAyaNa donoM rAjya karate hue sthita rahe / Ayu ke anta meM jaba nArAyaNakI mRtyu huI taba baladeva bahuta vyAkula huaa| usa samaya vaha unmattaM ke samAna vyavahAra karane lagA / taba bhUtapUrva usakI mAtA ke jIva lalitAMga devane Akara use sambo 1. ba mahApUrNa jinA / 2. ba- pratipATho'yam / tAvadvareNa / 3. ja phaza maheMdrI ba maheMdre / 4. japa baladebo / 5. za 'na' nAsti /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAstravakathAkozam [6-2, 43 : sahasrarAjabhiH yugaMdharAntike' pravrajyAcyutendro jAtastena kRtopakArasmaraNArtha sa lalitAGgadevaH prItivardhanavimAnena svakalpaM nItvA puujitH| sa lalitAGgaH tatazcyutvAtraiva dvIpe maGgalA. vatIviSaye vijayA|ttarazreNyAM gandharvapurezavAsavaprabhAvatyoH suto mahIdharo jAtastaM rAjye nidhAya vAsavo bahubhirariMjayAnte dIkSitaH krameNa muktimagamat / prabhAvatI padmAvatIkSAntikAbhyAse pravajyAcyute pratIndro'bhUt / puSkarArdhe pazcimamandarapUrvavidehe vatsakAvatIviSaye prabhAkarIpuryA vinayaMdharabhaTTArakasya kaivalyotpattau sarve devAstatpUjArthamAgatAH, mahIdharo'pi tanmandarasthajinAlayapUjArtha gato'cyutendraNa taM dRSTroktaM he mahIdhara, mAM jAnAsi / netyukte tvaM yadA manoharI jAtAsi tadA te putraH zrIvarmAham / tvaM ca lalitAGgo bhUtvA mAM saMbodhitavAMstato'hamacyutendro'bhavam / tvaM tatra nItvA pUjito'si / so'hamacyutendra iti / tato mahIdharo jAtismaro bhUtvA svasutaM mahIkampaM svapade nidhAya jagannandanAntike dIkSitaH prANatendro'bhUt / tataH Agatya dhAtakIkhaNDe pUrvamandarAparavidehagandhilaviSaye 'yodhyAdhipajaya. varmasuprabhayoH putro'jitaMjayo'bhUt / taM rAjye nidhAya jayavarmA'bhinandanAntike pravrajya muktimaap| suprabhA sudarzanArjikAnte tapasAcyute devo'bhUt / ajitaMjayo'bhinandana kevalinaM dhita kiyA / isase prabodhako prApta hokara usane apane putra bhUpAlako rAjAke padapara pratiSThita karate hue yugaMdhara tIrthaMkarake nikaTameM dasa hajAra rAjAoMke sAtha dIkSA le lii| antameM vaha zarIrako chor3akara acyuta svargameM indra huA / use jaba lalitAMgake dvArA kiye gaye upakArakA smaraNa huA tava vaha IzAna kalpameM jAkara usa lalitAMga devako prItivardhana vimAnase apane kalpameM le AyA / vahA~ usane usakI pUjA kii| vaha lalitAMga deva vahA~se cyuta hokara isI jambUdvIpake bhItara maMgalAvatI dezameM sthita vijayAdha parvatakI dakSiNazreNigata gandharvapurake rAjA vAsava aura rAnI prabhAvatIke mahIdhara nAmakA putra huaa| usako rAjya dekara vAsava rAjAne ariMjaya munike samIpameM dIkSA le lii| vaha kramase muktiko prApta huaa| prabhAvatI rAnI padmAvatI AryikAke nikaTameM dIkSita hokara acyuta kalpameM pratIndra huii| puSkarArdhadvIpake pazcima meru sambandhI pUrvavidehameM jo vatsakAvatI deza hai usake bhItara sthita prabhAkarI purImeM vinayaMdhara bhaTTArakake kevalajJAna utpanna honepara saba deva unakI pUjAke lie Aye / mahIdhara bhI usa meru parvatake Upara sthita jinAlayoMkI pUjAke lie gayA thA / usako dekhakara acyutendrane pUchA ki he mahIdhara ! tuma kyA mujhe jAnate ho ? mahIdharane uttara diyA ki nhiiN| isapara acyutendrane kahA ki jaba tuma manoharI hue the taba tumhArA putra maiM zrIvarmA thA / tumane lalitAMga hokara mujhe sambodhita kiyA thaa| isase maiM acyutendra huA huuN| maiMne acyuta kalpameM le jAkara tumhArI pUjA kI thii| maiM vahI acyutendra hU~ / isa pUrva vRttAntako sunakara mahIdharako jAtismaraNa ho gyaa| taba usane apane putra mahIkampako rAjya dekara jagannandana nAmaka munirAjake samIpameM dIkSA le lii| vaha marakara prANatendra huaa| vahA~ se cyuta hokara vaha dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva meru sambandhI aparavidehagata gandhilA dezameM jo ayodhyApurI hai usake rAjA jayavarmA aura rAnI suprabhAke ajitaMjaya nAmakA putra huaa| usako rAjya dekara vaha jayavarmA abhinandana munike pAsameM dIkSita ho gyaa| antameM vaha muktiko prApta huA / rAnI 1. ba yugNdhriitike| 2. ja ba za viSaya / 3 japa baza vissy| 4. ja pa ba za vissyaa| 5. ba yo bhavat /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43] 6. dAnaphalam 2 247 pUjayitvA pihitapApAsravo'bhUditi pihitAsvAbhidho'bhUt sakalacakrI ca / tenaivAcyutendraNa saMbodhitaH san svasutaM svapade vyavasthApya viMzatisahasrarAjaputrairmandara dhairyAntike dIkSitazcAraNo'jani / paJcazatacAraNairambaratilakagirau sthitastvayA nirnAmikayA vanditaH / so'nyutendra Agatya yazodharatIrthakadvasumatyorahaM jAto lalitAGgo bhUtvA mAM baladevaM saMbodhitavAniti pihitAsravo mamApi guruH / zrIprabhavimAne yo yo lalitAGgaH samupajAtaH sa samayAcyutendraNa tatra nItvA pUjitaH iti / tvadIyaM lalitAGgamabhyantarIkRtya dvAviMzatilalitAGgAH puujitaaH| tvamapi jAnAsi / kiM ca pihitAsravabhaTTArakasya kevalanirvANapUje [ pUjane ] tvayA mayA lalitAGgAdisavaH surairambaratilakagirau vihite aparamapi sAbhijJAnam / tvadIyo lalitAGgastvaM svayaMprabhA brahmendro lAtavendro'hamavyutendra ityasmAbhiH sarvaiH saMbhUya yugaMdharatIrthakRccaritaM tadgaNadharaH pRSThaH / sa zrAha jambUdvIpapUrvavidehe vatsakAvatIviSaye susImAnagarezAjitaMjayasya pradhAnamamitagatirbhAryA satyabhAmA putrau prahasitavikasitau shaastrmdoddhtau| tatpuramAgataM matisAgaramuni vandituM gato rAjA ! to tena saha gatvA muninA vAdaM cakratuH / parAjitau bhUtvA tatra diikssitii| suprabhA sudarzanA AryikAke samIpameM dIkSita hokara tapake prabhAvase acyuta svargameM deva huI / ajitaMjaya abhinandana kevalIkI pUjA karake pApAsravase rahita huaa| isalie usakA nAma pihitAsrava huA, vaha kramase sakala cakravartI huaa| tatpazcAt usI acyutendrase sambodhita hokara usane apane putrako rAjya dekara bIsa hajAra rAjakumAroMke sAtha mandaradhairya ( mandarasthavira ) nAmaka munirAjake samIpameM dIkSA le lii| vaha cAraNa RddhikA dhArI ho gyaa| jaba vaha pA~ca sau cAraNamuniyoM ke sAtha ambaratilaka parvatake Upara sthita thA taba tUne nirnAmikAke bhavameM usakI vaMdanA kI thii| vaha acyutendra vahA~se Akara yazodhara tIrthakara aura vasumatIkA putra meM huA huuN| pihitAsravane lalitAMgake bhavameM mujha valadevako sambodhita kiyA thA, isalie vaha pihitAsrava jaise terA guru hai vaise hI merA bhI guru huaa| usa zrIprabha vimAnameM jo jo lalitAMga deva huA usa usakI maiMne acyutendrake rUpameM vahA~ le jAkara pUjA kI thii| tere lalitAMgako garbhita karake maiMne bAIsa lalitAMgoMkI pUjA kI hai| yaha tU bhI jAnatI hai| aura kyA tujhe yaha smaraNa hai ki jaba pihitAsrava bhaTTArakako kevalajJAna prApta huA thA taba tUne, maiMne aura lalitAMga Adi saba devoMne ambaratilaka parvatake Upara unakI pUjA kI thii| yaha anya bhI eka abhijJAna ( cihna ) hai- usa samaya terA lalitAMga, tU svayaMprabhA, brahmandra, lAntavendra aura maiM acyutendra; isa prakAra hama sabane milakara yugaMdhara tIrthakarake caritrake viSayameM unake gaNadharase pUchA thA, jisake uttarameM unhoMne yaha kahA thA jambUdvIpake pUrva videhameM vatsakAvatI deza hai / usake antargata susImA nagarImeM ajitaMjaya rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma satyabhAmA thA / inake prahasita aura vikasita nAmake do putra the, jo zAstra viSayaka jJAnake madameM cUra rahate the / rAjAke mantrIkA nAma amitagati thaa| eka samaya rAjA nagarameM Aye hue matisAgara nAmaka munikI vaMdanA karaneke lie gyaa| usake sAtha jAkara una donoM putroMne munise zAstrArtha kiyA, jisameM ve parAjita hue / isase virakta 1. za pUja / 2. za lalitAMgastaM / 3. pha tadguNadharaH / 4. ja pa za videha / 5. japa kA viSaya / 6. ja pa ba gatarAjena gatvA za gatau rAjA tena saha gatvA /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 puNyAkhavakathAkozam [ 6-2, 43 : samAdhinA mahAzukraM gtau| tasmAduttIrya dhAtakIkhaNDAparamandarapUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarokiNIpurezadhanaMjayasya dve devyo jyaavtiijysene| tayoH krameNa mahAbalAtibalau suto baladevavAsudevI jAto / tau rAjAnau kRtvA dhanaMjayastapasA mokSaM yyau| tau mahAmaNDalikArdha cakriNI bhUtvA sukhena tasthatuH / atibale mRte mahAbalaH samAdhiguptamunisamIpe tapasA prANate puSpacUDAkhyo devo jaze / tataH sametya dhAtakIkhaNDapUrvamandarapUrvavidehe vatsakAvatIviSaye prabhAvatIpurIzamahAsenavasuMdharyoH suto jayaseno bhUtvA rAjye sthitaH sakalacakravartI jaze bahukAlaM rAjyaM vidhAya sImaMdharAntike tapasA SoDazabhAvanAH saMbhAvya prAyopagamanenoparimapraiveyakaM gtH| tataH prAgatya puSkarArdhapazcimamandarapUrvavidehe maGgalAvatIviSaye ratnasaMcayapurezAjitaMjayavasumatyorgarbhAvatarANAdikalyANapuraHsaramayaM yugaMdharasvAmI jaatH| iti nirU. pitaM smarasi no vaa| zrImatI babhANaM smarAmi sarvam , ki tu mavallabhaH kvotpanna iti pratipAdyatAmityukte utpalakheTapurezavajrabAhu-madbhaginIvasuMdharyoH putro vajrajaGghanAmA jAtaH / vajrabAhurapi mamAvalokanArtha prAtaratrAgamiSyati, vajrajavo'pyAgamiSyati / sa paNDitayA hokara una donoMne vahIMpara dIkSA le lI / ve donoM Ayuke antameM samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara mahAzukra kalpameM deva hue / tatpazcAt vahA~se cyuta hokara ve ghAtakIkhaNDa dvIpake pUrva videhameM jo puSkalAvatI deza hai usake antargata puNDarIkiNI purake rAjA dhanaJjayakI jayAvatI aura jayasenA nAmakI do rAniyoMke kramazaH mahAbala aura atibala nAmake putra hue| ve kramase baladeva aura nArAyaNa padake dhAraka the / rAjA dhanaJjayane unheM rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| antameM vaha tapake prabhAvase muktiko prApta huaa| ve donoM maNDalIka aura ardhacakrI hokara sukhapUrvaka sthita rahe / pazcAt atibalakA maraNa ho jAnepara mahAbalane samAdhigupta munike pAsameM dIkSA grahaNa kara lI / vaha tapake prabhAvase prANata svargameM puSpacUDa nAmakA deva huaa| tatpazcAt vahA~se cyuta hokara dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva mandara sambandhI pUrva videhameM jo vatsakAvatI deza hai usameM sthita prabhAvatI purake rAjA mahAsena aura rAnI vasuMdharIke jayasena nAmaka putra huaa| vaha kramazaH rAjA aura phira sakalacakravartI huA / bahuta samaya taka rAjya karaneke pazcAt usane sImaMdhara svAmIke nikaTameM dIkSita hokara darzanavizuddhi Adi solaha bhAvanAoMkA ciMtana kiyaa| antameM vaha prAyopagamana saMnyAsapUrvaka uparima aveyakameM ahamindra huaa| vahA~se cyuta hokara puSkarArdhadvIpake pazcima mandara sambandhI pUrvavidehameM jo maMgalAvatI deza hai usake antargata ratnasaMcaya purake rAjA ajitaMjaya aura rAnI vasumatIke garbhAvataraNa Adi kalyANakoMke sAtha ye yugaMdhara svAmI hue haiN| isa prakAra jo ukta gaNadharane usa samaya kahA thA usakA tujhe smaraNa AtA hai ki nahIM ? isake uttarameM zrImatIne kahA ki isa sabakA mujhako smaraNa hai / parantu merA vaha priyatama kahA~para utpanna huA hai, yaha mujhe batalAiye / isa prakAra zrImatIke pUchanepara vajradantane kahA ki vaha ulpalakheTa purake rAjA vajrabAhu aura merI bahina (rAnI) vasuMdharIke vajrajaMgha nAmakA putra huA hai / vajrabAhu bhI mujhase milaneke lie yahA~ kala prAtaHkAlameM AvegA / sAthameM vajrajaMgha bhI aavegaa| use 1. ba-pratipATho'yam / za jAto tato to| 2. pha pusspcuulaakhyo| 3. ja pa va za videha / 4. ja pa baza viSaya / 5. za zrImatirbabhANa / 6. ja pa za vsuNdryoH|
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. dAnaphalam 2 249 nItaM paTaM vilokya jAtismaro bhUtvA paNDitAyAH pUrvabhavavRttAntaM pratipAdayiSyati / paNDitApImAM zuddhiM gRhItvAgamiSyatIti / tvaM kanyAmATaM gacchAtmAnaM bhUSayeti pratipAdya kanyA visarjitA / dvitIyadine vAsavadurdantA[rdAntA] khyau khecarau taM jingehmaagto| vicitracitrapaTamAlokya vAsavo janavismayotpAdanArtha mAyayA mUchito'bhUt / janena kimityukte unmUchitaH san svamUrchAkAraNamAha-acyute'haM devo'bhavamiyaM mama devI, tasmAdAgatya kvotpanneti na jAne, etadarzanena pUrvabhavaM smRtvA mUrchito'bhavam / paNDitAcyutasvarganAmagrahaNe upahAsyaM kRtvA 'yAhi, te vallabhayaM na bhavatyanyAmavalokayasva' iti / tAvadvajrabAhurAgatya bahiH zibiraM vimucya sthitH| vajrajaGghastaM jinAlayaM draSTumiyAya / taM paTaM dadarza, mUrchito jAtismaro babhUva / paNDitAyA hRdi sthitamababIt / sApi tatsvarUpaM tasya nivedyAgatya zrImatyAH kumAravRttAntamakathayat / vajradantacakrI saMmukhaM gatvA vajrabAhuM mahAvibhUtyA puraM pravezitavAn / prAghUrNakakriyAnantaraM vajajaGghazrImatyorvivAhaM cakAra / vanajaGghAnujAmanuMdharI zrImatyagrajAyAmitatejase yayAce cakro / vajUbAhustayovivAhaM kRtavAn iti / parasparasnehena kiyanti dinAni tatra sthitvA vaja bAhuH putreNa snuSayA paNDitayA ca svapuraM jagAma / kiyatsu paNDitAke dvArA le jAye gaye citrapaTako dekhakara jAtismaraNa ho jaavegaa| taba vaha paNDitAse apane pUrva bhavoMke vRttAntako kahegA / paNDitA bhI usakI isa khojako lekara vApisa A jAvegI / tU kanyAgRhameM jAkara apaneko susajjita kara / yaha kaha kara vajradantane use vahA~se vidA kara diyaa| dUsare dina vAsava aura durdAnta nAmake do vidyAdhara usa mahApUta jinAlayameM phuNce| unameM vAsava usa vicatra citrapaTako dekhakara logoM ko Azcaryacakita karane ke lie kapaTapUrvaka marchita ho gayA / jaba usakI mUrchA dUra huI taba logoMne usase isakA kAraNa pUchA / taba usane apanI marchAkA kAraNa isa prakAra batalAyA- maiM acyuta svargameM deva huA thaa| yaha merI devI hai / vaha usa svargase Akara kahA~para utpanna huI hai, yaha maiM nahIM jAnatA huuN| isako dekhakara pUrvabhavakA smaraNa ho jAneke kAraNa mujhe mUrchA A gaI thii| acyuta svargakA nAma lenepara paNDitAne usakI ha~sI karate hue kahA ki jA, yaha terI priyatamA nahIM hai; anya kisI strIko dekh| isI samaya vajrabAhune Akara nagarake bAhara paDAva ddaalaa| usakA putra vajrajaMgha usa jinAlayakA darzana karane ke lie gyaa| usane jaise hI usa citrapaTako dekhA vaise hI use jAtismaraNa ho jAnese mUrchA A gii| paNDitAne usase isa sambandhameM jo kucha bhI pUchA usakA usane ThIka-ThIka uttara diyA / taba paNDitAne bhI usase zrImatIke vRttAntako kaha diyaa| tatpazcAt paNDitAne vApisa Akara zrImatIse vajrajaMghake vRttAntako sunA diyA / phira vajradanta cakravartI vajrabAhuke sammukha jAkara use bar3I vibhUtike sAtha nagarake bhItara le aayaa| usane banabAhukA khUba atithi-satkAra kiyA / tatpazcAt usane vajrajaMghake sAtha zrImatIkA vivAha kara diyaa| phira vajradantane zrImatIke bar3e bhAI amitatejake lie vajra bAhuse bajrajaMghakI choTI bahina anundharIko maaNg|| tadanusAra vajra vAhune amitatejake sAtha anundharIkA vivAha kara diyA / isa prakAra vajrabAhu paraspara snehake sAtha kucha dina vahA~para rahakara putra, putravadhU aura paNDitA 1. ja pa duItAkhyau ba duIttAkhyo / 2. ba paTaM vilokya / 3. ba devo'bhUvaM iyaM / 4. ba mUchito bhUvaM / 5. za mAkathayan / Jain Education InRational
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 puNyAstravakathAkozam [ 6-2, 43 : dineSu paNDitAM puNDarIkiNyAM prasthApya sukhena tasthau / zrImatI vIrabAhuprabhRtIni putrayugalAni ekapaJcAzallebhe / teSAM vivAhAdikaM kRtvA vajrabAhustiSThan ekadA meghaM vilInaM vilokya vajrajaGghAya rAjyaM dattvA sarvairnaptRbhiH paJcazatakSatriyaizca damadharAntike dIkSito mokSaM gataH / ito vajradantacakradharo'pyekadAsthAne AsitaH / tasmai kamalamukulaM vanapAlakena dattam / tatra puSpamadhye mRtaSaTpadavilokanAccakI vairAgyaM jagAmAmitateja AdiputrasahasreNa rAjyanivRttau kRtAyAmamitatejasaH putrAya vajrajaGghabhAgineyAya puNDarIkAkhyAya rAjyaM dattvA sahasra putrairviMzatisahasramukuTabaddhaiH paTisahasra strIbhiryazodharabhaTTArakapAdamUle dIkSito mokSaM gataH / anye svayogyAM gatiM yayuH / itaH pratyantavAsinaH puNDarIka bAlakama gaNayantastadezasya atri kartu lagnAH / tanivAraNArthaM lakSmImatI vajrajaGghasya lekhArthaM vijayArdhagandhava purezayo"zcintAgatimanogatyAkhyayorviyaccarayorhaste 'yApayat / tamavadhArya tattapograhaNe vismayaM kRtvA vajrajaGghastadaiva cAturaGgeNa nirgataH / puNDarIkiNyAM gacchan sarpa sarastaTe vimucya sthitaH / tatra caryAmArgeNAgatau damavarasAgara senAkhyau cAraNau saMsthApya zrImatIvajrajaGaGghau ke sAtha apane nagarako calA gayA / tatpazcAt kucha hI dinoMmeM vajrabAhune paNDitAko puNDarIkaNI nagarImeM vApisa bheja diyA / isa prakAra vaha sukhapUrvaka kAlayApana karane lagA / samayAnusAra zrImatIko vIrabAhu Adi ikyAvana yugala putra (102) prApta hue / unake vivAha Adiko karake vajrabAhu sukhapUrvaka sthita thA / eka dina use dekhate-dekhate naSTa hue meghako dekhakara bhogoM se vairAgya ho gayA / taba usane vajrajaMdhake lie rAjya dekara samasta nAtiyoM aura pA~ca sau kSatriyoMke sAtha damadhara munike pAsameM dIkSA grahaNa kara lI / vaha kamako naSTa karake muktiko prApta huA / idhara eka dina vajradanta cakravartI sabhAbhavanameM sthita thA, taba vanapAlane Akara use kucha vikasita eka kamalakI kalIko diyA / usameM mare hue bhramara ko dekhakara vajradanta cakravartIko vairAgya ho gayA / taba usane putroMko rAjya denA cAhA / kintu usake amitateja Adi hajAra putroM meM - se kisI ne bhI rAjya ko lenA svIkAra nahIM kiyA / taba usane amitatejake putra puNDarIka (apane nAtI) ko, jo ki vajrajaMghakA bhAnajA thA, rAjya dekara eka hajAra putroM, bIsa hajAra mukuTabaddhoM aura sATha hajAra striyoM ke sAtha yazodhara bhaTTArakake caraNasAMnidhya meM dIkSA grahaNa kara lI / antameM vaha mokSako prApta huA / anya jana apane-apane puNyake yogya gatiko prApta hue| idhara anArya dezavAsI (athavA samIpavartI ) zatru puNDarIka bAlakako kucha bhI na samajhakara usake deza meM upadrava karane lage / usako rokaneke lie lakSmImatIne vijayArdha parvatastha gandharvapura ke rAjA cintAgati aura manogati nAmake do vidyAdharoMke hAthameM eka lekha ( patra ) dekara vajrajaMghake liye bhejA / ukta lekhako par3hakara jaba vajrajaMghako vajradanta cakravartIke dIkSA grahaNa kara lenekA samAcAra jJAta huA taba use bahuta Azcarya huA / taba vaha caturaMga senA ke sAtha usI samaya nikala par3A / vaha puNDarIkiNI purIko jAtA huA mArga meM sarpa sarovara ke kinAre DerA DAlakara sthita huaa| usa samaya vahA~ damavara aura sAgarasena nAmake do cAraNamuni caryAmArgase AhArake nimitta 1. pha ekannapaMcAzallebhe 51 ( pazcAt saMzodhito'yaM pAThastatra ) / 2. va sarvantu prabhUtyabhiH za sarvairnRza purezayocintA / 6. pa pha ba yApayan / tRbhiH / 3. pha AsInastasmai / 4. za kamalaM mukulaM / 5 7. japha sarpa pa za saSpaM /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43] 6.dAnaphalam 2 251 dAnamadAtAm paJcAzcaryANi lebhAte / tadA tadaraNyavAsino vyAghra-varAha-vAnara-nakulAH samAgatya munI natvA samIpe tasthuH / vanajaGghaH tau natvA papraccha - ete me mantri-purohita-senApatirAjazreSThinaH krameNa mativarAnandAkampana-dhanamitranAmAnaH / eteSAmupari snehasya kAraNaM kimeteSAM vyAghrAdInAM gaterupazamasya ca hetuH kaH, bhavatorupari me mohakAraNaM kim, ityukte damadhara Aha jambUdvIpapUrvavidehavatsakAvatIviSaye prabhAkarIpuryA rAjAtigRdhro mahAlobhI svanagaranikaTasthAdrau bahudravyaM dadhra, raudradhyAnena mRtvA paGkaprabhAM gataH, tataH Agatya tannage vyAghro'bhUt / tadA tatpure prItivardhano rAjA pratyantavAsinAmupari gacchan purabAhye vimucya sthitH| tadA tatpurabAhye mAsopavAsI pihitAsravamunivRkSakoTare tsthau| tatpAraNAhe taM rAjAnaM kazcinnaimittako vijJaptavAn-deva, yadyayaM munistava gRhe pAraNAM kariSyati tava mahAnarthalAbho bhvissyti| tato rAjA nagaramArga kardamaM kRtvopari SuSpANi vikAritavAn / munigaraM praveSTuM nAyAtIti tacchibire cA~ praviSTaH / rAjA taM vyavasthApya nairantaryAnantaraM paJcAzcaryANi praaptvaan| tadA munirbabhASe'smin nage bahudravyaM rakSan vyAghra Aste / sa aaye| taba zrImatI aura vajrajaMghane unheM navadhA bhaktipUrvaka AhAra diyaa| isase vahA~ paJcAzcarya hue / usa samaya usa vanameM nivAsa karanevAle vyAghra, zUkara, bandara aura nevalA ye cAra pazu Aye aura una donoM muniyoMko namaskAra kara unake samIpameM baiTha gaye / pazcAt vajrajaMghane muniyoMko namaskAra karake pUchA ki mativara, Ananda, akampana aura dhanamitra nAmake jo ye mere mantrI, purohita, senApati aura rAjaseTha haiM inake Upara mere snehakA kAraNa kyA hai; ina vyAghra AdikoM ke krUratAko chor3akara zAnta ho jAnekA kAraNa kyA hai; tathA Apa donoMke Upara mere anurAgakA bhI kAraNa kyA hai ? ina praznoMkA uttara dete hue damavara muni bole jambadvIpake pUrva videhameM vatsakAvatI dezake bhItara prabhAkarI nAmakI eka nagarI hai / vahA~kA rAjA atigRddha bahuta lobhI thA / usane apane nagarake samIpameM sthita eka parvatake Upara bahuta-sA dravya gAr3a rakkhA thA / vaha raudra dhyAnase marakara paGkaprabhA pRthivI (cauthe naraka) meM gayA / phira vaha vahA~se nikalakara usI parvatake Upara vyAghra huaa| usa samaya usa nagarakA rAjA prItivadhena anAye dezavAsiyoM ( zatruoM) ke Upara AkramaNa karaneke lie jA rahA thaa| vaha nagarake bAhira par3Ava DAlakara sthita huaa| usa samaya eka mAsakA upavAsa karanevAle pihitAsrava muni usa nagarake bAhira eka vRkSake khotemeM sthita the| jaba unakA upavAsa pUrA hokara pAraNAkA dina upasthita huA taba kisI jyotiSIne Akara usa rAjAse prArthanA kI ki he rAjan ! yadi ye muni Apake gharapara pAraNA kareMge to Apako mahAn dhanakA lAbha hogaa| yaha jJAta karake prItivardhanane nagaske mArgama kIcar3a karAkara usake Upara phUloMko bikharavA diyaa| ukta kIcar3a aura phUloMke kAraNa munikA nagarake bhItara jAnA asambhava ho gayA thA, ataeva ve prItivardhana rAjAke Derepara caryAke lie A pahu~ce, rAjAne unheM nirantarAya AhAra diyaa| AhAra ho jAneke pazcAt usake Derepara paJcAzcarya hue / usa samaya muni pihitAsravane kahA ki isa parvatake Upara bahuta-sA dravya hai| usakI rakSA vyAghra kara 1.pa lebhe pha za lebhete / 2. ja paba za viSaya / 3. ja mhaablobhii|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 puNyAvakathAkozam [6-2,43 : tvadIyaprayANabherIravamAkarNya jAtismaro'bhUt / sa ka ityukte prAktanI kathAM kthyaamaas| sa vyAghraH saMnyAsaM gRhItvA tiSThati , dravyaM te darzayiSyati / rAjA zrutvA saMtutoSa, muni natvA tatra jagAma / taM zArdUlaM saMbodhitavAMstena darzitaM draviNaM ca jagrAha / vyAghro'pAdazadinairIzAne divAkaraprabhavimAne divAkaraprabhadevo'jani / prItivardhanakRtadAnAnumodajanitapuNyena tanmantripurohitasenApatayo jambUdvIpottarakuruSu jAtAH prItivardhanastanmuninikaTe tapasA nivRttaH / mantricarArya IzAne kAJcanavimAne kanakaprabho devo jaatH| senApatyAryastatraiva prabhaMkaravimAne prbhaakrdevo'bhuut| parohitAryo raSitavimAne prabhaJjanadevo jaatH| te catvAro'pi devAstvaM yadA lalitAGgo jAto'si tadA tvadIyA parivAradevA jaataa| sa divAkaraprabhadevastata Agatya matisAgarazrImatyorayaM mativaro'bhUt / sa prabhAkaradevo'vatIryAparAjitAryavegayorakampano'yaM jaatH| sa kanakaprabhadevo'vatIrya zrutakIrtira kIrtya nantamatyorAnando'yaM jAtavAn / sa prabhaJjana Agatya dhanadevadhanadattayordhanamitro'yamajani / tvamato'STamabhave'traiva bharate yadAditIrthakaro bhaviSyasi tadAyaM mativaro bharataH ayamakampano bAhubalI ayamAnando vRSabhasenaH, ayaM dhanamitro'nantavIrya iti catvArastava putrAzcaramAGgA bhaviSyanti / rahA hai| use tumhAre prasthAna kAlIna bherIke zabdako sunakara jAtismaraNa ho gayA hai / vaha kauna hai, isakA sambandha batalAneke lie unhoMne pUrvokta kathA kahI / vaha vyAghra isa samaya saMnyAsa lekara sthita hai / vaha tumheM usa saba dhanako dikhalA degA / yaha sunakara prItivardhana rAjAko bahuta santoSa huaa| vaha una muniko namaskAra karake usa parvatake Upara gayA / vahA~ usane ukta vyAghrako sambodhita kiyaa| taba vyAghrane usa dhanako dikhalA diyA, jise prItivardhana rAjAne grahaNa kara liyaa| vyAghra aThAraha dinoMmeM marakara IzAna svargake antargata divAkaraprabha vimAnameM divAkaraprabha deva huaa| prItivardhana rAjAke dvArA kiye gaye AhAradAnakI anumodanA karanese jo puNya prApta huA usake prabhAvase usake mantrI, purohita aura senApati ye tInoM jambUdvIpake uttarakurumeM Arya hue / rAjA prItivardhana ukta munirAjake samIpameM dIkSita hokara tapake prabhAvase muktiko prApta huaa| tatpazcAt prItivardhanake mantrIkA jIva vaha Arya IzAna kalpake antargata kAJcana vimAnameM kanakaprabha nAmakA deva huaa| senApatikA jIva Arya usI svargake bhItara prabhaMkara vimAnameM prabhAkara deva huaa| purohitakA jIva Arya ruSita vimAnameM prabhaMjana deva huaa| jaba tuma lalitAGga deva the, taba ye cAroM hI deva tumhAre parivArake deva the| pazcAt vaha divAkaraprabha deva svargase cyuta hokara matisAgara aura zrImatIke yaha tumhArA mantrI mativara huA hai| vaha prabhAkara deva vahA~ se cyuta hokara aparAjita aura AryavegAke yaha akampana senApati huA hai| vaha kanakaprabha deva vahA~ se cyuta hokara zrutakIrti aura anantamatIke yaha Ananda purohita huA hai / vaha prabhaMjana deva vahA~se Akara dhanadeva aura dhanadattAke yaha dhanamitra seTha huA hai| tuma ( vajrajaMgha ) isa bhavase AThaveM bhavameM isI bharata kSetrake bhItara jaba prathama tIrthakara hooge taba yaha mativara bharata, yaha akampana bAhubalI, yaha Ananda vRSabhasena aura yaha dhanamitra anantavIrya; ina nAmoMse prasiddha tumhAre caramazarIrI cAra putra hoveMge / 1ja pa za nibattaH / 2. pa za 'te' nAsti ba 't'| 3. za zrutakIttiranaMtaramatyo /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 6. dAnaphalam 2 idAnoM vyAghravarAhAdInAM bhavAnAhAtraiva viSaye hastinApure vaizyadhanadattadhanamatyoH suta ugrasenazvorikAyAM talavarairhastapAdaprahArairhataH san krodhakaSAyena mRtvAyaM vyAghro'bhavat / atraiva viSaye vijayapure vaNik-AnandavasantasenayoH suto harikAnto mahAmAnI kamapi na namati / kaizcit dhRtvA mAtApitroH pAdayoH pAtito'bhimAnena zilAyAM svazira hatya mRto'yaM varAho jAtaH / atraiva viSaye dhAnyapure vaNik-dhanadattava sudattayoH sUnurnAgadatto mAyAvI svabhaginyA zrAbharaNAni vezyAnimittaM nItvAnayAmItyuktyA sthito mRtvAyaM vAnaro'jani / atraiva viSaye supratiSThapure kazcitpUrikAdivikrayI mahAlobhI vaNigabhUt / tenaikadA rAjJA kAryamANacaityAlayanimittaM mRttikAkRSNIbhUtAH suvarNeTakA nIyamAnAH kasmaicidvAhakAya pUrikA dattvaikeSTikA pAdaprakSAlanArtha gRhItA / suvarNamayIM tAM jJAtvA pratidinaM taddhaste pUrikAbhirekaikAM gRhNAti / ekadA svatanayAya iSTakA grahaNaM nirUpya grAmAntaraM gataH / sAputreNa na gRhItA / sa lobhI svagRhamAjagAmeSTikA na gRhIteti putraM yaSTibhirjaghAna svapAdayorupari zilAM cikSepa, moTitau pAdau / tadvedanayA mRtvAyaM nakulo jAtaH / ime bhavyatA 253 aba vyAghra aura zUkara Adi ke bhava kahe jAte haiM - isI deza ke bhItara hastinApurameM vaizya vaha corImeM pakar3A gayA thA / use kovaha krodhake vazIbhUta hokara marA aura yaha dhanadatta aura dhanamatI ke eka ugrasena nAmakA putra thA / vAloMne lAtoM aura ghU~soMse khUba maaraa| isa prakArase vyAghra huA hai / isI dezake bhItara vijayapura meM vaizya Ananda aura vasantasenA ke harikAnta nAmakA eka putra thA jo bar3A abhimAnI thA / vaha kisIko namaskAra nahIM karatA thA / kucha logoMne pakar3akara use mAtA-pitA ke caraNoMmeM DAla diyaa| taba usane abhimAna se apane zirako patthara para paTaka liyA / isa prakArase vaha marakara yaha zUkara huA hai / isI dezake bhItara dhAnyapurameM vaizya dhanadatta aura vasudattA ke eka nAgadatta nAmakA putra thA, jo bahuta pI thA / vaha vezyA ke nimitta apanI bahina ke AbhUSaNoM ko le gayA thA / jaba vaha unheM mAMgatI to 'lAtA hU~' kahakara raha jAtA / vaha marakara yaha bandara huA hai / isI deza ke bhItara supratiSThapura meM koI pUrI AdikA becanevAlA vaizya (halavAI) rahatA thA / vaha bahuta lobhI thA / vahA~ rAjA suvarNamaya IMToMke dvArA eka caityAlaya banavA rahA thA ye IMTe bAhyameM miTTIke samAna kAlI dikhatI thIM, para thIM ve sonekIM / eka dina una IMToM ko le jAte hue kisI maz2adUra ko dekhakara ukta halavAIne use pUriyA~ dIM aura pA~va dhoneke nimitta eka IMTa le lI / phira vaha use suvarNakI jAnakara ukta maz2adUrake hAthameM pratidina pUriyA~ detA aura eka eka IMTa ma~gA letA thaa| eka dina vaha apane putrase IMTako le leneke liye kahakara kisI dUsare gA~vako gayA thA / parantu putrane usa IMTako nahIM liyA thaa| jaba vaha lobhI ghara vApisa AyA aura use jJAta huA ki lar3ake ne IMTa nahIM lI hai to isase krodhita hokara usane putrako lAThiyoMke dvArA mAra DAlA tathA svayaM apane pA~voMke Upara eka bhArI pattharako paTaka liyA / isase usake pA~va mur3a gaye / isa prakAra vaha bahuta kaSTa se marA aura yaha nevalA huA hai / ye cAroM apane bhavyatva guNake 1 1. ja ba vaNiksAnaMda pavaNikarAAnaMda / 2. ba patito / 3. ja nItvAnenayAmI va nItvA na jAmAmI | 4. babhUtA suvarNaikA / 5. za keSTikA ba kaSTakA / 6. ba tadiSTakA / 7. badeg meSTakA /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 6-2, 43 : 2. vazenopazAntA jAtAH / etaddAnAnumodena tvayA sahobhayagati saukhyamanubhUye tvaM yadA tIrthakaro bhaviSyasi tadai putrA zranantAcyutavIrasuvIrAkhyAzcaramAGgA syuriti / AvAM tavAntyaputrayugalamityAvayorupari yuvayormoho vartate iti nirUpya gatau munI / vajrajaGghaH puNDarIkasya rAjyaM sthirIkRtya svapure bahukAlaM rAjyaM kurvan tasthau / ekasyAM rAtrau zayyAgRhAdhikArI sUryakAntadhUpaghaTe kAlAgaruM nikSipya gavAkSamudghATayituM vismRtastaddhUmena mamratuH zrImatIvajrajaGghau munidAnaphalenAtraivottarakuruSu dampatI jAtI / vyAghrAdayo'pi tahAnAnumodajanitapuNyena tacchayyAgRhe tenaiva dhUmena mRtvA tatraivAryA jAtAH / itastaccharIrasaMskAraM kRtvA tatsutaM vajrabAhuM tatpade vyavasthApya mativarAdayastapasA'dhograiveyake jAtAH / ito bhogabhUmau tau dampatI sUryaprabhAkhyakalpAmaradarzanena jAtismarau jAtau / tadaiva tatra cAraNAvatIryau / tau natvA vajrajaGghAryo babhANa - bhavatorupari kiM me moho vartate / tatra prItiMkaravAraNa Aha - yadA tvaM mahAbalo jAto'si tadA te mantrI svayaM buddhastapasA saudharme jAtaH / tataH zrAgatyAtraiva pUrvavidehe puNDarIkiNIzapriya senasundaryoH prItikaro'haM jAto madanujo'yaM prItidevastapasA cAraNAvavadhivodhau ca bhUtvA tvAM 254 prabhAvase isa samaya zAntiko prApta hue haiM / isa AhAra dAnakI anumodanAse ye cAroM tumhAre sAtha donoM gatiyoM ke sukhako bhogakara jaba tuma tIrthakara hooge taba ye tumhAre ananta, acyuta, vIra aura suvIra nAmake caramazarIrI putra hoveNge| hama donoM cU~ki tumhAre antima putrayugala haiM, isalie hama donoMke Upara bhI tuma donoMko moha hai / isa prakArase ukta vRttAntako kahakara ve donoM muni - rAja cale gaye / vajragha puNDarIka ke rAjyako sthira karake apane nagara meM vApisa A gayA / usane bahuta samaya taka rAjya kiyA / eka dina rAtameM zayanAgAra kI vyavasthA karanevAlA sevaka sUryakAnta maNimaya dhUpaghaTa meM kAlAgaruko DAlakara khir3akIko kholanA bhUla gayA / usake dhue~se usa zayanAgArameM soye hue zrImatI aura vajrajaMgha mara gaye / ve munidAna ke prabhAvase isI jambUdvIpa ke uttarakurumeM Arya dampatI ( pati-patnI ) hue| udhara ve vyAghra Adi bhI uparyukta zayanAgAra meM usI dhue~ka dvArA marakara usa munidAnakI anumodanA karanese prApta hue puNyake prabhAvase usI uttarakurumeM Arya hue| idhara mativara Adine vajrajaMgha aura zrImatIke zarIrakA agni-saMskAra karake vajrajaMdhake putra vajrabAhuko rAjAke padapara pratiSThita kiyA / tatpazcAt ve jinadIkSA lekara tapake prabhAvase adhograiveyaka meM deva hue| idhara bhogabhUmimeM usa yugala ( vajrajaMgha aura zrImatI ke jIva ) ko sUryaprabha nAmaka kalpavAsI devake dekhanese jAtismaraNa ho gayA / usI samaya vahA~ do cAraNa muni AkAza mArgase nIce Aye / unako namaskAra karake vajrajaMgha Arya bolA ki Apa donoM ke Upara 1 mujhe moha kyoM ho rahA hai ? isake uttarameM unameM se prItiMkara muni bole ki jaba tuma mahAbala hue the taca tumhArA mantrI svayaMbuddha tapake prabhAvase saudharma svarga meM deva huA thA / phira vahA~ se Akara isI pUrva videhameM puNDarIkiNI purake rAjA priyasena aura rAnI sundarIke maiM prItiMkara huA hU~ ? yaha prItideva nAmakA merA choTA bhAI hai / tapake prabhAvase hama donoM ko cAraNa Rddhi aura avadhi I 1. pha ubhayasaukhyaM / 2. pa ba dete / putrA pha tadaiva te putrA za tadaiti putrA / 3. va cyutavIrArakSAzcaramAMgA / 4. ja atraivAryA /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ :6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 255 samyaktvaM graahyitumaagto| tadanu tAn SaDapi samyaktvaM grAhayitvA gatau ytii| tripalyAvasAne paDapi zarIratyAgaM kRtvA IzAne zrIprabhavimAne vajUjaGghAryaH zrIdharo devo jAtaH, zrImatyAryA svayaMprabhavimAne svayaMprabhadevaH, vyAghrAyazcitrAGgadavimAne citrAGgadevaH, varAhAryo nandavimAne maNikuNDaladevaH, vAnarAryo nandyAvartavimAne manoharadevaH, nakulAryaH prabhAkaravimAne manorathadevo jAta iti sNbndhH| ekadA zrIprabhAcale prItikaramuneH kaivalyotpattau zrIdharadevAdayastaM vanditumAjagmuH / vanditvA zrIdharo'pRcchat mahAmatyAdayaH kvotpannA iti / kevalI babhANa-dvau nigodaM praviSTI, zatamatiH zarkarAyAmajani / tataH zrIdharastaM tatra gatvA saMbodhitavAn / sa nArakastasmAni:sRtya puSkarArdhapUrvavidehe maGgalAvatIviSaye ratnasaMcayapurezamahodharasundaryoH sUnurjayaseno'. bhUt / sa ca vivAhe tiSThan tenaiva zrIdharadevena saMbodhya pravAjitaH samAdhinA brahmendro jAtaH / zrIdharadeva AgatyAtraiva pUrvavidehe vatsakAvatIviSaye susImAnagarezasudRSTisundaryoH putraH suvidhirjAtaH / tadA tatra sakalacakrI abhayaghoSastatsutAM manoramAM pariNItavAn / sa svayaMprabhadeva Agatya tasya nandanaH kezavo babhUva / tadviSaya eva maNDalikavibhISaNapriyadattayoH sa jJAna prApta huA hai / hama tumheM samyagdarzana grahaNa karAneke liye yahA~para Aye haiN| tatpazcAt ve donoM munirAja una chahoMko samyagdarzana grahaNa karAkara vApisa cale gye| tIna palya-pramANa Ayuke antameM maraNako prApta hokara una chahoMmeM vajrajaMgha AryakA jIva IzAna svargake bhItara zrIprabha vimAnameM zrIdhara deva, zrImatI AryAkA jIva svayaMprabha vimAnameM svayaMprabha deva, vyAghra AryakA jIva citrAGgagada vimAnameM citrAGga deva, zUkara AryakA jIva nanda vimAnameM maNikuNDala deva, bAnara AryakA jIva nandyAvarta vimAnameM manohara deva aura nevalA AryakA jIva prabhAkara vimAnameM manoratha deva huaa| isa prakAra ina sabakA paraspara sambandha jAnanA cAhiye / eka samaya zrIprabha parvatake Upara prItikara munike lie kevalajJAnake prApta honepara ve zrIdhara Adi deva unakI vandanAke liye aaye| vandanA karaneke pazcAt zrIdhara devane kevalIse pUchA ki mahAbalake maMtrI mahAmati Adi kahA~para utpanna hue haiM ? isapara kevalIne kahA ki unameM se do ( mahAmati aura saMbhinnamati ) to nigoda avasthAko prApta hue haiM aura eka zatamati zarkarAprabhA pRthivI (dUsarA naraka)meM nArakI huA hai / taba zrIdharadevane vahA~ jAkara usako sambodhita kiyaa| vaha nArakI ukta pRthivIse nikala kara puSkarArdha dvIpake pUrva videhameM jo maMgalAvatI deza hai usake antargata ratnasaMcayapurake rAjA mahIdhara aura rAnI sundarIke jayasena nAmakA putra huA hai| vaha apane vivAhake lie udyata hI huA thA ki itanemeM usI zrIdhara devane Akara usako phirase sambodhita kiyaa| isase prabuddha hokara usane dIkSA le lii| pazcAt vaha samAdhipUrvaka zarIrako chor3akara brahmendra huaa| vaha zrIdharadeva svargase cyuta hokara pUrva videha ke bhItara vatsakAvatI dezameM sthita susImA nagarIke rAjA sudRSTi aura rAnI sundarIke suvidhi nAmakA putra huaa| usa samaya vahA~ abhayaghoSa nAmakA sakala cakravartI thA / suvidhine ukta cakravartIko putrI manoramAke sAtha vivAha kara liyaa| vaha svayaMprabhadeva (zrImatIkA jIva ) svargase Akara usa suvidhike kezava nAmakA 1. ba 'zrIprabhavimAne' nAsti / 2. ja pa ba za videha / 3. ja pa baza viSaya / 4. japa baza videha / 5. ja paba za viSaya / 6. ba abhayaghoSasutAM / 7. ba Agatya varadattatasyAM naMdanaH /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAsravakathAkozam 256 [6-2,43 : citrAGgada Agatya varadattanAmA putro'jani / sa maNikuNDalaH sametya tatraiva viSaye maNDalikanandisenAnantamatyorapatyaM varaseno'bhUt / tatraiva viSaye maNDalikaratisenacandramatyoH sa manoharadeva Agatya citrAGgadanAmA suto jajJe / tadviSaya evaM maNDalikaprabhaJjanacitramAlayoH sa manoratho'vatorya zAntamadananAmA putro'bhUt / varadattAdayazcatvAro'pi suvidhemitrANi bhuutaaH| ekadAbhayaghoSacakrI suvidhyAdirAjabhivimalavAhanaM jinaM cnditumiyaay| tadvibhUtidarzanena saMsArasukhavirakto bhUtvA paJcasahasrasvaputrairdazasahasrastrIbhiraSTAdazasahasrakSatriyairdIkSito muktimupajagAma / suvidhyAdayaH SaDapi viziSTANuvratadhAriNo jaataaH| svAyurante suvidhiH saMnyAsena mRtaH sannacyutendro jshe| kezavAdayaH paJcApi dIkSitAH / kezavo'cyute pratIndro'. jani / itare tatraiva sAmAnikA jajJire / tato'cyutendra AgatyAtraiva pUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNIzatIrthakara kumAravajUsenazrIkAntayorapatyaM vajanAbhirjAtaH / sa pratIndro'vatIrya tatraiva kuberadattarAjazreSTha yanantamatyorapatyaM dhanadevo'jani / varadattacarAdisAmAnikA Agatya tayoreva vajasenazrIkAntayorapatyAni vijaya-vaijayanta-jayantAparAjitA jajJire / tathA putra huaa| vaha citrAMgada ( vyAghrakA jIva ) deva usI dezake maNDalIka rAjA vibhISaNa aura priyadattAke varadatta nAmakA putra huA / vaha maNikuNDala deva (zUkarakA jIva ) svargase cyuta hokara usI dezake maNDalIka rAjA nandisena aura rAnI anantamatIke varasena nAmakA putra huA / vaha manohara ( baMdarakA jIva ) deva vahA~ se Akara usI dezake maNDalIka rAjA ratisena aura rAnI candramatIke citrAMgada nAmakA putra huaa| vaha manoratha deva ( nevalekA jIva ) svargase avatIrNa hokara usI dezake maNDalIka rAjA prabhaMjana aura rAnI citramAlAke zAntamadana nAmakA putra huaa| ve varadatta Adi cAroM hI suvidhike mitra the| ___ eka samaya abhayaghoSa cakravartI suvidhi Adi rAjAoMke sAtha vimalavAhana jinendrakI vandanA karaneke lie gyaa| vaha unakI vibhUtiko dekhakara saMsArake sukhase virakta ho gyaa| taba usane pA~ca apane hajAra putroM, dasa hajAra striyoM aura aThAraha hajAra anya rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara lii| antameM vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huaa| una suvidhi Adi chahoMne viziSTa aNuvratoMko dhAraNa kara liyA thaa| unameM suvidhi apanI Ayuke antameM saMnyAsake sAtha maraNako prApta hokara acyutendra huaa| zeSa kezava Adi pA~coM dIkSita ho gaye the| unameM kezava to acyuta kalpameM pratIndra huA aura zeSa cAra vahIMpara sAmAnika deva utpanna hue / tatpazcAt vaha acyutendra ukta kalpase Akara isI jambUdvIpake pUrva videhameM jo puSkalAvatI deza hai usake bhItara sthita puNDarIkiNI nagarIke rAjA tIrthakarakumAra vajrasena aura rAnI zrIkAntAke vajranAbhi nAmakA putra utpanna huaa| vaha pratIndra bhI svargase avatIrNa hokara usI nagarImeM rAjaseTha kuberadatta aura anantamatIke dhanadeva nAmakA putra huaa| varadatta Adi jo sAmAnika deva hue the ve bhI svargase cyuta hokara rAjA vajrasena aura rAnI zrIkAntA inhIM donoMke vijaya, vaijayanta, 1. ba samaitya / 2. ba nAmA naMdano'bhUt / 3. ja pa za viziSTAnuvrata / 4. ja pa ya za viSaya / 5. pha ba za vaijayantAparAjitA /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 : 6-2, 43 ] graiveyakAdAgatya mativaracarAdyahamindrAstayorevApatyAni bAhumahAbAhu pIThamahApIThA ajaniSata / vajraseno vajranAbheH svapadaM vitIrya sahasrarAjatanayairAmravane pariniSkramaNa kalyANamavApa / ekadA vajranAbhirAsthAne sthito dvAbhyAM puruSAbhyAM vijJaptaH / katham / te janakaH kevalI jAtaH, AyudhAgAre cakramutpannamiti ca / tataH kevalipUjAM vidhAya sAdhitaSaTkhaNDo babhUva / sa dhanadevo gRhapatiratnaM babhUva / vajranAbhizcakrI vijayAdInAtmasamAnAn kRtvA bahukAlaM rAjyaM kRtvA svatanayavajUdattAya rAjyaM dattvA paJcasahasrasvaputrairvijayAdibhirbhrAtRbhirdhanadevena ca SoDazasahasramukuTabaddhaiH paJcAzatsahasravanitAbhiH svajanakAnte dIkSitaH / SoDazabhAvanAbhistIrtha karatvaM samupArjya zrIprabhAvale prAyopagamanavidhinA' tanuM vihAya sarvArthasiddhiM jagAma / vijayAdayo'pi te dazApi tatra sukhena tasthuH / 0 tadedaM bharata kSetraM jaghanyabhogabhUmirUpeNa vartate / kimasyaikarUpaM pravartanaM nAsti / nAsti / kathamityukte bravImi -- asmin bharate utsarpiNyavasarpiNyau kAlau vartete / tayozya pratyekaM SaT kAlAH syuH / tatrApIyamavasarpiNI / asyAM cAdyaH suSamasuSamazcatasraH koTI kATayaH jayanta aura aparAjita nAmake putra utpanna hue / mativara Adi jo graiveyaka meM ahamindra hue the ve bhI vahA~se Akara unhIM donoM ke bAhu, mahAbAhu, pITha aura mahApITha nAmake putra utpanna hue / vajrasena vajranAbhiko apanA pada dekara AmravanameM eka hajAra rAjakumAroM ke sAtha dIkSita hotA huA dIkSA kalyANakako prApta huA / eka dina jaba vajranAbhi sabhAbhavanameM sthita thA taba do puruSAMne Akara kramase nivedana kiyA ki tumhAre pitAko kevalajJAna prApta huA hai tathA AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA hai / isa zubha samAcArako sunakara vajranAMbhine pahile kevalI kI pUjA kI aura talazcAt chaha khaNDasvarUpa pRthivIko jIta kara use apane svAdhIna kiyA / taba vaha dhanadeva usa vajranAbhi cakravartIkA gRhapatiratna huA / vajranAbhi cakravartIne una vijaya Adi bhrAtAoM ko apane samAna karake bahuta kAla taka rAjya kiyA / tatpazcAt vaha apane putra vajradattako rAjya dekara anya pA~ca hajAra putroM, vijayAdi bhAiyoM, dhanadeva, solaha hajAra mukuTabaddha rAjAoM aura pacAsa hajAra striyoMke sAtha apane pitA ( vajrasena tIrthaMkara) ke pAsa dIkSita ho gayA / tatpazcAt usane darzana vizuddhi Adi solaha bhAvanAoMke dvArA tIrthaMkara nAmakarmako bA~dhakara prAyopagamana saMnyAsako grahaNa kara liyA / isa prakArase vaha zarIrako chor3akara sarvArthasiddhi vimAnako prApta huA / vijaya Adi ve daza jIva bhI vahIM para ( sarvArthasiddhi meM ) sukha se sthita hue / usa samaya isa bharata kSetra meM jaghanya bhogabhUmi jaisI pravRtti cala rahI thI / kyA bharata kSetra ke bhItara eka-sI pravRtti nahIM rahatI hai, aisA prazna upasthita honepara usakA uttara yahA~ 'nahIM' ke rUpameM dekara usakA spaSTIkaraNa isa prakArase kiyA gayA hai - isa bharata kSetra meM utsarpiNI aura avasarpiNI ye do kAla pravartamAna rahate haiM / unameM se eka-ekake chaha vibhAga haiM / unameM bhI isa samaya yaha avasarpiNI kAla cAlU hai / isa avasarpigIke prathama vibhAgakA nAma sukhamasukhamA hai / 6. dAnaphalam 2 1. ba vajranAbhaye / 2. ja pa tanaye: raMbhAvane pha tanayairAmravano za tanayaiH raMbhAvano / 3. va khaMDobhUt / 4. ba mAtmasamAn / 5. va vijayAdibhrAtabhi / 6. za SoDazamukuTa / 7. ba prAyopagamaraNavidhinA / dahaM bharataM / 9. bavata / 10. pa pravartanaM nAsti kathaM / 11. ja pa za sukhamasukhamazcatasraH ko ba sukhamasukhamaH kAlazcava / rikoDA koDisAgaratasraH ko / 0 8. Jain Education Internationa
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 puNyAnavakathAkozam [ 6-2, 43 : sAgaropamapramitaH / tatkAlAdau manuSyAH SaTasahasradhanurutsedhAH tripalyopamajIvanAH bAlArkanibhatejasaH pAnakAGga-tUryAGga-bhUSaNAGga-jyotiraGga-gRhAGga-bhAjanAGga-dIpAGga-mAlyAGga-bhojanAGgavastrAGgAzceti dazavidhakalpavRkSaphalopabhoginaH tridinAntaritabaMdarapramANAhArAH vigatabhrAtRbhaginIsaMkalpAH yugmotpattikAH parasparaM strIpuruSabhAvajanitasAMsArikasaukhyAH utpannadinAdyakaviMzatidinajanitayauvanAH vyaadhijrettviyogaanissttsNyogaadikleshvivrjitaaH| striyo navamAsAyuSi garbhadhAriNyaH prasUtyanantaraM jRmbhaM kRtvA tyaktazarIrabhArA devagatiM yAnti, puruSAzca tutAnantaraM tathA divaM gacchanti / anantaraM suSamo dvitIyaH kAlaH trikoTIkoTayaH sAgaropamapramitaH / tadAdau catuHsahasradhanurucchritiH dvipalyopamamAyuH pUrNendu varNapaJcaviMzaddinajanitayauvanAH dvidinAntaritAkSapramANAhArAzca bhavanti jnaaH'| zeSaM pUrvavat / anantaraM suSamaduHSamo dvikoTIkoTIsAgaropamapramANastRtIyaH kaalH| tadAdau dvisahasradaNDotsedhaH priyaGguzyAmavarNaH usakA pramANa cAra kor3Akor3i sAgaropama hai / isa kAlake prArambhameM manuSyoM ke zarIrakI U~cAI chaha hajAra dhanuSa ( tIna kosa ) aura Ayu tIna palyopama pramANa hotI hai| unake zarIrakI kAnti udayako prApta hote hue navIna sUryake samAna hotI hai| ve pAnakAMga, tUryAMga, bhUSaNAMga, jyotiraMga, gRhAMga, bhAjanAMga, dIpAMga, mAlyAMga, bhojanAMga aura vastrAMga ina dasa prakArake kalpavRkSoMke phalako bhogate haiN| ve tIna dinake antarase berake barAbara AhArako grahaNa kiyA karate haiN| yugalasvarUpase utpanna honevAle unameM bhAI-bahinakI kalpanA na hokara pati-patnI jaisA vyavahAra hotA hai| janma-dinase lekara ikkIsa dinoMmeM ve yauvana avasthAko prApta ho jAte haiM / unheM vyAdhi, jarA, iSTaviyoga aura aniSTasaMyogAdikA kreza kabhI nahIM hotA hai| vahA~ jaba nau mahinA pramANa Ayu zeSa raha jAtI hai taba striyA~ garbhako dhAraNa karatI aura prasUtike pazcAt jaMbhAI lekara zarIrako chor3atI huI devagatiko prApta hotI haiN| puruSa bhI usI samaya chauMka lekara maraNako prApta hote hue striyoMke hI samAna svarga ( devagati ) ko prApta hote haiM / tatpazcAt sukhamA nAmakA dUsarA kAla praviSTa hotA hai| usakA pramANa tIna kor3AkoDi sAgaropama hai| usake prArambhameM zarIrakI U~cAI cAra hajAra dhanuSa ( do kosa ) aura Ayu do palyopama pramANa hotI hai| usa samayake nara-nArI pUrNamAsIke candramAke samAna kAntivAle hote haiM / ve janma-dinase lekara paiMtIsa dinoM meM yauvana avasthAko prApta ho jAte haiN| unakA bhojana do dinake antarase baher3e ke barAbara hotA hai| zeSa varNana pUrvokta sukhamasukhamAke samAna hai| isake pazcAt sukhamadukhamA nAmakA tIsarA kAla praviSTa hotA hai| isakA pramANa do kor3AkoDi sAgaropama hai / isake prArambhameM zarIrakI U~cAI do hajAra dhanuSa ( eka kosa ) aura varNa priyaMguke 1. va-pratipATho'yam / shpmjikniaa| 2. ba gRhAMgamAlyAMgabhAjanAMgabhojanAMgadopAMgavastrAMgazceti / 3. vdri| 4. ja pa za viyogAdyaniSTa / 6. ba jaMbhAM / 6. ja pa za sukhamo ba supumo| 7. ba kottiikottisaagrop| 8. ba dhanurutsRti / 9. ba varNaH / 10. ba yauvana / 11. ba pramANAharazca bhavati janaH / 12. ba koTI koTyasAgaro / 13. pha daNDotsedhAH / 14. pha varNAH /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 259 ekapalyAyuH 'ekonapaJcAzadinajanitayauvanaH dinAntaritAmalakapramANAhArazca bhavati janaH / anyatpUrvavat / dvAcatvAriMzatsahasravayU~naikakoTIkoTIsAgaropamapramitazcaturthakAlo duHSama suSamanAmA / tadAdau paJcazatacApotsedhaH pUrvakoTirAyuH pratidinabhojI paJcavarNayutazca jano bhavati / ekaviMzatisahasravarSapramito duHSamanAmA pnycmkaalH| tadAdau saptahastotsedhaH viMzatyuttarazatavarSAyuH pratidinamaniyatabhojI mizravarNazca janaH syAt / tato'tiduHSamanAmA SaSThaH kAlaH tanmAna eva / tadA janA nagnA matsyAdyAhArA dhUmazyAmA dvihastotsedhAH 'viMzativarSAyuSazca syuH| tadante ekakarotsedhaH paJcadazAdadAyuzca syAjanaH / yad dvitIyakAlasyAdau vartanaM tatprathamakAlasyAnte / evaM yaduttarottarakAlAdau vartanaM tatpUrvapUrvasyAnte drssttvym| tatra tRtIyakAlasyAntimapalyASTamabhAge'vaziSTe kulakarAH syuH cturdsh| tathAhipratizrutinAmA prathamakulakaro jAtaH svayaMprabhAdevIpatiH, aSTazatAdhikasahastradaNDotsedhaH, palyadazamabhAgAyuH, knkvrnnH| tatkAle jyotiraGgakalpadrumabhaGgAt candrArkadarzanAdbhItiM gataM samAna hotA hai| Ayu usa kAlameM eka palyopama pramANa hotI hai| usa kAlameM manuSya unaM. cAsa dinoMmeM yauvana avasthAko prApta ho jAte haiN| AhAra unakA eka dina ke antarase A~valeke barAbara hotA hai| zeSa varNana pUrvake samAna hai / dukhamasukhamA nAmakA cauthA kAla byAlIsa hajAra varSa kama eka kor3Akor3i sAgaropama pramANa hai| usake prArambhameM manuSya pA~ca sau dhanuSa U~ce, eka pUrvakoTi pramANa Ayuke bhoktA, pratidina bhojana karanevAle aura pA~coM varNoMvAle hote haiM / dukhamA nAmaka pA~caveM kAlakA pramANa ikkIsa hajAra varSa hai| usake prArambhameM manuSya sAta hAtha U~ce, eka sau bIsa varSa pramANa Ayu ke bhoktA, pratidina aniyamita ( aneka bAra ) bhojana karanevAle aura mizra varNase sahita hote haiN| tatpazcAt atidukhamA nAmakA chaThA kAla praviSTa hotA hai| usakA pramANa bhI pA~ca kAlake samAna ikkIsa hajAra varSa hai| usa samaya manuSya nagna rahakara machalI AdikoMkA AhAra karanevAle, dhueMke samAna zyAmavarNa, do hAtha U~ce aura bIsa varSa pramANa Ayuke bhoktA hote haiN| isa kAlake antameM manuSyoMke zarIrakI U~cAI eka hAtha pramANa aura Ayu pandraha varSa pramANa raha jAtI hai| jo pravRtti-utsedha va Ayu AdikA pramANadvitIya ( Ageke ) kAlake prArambhameM hotA hai vahI prathama kAlake antameM hotA hai| isa prakArase jo Age-Ageke kAlake prArambhameM pravRtti hotI hai vahIM pUrva pUrva kAlake antameM hotI hai, yaha jAna lenA caahie| unameMse tRtIya kAlameM jaba palyakA antima AThavA~ bhAga zeSa raha jAtA hai taba caudaha kulakara utpanna hote haiM / ve isa prakArase - sarvaprathama pratizruti nAmakA pahilA kulakara huA / usakI devIkA nAma svayaMprabhA thaa| usake zarIrakI U~cAI eka hajAra ATha sau dhanuSa aura Ayu palyake dasaveM bhAga (2) pramANa thii| usake zarIrakA varNa suvarNake samAna thaa| usake samayameM jyotiraMga kalpavRkSoMke naSTa ho jAnese candra aura sUrya dekhanemeM Ane lage the| unake 1. ba ekonnpNcaa| 2. ja pha yauvanAH pa yauvnaa| 3. pha hArAzca bhavaMti jnaaH| 4 ja pa ba za duHkhamasukhama / 5. ja pa ba za duHkhmH| 6. pa za hastotsedhaviza / 7. ja ba za duHkhamapa dukhama / 8. za paMcavizati / 9. pa pha yaduttarakAlAdau za ydttrkaadau| 10. za 'prathama' nAsti /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 puNyAtravakathAkozam [ 6-2, 43 : janaM pratibodhitavAn hA-nItyA zikSitavAMzca / anantaraM palyopamAzItyekabhAge gate sanmatinAmA dvitIyaH kulakaro'bhUt yazasvatIpatiH, trizatAdhikasahasradaNDotsedhaH, palyazatakabhAgAyuH svarNAbhaH nivAritatArakAdidarzanajanitaprajAbhayaH, tathaiva zikSitavAMzca / tataH palyASTazataikabhAge gate kSemaMkaro jAtaH sunandApriyaH, aSTazatadaNDotsedhaH, palyasahasrakabhAgAyuH, nivAritavyAlajanitabhayaH, kanakakAntiH pravartitahA-nItizca / anantaraM palyASTasahasrakabhAge vyatikrAnte kSemaMdharo'jani vimalAkAntaH, paJcasaptatyadhikasaptazatadhanurutsedhaH, palyadazasahasrakabhAgAyuH, kanakAbhaH, dIpAdiprajvAlanena nirastAndhakAraH, tathaiva nivAritaprajAdoSaH / tataH palyAzItisahasrakabhAge'tIte sImaMkaro'bhUt manoharIdevIvallabhaH, sArdhasaptazatazarAsanotsedhaH, palyalakSakabhAgAyuH, hiraNyacchaviH, kRtakalpadrumamaryAdaH, tathaiva pravartitanItiH / anantaraM dekhanese AyoMke hRdayameM bhayakA saMcAra huA taba unako bhayabhIta dekhakara pratizruti kulakarane samajhAyA ki ye sUrya-candra pratidina hI udita hote haiM, parantu abhI taka jyotiraMga kalpavRkSoMke prakAzameM ve dIkhate nahIM the| aba cU~ki ve jyotiraMga kalpavRkSa prAyaH naSTa ho cuke haiM, ataeva ye dekhanemeM Ane lage haiN| inase DaranekA koI kAraNa nahIM hai / isa kulakarane unheM 'hA' nItikA anusaraNa kara zikSA ( daNDa ) dI thii| isake pazcAt palyakA assIvA~ bhAga (2) bItanepara sanmati nAmakA dUsarA kulakara utpanna huaa| isakI devIkA nAma yazasvatI thA / usake zarIrakI U~cAI eka hajAra tIna sau dhanuSa, aura Ayu palyake sauveM bhAga (0) pramANa aura varNa suvarNake samAna thA / jyotiraMga kalpavRkSoMke sarvathA naSTa ho jAnepara jaba AryoMke lie tArAoM Adiko dekhakara bhaya utpanna huA taba unake usa bhayako isa kulakarane dUra kiyA thaa| prajAjanako isane bhI 'hA' isa nItikA hI anusaraNa karake zikSA dI thii| isake pazcAt palyakA ATha sauvA~ bhAga (0) bIta jAnepara kSemaMkara nAmakA tIsarA kulakara utpanna huaa| isakI priyAkA nAma sunandA thaa| usake zarIrakI U~cAI ATha sau dhanuSa, varNa suvarNake samAna aura Ayu palyake hajAraveM bhAga (ka ) pramANa thii| isake samayameM sAdikoMkA svabhAva kara ho gayA thA, ataeva prajAjana unase bhayabhIta hone lage the| kSemakarane saMbodhita karake unake isa bhayako dUra kiyA thaa| isane bhI 'hA' isI daNDanItikI pravRtti cAlU rakkhI thii| isake pazcAt palyakA ATha hajAravA~ bhAga (00) bItanepara kSemaMdhara nAmakA cauthA kulakara utpanna huaa| isakI priyAkA nAma vimalA thA / usake zarIrakI U~cAI sAta sau pacahattara dhanuSa, varNa suvarNake samAna aura Ayu palyake dasa hajAraveM bhAga ( ) pramANa thI / isane prajAjanake lie dIpaka Adiko jalAkara andhakArake naSTa karanekA upadeza diyA thaa| prajAke doSako dUra karaneke lie isane bhI 'hA' isI nItikA Alambana liyA thaa| isake pazcAt palyakA amsI hajAravA~ bhAga (Ta ) bItanepara sImaMkara nAmakA pA~cavA~ kulakara utpanna huaa| isakI priyAkA nAma manoharI thaa| usake zarIrakI U~cAI sAr3he sAta sau dhanuSa, varNa suvarNake samAna aura Ayu palyake lAkhaveM bhAga (ka ) pramANa thii| isane kalpavRkSoMkI maryAdA karake prajAjanake kalpavRkSoM sambandhI vivAdako dUra kiyA thaa| daNDanIti isake samayameM bhI 'hA' yahI cAlU rhii| 1. ja za sva ni' pa svarNAbhaNani va subhiH ni / 2. va vyAlamRgajanitabhayaH /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2,. 43 ] 6. dAnaphalam 2 261 palyASTalakSakabhAge gate sImaMdharo jAto yazodhAriNIpatiH, paJcaviMzatyadhikasaptazatabANA. sanotsedhaH, palyadazalakSakabhAgAyuH, hATakAbhaH, sImAvyAje kRtazAsanaH', prdrshithaa-maaniitiH| anantaraM palyAzItilaukabhAge gate vimalavAhano jAtaH sumatidevyAH patiH, saptazatadaNDotsedhaH, palyakoTyekabhAgajIvitaH, hemakAntiH, kRtavAhanArohaNopadezaH, pravartitahA-mAnItizca / anantaraM palyASTakoTyekabhAge'tIte cakSuSmAnajani dhAriNIpatiH, paJcasaptatyadhikaSaTazatacApotsedhaH, palyadazakoTa yekabhAgajIvitaH, priyaGguvarNaH, kRtotpannazizudarzanabhayApahArastathaiva zikSitajanazca / anantaraM palyAzItikoTa yekabhAge'tIte yazasvI jAtaH kAntamAlApriyaH, sArdhaSaTzatacApotsedhaH, palyazatakoTayekabhAgajIvitaH, priyaGguvarNaH, kRtasaMjJAvyavahAraH, tathaiva zikSitajanazca / anantaraM palyAezatakoTayekabhAge'tikrAnte jAto'bhicandraH isake pazcAt palyakA ATha lAkhavA~ bhAga (100) bIta jAnepara sImaMdhara nAmakA chaThA kulakara utpanna huaa| isakI priyAkA nAma yazodhAriNI thaa| isake zarIrakI UMcAI sAta sau paccIsa dhanuSa, varNa suvarNake samAna aura Ayu palyake dasa lAkhavaM bhAga ( 66 ) pramANa thii| usane sImAke vyAjameM zAsana kiyA, arthAt usake samayameM jaba kalpavRkSa atizaya birala hokara thor3A phala dene lage taba usane unako anya vRkSAdikose cihnita karake prajAjanake jhagar3eko dUra kiyA thaa| isane aparAdhako naSTa karaneke lie 'hA' ke sAtha 'mA' nIti ( kheda hai, aba aisA na kahanA) kA bhI Azraya liyA thaa| isake pazcAt palyakA assI lAkhavA~ bhAga ( 0000) bIta jAnepara vimalavAhana nAmakA sAtavA~ kulakara utpanna huaa| usakI devIkA nAma sumati thaa| usake zarIrakI U~cAI sAta sau dhanuSa, varNa suvarNa jaisA aura Ayu palyake karor3aveM bhAga ( 208000) pramANa thii| usane hAthI Adi vAhanoMke Upara savArI karanekA upadeza diyA thaa| daNDanIti isane bhI 'hA-mA' svarUpa hI cAlU rakhI thii| isake pazcAt palyakA ATha karor3avA~ bhAga ( 8000000) bIta jAnepara cakSupmAn nAmakA AThavA~ kulakara utpanna huaa| isakI priyatamA kA nAma dhAriNI thaa| usake zarIrakI U~cAI chaha sau pacattara dhanuSa, varNa priyaMguke samAna aura Ayu palyake dasa karor3aveM bhAga ( 100000) pramANa thii| isake samayameM AyokI santAnake utpanna honepara usakA mukha dekhane ko milane lagA thaa| usako dekhakara unheM bhaya utpanna huaa| tava cakSuSmAnane saMbodhita karake unake isa bhayako naSTa kiyA thaa| isane bhI prajAjanako zikSA dene ke liye 'hA-mA' nItikA hI upayoga kiyA thA / pazcAt palyakA amsI karor3avA~ bhAga bIta jAnepara (20000000) yazambI nAmakA nauvA~ kulakara utpanna huaa| usakI priyAkA nAma kAntamAlA thA / usake zarIrakI u~cAI sAr3he chaha sau dhanuSa, varNa priyaMgu jaisA aura Ayu palyake sau karor3a bhAga (1000000000) thii| usane vyavahArake lie bAlakoMke nAma rakhanekA upadeza diyA thA / AyoMko zikSA deneke liye vaha bhI 'hA-mA' isa nItikA hI upayoga kiyA karatA thA / isake pazcAt palyakA ATha sau karor3avA~ bhAga bIta jAne para abhicandra nAmakA 1. ba sImAnyAjekRtazAsanapra za sImAvyAjekRtamAzanaH / 2. ba jiivnH| 3. za yazaravIkAmajAtaH / 4. za sArddhaSaTcApoM / 5. phakrAMte'bhicaMndro jAtaH /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 puNyAtravakathAkozam [ 6-2, 43 : zrImatIpatiH, paJcaviMzatyadhikaSaTazatabANAsanotsedhaH, palyakoTisahasrakabhAgajIvitaH, suvarNavarNazcandrAdidarzanena bAlakrIDAkRtopadezaH, prakAzitahA-mA-nItizca / tataH palyASTasahastrakoTayekabhAge gate candrAbho'bhUta prabhAvatIpatiH, candravarNaH, SaTzatadhanurutsedhaH, palyakoTidazasahasrakabhAgAyuH, 'kRtapitAputrAdivyavahAraH, hA-mA-dhiknItyA kRtajanadoSanirAkaraNaH / anantaraM palyAzItisahasrakoTayekabhAge'tikrAnte jAto maruheva anupamApatiH, paJcasaptatyadhikapaJcazatacApotsedhaH, palyakoTilaukabhAgAyuH, kanakAbhaH / tadA vRSTau satyAM nadanApasamadAdike jAte pradarzitatattaraNopAyaH.tathaiva kRtprjaadossniraakrnnH| anantaraM palyApraka lakSakoTayekabhAge'tikrAnte prasenajijjAtaH / sa ca prasvedalavAditAGgaH, sArdhapaJcazatadhanurutsedhaH, palyakoTidazalakSakabhAgAyuH, priynggukaantiH| tasya tatpitrA amitamatinAmavarakanyayA vivAhaH kRtaH / tadaktama prasenajitamAyojya prasvedalavabhUSitam / vivAhavidhinA dhIraH pradhAnavidhikanyayA // 1 // iti / dasavA~ kulakara utpanna huaa| usakI devIkA nAma zrImatI thaa| isake zarIrakI u~cAI chaha sau paccIsa dhanuSa, varNa suvarNa jaisA tathA Ayu palyake hajAra karor3a bhAga pramANa thii| isane candra Adiko dikhalAkara bAlakoMke khilAnekA upadeza diyA thA tathA zikSA deneke liye 'hA-mA' isa nItikA hI upayoga kiyA thaa| usake pazcAt palyakA ATha hajAra karor3avA~ bhAga bIta jAnepara candrAbha nAmakA gyArahavA~ kulakara utpanna huA, usakI devIkA nAma prabhAvatI thaa| usakI zarIra-kAnti candramAke samAna, u~cAI chaha sau dhanuSa aura Ayu palyake dasa hajAra karor3aveM bhAga pramANa thii| isane AryoMmeM pitA aura putra Adike vyavahArako pracalita kiyA thA / yaha Aryoke dvArA kiye gaye aparAdhako naSTa karaneke liye 'hA-mA' ke sAtha 'dhika' kA bhI upayoga karane lagA thA / isake pazcAt palyakA assI hajAra karor3avA~ bhAga bIta jAnepara marudeva nAmakA bArahavA~ kulakara utpanna huA thaa| usakI priyAkA nAma anupamA thA / usake zarIrakI u~cAI pA~ca sau pacattara dhanuSa, kAnti suvarNake samAna aura Ayu palyake eka lAkha karor3aveM bhAga pramANa thI / usake samayameM varSA prArambha ho gaI thii| isaliye nada, nadI evaM upasamudra Adi bhI utpanna ho gaye the| maruddevane unase pAra honekA upAya batalAyA thaa| usane bhI 'hA-mA-dhik' nItike anusAra prajAke doSoM ko dUra kiyA thaa| isake pazcAt palyakA ATha lAkha karor3avA~ bhAga bIta jAnepara prasenajit nAmakA terahavA~ kulakara utpanna huaa| pasInekI bUMdoMse bhIge hue zarIrako dhAraNa karanevAlA vaha sAr3he pA~ca sau dhanuSa U~cA thaa| usakI Ayu palyake dasa lAkha karor3avaM bhAga pramANa aura zarIrakI kAnti priyaMguke samAna thii| usake pitAne usakA vivAha amitamati nAmakI uttama kanyAke sAtha kiyA thaa| kahA bhI hai| (ha0 pu0 7-167 )-- dhIra maruddeva kulakara pasIneke kaNoMse vibhUSita apane putra prasenajitke vivAhakA Ayojana pradhAna kulakI kanyAke sAtha karake [ Ayuke pUrNa ho jAnepara maraNako prApta huA ] // 1 // 1. ba-pratipATho'yam / za kRtaH pitA / 2. ba palyAzItikoTaya kbhaage| 3. ba-pratipATho'yam / za pradarzitataraNo / 4. pha amitagatinApravarakanyayA ( pazcAt saMzodhitaH ) ba amitamatiH / nAmaH vrvrknyaayaa| 5. ha0 pu0 (7-167 ) pradhAnakulakanyayA /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 sa caika evotpannastatprabhRtiyugmotpattiniyamAbhAvaH / taduktam - ekamevAsRjat putra prasenajitamatra saH / / yugmasRSTerihevordhvamito'bhyupaninISayA' // 2 // iti / sa ca snAnAdikRtopadezaH tathaiva shikssitjnH| anantaraM palyAzItilakSakoTa yekabhAge vyatikrAnte'bhUnnAbhirAjo marudevIkAntaH, paJcaviMzatyuttarapaJcazatacApotsedhaH, pUrvakoTirAyuH, suvarNakAntiH tathaiva shikssitprjH| tadA sarve kalpapAdapA gtaaH| nAbhirAjasya prAsAda evovRtaH / tadaivotpannazizunAlanikartanena nAbhiH prasiddhiM gtH| sa nAbhirAjo marudevyA saha sukhena tasthau / ___ itaH sarvArthasiddhau vajranAbhicarAhamindrasya SaNmAsAyuH sthitaM yadA tadA kalpaloke ghaNTAnAdo jyotiSAM siMhanAdo bhavaneSu zaGkhanAdo vyantarANAM bherIravo'bhUt / sarveSAM surANAM hariviSTarANi prakampitAni mukuTAzca nmriibhuutaaH| tadA sarve'pi svabodhena bubudhire bharate "marudevIgarbhe zrAditIrthakaro'vatariSyatIti / caturNikAyadevairAgatya tatkAraNena zacIpatistatpitroH sthityarthaM vinItAkhaNDamadhyapradeze ayodhyAbhidhaM sarvaratnamayaM puramakArSIt / tau dvau vaha prasenajit bhI yugalake rUpameM utpanna na hokara akelA hI utpanna huA thaa| usa samayase yugalasvarUpameM utpanna honekA koI niyama nahIM rahA / kahA bhI hai isake Age yahA~ yugalasvarUpa sRSTiko naSTa karanekI hI icchAse mAno marudevane prasenajit nAmake eka mAtra putra ko hI utpanna kiyA thA // 2 // prasenajitne prajAjanako snAna AdikA upadeza kiyA thaa| pUrvake anusAra isane bhI prajAjanoMko zikSA denemeM 'hA-mA-dhika' isI nItikA upayoga kiyA thaa| isake pazcAt palyakA assI lAkha karor3avA~ bhAga bIta jAnepara nAbhirAja nAmakA caudahavA~ kulakara utpanna huaa| isakI patnIkA nAma marudevI thA / usake zarIrakI u~cAI pA~ca sau paccIsa dhanuSa, kAnti suvarNake samAna aura Ayu eka pUrvakoTi pramANa thI / nAbhirAjane bhI prajAko pUrvake samAna 'hA-mA-dhika' nItake hI anusAra zikSita kiyA thaa| usa samaya kalpavRkSa saba hI naSTa ho cuke the, kevala nAbhirAjakA prAsAda hI zeSa rahA thaa| usa samaya utpanna hue bAlakoMke nAlake kATanekA upadeza karanese vaha 'nAbhi' isa nAmase prasiddhiko prApta huaa| vaha nAbhirAja marudevIke sAtha sukhase sthita thA / idhara sarvArthasiddhimeM jaba bhUtapUrva vajranAbhike jIva usa ahamindrakI Ayu chaha mAsa zeSa raha gaI taba kalpaloka ( svarga ) meM ghaNTekA zabda, jyotiSI devoMmeM siMhanAda, bhavanavAsiyoMmeM zaMkhakA zabda aura vyantara devoMke yahA~ bherIkA zabda huaa| usa samaya saba hI devoMke siMhAsana kampita hue aura mukuTa jhuka gaye / isase una sabhIne apane avadhijJAnase yaha jAna liyA ki bharata kSetrameM marudevIke garbha meM Adi jinendra avatAra lenevAle haiN| isI kAraNa cAroM nikAyoMke devoMke sAtha Akara indrane bhagavAnke mAtA-pitA ( marudevI aura nAbhirAja ) ke rahaneke liye vinItA khaNDake madhya bhAgameM ayodhyA nAmake nagarakI racanA kI, jo sarvaratnamaya thA / tatpazcAt 1. ba vorddhmitotpptiniissyaa| ha. pu. to vypniniissyaa| 2. za kalyANapAdapA / 3. ja pa za prasAda / 4. pa pha za evoddhRtaH / 5. za nAlini / 6. ba 'saha' nAsti / 7. ja pa za maruddevI / 8. baNena ca sacIpati / 9. ba 'dvau' nAsti /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 puNyAsravakathAkozam [6-2, 43 : tatra vibhUtyA vyavasthApya svaM yataM dhanadaM nyayojayat pratidinaM trisaMdhyaM tadgRhe paJcAzcaryakaraNe / padmAdisaronivAsinyaH zrIhrIdhRtikIrtibuddhilakSmyAkhyA devyastIrthakRnmAtuHzRGgArakRtI, rucakagirinivAsinyo vijayA vaijayantA jayantA aparAjitA nandA nandottarA AnandA nandivardhanA cetyaSTau pUrNakumbhAdhAne, supratiSThA supraNidhA suprabodhA yazodharA lakSmImatI kIrtimatI vasuMdharA citrA cetyaSTau darpaNadhAraNe, ilA sugA pRthvI padmAvatI kAJcanA navamI sItA bhadrA cetyaSTau gAne'lambuSAmitrakezI guNDarIkAvAruNIdarpaNAzrIhrIdhRtayazcetyau cAmaradhAraNe, citrAkAJcanacitrAziraHsUtrAmANayazceti catasro dopojjvAlanena, rucakArucakAzArucakAntirucakaprabhAzceti catasraztorthajAtotsavakarmaNi rasavatIkaraNe tAmbUladAne zayyAsanAdhikAre, anyanaganivAsinyaH sumAlA-mAlinI-suvarNadevI-suvarNacitrA-puSpacUlA-cUlAvatIsurA-trizirasAdayo devyo yathAniyogaM nyayojayat / evaM sukhena SaNmAseSu gateSu marudevI" puSpavatI jase, anekatIrthodakakRtacaturthasnAnA svadhA suptA gajendrAdipoDazasvapnAnapazyata rAjJo nirUpite tena tatphale kathite saMtuSTA sukhena tasthau / ApADhakRSNadvitIyAyAM so'hamindrastadagarbhavatINoM devAH saMbhaya samAgatya gabhovataraNakalyANaM kratvA svalokaMjammaH amarIkata indrane nAbhirAja aura marudevI ina donoMko vibhatike sAtha usa nagarake bhItara pratiSThita kiyaa| sAtha hI usane unake gharapara pratidina tInoM saMdhyAkAloMmeM paMcAzcarya karane ke liye apane yakSa kuberako niyukta kara diyaa| usane padma aura mahApadma Adi tAlAboMmeM nivAsa karanevAlI zrI, hI, dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI nAmakI deviyoMko tIrthaMkarakI mAtA ke zRGgArakAryameM; rucaka parvatapara rahanevAlI vijayA, vaijayantA, jayantA, aparAjitA, nandA, nandottarA, AnandA aura nandivardhanA ina ATha deviyoM ko pUrNa kalazake dhAraNa karane meM; supratiSThA, supraNidhA, suprabodhA, yazodharA, lakSmImatI, kIrtimatI, vasuMdharA aura citrA ina ATha deviyoM ko darpaNake dhAraNa karanemeM; ilA, surA, pRthvI, padmAvatI, kAMcanA, navamI, sItA aura bhadrA ina ATha deviyoM ko gAnoM; alaMbuSA, mitrakezI, puNDarIkA, vAruNI, darpaNA, zrI, hI aura dhRti ina ATha deviyoMko ca~vara dhAraNa karanemeM; citrA, kAMcanacitrA, ziraHsUtrA aura mANi ina cAra deviyoM ko dIpaka jalAne meM rucakA, rucakAzA, rucakAnti aura rucakaprabhA ina cAra deviyoM ko tIrthakarakA janmotsava karma karane, rasoI karane, pAna dene evaM zayyA va Asanake adhikArameM; tathA anya parvatopara rahanevAlI sumAlA, mAlinI, suvarNadevI, suvarNacitrA, puSpacUlA, cUlAvatI, surA aura trizirasA Adi deviyoM ko bhI niyogake anusAra kAryoM meM niyukta kiyA / isa prakAra sukhapUrvaka chaha mahinoMke bIta jAnepara marudevI puSpavatI huii| usa samaya usane aneka tIrthoke jalase caturtha snAna kiyaa| vaha jaba patike sAtha zayyApara soyI huI thI taba usane hAthI Adi solaha svapnoMko dekhA / inake phalake viSayameM usane rAjAse pUchA / tadanusAra nAbhirAjane usake liye una svapnoM kA phala batalAyA, jise sunakara vaha bahuta santuSTa huii| isa prakAra sukhase sthita honepara ASAr3ha kRSNA dvitIyAke dina vaha ahamindra deva usake garbha meM avatIrNa huaa| taba devoMne 1. ba vijy| 2. pha ba vrdhnaashcetyssttau| 3. va 'prabodhA' naasti| 4. ba lakSmImatI vasuMdharA kIrtimatI vasuMdharo citraa| 5. pha citraashcetyssttau| 6.pha bhdraashcetyssttau| 7. baciyAtrizira:statrAmAnayazceti / 8. ja pa za sahyAsanA / 9. pa pha za andhanAga" va anyaang| 10.pha za nyayojayana / 11. ja pa za mruddevii| 12. ba yayuH /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-2, 43] 6. dAnaphalam 2 265 zuzrUSayA sukhena navamAsAvasAne caitrakRSNanavamyAM trilokagurumasUta marudevo' / tadaiva saudharmAdayaH svavAhanAdhirUDhAH samAguH, tadambikAgre mAyAzizuM kRtvA taM kumAraM surAdrau - mero pANDukavane IzAna koNasthapANDukazilAyAM ninyuH / taM tatropavezyASTrayojanotsedhairaneka koTI ghaTaiH saudharma - IzAnI kSIrAbdhikSIreNa janmAbhiSavaM cakratuH / anantaraM vibhUSyAnIya mAtApitroH samayaM tadagre zakro nanati (?) sma / tato vRSo dharmastena bhAtIti taM vRSabhanAmAnaM kRtvA devAH svarlokaM jagmuH / sa vRSabhanAtho niHsvedatva-nirmalatva- zubhrarudhiratva-prathama saMhananatva-prathamasaMsthAnatva-surUpatva-sugandhatya--sulakSaNatvAnantavIryatva-priyahitavAditvA sya sahajadazAtizaya tastrijJAnadhArI vavRdhe / ekadA nAbhirAjo grAsAbhAvAdupakSINazaktikAH prajA gRhItvAgatya taM natvA vijJaptavAnhe nAtha, yathA prajAnAM grAso bhavati tathA kurviti / tato devaH svayaMbhUtapuNDrekSudaNDAn yantreNa nipIDya rasapAnopAyaM kathitavAn / tathA kRte saMtRptAbhiH prajAbhirAgatya tasya praNamyoktaM deva, Akara garbhakalyANakA mahotsava kiyA / tatpazcAt ve vApisa svargaloka cale gaye / marudevI una deviyoM ke dvArA kI jAnevAlI sevAke sAtha nau mAsa sukhapUrvaka rahI / antameM caitra kRSNA navamI ke dina usane tIna lokake prabhu bhagavAn AdinAthako utpanna kiyA / isako jAnakara saudharma indra Adi apane apane vAhanoM para car3hakara usI samaya ayodhyA nagarImeM A phuNce| ve devendra bhagavAn kI mAtAke Age mAyAmayI bAlakako karake tIrthaMkara kumArakoM meruparvatake Upara sthita pANDukavana ke bhItara IzAna koNastha pANDuka zilA ke Upara le gaye / usake Upara bhagavAnko virAjamAna karake saudharma aura IzAna indra kSIrasamudra ke dUdhase ATha yojana U~ce aneka karor3a kalazoM ke dvArA janmAbhiSeka kiyaa| tatpazcAt tIrthaMkara kumAra ko vastrAbhUSaNoMse vibhUSita karake saudharma indrane mAtA pitA ko samarpita kiyA aura vaha unake Age nRtya karane lagA / ve bhagavAn cU~ki vRSa (dharma) se zobhAyamAna the, isIliye unakA nAma vRSabha rakhakara ve saba deva svargalokako cale gye| ve vRSabhanAtha bhagavAn niHsvedatva ( pasInA na AnA ), nirmalatA, zubhrarudhiratva (raktakI dhavalatA), vajrarSabhanArAcasaMhanana, samacaturasra saMsthAna, surUpatA ( anupama rUpa ), sugandhita zarIra, sulakSaNatva ( eka hajAra ATha uttama lakSaNoM kA dhAraNa karanA ), anantavIryatA ( zArIrika balakI asAdhAraNatA ) aura hita mita madhura bhASaNa; ina svAbhAvika dasa atizayoMko janmase hI dhAraNa karate the / sAtha hI ve mati, zruta aura avadhi ina tIna jJAnoM ko bhI janmase hI dhAraNa karate the / ve kramazaH vRddhiko prApta hue / eka dina bhUkha se vyAkula durbala prajAjana nAbhirAjake pAsa aaye| taba nAbhirAja una sabako lekara bhagavAn vRSabhanAthake,pAsa pahu~ce / unane namaskArapUrvaka bhagavAn se prArthanA kI ki he nAtha ! jisa prakArase prajAjanoMkI bhUkha AdikI bAdhA dUra ho, aisA koI upAya batalAiye / taba vRSabhadevane unheM bhUkha kI bAdhAko naSTa karane ke lie yaha upAya batalAyA ki gannA aura Ikhake daNDa jo svayameva utpanna hue haiM unako kolhU meM pelakara rasa nikAlo aura usakA pAna karo / tadanusAra pravRtti karane para prajAko bahuta santoSa huA / taba prajAjanoMne Akara praNAma karate hue bhagavAn se kahA ki ApakA vaMza 1. zamarudevI / 9. phaza mAyAmayI zizuM / 3. ba- pratipATho'yam / za surendraH / 4. za ttropvishyaasstt| 5. ba zakre narnAti sma / I
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 puNyAnavakathAkozam [6-2, 43 : tvadIyo vaMza ikSvAkuvaMzo bhavatviti / tathA bhavatviti svAmyabhyupajagAma / sa suvarNavarNo vRSabhadhvajalAJchitaH paJcazatadaNDonnatazcaturazIti lakSapUrvAyaryAvat sukhamAste tAvattadyauvanAmabhivIya zakAdibhirvizano deva, svasya vivaaho'bhyupgntvyH| svAmI cAritramohodayenAbhyapajagAma / tataH kaccha-mahAkacchatanujAbhyAM yazasvatI-sunandAbhyAM vivAhaM sthApitaH / tatastAbhyAM sukhena tasthau / yo nidhirakSako vyAghro divAkaraprabhadevo mativaro'dhograiveyakajo bAhuH sarvArthasiddhijaH sa prAgatya yazasvatyA bharatanAmA putro jAtaH / mantrI AryaH kanakaprabhadevaH mAnando praiveyakajaH poThaH sarvArthasiddhijo bharatAnujo vRSabhaseno'bhUt / yaH purohita AyaH prabhaJjanadevo dhanamitro'dhoveyakajaH mahApoThaH sarvArthasiddhijo vRSabhasenAnujo'nantavIryosjani / yo vyAghro bhogabhUmijazcitrAGgadadevo varadatto'cyuta kalpajo vijayaH sarvArthasiddhija so'pi bharatAnujo'nanto'bhUt / yo varAha Aryo maNikuNDaladevo varaseno'cyutasvargajo vaijayantaH sarvArthasiddhijaH so'pi bharatAnujo'cyuto'jani / yo markaTacarAryo manoharadevazcitrAGgado'cyutasvargajo jayantaH sarvArthasiddhijaH so'pi tadanujo vIro babhUva / yo nakulAryo manorathadevaH zAntamadanAcyutakalpajo'parAjitaH sarvArthasiddhijaH so'pi tadanujaH suvIroM 'ikSvAku' isa sArthaka nAmase prasiddha ho / isa bAtako bhagavAnne 'tathA bhavatu' kahakara svIkAra kara liyA / bhagavAnkA varNa suvarNa jaisA thaa| unakA cihna bailakA thaa| ve pA~ca sau dhanuSa U~ce aura caurAsI lAkha varSa pUrva pramANa Ayuke dhAraka the| isa prakAra ve bhagavAn sukhapUrvaka sthita the / isa bIcameM unakI yauvana avasthAko dekhakara indrAdikoMne prArthanA kI ki he deva ! apanA vivAha svIkAra kojiye / isapara bhagavAnne cAritramohake vazIbhUta hokara use svIkAra kara liyaa| taba kaccha aura mahAkaccha rAjAoMkI yazasvatI aura sunandA nAmakI putriyoMke sAtha unakA vivAha karA diyaa| ve una donoMke sAtha sukhase kAla vyatIta karane lge| khajAnekA rakSaka jo atigRddha rAjAkA jIva vyAghra huA aura phira kramazaH divAkaraprabha deva, mativara mantrI, adhograiveyakakA ahamindra, bAhu ( vajranAbhikA anuja ) va sarvArthasiddha meM ahamindra huA thA vaha Akara yazasvatIke bharata nAmakA putra utpanna huaa| rAjA prItivardhanake mantrIkA jIva jo kramase Arya ( bhogabhUmija ), kanakaprabha deva, Ananda purohita, graiveyakakA ahamindra, pITha aura phira sarvArthasiddhimeM ahamindra huA thA vaha bharatakA laghubhrAtA vRSabhasena huA / jo purohitakA jIva Arya, prabhaMjana deva, dhanamitra, adhograiveyakakA ahamindra, mahApITha aura sarvArtha siddhi meM ahamindra huA thA vaha vRSabhasenakA laghubhrAtA anantavIrya huaa| jo vyAghrakA jIva bhogabhUmija, citrAMgada deva, varadatta, acyuta kalpakA deva, vijaya aura sarvArthasiddhi meM ahamindra huA thA vaha bhI bharatakA laghubhrAtA ananta huaa| jo zUkarakA jIva Arya, maNikuNDala deva, varasena, acyuta kalpakA deva, vaijayanta aura sarvArthasiddhimeM ahamindra huA thA vaha bhI bharatakA laghubhrAtA acyuta huaa| jo bandarakA jIva Arya, manohara deva, citrAMgada, acyuta svargakA deva, jayanta aura sarvAsiddhi meM ahamindra huA thA vaha bhI usakA laghubhrAtA vIra huaa| jo nevalAkA jIva bhogabhUmimeM Arya, manoratha deva, zAntamadana, acyuta kalpameM deva, aparAjitakA deva aura antameM sarvArthasiddhikA 1. ba- pratipATho'yam / za tAvattadyovana / 2. ba mavIkSya / 3. ba ato'gre'grima 'so'pi tadanujaH' paryanta: pATha. skhalito'sti / 4. za kalpayo'parAjitaH / 5. za vIro ba suvro|
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 jAtaH / ityAdibharatAnujA navanavatikumArA jajJire / tato brAhmI kumArI ca / yaH senApatirAryaH prabhAkara devo'kampano'dhograiveyakajaH subAhuH sarvArthasiddhiH so'vatIya nandAnandano bAhubalI jajJe' / pUrva vajrajaGghAnujA puNDarIkasya mAtA sA ubhayagati sukhamanubhUya bAhubalano'nujA sundarI vabhUva / evamekottarazataputrA dve putryau vRSabhasya jAte / ekadA putryAvubhayapArzvayorupavezyaikasyA dakSiNapANinA prakArAdivarNAn zraparasyA vAmahastenaikaM dahamityAdyaGkAMcaM darzitavAn / bharatAdIn sarvakalAkuzalAn kRtvA sukhenAtiSThat / punarekadA nAbhirAjaH prajA gRhItvA vizaptavAn -- deva, ikSurasapAnena bubhukSA na yAti svAminnaparopAyaM kathaya / tataH svAmI aSTAdazakoTI koTI sAgaropamakAlaM naSTaM karmabhUmivartanAM grAmAdirUpAM kSatriyAdivarNarUpAM sasyAdijIvanopAyarUpAM darzitavAMzca / tadA 'svAminA kriyate sma' iti kRtayugamucyate iti sakalasRSTau kRtAyAM viMzatilakSapUrvakumArakAle'tikrAnte zakrAdibhiH saMbhUyASADhakRSNapratipadi tasya rAjyapaTTo baddhaH / sa ca somaprabhAsya kSatriyakumArAya rAjyAbhiSeka kRtvA rAjyapaTTe babandha te vaMzaH kuruvaMzo bhavatviti hastinApuraM dadau / akampadeva huA thA vaha bhI bharatakA laghubhrAtA suvIra huA / inako Adi lekara ninyAnave laghubhrAtA hue| isake pazcAt bhagavAn RSabhadevake brAhmI nAmakI putrI bhI utpanna huI / jo senApatikA jIva bhogabhUmikA Arya, prabhAkara deva, akampana, adhograiveyakakA deva, subAhu aura phira sarvArthasiddhikA ahamindra huA thA vaha bhI vahA~ se cyuta hokara nandA rAnIkA putra bAhubalI utpanna huA / pUrvameM vajrajaMghakI choTI bahina jo puNDarIkakI mAtA thI vaha donoM gatiyoM ke sukhako bhogakara bAhubalIkI sundarI nAmakI choTI bahina utpanna huI / isa prakAra vRSabhanAtha ke eka sau eka putra aura do putriyA~ utpanna huI / eka samaya bhagavAn vRSabhadevane una donoM putriyoM ko apane donoM ora baiThAkara unameM se eka ke lie dAhine hAtha se likhakara akArAdi varNoMko tathA dUsarIke lie bAyeM hAtha se likhakara ikAI aura dahAI Adi aMkoMko dikhalAyA / sAtha hI unhoMne bharata Adi putroM ko bhI samasta kalAoM meM nipuNa kara diyA / isa prakAra ve bhagavAn sukhase sthita hue / phira kisI eka samaya nAbhirAja prajAko sAtha lekara bhagavAn RSabhadeva ke pAsa Aye / unhoMne bhagavAn se prArthanA kI ki he deva ! kevala Ikhake rasase bhUkhakI pIr3A zAnta nahIM hotI hai| ataeva he svAmin ! ukta pIr3Ako zAnta karaneke lie dUsarA bhI koI upAya batalAiye / isapara RSabhadevane jisa karmabhUmi vyavasthA ke naSTa honeke pazcAt aThAraha kor3A kor3i sAgaropama kAla bIta cukA thA usakI pravRttiko batalAte hue grAma-nagara AdikI racanA; kSatriya, vaizya evaM zUdra varNoM kI vyavasthA, tathA jIvanake sAdhanabhUta dhAnya AdikI utpattikA bhI upadeza diyA / usa samaya RSabhadevane cU~ki yuga (sRSTi) kI racanAkA upadeza kiyA thA, isIlie ve 'kRtayuga' arthAt yugake pravartaka kahe jAte haiM / isa prakAra samasta sRSTikI racanA meM unakA bIsa lAkha pUrva pramANa kumArakAla bIta cukA thA / usa samaya indrAdikoMne ekatrita hokara ASAr3ha kRSNA pratipadA ke dina unheM rAjyapaTTa bA~dhA thA / taba unhoMne somaprabha nAmaka kSatriyakumArake lie rAjyAbhiSeka karake rAjyapaTTako bA~dhA tathA 'tumhArA vaMza kuruvaMza ho' yaha kahate hue use hastinApura diyA isake sAtha 1. phaza jajJire / 2. za rUpavezyekasyA / 3. zamityAdyakaM ca / 4 ja aSTAdazakoTIsA / 5. za rAjyapadaM / 6: ja pa babandhaH / 7. pha hastinAgapuraM / 267
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 puNyAsravakathAkozam [6-2, 43 : nAya rAjyaparTa baddhvA tvadvaMza ugravaMzo bhavatviti vANArasI [vArANasI dattavAnityAdirAjavaMzAMzcakAra, hA mA-dhika-nItyA prajAH zikSayaMstriSaSTilakSapUrvANi rAjyaM kurvan sthitaH / ___ ekadA zakastadvairAgyotpAdanAyAntarmuhUrtAvazeSAyuSaM svanartakI nIlaMjasA tadane nartayati sma / nRtyaraGga evAdRzIbhUtAyAstasyA mRtimavagamyAtivairAgyaM jagAma / laukAntikasurAH samAgatya deva, samIcInaM kRtamiti babhaNuH / svAmI bharatAya ayodhyApuram, bAhubaline paudanapuramadatta, vRSabhasenAya purimatAlapuramudvRttakumArebhyaH kAzmIradezaM dattvA maGgalamajanAnantaraM maGgalabhUSaNAlaMkRto bhUtvA suranirmitAM sudarzanazibikAmAruhya bhUcarAditaduddharaNakrameNa gatvA suranirmitaM maNDapaM pravizya SaNmAsopavAsapratyAkhyAnapUrvakaM pUrvAbhimukhamupavizya kacchAdicatuHsahasraH kSatriyaiH 'namaH siddhebhyaH' ityuktvA paJcamuSTibhiH svakuntalAnutpATanya caitra kRSNanavamyAM nirgrantho bhUtvA SaNmAsAn pratimAyogena tsthau| tanniSkramaNabhUH prayAgAkhyaM tIrthamabhUt / devAH pariniSkramaNakalyANapUjAM vidhAya tatkezAn kSIrasamudra nikSipya svarlokaM yayuH / nAthaH SaNmAsapratimAyogenAsthAt / mAsadvayAnantaraM kacchAdayo jalaM pAtuM phalAdika hI unhoMne akampanake lie rAjyapaTTa bA~dhakara 'tumhArA vaMza ugravaMza ho' yaha kahate hue use vArANasIko de diyaa| unhoMne 'hA-mA aura dhika' kI nItise prajAko zikSA dete hue tiresaTha lAkha pUrva taka rAjya kiyaa| eka samaya indrane bhagavAnko virakta karaneke lie antarmuhUrta mAtra zeSa AyuvAlI apanI nIlaMjasA nAmakI nartakIko unake Age nRtya karaneke lie niyukta kiyaa| vaha nRtya karate karate raMgabhUmimeM hI adRzya ho gii| isa prakAra usake maraNako jAnakara ve bhagavAn atizaya virakta hue / usa samaya laukAntika devoMne Akara unake vairAgyakI prazaMsA karate hue kahA ki he deva ! Apane yaha bahuta hI uttama kArya kiyA hai| taba RSabhadevane bharatake lie ayodhyApura, bAhubalIke lie paudanapura, vRSabhasenake lie purimatAlapura aura zeSa kumAroMke lie kAzmIra deza diyaa| phira ve maMgalasnAnake pazcAt maMgalabhUSaNoMse alaMkRta hokara devoMke dvArA racI gaI sudarzana nAmakI pAlakIpara ArUDha hue / usa pAlakIko yathAkramase bhUmigocarI Adi ( vidyAdhara aura deva) le gaye / isa prakAra jAkara ve bhagavAn devanirmita maNDapake bhItara praviSTa hue| vahA~ ve pUrvAbhimukha sthita hokara va chaha mahineke upavAsakA niyama lekara caitra kRSNA navamIke dina 'OM namaH siddhebhyaH' kahate hue nirgrantha ( samasta parigrahase rahita digambara ) ho gaye- unhoMne daigambarI dIkSA grahaNa kara lI / unake sAtha kacchAdika anya cAra hajAra kSatriyoMne bhI jinadIkSA le lii| dIkSA lete samaya unhoMne pA~ca muSTiyoMse apane bAloMkA loca kiyA va pratimAyogase sthita ho gye| isa prakAra ve chaha mahIne taka pratimAyogase sthita rahe / unakA vaha dIkSAsthAna 'prayAga' tIrthake nAmase prasiddha huaa| usa samaya samasta devoMne Akara unake dIkSAkalyANakakI pUjA kii| pazcAt ve saba deva unake bAloM ko kSIrasamudra meM pravAhita karake svargalokako vApisa cale gaye / bhagavAn to chaha mahine taka barAvara pratimAyogase sthita rahe / kintu kacchAdika rAjA do mahine ke pazcAt pyAsa 1. za paTaM / 2. za nRtya eva raMga / 3. za purimattAra / 4. ja muvata pha muddhRta ba muddhRta / 5. ba sukuMtalAn utpATaya za svakulaMtanuspATaya / 6. ba -pratipATho'yam / za pra gAkhyaM /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-4, 43 ] 6. dAnaphalam 2 khAdituM lagnAH / vanadevatAbhirnivAritAstato bhautikAdinAnAveSadhAriNo jajJire / tataH kiyaddineSu kaccha mahAkacchAtmajo nami-vinamI tatpAdayorlagnau ' nAthAvAbhyAM kamapi dezaM dehi' iti / tadA tadupasarganivAraNArthamAgatya dharaNendrastayorvabhANa - -nAtho yuvAbhyAM vijayArdha rAjyaM dApitavAn zrAgacchataM mayA tatreti tatra nItvA tau rAjAnau cakAra iti / svAmI pratijJAvasAne hastAvuddhRtya yaM nagarAdikaM caryArtha pravizati tatpatayaH kanyAdikaM dadati sma, na ca vidhinA grAsam / bharatarAjo'pi gatvA tatpAdayoH papAta vabhANa ca - svAmin, kimityevaM tiSThasi svapuramAgatya pUrvavadrAjyaM kuru / tadA tanmaunamAlokya bharato'pi viSaNNacittaH svapuramitaH / nAthaH paNmAsAlAbhe sati vaizAkhazukla dvitIyAyAm aparAhna hastinApuravahirudyAne pratimAyogena sthitaH / tadrAtripazcimayAme somaprabhabhrAtA zreyAn kalpatarusvagRhapravezAdinAnA zubha svapnAnapazyat / somaprabhAya nirUpite so'vocat ko'pi mahAtmA te gRha pravizyati / tatastRtIyAyAM madhyAhna janAzcaryamutpAdayan caryArtha rAjabhavana saMmukhamAgacchantaM vilokya siddhArthadvArapAlakaH somaprabhAyAkathayat 'svAmI AgacchannAste iti zrutvA somaprabhazreyAMsau saMmukhamAgatau / taM vIkSya pUrvabhavasmaraNavazena tanmArga parijJAya zreyAn sthApayAmAsa / 269 aura bhUkhase pIr3ita hokara jala pIne aura phala Adika khAnemeM saMlagna ho gaye / yaha dekhakara vanadevatAoM ne unheM digambara veSameM sthita rahakara usake pratikUla AcaraNa ( phalAdibhakSaNa ) karane se roka diyA / taba ve bhautika Adi aneka veSoMke dhAraka ho gaye / tatpazcAt kucha dinoM meM kaccha aura mahAkacchake putra nami aura vinamine Akara bhagavAn ke caraNoMmeM praNAma karate hue prArthanA kI ki he svAmin! hama donoM ko koI bhI deza pradAna kIjie / taba unake isa upasargako dUra karaneke lie vahA~ gharaNendra AyA / usane una donoM kumAroMse kahA ki svAmIne tuma donoMke lie vijayArdhakA rAjya diyA hai, tuma mere sAtha vahA~ calo / isa prakAra una donoMko vahA~ le jAkara usane unheM rAjA banA diyA / pratijJA ke antameM bhagavAn hAthoM ko uThAkara AhArake lie jisa nagara Adi meM praviSTa hote unake adhipati unheM kanyA Adi dene ko udyata hote, parantu vidhipUrvaka bhojana koI nahIM detA thA / rAjA bharata bhI gayA aura unake caraNoM meM girakara bolA ki he svAmin ! Apa isa prakAra se kyoM sthita haiM, apane nagara meM Akara pahileke samAna rAjya kIjie | parantu jaba bhagavAn ne kucha uttara nahIM diyA taba unake maunako dekhakara use bahuta kheda huA / antameM vaha apane nagara meM vApisa calA gayA / isa prakAra ve bhagavAn AhAra ke lie chaha mahine taka ghUme / parantu unheM vidhipUrvaka vaha prApta nahIM huA / tatpazcAt ve vaizAkha zuklA dvitIyA ke dina aparAhna kAla meM hastinApura nagara ke bAharI udyAnameM pratimAyoga se sthita hue / usI dina rAtrike pichale praharameM somaprabha rAjAke bhAI zreyAMsane apane ghara meM kalpavRkSa ke praveza Adi rUpa aneka zubha svapna dekhe / tatpazcAt usane ina svapnoMkA vRttAnta somaprabhase kahA / uttara meM somaprabha ne kahA ki tumhAre gharameM koI mahAtmA praveza karegA / pazcAt tRtIyA ke dina madhyAhna kAlameM ve bhagavAn logoMko AzcaryAnvita karate hue AhAra ke lie rAjabhavana ke sammukha Aye / unheM dekhakara siddhArtha dvArapAlane somaprabhase kahA ki he rAjan ! RSabhadeva svAmI rAjabhavana kI ora A rahe haiM / yaha sunakara somaprabha aura zreyAMsa donoM bhAI bhagavAn ke saMmukha aaye| unheM dekhate hI zreyAMsako 1. za AgacchaM / 2. pha aparAhe / 3. pha hastinAgapura / 4. va pravekSyati / 5. za saMmukhamAste /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 gurraasthAko zam [ 6-2, 43 : tato navavidhapuNya- saptaguNayukto bhUtvA 'puruparamezvarAyAhAradAnamadatta | nAtho'Jjalitraya mikSurasaM gRhItvA kSayadAnamabhaNat, tadA paJcAzcaryANi jAtAni / sA tRtIyA akSayatRtIyA jAtA / zrIvRSabhanAthaH zreyasA caryA kArita iti bharataH zrutvA saMtoSeNa zreyasaH samIpaM jagAma / tAbhyAM puraM rAjabhavanaM ca pravezitaH siMhAsane upavezitaH / tadanu bharato'prAkSot kathaM tvayA svAminazcittaM vibuddham | zreyAnAha - zrataH pUrvamaSTamabhave svAmI vajrajaGgho nAma rAjAbhUdahaM tadA tasya zrImatI nAma devI / tadAvAbhyAM sarpasarovarataTe cAraNayugalAya dAnaM dattam / tatphalena sa rAjA bhogabhUmijaH zrIdharadevaH suvidhinarendro'cyuto vajranAbhizcakrI, sarvArthasiddhajaH, idAnIM vRSabhanAtho'jani / zrImatI AryA, svayaMprabhadevaH, kezavaH pratIndro dhanadevaH sarvArthasiddhijaH, idAnomahaM zreyAn jAto munisvarUpadarzanena jAtismaro'bhUvamiti tanmArga buddhavAniti kathite bharataH saMtuSTaH taM prazaMsya katipayadinaiH svapuramAgataH / ito vRSabhanAtho varSasahasraM tapazcaraNaM cakAra / purimatAlapurodhAne vaTavRkSatale dhyAnavizeSeNa ghAtikarmakSayeNa phAlgunakRSNaikAdazyAM kaivalyo'bhUt / tadAM sphATikamahodharodbhUta. 1 jAtismaraNa ho gayA / isase usane AhArakI vidhiko jAnakara bhagavAnkA par3igAhana kiyA / tatpazcAt usane dAtAke sAta guNoMse saMyukta hokara AdinAtha bhagavAnko navadhA bhaktipUrvaka AhAra diyA / bhagavAnne tIna aMjuli pramANa Ikhake rasako lekara isa dAnako akSayadAna batalAyA / usa samaya zreyAMsake gharapara paMcAzcarya hue| tabase vaha tRtIyA akSayatRtIyA ke nAmase prasiddha huI / zreyAMsane zrI RSabhadevako AhAra karAyA hai, yaha jAnakara bharatako bahuta santoSa huA / isase vaha zreyAMsake samIpa gayA / taba somaprabha aura zreyAMsa donoMne use nagarameM le jAkara rAjabhavana ke bhItara praviSTa karAte hue siMhAsanapara baiThAyA / usa samaya bharatane zreyAMsase pUchA ki tumane bhagavAn ke abhiprAyako kaise jAnA ? zreyAMsa bolA - isa bhavase pahile AThaveM bhavameM bhagavAn vajra jaMgha nAmake rAjA aura maiM unakI zrImatI nAmakI patnI thA / usa bhavameM hama donoMne sarpasarovarake kinAre do cAraNa muniyoMke lie AhAra diyA thA / usase utpanna hue puNyake prabhAva se vaha rAjA kramase bhogabhUmikA Arya, zrIdhara deva, suvidhi rAjA, acyuta indra, vajranAbhi cakravartI, sarvArthasiddhikA ahamindra aura isa samaya RSabhanAtha huA hai| tathA vaha zrImatIkA jIva kramase AryA, svayaMprabha deva, suvidhikA putra kezava, acyuta svarga meM pratIndra, dhanadeva, sarvArthasiddhi meM ahamindra aura phira vahA~ se cyuta hokara isa samaya maiM zreyAMsa rAjA huA hU~ / mujhe munike svarUpako dekhakara jAtismaraNa ho gayA thA / isase maiMne zrImatIke bhavameM die gaye AhAradAnakA smaraNa ho jAnese usakI vidhiko jAna liyA thA / isa vRttAntako sunakara bharatako bahuta santoSa huA / taba usane zreyAMsa kI bahuta prazaMsA kI / phira vaha kucha dinoM meM apane nagara meM vApisa A gayA / yahA~ vRSabhanAthane eka hajAra varSa taka tapazcaraNa kiyA / pazcAt jaba ve purimatAlapura ke udyAna meM vaTa vRkSa ke nIce dhyAnavizeSa (zukla dhyAna) meM sthita the taba unheM ghAtiyA karmoMke kSINa ho jAne se phAlguna kRSNA ekAdazI ke dina kevalajJAna prApta ho gayA / usa samaya ve bhagavAn sphaTika maNimaya 1. za guNabhUtvA guruparame / 2. phaprAvezita: / 3. za ' kezavaH' nAsti / 4. va tanmArgamabuddha iti / 5. ja kaivalyaM'bhUttadA va kevalAbhUttadA /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.dAnaphalam 2 : 6-2, 43 ] 271 koTayAdityabimbavadvisphurAyamAnazarIraH'paJcasahasradhanurAkAze sthitH| dhanada Asanakampanena vibudhyAgatyaikAdazabhUmikopetaM tatsamavasaraNaM ckaar| kAzca tA bhUmikA iti ullekhamAtreNa kathayAmi / kSiteH paJcasahasradaNDAntarAle caturdizAsu pratyekaM viMzatisahasrasopAnayuktAM sadvRttAM harinIlazilAM cakAra / tasyA upari sarvaratnamayacaturgopurayuktaH zAlo'sthAt / tadantabhUmau paJca-paJcaprAsAdAntaritA jinAlayAstasthuH / tataH suvarNamayI caturgopurayutA vedI sthitA / tato'ntarjalakhAtikAsthAt / tato'pi tathA haimI vedikA, tato'ntarvallIvanam , tato'ntastathA tapanIyazAlastato'ntarupavanam, tato'ntaHsuvarNamayo vedo,tato'ntardhvajAstato'nto rajatamayazAlastato'ntaHsuradrumAstato'ntahaiM mo vedI tato'ntarbhavanAni, tato'ntarvihAyaHsphATikasya zAlaH, tato'ntarvAdazakoSThakAH, tato'ntarvihAyaHsphATikavedI, tato'ntaH pIThatrayam tata upari siMhAsanatrayam , tasyopari kevalI taJcaturaGgulAntareNAspRzannupavizati, zAlaM prati vedI prati dizAsu catvAri gopurANi,tAni pratyekamaSTamaGgala navanidhi-zatatoraNeyatAni bhavanti / bAhyazAlasthagopuraM suvarNamayaM tataH Sar3a rUpyamayAni / tato ratnamizritarUpyamaye dve gopure / bAhyagopuratraye jyotiSkAH dvayoryakSAH dvayo gAH, dvayoH kalpavAsinastiSThanti / bAhyagopurAparvatake Upara udita hue karor3a sUryoMke bimbake samAna tejapuMjako dhAraNa karanevAle zarIrase saMyukta hokara pRthivIse pA~ca hajAra dhanuSa Upara jAkara AkAzameM sthita hue| usa samaya kuberakA Asana kampita huaa| isase usane bhagavAnke kevalajJAnakI utpattiko jAnakara gyAraha bhUmiyoMse saMyukta unake samavasaraNakI racanA kii| ve gyAraha bhUmiyA~ kauna-sI haiM, isakA yahA~ ullekha mAtra kiyA jAtA hai| usane pRthivIse pA~ca hajAra dhanuSake antarAlameM cAroM dizAoM meM se pratyeka dizAmeM bIsa hajAra sIr3hiyoMse sahita eka gola indranIlamaNimaya zilAkA nirmANa kiyaa| usake Upara cAra gopuradvAroMse saMyukta eka sarvaratnamaya koTa thaa| usake madhyakI bhUmimeM pA~ca pA~ca prAsAdoMse vyavahita jinAlaya sthita the| usake Age cAra gopuradvAroMse saMyukta eka suvarNamayI vedikA thii| usake Age jalase paripUrNa khAtikA sthita thii| isake Age bhI usI prakArakI suvarNamaya vedikA, usake Age latAvana, usake Age eka vaisA hI suvarNamaya koTa, usake Age upavana, usake Age suvarNamayo vedikA, usake Age dhvajAyeM, usake Age cA~dIkA koTa, usake Age kalpavRkSa, usake Age suvarNamayI vedI, usake Age bhavana, usake Age AkAzasphaTikamaNikA koTa, usake Age bAraha koThe aura usake Age AkAzasphaTikamaNimayI vedI sthita thii| isa vedIke bhItara tIna pITha va antima pIThake Upara tIna siMhAsana sthita the| siMhAsanake Upara cAra aMgulake antarAlase usa siMhAsanako na chUte hue kevalI bhagavAn virAjamAna the| pratyeka zAla aura vedIkI pUrvAdika dizAoMmeM cAra-cAra gopuradvAra the| unameMse pratyeka gopuradvAra ATha maMgaladravyoM, nau nidhiyoM aura sau toraNoMse sahita the| sabase bAhirake koTameM sthita gopuradvAra suvarNamaya aura isase Ageke chaha rajatamaya the / Ageke do gopuradvAra ratnoMse mizrita cA~dIke the| bAhirI tIna gopuradvAroMpara rakSaka svarUpase jyotipka deva, Ageke do gopuradvAroMpara yakSa, Ageke do gopuradvAroMpara nAgakumAra deva aura antima do gopuradvAroMpara kalpavAsI deva sthita rahate haiN| bAhya 1. zasphurAyamAnapaJca / 2. ba ityukte ullekh| 3. za kathayAmIkSate / 4. ja nidhishtornn| 5. za mizrata / 6. za jyotikAdayo jakSAH /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 puNyAtravakathAkozam [ 6-2, 43 : dantarmArga 'mAnastambho'sthAt / dvitIya-tRtIyagopurAbhyAM antarmArge khaM sthitam / caturthagopurAdantarmArgasya pArzvayornRtyazAle dhUpaghaTAbhyAM yute sthite / tataH kham, tato yathokte zAle, tataH stUpA nava, tataH khamiti / caturdizAsvavaM jJAtavyamanyatsarvaM samavasaraNagranthe boddhavyamiti / paramezvarasya cakrezvarI yakSI gomukho yakSo babhUca | gavyUtizatacatuSTaya subhikSatA gaganagamanamaprANivadhatA bhuktyabhAvatA upasargAbhAvatA caturAsyatA sarvavidyezvaratA acchAyatA' apacmakampatA samaprasiddhanakhakezatAzceti dazaghAtikSayajA atizayAH / sarvArdhamAgadhIbhASA sarvajanamaitrI sarvartukaphaladAGaghiyutA samA mahI tathA ratnamayI ca vihArAnukUlo mArutaH marutkumArANAM dhUlyAdyupazAntinayanaM taDitkumArANAM gandhodakavarSaNaM puraH pRSTatazca pAdanyAse saptasaptakamalakaraNaM pRthivyA harSaH janamodanaM gagananirmalatA surANAM paramparAhnAnaM dharmacakram aSTamaGgalAnIti caturdaza devopanItA atizayAH / dehajA daza, ghAtikSayajA daza, devopanItA caturdaza iti catustriMzadatizayAH / siMhAsana chatratraya gopuradvArake Age mArgake madhya meM mAnastambha sthita thaa| dUsare aura tIsare gopuradvAroMke Age mArga ke madhya meM kevala AkAza sthita thA- vahA~ anya kucha nahIM thA / caturtha gopuradvArake Age mArgake madhya meM donoM ora do do dhUpaghaToMse saMyukta do nRtyazAlAe~ thIM / unake Age AkAza, usase Age pUrvokta zAloMke samAna do zAla (koTa), Age nau stUpa aura phira Age kevala AkAza thA / yaha krama cAroM dizAoM meM se pratyeka dizA meM jAnanA cAhiye / anya saba varNana samavasaraNagranthase jAnanA cAhiye / bhagavAn AdinAtha ke cakrezvarI yakSI aura gomukha nAmakA yakSa thA / 1 cAra sau kozake bhItara subhikSatA, 2 AkAza meM gamana 3 prANihiMsAkA abhAva, 4 bhojanakA abhAva, 5 upasargakA abhAva, 6 cAra mukhoMkA honA, 7 samasta vidyAoMkA Adhipatya, 8 zarIra kI chAyA kA abhAva, palakoM kA na jhapakanA aura 10 nakha va kezoM kA samAna rahanA - unakI vRddhi na honA; ye daza atizaya tIrthaMkara kevalIke ghAtiyA karmoMke kSayase utpanna hote haiM / 1 sarva ardhamAgadhI bhASA, 2 saba janoM meM mitrabhAva, 3 vRkSoMkA saba RtuoM ke phalaphUloM se saMyukta ho jAnA, 4 pRthivIkA sama va ratnamaya honA, 5 vihArake anukUla vAyukA saMcAra, 6 vAyukumAra devoM ke dvArA dhUli aura kaNTaka AdikA dUra karanA, 7 vidyutkumAra devoMke dvArA gandhodakI varSA karanA, 8 pAdanikSepa karate samaya Age pIche sAta sAta kamaloMkA nirmANa karanA, pRthivIkA harSita honA, 10 janoMkA harSita honA, 11 AkAzakA nirmala ho jAnA, 12 devoMkA eka dUsarekA bulAnA, 13 dharmacakra aura 14 ATha maMgala dravya; ye caudaha tIrthaMkara kevalI ke devopanIta atizaya pragaTa hote haiM / isa prakAra bhagavAn AdinAthake usa samaya dasa zArIrika, dasa ghAtiyA karmoMke kSayase utpanna hue aura caudaha devopanIta; aise cauMtIsa atizaya 1. pa za ato'gre 'mAnastambho'syAt dvitIyatRtIyagopurAbhyAM antarmArga' ityetAvAnayaM pAThaH punarapi likhato'sti / 2. za yakSA / 3. ba gamanatA'prANivadhatA zagamanAprANivadhatA / 4. ba achAyatA za AchAyatA / 5. za sarvArthaarddha / 6. dhUla dhUpa /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 273 dundubhi-puSpavRSTi cAmara-prabhAvalaya-bhASAzokAkhyASTabhiH prAtihAthairyuto babhUva / devAH samAgatya samaya' ythaasvmupvissttaaH| tatpurezavRSabhaseno vibhUtyAgatya saMsArabhUdharavajrapAtaM samabhyarcya stutvA svatanayAnantasenAya rAjyaM dattvA pravrajya prthmgnndhro'bhuut|| __ito'yodhyAyAM sAmantAdivRto bharata AsthAne AsitastribhiH puruSairAgatya vijJaptaH 'anantasundarI devI putraM prasUtA, AyudhAgAre cakraM samutpannam , aAdidevo jJAnAtizayaM prAptaH' iti / tatra saMtAnavRddhI rAjyAbhivRddhizca dharmajaniteti vicArya purandaralIlayA vandituM gataH, trilokezvaracUDAmaNi-vicitraratnarazmividhRtendracApazrI-zrIpAdadvayamabhyarcya stutvA gaNadharAdInabhivandya svakoSThe upvissttH| somaprabha-zreyAMsau jayAya rAjyaM datvA bharatAnujo'nantavIryo'pi pravrajya gaNadharA babhUvuH / brAhmI-sundaryo kumAryAveva bahunArIbhirdIkSite AryANAM mukhye jaate| bharatarAjo divyadhvanizravaNAmRtarasAsvAdasaMtuSTa Agatya putrajAtakarma cakrapUjAM ca kRtavAn , sumuhUrte vijayaprayANabheronAdapUritAkhilAzAvadanaH SaDaGgabalapadadhAtotthadhUlIpaTalapragaTa hue the| isake atirikta ve bhagavAn siMhAsana, tIna chatra, dundubhI, puSpavRSTi, cAmara, bhAmaNDala, divyadhvani aura azoka vRkSa; ina ATha prAtihAryoMse sahita hue the| usa samaya saba prakArake deva Aye aura bhagavAn kI pUjA karake yathAyogya sthAnapara baiTha gaye / usa samaya usa pura (purimatAlapura ) kA svAmI vRSabhasena vibhUtike sAtha bhagavAn vRSabhadevake samavasaraNameM AyA / usane vahA~ saMsArarUpa parvatako naSTa karane ke liye vajrapAtake samAna una jinendrakI pUjA va stuti karake apane anantasena nAmaka putrake liye rAjya de diyA aura svayaM dIkSA le lii| vaha AdinAtha jinendrakA prathama gaNadhara huaa| idhara bharata ayodhyApurI meM sAmanta Adise veSTita hokara sabhAbhavanameM baiThA huA thaa| usa samaya tIna puruSoMne Akara mahArAja bharatake liye kramazaH 'ananta sundarI rAnIke putra utpanna huA hai, AyudhazAlAmeM cakraratna utpanna huA hai, tathA AdinAtha bhagavAnko kevalajJAna prApta huA hai' ye tIna zubha samAcAra sunAye / isapara bharatane vicAra kiyA ki santAnakI vRddhi aura rAjyakI vRddhi dharmake prabhAvase huI hai| isIliye vaha sarvaprathama indrake samAna ThATa-vATase jinendrakI vaMdanA karane ke liye gyaa| usane samavasaraNameM jAkara tInoM lokoMke svAmiyoMke-indra, dharaNendra aura cakravartIke- cUr3AmaNike samAna tathA aneka prakArake ratnoMkI kiraNoMse indradhanuSakI zobhAko utpanna karanevAle zrI AdinAtha jinendra ke caraNoMkI pUjA aura stuti kii| phira vaha gaNadharAdikoMkI vandanA karake apane koThemeM baiTha gyaa| rAjA somaprabha aura zreyAMsa jayake liye rAjya dekara dIkSita ho gye| bharatake choTe bhAI anantavIryane bhI jinadIkSA le lI / ye tInoM bhI bhagavAn AdinAthake gaNadhara hue| brAhmI aura sundarI nAmakI donoM putriyA~ bhI kumArI avasthAmeM hI anya bahuta-sI striyoM ke sAtha dIkSita ho gayIM / ve donoM AryikAoMmeM pramukha huii| mahArAja bharata divyadhvanike sunanerUpa amRta-rasake AsvAdanase santuSTa hokara ayodhyA meM vApisa Aye / usa samaya unhoMne putrajanmakA utsava manAte hue cakraratnakI pUjA bhI kii| tatpazcAt unhoMne zubha muhUrtameM digvijayake liye prayANa karate hue jo bherIkA zabda karAyA usase 1. pha svakoSThake / 2. pha ba gnndhro| 3. za kumArAyaveva / Jain Education Inational
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAstravakathAkozam [ 6-2, 43 : paTalitAdityamaNDalo gatvA gaGgAtIre nivezita zibiraH sthitaH / sa tattIreNa gatvA gaGgAsAgara saMgame zravAsitaH / tataH samudrAbhyantarAvAsimAgadhadvIpAdhipa- mAgadhAmarasAdhanopAyaH ka iti sacinto yAvadAste tAvatpazcimarAtriyAme svapnaM dRSTavAn / katham / rathamAruhya sAgaraM pravizan dvAdazayojanAni gatvA rathaH sthAsyati, tatastadAvAsaM prati vANaM visarjayeti / prAtastathA kRte sa zaraM nAmAGkitamavalokya kRtAkSepaH mantribhirupazAnti nItaH upAyanapurasvaramAgatya cakriNaM dRSTavAn / tenApi bhRtyatvaM saMgrAhya preSitaH / tato lavaNodadhyupasamudrayomadhyasthitopavanena pazcimaM gatvA vaijayantagopuraM pravizya varatanudvIpAdhipaM varatanuM tathaiva sAdhayitvA tataH pazcimaM gatvA sindhusAgara saMgame vimucya prabhAsadvopAdhipaM prabhAsaM tathA sAdhayitvA tataH sindhutaTImAzrityottaraM gatvA vijayArdhasyAnatidUre vimucya sthitazcakrI / kRtakamAlavijayArthI sAdhayitvA senApatiH svabalaM pazcimamlecchakhaNDaM pratisthApya svayamazvaratnamAruhya pazcimAbhimukhaM kRtvA daNDaratnena tamisraguhAdvAramAtAjya kazayAzvaM pratADaya pazcimamlecchakhaNDaM gataH / ita udghATite dvAre tato mahopmANo nirgatAH SaNmAsairupazAnti gatAH / tadanu 274 saMmasta diGmaNDala zabdAyamAna ho utthaa| taba gamana karatI huI chaha prakArakI senAke pA~voMke ghAtase jo dhUlikA paTala uThA thA usase sUryamaNDala bhI Dhaka gayA thaa| isa prakArase gamana karate hue una bharata mahArAjakA kaTaka gaMgA nadIke kinAre Thahara gayA / pazcAt ve usa gaMgA ke kinAre se gaye va jahA~ vaha samudra meM giratI hai vahA~ pahu~cakara sthita ho gaye / vahA~para unheM samudra ke bhItara avasthita mAgadha dvIpake svAmI mAgagha devake jItane kI cintA utpanna huI / ve isake liye kucha upAya khoja rahe the / isa bIca rAtrike pichale pahara meM unhoMne svapna meM dekhA ki koI unase kaha rahA hai ki rathapara car3hakara samudra ke bhItara praveza karo, vahA~ bAraha yojana jAnepara ratha Thahara jAvegA, taba vahA~se usa mAgagha devake nivAsasthAnakI ora bANako chodd'o| phira prAtaH kAla hone para mahArAja bharata pUrvokta svapna ke anusAra rathameM baiThakara bAraha yojana samudra ke bhItara gaye aura jahA~ vaha avasthita huA vahIMse unhoMne bANa chor3a diyA / usa nAmAMkita bANako dekhakara mAgadha devane krodhAveza meM mahArAja bharatakI nindA kI / parantu mantriyoMne samajhA-bujhAkara use zAnta kara diyA / taba vaha bheMTa ke sAtha Akara cakravartI se milA / cakravartI bharatane bhI use sevaka banAkara apane sthAnako vApisa bheja diyA / tatpazcAt bharata cakravartI lavaNasamudra aura upasamudrake madhya meM sthita upavanake sahAre pazcima kI ora jAkara vaijayanta gopuradvAra ke bhItara praviSTa hue| vahA~ se unhoMne mAgadha devake samAna varatanu dvIpake svAmI varatanu devako vaza meM kiyA / phira ve pazcima kI ora jAkara sindhu nadI aura samudrake saMgamapara par3Ava DAlakara sthita hue / yahA~ se unhoMne prabhAsa dvIpake svAmI prabhAsa devako bhI usI prakArase siddha kiyA / tatpazcAt ve' sindhu nadIke sahAre calakara uttarakI ora gaye aura vijayArdhake pAsa par3Ava DAlakara sthita hue / udhara senApatine kRtakamAla aura vijayArdha ina do devoMko jItakara apanI senAko pazcima mlecchakhaNDakI ora bhejA aura svayaMne azvaratnapara car3hakara va usake mukhako pazcimakI ora karake daNDara se tamisraguphA ke dvArako tAr3ita kiyA / tatpazcAt vaha zIghratApUrvaka lagAmase ghor3e ko tAr3ita kara pazcima mlecchakhaNDakI ora cala diyaa| idhara dvArake khula jAnepara usase nikalI huI 1. ja AvasitaH | 2. zanItAH /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 275 pazcimamlecchakhaNDarAjAno yuddha jitvA senApatinA pAnIya tasya drshitaaH| cakriNA tathaiva muktAH / guhAbhyantareNa kAkiNIratnalikhitacandrArkaprakAzenottaramadhyamlecchakhaNDaM pravizya carmaratnasyopari zibiraM vimucya uparicchatraratnaM dhRtm'| ubhayamapi militvA kukkuTANDAkAreNa sthitam / senApatinA saha cilAtAvartaprabhRtimleccharAjAno yuddhaM kRtavantaH, naSThA svakuladevatA meghakumArAn zaraNaM prvissttaaH| tairAgatya cakravartina upasargaH kRtaH / tadbhedayitumazakkA gatvA senApatinA yuddhvntH| tena sarve mahA-Ahave nirjitAH, teSAM rAjyacihnAni gRhItvA meghanAdaH kRtaH, tatazcakravartinA meghezvara iti jayasya nAma kRtam / trINyapyuttarANi mlecchakhaNDAni sAdhayitvA vidyAdharAnapi / tadA nami-vinamI svaputrI subhadrAM dattvA bhRtyau jaatii| himavatkumAramapi sAdhayitvA vRSabhagirau nAma nikSipya nATayamAlaM sAdhayitvA kANDaprapAtaguhAdvAramudghATaya tasmAnirgatyAryakhaNDe praviSTaH / tataH pUrva mlecchakhaNDaM sAdhayitvA kailAse vRSabhajinaM stutvA SaSTisahasrAbdairayodhyAM praaptH| purapraveze kriyamANe cakraM na pravizati / kimiti pRSTe pradhAnaruktaM tava bhrAtaro nAdyApi bhASaNa garmI chaha mahInoM meM zAnta huii| isa bIcameM senApatine yuddha meM pazcima mlecchakhaNDake rAjAoMko jIta liyA aura taba unheM lAkara cakravartIke sAmane upasthita kara diyaa| bharata cakravartIne unheM sevaka banAkara usI prakArase chor3a diyaa| phira usane kAkiNI ratnake dvArA likhe gaye candra aura sUryoMke prakAzakI sahAyatAse uttarake madhyama mlecchakhaNDake bhItara praveza kiyaa| vahA~ usane samasta senAkA DerA carma ratnake Upara DAlA aura phira usake Upara chatra ratnako dhAraNa kiyaa| isa prakAra donoMke milanepara usakA AkAra murgIke aNDeke samAna ho gyaa| vahA~para cilAta aura Avarta Adi mleccha rAjAoMne senApatike sAtha khUba yuddha kiyaa| antameM ve raNabhUmise bhAga kara apane kuladevatAsvarUpa meghakumAra devoMkI zaraNameM pahu~ce / taba ukta devatAoMne Akara cakravartIkI senAke Upara bahuta upasarga kiyA / parantu jaba ve usa carma ratna aura chatra ratnake bhedanemeM samartha nahIM hue taba ve senApatike sAtha yuddha karanemeM tatpara hue| usane una sabako mahAyuddhameM jIta liyA / taba usane unake rAjyacihnoMko chInakara megha jaisA garjana kiyaa| isase cakravartIne jayakumArakA nAma meghezvara prasiddha kiyaa| isa prakArase usane tInoM uttara mlecchakhaNDoMko jItakara tatpazcAt vijayArdha parvatasya vidyAdharoMko bhI vazameM kara liyaa| taba nami aura vinami apanI putrI subhadrAko dekara sevaka ho gye| isake pazcAt bharata cakravartIne himavatkumAra devako bhI jItakara vRSabhagiri parvatake Upara apanA nAma likhA / phira usane nATyamAla devako vazameM karake kANDaprapAta ( khaNDaprapAta ) guphAke dvArako kholA aura usameMse nikalakara AryakhaNDameM A gayA / pazcAt pUrva mlecchakhaNDako jItakara vaha kailAza parvatake Upara gyaa| vahA~ usane RSabha jinendrakI stuti kii| isa prakAra digvijaya karake vaha sATha hajAra varSoMmeM ayodhyA vApisa aayaa| mahArAja bharata cakravartI jaba nagarake bhItara praveza karane lage taba unakA cakraratna vahIM ruka gayA / bharatake dvArA isakA kAraNa pUche jAnepara mantriyoMne kahA ki Apake bhAI Aja bhI ApakI 1. ba dhRtvA / 2. ja pha kukRTAMDAkAreNa / 3. ba vinamI svabhAgneyAya svabhadrAM / 4. ba nAma / 5. za nATyamAlAM /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 puNyAtravakathAkozam [6-2,43 : sevAM manyante iti na pravizatIti / zrutvA bahirAvAsya tadantikaM rAjAdezAH preSitAH / bAhubalinaM vinAnye tAnavadhArya pitasamIpe diikssitaaH| bAhubalinoktaM mama bANadarbhazayyAyAM zayitazcetkaruNayA kiMciddIyate, nAnyathA / tato yuddhArthI nirgatya svadezasImni sthitaH / itaro'pi ruSAgataH / abhyarNayoH sainyayoH pradhAnaidRSTi jala-mallayuddhAni kaarito| bAhubalo yuddhatraye'pi cakriNaM jitvA taM praNamya kSamitavyaM vidhAya svanandanaM mahAbalinaM tasya samaya svayaM bharatena nivAryamANo'pi kailAse vRSabhasamIpaM gatvA diikssitH| katipayadinaiH sakalAgamaM parijJAyaikavihArI jAto'TavyAM pratimAyoge sthitaH / vallI valmokAdibhirveSTitaM taM vIkSya valyAdikaM vidyAdharyo'pasAritavantyastadyogasaMvatsarAvasAne bharato vRSabhajinasamavasRti gacchannadrAkSIjinaM natvA pRSTavAn 'bAhubalimuneH kevalaM kimiti notpadyate' iti / jina pAha-'aho, tyaktAyAmapi cakriNo'vanau tiSThAmIti tanmanaso manAga mAnakaSAyo na gacchatIti kevalaM notpdyte| zratvA cakrI tatra jagAma, ttvaadyolgno'nekvinyaalaapaisttkssaaympsaaryaaNckaar| tatastadaiva sa kevalI babhUva svayogyasamavasaraNAdivibhUtibhAk / sevAko svIkAra nahIM karate haiM, isIliye yaha cakraratna nagarake bhItara praviSTa nahIM ho rahA hai| yaha sunakara bharata cakravartIne senAko nagarake bAhira ThaharA diyA aura bhAiyoM ke samIpameM dUtoMko bheja diyaa| taba bAhubalIko chor3akara zeSa bhAiyoMne bharatakI AjJAke viSayameM vicAra karake pitA ( AdinAtha bhagavAn ) ke samIpameM dIkSA dhAraNa kara lii| parantu bAhubalIne dUtase kaha diyA ki yadi bharata mere bANoMrUpa darzoM (kuzoM-kAsoM) kI zayyApara sotA hai to maiM dayAse kucha de sakatA hU~, anyathA nhiiN| tatpazcAt vaha yuddha kI abhilASAse nikala kara apane dezakI sImApara sthita ho gyaa| udhara bharata bhI bAhubalake uttarase krodhako prApta hokara yuddha karaneke liye A gyaa| isa prakAra donoM senAoMke sammukha honepara mantriyoMne una donoMke bIcameM dRSTiyuddha, jala yuddha aura mallayuddha isa prakArake yuddhoMko nirdhArita kiyaa| so bAhubalIne ina tInoM hI yuddhoMmeM cakravartI bharatako parAjita kara diyaa| phira bhI usane bharatako namaskAra karake usase kSamA kraayii| isa ghaTanAse bAhubalIko vairAgya ho cukA thaa| isase usane apane putra mahAbalIko bharatake AdhIna karake svayaM usake dvArA roke jAnepara bhI kailAsa parvatake Upara jAkara RSabha jinendrake samIpameM dIkSA grahaNa kara lii| vaha kucha hI dinoMmeM samasta AgamameM pAraMgata hokara ekavihArI ho gayA / vaha kisI vanameM jaba pratimAyogase sthita huA taba usakA zarIra beloM aura bAMbiyoMse ghira gayA / usakI isa avasthAko dekhakara kabhI-kabhI vidyAdhariyA~ una beloM Adiko haTA diyA karatI thIM / isa prakArase pUrA eka varSa bIta gayA / antameM jaba bharatane RSabha jinendra ke samavasaraNameM jAte hue bAhubalIko aise kaThina pratimAyogameM sthita dekhaa| taba usane jinendrako namaskAra karake pUchA ki bAhubalI muniko aba taka kevalajJAna kyoM nahIM utpanna huA hai ? isa praznako sunakara jina bhagavAnne uttara diyA ki yadyapi bAhubalIne pRthivIkA parityAga kara diyA hai, phira bhI 'maiM bharata cakravartIkI pRthvIpara sthita hU~' yaha kiMcit mAnakaSAya usake manameM abhI taka banI huI hai| vaha kaSAya jaba taka naSTa nahIM hotI hai taba taka use kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai / yaha sunakara bharata cakravartI bAhubalI munike samIpa gaye aura unake caraNoM meM gira gye| phira unhoMne vinayase paripUrNa sambhASaNake dvArA bAhubalIkI usa kaSAyako dUra kara diyaa| tatpazcAt bAhubalI muniko usI
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43 ] 6. dAnaphalam 2 eva / bharato mahAbalinaM paudanezaM kRtvAyodhyAyAmaSTAdazakoTivAjibhiH caturazItilakSamAtaGgaistatpramANai rathaiH caturazItikoTipadAtibhiH dvAtriMzatsahasra mukuTavaddhaistatpramANAGgarakSaka- yakSanAyakaiH AryakhaNDasthabhUbhujAM putryo dvAtriMzatsahasrAstatpramANA vidyAdhararAjaputryaH tatpramANA mleccharAjasutA iti paNNavatisahasrAntaH pureNa sArdhaM [ sArdhaM ] trikoTibandhubhiryutasya sArdhaM [ sArdhaM ] trikoTayo dhenavaH SaSThyuttaratrizataM zarIravaidyAH kalyANamitrAmRta garbha sudhAkalpa saMjJakAhArapAnaka khAdyasvAdyakarA mahAnasikAstatpramANA sudarzanaM cakraM sunandaH khaDgo daNDaratnaM cemAni trINi tadastragehe jAtAni / nidhayo nava / te kinAmAnaH kimAkArAH kiMpramANAH kiMpradA iti cet, zakaTAkRtayazcaturakSASTacakrakA prayojanotsedhA navayojanavistArA dvAdazayojanAyAmAH pratyekaM sahasrayakSarakSitazcaturdazaratnAnyapi / abhilaSitapustakapradaH kAlanidhiH, svarNAdipaJcalohado mahAkAlo nidhiH vrIhyAdidhAnyakhyAdyauSadhadravyapradaH surabhimAlyAdidacaM pANDukanidhiH, kavacakhaGgAdisakalazastrado mANavako 'nidhiH, bhAjanazayanAsanavastudo naisarpo nidhiH, sakalaratnadaH sarvaratnanidhiH, sakalavAdyadaH zaGkhanidhiH, samastavastradaH padmanidhiH, samastabhUSaNadaH piGgalanidhiH, 277 samaya kevalajJAna utpanna ho gayA, jisake prabhAvase samavasaraNAdi vibhUti bhI unheM prApta ho gaI / bharatane mahAbalIko podanapurakA rAjA banAyA / tatpazcAt vaha ayodhyA meM sukhapUrvaka sthita huA / usake pAsa cakravartIkI vibhUtimeM aThAraha karor3a ghor3e, caurAsI lAkha hAthI, itane hI ratha, caurAsI karor3a padAti, battIsa hajAra mukuTabaddha rAjA, utane hI aMgarakSaka zreSTha yakSa; AryakhaNDa meM sthita rAjAoM kI putriyA~ battIsa hajAra, itanI hI vidyAdhara rAjAoM kI putriyA~ va utanI hI mleccha rAjAoM kI putriyA~, isa prakAra samasta chayAnace hajAra antaHpurakI striyA~; sAr3he tIna karor3a kuTumbI jana, sAr3he tIna karor3a gAyeM, tIna sau sATha zarIrazAstrake jAnakara vaidya; tathA kalyANamitra, amRtagarbha aura amRtakalpa nAmake AhAra, pAnaka, khAdya va svAdya ina bhojanavizeSoMko taiyAra karanevAle utane hI rasoiye the / usake caudaha ratnoMmeMse sudarzana cakra, sunanda khaDga aura daNDa ratna ye tIna ratna usakI AyudhazAlA meM utpanna hue the| jinakA AkAra gAr3I ke samAna hotA hai, jinake cAra akSa ( dhurI) va ATha pahiye hote haiM; jo ATha yojana U~cI, nau yojana vistRta va bAraha yojana Ayata hotI haiM, tathA jo pratyeka eka hajAra yakSoMse rakSita hotI haiM; aisI nau nidhiyA~ thIM / ina nau nidhiyoM ke sAtha usake caudaha ratna bhI the / ukta nau nidhiyoMmeM, deg kAlanidhi abhilaSita pustakoMko denevAlI, 2 mahAkAlanidhi suvarNa Adi pA~ca prakArake loha ( dhAtuoM) ko denevAlI, 3 pANDukanidhi brIhi Adi dhAnyavizeSoM, soMTha Adi auSadha dravyoM tathA sugandhita mAlA Adiko denevAlI, 4 mANavakanidhi kavaca evaM khaDga Adi samasta zastroMko denevAlI, 5 naisarpanidhi bhAjana, zayyA evaM AsanarUpa vastuoM ko denevAlI, 6 sarvaratnanidhi samasta ratnoM ko denevAlI, 7 zaMkhanidhi samasta bAjoM ko denevAlI, padmanidhi samasta vastroM ko denevAlI aura 9 piMgalanidhi samasta AbhUSaNoM ko denevAlI thii| ina nidhiyoMke samAna jina 1. ba - pratipATho'yam / za SaSTayuttarazataM / 2. ja kalyANAmittA Mza kalyANanAmnitA / 3. za svAdakarA / 4. pa tadatra gehe / 5. ja kimAkAra: kipramANaH / 6. za yakSaratA / 7. ja surabhimAlyAdido va ba 'surabhi' ityAdipATho nAsti / 8. ja za mAMNako /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 puNyAsravakathAkozam [ 6-2, 43 : ete nava nidhyH| carmacchatraratne cUDAmaNyAkhyaM maNiratnaMcintAmaNyAkhyaM kAkiNIratnam etAni zrIgRhajAni / ayodhyAbhidhaM senApatiratnam ajitaMjayAkhyamazvaratnam , vijayAparvatAbhidhaM gajaratnam , bhadratuNDAkhyaM sthapatiratnamimAni ratnAni svpurjaani| buddhisamudrAkhyaM purohitaratnaM kAmavRSTayAbhidhaM gRhapatiratnaM subhadrA strIratnamimAni vijyaardhjaani| vajratuNDA zaktiH siMhATakaH kuntaH lohavAhinI zastrI manojakaH kaNayaH [paH] bhUtamukhaM kheTaM vajrakANDaM dhanuH amoghAkhyAH zarAH abhedyaM kavacaM dvAdazayojananAdA janAnandAkhyA dvAdazabheryaH jayaghoSasaMjJAH paTahA dvAdaza gambhIrAvartAkhyAH zaGkhAzcaturviMzatiH vIrAGgadau kaTako dvAsaptatiH sahasra saMkhyAni purANi paNNavatikoTigrAmAH paJcanavatisahasra droNAH caturazItisahasrANi pattanAni SoDazasahasrANi kheTakAni antarvIpAH SaTpaJcAzat SoDazasahasrANi saMvAhanAni ekakoTI sthAlyaH kukSinivAsAH saptazatAH aSTazatakakSAH nandabhramaNazcamUnivAsaH kSitisArasAla. veSTitaM nivAsagRhaM vaijayantI siMhadvAraM sarvatobhadram zrAsthAnamaNDapo dikasvastikaH girikUTa digavalokanagRhaM vardhamAnamIkSaNAgAraH dharmAntakaM dhArAgRhaM varSAkAlagRhaM gRhakUTaM zayyAgRha puSkarAvatI kuverakAntaM bhANDAgAraM suvarNadhArAkhyaM koSTAgAraM suraramyaM vastragRhaM meghAkhyaM majanagRham avataMso hAraH taDitprabhe kuNDale pAduke viSamocake anuttaraM siMhAsanam atulA. khyAni dvAtriMzaccAmarANi gRhasiMhavAhinI zayyA raviprabhaM chatraM nabhovalambA dvAcatvAriMzat caudaha ratnoMkI bhI rakSA ve yakSa karate the unameM-se sudarzana cakra, sunanda khaDga aura daNDa ina tIna ratnoMkA nirdeza Upara kiyA jA cukA hai / carma, chatra, cUr3AmaNi nAmakA maNiratna aura cintAmaNi nAmakA kAkiNIratna, ye cAra ratna zrIgRhameM utpanna huA karate haiM / ayodhya nAmakA senApatiratna ajitaMjaya nAmakA azvaratna, vijayArdhaparvata nAmakA gajaratna aura bhadratuNDa nAmakA sthapatiratna, ye cAra ratna apane nagarameM utpanna hote haiN| buddhisamudra nAmakA purohitaratna, kAmavRSTi nAmakA gRhapatiratna aura subhadrA nAmakA strIratna, ye tIna vijayAdha parvatapara utpanna hote haiN| vajratuNDA zakti, siMhATaka bhAlA, lohavAhinI churI, manojaba (manovega ) kaNapa ( zastravizeSa ), bhUtamukha nAmakA kheTa ( zastravizeSa ), vajrakANDa nAmakA dhanuSa, amogha nAmake bANa, abhedya kavaca, bAraha yojana paryanta zabdako pahu~cAnevAlI janAnandA nAmakI bAraha bheriyA~, jayaghoSa nAmake bAraha paTaha ( nagAr3A), gambhIrAvarta nAmake caubIsa zaMkha, vIrAMgada nAmake do kar3e, bahattara hajAra pura, chayAnabai karor3a gA~va, paMcAnabai hajAra droNa, caurAsI hajAra pattana, solaha hajAra kheTaka (kher3e ), chappana antIpa, solaha hajAra saMvAhana, eka karor3a thAlI, sAta sau kukSinivAsa, ATha sau kakSAyeM, nandabhramaNa ( nandAvarta ) nAmakA senAnivAsa, kSitisAra koTase ghirA huA vaijayantI nAmakA nivAsagRha, sarvatobhadra nAmakA siMhadvAra, dikamvastika nAmakA sabhAmaNDapa, girikUTa nAmakA digavalokana(dizAoMkA darzaka ) gRha, vardhamAna nAmakA prekSAgRha, garmIkI bAdhAko naSTa karanevAlA dhArAgRha, [varSAkAlake lie upayogI ] gRhakUTa nAmakA varSAkAlagRha, puSkarAvatI ( puSkarAvarta ) nAmakA zayanAgAra, kuberakAnta nAmakA bhAMDAgAra, suvarNadhAra ( vasudhAraka ) nAmakA koSThAgAra ( koThAra ), suraramya vastragRha, megha nAmakA snAnagRha, avataMsa nAmakA hAra, bijalI jaisI kAntivAle taDitprabha nAmake do kuNDala, viSamocaka khar3AU~, anuttara siMhAsana, atula (anupama ) nAmake battIsa cAmara, 1.pha nidhayaH cakrakhar3agadaNDaratnAni carmachatraratne /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43] 6. dAnaphalam 2 279 patAkA dvAtriMzatsahastranATa yazAlA tadantike'STAdazasahasramleccharAjAnaH ekalakSakoTihalAni ajitaMjayo ratho'bhUdityAdinAnAvibhUtyAlaMkRto bharataH sukhenAsthAt / ekadA[sa satpAtrAya suvarNAdi dAtumanA bbhuuv| maharSayaHsvarNAdikaM na gRhNanti,gRhastheSu pAtraparIkSArtha rAjAGgaNaM dhAnyAdiprarohaiH puSpAdibhizca saMchannaM kRtvA trivarNajAn narAnAhAyayati sm| tatrAtinAstatprarohAdInAmapari nAgatAH.bahireva sthitaaH|ckrii papraccha-pate'ntaH kimiti' na pravizanti / tataH kenacittannikaTaM gatvoktaM 'kimiti rAjagehaM na pravizatha' iti / Ucuste mArgazuddhirnAstIti / zrutvA tena cakrI punarvijJapto devaivaM vadanti / tato mArgazuddhi vidhAyAntaHpravezya teSAM vratadADhartha vilokya jahare / tadanu 'yUyaM ratnatrayArAdhakAH' iti bhaNitvA ratnatrayArAdhakatvadyotakaM yajJopavItaM tatkaNThe cikSepa / 'brahmA Adidevo yeSAM te brAhmaNAH' iti vyutpattyA brAhmaNAn kRtvA teSAM grAmAdikamadatta / / ekadA cakrI jinaM papraccha-brAhmaNA agre kIdRzAH syuH| svAmI vabhANa-zItalabhaTTArakajinAntarejainadveSyAH syuH| zrutvA cakro svapratiSThA punarnAzayitumanucitamiti viSaNNogRhasiMhavAhinI nAmakI zayyA, raviprabha ( sUryaprabha ) chatra, AkAzameM phaharAnevAlI bayAlIsa patAkAyeM battIsa hajAra nATyazAlAye, usake samIpameM aThAraha hajAra mleccha rAjA, eka lAkha karor3a hala aura ajitaMjaya nAmakA ratha thA / isa taraha aneka prakArakI vibhUtise suzobhita vaha bharatacakravartI sukhase kAlayApana kara rahA thaa| eka samaya mahArAja bharatake manameM kisI uttama pAtrake lie svarNAdike denekI icchA huii| usa samaya unhoMne vicAra kiyA ki maharSi to suvarNAdiko grahaNa karate nahIM hai, ata eva kinhIM gRhasthoM ko hI use denA caahie| isa vicArase unhoMne una gRhasthoM meM se yogya gRhasthoMkI parIkSA karaneke lie rAjAMgaNako dhAnya Adike aMkuroM aura phUloM Adise AcchAdita karAkara tInoM varNAMke manuSyoM ko bulaayaa| taba unameM se jo atizaya jinabhakta the-ahiMsAvatakA pAlana karate the-ve una aMkuroM Adike Uparase nahIM Aye, kintu bAhira hI sthita rahe / taba cakravartIne pUchA ki ye loga bhItara praveza kyoM nahIM kara rahe haiM ? isapara kisI rAjapuruSane unake pAsa jAkara pachA ki Apa loga rAjabhavanake bhItara kyoM nahIM praviSTa ho rahe haiM ? isake uttarameM ve bole ki mArga zuddha na honese hama loga bhItara nahIM A sakate haiN| yaha sunakara ukta rAjakarmacArIne cakravartIse nivedana kiyA ki ve loga mArga zuddha na honese bhavanake bhItara nahIM A rahe haiN| taba bharatane mArgako zuddha karAkara unheM bhavanake bhItara praviSTa karAyA / isa prakAra unake vratakI dRr3hatAko dekhakara bharatako bahuta harSa huaa| tatpazcAt usane 'Apa loga ratnatrayake ArAdhaka haiM' yaha kahate hue unake kaNThameM ratnatrayakI ArAdhakatAkA sUcaka yajJopavIta DAla diyaa| phira usane 'brahmA arthAt AdinAtha jinendra jinake deva haiM ve brAhmaNa haiM' isa niruktike anusAra unheM brAhmaNa banAkara unake lie gA~va Adiko diyA / eka bAra bharata cakravartIne jina bhagavAnse pUchA ki mere dvArA sthApita ye brAhmaNa bhaviSyameM kaise hoMge ? jina bhagavAn bole- zItalanAtha tIrthakarake pazcAt ye jaina dharmake dveSI bana jaaveNge| 1. zaba kin| 2. za gatvoktamiti / 3. ba pravizateti / 4. ba ttkNdhe| 5. ba Adidevo devatA yeSAM / 6. ba-pratipATho'yam / za jinAntare dveSyaH / 7. za cakrI prtissttaaN|
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 puNyAsravakathAkozam [6-2, 43 : 'bhuut| kailAse'tItAnAgatavartamAnacaturviMzatitIrthakRjinAlayAn maNisuvarNamayAn kArayitvA tatra nAmavarNotsedhayakSayakolAJchanAnvitAH pratimA sthApitavAn / ayodhyAmAgatya dvAre dvAre caturviMzatitIrthakarapratimAH pratiSThApitavAn / tA vandanamAlA jAtAH / vAhyAlIdeze mandarasyopari paJcaparameSTipratimAH pratiSThApyAzcamanucaTitvA pradakSiNIkaraNe 'jaya arihaMta' iti puSpANi nikSipati / sa kAlena janena khantaH ( ? ) kRtaH / evaM dharmaikamUrtirbhUtvA sukhena rAjyaM kurvan tsthau| ito vRSabhezvaraH vRSabhasena 1 kumbha 2 dRDharatha 3 zatadhanuH 4 devazarma 5 dhanadeva 6 nandana 7 somadatta 8 suradatta / vAyuzame 10 yazobAhu ta 8 saradatta / vAyazarma 10 yazobAha 11 devamArga 12 kotala 13 agnideva agnigata 15 citrAgni 16 haladhara 17 mahIdhara 18 mahendra 16 vAsudeva 20 vasaMdhara 21 acala 22 merudhara 23 merubhUti 24 sarvayazaH 25 sarvayaza 26 sarvagupta 27 sarvapriya 28 'sarvadeva 26 sarvavijaya 30 vijayagupta 31 jayamitra 32 vijayI 33 aparAjita 34 vasumitra 35 vizvasena 36 suSeNa 37 satyadeva 38 devasatya 3: satyagupta 40 satyamitra 41 zamaMda 42 vinIta 43 saMbara 44 munigupta 45 munidatta 46 muniyajJa 47 munideva 48 guptayajJa 46 mitrayakSa 50 svayaMbhU 51 bhagadeva 52 bhagadatta 53 bhagaphalgu 54 mitraphalgu 55 prajApati 56 isa bAtako sunakara bharata cakravartIko bahuta kheda huaa| usane apane dvArA hI pratiSThita kiye hue unako naSTa karanA ucita nahIM smjhaa| usa samaya usane kailAsa parvatake Upara atIta, anAgata aura vartamAna ina tInoM kAloMke caubIsa tIrthaMkaroMke maNi va suvarNamaya jinabhavanoMko banavAkara unameM ina tIrthaMkaroMke nAma, varNa, zarIrakI u~cAI, yakSa-yakSI aura cihnoMse sahita pratimAoMko sthApita kraayaa| phira usane ayodhyAmeM Akara pratyeka dvArapara caubIsa tIrthaMkaroM kI pratimAoMko pratiSThita kraayaa| ve saba pratimAyeM vandanamAlA bana gaI thiiN| isake sAtha hI usane bAhya vIthIpradezameM mandarake Upara pA~coM parameSThiyoM kI pratimAoMko pratiSThita kraayaa| pazcAt ghor3eke Upara car3hakara pradakSiNA karate samaya usane 'jaya arahanta' kahate hue puSpoM kI varSA kii| tadanusAra ukta vandanamAlAkI paddhati logoMmeM aba taka pracalita hai [ bharatane vandanAke liye jo vaha mAlA nirmita karAyI thI vaha vandanamAlA kahalAyI, jo Aja bhI pRthivIpara vandanamAlAke nAmase rUDha hai ] / isa prakAra vaha bharata cakravartI dharmakI anupama mUrti hokara sukhase rAjya karatA huA sthita thaa| bhagavAn vRSabhezvarane 1 vRSabhasena 2 kumbha 3 dRDharatha 4 zatadhanu 5 devazarmA 6 dhanadeva 7 nandana 8 somadatta 6 suradatta 10 vAyuzarmA 11 yazobAhu 12 devamArga 13 devAgni 14 agnideva 15 agnigupta 16 citrAgni 17 haladhara 18 mahIdhara 16 mahendra 20 vAsudeva 21 vasuMdhara 22 acala 23 merudhara 24 merubhUti 25 sarvayaza 26 sarvayajJa 27 sarvagupta 28 sarvapriya 29 sarvadeva 30 sarvavijaya 31 vijayagupta 32 jayamitra 33 vijayI 34 aparAjita 35 vasumitra 36 vizvasena 37 suSeNa 38 satyadeva 36 devasatya 40 satyagupta 41 satyamitra 42 zarmada 43 vinIta 44 saMvara 45 munigupta 46 munidatta 47 muniyajJa 48 munideva 49 guptayajJa 50 mitrayajJa 51 svayaMbhU 1. za 'yakSa' nAsti / 2. za ato'gre'grima 'pratimAH' padaparyantaH pAThaH svalito jAtaH / 3. pha taavdvndnmaa| 4. ba pyAzvAn cttitvaa| 5. ba arahaMta / 6. za janenaravaMtaH ba janena revaMtaH / 7. ba devazarma: dhanadevaH za devasarma dhanadevaH /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-2, 43] 6. dAnaphalam 2 281 sarvasaha' 57 varuNa 58 dhanapAla 52 meghavAhana 60 tejorAzi 61 mahAvIra 62 mahAratha 63 vizAla 64 mahojjvala 65 suvizAla 66 vajra 67 vajrazAla 68 candracUr3a 66 meghezvara 70 mahArathai 71 kaccha 72 mahAkaccha 73 nami 74 vinami 75 bala 76 atibala 77 vajrabala 78 nandi 76 mahAbhoga 80 nandimitra81 mahAnubhAva 82 kAmadeva 83 anupamAkhyai 84 zcaturazItigaNadharaiH, sArdhasaptazatAdhikacatuHsahasrapUrvadharaiH, sArdhazatAdhikacatuHsahasraH ziSyakaiH, navasahasrAvadhijJAnibhiH, viMzatisahasrakevalibhiH, viMzatisahasra-SaTzatAdhikai kriyikarddhiprAptaH, sArdhasaptazatAdhikadvAdazasahasravipulamatibhiH, tAvadbhireva vAdibhiH, sAtrilakSAryikAbhiH, trilakSazrAvakaiH, paJcalakSazrAvikAbhiH, asaMkhyAtadeva-devIbhiH, bahukoTitiryagbhizca sahasravarSazunyaikalakSapUrvANAM vihRtya kailAze yoganirodhaM katumArabdhavAn / itazcakrI svapne meruM siddhazilAparyantaM pravRddha dadarzAnye'pi tatkumArA arkakIrtyAdayaH sUryAdikamupari gacchantaM lulokire / prAtaH pRSTena purohitenoktam-ete svapnA Adijinamukti sUcayanti / tat zrutvA bharatAyaH kailAzaM gatvA vRSabhaM samabhyayA'namya tanmaunaM vilokya viSaNNA bbhuuvuH| caturdaza dinAni tatra pUjAdikaM kurvantaH sthitAH / svAmI caturdazadinoganirodhaM kRtvA mAghakRSNacaturdazyAM nivRttH| bharataH zokaM kurvan vRSabhasenAdibhiH saMbodhitaH bhaga 52 bhagadeva 53 bhagadatta 54 phalgu 55 mitraphalgu 56 prajApati 57 sarvasaha 58 varuNa 56 dhanapAla 60 meghavAhana 61 tejorAzi 62 mahAvIra 63 mahAratha 64 vizAla 65 mahojjvala 66 suvizAla 67 vajra 68 vajrazAla 66 candracUDa 70 meghezvara 71 mahAratha 72 kaccha 73 mahAkaccha 74 nami 75 vinami 76 bala 77 atibala 78 vajrabala 76 nandI 80 mahAbhoga 81 nandimitra 82 mahAnubhAva 83 kAmadeva aura 84 anupama nAmake caurAsI gaNadharoM, cAra hajAra sAr3he sAta sau ( 4750) pUrvadharoM, cAra hajAra Der3ha sau ( 4150) zikSakoM, nau hajAra ( 9000 ) avadhijJAniyoM, bIsa hajAra (20000 ) kevaliyoM, bIsa hajAra chaha sau (20600) vikriyARddhidhArakoM, bAraha hajAra sAr3he sAta sau (12750) vipulamatimanaHparyayajJAniyoM, utane (12750 ) hI vAdiyoM, sAr3he tIna lAkha (350000) AryikAoM, tIna lAkha (300000) zrAvakoM, pA~ca lAkha (500000) zrAvikAoM, asaMkhyAta deva-deviyoM aura bahuta karor3a tiryaJcoMke sAtha eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva taka vihAra karake kailAza parvatake Upara yoganirodha karanA prArambha kiyaa| idhara cakravartI bharatane svapnameM meruko siddhazilA paryanta bar3hate hue dekhA tathA anya arkakIrti Adi usake putroMne bhI sUryAdiko Upara jAte hue dekhA / prAtaH kAlake honepara usane parohitase ina svapnoMkA phala pUchA / purohitane kahA ki ye svapna AdinAtha bhagavAnkI muktiko sacita karate haiN| yaha sunakara bharatAdika kailAza parvatake Upara gaye / vahA~ una sabane vRSabha jinendrakI pUjA va namaskAra karake jaba unheM maunapUrvaka sthita dekhA taba ve khedakhinna hue| ve caudaha dina taka bhagavAn jinendrakI pUjA Adi karate hue vahIMpara sthita rahe / AdinAtha jinendrane caudaha dinameM yoganirodha karake mAgha kRSNa caturdazIke dina mukti prApta kii| usa samaya bharatako bahuta 1. za srvs| 2. pa za mahAjvala ba mhojvaal| 3. za mhaarv| 4. za nimi 74 vinimi / 5. ja pa zaiSyakai: ba zaikSakaH / Jain Education Internaal
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAvakathAkozam [ 6-2, 43 : paramanirvANakalyANapUjAM kRtvA svapuramAgataH / indrAdayo'pi svarlokaM gatAH / vRSabhasenAdayo yathAkrameNa mokSaM gatAH / brAhmI sundarI acyutaM gate / zranye sva-svapuNyAnurUpAM gatiM yayuH / bharataH paJcalakSanavanavatisahasranava zatanavanavatipUrvANi vyazItilakSanavanavatisahasranavarAtanavanavati pUrvAGgANi tryazIti lakSaikonacatvAriMzatsahasravarSANi rAjyaM kurvan tasthau / svazirasi palitamAlokya svasutAyArkakIrtaye rAjyaM vitIrya kailAze zraSTAhnikI pUjAM vidhAya parijanaM vyAghoTa yAsmadgurureva gururiti manasi dhRtvA svayameva bahubhirdIkSitaH, tadaiva kevalI jajJe, bhavya puNyapreraNayai kailakSa pUrvANi vihRtya kailAze nirvRtaH / tasya saptasaptatilakSa pUrvANi kumArakAlaH, maNDalikakAlaH sahasravarSANi, vijayakAlaH SaSTisahasravarSANi, rAjyakAlaH paJcalakSanavanavatisahasra navarAta navanavatipUrvANi tryazItilakSanavanavatisahasranavazata navanavatipUrvAGgANi tryazItilakSai konacatvAriMzatsahasravarSANi saMyamakAlo lakSapUrvANIti / bharatasyAyupazcaturazItilakSapUrvANi / devAdayastannirvANapUjAM vidhAya svasthAnaM gatAH / iti vyAghrAdayo'pi dAnAnumodenaivaMvidhA jAtAH, kiM ye svayaM satpAtradAnaM kurvanti te na syurityAdipurANasaMkSepakathA / vistarato mahApurANe jJAtavyamiti // 2 // 282 zoka huA / taba usane vRSabhasenAdikoMse sambodhita hokara utkRSTa nirvANakalyANakakI pUjA kI / phira vaha apane nagara meM vApisa AyA / indrAdika bhI svargalokako cale gaye / tatpazcAt vRSabhasena gaNadhara Adi bhI yathAkramase mokSako prApta hue| brAhmI aura sundarI donoM acyuta kalpako prApta huI / anya saba apane-apane puNyake anusAra gatiko prApta hue / bharata cakravartI pA~ca lAkha ninyAnabe hajAra nau sau ninyAnabe pUrva, terAsI lAkha ninyAnabe hajAra nau sau ninyAnabai pUrvAGga aura terAsI lAkha unatAlIsa hajAra varSa taka rAjya karatA huA sthita rahA / talazcAt usane eka samaya apane zirake Upara zveta bAlako dekhakara apane putra arkakIrtiko rAjya de diyA aura kailAza parvatapara jAkara aSTakI pUjA kI / phira usane kuTumbI janako vApisa karake 'hamArA guru ( pitA ) hI guru hai ' aisA manameM sthira kiyA aura svayaM hI bahutoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara lI / vaha usI samaya kevalI ho gayA / ve bharata kevalI bhavya jIvoMke puNyakI preraNA se eka lAkha pUrva taka bihAra karake kailAza parvatase muktiko prApta hue / bharata cakravartIkA kumArakAla satattara lAkha pUrva, maNDalIkakAla eka hajAra varSa, digvijayakAla sATha hajAra varSa rAjyakAla pA~ca lAkha ninyAnayai hajAra nau sau ninyAnacai pUrva, terAsI lAkha ninyAnau hajAra nau sau ninyAnatrai pUrvAGga aura terAsI lAkha unatAlIsa hajAra varSa; tathA saMyamakAla eka lAkha pUrva pramANa thA / bharatakI Ayu caurAsI lAkha pUrva (kumArakAla 7700000 00 pUrva + maNDalIkakAla 1000 varSa + digvijayakAla 60000 varSa + rAjyakAla 566666 pUrva8366669 pUrvAGgava 8331000 varSa + saMyamakAla 100000 pUrva = 8400000 pUrva ) pramANa thI / bharatake mukta ho jAnepara devAdikoMne unake nirvANakI pUjA kI / phira ve apane sthAnako cale gaye / isa prakAra vyAghra Adi bhI jaba dAnakI anumodanA se isa prakArakI vibhUtiko prApta hue haiM taba jo svayaM satpAtradAna karate haiM ve kyA aisI vibhUtiko nahIM prApta hoveMge ? avazya hoyeNge| isa prakAra yaha AdipurANakI saMkSipta kathA hai / vistArase use mahApurANase jAnanA cAhie // 2 // 1. ja lakSaikAnnava catvAriM pa za lakSaMkonnacatvAriM / 2. za preraNAyaika / 3 ja parataH zvAyuSaH zcatuLa va bhAratasya Ayuzcatu N /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 : 6-4, 45 ] 6. dAnaphalam 3-4 [44-45] ki bhASe dAnajAtaM sukhaguNadaphalaM loke ca dadaturyanmodAtsArasaukhyaM divi bhuvi vimalaM pArApatayugam / sevitvA muktilAbhaM sukhaguNanilayaM jAtyAdirahitaM tasmAdAnaM hi deyaM vimalaguNagaNabhavyaiH sumunaye // 3 // jAtaH zreSThI kubero nava-sunidhipatiH kAntottarapadaH pUrva zrIzaktisenaH sakRdapi suguNaH khyAtaH sudaditA / kiM bhASe dAnasaukhyaM dadataguNavato jIvasya vimalaM / tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 4 // anayovRttayoH kathe sulocanAcaritre jAteti tadatisaMkSepeNa nigadyate-atraivAryakhaNDe kurujAGgaladeze hastinApure rAjA jayo devI sulocnaa| tau dampatI ekadAsthAne Asitau / tatra rAjA khe gacchadvidyAdharayugaM vilokya hA prabhAvatIti vijalpan mUrchito'bhUttaddevI sulocanApi pArApatayugaM dRSTvA hA rativareti bhaNitvA mUcchitA jaataa| zItakriyayA parijanenonmUrchitAvanyonyamukhamavalokayantau tasthatuH / tadA janakautukamabhUt / tadA sulocanA babhANa lokameM jisa dAnase utpanna hue puNyake phalase dAtAkosukha aura aneka uttama guNoMkI prApti hotI hai usa dAnake phalake viSayameM bhalA kyA kahA jAya ? arthAt usakA phala vacanake agocara hai / usa dAnakI anumodanAse kabUtara aura kabUtarI svargameM va pRthvIpara bhI uttama sukhako bhogakara antameM usa mokSako prApta hue haiM, jo uttama sukha evaM aneka guNoMkA sthAnabhUta tathA janma-maraNAdike dukhase rahita hai| isalie nirmala guNoMke samUhase sahita bhavya jIvoMkA kartavya hai ki ve uttama munike lie dAna deveM // 3 // pUrvameM jisa zaktisenane eka bAra hI munike lie AhAradAna diyA thA vaha uttama guNoMse suzobhita evaM navanidhiyoMkA svAmI prasiddha kuberakAnta seTha huA hai / dAtAke sAta guNoMse saMyukta jIvako dAnake prabhAvase jo nirmala sukha prApta hotA hai usake viSayameM kyA kahA jAya ? arthAt vaha anupama sukhako denevAlA hai| isIlie nirmala guNoMke samUhase sahita bhavya jIvoM ko muni Adi uttama pAtrake lie dAna avazya denA cAhie // 4 // __ina donoM padyoM kI kathAe~ sulocanAcaritrameM AyI haiN| unheM yahA~ atizaya saMkSepase kahA jAtA hai-- isI Arya khaNDameM kurujAMgala dezake bhItara hastinApurameM jayakumAra rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma sulocanA thA / eka dina ve donoM pati-patnI sabhAbhavana meM baiThe hue the / vahA~ jayakumAra AkAzameM jAte hue vidyAdharayugalako dekhakara 'hA prabhAvatI' kahatA huA mUrchita ho gyaa| udhara rAnI sulocanA bhI eka kabUtara yugalako dekhakara 'hA rativara' yaha kahatI huI mUrchita ho gii| sevaka janake dvArA zItalopacAra karanepara jaba unakI vaha mUrchA dUra huI taba ve donoM eka dUsarekA mukha dekhate hue sthita rahe / isa ghaTanAko dekhakara darzaka janako bahuta Azcarya huA / pazcAt sulocanA bolI ki he nAtha ! maiM rativarakA smaraNa karake mUrchita ho gaI 1. pa ba dadittu / 2. ja pa ba jAta iti /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 puNyAsravakathAkozam [6-4, 45 : he nAthAhaM rativaraM smRtvA mUrchitAbhUvam , sa rativaraH kva' iti jAto'sti / sa jajalpAhameva / tato babhANa rAjA-devi, prabhAvatI budhyase / devyahamevetyata / tayA jayo'vocat-priye, zrAvayorbhavAneteSAM kathaya / tadAkathayat saa| kathamityukte atraiva pUrvavidehapuSkalAvatIviSaye mRNAlapure rAjA suketuH tatra vaizyaH zrIdatto bhAryA vimalA, putrI ratikAntA', vimalAyAH bhrAtA rativarmA, vanitA kanakadhIH, putro bhavadevaH dIrghagrIva iti janenoegrIva ityucyate / sa svamAmaM ratikAntAM yAcitavAn / mAtulo'bhaNat-tvaM vyavasAyahIna iti na ddaami| uSTragrIvo'vocat- yAvadahaM dvIpAntarAd dravyaM samupAyA'gacchAmi tAvat ratikAntA kasyApi na dAtavyA / dvAdaza varSANi kAlAvadhiM dattvA dvIpAntaraM gtH| kAlAvadhyatikrame'zokadevajinadattayoH putrAya sukAntAya dttaa| sa AgataH san tadvattAntamavagamya tanmAraNArtha bhRtyAn saMgRhItavAn / rAtrau tadgRhe veSTite sukAntaH savanitaH plaayitH| zobhAnagarezaprajApAlo vanitA devazrIH, bhRtyaH zakti senaH sahasrabhaTaH / sa rAkSA utkRSTaH thii| vaha rativara kahA~para utpanna huA hai ? yaha sunakara jayakumAra bolA ki vaha rativara maiM hI huuN| tatpazcAt rAjA jayakumArane bhI pUchA ki he devi ! kyA tuma prabhAvatIko jAnatI ho ! isake uttarameM rAnI sulocanAne kahA ki vaha prabhAvatI maiM hI huuN| taba jayakumArane usase kahA ki he priye ! hama donoMke pUrva bhavoMkA vRttAnta ina sabako sunA do| tatpazcAt usane una pUrva bhavoMko isa prakArase kahanA prArambha kiyA- isI jambUdvIpameM pUrva videhake antargata puSkalAvatI dezameM sthita mRNAlapurameM suketu rAjA rAjya karatA thaa| vahA~ zrIdatta nAmakA eka vaizya thaa| usakI patnIkA nAma vimalA thA / ina donoMke eka ratikAntA nAmakI putrI thI / vimalAke eka rativarmA nAmakA bhAI thaa| usakI patnIkA nAma kanaka zrI thaa| ina donoM ke eka bhavadeva nAmakA putra thA / usakI gardana lambI thI, isalie loga usako uSTragrIva ( U~Ta jaisI lambI gardanavAlA ) kahA karate the / usane apane mAmA (zrIdatta) se apane lie ratikAntAko mA~gA / isapara mAmAne kahA ki tuma udyogahIna ho--kucha bhI vyApArAdi kAma nahIM karate ho ---isa kAraNa maiM tumhAre lie putrI nahIM dUMgA / taba uSTragrIvane kahA ki maiM dhanake upArjanake lie dvIpAntarako jAtA huuN| jaba taka maiM vahA~se vApisa nahIM AU~ taba taka tuma ratikAntAko anya kisIke lie nahIM denA / isa prakAra kahakara aura bAraha varSakI kAlamaryAdA karake vaha dvIpAntarako calA gyaa| parantu jaba nirdhArita kAlakI maryAdA samApta ho gaI aura uSTragrIva vApisa nahIM AyA taba zrIdattane usa ratikAntAkA vivAha azokadeva aura jinadattAke putra sukAntake sAtha kara diyaa| idhara jaba uSTragrIva vApisa AyA aura usane isa vRttAntako sunA taba usane sukAntakI hatyA karaneke lie sevakoMko ikaTThA kiyA / una sabane jAkara rAtameM sukAntake gharako ghera liyA / taba sukAnta kisI prakArase ratikAntAke sAtha usa gharase nikalakara bhAga gayA / idhara zobhAnagarameM prajApAla rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma devazrI thA / prajApAlake eka zaktisena nAmakA sevaka thA jo hajAra yoddhAoMke barAbara balazAlI thaa| rAjAne use U~cA pada 1. ja za 'ka' / 2. ba jAtosi / 3. ba prabhAvati / 4. za rbhikaantaa| 5. za zobhAganagareza /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-4, 45 ] 6. dAnaphalam 3-4 285 kRtaH prajAbAdhAnivAraNArtha dhanagATavyAM ramyAtaTasarastaTe sthAnAntare vyavasthApitaH / sukAntastaM zaraNaM praviSTaH / uSTragrIvaH tatpRSThataH prApya tacchibirAd bahiH sthitvoktavAnmadIyo'riratra praviSTo he zibirasthAH samarpayadhvam , no cet yUyaM jAnItha / tadA sahasrabhaTaH sacApo nirgatyoktavAn- ahaM sahasrabhaTo mAM zaraNaM praviSTaM yAcase, kiM tvatsAmarthyam / so'vocadaha koTIbhaTaH / sahasrabhaTo vabhANa- sahasrabhaTaH koTibhaTena saha yuddhvA mRtaH iti khyAti karomi, saMnaddho bhava / uSTagrovastato'pasasAra / sukAntaratikAnte tannikaTe tatraiva sthite| ekadA amitagatinAmno jaGghAcAraNAn sthApitavAn zaktisenaH pnycaashcryaannyvaap| tatsaro'nyasmin taTe vimucya sthito merudattazreSThI taM dAnapatiM drssttumaagtH| tena bhoktu prArthitaH sa babhANa-bhoye 'haM yadi mebhaNitaM karoSi / tatote tataste]nAbhANi'haM kariSyebhaNat[bhaNatu] / zreSThI babhANa- tvayaivaM bhaNitavyametadAnaprabhAveNa bhAvibhave tava putro bhvissyaamiiti| zaktisena uvAca-kimidaM tavocitam / sa babhANocitam / tadA tenedaM nidAnamakAri / tadvanitATavIzrIstayApyetaddAnAnumodajanita puNyenaitadvanitA bhaviSyAmIti nidAnapradAna kara utkRSTa karate hue prajAkI bAdhAko dUra karane ke liye dhannagA nAmakI aTavI ( vana ) meM ramyAtaTa sarovarake kinAre sthAnAntarita kiyA thaa| vaha sukAnta vahA~ se bhAgakara isakI zaraNameM AyA thA / udhara aSTragrIva bhI usakA pIchA karake vahA~ AyA aura zaktisenake zibira (chAvanI) ke bAhara sthita ho gyaa| vaha bolA ki he zibirameM sthita sainiko ! Apake zibirameM merA zatru praviSTa huA hai / use mujhe samarpita kara dIjie / yadi Apa use mere lie samarpita nahIM karate haiM to phira Apa jAneM / yaha sunakara sahasrabhaTa dhanuSake sAtha bAhara nikalA aura bolA ki maiM sahasrabhaTa hU~, tumameM kitanA bala hai jo tuma merI zaraNameM Aye hue apane zatruko mA~ga rahe ho / isake uttarameM jaba uSTragrIvane yaha kahA ki maiM koTibhaTa hU~ taba vaha sahasrabhaTa bolA ki to phira taiyAra ho jA, maiM 'sahasrabhaTa koTibhaTake sAtha yuddha karake mara gayA [koTibhaTa sahasrabhaTake sAtha yuddha karake mara gayA]' isa prasiddhiko karatA huuN| tatpazcAt uSTragrIva vahA~se bhAga gyaa| sukAnta aura ratikAntA donoM vahIMpara sahasrabhaTake samIpameM sthita rhe| eka samaya zaktisenane amitagati nAmake jaMghAcAraNa munikA par3igAhana kiyA- unheM AhAra diyA / isase usake yahA~ paMcAzcarya hue| usI sarovarake dUsare kinArepara par3Ava DAlakara eka merudatta nAmakA seTha sthita thaa| vaha usa prazasta dAtAko dekhane ke liye vahA~ aayaa| taba zaktisenane usase apane yahA~ bhojana karanekI prArthanA kii| isapara merudattane kahA yadi tuma merA kahanA karate ho to maiM tumhAre yahA~ bhojana kara luuNgaa| uttarameM zaktisenane kahA ki maiM ApakA kahanA karU~gA, kahiye / yaha sunakara seTha bolA ki tuma yoM kaho ki maiM isa dAnake prabhAvase AgAmI bhavameM tumhArA putra houuNgaa| isapara zaktisena bolA ki kyA tumhAre lie yaha ucita hai ? merudattane uttarameM kahA ki hA~, yaha ucita hai| tadanusAra taba zaktisenane vaisA nidAna kara liyaa| usakI strI jo aTavIzrI thI usane bhI 'isa dAnakI anumodanAse utpanna hue puNyake 1. ba rAjo duSTaH kRta prajAza rAja utkRSTaH kRtaH prjaa| 2. ba dhannATavyAM ramyAM taTe sarastaTe / 3. za praviSTaH / 4. [koTibhaTa sahasrabhaTena saha yuddhvA mRtaH / 5. 5 khyAtaM / 6. za svakAMta / 7. banAmne / 8. za prAthitaH bhokSe / 9. za karoti / 10 za puNyenaiva tadvanitA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 puNyAsravakathAkozam [6-4, 45 : makAri / zreSThivanitAdhAriNyA[Nya]pyetadAnAnumatajanitapuNyaprabhAvena merudattasyaiva bhAryA bhaveyamiti nidAnamakArSIt / iti nidAne sati zreSTho bubhuje / kAlAntare mRtvA tatraiva viSaye puNDarIkiNIpure prajApAlo narezaH, kanakamAlA devI, tannandano lokapAlaH / tatprajApAlarAjasya kuberamitranAma-rAjazreSThI babhUva / dhAriNI tacchaSTinI dhanavatI jaataa| sa zaktisenastayoH sutaH kuberkaantnaamaajni| sATavIzrIH kuberamitrabhaginyAH kuberamitrAyAH samudradattavanitAyAH priyadattAbhidhA sutA babhUva / sahasrabhaTamaraNamAkarNya sa uSTragrIvaH sukAntaratikAntayorgRhaM jvAlayAmAsa / tatporaiH so'pi tatraiva vinikssiptH| dampatI rativararativegAkhyaM kuberamitrazreSTigRhe kapotamithunamabhUt / uSTragrIvaH puNDarIkiNIsamIpajambUgrAme mArjAro ujani / tatpArApatayugaM kuberakAntakumArasyAtipriyaM jAtam / tenaiva sArdhaM ppaatth| ekadA zreSThibhavanapazcimadezavayudyAnaM sudarzanAkhyazcAraNaH samAgataH / taM kapotayugena saha gatvA zreSThiputro vavande / dharmazruteranantaramekapatnIvratamAdadau / tanna ko'pi vetti / tadvivAhanimittaM zreSThI guNavatI-yazova [ma] tyAkhya rAjJaH kumAryo, priyadattAmanyeSAmapi ibhyAnAM paJcottarazatakanyAH; evamaSTottarazatakumAryo yAcitaH praaptaashc| vivAhodyame kriyamANe kapotAbhyAM prabhAvase maiM isakI patnI hoU~gI' aisA nidAna kara liyaa| seThakI patnI dhAriNIne bhA 'isa dAnakI anumodanAse utpanna puNya ke prabhAvase maiM merudattakI hI patnI hoU~gI' aisA nidAna kara liyA / taba vaisA nidAna kara lenepara merudatta seThane zaktisenake yahA~ bhojana kara liyaa| phira vaha (merudatta) kucha samayake pazcAt marakara usI dezake bhItara puNDarIkiNI purameM prajApAla rAjAke yahA~ kuberamitra nAmakA rAjaseTha huaa| uparyukta prajApAla rAjAkI patnIkA nAma kanakamAlA aura putrakA nAma lokapAla thA / dhAriNI marakara kuberamitra rAjaseThakI dhanavatI nAmakI patnI huI / vaha zaktisena marakara una donoMke kuberakAnta nAmakA putra utpanna huaa| aura vaha zaktisenakI patnI aTavIzrI kuberamitrakI bahina aura samudradattakI patnI kuberamitrAke priyadattA nAmakI putrI utpanna huii| udhara uSTragrIvako jaise hI sahasrabhaTake maranekA samAcAra milA vaise hI usane sukAnta aura ratikAntake gharako agnise prajvalita karake bhasmasAt kara diyaa| yaha dekhakara usa nagarake nivAsiyoMne use bhI usI agnimeM pheMka diyaa| taba sukAnta aura ratikAntA donoM isa prakArase marakara kuberamitra seThake gharapara rativara aura rativegA nAmakA kabUtarayugala ( kabUtara-kabUtarI) huaa| aura vaha uSTragrIva marakara puNDarIkiNI purake samIpameM sthita jambUgA~vameM bilAva huaa| vaha kabUtarayugala kuberakAnta kumArake liye atizaya pyArA huA, vaha usIke sAtha par3hane lagAkuberakAntake pAsa sIkhane lgaa| eka samaya seThake bhavanameM pichale bhAgameM sthita udyAnameM eka sudarzana nAmake cAraNa muni aaye| kuberakAntane usa kabUtarayugalake sAtha jAkara una munirAjakI vandanA kii| tatpazcAt usane unase dharmazravaNa karake ekapatnIvratako grahaNa kiyaa| parantu isa bAtako koI jAnatA nahIM thaa| isIliye kuberamitrane usake vivAha ke liye guNavatI aura yazomatI ( yazazvatI ) nAmakI do rAjakumAriyoM, apanI bhAnajI ( samudradattakI putrI ) priyadattA aura anya dhanikoMkI eka sau pA~ca; isa prakAra eka sau ATha kanyAoMkI yAcanA kI jo use prApta bhI ho gii| tatpazcAt vaha 1. pa samudradattebhyavani ba samudradattasyaH vani za samudradattasavani / 2. za dampati / 3. za kumAryA /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-4, 45 ] 6. dAnaphalam 3-4 287 likhitvA darzitaM kumArasyaikapatnIvratamiti / tadanu bhAtApitRbhyAM pRSTeno [nau] miti' bhaNitam / tataH zreSThI viSaNNo'bhUt / sarvAsu madhye kA priyA bhaviSyatIti parIkSAnimittaM tatpurabahiHsthazivaMkarodyAnamadhyavartijagatpAla cakrezvarakAritajinAlaye pUjAM kAritavAn , tahine'STottarazatakumArINAM guNavatI yazomatIprabhRtInAmupavAsaM kartuM ca nirUpitavAn / tadA rAjAdInAM kautukotpAdakamabhiSekAdikaM cakAra' jAgaraNaM ca / prAtaraSTottarazatasvarNapAtreSu pAyasaM pariviSTam / tasyopari suvarNavartuleSu bhRtvA ghRtaM nidhAyaikasmin vartulake ratnaM nikSiptam / tatpramANabhAjaneSu vastrAbharaNavilepanAdikaM nidhAya tAni sarvANi bhAjanAni yakSAne nidhAya zreSThI kanyAnAmataikaikapAyasabhAjanaM vastrAdibhAjanaM gRhItvA gacchatha, su darzanasarastaTe bhuktvA zRGgAraM kRtvaagcchtheti| tAH sarvAH kuverakAntAyAsa kAstannAmnA bubhujire zRGgAraM cakruH, samAgatya sva-svapitRsamIpe upavivizuH / tadA zreSThI bANaikasmin vartulake ratnaM sthitam , tatkasyA hastamAgatam / priyadattayoktam- mAma, maddhastamAgataM gRhANa / tataH sa zreSThI bubudhe iyamasya priyA syAditi / deva, matputrasyaikapatnIvratamiti svasya svasya kumAryo yasmai-kasmaiciddIyantAmiti / rAjJoktamasya puNyamUtarekapatnIvratakAraNaM nAstIti nAnAprakAraini usake vivAhakI taiyArI bhI karane lgaa| yaha dekhakara usa kabUtarayugalane likhakara dikhalAyA ki kumAra kuberakAntake ekapatnIvrata hai| tatpazcAt jaba mAtA-pitAne isa sambandhameM usase pUchA taba usane isakA 'hA~'meM uttara diyA / isase seThako bahuta kheda huaa| phira usane ina eka sau ATha kanyAoMmeM kuberakAntako atizaya priya kauna hogI, isakI parIkSA karaneke liye usa nagarake bAharI bhAgameM zivaMkara udyAnake bhItara jo jagatpAla cakravartIke dvArA nirmApita caityAlaya sthita thA usameM jAkara pUjA karAyI / usane usa dina guNavatI aura yazomatI Adi una eka sau ATha kanyAoMke liye upavAsa karaneke liye bhI kahA / usa samaya usane rAjA Adiko AzcaryAnvita karanevAlA abhiSeka Adi karAyA aura jAgaraNa bhI kraayaa| prAtaHkAla ho jAnepara phira usane eka sau ATha suvarNapAtroMmeM khIrako parosA aura usake Upara suvarNakI kaToriyoMmeM bharakara ghIko rakkhA / unameMse eka kaTorImeM usane eka ratnako rakha diyaa| tatpazcAt kuberamitrane utane (108) hI pAtroMmeM vastra, AbharaNa aura vilepana Adiko rakhakara una saba pAtroMko yakSake Age rakha diyA aura una saba kanyAoMse kahA ki tuma saba eka eka khIrake pAtra aura eka eka vastrAdike pAtrako lekara jAo tathA sudarzana tAlAbake kinArepara bhojana karake va vastrAbharaNoMse vibhUSita hokara vApisa aao| ve saba kuberakAntameM Asakta thIM, isaliye una sabane usake nAmase bhojana va zRMgAra kiyaa| tatpazcAt ve vahA~ se vApisa Akara apane apane pitAke samIpameM baiTha gii| usa samaya kuberamitra seTane unase pUchA ki eka ghIke pAtrameM eka ratna thA, vaha kisake hAthameM AyA hai ? yaha sunakara priyadattAne uttara diyA ki he mAmA ! vaha ratna mere hAthameM AyA hai / vaha yaha hai, ise le lIjiye / taba seThane jAna liyA ki yaha kuberakAntakI priyA hogii| tatpazcAt kuberamitra seThane rAjAko lakSya karake kahA ki he deva ! mere putrake ekapatnIvrata hai, ata eva Apa apanI apanI putriyoMko 1.za ppttetnomiti| 2.ba yshovtii| 3. ba pAyasabhAjanaM ca ghiitvaa| 4. ja tannAtmA ptnnaanaa|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 6-4, vArito'pi tadvataMna tyaktavAn / tadA kanyA abruvata' devAsmin bhave'yameva bhartA, nAnya ityasmAkaM pratijJeti amita matyanantamatyArthikAbhyAse priyadattAM vinAnyA dIkSitAH / rAjAdayastAsAM vandanAdikaM kRtvA puraM pravivizuH / kuverakAntapriyadattayorvivAho'bhUt / pUrvabhavamunidAnaphalena tadudyAnavRkSAH sarve'pi kalpavRkSA vabhUvuH, gRhe nava nidhAnAni ca / tannAdbhutam dharmaphalena vibhUtaya iti / evaM kuberakAntaH sukhena tasthau / prajApAlaH kiMcidvairAgya hetumavApya lokapAlaM svapade nidhAya zreSThinaH samarpya dazasahasrakSatriyAdibhiramitagaticAraNAntike dIkSito muktimavApa / itaH zreSThI lokapAlasya yatheSTaM pravartituM na prayacchatIti sarveSAM yUnAM mantriNAM tasyopari dveSo babhUva / tai rAjJaH puTapuTikAM yA dadAti' bakulamAlA vilAsinI sA viziSTabhUSaNAdikaM dattvA prArthitA- ISannidrAvasthAyAM rAjA yathA zRNoti tathA tvaM babhANa 'zreSThI vayovRddho guNAdhikastaM tvasihAsanAdha upavezitumanucitam' iti / tayA prastAvaM jJAtvA tathA bhaNite rAjJA svapnameva matvA prAtarAgataH zreSTha bhaNito yadAhamAhvayAmi tadAgaccheti / tataH kuberamitraH svagRha eva sthitaH / ito rAjA 288 jisa kisI bhI kumArako de dIjiye / isapara rAjAne kahA ki isa puNyamUrtike ekapatnIvrata kA koI kAraNa nahIM hai / isIliye usane aneka prakArase kuberakAntako ukta ekapatnIvrata se vimukha karanekA prayatna kiyA, parantu usane usa vratako nahIM chodd'aa| taba una kanyAoMne kahA ki he deva ! isa bhavameM hamArA pati yahI hai, aura dUsarA koI nahIM; yaha hama logoMkI pratijJA hai / aisA kahate hue unameMse eka priyadattAko chor3akara zeSa sabane amitamatI aura anantamatI AryikAoM ke samIpameM jAkara dIkSA grahaNa kara lI / taba rAjA Adi una sabakI bandanA Adi karake nagara meM praviSTa hue / isa prakAra kuberakAnta aura priyadattAkA vivAha ho gayA / pUrva bhavameM munirAja ke liye diye gaye usa dAnake prabhAvase usake udyAnake saba hI vRkSa kalpavRkSa ho gaye tathA gharameM nau nidhiyA~ bhI prAdurbhUta huI / so yaha kucha Azcarya kI bAta nahIM hai, kyoMki, dharma ke phalase aneka prakArakI vibhUtiyA~ huA hI karatIM haiN| isa prakArase vaha kuberakAnta sukhase sthita huA / prajApAla rAjAne kisI vairAgyake nimittako pAkara lokapAlako apane padake Upara pratiSThita kara diyA aura use seThako samarpita karate hue dasa hajAra kSatriyoM (rAjAoM) Adi ke sAtha amitagati cAraNa munirAjake pAsameM dIkSA le lii| vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huA / idhara kuberamitra seTha lokapAlako icchAnusAra nahIM pravartane detA thA, isalie saca yuvaka mantriyoMkA seTha ke Upara dveSabhAva ho gayA / taba una sabane jo bakulamAlA nAmakI vezyA rAjAke lie puTapuTikA (?) diyA karatI thI usako viziSTa bhUSaNa Adi dekara kahA ki rAtameM jaba rAjA kucha nidrita avasthA meM ho taba tuma jisa prakArase vaha suna sake usa prakArase yaha kahanA ki seTha tumase avasthA meM vRddha aura guNoMmeM adhika hai, isalie usako apane siMhAsanake nIce baiThAnA yogya nahIM hai / tadanusAra usane prastAvako jAnakara usI prakAra se kaha diyA / rAjAne ise svapna hI mAnA / prAtaH kAla honepara jaba seTha AyA taba rAjAne usase kahA ki jaba maiM Apako bulAU~ taba AyA kIjiye / taba usake kathanAnusAra seTha kuberamitra apane gharapara hI rahane lagA / idhara rAjA 1. ba azrutA / 2. za bhavaryama bharttA / 3. za kuberakAntaH evaM / 5. ja vayovRddho / 6. va siMhAsanA atha upa / I 45 : 4. ba paTupuTikAyAM dadAti /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-4, 45 ] 6. dAnaphalam 3-4 289 navavayobhiH pradhAnaryatheSTamaTituM lgnH| ekasyAM rAtrau rAjJaH ziraH praNayakala hena vasumatyA rAzyA pAdenAhatam / rAjA prAtarAsthAne mantriNo'pRcchat- macchiro yena pAdenAhataM tatpAdasya kiM kartavyam / sarvaiH saMbhUyoktam 'se pAdaH chedanIyaH' iti / zrutvA nRpo viSaNNo'bhUt, zreSThinamAhUya tacchAsti pRSTavAn / so'vocat-- gurupAdazcetpUjanIyo vanitApAdazcennUpurAdinAlaMkaraNIyo bAlakapAdazcetsa vAlo modakAdinA prINanIya iti / zrutvA nRpaH saMtutoSa / tasya pratidinamAgantuM nirUpitavAn / evaM sa zreSTho rAjamAnyaH sukhena sthitH| ___ ekasmin dine zreSThinaH kezAn viralayantI dhanavatI palitamAlokya zreSThino'darzayat / sa ca taddarzanena vairAgyaM jagAma / kuberakAntaM lokapAlasya samarpya bahubhirvaradharmabhaTTArakAnte tapasA nirvRtH| itaH kuverakAntapriyadattayoH putrAH kuberadatta-kuberamitra-kuberadeva-kuberapriya-kuberakandAH paJca jjnyire| ekasmin dine kuberakAntazreSThI tAnevAmitagatijaGghAcAraNAn sthApitavAn , pnycaashcryaayvaap| tatpaSpavaSTayAdikaM dRSTA tau kapotAvAnandaM kurvantAvavalokya kuberakAnto'vrata 'he rativararativege, etatpuNyasahasrakabhAgo bhavadbhyAM dattaH' iti / tadA tau tuSTau navIna avasthAvAle mantriyoMke sAtha ghUmane-phirane meM laga gyaa| eka dina rAtameM vasumatI rAnIne praNayakalahameM rAjAke zirako pairase tAr3ita kiyA / taba rAjAne sabere sabhAgRhameM Akara mantriyoMse pUchA ki jisa pairase mere zirameM Thokara mArI gaI hai usa pairake viSayameM kyA kiyA jAya ? uttarameM saba mantriyoMne milakara kahA ki usa pairako cheda DAlanA cAhiye / yaha uttara sunakara rAjAko bahuta viSAda huaa| tatpazcAt rAjAne seTha kuberamitrako bulAkara usase bhI uparyukta aparAdhaviSayaka daNDake sambandhameM puuchaa| seThane uttarameM kahA ki Apake zirako tAr3ita karanevAlA vaha paira yadi gurukA hai taba to vaha pUjaneke yogya hai, yadi vaha patnIkA hai to napura (paijana) Adike dvArA alaMkRta karaneke yogya hai, aura yadi vaha bAlakakA hai to phira usa bAlakako laDDU Adi dekara prasanna karanA cAhiye / seThake isa uttarako sunakara rAjAko bahuta santoSa huaa| aba usane seThako pratidina sabhAgRhameM Aneke lie kaha diyaa| isa prakArase vaha kuberamitra seTha rAjAse sammAnita hokara sukhase rahane lgaa| eka dina seThakI patnI dhanavatIne usake bAloMko vikherate hue eka zveta bAlako dekhakara use seThako dikhlaayaa| use dekhakara seTha kuberamitrako vairAgya utpanna huaa| taba usane apane putra kuberakAntako lokapAlake liye samarpita karake varadharma bhaTTArakake pAsameM bahutoMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lI / antameM vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huaa| idhara kuberakAnta aura priyadattAke kuberadatta, kuberamitra, kuberadeva, kuberapriya aura kuberakanda nAmake pA~ca putra utpanna hue| eka dina kuberakAnta seThane unhIM amitagati nAmake jaMghAcAraNa munikA AhArArtha par3igAhana kiyA / unakA nirantarAya AhAra ho jAnepara usake yahA~ paMcAzcarya hue| una puSpavRSTi AdirUpa paMcAzcaryoM ko dekhakara pUrvokta kabUtarayugalako bahuta Ananda huaa| unake Anandako dekhakara kuberakAntane unase kahA ki he rativara aura rativege ! isa AhAradAnase jo mujhe puNya prApta huA hai usakA hajAravA~ bhAga maiM Apa donoMko detA huuN| 1. pha rAjJaH praNaya', 2. va savva: bhUyoktaM sa / 3. za viralatI / 4. pha nirvRttaH / 5. ja tAmevA / Jain Education Internat37
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAvakathAkozam [ 6-4, 45 : tatpAdayorlagnau / sa tayoryogyAnyAbharaNAni kArayati sm| ekadA tairvibhUSitau' vimalajalAnadItIre vAlukAnAmupari krIDantau sthitau / tadA divyavimAnena khe gacchat vidyAdharayugalamAlokya zreSThidattapuNyaphalena bhAvibhave IdRzau khecarau bhaviSyAva iti kRtanidAnAvekadA jambUgrAme caityAlayAgre jananikSiptAkSatAn bhakSayantau zratiSThatAm / tena biDAlena raticaro dhRtaH / taM mArjAraM rativegA mastake caJcvA hanti sma / tadA sa rativaraM vimucya rativegAM dhRtavAn / sA janena mocitA / tau kaNThagatAsU vasatiM pravezyAyikAstAbhyAM paJcanamaskArAn daduH / rativaro mRtvA tadviSayavijayArdhadakSiNazreNI susImAnagarAdhipAdityagatizaziprabhoH hiraNyavarmanAmA putro'bhUdatirUpavAn / rativegA vitanurbhUtvA tadgireruttarazreNyAM bhogapura pati vAyurathasvayaMprabhayoH prabhAvatI sutA jAtA sahasrakumArINAM jyAyasI / te hiraNya 290 prabhAvat sAdhitasakalavidye prAptayauvane jaate| ekadA vAyuratha uvAca 'putri, sakalavidyA - dharayuvasu te ko viyaccaraH pratibhAti, tena te vivAhaM kariSyAmi' iti / prabhAvatI nyagadat yo mAM gatiyuddhe jayati saH, nAnyaH / tadbhaginIbhirapyetasyA varo'smAkaM varo no cettapa ityuktam / isase santuSTa hokara ve donoM usake pairoMmeM gira gaye / usane una donoM ko yogya AbharaNoM se vibhUSita kiyA / ve donoM una AbharaNoMse vibhUSita hokara kisI eka dina vimalajalA nadI ke kinAre bAlukA ke Upara krIr3A kara rahe the / usa samaya vahA~ se eka vidyAdharayugala ( vidyAdhara va usakI patnI ) divya vimAnase AkAzameM jA rahA thA / usako dekhakara kabUtarayugalane yaha nidAna kiyA ki seThake dvArA diye gaye puNyake prasAdase hama donoM Ageke bhavameM isa prakAra ke vidyAdhara hoMge / tatpazcAt ve donoM eka dina jambUgrAma meM sthita caityAlayake Age janoMke dvArA pheMke gaye cAvaloMko cugate hue sthita the / usI samaya usa bilAvane Akara rativarakA galA pakar3a liyA / taba usa bilAva ko dekhakara rativegAne apanI coMcase usake mastaka ke Upara prahAra kiyA / isase krodhita hokara usa bilAcane rativarako chor3akara usa rativegAko pakar3a liyA / parantu logoMne dekhakara use usa bilAcake paMjese chur3A diyA / isa prakArase maraNAsanna avasthA meM una donoMko caityAlaya ke bhItara praviSTa karAkara AryikAne paJcanamaskAra mantrako diyA / usake prabhAvase rativara mRtyuke pazcAt usI dezameM sthita vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNI meM susImA nagarake svAmI Adityagati aura zaziprabhA hiraNyavarmA nAmakA atizaya rUpavAn putra huA / aura vaha rativegA kabUtarI zarIrako chor3akara usI vijayArdha parvatakI uttara zreNI meM sthita bhogapura ke rAjA vAyuratha aura rAnI svayaMprabhA ke prabhAvatI nAmakI putrI utpanna huI / vaha unakI eka hajAra kumAriyoMmeM sabase bar3I thI / hiraNyavarmA aura prabhAvatI ye donoM samasta vidyAoMko siddha karake yauvana avasthAko prApta hue| eka samaya vAyuratha usa prabhAvatIko yuvatI dekhakara bolA ki he putra ! samasta vidyAdhara yuvakoM meM se kauna-sA vidyAdhara yuvaka tere lie yogya pratibhAsita hotA hai, usake sAtha maiM terA vivAha kara dU~gA / isake uttara meM prabhAvatI bolI ki jo mujhe gatiyuddha meM jIta legA vaha mujhe yogya pratIta hotA hai, dUsarA nahIM / usakI bahinoM ne bhI kahA ki isakA jo pati hogA vahI hama sabakA bhI pati hogA, aura yadi yaha sambhava nahIM huA to hama tapako svIkAra kareMgI / isapara 1. to vibhUSitau / 2. ba pratipATho'yam / za pravizyAyikA / 3 ja pa za bhogapatipuravAyu / 4. va yuvasu teSu ko / 5. za 'tena' nAsti / 6. za prabhAvaMtI /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-4, 45] 6. dAnaphalam 3.4 291 tadA vAyurathaH surAdrinikaTe sakalaviyaJcarAn melitavAn tatsvayaMvarArtham / pANDukavane sthitvA maktAM ratnamAlAM saumanasavane saMsthitvA mocanAnantaraM meruM triHparItya yaH prathama ratnamAlAM gRhNAti sa jayatIti ghoSayitvA prabhAvatyA tadA tasmin gatiyuddhe bahavaH khecarA jitaaH| tadanu hiraNyavarmaNA sA jitA, tatastayA tasya mAlA nikssiptaa| jagadAzcaryamabhUt / hiraNyavarmA prabhAvatyAdisahasrakumArIravRNIta, jagadAzcayavibhUtyA sukhenAtiSThat / ___ Adityagatistasmai svapadaM vitIrya niSkrAnto muktimitH| hiraNyavarmobhayazreNyau sAdhayitvA viyaJcarAdhipo bhUtvA mahAvibhUtyA prabhAvatyA samaM sukhamanvabhUt / dAnAnumodajanitapuNyaphalena prabhAvatI suvarNavarmAdikAn putrAnalabhata / bahukAlaM rAjyaM kRtvA kadAcitpuNDarI. kiNIM jinagRhavandanArtha hiraNyavarmaprabhAvatyau gate / tatpuradarzanenaiva jAtismare ajaniSTAma / svapuraM gatvA suvarNavarmaNe rAjyaM dattvA hiraNyavarmA guNadharacAraNAntike bahubhirdIkSitazcAraNo'jani sakalazrutadharazca / prabhAvatI bahIbhiH suzIlArjikAbhyAse diikssitaa| ekadA guNadharamuniH sasamudAyaH zivaMkarodyAnavane'vatIrNavAn / tatra puNDarIkiNyAM guNapAlo nRpo vanitA kuberakAntazreSThiputrI kuberazrIH / sa rAjA saparijano vandituM nirgato vanditvA vAyurathane usake svayaMvarake liye surAdri (meru) ke nikaTa samasta vidyAdharoMko Amantrita kiyaa| usane ghoSaNA kI ki pANDuka vanameM sthita hokara chor3I gaI ratnamAlAko saumanasa vanameM sthita hokara jo chor3ane ke pazcAt merukI tIna pradakSiNA karake usa ratnamAlAko sabase pahile grahaNa kara letA hai vaha vijayI hogaa| tadanusAra prabhAvatIne usa samaya usa gatiyuddhameM bahuta-se vidyAdharoMko parAjita kara diyaa| tatpazcAt hiraNyavarmAne use isa yuddhameM jIta liyaa| taba usane hiraNyavarmAke galemeM varamAlA DAla dii| yaha dekhakara saba logoMko bahuta Azcarya huaa| isa prakArase hiraNyavarmAne una prabhAvatI Adi eka hajAra kumArikAoMko varaNa kara liyaa| phira vaha saMsArako AzcaryAnvita karanevAlI vibhUtike sAtha sukhase sthita huaa| Adityagati usake liye rAjya dekara dIkSita ho gayA aura muktiko prApta huaa| tatpazcAt hiraNyavarmA donoM hI zreNiyoMko svAdhIna karake samasta vidyAdharoMkA svAmI ho gayA / vaha mahatI vibhUtise saMyukta hokara prabhAvatIke sAtha sukhakA anubhava karane lgaa| prabhAvatIne usa dAnakI anumodanAse prApta hue puNyake prabhAvase suvarNavarmA Adi putroM ko prApta kiyaa| isa prakAra hiraNyavarmAne bahuta samaya taka rAjya kiyaa| kisI samaya vaha hiraNyavarmA aura prabhAvatI donoM jinagRhakI vaMdanA karaneke liye puNDarIkiNI purIko gye| usa purIke dekhanese hI una donoMko jAtismaraNa ho gyaa| taba vaha hiraNyavarmA apane nagarameM vApisa gayA aura suvarNavarmAko rAjya dekara guNadhara nAmaka cAraNamunike nikaTameM bahutoMke sAtha dIkSita ho gyaa| vaha cAraNa Rddhise saMyukta hokara samasta zrutakA dhAraka huaa| udhara prabhAvatIne bhI bahuta-sI striyoMke sAtha suzIlA AryikAke samIpameM dIkSA le lii| eka dina guNadhara muni saMghake sAtha zivaMkara udyAna-vanameM Aye / vahA~ puNDarIkiNI purImeM guNapAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAnIkA nAma kuberazrI thA jo kuberakAnta seThakI putrI thii| vaha rAjA sevaka janoMke sAtha saparivAra munikI vaMdanAke liye 1. za shresstthii| 2. bavane samaM sthitvA / 2. ba- pratipATho'yam / za guNadharacaraNAMtike / 3. ba suzIlAyikAbhyAse / 4. za shresstthiiputrii| 5. ja za kubershrii| 6. za 'vandituM' nAsti /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 puNyAsravakathAkozam [ 6-4, 45 : dharmamAkarNya hiraNyavarmamune rUpAtizayamAlokyAcAryamanuprAkSIt --ayaMkaH kimiti diikssitvaan| sa nirUpitavAn-kuberakAnta zreSThigRhe yaH sthito rativarAkhyaH kapotaH sa munidAnAnumodajanitapuNyaphalena vidyAdharacakrI hiraNyavarmAyaM jAtaH / imAM puNDarIkiNIM vilokya jAtismaro bhUtvA dIkSitaH iti / zrutvA rAjA dharmaphale'tizraddhAparo'jani, tthaanye'pi| tadA sA suzIlAjikApi svasamUhena tadvanaikasmin pradeze sthitA / tAmapi vanditvA rAjA puraM praviSTaH / sA priyadattA munisamUhaM vanditvAgatyAryikAsamUhamavandata / tadA prabhAvatI tAM jJAtvA pRcchati sma priyavacanena he priyadatte, sukhena sthitAsi / priyadattAbhaNat-he Arye, kathaM mAM jAnAsi / prabhAvatI svasvarUpaM pratipAdya punaH pRcchati sma kuberakAntaH zreSThI kAste / priyadattA kathati sma-he prabhAvati, ekadA mayA divyarUpArjikA caryA kArayitvA pRSTA-viziSTarUpA kA tvam , tAruNye kiM dItitAsi / sA nirUpayati sma-vijayArdhadakSiNazreNyAM gandhArapurezagandharAjameghamAlayoH sutAhaM ratimAlA, tatraiva meghapurezarativarmaNaH priyAbhUvam / ekadA madvallabho mayAtra jinAlayAn vanditumAgatastadA mayA te ptirdRssttH| tadanu mayA matpatiH pRSTaH koyamiti / nikalA / vaMdanA karaneke pazcAt dharmazravaNa karake jaba usane hiraNyavarmA munike atizaya sundara rUpako dekhA taba AcAryase pUchA yaha kauna hai aura kisa kAraNase dIkSita huA hai ? isake uttarameM AcArya bole ki kuberakAnta seThake gharapara jo rativara nAmakA kabUtara thA vaha munidAnako anumodanAse utpanna hue puNyake phalase yaha vidyAdharoMkA cakravartI hiraNyavarmA huA hai| isane puNDarIkiNI purIko dekhakara jAtismaraNa ho jAneke kAraNa dIkSA grahaNa kara lI hai / isa vRtAntako sunakara vaha rAjA dharmake phalake viSaya meM dRr3hazraddhAlu ho gyaa| isI prakAra anya janoMkI bhI usa dharmake viSayameM atizaya zraddhA ho gii| usa samaya vaha suzIlA AryikA bhI apane saMghake sAtha usI vanake bhItara eka sthAnameM sthita thii| usakI bhI vaMdanA karake vaha guNapAla rAjA apane nagarake bhItara praviSTa huaa| kuberakAnta seThakI patnI priyadattA bhI usa munisaMghakI vaMdanA karaneke liye gaI thii| usane munisaMghakI vaMdanA karake usa AryikAsaMghakI bhI vNdnaakii| usa samaya prabhAvatIne dekhakara priyavacanoM ke dvArA usase pUchA ki he priyadattA ! tuma sukhase to ho / taba priyadattA bolI ki he Arye ! Apa mujhe kaise jAnatI haiM ? isapara prabhAvatIne vaha saba pUrvokta vRttAnta kaha diyA / tatpazcAt usane pUchA ki kuberakAnta seTha kahA~para haiM ? uttarameM priyadattA bolI--he prabhAvatI ! eka samaya maiMne atizaya divya rUpako dhAraNa karanevAlI eka AryikAko AhAra karAkara unase pUchA ki aise anupama rUpakI dhAraka tuma kauna ho aura isa yauvana avasthAmeM kisa kAraNa dIkSita huI ho ? taba vaha mere prazna ke uttarameM bolI-vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNImeM eka gandhArapura hai / vahA~para eka gandharAja nAmakA rAjA rAjya karatA hai / rAnIkA nAma meghamAlA hai| maiM inhIM donoMkI putrI huuN| merA nAma ratimAlA hai| usI parvatake Upara sthita meghapurake rAjA rativarmA ke sAtha merA vivAha huA thaa| eka dina merA pati mere sAtha yahA~ jinAlayoMkI vaMdanA karaneke liye AyA thaa| usa samaya maiMne tumhAre pati ( kuberakAnta ) ko dekhA / tatpazcAt maiMne apane patise 1. baryamaprAkSIt / 2. za kuberakAnti / 3. ba suzIlAryikApi / 4. ba rUpAyikAcaryAM /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-4, 45 ] 6. dAnaphalam 3-4 rativarmaNoktaM manmitraM kuberakAnta zreSThIti / tadanvahaM tasyAsaktA jAtA / tatsaMyogArtha jinapUjAnantaraM vane krIDanAvasare'haM mAyayA hA nAtha, mAM sarpo'khAdaditi vijalpya mUrcchayA patitA / tadA sa vihalo bhUtvA svayaM nirviSAM kartuM lagno na cotthitAham / tadA kuverakAntasamIpamAnoyoktavAn- mitremAM nirviSAM kuru / tadA kuverakAnto matpati kAMcinmUlikAmAnetuM meruM prasthApitavAn svayaM mAmabhimantrayituM lagnaH / ekAnte tamekamavalokyoktaM mayA - zreSThin na meM sarpo lagnaH, tavAnuraktAham tvayA melanopAyamakaravam tvatsaMbhogadAnena mAM rakSa | kuberakAnto'bhaNad bhagini SaNDhako'hamiti tvaM zIlavatI bhaveti bhaNitvA gataH / zrAgatena matpatinAhaM svapuraM gatA / punarekadA putreNa saha rathamAruhya jinAlayaM gacchantIM tvAmaloke / tadA svapatimahamapRcchamiyaM keti / so'vocanmama mitravallabhA priyadattA / mayoktam- te sakhA napuMsakaH, kathaM tasyApatyam / rattivarmAmaNattasyaikapatnIvratamiti vanitAbhidveSeNa tathA SaNDhaH bhaNyate / tadAhamAtmanindAM kRtvA svapuraM gatA / ekadA varSavardhana dinarAtrI paurasya mahArAgeNa pravartamAne'haM svaduzceSTitaM smRtvA viSaNNA sthitA / bhartrA kAraNe pRSThe mayA yathAvannirUpite so'vrata- saMsAriNAM duHpariNatirbhavati, 293 pUchA ki yaha kauna hai / isapara rativarmAne kahA ki yaha merA mitra kuberakAnta seTha hai / tatpazcAt maiM usake viSaya meM Asakta ho gii| phira usake sAtha milApakI abhilASAse jinapUjA ke pazcAt vanameM krIr3Ake avasarapara maiMne kapaTapUrvaka patise kahA ki he nAtha ! mujhe sarpane kATa liyA hai / yaha kahakara maiM mUrchAse gira gaI / taba merA pati vyAkula hokara svayaM hI mujhe nirviSa karane meM udyata huA / parantu maiM nahIM uThI / tatra vaha mujhe kuberakAntake pAsa lAkara usase bolA ki he mitra ! ise sarpa viSa se mukta karo | taba kuberakAntane mere patiko kisI jar3Iko lAneke liye meru parvatake Upara bhejA aura svayaM mere Upara mantrakA prayoga karane lgaa| jaba maiMne use ekAntameM akelA pAyA taba maiMne usase kahA ki he seTha ! mujhe sarpane nahIM kATA hai / kintu maiM tumhAre viSaya meM anurakta huI hU~ / isIliye maiMne tumhArA saMyoga prApta karaneke liye yaha upAya racA hai / tuma mujhe apanA saMbhoga dekara merI rakSA kro| isapara kuberakAnta bolA ki he bahina ! maiM to napuMsaka hU~, isaliye tU zIlavatI raha- usako bhaMga karane kA vicAra mata kr| aisA kahakara vaha calA gyaa| isake pazcAt jaba merA pati vApisa AyA taba maiM usake sAtha apane nagara meM vApisa calI gii| tatpazcAt eka samaya maiMne putra ke sAtha rathapara car3hakara jinAlayako jAtI huI tumheM dekhaa| usa samaya maiMne patise pUchA ki yaha kauna strI hai ? taba usane uttara diyA ki yaha mere mitrakI patnI priyadattA hai / isapara maiMne kahA ki tumhArA mitra to napuMsaka hai, phira usake putra kaise ho sakatA hai / yaha sunakara rativarmAne kahA ki usake ekapatnIvrata hai, isIliye striyA~ use dveSabuddhi vaza napuMsaka kahA karatI haiM / yaha sunakara maiM AtmanindA karatI huI apane nagarako gaI / eka samaya bADha divasakI rAta meM puravAsI janakI atizaya rAgapUrNa pravRttike honepara mujhe apanI duSTa pravRttikA smaraNa ho AyA / isase mujhe bahuta viSAda huA / taba merI usa khinna avasthAko dekhakara pati ne isakA kAraNa puuchaa| usa samaya maiMne usase apane pUrva vRttAntako jyoMkA-tyoM kaha diyA / 1. za kAMcinamUlikA / 2. ba tamevamavalo / 3. pa zreSThin me / 4. ba lagnastAvaravatAhaM / 5. japa paMDoha paMDuko / 6. ba malokye / 7. ja pa ba tathA bhaNyate /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.94 guraanarsozam [ 6-4, 45 : , kimadbhutam saMklezaM mA kuru / mayoktaM prAtaravazyaM mayA tapo gRhyate / tenoktaM kiM naSTam, mayApi gRhyate / tato'paradine putraM rAjye niyujya dvau bahubhidakSitau iti tapohetuH / tadA sarvarakAntaH zRNvan sthito nirgatya tAM natvA svasutaM kuberapriyaM guNapAlanRpasya samarpya kuberadattAdicaturbhiH putrairanyaizca dIkSito muktimagamaditi nirUpya tAM praNatya puraM praviSTA / tadA sa mArjAro mRtvA tatra pure talavaranAyakabhRtyo vidyudveganAmA bhUtvA sthitaH / sa svajunitAyAH priyadattayA samaM gatAyAH kimiti kAlakSepo'bhUditi ruSTaH, tayA svarUpe nirUpite sa jAtismaro jajJe / tau svavairiNau jJAtvA priye, me tau darzayeti tayA tatra gatvA aravalokitavAn divA / rAtrAvuccAya nItvA pitRvane ekatra bandhayitvA jvalaccitAyAmacikSipadavadacca so'haM bhavadatto yena yuvAM pUrvaM zobhAganagare dagdhvA mAritau, jambUgrAme bhakSayitvA mAritAviti / tadA tau tapasvinau samacittaM vibhAvya tanuM vihAya hiraNyavarmA isapara mere pati rativarmA ne kahA ki saMsArI prANiyoM kI aisI duSpravRtti huA hI karatI hai, isameM Azcarya kyA hai ? tuma vyartha meM saMkleza na karo / taba maiMne pati se apanA nizcaya pragaTa kiyA ki maiM sabere avazya hI tapako grahaNa karU~gI / isapara usane kahA ki kyA hAni hai, maiM bhI tere sAtha tapako grahaNa kara lU~gA / tatpazcAt dUsare dina putrako rAjyakAryameM niyukta karake hama donoMne bahutoM - ke sAtha dIkSA grahaNa lI hai / yahI mere dIkSA lenekA kAraNa hai / isa prakAra priyadattA jaba prabhAvatI se surUpA AryikAkA vRttAnta kaha rahI thI taba seTha kuberakAnta ( merA pati ) antargRha ke bhItara yaha saba sunatA huA sthita thA / so vahA~se nikalakara usane usa AryikAko namaskAra kiyA aura phira apane putra kuberapriyako guNapAla rAjAke liye samarpita karake kuberadatta Adi apane cAra putroM tathA anya bahuta-se janoMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lI / vaha muktiko prApta ho cukA hai / isa prakAra apane pati kuberakAntake vRttAntako kahakara aura phira AryikA prabhAvatIko namaskAra karake priyadattA apane nagara ke bhItara praviSTa huii| vApisa Ane meM kucha usa samaya vaha bilAva marakara usI purameM pramukha kotavAlakA vidyudvega nAmakA anucara hokara sthita thA / eka dina usakI strI priyadattA ke sAtha gaI thI / use vilamba ho gayA / taba vidyudvegane ruSTa hokara usase vilambakA kAraNa puuchaa| isapara usakI strIne Arthika pAsa sune hue hiraNyavarmA aura prabhAvatI Adike saba vRttAntako kaha diyA / use sunakara vidyudvegako jAtismaraNa ho gyaa| isase usane hiraNyavarmA aura prabhAvatI ko apane pUrva bhavakA zatru jAna liyA / taba usane apanI strIse kahA he priye ! ve donoM (hiraNyavarmA aura prabhAvatI) kahA~ haiM, mujhe dikhlaao| isa prakAra vaha strIke sAtha jAkara unheM dinameM dekha AyA / pazcAt rAtameM vaha una donoM ko uThAkara zmazAna meM le gayA / vahA~ usane unheM ikaTTA bA~dhakara jalatI huI citAmeM paTaka diyA / phira vaha bolA ki maiM vahI bhavadatta hU~ jisane ki pUrva janma meM tuma donoM ko zobhAnagarameM jalAkara mAra DAlA thA tathA jambUgrAmameM bhI mArakara khA liyA thA / usa samaya una donoM tapasviyoMne isa bhayAnaka upasargako sahana karate hue samatAbhAvapUrvaka zarIrako chor3a 1. ba - pratipATho'yam / za priyadattAyA / 2. ba tAvalokitavAn /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-5, 46] 6. dAnaphalam 5 295 muniH saudharme kanakavimAne saudharmendrasyAntaH pAriSadyaH kanakaprabhanAmA devo jAtaH, prabhAvatI kanakaprabhadevasya kanakaprabhAkhyA devI jaataa| tatra to sukhena sthitau / tato'vatIrya sa devo'yaM meghezvaro'bhUt , sA devI AgatyAhaM sulocanA jAteti sakRnmunidAnena zaktisenastathAvidho'bhUt , pArApatau tadanumodamAtreNa tathAvidhau jajJAte kiM yastrizuddhayA taddadAti satataM sa tathAvidho na syAditi // 3-4 // [46] kiM na prApnoti dehI jagati khalu sukhaM dAtA budhayuto rUDhaH zreSThI suketurjitabhayakupito'jaiSot sa bhuvane / dAnAddevopasarga tadanu sutapasA mokSaM samagamat tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 5 // asya kathA- atraiva dvIpe pUrvavidehe puSkalAvatIviSaye puNDarIkiNyAM rAjA vasupAlastatrAtIva jaino vaizyaH suketuH bhAryA dhAriNI / sa ekadA vyavahArArtha dvIpAntaraM gacchan zivakarodyAne nAgadattazreSThikAritanAgabhavananikaTe vimucya sthitaH madhyAhnakAle tannimittaM diyA / isa prakArase maraNako prApta hokara hiraNyavarmA muni saudharma svargake bhItara kanaka vimAnameM saudharmendrakI abhyantara pariSadakA kanakaprabha nAmakA pAriSada deva huA aura vaha prabhAvatI vahIMpara usa kanakaprabha devakI kanakaprabhA nAmakI devI huii| isa prakAra ve donoM usa svargameM sukhapUrvaka sthita hue| tatpazcAt vahA~ se cyuta hokara vaha deva to yaha meghezvara (jayakumAra) huA hai aura vaha devI Akara maiM sulocanA huI huuN| isa prakAra eka bAra munike lie AhAradAna deneke kAraNa jaba vaha zaktisena isa prakArakI vibhUtise saMyukta huA hai tathA ve donoM kabUtara va kabUtarI bhI ukta dAnakI anumodanA karane mAtrase hI aisI vibhUtise yukta hue haiM taba phira bhalA jo mana, vacana va kAryakI zuddhipUrvaka uttama pAtrake lie AhArAdi nirantara detA hai vaha vaisI vibhUtise saMyukta nahIM hogA kyA ? avazya hogA // 4 // satpAtradAna karanevAlA dAtA manuSya vidvAnoMse saMyukta hokara kauna-se sukhako nahIM prApta hotA hai ? arthAt vaha saba prakArake sukhako prApta hotA hai| dekho, lokameM suprasiddha usa suketu seThane bhaya aura krodhako jItakara devakRta upasargako bhI jItA aura phira antameM vaha uttama tapazcaraNa karake mokSako bhI prApta huaa| isalie nirmala guNoMke samUhase saMyukta bhavya jIvoMkA kartavya hai ki ve uttama munike lie dAna deva // 5 // isakI kathA isa prakAra hai- isI dvIpake bhItara pUrva videhameM sthita puSkalAvatI dezake antargata puNDarIkiNI nagara hai / vahA~ vasupAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vahIMpara dRr3hatApUrvaka jaina dharmakA pAlana karanevAlA eka suketu nAmakA vaizya rahatA thaa| usakI patnIkA nAma dhAriNI thA / eka samaya vaha vyavahArake lie- vyApArake lie-dvIpAntarako jAte hue nAgadatta seThake dvArA banavAye gaye nAgabhavanake samIpameM sthita zivaMkara udyAnake bhItara par3Ava DAlakara Thahara 1. pa za pariSadyaH ba prissdy| 2. za zatata pha etatpadameva tatra nAsti / 3. ba to jairyts| 4. bataM nimitN|
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 puNyAtravakathAkozam [ 6-5, 46 : dhAriNI gRhAdravatIM tatra ninAya / so'tithisaMvibhAgavratayuta iti yatimArgAnveSaNaM kurvan tasthau / tadA guNasAgaramuniH pratijJAvasAne tatra caryArthamAgataH / sa yathoktavRttyA sthApayAmAsa, nairantaryAnantaraM paJcAzcaryANi lebhe / tatra tadadhikapariNAmavazena sArdhatrikoTiratnAni tadAvAsAgre galitAni / tAni nAgadatto mama nAgabhavanAgre galitAnIti saMjagrAha / tataH punaH tatraivAgatya sthitAni / punaH saMgRhItavAn punargatAni / tato ruSTo nAgadatta imAni sphoTayiSyAmItyekena ratnena zilAM jaghAna / tatastadvyAghuTayAgatya tallalATe lagnam | tato devairupahAsyena maNinAgadatta ityuktaH / tataH kopena gatvA sa vasupAlaM vijJaptavAn- deva mayA bhavanAmnA nAgabhavanaM kAritam, tadagre ratnavRSTirjAtA, tAni tvayA svabhANDAgAre sthApanIyAni / rAjAbUta - mama kAraNaM nAsti / tadA sa tatpAdayorlagnastaduparodhena nRpastathA cakAra / tAni tatraiva gatvA sthitAni / tadA rAjA vicArayAmAsa kimiti ratnavRSTirbabhUva / kazcidabUtasuketuzreSThakRtaguNasAgaramunidAnaprabhAvenemAni galitAni / zrutvA rAjA mayA aparIkSitaM kRtamiti kRtapazcAttApaH suketumAhrAyayati sma / tadanu suketuH paJcaratnAni kalpatarukusumAni ca gRhItvA jagAma rAjAnaM dadarza / rAjAbrUta - yanmayAparIkSitaM kRtaM tatkSamitvA svagRhe sukhena gayA / madhyAhnake samayameM usakI patnI dhAriNI usake lie gharase bhojana lAyI / seTha atithisaMvibhAga vratakA dhArI thA / isalie vaha caryAke lie munikI pratIkSA karane lagA / usI samaya eka guNasAgara nAmake muni apanI pratijJAko pUrI karake vahA~ caryAke lie Aye / seThane yathokta vidhise par3igAhana karake unheM AhAra diyA / unakA nirantarAya AhAra ho jAnepara vahA~ paMcAzcarya hue / seTha ke atizaya nirmala pariNAmoMke kAraNa usake nivAsasthAnake Age sAr3he tIna karor3a ratna gire | unheM nAgadattane yaha kahakara ki 'ye mere nAgabhavana ke Age gire haiM' grahaNa kara liyA / parantu ve ratna phirase bhI vahIM Akara sthita ho gaye / taba nAgadattane unheM phirase uThA liyA / parantu ve phira bhI na raha sake aura vahIM jA pahu~ce / yaha dekhakara nAgadattako krodha A gayA / taba usane unako phor3a DAlaneke vicArase eka ratnako zilAke Upara paTaka diyA / parantu vaha usa zilAse TakarAkara vApisa AyA aura nAgadattake mastaka meM laga gayA / yaha dRzya dekhakara devoMne usakA upahAsa karate hue maNinAgadatta nAma rakha diyA / tatpazcAt nAgadattane krodha ke sAtha vasupAla rAjAke pAsa jAkara usase prArthanA kI ki he deva ! maiMne Apake nAmase jo nAgabhavana banavAyA hai usake Age ratnoM kI varSA huI hai / una ratnoMko ma~gavAkara Apa apane bhANDAgAra meM rakhavAleM / isapara rAjAne kahA ki mere lie unheM bhANDAgAra meM rakhavA lenekA koI kAraNa nahIM hai| yaha uttara sunakara nAgadatta rAjAke pairoMmeM gira par3A / taba usake atizaya Agrahase rAjAne vaisA hI kiyA / parantu ve ratna phira usI sthAnapara vApisa jAkara sthita ho gaye / taba rAjAne vicAra kiyA ki ratnavRSTi kisa kAraNase huI hai / isapara kisIne kahA ki suketu seThane guNasAgara munike lie AhAra diyA hai, usake prabhAvase ye ratna barase haiN| yaha sunakara rAjAne kahA ki maiMne yaha binA vicAre kArya kiyA hai / isase use bahuta pazcAttApa huA / taba usane suketu seThako bulAyA / tadanusAra suketune pA~ca ratna aura kalpavRkSake phUloMko le jAkara rAjAkA darzana kiyaa| rAjA usase bolA ki maiMne jo ajJAnatA vaza yaha kArya kiyA hai usake lie mujhe kSamA karo aura apane gharapara sukhase raho / yaha 1. ba caryArtha gataH / 2 ba trikoTIni ratnAni / 3 ba pratipATho'yam / za sa jagrAha / 4. za stadaparAdhe nRpa / 5. ba mAhvayati sma /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-5, 46 ] 6. dAnaphalam 5 297 tiSTha / zreSThI vabhANa - mamApi tvaM svAmI, na kiM ratnAnAm / yadi prayojanamasti tarhi gRhANa / nRpa uvAca- - tvadgRhe sthitAni kiM madIyAni na bhavanti, yadA prayojanaM tadAnayiSyAmi / zreSThI mahAprasAda iti bhaNitvA idAnIM kiM dvIpAntara rAmaneneti svagRhaM pravizya sukhena tasthau / rAjA yaH suketuM zaMsati tasya prasanno bhavati / maNinAgadattastu taM dveSTi / ekadAsthAnamadhye rAjA suketuM prazazaMsa / tadasahamAno jinadevazreSThI vabhANa deva, kimasya rUpaM guNamaizvaryaM vA tvayA stUyate / yadi rUpaguNaistarhi stUyatAm, yadi zriyaM tanena mAM dhanavAdaM kArayitvA yo jayati sa stUyatAm / tadA suketurabata - kimaizvarya garveNa, tUSNa tiSTha | jinadeva uvAca - - puruSeNa kAcit khyAtiH kartavyA, mayA prArthito'si sarvathA mayA saha vAdaM kuru / suketurabhaNajjainasya nocitam / tathApi jinadeva AgrahaM na [nA] tyAkSot' / tadanu taduparodhenAbhyupajagAma suketuH / tadanu 'yo jayati sa itarasyAH zriyaH svAmI bhavati' iti pratijJApatraM vilikhya rAjahaste dattvobhau svagRhe jagmatuH svadravyaM catuSpathe rAzIkArayAmAsatuH / rAjAdibhistau parIkSya suketave jayapatraM dattam / tadA jinadevo'bhaNat mayA sunakara seTha bolA ki tuma ina ratnoMke hI svAmI nahIM hAM, balki mere bhI svAmI ho / yadi AvazyakatA ho to unako le lIjie / isapara rAjAne seThase kahA ki kyA tumhAre gharameM sthita rahakara ve ratna mere nahIM ho sakate haiM ? jaba mujhe AvazyakatA hogI unheM ma~gA lU~gA / isapara seThane kahA ki yaha ApakI mahatI kRpA hai / tatpazcAt aba dvIpAntara jAnese kucha prayojana nahIM rahA, yaha socakara vaha suketu seTha apane gharameM praviSTa hokara vahA~ hI sukhapUrvaka sthita ho gayA / aba jo bhI manuSya seTha suketu kI prazaMsA karatA usapara rAjA - prasanna rahatA / parantu maNinAgadatta usa seThase dveSa karatA thA / eka samaya rAjAne rAjasabhA ke bIca meM seTha suketukI prazaMsA kii| use jinadeva seTha sahana nahIM kara sakA / vaha bolA- he deva ! Apa kyA suketuke rUpakI prazaMsA karate haiM, yA guNakI prazaMsA karate haiM, yA lakSmIkI prazaMsA karate haiM ? yadi Apa rUpa aura guNoMke kAraNa usakI prazaMsA karate haiM to bhale hI kariye, parantu yadi lakSmI ke Azrayase unakI prazaMsA karate haiM to mere sAtha usakA dhanavAda karAkara - mere aura usake bIca dhanakI parIkSA karAkara - jisakI usameM vijaya ho usakI prazaMsA kiijie| isa dhana viSayaka vivAdako dekhakara suketune jinadevase kahA ki tuma lakSmIkA abhimAna kyoM karate ho, cupa baiTho na / isapara jinadevane kahA ki manuSyako kisI na kisI prakArase kucha kIrti avazya kamAnI cAhie / isIlie maiM tumase yaha prArthanA karatA hU~ ki tuma saba hI prakArase mere sAtha dhanake sambandhameM vAda karo / yaha sunakara suketune kahA ki kisI bhI jaina vyakti ke lie aisA karanA yogya nahIM hai / parantu phira bhI jinadevane apane durAgrahako nahIM chodd'aa| taba usake atizaya Agrahase suketuko use svIkAra karanA par3A / tatpazcAt una donoMne yaha pratijJApatra likhakara rAjAke hAthameM de diyA ki hama donoMmeMse isa vivAda meM jo bhI vijayI hogA vaha dUsare kI bhI samasta sampattikA svAmI hogA / phira una donoMne apane apane ghara se dhanako lAkara caurAhepara Dhera kara diyaa| tatpazcAt rAjA Adine usa dhanake viSayameM una donoM kI parIkSA karake suketu ke lie vijayapatra pradAna kiyA / taba jinadeva bolA ki vAstava meM vijaya merI 1. za na tyAMkSIt /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 puNyAtravakathAkozam [6-5, 46 : jitam / kathamityukte suketuM sakhAyaM prApyAnantasaMsArakArakaM mahAmoharipumajayamiti / tadanu suketunA nivAryamANo'pyadIkSata / suketustallakSmI tatputrAya dattvA dAnAdikaM kurvan sukhena tsthau| tatprabhA draSTumazakto maNinAgadattaH svanAgAlaye tapazcaraNapUrvakaM nAgAnArarAdha / pUrvamarjunAsyaM mAtaGgaM saMbodhayantIyaMkSIISTravA kAmajvareNa mRtastatputrastannAgAlaye utpaladevo jAtaH, ityupavAsakathAkathane kathitam / sa prasanno bhUtvoktavAn- he nAgadatta, kiM kAyaklezaM karoSi / sa uvAca- tvAmArAdhayAmi / kimiti / yayA zriyA suketu vAdaM kRtvA jayAmi tAM me dehi / devo babhANa- tvaM puNyahonaste zriyaM dAtuna zaknomi / vaNigavocat-puNyahIna iti tvAmArAdhitavAn , anyathA kiM tavArAdhanayA / suro'vata lakSmI vihAyAnyaM te [nyatte ] bhaNitaM karomi / tarhi suketuM maary| nirdoSa mArayituM nAyAti, kamarpi doSaM tasmin vyavasthApya mArayAmi / kenApyupAyena mAraya, tena mRtenAlam / devo'bhaNat huI hai| kAraNa yaha ki maiMne suketu jaise mitrako pAkara ananta saMsArake kAraNabhUta moharUpI mahAn zatruko jIta liyA hai / tatpazcAt usane suketuke rokanepara bhI dIkSA grahaNa kara lI / taba suketune jinadevakI samasta sampatti usake putrake lie de dI aura vaha svayaM dAnAdi kAryoMko karatA huA sukhase sthita huaa| idhara maNinAgadatta suketuke prabhAvako nahIM dekha sakatA thaa| isalie usane apane nAgabhavanameM jAkara tapazcaraNapUrvaka nAgoMkI ArAdhanA kI / pahile kisI arjuna nAmake cANDAlako sambodhita karatI huI yakSiyoMko dekhakara nAgadattakA putra (bhavadatta) kAmajvarase pIr3ita hotA huA mara gayA thA aura usI nAgabhavanameM utpala deva huA thA, yaha upavAsaphalaMkI kathA (5-8, 41) meM varNita hai / usa samaya ukta utpala deva prasanna hokara bolA ki he nAgadatta ! yaha kAyakleza tuma kisalie kara rahe ho ? nAgadatta bolA ki yaha saba tumhArI ArAdhanA-prasannatA ke lie kara rahA huuN| tatpazcAt una donoM meM isa prakArase vAtAlApa huA-- utpala-merI ArAdhanA tuma kisalie kara rahe ho ? nAgadatta-jisa lakSmIke dvArA maiM suketuse vivAda karake use parAsta kara sakU~ usa lakSmIko tuma mujhe pradAna kro| utpala-tuma puNyase rahita ho, isalie maiM tumheM vaisI lakSmI dene ke lie samartha nahIM hU~ / nAgadatta-puNyahIna hU~, isIlie to maiMne tumhArI ArAdhanA kI hai| anyathA, tumhArI ArAdhanAse mujhe prayojana hI kyA thA / utpala-lakSmI denekI bAtako chor3akara aura jo kucha bhI tuma kahoge use maiM parA kruuNgaa| nAgadatta-to phira tuma suketuko mAra DAlo / utpala-suketu nirdoSa hai, ataH vaha mAranemeM nahIM A sakatA hai; isalie usake viSayameM kucha doSAropaNa karake use mAra DAlatA huuN| 1. ja sahAyaM / 2. pha ba pyadIkSita / 3. [ ttprbhaavN]| 4. ja vAsakathane / 5. za 'sa' nAsti / 6.za hInaste tava zriyaM / 7. bnyNste| 8. za kimapi /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. dAnaphalam 5 299 tamuhaM markaTaveSamAdade, mAM zRGkhalayA baddhvA suketunikaTaM naya / sa yadA 'kimityayaM vAnara zrAnItaH' iti pRcchati tadA tvamevaM bhaNa "ahaM vanaM gatastatrAmuM vAnaramapazyam / 'kimavalokase' iti spaSTamabUta / mayoktam-dhAnaro manuSya iva vsse| ayamaba ta-nAhaM vAnaraH / kiM tarhi / puNyadevatA / me virUpakaH svabhAvo'sti / sa ka ityukte yo me svAmI syAttena dattaM preSaNaM sarva karomi / preSaNaM na dadAti cenmArayAmIti kamapi nAzrayAmi, vane tiSThAmItyanena bhaNite mayA tvadantikamAnIto yadi preSaNaM dAtuM zakto'si tarhi svIkuru, nocenmuJcAmi" iti / tatra nItvA tathoktavAn nAgadattastaM suketaH svIcakAra / sa preSaNaM yAcitavAn / suketurabhaNat asmAtpurAd bahiranekajinAlayayutaM ratnamayaM paraM kru| karomi, mAM muJca / muktaH zreNThinA sa bahirgatvA janakautakaM tathAvidhaM paraM kratvA punarAgatya preSaNaM yayAce / zreSThI babhANa-yAvadahaM rAjasamIpaM gatvAgacchAmi tAvattiSThAtraiveti nirUpya rAjasamopaM gatvoktavAn zreSThI-deva, mayA bahiH puraM kAritam, tatra tvaM rAjyaM kuru / rAjA nyagadat-tvatpuNyodayena tatpuraM jAtam , tatra tvameva rAjyaM kuru / 'prasAdaH' iti nAgadatta-kisI bhI upAyase use tuma mAra DAlo, usakA mara jAnA hI mere lie paryApta hai| utpala -to phira maiM bandarake veSako grahaNa kara letA hU~, tuma mujhe usa veSameM sA~kalase bA~dhakara suketuke pAsa le calanA / jaba vaha tumase pUche ki isa bandarako yahA~ kisa lie lAye ho, taba tuma isa prakAra uttara denA- maiM vanameM gayA thaa| vahA~ maiMne jaise hI isa bandarako dekhA vaise hI isane mujhase spaSTa zabdoMmeM kahA ki tuma kyA dekhate ho| isapara maiMne kahA ki bandara hokara tuma manuSyake samAna bolate ho| taba yaha bolA ki maiM bandara nahIM hU~, kintu puNyadevatA hU~ / merA svabhAva viparIta hai / vaha yaha ki jo bhI merA svAmI hotA hai usake dvArA dI gaI samasta AjJAko maiM zirodhArya karatA huuN| parantu yadi vaha AjJA nahIM detA hai to phira maiM use mAra DAlatA huuN| isIlie maiM kisIke Azrita nahIM raha pAtA hU~, vanameM rahatA huuN| isake isa prakAra kahanepara maiM ise tumhAre pAsa le AyA hU~ / yadi tuma ise AjJA denemeM samartha ho to grahaNa kara lo, anyathA chor3a detA hU~ / isa prakAra usa utpalake kahe anusAra nAgadatta use bandarake veSameM suketuke pAsa le gayA aura phira usane seThase vaisA hI saba kaha diyA / taba suketune use svIkAra kara liyaa| taba vahA~ sthita hokara utpalane usa bandarake veSameM seThase AjJA maaNgii| isapara seThane kahA ki isa nagarake bAhara aneka jinAlayoMse saMyukta ratnamaya nagarakA nirmANa karo / yaha AjJA pAkara usane kahA ki Thoka hai maiM vaisA karatA hU~, mujhe chor3a diijiye| isapara seThane use chor3a diyaa| taba usane bAhara jAkara logoMko AzcaryameM DAlanevAle vaise hI nagarakA nirmANa kara diyA / vahA~se vApasa Akara usane punaH seThase AjJA maaNgii| taba seThane kahA ki jaba taka maiM rAjAke pAsa jAkara vApasa nahIM AtA hU~ taba taka yahIMpara baittho| yaha kahakara seTha rAjAke pAsa gayA aura usase bolA ki he deva ! maiMne isa nagarake bAhara eka anya nagarakA nirmANa karAyA hai, Apa vahA~para rahakara rAjya kareM / isapara rAjAne kahA ki tumhAre puNyake udayase hI usa nagarakI racanA huI hai, isaliye vahA~para tuma hI rAjya kro| taba seTha 'yaha ApakI bar3I kRpA hai' kahakara apane
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 puNyAstravakathAkozam [ 6-5, 46 : bhaNitvA zreSThI svagRhamAgataH / vAnaro'vrata svAmin preSaNaM dehi / zreSThI babhANa - sarva nagaramAya tena mAM tatpuraM pravezaya / vAnaraH tathA taM pravezayAmAsa / zreSThI dhAriNyA saha rAjabhavane bhadrAsane upaviveze / punarvAnaraH preSaNaM yayAce / zreSThI babhANa - mahAgaGgodakamAnIya dhAriNI sahitasya me rAjyAbhiSekaM kRtvA rAjyapaTTe badhnA [ghnI] hi| sa tathA cakAra, punaH preSaNaM yayAce / tadA zreSThayavocannAgadattaprabhRti sarvajanAnAM gRhANi dattvA gRheSvakSayaM dhanadhAnyAdikaM kRtvAgaccha / sa tathA kRtvAgataH, punaH preSaNaM yayAce / zreSThayavrata - me rAjabhavanAgre mahAstambhaM kRtvA tanmUle tanmAnAM zRGkhalAM kRtvA zRGkhalAye kuNDalikAM nikSipya tatra svaziraH praplutya taccaTanottaraNaM kurvan tiSTha yAvadahaM 'pUryate' iti bhaNAmi / sa dvi-tridinAni tathA kurvan tasthau / zreSThI 'pUryate' iti yadA na bhaNati tadA naSvA gataH / suketurbahukAlaM rAjyaM kRtvA svaziraH palitamAlokya svaputraM tatra vyavasthApya vasupAlAdAtmAnaM mocayitvA maNinAgadattAdibhirbahubhirbhImabhaTTArakAnte pravrajya mokSaM gataH / dhAriNI tapasAcyute devo jAtaH / maNinAgadattAdayo yathAyogyAM gatiM yayuH / tatpuraM tannirgamanadine evAdRzyaM jAtam gharapara vApasa A gayA / usa samaya usa bandarane seThase kahA ki he svAmin! aba mujhe anya AjJA dIjiye / tadanusAra seThane use AjJA dI ki samasta nagara ko bulAkara usake sAtha tuma mujhe use navanirmita nagara ke bhItara le calo / taba bandara usI prakArase use usa nagara ke bhItara le gayA / nagara meM praviSTa hokara suketu seTha apanI patnI dhAriNIke sAtha rAjabhavanameM gayA aura bhadrAsanapara baiTha gayA / isake pazcAt bandarane phirase AjJA mA~gI / isapara seThane kahA ki mahA gaMgA ke jalako lAkara dhAriNIke sAtha merA rAjyAbhiSeka karo aura rAjyapaTTa bA~dho / tadanusAra usa bandara ne vaisA hI kiyA / tatpazcAt usane seThase anya AjJA mA~gI / isapara seThane AjJA dI ki nAgadatta Adi samasta manuSyoM ko ghara dekara aura una saba gharoMmeM akSaya dhana-dhAnyAMdiko karake vApasa Ao / tadanusAra bandara vaha saba karake vApasa A gyaa| vApasa Anepara usane phirase anya AjJA mA~gI / isapara seThane kahA ki mere rAjabhavana ke sAmane eka bar3e khambheko banAkara usake mUla meM usake hI barAbara sA~kala banAo aura phira usa sA~kalake antameM kuNDalikA (gola kar3A) ko banAkara usameM apane zirako pha~sA do tathA bAra-bAra taba taka car3ho utaro jaba taka maiM 'basa, rahane do' na kaha dU~ | tadanusAra bandarane do tIna dina taka vaisA hI kiyA / parantu seThane jaba 'basa, rahane do' nahIM kahA taba vaha bandara veSadhArI utpala deva bhAgakara calA gayA / pazcAt suketune bahuta samaya taka rAjya kiyA / eka samaya use apane sirake Upara zveta bAlako dekhakara bhogoMse virakti ho gaI / taba usane apane putrako rAjya dekara vasupAla rAjAse vidA lI aura maNinAgadatta Adi bahuta janoMke sAtha bhIma bhaTTArakake samIpameM dIkSA le lI / antameM vaha tapa karake muktiko prApta huA / usakI patnI dhAriNI tapake prabhAvase acyuta kalpameM deva ho gaI / maNinAgadatta Adi yathAyogya usa nagarase bAhara nikalA usI dina vaha nagara gatiko prApta hue| jisa dina seTha suketu adRzya ho gayA / isa prakAra jaba suketu seTha 1. za nagaraM / / hUya tena nagarajaneta saha mAM / 2. ba upavezA / 3. pa za sarve / 4 ba tanmAnaM / 5. ba papasya /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.dAnaphalam 6 : 6-6, 47 ] 301 iti / evaM sakRddAnena suketurdevAnAmapi durjayo jajJe muktiM ca lebhe kimanyo na syAditi // 5 // [47] 'zrImAnArambhakAkhyo dvijakulavimalazcArupravacano dattAdAnAdanUnaM sukhamamalamalaM daivaM nRbhavajam / bhuktvAbhUccakravartI jitaripugaNakaH khyAto hi sagaraH tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 6 / / asya kathA- atraivAryakhaNDe padmapure vipraH zaGkhadArukastadapatyamArambhako mahAvidvAn bahanadhyApayan sthito bhdrmithyaadRssttiH| sa ekadA caryArthamAgataM mahAmuni sthApayAmAsa / tadAnajanitapuNyena bhogabhUmau jAtaH, tataH svarge utpannastataH Agatya dhAtakIkhaNDe cakrapurezaharivarmagAndhAryoH putro vratakIrtirjAtaH, tapasA divijaH, tasmAdAgatya jambUdvIpe pUrvavidehe maGgalAvatIviSaye ratnasaMcayapurAdhipAbhayaghoSa-candrAnanayorapatyaM payobalo bhUtvA tapasA prANate saMjAtaH / tatazcyutvAsmin bharate pRthvIpurezvarajayaMdhara-vijayayorapatyaM jayakIrtibhUtvA tapasAnuttare sa jaatH| tataH AgatyAtraivAyodhyAyAM rAjA jitazatrurajitanAthasya pitA, tadbhrAtA vijayasAgaro bhAryA vijayasenA, tayoH sagaranAmA putro'jani dvitIyaH sakalacakravartI, eka hI bAra muniko dAna deneke kAraNa devoMse bhI ajeya hokara mokSako prApta huA hai taba nirantara dAna denevAlA bhavya jIva kyA anupama sukhakA bhoktA na hogA ? avazya hogA // 5 // nirmala brAhmaNakulameM utpanna hokara madhura bhASaNa karanevAlA zrImAn Arambhaka nAmakA brAhmaNa munike liye diye gaye dAnake prabhAvase deva aura manuSya bhava sambandhI mahAn nirmala sukhakA bhoktA huA aura tatpazcAt vaha samasta zatrusamUhako jItanevAlA sagara nAmase prasiddha dvitIya cakravartI huaa| isaliye nirmala guNasamUhake dhAraka bhavya jIvoMko munike liye dAna denA cAhiye // 6 // isakI kathA isa prakAra hai- isI AryakhaNDake bhItara padmapurameM eka zaMkhadAruka nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| usake eka Arambhaka nAmakA putra thA jo bahuta vidvAn thaa| vaha bhadramithyAdRSTi bahuta-se ziSyoM ko par3hAtA huA kAlayApana kara rahA thA / eka samaya usane caryAke lie Aye hue mahAmuniko vidhipUrvaka AhAra diyaa| usa dAnase utpanna hue puNyake prabhAvase vaha bhogabhUmimeM aura tatpazcAt svargameM utpanna huaa| isake bAda vaha svargase cyuta hokara dhAtakIkhaNDadvIpake antargata cakrapurake rAjA harivarmA aura rAnI gAndhArIke vratakIrti nAmakA putra utpanna huaa| phira vaha tapake prabhAvase svargameM deva huaa| vahA~ se Akara vaha jambUdvIpa sambandhI pUrvavidehake antargata maMgalAvatI dezameM sthita ratnasaMcayapurake rAjA abhayaghoSa aura rAnI candrAnanAke payobala nAmakA putra huaa| tatpazcAt vaha tapako svIkAra karake usake prabhAvase prANata svargameM deva huaa| phira vahA~ se cyuta hokara isa bharata kSetrameM pRthivIpurake rAjA jayaMdhara aura rAnI vijayAke jayakIrti nAmakA putra huaa| tatpazcAt muni hokara vaha tapake prabhAvase anuttarameM ahamindra huaa| phira vahA~se cyuta hokara ayodhyA nagarImeM rAjA jitazatru-ajitanAtha tIrthakarake pitA-ke bhAI vijayasAgara aura vijayasenAke sagara nAmakA putra huA / vaha dvitIya cakravartI thaa| sagara cakra 1. za shriimnnaarNbh| 2. pa datvAdAnA, ba za datvA dAnA / 3. ja sukhamamalaM devaM / 4. ja pa za viSaya / 5. ba nuttare saMbhUya tata aa|
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 puNyAsravakathAkozam [ 6-6, 47 : bharatavat rAjyaM kurvan tsthau| tasya SaSTisahasrAH putrA jaataaH| te pratidinaM cakriNaM preSaNaM yAcante sma / cakrI me duHsAdhyaM nAstIti taduparodhena kailAzasya parito jalakhAtikA khanantviti preSaNamadatta / cakravartipreSaNAtkailAzasya parito khAtikA daNDaratnena khanitvA tabRhatputro jAhnavI [jana: tasya putro bhAgIrathaH aparo'pi kazcana bhImarathaH, ubhau daNDaratnaM gRhItvA gaGgAjalAnayanArtha jgmtuH| atra prastAve daNDaratnarabhasA RddhadharaNendraNetare maaritaaH| pUrva kazcana sagarapratipAditapaJcanamaskAravazAt saudharma saMpannastena cAsanakampAt zAtvAgatya vipraveSeNa pratibodhitaH san bhAgIrathAya rAjyaM samarpya pravrajya mokSaM gataH sagaraH / bhAgIrathenaikadA dharmAcAryA abhivandya pRSTAH mama pitRbhiH kathaM smudaaykrmopaarjitmiti| Ucuste-avantIgrAme kuTumbinaH SaSTisahasrA jAtAH / ekaH kumbhkaarH| muninindAM kurvantaH kumbhakAreNa nivAritAste kumbhakAre grAmAntare gate sarve bhillAritAH santaH zaGkhA babhUvustataH kapardikA ityAdi bhavAntaraM bhramitvA pazcAdayodhyAbAhya giMjAikA jaataaH| sa kumbhakAraH vartIne bharata cakravartIke samAna bahuta samaya taka rAjya kiyaa| usake sATha hajAra putra utpanna hue the| ve pratidina cakravartIse Adeza mA~gate the / parantu vaha cakravartI kahatA ki mere lie duHsAdhya kucha bhI nahIM hai-saba kucha sulabha hai, ataeva tuma logoMko AjJA denekA kucha kAma nahIM hai / parantu jaba una putroMne isake liye bahuta Agraha kiyA taba usane unheM kailAza parvatake cAroM ora jalase paripUrNa khAIke khodanekI AjJA dii| taba cakravartIkI AjJAnusAra una sabane kailAza parvatake cAroM ora daNDa-ratnase khAIko khoda diyaa| tatpazcAt sagara cakravartIkA jahna nAmakA- jo jyeSTha putra thA usakA putra bhAgIratha aura dUsarA koI bhImaratha ye donoM daNDa-ratnako lekara gaMgAjala leneke lie gye| isa bIcameM usa daNDa-ratnake vegase krodhako prApta hue dharaNendrane anya saba putroMko mAra ddaalaa| pUrvameM koI sagara cakravartIke dvArA diye paMcanamaskAra mantrake prabhAvase saudharma svargameM deva huA thaa| usakA usa samaya Asana kampita huA / isase vaha cakravartIke putroMke maraNako jAnakara brAhmaNake veSameM usa sagara cakravartIko sambodhita karane ke lie AyA / tadanusAra usase sambodhita hokara sagara cakravartIne bhAgIrathake lie rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| vaha tapazcaraNa karake muktiko prApta huaa| eka samaya bhAgIrathane dharmAcAryakI vandanA karake unase pUchA ki mere pitAoM ( pitA va pitRvyoM ) ne kisa prakArake samudAyakarmako upArjita kiyA thA ? isake uttara meM ve bole-- avantI grAmameM sATha hajAra kuTumbI ( kRSaka ) utpanna hue the| vahA~ eka kumhAra bhI thA / eka samaya una sabane milakara munikI nindA kii| usa kumhArane unheM muninindAse rokA thA / kumhArake kisI anya gA~vameM jAnepara una sabako bhIloMne mAra DAlA thaa| isa prakArase mRtyuko prApta hokara ve zaMkha aura kaur3I Adi aneka bhavoMmeM paribhramaNa karake tatpazcAt ayodhyAke bAhara 1. ba za sahazrAH / 2. za khaatikaa| 3. fa rasabhAt / 4. pha saudharma saMpanna / 5. va pratipATho'yam / zacAryoMbhivaMdya pRSTo / 6. ba sahasrajAtAH / 7. ba vAhye gaMjAyikaH za bAhye giMjAikA /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-7, 48] 6.dAnaphalam 7 kinaro bhUtvA tasmAdAgatyAyodhyAyAM maNDalezvaro jAtaH / tadagajapAdena hatAH santastApasatvaM prApya tato jyotirloke utpadya tasmAdAgatya cakravartino'patyAni bbhuuvuH| sa maNDalezvarastapasA svarge jAtaH, tasmAdAgatya tvaM jAto'si / zrutvA svaputrAya rAjyaM dattvA bhAgIratho munirabhUt mokSaM ca gataH iti mithyASTirapi vipraH sakRnmunidAnenaivaMvidho'bhUt sadRSTirdAnapatiH kiM na syAditi // 6 // [48 ) bhuktvA bho bhogabhUmau surakujajanitaM saukhyaM ca divija dettAdAhAradAnAt dvijavaratanayo mUrkhAvapi tataH / jAtau sugrIvabandhU nalatadanujako rAmasya sacivau tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 7 // asya kathA-- atraivAryakhaNDe kiSkindhaparvatasthakiSkindhapure rAjA kapikulabhavaH sugrIvaH, tadbhAtarau nala-nolau / te sugrIvAdayo rAmasya bhRtyaaH| rAmarAvaNayoH sItAnimittaM yuddhe sati nala-nIlAbhyAM rAmasenApatibhyAM rAvaNasya senApatI hasta-prahastau hatau / tau tAbhyAM giMjAI (eka prakAra kSudra barasAtI kIr3e ) hue| aura vaha kumhAra kiMnara hokara vahA~se AyA aura usI ayodhyA meM maNDalezvara huaa| usake hAthoke pairake nIce dabakara ve saba giMjAIkI paryAyase mukta hokara tApasa hue / tatpazcAt ve jyotirlokameM utpanna hokara vahA~se cyuta hue aura aba sagara cakravartIke putra hue haiN| vaha maNDalezvara marakara tapake prabhAvase svarga meM gayA aura phira vahA~se Akara tuma hue ho / isa saba pUrva vRttAntako sunakara bhAgIratha apane putrako rAjya dekara muni ho gayA aura mokSako prApta huaa| isa prakAra vaha (Arambhaka) mithyAdRSTi bhI brAhmaNa eka bAra munike lie dAna dekara jaba cakravartIkI vibhUtiko prApta huA aura antameM mokSa bhI gayA hai taba bhalA samyagdRSTi bhavya jIva usa dAnake prabhAvase kyA vaisI vibhUtiko nahIM prApta hogA ? avazya prApta hogA // 6 // brAhmaNake do mUrkha putra munike lie diye gaye AhAradAnake prabhAvase bhogabhUmimeM kalpavRkSoMse utpanna sukhako aura tatpazcAt svargake sukhako bhogakara sugrIvake nala aura usake choTe bhAI (nIla) ke rUpameM bandhu hue haiM jo rAmacandra ke mantrI the / isIlie uttama guNoMke samahase saMyukta bhavya jIvoMko munike liye dAna denA cAhiye // 7 // ___ isakI kathA isa prakAra hai- isI AryakhaNDake bhItara kiSkindha parvatake Upara sthita kiSkindhapurameM bAnaravaMzI sugrIva nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usake nala aura nIla nAmake do bhAI the| ve sugrIva Adi rAmacandrake sevaka the / jaba sItAharaNake kAraNa rAmacandra aura rAvaNake bIca meM yuddha prArambha huA thA taba nala aura nIlane rAmacandrake senApati hokara rAvaNake senApati hasta aura prahastako mAra DAlA thaa| unhoMne unheM isa bhavake virodhase mAra DAlA thA 1. ba dtvaahaar| 2. za mUrSAvApi / 3. pha bndho| 4. ja pa za kivikaMdhaparvatasthakivikadhapure ba kiSkaMdharvatasthakiSkaMdhapare / 5. ba pratipATho'yam / za hastaprahastau tau|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 puNyAsravakathAkozam [6-8, 49 : tadbhavavirodhavazena janmAntaravirodhavazena vA hatAvityukte janmAntaravirodhavazenetyAha / tathAhi- atraiva bharate kuzasthalagrAme bhrAtarau mUrkhavipro indhaka-pallavanAmAnI jaatii| jainasaMsargAt munikRtAhAradAnau aparabhrAtRkuTumbiyugalena saha kRtArambhau siddhAdAyadAne jhakaTake tAbhyAM mAritau madhyamabhogabhUmau jaatau| tataH svarge jAto, tasmAdAgatya nala-nIlo jaatii| itarau kAlArAraNye zazAvityAdi, paribhramya tApasatvena jyotirloke utpadya tasmAdAgatya vijayArdhadakSiNazreNyAmagnikumArAzcinyorhasta-prahastau jAtAviti samyaktvavivarjitau mUrkhA. vapyubhayagatisukhamanubhUya sakRnmunidAnaphalena caramadehinau mahAvibhUtiyuktau vabhavatuH, sadRSTayo dAnapatayaH kiM tathAvidhA na syuriti // 7 // [ 49 ] vipro yo dattadAnau zamamarakujajaM devaM ca pRthu tat saMjAtau cArukIrtI jitasakalaripU vIrauM suviditau / sevitvA rAmaputrau tadanu lava-kuzau buddhAkhilamatau tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 8 // athavA janmAntarake virodhase, ina praznake uttarameM yahA~ janmAntara virodhako kAraNa batalAyA hai jo isa prakAra hai- isI bharatakSetrake bhItara kuzasthala grAmameM indhaka aura pallava nAmake do mUrkha brAhmaNa utpanna hue the| una donoMne kisI jainake saMsargase munike lie AhAra dAna diyA thaa| vahIMpara do anya bhI kRSaka bandhu the| unake sAtha indhaka aura pallavane khetIkA Arambha kiyaa| usameM rAjAke liye kara (Taiksa ) deneke viSayameM paraspara jhagar3A ho gayA, jisameM una donoM kuTumbI bhAiyoMne ina donoMko ( indhaka-pallako) mAra ddaalaa| isa prakArase marakara ve munidAnake prabhAvase madhyama bhogabhUmimeM utpanna hue| isake pazcAt ve svarga gaye aura phira vahA~se Akara nala aura nIla utpanna hue| udhara ve donoM kRSaka bhAI kAlaMjara vanameM kharagoza Adike bhavoMmeM paribhramaNa karate hue tApasa hokara jyotirlokameM utpanna hue aura phira vahA~ se cyuta hokara vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNimeM agnikumAra aura azvinIke hasta va prahasta nAmake putra hue| isa prakAra samyaktvase rahita aura mUrkha bhI ve donoM brAhmaNa eka bAra munidAnake prabhAvase donoM gatiyoMke sukhako bhogakara mahAvibhUtise saMyukta caramazarIrI hote hue jaba muktiko prApta hue haiM taba kyA usa munidAnake prabhAvase samyagdRSTi jIva vaisI vibhUtise saMyukta na hoMge ? avazya hoMge // 7 // jina do brAhmaNoMne munike lie dAna diyA thA ve bhogabhUmimeM kalpavRkSoMse utpanna sukhako tathA devagatike vipula sukhako bhogakara tatpazcAt laba va kuza nAmase prasiddha rAmacandrake do vIra putra hue| samasta zatruoMko jIta leneke kAraNa unakI pRthivIpara nirmala kIrti phailI / isIlie nirmala guNoM ke samUhase saMyukta bhavya jIvoMko nirantara uttama munike lie dAna denA cAhiye // 8 // 1. ba hatAvidyukte / 2. zazvinyauhastaH / 3. pha pRthu taM / 4. pha ba kiittijit| 5. pha 'ripurvIrau / 6. za budhvaakhilmto|
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-8, 41] 6. dAnaphalam 8 asya kathA- atraivAyodhyAyAM rAjAnau bala-nArAyaNau raamlkssmnnau| rAmasya devI sItA / tasyA garbhasaMbhUtau satyAM pUrva yadA pitRvacanapAlanArtha bharatAya rAjyaM dattvA vanapravezaM kRtavantau tadA sA rAvaNena corayitvA nItA / rAmalakSmaNAbhyAM taM nihatya saaniitaa| rAvaNasya gRhe sthitA sItA rAmasya svagRhe 'nidhAtumanucitamiti prajAbhirukte rAmeNATavyAM tyaajitaa| tatra hastidharaNArtha samAgatapuNDarIkiNopurozavajrajona jainIti bhaginobhAvena svapuraM nItA / tatra lavAGakuzAsyayoH putryoryugmsuut| tau vajrajaGghakRtavivAhau nijabhujapratApena sAdhitanAnAbhUbhujau pratyekaM mahAmaNDalezvarapadavyAlaMkRtau / nAradAt pitA-pitavyAvadhigamyAyodhyAmAgatya tau yuddhe "jigyatustadA sakautukAbhyAM pitA-pitRvyAbhyAM nAradAt putrAviti prabudhya puraM pravezitau yuvarAjabhUtau sutrmaastuH| vibhISaNAdipradhAnavacanena rAmeNa sItAyA agnipraveze divyo dattaH / sA tena vizuddhA bhatvA tatraiva mahendrodyAnasthasakalabhaSaNamunisamavasaraNe pRthvImatikSAntikAbhyAse diikssitaa| rAmaH saparicArastAM nivartayitu ___ isakI kathA isa prakAra hai- yahA~ hI ayodhyApurImeM rAma aura lakSmaNa nAmakeM do rAjA rAjya karate the| ve donoM kramase balabhadra aura nArAyaNa padake dhAraka the| rAmacandrakI patnIkA nAma sItA thA / usake garbhAdhAna honeke pUrva jaba rAma aura lakSmaNa pitAke vacanakI rakSA karaneke lie bharatako rAjya dekara vanako gaye the tava rAvaNa usa sItAko curAkara le gayA thaa| usa samaya rAma aura lakSmaNa rAvaNako mArakara sItAko vApisa le Aye the / isakI nindA karate hue prajAjana yaha kaha rahe the ki sItA jaba rAvaNake gharameM raha cukI hai taba rAjA rAmacandrake lie use vApasa lAkara apane gharameM rakhanA yogya nahIM thaa| isa nindAko sunakara rAmacandrane use tyAgakara vanameM bhijavA diyaa| usa samaya vaha garbhavatI thii| ukta vanameM jaba puNDarIkiNIpurakA rAjA vajrajaMgha hAthIko pakar3aneke lie pahu~cA taba usane vahA~ sItAko dekhaa| sItA cU~ki jaina dharmakA pAlana karanevAlI thI, ataeva vajrajaMgha use dharmabahina samajhakara apane nagarameM le aayaa| vahA~para usane lava aura aMkuza nAmake yugala putroMko utpanna kiyaa| ye donoM putra jaba vRddhiko prApta ho gaye taba vajrajaMghane unakA vivAha kara diyA / una donoMne apane bAhubalase aneka rAjAoMko jIta liyA thaa| isase ve donoM 'mahAmaNDalezvara ke padase vibhUSita hue| pazcAt ve nAradase apane pitA rAmacandra aura cAcA lakSmaNakA paricaya pAkara ayodhyA aaye| vahA~ unhoMne pitA aura cAcAse yuddha karake usameM vijaya prApta kii| unake parAkramako dekhakara rAmacandra aura lakSmaNako bahuta Azcarya huA / parantu jaba nAradane unheM yaha batalAyA ki ye tumhAre hI putra haiM taba ve donoM lava aura aMkuzako nagarake bhItara le gye| vahA~ ve yuvarAja hokara sukhapUrvaka rahane lge| pazcAt vibhISaNa Adi pradhAna puruSoMke kahanese rAmacandrane sItAko apanI nirdoSitA pramANita karaneke liye agnipraveza viSayaka divya zuddhikA Adeza diyaa| tadanusAra sItAne agnipraveza karake apanI nidoSatA pragaTa kara dI / tatpazcAt usane vahIMpara mahendra udyAnake bhItara sthita sakalabhUSaNa munike samavasaraNameM pRthvImati AryikAke samIpameM dIkSA le lii| taba rAma 1. ja nisthAtu pa za ninaa| 2. za hastidhAraNArtha / 3. pa za samAgataM / 4. ja pitRvyAvagagamyA pha ba pitApitRvyAvavagamyA / 5. za jijyatu / 6. va nivattiyituM /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam 306 [ 6-8, 49 : samavasRti jagAma jinadarzanena galitamohastaM samaya' svakoSThe upaviSTaH / ___ tadA vibhISaNo rAmAdInAmatItabhavAnapRcchat, lavAGkazayoH puNyAtizayahetumaprAkSot / kevalI kathitavAMstAvat lavAGkazayorbhavAn / tathAhi-atraivAryakhaNDe kAkanyAM rAjArativardhanasudarzanayorapatye prItiMkara-hitakarau jAtau / rAjapurohitaH sarvaguptaH, bhAryA vijayAvalI / sa ekadA rAjJA dhRtvA nigale nikSiptaH / vijJApananimittamAgatayA vijayAvalyA rAjarUpaM dRSTvoktam 'maamicch'|tenoktm 'bhaginI tvm'| manasi kupitA gtaa| katipayadineSu sarvaguptaM muktvA tasmai pUrva padaM dattam / tayA kathitam 'me zolaM khaNDayituM lagno rAjA' iti / tato'pakAradvayamavadhArya sarve Atmani melayitvA rAtrau rAjabhavane veSTite trayo'pi madhye'ntaHpuraM kRtvA khaDgabalena nirgatAH, kAzipurAdhipakAzipunA sNgRhotaaH| kiyatkAle gate tena preSitabalena saha svapuramAgatya yuddhe taM bandhayitvA svIkRtaM rAjyaM rativardhanena / prajApAlanaM vidhAya tribhirapi tapo gRhItam / putrau durdharAnuSThAnenoparigraiveyakaM gatau, tasmAdAgatya zAlmalIpure viparAmadevasyAuse lauTAneke lie parivArake sAtha samavasaraNameM gaye / parantu sakalabhUSaNa jinake darzanamAtrase unakA vaha sItAviSayaka moha dUra ho gayA aura taba ve jina devakI pUjA karake apane koThemeM baiTha gaye / usa samaya vibhISaNane kevalI jinase rAmAdikoMke pUrva bhavoM tathA lava aura aMkuzake puNyAtizayake kAraNako pUchA / tadanusAra kevalIne prathamataH lava aura aMkuzake puNyAtizayakA kAraNa isa prakAra batalAyA- isI AryakhaNDake bhItara kAkandI nagarImeM rAjA rativardhana aura rAnI sudarzanAke prItikara aura hitaMkara nAmake do putra the| ukta rAjAke purohitakA nAma sarvagupta aura usakI patnIkA nAma vijayAvalI thA / eka samaya rAjAne usa purohitako pakar3avA kara bandhanameM DAla diyA / taba rAjAse prArthanA karane ke lie purohitakI patnI vijayAvalI usake pAsa AyI / parantu vaha rAjAkI sundaratAko dekhakara mugdha hotI huI usase bolI ki mujhe svIkAra kro| yaha sunakara rAjAne kahA ki tuma merI bahina ho, tumheM maiM kaise svIkAra karU~ ? isapara vaha manameM krodhita hokara vApasa calI gii| kucha dinoMke pazcAt rAjAne sarvaguptako chor3akara usake liye pahilekA pada de diyaa| taba vijayAvalIne patise kahA ki rAjA usa samaya merA zIla bhaMga karaneko udyata ho gayA thaa| yaha sunakara purohitane vicAra kiyA ki rAjAne prathama to mujhe bandhanameM DAlA aura phira patnIke zIlako bhaMga karanA cAhA, isa prakAra isane do aparAdha kiye haiN| yaha socakara usane sabako apanI ora milAkara unakI sahAyatAse rAtameM rAjabhavanako ghera liyaa| taba rAjA aura usake donoM putra ye tInoM bIcameM antaHpurako karake talavArake balase bAhara nikala gaye / taba unakA kAzipurake rAjA kAzipune svAgata kiyaa| tatpazcAt kucha kAlake vIta jAnepara rAjA kAzipurake dvArA bheje gaye sainyake sAtha apane nagarameM Akara rativardhanane yuddhameM usa sarvagupta purohitako bA~dha liyA aura apane rAjyako vApasa prApta kara liyaa| phira vaha kucha samaya taka rAjya karake donoM putroMke sAtha dIkSita ho gyaa| unameMse donoM putra durdhara tapa karake uparima gaiveyakameM gaye / vahA~se cyuta hokara ve donoM zAlmalIpurameM brAhmaNa rAmadevake vasudeva 1. va stamabhyarcya / 2. ba nigalo / 3. pa za kA zipurAdhipaM / 4. ja pa kAsipunA saba kAzipunAmaM sNdeg| 5. bnoprit[m]z|
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-9, 50 ] 6. dAnaphalam 9 patye vasudeva sudevau jAto, pAtradAnena bhogabhUmo saMpannI, tasmAdIzAnaM gatau, tata Agatya lavAGkazau jAtI, iti sakRdapi satpAtradAnena vasudeva-sudevau dvijAbevaMvidhau caramadehinau jAte sadRSTi-saccholastathAvidhaH kiM na syAditi // 8 // AsIdyo dhAraNAkhyaH kSitibhRdanupamazcandrAkhyanagare dattvA dAnaM munibhyastadamalaphalato devAdikuruSu / bhuktvAnUnaM ca saukhyaM nR-suragatibhavaM jAto dazaratha stasmAdAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 6 // asya kathA- atraivAyodhyAyAM rAjA dshrthH| sa caikadA mahendrodyAnamAgataM sarvabhUtahitazaraNyaM muniM samabhyayaM natvopavizya svAtItabhavAn pRcchati sma / munirAha- atraivAryakhaNDe kurujAGgaladeze hastinApure rAjA upAstiH munidAnaniSedhAttiryaggato asaMkhyAtabhavAn paribhramya candrapurezacandradhAriNyoH putro dhAraNo jAto munidAnAddhAtakIkhaNDapUrvamandaradevakurutpannaH, tataH svarge, tato jambUdvIpapUrvavidehapuSkalAvatyAM puNDarIkiNyadhIzAbhayaghoSa-vasuMdharyoH putro nandivardhano jAtaH, tapasA brahme samutpannastata Agatya jambUdvIpAparaaura sudeva nAmake putra hue| tatpazcAt mRtyuko prApta hokara ve pAtradAnake prabhAvase bhogabhUmi ko prApta hue / vahA~ se phira IzAna svargameM gaye aura phira usase cyuta hokara lava evaM aMkuza hue| isa prakAra eka bAra satpAtra dAnake prabhAvase ve vasudeva aura sudeva brAhmaNa jaba isa prakArake caramazarIrI hue haiM taba bhalA suzIla samyagdRSTi jIva kyA ukta satpAtradAnake prabhAvase vaisA nahIM hogA ? avazya hogA // 8 // candra nAmake nagarameM jo dhAraNa nAmakA anupama rAjA thA vaha muniyoM ke lie dAna dekara usase utpanna hue nirmala puNyake prabhAvase devakurumeM utpanna huA aura tatpazcAt manuSyagati aura devagatike mahAn sukhako bhogakara dazaratha rAjA huA hai| isalie nirmala guNoM ke samUhase yukta bhavya jIvoMko nirantara munike liye dAna denA cAhiye // 9 // isakI kathA isa prakAra hai- yahIMpara ayodhyA nagarImeM dazaratha nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| eka samaya usane mahendra udyAnameM Aye hue sarvabhUta-hitazaraNya munikI pUjA kI aura tatpazcAt namaskArapUrvaka baiThate hue usane unase apane pUrvabhavoMko pUchA / muni bole- isI AryakhaNDameM kurujAMgala dezake antargata hastinApurameM upAsti nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha munidAnakA niSedha karaneke kAraNa tiryaMcagatimeM gayA aura vahA~ asaMkhyAta bhavoMmeM ghUmA / pazcAt vahA~se nikalakara vaha candrapurake rAjA candra aura rAnI dhAriNIke dhAraNa nAmakA putra huaa| phira vaha munike liye dAna denese ghAtakIkhaNDa dvIpake bhItara pUrva meru sambandhI devakuru ( uttama bhogabhUmi)meM utpanna huaa| tatpazcAt vahA~ se vaha svarga meM gayA aura phira vahA~se bhI cyuta hokara jambUdvIpake bhItara pUrva videhake antargata puSkalAvatI dezameM sthita puNDarIkiNI purake rAjA abhayaghoSa aura vasundharIke nandivardhana nAmakA putra huaa| isa paryAyameM usane dIkSA lekara tapazcaraNa kiyA aura usake prabhAvase brahma svargameM jAkara deva huA / pazcAt vahA~ se cyuta hokara vaha jambUdvIpake 1. ba saMdadRSTistachola / 2. za purezadhAriNyoH candraputro /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 puNyAtravakathAkozam [ 6-9, 50 : videhavijayArdhazazipurezaratnamAlerapatyaM sUryo' jAtaH / ekadA ratnamAliH siMhapurAdhipavajralocanasyopari cttitH| atra prastAve devenaikena nissiddhH| kimiti pRSTe devo'vocat- asmin vijayAdhaM gAndhAranagarIzazrIbhUteH putraH subhUtirabhUt / mantrI ubhayamanyuH saMjAtaH / rAjJA kamalagarbhabhaTTArakasakAze gRhItAni vratAni mantriNA nAzitAni / mantrI mRtvA hastI saMjAtaH / sa ca rAjJA paTTavardhanaH kRtH| sa hastI ca kamalagarbhamunerdazanena jAtismaro bhUtvA vratAnyAdAya subhUti-yojanagandhyoH putro'riMdamo'bhUt / tanmuni samIpe tapasAhaM zatAre jAtaH / zrIbhUtima'tvA mandarAraNye mRgo jaatH| kAmbhojaviSaye bhilla kaliMjamo bhUtvA zarkarAyAmutpanno mayA saMbodhitaH sannidAnI ratnamAlirjAto'sIti / zrutvAnandAya rAjyaM dattvA ratnatilakamuninikaTe sUryajena saha pravavAja / zukra utpadya tasmAdAgatya saryajacarastvam , itaro janakaH, ariMdamacaraH zatArAdAgatya kanakaH sNjaatH| so'bhayaghoSa. stapasA traiveyake utpadya tasmAdAgatya vayaM saMjAtA iti nirUpite nizamya muni vanditvA svapuraM praviSTaH / aparAjitAdipaTTamahAdevIbhI rAmAdiputrairanyaizca bandhubhirmahAvibhUtyA rAjyaM kurvan aparavidehameM sthita vijayAdha parvatake Upara zazipurake rAjA ratnamAlike sUrya (sUryaja) nAmakA putra huaa| ___eka samaya ratnamAline siMhapurake rAjA vajralocanake Upara car3hAI kii| kintu isa bIcameM use eka devane aisA karanese roka diyaa| isakA kAraNa pUchanepara vaha deva bolA- isa vijayA parvatake Upara sthita gAndhArapurake rAjA zrIbhUtike eka subhUti nAmakA putra thaa| usa rAjAke mantrIkA nAma ubhayamanyu thaa| rAjA zrIbhUtine kamalagarbha bhaTTArakake samIpameM vratoMko grahaNa kiyA thA / kintu usa mantrIke prabhAvameM Akara vaha unakA pAlana nahIM kara sakA aura ve yoM hI naSTa ho gaye / isa pApake prabhAvase vaha mantrI marakara hAthI huA / use rAjAne paTTavardhana (mukhya hAthI) bnaayaa| ukta hAthIko kamalagarbha munike darzanase jAtismaraNa ho gyaa| taba usane vratoMko grahaNa kara liyaa| vaha marakara rAjA subhUti aura rAnI yojanagandhIke arindama nAmakA putra huaa| usane una munike samIpameM dIkSA le lii| isa prakAra tapake prabhAvase vaha marakara zatAra svargameM deva huA, jo maiM hU~ / udhara vaha zrIbhUti rAjA marakara mandarAraNyameM mRga huaa| tatpazcAt vaha kAmbhoja dezameM kaliMjama bhIla huaa| vaha samayAnusAra marakara zarkarAprabhA pRthivI (dUsarA naraka) meM nArakI utpanna huaa| use maiMne jAkara prabodhita kiyaa| isase vaha prabuddha hokara ukta pRthivIse nikalA aura tuma ratnamAli hue ho| isa prakAra ukta devase apane pUrvabhavoMkA vRttAnta sunakara vaha ratnamAli Anandake lie rAjya dekara sUryaja putrake sAtha ratnatilaka munike samIpameM dIkSita ho gyaa| vaha marakara tapake prabhAvase zukra kalpameM deva utpanna huaa| sAthameM vaha sUryaja bhI usI kalpameM deva huaa| isake pazcAt sUryajakA jIva ukta kalpase Akara tuma aura dUsarA (ratnamAli) janaka huA hai| arindamakA jIva, jo zatAra svargameM deva huA thA, vahA~se Akara janakakA bhAI kanaka huA hai| vaha abhayaghoSa tapake prabhAvase aveyakameM utpanna huA aura phira vahA~se cyuta hokara hama (sarvabhUtahitazaraNya) hue haiM / isa prakAra una sarvabhUtahitazaraNya munike dvArA prarUpita apane pUrvabhavoMko sunakara rAjA dazaratha unheM namaskAra karake apane nagarameM vApisa A gayA aura aparAjitA Adi paTTa 1. ja pa ba za suuryyo| 2. pa sUryayena / 3. ja pravadrAje /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-10, 51 ] 6. dAnaphalam 10 309 sthitaH iti mithyAdRSTirapi dhAraNo rAjA satpAtradAnaphalenaivaMvidho'bhUdanyaH sadRSTistataH kiM na syAditi // 2 // nAnAkalpAMghripairye samalasukhadezchannA sukuravo jAtasteSu prabhUtaH suguNagaNayuto dAnAt suvimalAt / mRtvA vidyutprapAtAcchayanatalagato bhAmaNDalanRpa stasmAhAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 10 // asya kathA- atraiva vijayA dakSiNazreNyAM rathanU pure sItAdevIbhrAtA vidyAdharacakro prabhAmaNDalo rAjA sukhena rAjyaM kurvststhau| ito'yodhyAyAmibhyaka.dambakAmbikayo putrAva zokatilako jAtau / sItAtyajanamAkarNya pitAputrAH dyutibhaTTArakanikaTe dIkSitAH, sarvAgamadharAzca bhUtvA trayo'pi tAmracUDapure caityAlayavandanArtha gacchantaH paJcAzatyojanavistRta sItArNavATavImadhye aAsannaprAvRSi gRhIta yogAH svecchAvihAraM gacchatA prabhAmaNDalena sopasargA dRSTAH, tadanu samope grAmAdIn kRtvA tebhya zrAhAradAnaM dattam / tena puNyasaMgrahaM kRtvA vahukAlaM rAjyaM kurvan tasthau, ekasyAM rAtrau svazayanatale sundaramAlAdevyA supto vidyutA rAniyoM, rAmAdi putroM evaM anya bandhujanoMke sAtha mahAvibhUtise paripUrNa rAjyakA upabhoga karatA huA sthita ho gyaa| isa prakAra mithyAdRSTi bhI vaha dhAraNa rAjA satpAtradAnake phalase jaba aisA vaibhavazAlI huA hai taba kyA usake prabhAvase samyagdRSTi jIva caisA na hogA ? avazya hogA // 9 // aneka uttama guNoMse saMyukta bhAmaNDala rAjA zayyAtalapara sthita hote hue (supta avasthA) bijalIke giranese mRtyuko prApta hokara nirmala dAnake prabhAvase una kuruoM (uttama bhogabhUmi) meM utpanna huA jo ki atyanta nirmala sukha denevAle aneka 'kalpavRkSoMse vyApta haiM / isaliye nirmala guNoMke samUhase saMyukta bhavya jIvoMko nirantara uttama munike liye dAna denA cAhiye // 10 // - isakI kathA isa prakAra hai- yahIMpara vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNImeM sthita rathanUpura nagarameM sItA devIkA bhAI va vidyAdharoMkA cakravartI prabhAmaNDala rAjA rAjya karatA huA sthita thaa| idhara ayodhyA purImeM dhanI (seTha) kadambaka aura ambikA (usakI patnI) ke azoka aura tilaka nAmake do putra utpanna hue the| pitA kadambaka aura ve donoM putra sItAke parityAgakI vArtAko sunakara dyatibhaTTArakake nikaTameM dIkSita ho gye| ye tInoM samasta zratake pAragAmI hokara tAmracUr3a purameM sthita caityAlayakI vandanA karaneke liye jA rahe the| mArgameM pacAsa yojana vistArNa sItArNava nAmaka vanake madhyameM pahu~canepara varSAkAla (cAturmAsa) kA samaya nikaTa A gyaa| isalie una tInoM muniyoMne usI vanake madhyameM varSAyogako grahaNa kara liyaa| usa samaya prabhAmaNDala icchAnusAra ghUmatA huA vahA~ se nikalA / vaha muniyoMke isa upasargako dekhakara vahIMpara nirmApita grAmAdikoMmeM sthita hotA huA unheM AhAra dene lgaa| isase usane bahuta puNyakA saMcaya kiyaa| tatpazcAt usane bahuta samaya taka rAjya kiyaa| eka dina rAtameM vaha apanI zayyAke Upara sundaramAlA devIke sAtha so rahA thaa| isI samaya akasmAt bijalI girI aura usase usakI 1. pha ba sukhadaizcyutvA za sukhadaizchannAM / 2. pha tAmracUlapura ba taamrcuulpure| 3. za paJcAzatta. yojana / 4. ba tena iti puNya /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 6-11, 52 : mRtvottamabhogabhUmAvutpannaH, iti rAgI samyaktvahIno 'pi munidAna phalenottamabhogabhUmijo'bhUt saddaSTiH kiM na syAditi // 10 // 310 [ 52] devI viSNoH susImA kathamapi bhuvane rudrasya tanujA jAtA yakSAdidevI varaguNamunaye bhaktipraguNataH / aar' dAnAt subhogAna kuruSu divi bhuvi prabhujya viditAMstasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 11 // asya kathA - atraivAryakhaNDe surASTradeze dvArAvatInagaryA rAjAnau padma kRSNau balanArAyaNau / tatra kRSNasyASTau paTTamahAdevyaH / tAzca kA ityukte satya AmA rukmiNI jAmbavatI lakSmaNA susImA gaurI padmAvatI gAndhArI ca / tau nRpAvUrjayantagiristhaM zrI nemijinaM vanditumAtustaM samabhyarcya vanditvA svakoSThe upaviSTau dharmamAkarNayantau tasthatuH / tadA yathAvasare susImAdevI varadattagaNadharaM natvA svAtIta bhAvibhavAMzca pRSTavatI / sa zrAha - - dhAtakIkhaNDe pUrvamandarapUrvavidehamaGgalAvatIviSayaratnasaMcayapurezo vizvaseno devI anuMdharI, amAtyaH sumatiH / rAjA ayodhyAdhipapadmasenena yudhi nihataH / sumatinA anuMdharI pratibodhya vrataM grAhitA mRtyu ho gaI / taba vaha uparyukta munidAna ke prabhAvase uttama bhogabhUmimeM utpanna huA / isa prakAra viSayAnurAgI ca samyaktva se rahita hokara bhI vaha prabhAmaNDala munidAnake phalase jaba uttama bhogabhUmimeM utpanna huA taba bhalA samyagdRSTi jIva usa dAnake phalase kauna-sI vibhUtiko prApta nahIM hogA ? vaha to mokSasukhako bhI prApta kara sakatA hai // 10 // lokameM krUra yakSilagrAmakUTakI lar3akI yakSadevI kisI prakAra uttama guNoMse saMyukta munike liye atizaya bhaktipUrvaka AhAradAna dekara usa dAna ke prabhAvase kuruoM (uttama bhogabhUmi) meM, svargameM aura pRthivIpara uttama bhogoMko bhogakara kRSNakI susImA nAmakI paTTarAnI huI; yaha sabako vidita hai / isIliye uttama guNoMse yukta bhavya jIvoMko uttama munike liye dAna denA cAhiye // 11 // isakI kathA isa prakAra hai - isI AryakhaNDake bhItara surASTra dezake antargata dvArAvatI nagarI meM padma aura kRSNa nAmake kramazaH baladeva aura nArAyaNa rAjA rAjya karate the / unameM kRSNa ke satyabhAmA, rukmiNI, jAmbavatI, lakSmaNA, susImA, gaurI, padmAvatI aura gAndhArI nAmakI ATha paTTarAniyA~ thIM / ve donoM rAjA Urjayanta parvatake Upara virAjamAna zrI nemi jinendra kI vandanA ke liye gaye / vahA~para unakI pUjA aura vandanA karaneke pazcAt ve donoM apane koThe meM baiThakara dharmazravaNa karane lage / usa samaya avasara pAkara susImA rAnIne varadatta gaNadhara ko namaskAra karate hue unase apane pUrva va bhAvI bhavoM ko pUchA / gaNadhara bole- dhAtakIkhaNDa dvIpa ke bhItara pUrvameru sambandhI pUrvavidehameM maMgalAvatI nAmakA deza hai / usake antargata ratnasaMcayapura meM vizvasena nAmakA rAjA rAjya karatA thA / rAnIkA nAma anundharI aura mantrIkA nAma sumati thA / vizvasena rAjA yuddhameM ayodhyA ke rAjA padmasenake dvArA mArA gayA / taca mantrI sumatine anundharIko sambodhita 1. japa dattA za dAtA / 2. paphaza viditAM tasmA / 3. pha dvAravatI / 4. pha videhe / 5. pha viSaye /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-12, 53 ] 6. dAnaphalam 12 Ayurante vijayadvAravAsivijaye yakSasya devI jvalanavegA babhUva / tato bahu bhramitvA jambUdvIpapUrvavidehera myAvatIviSayezAligrAme grAmakUTakayati devasenayoryajJadevI jAtA / sA ekadA pUjopakaraNena yakSaM pUjayituM gatA / tatra dharmasenamuninikaTe dharmamAkarNya munibhya AhAradAnamadatta / vimalAcalamekadA sakhIbhiH saha krIDituM gatA / akAlavRSTibhayAt guhAM praviSTA siMhena bhakSitA, mRtA harivarSe jAtA, tato jyotirloke, tato jambudvIpapUrvavideha puSkalAvatIviSaya vItazokapurezA zokazrImatyoH zrIkAntA jAtA kanyaiva jinadattArthikAnte dIkSayA dIkSitA mAhendrasya priyA bhUtvA tvaM jAtAsi / iha tapasA kalpavAsidevo bhUtvAgatya maNDalezvaro bhaviSyasi tapasA muktazca / hRSTA sA zrutvA / iti vivekavikalApi kuTumbinI dAnaphalenaivaMvidhA jAtAnyaH kiM na syAditi // 11 // [ 53 ] gAndhArI viSNujAyA sura-narabhavajaM bhuktvA varasukhaM dattAnnA' zuddhabhAvAccira vigatabhave yAbhUnnRpavadhUH / 311 karake use vrata grahaNa karA diye / vaha Ayuke antameM marakara vijayadvArake Upara sthita vijaya yakSakI jvalanavegA nAmakI devI utpanna huI / tatpazcAt vaha aneka yoniyoM meM paribhramaNa karake jambUdvIpa ke pUrvavideha meM ramyAvatI dezake antargata zAligrAmameM grAmakUTa ( grAmapramukha ) yakSila aura devasenA dampatIke yakSadevI nAmakI putrI huii| eka dina vaha pUjAke upakaraNa lekara yakSakI pUjAke liye gaI thI / vahA~ usane dharmasena munike nikaTameM dharmazravaNa karake muniyoMke liye AhAradAna diyA / eka samaya vaha sakhiyoM ke sAtha krIr3A karaneke liye vimala parvata para gaI / vahA~ asAmayika varSAke bhayase vaha eka guphA ke bhItara praviSTa huI, jahA~ use siMhane khA ddaalaa| isa prakArase maraNako prApta hokara vaha harivarSa kSetra (madhyama bhogabhUmi) meM utpanna huI / pazcAt vahA~ se vaha jyotirloka meM gaI aura phira vahA~ se cyuta hokara jambUdvIpa ke pUrvavideha meM puSkalAvatI dezake antargata vItazokapurake rAjA azoka aura rAnI zrImatIke zrIkAntA nAmakI putrI utpanna huI / rAnI zrImatIke zrIkAntA nAmakI putrI utpanna huii| usane kumArI avasthA meM hI jinadattA AryikA ke samIpameM dIkSA grahaNa kara lI / usake prabhAvase vaha zarIrako chor3akara mAhendra indrakI vallabhA huI / tatpazcAt I vahA~ se cyuta hokara tuma ( susImA ) utpanna huI ho / yahA~para tuma tapako svIkAra karake usake prabhAvase kalpavAsI deva hoogI aura phira vahA se cyuta honepara maNDalezvara hokara tapazcaraNake prabhAvase muktiko bhI prApta karogI / isa prakAra varadatta gaNadhara ke dvArA nirUpita apane bhavoMko sunakara susImA ko bahuta harSa huaa| isa prakAra vivekase rahita bhI vaha kuTumbinI (kRSaka-strI) jaba dAna ke phalase isa prakArakI vibhUtise yukta huI hai taba bhalA anya vivekI bhavya jIva kyA usake phalase vaisI vibhUtise saMyukta na hogA ? avazya hogA // 11 // jisane kucha bhavoMke pUrvameM rudradAsa rAjAkI patnI hokara zuddha bhAvase munike lie AhAra diyA thA vaha deva aura manuSya bhavake uttama sukhako bhogakara kRSNakI patnI gAndhArI huI / 1. pha videhe / 2. pha viSaye / 3. pha ba yakSA devI / 4. z2a pa dyotirloke za yotirloke / 5. pha dattAnnaM /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 puNyAvakathAkozam loke dAnAdvibhASe kimahamanupamaM saukhyaM tanubhRtAM tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhayaiH sumunaye ||12|| asya kathA - atha gAndhArI tatra tameva tathA svabhavasaMvandhaM pRcchati sma / sa grahavAyodhyAdhiparudradAsasya priyA vinayazrIrvarabhaTTArakadAnaprabhAvenottarakuruSUtpannA, tatazcandrasya devI jAtA / tato'traiva vijayArdhottarazreNI gaganavallabhapurezavidyudvegavidyunmatyorvinayazrIrjAtA, nityAlokapurezamahendravikrameNa pariNItA / mahendravikramazcAraNAnte dharmazruteranantaraM harivAhanaM rAjyasthaM kRtvA niSkrAntaH / vinayazrIstapasA saudharmendrasya devI bhUtvA tvaM jAtAsi tathaiva setsyasi / zrutvA sApi hRSTA / evaM vivekarahitA strI bAlA sakRtkRtamunidAna kale naivaMvidhA babhUvAnyaH kiM na syAditi // 12 // [ 54 ] gaurI zrIviSNubhAryAjani janaviditA vikhyAtavibhavA pUrva yA vaizyaputrI divija- nRbhavajaM saukhyaM hyanupamam / bhuktvA dAnasya suphalAttadanu bahuguNA sudharmavimalA tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 13 // loka prANiyoM ko dAnake prabhAvase jo anupama sukha prApta hotA hai usake viSaya meM maiM kyA kahU~ ? isalie nirmala guNoM ke samUha se saMyukta bhavya jIvoMko uttama munike lie dAna denA cAhie // 12 // isakI kathA isa prakAra hai - pUrva kathAnaka meM jisa prakAra varadatta gaNadhara se susImAne apane bhavako pUchA thA usI prakAra gAndhArIne bhI unase apane pUrva va bhAvI bhavoMke sambandha meM prazna kiyA / tadanusAra gaNadhara bole- yahIMpara ayodhyA nagarIke rAjA rudradAsake vinayazrI nAmakI patnI thI / vaha uttama munidAna - patike sAtha zrIdhara munike lie diye gaye AhAradAna - ke prabhAvase uttarakuru meM utpanna hokara tatpazcAt jyotirloka meM candrakI devI huI / phira vahA~ se cyuta hokara vaha yahIM para vijayArgha parvatakI uttara zreNimeM gaganavallamapura ke rAjA vidyudvega aura rAnI vidyunmati vinayazrI nAmakI putrI utpanna huI usakA vivAha nityAlokapura ke rAjA mahendravikramake sAtha huA / mahendravikramane cAraNamunise dharmazravaNa karake harivAhana putrako rAjya diyA aura svayaM dIkSA le lii| vaha vinayazrI tapa ( sarvabhadra upavAsa) ko svIkAra kara usake prabhAva se saudharma indrakI devI huI aura phira vahA~ se cyuta hokara yahA~ tuma utpanna huI ho / susImA ke samAna tuma bhI tIsare bhavameM mokSako prApta krogii| ina uparyukta bhatrako sunakara gAndhArIko bhI bahuta harSa huA / isa prakAra jaba vivekase rahita bAlA strI eka bAra muniko dAna dekara usake phalase aisI vibhUtiko prApta huI hai taba bhalA dUsarA vivekI jIva kyA usake phalase anupama vibhUtikA bhoktA na hogA ? avazya hogA // 12 // / [ 6-13, 54 : jo pahale vaizyakI putrI ( nandA ) thI vaha dAnake uttama phalase devagati aura manuSyabhavake anupama sukhako bhogakara tatpazcAt nirmala dharmako prApta karake bahuta guNoM evaM prasiddha vibhUti se suzobhita hotI huI zrIkRSNakI patnI gaurI huI hai, isa bAtako saba hI jana jAnate haiM / isalie nirmala guNasamUhase saMyukta bhavya jIvoMko uttama munike lie dAna denA cAhie || 13 | 1. pha kimiha / 2. za nRbhavaM saukhyaM / 3. ba dAnasya phalA /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ :6-14, 55 ] 6. dAnaphalam 14 313 asya kathA- atha gaurI tatra tameva tathA svabhavAnapRcchat / sa Aha- atraivebhapure ibhyadhanadevasya vallabhA yazasvinI' khe cAraNAn dRSvA jAtismarA jaataa| katham / dhAtakIkhaNDapUrvamandarAparavidehAriSTapure AnandazreSThinaH patnI nandA amitagati-sAgaracandramunidAnena devakuruSu jaataa| tata IzAnendrasya devyabhUvam , tato'hamiti nirUpitaM sakhInAm / tataH subhadrAcAryAnte gRhItaproSadhaphalena saudharmendrasya priyA jaataa| tataH kozAmbhyAM ibhyasamudradattasumitrayorapatyaM dharmamaptirjAtA jinamatikSAntikAnte tapasA zukrandrasya priyA bhUtvA tvaM jAtAsi / tavApi tathaiva muktiH / zrutvA hRSTA sA / evaM vivekavikalApi strI tathAvidhA jAtAnyaH kiM na syAditi // 13 // [ 55 ] dattvA dAnaM munibhyo nRsuragatibhavaM bhUpAlatanujA sevitvA sArasaukhyaM tadamalaphalato viSNoH suvanitA / jAtA padmAvatI sA jinapadakamale bhRGgI hyamalinA tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye // 14 // isakI kathA isa prakAra hai - susImA aura gAndhArIke samAna jaba gaurIne bhI una varadatta gaNadharase apane bhavoMko pUchA taba ve bole- yahIMpara ibha ( ibhya ) purameM sthita seTha dhanadevake yazasvinI nAmakI patnI thii| eka dina use AkAzameM jAte hue cAraNamuniko dekhakara jAtismaraNa ho gyaa| taba usane apanI sakhiyoMko batalAyA ki dhAtakIkhaNDa dvIpameM sthita pUrvameru sambandhI aparavideha ke bhItara ariSTapurameM eka Ananda nAmakA seTha rahatA thaa| usakI patnIkA nAma nandA thA / vaha amitagati aura sAgaracandra muniyoMko dAna denese devakurumeM utpanna huii| vahA~ uttama bhogabhUmike sukhako bhogakara tatpazcAt IzAna indra kI devI huii| tatpazcAt vahA~ se cyuta hokara yahA~ maiM utpanna huI huuN| yaha kahakara usane ( yazasvinIne ) subhadrAcAryake nikaTameM proSadhavratako grahaNa kara liyaa| usake prabhAvase vaha maraNako prApta hokara saudharma indrakI vallabhA huI / vahA~ se cyuta hokara vaha kauzimbI purImeM seTha sanudradatta aura sumitrAke dharmamati nAmakI putrI huI / usane jinamati AryikAke samIpameM jinaguNa nAmaka tapako grahaNa kiyaa| usake prabhAvase vaha zukra-indrakI vallabhA huI aura phira vahA~ se cyuta hokara tuma utpanna huI ho| tuma bhI susImA aura gAndhArIke samAna tIsare bhavameM mukti ko prApta krogii| uparyukta bhavoM ke vRttAntako sunakara gaurIko apAra harSa huA / isa prakAra vivekase rahita bhI vaha strI jaba isa prakArako vibhUtiko prApta huI hai taba dUsarA vivekI jIva vaisA kyoM na hogA ? avazya hogA // 13 // aparAjita rAjAkI putrI vinayazrI muniyoMke liye dAna dekara usake nirmala phalase manuSya aura devagatike zreSTha sukhakA anubhava karatI huI padmAvatI nAmakI kRSNakI patnI huI jo jina bhagavAnke caraNa-kamaloM meM bhramarIke samAna anurAga rakhatI thii| isalie nirmala guNasamUhase saMyukta bhavya jIvoM ko uttama munike liye dAna denA cAhiye // 14 // 1. pa yazazvinI ba yasasvino za yaasvnii| 2. pha ba khecarANAM / 3. 5 baza jaatismro| 4. pha dharmamatI jaataa| 5. ja pa kaMtikAnte / Jain Education Interna egal
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 puNyAnavakathAkozam [6-14, 55 : asya kathA-padmAvatyA tatra tathaiva sa svabhavasaMbandhaM pRSTaH sannAha-atraivAvantipUjayinIzAparAjitavijayayovinayazrIrjAtA, hastizIrSapureza-haripeNena pariNItA, varadattamunaye dattaAhAradAnA katipayadinaiH zayyAgRhe patyA saha kAlAgarupravaradhUmena mRtA, haimavate jaataa| tatazcandrasya devI babhava / tato magadhadeza-zAlmalIkhaNDagrAme grAmakUTakadevila-jayadevyoH padmA jAtA, varadharmayogisakAze ajJAtavRkSaphalAbhakSaNagRhItavratA, ekadA caNDadA bA]Nabhillena tadagrAmajano bandigrAhaM gRhItvA svapalloM nItaH / so'pi rAjagRhezasiMharathena htH| tatratyA janAH palAyyATavIM praviSTAH, kiMpAkaphalabhakSaNAnmRtAH / sA vrataprabhAvena jIvitA svagrAma Agatya bahukAlena mRtA, haimavate jAtA, tataH svayaMprabhAcalanivAsisvayaMprabhadevasya devI jAtA, tato bharate jayantapurezazrIdhara-zrImatyorvimalazrIrjAtA, bhadrilapurezameghavAhanAya dattA / meghaghoSaM sutaM prApya padmAvatIkSAntikAbhyAse tapasA sahastrArendrasya devI bhatvA tvaM jAtAsi, tathaiva setsyasIti / nizamya sApi haTA / iti vivekavikalA mithyAdRSTirapi strI satpAtra isakI kathA isa prakAra hai- isI prakArase padmAvatIne bhI unase apane bhava pUche / tadanusAra varadatta gaNadharane usake bhava isa prakAra batalAye - yahIMpara avanti dezameM sthita ujjayinI purIke rAjA aparAjita aura rAnI vijayAke eka vinayazrI nAmakI putrI thI jo hastizIrSa purake rAjA hariSeNako dI gaI thii| usane varadatta munike liye AhAradAna diyA thaa| kucha dinoMke pazcAt vaha rAtrimaM patike sAtha zayanAgArameM so rahI thii| vahA~ vaha kAlAgaruke dhue~se pati ke sAtha maraNako prApta hokara haimavata kSetra ( jaghanya mArgabhUmi ) meM utpanna huii| phira vaha Ayuke antameM maraNako prApta hokara candrakI devI huii| vahA~ se cyuta hokara magadha dezake antargata zAlmalIkhaNDa grAmameM gA~vake mukhiyA devila aura jayadevIke padmA nAmakI putrI utpanna huii| usane varadharma munike samIpameM anajAna vRkSake phaloMke na khAnekA niyama liyA thaa| eka samaya caNDadA(bA)Na bhIlane usa gA~vake manuSyoMko pakar3avA kara apanI bhIla bastImeM bulAyA / taba una sabake sAtha padamA bhI phuNcii| usa bhIlako rAjagRhake rAjA siMharathane mAra DAlA / taba ukta bhIlake dvArA bandhanabaddha kiye gaye ve saba bhAgakara eka vanake bhItara praviSTa hue aura vahA~ kiMpAka phaloM ke khAnese mara gaye / parantu padmA ajJAta-phala-abhakSaNa vratake prabhAvase jIvita rahakara avane gA~vameM vApasa A gaI / vahA~ vaha bahuta kAla taka rahI, tatpazcAt mRtyuko prApta hokara haimavata kSetra ( jaghanya bhogabhUmi ) meM utpanna huI / phira vahA~ se nikalakara svayaMprabha parvatake Upara sthita svayaMprabhadevakI devI huI / tatpazcAt vahA~ se bhI cyuta hokara bharatakSetrake bhItara jayantapurake rAjA zrIdhara aura rAnI zrImatIke vimalazrI nAmakI putrI huI jo bhadilapurake rAjA meghavAhanake lie de dI gaI / use meghaghoSa nAmakA putra prApta huaa| tatpazcAt vaha padmAvatI AryikAke nikaTameM dIkSita hokara tapake prabhAvase sahasrAra-indrakI devI huI aura phira vahA~ se cyuta hokara tuma huI ho / susImA Adike samAna tuma bhI tIsare bhavameM siddhiko prApta krogii| isa prakAra apane bhavoMko sunakara vaha padmAvatI bhI harSako prApta huii| jaba vivekase rahita mithyAdRSTi bhI strI satpAtra 1. badegsaMbaMdhaH / 2. ba devilavijayadevyoH / 3. za ajJAtavRSa / 4. pha caNDadAna / 5. pha taddhAma jno| 6. ba- pratipATho'yam / za sApi / 7. ba palyAjyATavI praviSTaH / 8. ba bhakSaNAnmUchitA vrata /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 6-15, 56] 6. dAnaphalam 15 dAnena tathAvidhA jAtAnyaH ki na syAditi // 14 // [56 ] yaddhaste zAtakumbhaM patitamapi malI. saMbhUtamamalaM saMjAtaH so'pi dAnAd divi maNibhavane devIsuramaNaH / tasmAdAsIt sa dhanyaH suguNanidhipatirvaizyo vimaladhI stasmAhAnaM hi deyaM vimalagaNagaNaivyaiH samanaye // 15 // asya kathA- atraivAryakhaNDe'vantIviSaye ujjayinyAM rAjAvanipAlastatrebhyo vaizyo dhanapAlo bhAryA prbhaavtii| tasyA devadattAdayaH putrAH sapta / te ca kecidakSarAbhyAsa kecidvyavahAraM kurvantastasthuH / anyadA prabhAvatI caturthasnAnaM kRtvA patyA suptA rAtripazcimayAme dhavalottuGgavRSabha-kalpavRkSa-candrAdInAM svapne sva-gRhapravezamapazyat / 'prabhAte bhartunirUpite so'vocat-te vaizyakulapradhAnaM tyAgI svakIrtyA dhavalIkRtajagattrayaH putro bhvissytiiti|shrutvaa sAtihaNa garbhaciha sati navamAsAvasAne ptrmst| tannAlaM paritama / khanane dravyapUrNaHkaTAho nirjagAma, tanmajjanArtha khananapradeze'pi / dhanapAlena tatsvarUpamavanipAlo vijJapto babhANa 'tvatputrapuNyena nirgataM yad dravyaM tasya sa eva svAmI' iti / tadanu zreSThI saMtuSTo gRhamAgatya dAnase vaisI vibhUtiko prApta huI hai taba kyA anya vivekI bhavya jIva usake prabhAvase vaisI vibhUtiko nahIM prApta hogA ? avazya hogA // 14 // jisake hAthameMse girA huA nirmala sonA bhI malina ho gayA vaha (akRtapaNya) bhI munidAnake prabhAvase svargake bhItara maNimaya bhavana meM utpanna hokara deviyoMke madhyameM ramanevAlA deva huA aura phira vahA~ se cyuta hokara uttama guNoMse saMyukta nirmala buddhikA dhAraka dhanyakumAra vaizya huaa| isIliye nirmala guNoMke samUhase saMyukta bhavya jIvoMko uttama munike liye dAna denA cAhiye // 15 // isakI kathA isa prakAra hai- isI Arya khaNDake bhItara avantI dezameM ujjayinI nAmakI nagarI hai| vahA~ avanipAla nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vahIMpara dhanapAla nAmakA eka dhanI vaizya thaa| usakI patnIkA nAma prabhAvatI thaa| usake devadatta Adi sAta putra the / unameM kucha to zikSA prApta kara rahe the aura kucha vyavasAya karate the| eka samaya prabhAvatI caturthasnAna karake patike sAtha soI huI thii| usa samaya usane rAtrike pichale praharameM svapnameM unnata zveta baila, kalpavRkSa aura candra AdikoM ko apane gharameM praveza karate hue dekhA / prabhAta ho jAnepara usane ukta svapnoMkA vRttAnta patise khaa| taba usane batalAyA ki tumhAre vaizya kulameM pradhAna, dAnI evaM apanI kIrtise tInoM lokoMko dhavalita karanevAlA putra utpanna hogaa| yaha sunakara prabhAvatIko bahuta harSa huaa| tatpazcAt usake garbhake cihna dikhane lge| isake bAda usake nau mahIne ke antameM putra utpanna huaa| usake nAlako gAr3aneke liye jahA~ bhUmi khodI gaI thI vahA~ dhanase paripUrNa eka kar3AhI niklii| isI prakAra usako nahalAneke liye khode gaye sthAnameM bhI dhana prApta huaa| isakA samAcAra dhanapAlane avanipAla rAjAko diyA / isapara rAjAne kahA ki yaha tumhAre putrake puNyase prApta huA hai, isalie usakA svAmI tumhArA vaha putra hI hai| isase santuSTa hokara seTha ghara vApasa Jain Education Internatnaba -pratipATho'yam / za putrAH saptati ke / 2. va patinAenly
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 puNyAtravakathAkozam [6-15, 56 : mahotsAhena tajAtakarma cakAra / dazamadine tatratyavizvajinAlayeSvabhiSekAdikaM kRtvA donAnAthAn svarNAdidAnena prINayitvA tasminnutpanne svavaryA dhanyA jAtA iti tasya dhanyakumAra iti nAma kRtam / sa dhanyakumAraH svavAlakrIDayA bandhUn saMtoSayAmAsa / jainopAdhyAyAntike'khilakalAkuzalo jajJe / tattyAgabhogAdikaM vilokya devadattAdayo babhaNuH 'vayamupArjakA ayaM bhakSakaH' iti / tat zrutvA prabhAvatyA zreSThI bhaNito dhanyakumAraM vyavahArakaraNe yojaya / tataH zreSThinottamamuhUrte zatadravyaM tatpotye nikSipyApaNe upavezitaH, uktaM ca tasyaitad dravyaM dattvA kiMcid grAhyam , tadapi dattvA kiMcid grAhyam , tadapi dattvA kiMciditi yAvad bhojanakAlo bhavati tAvaditthaM vyavahAraM kRtvA pazcAd gRhItaM vastu vaNThasya haste datvA bhoktumAgaccheti nirUpya zreSThI gRhaM gataH / ito dhanyakumAro'GgarakSakayuto yAvadApaNe Aste tAvaccaturbalIvadayutaM kASThabhRtaM zakaTa ko'pi vikrayitumAnItavAn / tena dravyeNa tat saMjagrAha kumArastadapi dattvA meSaM gRhItavAn , tamapi dattvA maJcakapAdakAn jagrAha / tato gRhamAyayau / tadAgamane mAtA 'putraH prathamadine vyavahAraM kRtvA samAgataH' iti mahAprabhAvanAM cakAra / tAM dRSTvA jyeSTaputrA UcuHayaM prathamadina eva zatadravyaM vinAzyAgataH / tathApi mAtA'syaivaMvidhA prabhAvanAM karotyasmAsu AyA / phira usane atizaya utsAha ke sAtha putrakA janmotsava mnaayaa| pazcAt dasaveM dina usane vahA~ke samasta jinAlayoMmeM abhiSeka Adi karAkara dIna aura anAtha janoMko suvarNa AdikA dAna diyaa| usake utpanna honepara cU~ki sajAtIya jana dhanya hue the ataeva usakA nAma dhanyakumAra rakhA gyaa| vaha dhanyakumAra apanI bAla-lIlAse bandhujanoMko santuSTa karane lgaa| pazcAt vaha jaina upAdhyAyake samIpameM par3ha karake samasta kalAoM meM kuzala ho gyaa| usake dAna aura bhAga Adiko dekhakara devadatta Adi kahane lage ki hama loga to kamAte haiM aura yaha dhanyakumAra usa dravyako yoM hI ur3AtA-khAtA hai / yaha sunakara prabhAvatIne seThase kahA ki dhanyakumArako kisI vyApAra kAryameM lgaao| taba seThane zubha muhUrtameM usake kapar3emeM sau mudrAe~ rakhakara use dUkAnapara baiThAte hue kahA ki isa dhanako dekara usake badalemeM kisI dUsarI vastuko lenA, phira usako bhI dekara anya vastuko lenA, tatpazcAt usako bhI dekara aura kisI vastuko lenA; isa prakArakA vyavahAra taba taka karanA jaba taka ki bhojanakA samaya na ho jaave| isa prakArase vyavahAra karake antameM jo vastu prApta ho use bhRtyake hAthameM dekara bhojanake lie A jaanaa| isa prakAra kaha kara seTha ghara calA gyaa| idhara dhanyakumAra aMgarakSakoMse saMyukta hokara dUkAnapara baiThA thA ki usa samaya koI cAra bailoMse saMyukta lakar3iyoMse bharI huI gAr3Iko becaneke liye laayaa| taba dhanyakumAgne una sau mudrAoMko dekara usa gAr3Iko qharIda liyaa| phira usako dekara usane badale meM eka meMdAko le liyaa| tatpazcAt usako bhI dekara usane khATake cAra pAyoMko kharIda liyA / phira vaha ghara A gayA / usake ghara vApasa Anepara mAtAne yaha vicAra karake ki 'putra pahale dina vyavasAya karake AyA hai' usakI bahuta prabhAvanA kI / usako utsava manAte hue dekhakara jyeSTha putroMne kahA ki yaha pahale dina hI sau mudrAoMko naSTa karake AyA hai phira bhI mA~ isakI isa prakArase prabhA 1. btlole| 2. ja tasyaiva dravyaM pha tasmai tad dravyaM / 3. ja tan saMjagrAha za tanna maMjabATa / 4. pha mAtA tasyaivaMvidhAM /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-15, 56] 6. dAnaphalam 15 mahAdravyaM samupAyA'gateSu saMmukhamapi' nAlokate / aho citram / tadvacanamAkarNya mAtA manasi nidhAya dhanyakumArAdibhyo bhojanaM dattvA svayamapi bhuktvA kASThapAtrIbhRtajale tAn maJcakapAdAn prakSAlayantI tasthau / te ca puSkalIbhUtAH prakSAlanAvasare tajjhampane'pasRte tato galitAni ratnAni, bhUrjapatraM ca nirgataM / tAni svaputrANAM darzayati sma / tataste galitagarvA babhUvuH / te kasya maJcakasya pAdAstatpatraM kena kathaM likhitamityukte zrAha-pUrva tatpure vasumitranAmA zreSThI babhUvAtipuNyavAn / tatpuNyena tadgRhe navanidhAnAni jAtAni / tenaikadA tatrodyAnamAgato'vadhijJAnI muniH pRSTo'smannavanidhInAm agre kaH svAmI syAt / tairuktamdhanapAlazreSThinaH putro dhanyakumAraH svAmI bhavet / tat zrutvA vasumitraH svagRhametyaitatpatraM likhitavAn / kthm| zrImanmahAmaNDalezvarAvanipAlarAjye yo bhaviSyati dhanyakumAro vaizyakulatilakaH sa madagRhe etadetatpradezasthanavanidhIn gRhItvA sukhena tisstthtu| maGgalaM mahAzrIriti / etadratnaiH samaM maJcakapAdeSu nikSipya zreSThI sukhena sthitaH, svAyurante saMnyAsena divaM yayau / tasmin gate tadgRhasthA janA sarve'pi marakeNa mRtaaH| pazcAdyo mRtaH sa tenaiva maJcakena mAtaGgaiHsaMskArayituM niitH| tatpAdAMzcANDAlahastena dhanyakumAro jagrAha, tatpatraM vAcitavAn / vanA kara rahI hai| aura idhara hama bahuta-sA dhana kamAkara lAte haiM phira bhI vaha hamArI ora dekhatI bhI nahIM hai; yaha kaisI vicitra bAta hai| unake isa ulAhaneko sunakara mAtAne use manameM rakhate hue dhanyakumAra Adiko bhojana karAyA aura tatpazcAt svayaM bhI bhojana kiyaa| bAdameM usane eka lakar3Ike pAtrameM pAnI bharakara una khATake pAyoMko dhonA prArambha kiyaa| isa kriyAse ve nirmala ho gaye / dhoneke samayameM malake dUra ho jAnepara unase ratna gire aura sAtha hI eka bhojapatra bhI nikalA / prabhAvatIne ina sabako una putroM ke liye dikhalAyA / isase unakA abhimAna naSTa ho gyaa| ve pAye kisakI khATake the aura vaha patra kisane va kaise likhA thA, isakA vRttAnta isa prakAra hai pahile usa nagarameM eka atizaya puNyavAn vasumitra nAmakA seTha rahatA thaa| usake puNyodayase usake gharameM nau nidhiyA~ utpanna huI thIM / eka dina usake udyAnameM eka avadhijJAnI muni Aye the| taba seTha vasumitrane unase pUchA thA ki hamArI ina nau nidhiyoMkA svAmI Age kauna hogaa| isake uttarameM unhoMne yaha kahA thA ki unakA svAmI dhanapAla seThakA putra dhanyakumAra hogaa| isa uttarako sunakara vasumitra seThane ghara Akara yaha patra likhA thA- zrImAn mahAmaNDalezvara avanipAla rAjAke rAjyameM vaizyakulameM zreSTha jo koI dhanyakumAra nAmakA uttama puruSa hogA vaha mere gharake bhItara amuka-amuka sthAnameM sthita nau nidhiyoMko lekara sukhase sthita ho / mahatI lakSmIse yukta usakA kalyANa ho / tatpazcAt vaha ratnoMke sAtha isa patrako khATake pAyoMmeM rakhakara sukhase sthita ho gyaa| phira vaha Ayuke antameM saMnyAsake sAtha maraNako prApta hokara svargameM gyaa| usake maraneke pazcAt. usa gharake saba hI manuSya marI roga ( plega ) se bhara gaye unameM jo sabake pIche marA use agnisaMskArake liye cANDAla usI khATase smazAnameM le gye| usake pAyoMko 1. pha ba sanmukhamapi / 2. ba lokate ho vicitraM / 3. ba tajjhaMpanopasRte / 4. ja pa za kUcipatraM / 5. ba taM / 6. za' miyukto| 7. pha vaizyakule tilkH| 8. ba pradezasthA navanidhIn / 9. ba tatpAdAMzcaMDAla haste dhanya / 10. ba tatpatraM ca vAcitavAna za tatratyaM vAcitavAna /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAnakathAkozam [6-15, 56 : tatastadgRha rAjapArzve mahApraheNa yAcitaM prApya pravizya nidhIna gRhotyA tyAgAdikaM kurvan rAjamAnyaH svakIrtyA vyApitajagattrayaH sukhena sthitaH / tadrapAdyatizayamAlokya kazcidibhyo dhanapAlasyAvadat-matputrIM dhanyakumArAya dAsyAmi / dhanapAlo'bUta- jyeSThAya prayaccha / sa babhANa-na, yadAkadAciddhanyAyaiva dAsyAmi, naanysmai| tadavadhArya te jyeSThabhrAtarastaM dveSTuM lgnaaH| sa na jAnAti / ekadA tairudhAnasthAM mahAvApikAM krIDituM niitH| sa tassaTe upavizya tatkrIDAmavalokayaMstasthau / Agatyaikena vApikAyAM nirloThitaH Namo arihaMtANaM' iti vijalpan papAta / te tasyopari pASANAdikaM nikSipya 'mRtaH' iti saMtoSeNa jgmuH| itaH sa kumAraH puNyadevatAbhistajjalanirgamarandhraNa niHsAritaH, purAdahiH nirjagAma, tadasahiSNutvamavagamya dezAntaraM cacAla / gacchannekasmin kSetre halaM kheTayantaM kRSIvalaM luloke, 'cintayAMcakAra- sarvANi vijJAnAni mayAbhyastAni, idamapUrvam , tannikaTaM gatvA vilokayan tasthau / pAmarastadrapaM vilokya vismayaM jagAmoktavAMzcabho prabho'haM zuddhaH kuTumbI, mayA dadhyodana AnIto'sti, bhokssyse| kumAro'brUta-bhokSye / cANDAlake hAthase dhanyakumArana liyA / tatpazcAt vaha usa patrako par3hakara rAjAke pAsa gayA / vahA~ usane AgrahapUrvaka rAjAse vasumitra seThake gharako maaNgaa| tadanusAra vaha usakI svIkRti pAkara seTha vasumitrake usa gharameM gayA aura una nidhiyoMko prApta karake dAnAdi satkAryomeM pravRtta huaa| isase usane rAjamAnya hokara apanI kItise tInoM lokoMko vyApta kara diyA / isa prakAra vaha sukhase kAlayApana karane lgaa| dhanyakumArakI lokAtizAyinI sundaratA Adiko dekhakara koI dhanika dhanapAlake pAsa AyA va usase bolA ki maiM apanI putrI dhanyakumArake lie dUMgA / isapara dhanapAlane kahA ki tuma use mere bar3e putrake lie de do| yaha sunakara Agantuka seThane kahA ki nahIM, jisa kisI bhI samayameM sambhava huA maiM apanI usa putrIko dhanyakumArake lie hI dUMgA, anya kisI bhI kumArake lie maiM use nahIM denA cAhatA hU~ / usake isa nizcayako dekhakara dhanyakumArake ve saba bar3e bhAI usase dveSa karane lge| parantu yaha dhanyakumArako jJAta nahIM huaa| eka samaya ve saba use udyAnake bhItara sthita vAvar3ImeM krIr3A karaneke lie le gye| dhanyakumAra vahA~ vAvar3Ike kinAre baiThakara unakI krIDAko dekhane lgaa| isI bIca kisIne Akara use vAvar3ImeM Dhakela diyaa| taba vaha Namo arihaMtANaM' kahatA huA usa vAvar3ImeM jA giraa| tatpazcAt una sabane usake Upara patthara Adi pheMke / antameM ve use mara gayA jAnakara santoSake sAtha ghara cale gaye / idhara puNya devatAoMne use jalake nikalanekI nAlI dvArA usa bAvar3Ise bAhara nikAla diyaa| taba usane nagarake bAhara jAkara apane una bhAiyoMkI asahanazIlatApara vicAra kiyA / antameM vaha aba yahA~ apanA rahanA ucita na samajhakara dezAntarako calA gyaa| mArgameM jAte hue usane eka khetapara halase bhUmiko jotate hue kisAnako dekhaa| use dekhakara dhanyakumArane vicAra kiyA ki maiMne saba vijJAnoMkA abhyAsa kiyA hai, parantu yaha to mujhe apUrva hI dikhatA hai / yahI vicAra karatA huA vaha usa kisAnake pAsa gayA aura usakI bhUmi jotanekI kriyAko dekhane lgaa| usake sundara rUpako dekhakara kisAnako bahuta Azcarya huaa| vaha dhanyakumArase bolA ki he mahAzaya ! maiM zuddha kisAna huuN| maiM gharase 1. va 'te' nAsti / 2. krIDatuM / 3. ja ba za nmo| 4. za luloke dadarza cinta / 5. pha prabho'haM za bho'hN|
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-15, 56] 6. dAnaphalam 15 319 kuTumbI taM halasaMnidhau nidhAya pAtrapatrikAthai patrANyAnetuM yyau| tasmin gate kumAro halamuSTiM dhRtvA balIvardI kheTayati sma / tadA halamukhena bhUmerISadvidAraNe sati svarNabhRtaH tAmrakalazo nirgtH| taM dRSTvA pUryate me etadvijJAnAbhyAsenAyaM yadyamuM pazyettarhi me'nartha kuryAditi matvA mRttikayA taM tathaiva pidhAya tUSNI sthitH| kuTumbI patrANyAnIya gartasthaM nIrakalazaM dadhyodanaM cAkRSya tatpAdau prakSAlya patrANi ca, teSu tasya bhoktaM pariviveSa / sa bhuktvA rAjagRhamArga pRSTvA tena yayau / sa pAmaraH kRSastaM dadarza, vismayaM yyau| aho tasyedaM dravyaM mama grahItumanucitam iti tatsamarpaNArtha tatpRSThe lagnaH / kumArastadAgamaM vilokya taroradha upaviSTaH / sa Agatya taM nanAmovAca- he nAtha, svadravyaM vihAya kimityAgato'si / vaizyo'vatAhaM kiM dravyaNAgataH, evamevAgatastvayA datto grAso me dravyaM kathaM saMjAtam / uvAca pAmaro me pitAmahaH pitAhaM cedaM kSetramAkArSImaH', kadAcinna nirgatam , tvayyAgate nirgatamiti tvadIyaM tt| kumAro'bhaNat- bhavatu madIyam , mayA tubhyaM dattam , yatnena bhunagdhi tvam / tadA 'prasAdaH' iti bhaNityA nAthaitannAmni grAme etannAmAhaM pAmaro yadA mayA prayojanaM syAttadA me dahI aura bhAta lAyA hU~, khAoge kyA ? yaha sunakara kumAra bolA ki khA luuNgaa| taba vaha kisAna kumArako halake pAsa baiThAkara pattalake lie pattoM ko lene calA gyaa| usake cale jAnepara kumArane halake muThiyeko pakar3akara donoM bailoM ko hA~ka diyaa| usa samaya halake agrabhAga (phAla ) se bhUmike kucha vidorNa honepara sonese bharA huA eka tA~bekA ghar3A nikalA / use dekhakara kumArane vicAra kiyA ki mere isa navIna vijJAnake abhyAsase vaza ho, yadi vaha kisAna ise dekha letA hai to merA anartha kara ddaalegaa| aisA socatA huA vaha use miTTIse usI prakAra Dhakakara cupacApa baiTha gyaa| itane meM kisAna pattoMko lekara vApasa A gyaa| taba usane gaDDhe meM rakhe hue pAnIke ghar3eko tathA dahI-bhAtako uThAyA aura phira usake pA~voM va pattoMko dhokara una pattoMmeM use parosa diyaa| isa prakAra kumArane bhojana karake usase rAjagRhake mArgako pUchA aura usI mArgase Age cala pdd'aa| udhara kisAnane jaba phira jotanA zurU kiyA taba use usa ghar3eko dekhakara bahuta Azcarya huaa| taba usane vicAra kiyA ki yaha dravya to usa kumArakA hai, usakA grahaNa karanA mere liye yogya nahIM hai| basa yahI socakara vaha kisAna usa suvarNase bhare hue ghar3eko dene ke lie kumArake pIche laga gayA / dhanyakumArane jaba usako apane pIche Ate hue dekhA taba vaha eka vRkSake nIce baiTha gyaa| kisAnane Akara namaskAra karate hue usase kahA ki he nAtha! Apa apane dhanako chor3akara kyoM cale Aye haiM ? yaha sunakara vaizya (dhanyakumAra ) bolA ki kyA maiM dhanake sAtha AyA thA ? nahIM, maiM to yoM hI AyA thaa| tumane mujhe bhojana diyaa| isase vaha dravya merA kaise ho gayA ? isapara kisAnane kahA ki mere AjA, pitA aura maiM svayaM isa khetako jotate A rahe haiM, kintu hameM yahA~ kabhI bhI dravya nahIM prApta huA hai| kintu Aja tumhAre Anepara vaha dravya vahA~ nikalA hai, isalie yaha tumhArA hI hai| yaha sunakara kumArane kahA ki acchA use merA hI dhana samajho 'parantu maiM use tumhAre liye detA hU~, tuma usakA prayatnapUrvaka upabhoga kro| isapara kisAnane 'yaha ApakI kRpA hai' kahakara use svIkara kara liyaa| tatpazcAt kisAna bolA ki he svAmin ! maiM amuka gA~vameM rahanevAlA amuka nAmakA kisAna hU~, jaba 1. ba kssetrmaarssiimH|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAaasaratzam 320 jJApanIya iti vijJApya vyAghuTitaH / kumAro'gre gacchannekasmin pradeze'vadhibodhayatimapazyat taM nanAma, dharmazruteranantaraM pRcchati sma 'me bhrAtaro me kimiti dviSanti, mAtA snihyati, kena puNyaphalenAhamevaMvidho jAtaH' iti / sa zrAha paramezvaraH - atraiva magadhadeze bhogavatI grAme grAmapatiH kAmavRSTi, bhAryA mRdAnA, tatkarmakara ekaH sukRtapuNyaH / mRSTadAnAyA garbhasaMbhUtau kAmavRSTimRto yathA yathA vardhate tathA tathA ye kecana prayojakA gotrajanAste mRtAH / prasUtyanantaraM mAturmAtA mamAra / grAmAdhipaH sukRtapuNyo babhUva / mRSTadAnA svatanayasyAkRtapuNya iti nAma vidhAyAtiduHkhena paragRhe peSaNaM kRtvA taM pAlayantI tasthau / atra kumAraH punastaM papraccha 'kena pApaphalena sa tathAvidho jAtaH' iti / sa AhAtraiva bhUtilakanagare'tIvezvaro jaino vaizyo dhanapatiH / so'tiviziSTa jinagehaM kArayati sma, tatra bahUni maNikanakamayAnyupakaraNAni kAritavAn / tadratnAdipratimAnAM prasiddhimAkarNya kazcid vyasanI pumAn mAyayA brahmacArI bhUtvAtikAyaklezAdinA dezamadhye mahAkSobhaM kurvan krameNa bhUtilakaM prApto dhanapatinA mahAsaMbhrameNa svajinagRhamAnItastaM mahAgraheNa jinAlayasyopakaraNarakSakaM kRtvA zreSThI dvIpAntaraM gataH / itastadupakaraNaM tena sarva bhakSitam / vyasanena jinapratimAvilopanopArjitapApena kuSTamere dvArA ApakA kucha prayojana siddha hotA ho taba mujhe AjJA diijie| isa prakArase prArthanA karake vaha kisAna vApasa calA gayA / [ 6-15, 56 : tacAt kumArane Age jAte hue eka sthAnameM kisI avadhijJAnI muniko dekhakara unheM namaskAra kiyA / phira usane dharmazravaNa karane ke bAda unase pUchA ki mere bhAI mujhase kisa kAraNa se dveSa rakhate haiM aura mAtA kyoM sneha karatI hai ? isake atirikta maiM jo isa prakArakI vibhUtiko pA rahA hU~, vaha kisa puNyake phalase pA rahA hU~ ? isapara muni bole- yahA~para hI magadha dezake bhItara eka bhogavatI nAmakA gA~va hai / usameM eka kAmavRSTi nAmakA grAmapati ( gA~vakA svAmI - jamIMdAra) rahatA thA / usakI patnIkA nAma mRSTadAnA thA / kAmavRSTi ke eka sukRtapuNya nAmaka sevaka thA / mRSTadAnA ke garbha rahanepara kAmavRSTikI mRtyu ho gaI / jaise jaise usakA garbha bar3hatA gayA vaise vaise usake jo sahAyaka kuTumbI jana the ve bhI marate gye| prasUtike pazcAt mAtAkI - mAtA (nAnI) bhI mara gaI / taba gA~vakA svAmI sukRtapuNya ho gayA thaa| usa samaya mRSTadAnA apane navajAta bAlakakA nAma akRtapuNya rakhakara dUsaroMke ghara pIsane AdikA kArya karatI huI usakA pAlana karane lagI / isa avasara para dhanyakumArane punaH unase pUchA ki vaha akRtapuNya bAlaka kisa pApa karmake phalase vaisA huA thA ? isake uttara meM ve munirAja isa prakAra bole- yahIM para bhUtilaka nAmake nagarameM jaina dharmakA paripAlaka atizaya saMpattizAlI eka dhanapati nAmakA vaizya rahatA thA / usane eka atizaya vizeSatA se paripUrNa eka jinabhavana banavAkara usameM bahuta-se maNimaya evaM suvarNamaya chatracAmara Adi upakaraNoM ko karavAyA / usameM jo ratnamaya sundara pratimAe~ virAjamAna kI gaI thIM unakI khyAtiko sunakara koI durvyasanI manuSya kapaTase brahmacArI bana gayA / usake atizaya kAyakleza Adiko dekhakara deza ke bhItara janatAko bahuta kSobha ( Azcarya ) huaa| vaha kramase paribhramaNa karatA huA bhUtilaka nagara meM AyA / taba dhanapati seTha Adara pUrvaka use apane jinAlaya meM le gayA / tatpazcAt ukta seTha Agrahake sAtha use jinAlayake upakaraNoM kA rakSaka banAkara dUsare dvIpako calA gyaa| isa bIca meM usane jinAlayake saba upakaraNoM ko khA DAlA / tatpazcAt durvyasana aura
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-15, 56 ] 6. dAnaphalam 15 321 galitasarvazarIro mumUrSuryAvadAste' tAvat zreSThI samAgataH taM vilokyAyaM kimityAgato na mRta iti tasyopari raudradhyAnena yuto mRtvA saptamAvaniM jagAma / tataH svayaMbhUramaNodadhau mahAmatsyo jajJe / tataH punaH saptamapRthvIM gataH, iti SaTSaSTisAgaropamakAlaM narakaduHkhamanubhUya tatastrasa-sthAvarAdiSu bhramitvAkRtapuNyo'bhUt / soskRtapuNya ekadA sukRtapuNyasya caNakakSetraM jagAmovAca- he sukRtapuNyAhaM te caNakAnutpATayiSyAmi, mahyaM kiM dAsyasi / tadA taM vilokya sukRtapuNya etatpituH prasAdenAhamevaMvidho jAto'sya me preSaNakAraNamabhUdvidhivazAditi duHkho bhUtvA svapotAnniSkAnAkRSya tasya dattavAn / te taddhaste patitA zraGgArA ajaniSata / tadAkRtapuNyo babhANa- sarve - caNakAn prayacchasi mahyamaGgArakAn / tadanu sukRtapuNya uvAca - -madIyAnaGgArAn prayaccha, yAvannetuM zakto'si tAvantazcaNakAn naya, ityukte sa svavastre poTalaM bandhayitvA caNakAn nItavAn / te ca sacchidravastre'rdhA udvaritAstAnavalokya mAtroditam - kasmAdimAnAnItavAn / tena svarUpe nirUpite sA 'madbhRtyasya bhRtyatvaM te jAtam' iti duHkhitA jajJe / tatastAneva pAtheyaM kRtvA mAtAputrau tasmAnnirgatyAvantItriSaye sIsavAkagrAme balabhadragrAmapatigRhaM prApya jinapratimAoM kI corIse upArjita pApake prabhAvase usakA samasta zarIra kor3hase galane lagA / isase vaha maraNAsanna ho gayA / isI avasarapara vaha dhanapati seTha bhI dvIpAntarase vApasa A gyaa| use dekhakara vaha maraNonmukha kapaTI brahmacArI usake sambandhameM vicAra karane lagA ki yaha kyoM yahA~ A gayA, vahIM para kyoM na mara gayA / isa prakAra raudra dhyAnake sAtha marakara vaha sAtaveM naraka meM gayA / vahA~se nikalakara vaha svayambhumaraNa samudra ke bhItara mahAmatsya utpanna huA / tatpazcAt vaha phira se bhI usI sAtaveM narakameM jA pahu~cA / isa prakAra vaha chyAsaTha sAgaropama kAla taka narakake dukhako bhogakara tatpazcAt trasa va sthAvara Adi paryAyoMmeM paribhramaNa karatA huA antameM akRtapuNya huA / eka samaya vaha akRtapuNya sukRtapuNyake canoMke khetapara jAkara usase bolA ki he sukRtapuNya ! maiM tumhArI canoMkI phasalako kATa detA hU~, tuma mujhe kyA doge ? usa samaya usako dekhakara sukRtapuNyane vicAra kiyA ki jisake pitA ke prasAdase maiM isa prakArakA gA~vakA pramukha huA hU~ vahI bhAgyavaza isa samaya merI AjJAkA kAraNa bana gayA hai- mujhase apekSA kara rahA hai| isa prakAra se dukhI hokara sukRtapuNya apanI thailI se dInAroM ko nikAla kara usake liye diyA / parantu ve usake hAthameM pahu~cate hI aMgAra bana gaIM / taba akRtapuNya usase bolA ki tuma sabake liye to cane dete ho aura mere liye aMgAre | isapara sukRtapuNya bolA ki mere aMgAroMko mujhe vApasa de do aura jitane tumase le jAte bane utane cane tuma le jAo / sukRtapuNyake isa prakAra kahane para vaha apane vastrameM poTalI bA~dhakara canoMko gharapara le gayA / parantu ve chedayukta vastrase girakara Adhe hI zeSa raha gaye the / unako dekhakara mAtAne akRtapuNyase pUchA ki tU ina canoMko kahA~ se lAyA hai ? isapara akRtapuNyane use batalA diyA ki maiM ina canoMko sukRtapuNyake pAsase lAyA hU~ / yaha sunakara usakI mAtA ne kahA ki jo sukRtapuNya kisI samaya merA sevaka thA usIkI dAsatA Aja tere liye karanI par3I | aisA vicAra karate hue usa samaya use bahuta duHkha huA / tatpazcAt vaha unhIM canoM ko pAtheya ( mArgameM khAneke yogya nAztA ) banAkara putrake sAtha usa nagarase nikala par3I aura 1. pha zarIramumUrSuryAva / 2. ba racaNakAdikAn / 3. ba vastre varddhA oritA / Jain Education Internatio
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 puNyAsravakathAkozam [6-15, 56 : upaviSTau / sa tAM vilokya mAtaH, kasmAdAgatAsIti papraccha / sA kathamapi na nirUpitavatI, tadA mahAgraheNa pRSTavAn / tadA tayA svarUpaM kathitam / sa babhANa-tvaM madagRhe pacanaM kuru, putro'yaM te madvatsakAn pAlayatu / yuvAbhyAM grAsAvAsAdikamahaM dAsyAmi / tayAbhyupagatam / svagRhanikaTe tRNakuTIM kRtvA dttaa| tAvubhau tatpreSaNaM kRtvA tena dattagrAsAdikaM sevitvA tsthtuH| tadA balabhadrasya sapta putrAstAn pAyasaM bhujAnAn pratidinamAlokyAkRtapuNyaH pAyasaM svamAtaraM yAcate / tadA taM tatputrAstADayanti / sa tanmAraNAbhAvaM karoti / tasya pAyasavAJchayA mukhAdikaM zophayutaM jajJe / taM zophayutaM dRSTvA sa pAmarAdhipaH papraccha-he 'kRtapuNya, kimiti zopho'bhUt / so'vocat- pAyasAprAptaH / tadA sa kiyaddugdhaM taNDulaghRtAdika madattoktavAMzcAmba, pAyasaM paktvAdya svagRhe'kRtapuNyasya bhoktaM prayaccha / evaM karomIti dugdhAdikaM gRhItvA svagRhaM gatvoktavatI-putrAdya pAyasaM bhoktaM tubhyaM dAsyAmaH, araNyAcchIghramAgaccha / evaM karomIti bhaNitvA vatsAn gRhItvATavIM yyau| itastayA pAyasAdikaM pakvam / madhyAhne sa gRhmaagtH| taM gRhapAlakaM dhRtvA jalArtha gacchantI putrasya vabhANa- yaH ko'pi avantI dezake antargata sIsavAka gA~vameM jA pahu~cI / usa gA~vake svAmIkA nAma balabhadra thA / vahA~ jAkara ve donoM usake ghara pahu~ce va vahIMpara baiTha gye| usako dekhakara balabhadrane pUchA ki he mAtA ! tuma kahA~se A rahI ho ? parantu jaba vaha kisI prakArase bhI uttara na de sakI taba usane usase bahuta Agrahake sAtha pUchA / isapara usane apanI saccI paristhiti use batalA dii| use sunakara vaha bolA ki tuma mere gharapara bhojana banAnekA kAma karo aura yaha tumhArA putra mere bachar3oMkA pAlana kare / aisA karanepara maiM tuma donoMke liye bhojana aura rahane ke liye sthAna Adi duuNgaa| ise usane svIkAra kara liyaa| taba balabhadrane apane gharake pAsa eka ghAsakI jhoMpar3I banavAkara usako rahaneke lie de dii| isa prakAra ve donoM usakI sevA karake usake dvArA diye gaye bhojana AdikA upabhoga karate hue vahA~ rahane lge| usa samaya balabhadrake sAta putra the / unako pratidina khIra khAte hue dekhakara akRtapuNya apanI mAtAse khIra mA~gA karatA thaa| taba balabhadrake putra use mArA karate the| jaba balabhadra unheM mArate dekhatA taba vaha unheM usake mAranese rokatA thaa| khIra khAnekI icchA pUrNa na hone [va unake dvArA mAra khAnese ] usakA mukha Adi sUja gayA thA / usakI aisI avasthA dekhakara balabhadrane pUchA ki he akRtapuNya ! terA mukha Adi kyoM sUja rahA hai ? isapara usane uttara diyA ki khIrake na milanese maiM khinna rahA karatA huuN| taba usane kucha dUdha, cAvala aura ghI Adiko dekara mRSTadAnAse kahA ki he mAtA ! tuma Aja gharapara khIra banAkara akRtapuNyako khAneke liye do| taba 'ThIka hai, maiM aisA hI karUMgI' kahakara vaha una cAvala Adiko lekara ghara calI gii| vahA~ usane akRtapuNyase kahA ki he putra ! Aja maiM tere liye khIra khAneko dUMgI, tU jaMgalase jaldI vApasa A jaanaa| taba vaha 'acchA, maiM Aja jaldI A jAU~gA' yaha kahatA huA bachar3oM ko lekara jaMgalameM calA gyaa| idhara mRSTadAnAne khIra Adiko banAkara taiyAra kara liyaa| dopaharako akRtapuNya ghara vApasa A gyaa| taba mRSTadAnA use gharakI dekha-bhAla rakhaneke liye kahakara pAnI lene ke liye calI gii| jAte-jAte vaha akRtapuNyase yaha ___1. za grAsa / 2. pha sAvocat / 3. pa pha ba taMdula / 4. ba dAsyAmyaraNyA / 5. ba pakaM / .jainelibr.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-15, 5.6 ] 6. dAnaphalam 15 323 bhikSuka Agacchati taM gantuM mA prayaccha, tasya prAsaM dattvA bhodayAvaH, iti nirUpya sA gtaa| tAvanmAsopavAsasya pAraNAhne suvratamunistadgrAmapatigRhaM caryArthamAgatastaM vilokyAkRtapuNyo'yaM mahAbhinuko vastrAdyabhAvAta, tasmAdasya gantuM na dadAmi, tasya saMmukhaM gatvoruvAn-he pitAmaha, madIyamAtrA pAyasaM pakvam , tubhyamapi bhoktaM dIyate, tiSTha yAvanmanmAtAgacchati / muniH sthAtuM me mArgo na bhavatIti bhaNitvA gacchaMstena pAdayodhRtaH, pitAmahAtyapUrva pAyasaM bhuktvA gaccha, taba kiM naSTamiti bhaNan dhRtvA sthitH| tAvanmRSTadAnA samAgatya ghaTamuttAryottarIyaM skandhe nikSipya he paramezvara, tiSThati ythaavtsthaapitvtii| balabhadragRhAduSNodakaM bhAjanaM cAnIyAtivizuddhacetasA dAnamadatta / akRtapuNyo'pi tadbhojane jaharSa, 'zrayaM devo'dya me gRhe'bhuGktati dhanyo'ham' bhaNannavalokayan tasthau / munirakSINamahAnasaddhiprApta iti sArasavatI cakradharaskandhAvAre'pi bhuktetaddine na kSoyate / putraM bhojayitvA tayA sakuTumbo balabhadro bhojito vizvatadgrAmajanAya bhAjanAni pUrayitvA rasavatIM dadau mRssttdaanaa| sa vatsapAlo dvitoyadine uddhRtaM pAyasaM bhuktvATavIM yyau| tatraikasmin vRtatale bhI kahatI gaI ki isa bIcameM jo koI bhikSuka ( sAdhu ) Ave use jAne na denA, usake liye bhojana karAkara tatpazcAt hama donoM khAvege / ___ itanemeM hI mAsopavAsake samApta honepara pAraNAke dina suvrata nAmake muni usa balabhadrake gharapara caryAke liye aaye| unheM dekhakara akRtapuNyane vicAra kiyA ki yaha to bhikSuka hI nahIM, mahAbhikSuka ( atizaya daridra) hai, kyoMki, isake pAsa to vastra Adi bhI nahIM hai / isaliye maiM ise nahIM jAne detA huuN| isa vicArake sAtha vaha unake sAmane gayA aura bolA ki bAbA, merI mA~ ne khIra pakAyI hai, vaha tumhAre lie bhI khAneko degI / isaliye jaba taka merI mAtA nahIM A jAtI hai taba taka tuma yahIMpara Thaharo / parantu phira bhI jaba muni 'mere lie ThaharanekA mArga nahIM hai' yaha kahakara Age jAne lage taba usane unake donoM pA~va pakar3a liye| vaha bolA ki bAbA ! atizaya apUrva khIrako khAkara jAo na, isameM tumhArA kyA naSTa hotA hai / yaha kahakara vaha unheM pakar3e hI rahA / itanemeM mRSTa dAnA bhI A gaI / vaha ghar3eko utArakara uttarIya vastrako kandheke Upara DAlatI huI bolI- he paramezvara ! Thahariye, isa prakAra usane unakA vidhipUrvaka par3igAhana kiyA aura phira balabhadrake gharase upNa jala evaM pAtrako lAkara atizaya nirmala pariNAmoMke sAtha unheM AhAradAna diyaa| unake AhArake samaya akRtapuNyako bhI bahuta hIM huA / yaha deva mere gharapara bhojana kara rahA hai, isalie maiM dhanya hU~; yaha kahakara vaha unake AhArako dekhatA huA sthita rhaa| ve muni akSINamahAnasa Rddhike dhAraka the, isalie yadi usa rasoIkA upabhoga candravartIkA kaTaka bhI karatA to bhI vaha usa dina samApta nahIM ho sakatI thii| munike AhArake pazcAt mRSTadAnAne apane putrako bhojana karAyA aura tatpazcAt kuTumbake sAtha balabhadrako bhI bhojana kraayaa| phira bhI jaba vaha rasoI samApta nahIM huI taba usane pAtroMkI pUrti karake samasta gA~vakI janatAke liye bhojana diyaa| dUsare dina vaha bachar3oMkA rakSaka ( akRtapuNya ) bacI huI khIrako khAkara jaMgalameM gayA / 1. za mA mych| 2. paba za bhokSAva / 3. pa kiM tiSTamiti za ki na tiSTamiti / 4. ba bhojanAni /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 puNyAsravakathAkozam [6-15, 56 : suSvApa / vatsAH svayaM gRhmaagtaaH| tAnavalokya putro nAgata iti mRSTadAnA roditi sm| taduparodhena balabhadro dvi-trai tyastaM gaveSayituM nirjagAma / vatsapAlo gRhamAgacchan taM vilokya bhayena giriM caTitaH, itaro vyaadhuttitH| sa vatsapAlastatra guhAdvAri sthitH| tatraM sa eva suvratamunirvanditumAgatazrAvakANAM vratasvarUpaM tatphalaM ca kathayastasthau / vatsapAlo bahiH zRNvan sthitH| tasya vrate mahatI zraddhA babhUva / muni natvA zrAvakAH 'Namo arahaMtANaM' bhaNitvA nirgtaaH| so'pi Namo arahaMtANaM' bhaNan tatpRSThe daraMdaraM gacchan vyAghra 'Namo arahaMtANaM' vadan mRtaH, saudharme maharddhiko devo jaze, bhavapratyayabodhena svasya dAnAdi. phalaM jJAtvA karaNIyaM ca kRtvA sukhena tsthau| itaH prabhAte balabhadraNa tanmAtA tagiri gatvA tatkalevaraM dRSTAtizokaM cakAra / sa suraH saMbodhayAmAsa / tadanusA janmAntare'yaM matputro bhavatviti dIkSitA, samAdhinA tatra kalpe devo jaataa| balabhadrastapasA tatkalpe suro jajJe / tatra divyasukhamanabhaya balabhadracaraH sura Agatya dhanapAlo'bhata. mRSTadAnAcarI prabhAvatI jaataa| pUrva ye ca balabhadra dehajAste sAMprataM devadattAdayo'bhUvan / vatsapAlacarastvaM jAto'si pUrva ti . vahA~ jAkara vaha eka vRkSake nIce so gyaa| isa bIcameM bachar3e svayaM ghara A gaye / unako dekhakara sAthameM putrake na Anese mRSTa dAnA rone lgii| taba usake Agrahase balabhadra do tIna sevakoMke sAtha use khojaneke liye gyaa| idhara akRtapuNya gharakI ora hI A rahA thaa| vaha balabhadrako AtA huA dekhakara bhayake kAraNa pahAr3ake Upara car3ha gayA / udhara akRtapuNyake na milanese vaha balabhadra gharapara vApasa A gayA / vaha akRtapuNya pahAr3ake Upara jAkara eka guphAke dvArapara sthita ho gyaa| usa guphAke bhItara ve hI suvrata muni vandanAke lie Aye hue zrAvakoMko vratoMke svarUpa aura unake phalakA nirUpaNa kara rahe the| akRtapuNya usako sunate hue bAhara hI sthita rahA / tava usakI vratake viSayameM gAr3ha zraddhA ho gii| zrAvaka jana dharmazravaNa karaneke pazcAt muniko namaskAra karake 'Namo arahaMtANaM' kahate hue usa guphAse nikala gaye / udhara vaha akRtapuNya bhI 'Namo arahaMtANaM' kahatA huA unake pIche dUra dUrase jA rahA thaa| isI bIcameM usake Upara eka vyAghrane AkramaNa kara diyA / taba vaha 'Namo arahaMtANaM' kahatA huA marA va saudharma svargameM mahaddhika deva utpanna huaa| vahA~ vaha bhavapratyaya avadhijJAnake dvArA apane dAna Adike phalako jAnakara kartavya kAryako karatA huA sukhapUrvaka sthita huaa| idhara saberA ho jAnepara usakI mAtA (mRSTadAnA) balabhadra ke sAtha usa pahAr3ake Upara gaI / vahA~para usake nirjIva zarIrako dekhakara use bahuta zoka huaa| usa samaya use usI devane Akara sambodhita kiyaa| tatpazcAt mRSTadAnAne 'janmAntarameM bhI yaha merA putra ho' isa prakArake nidAnake sAtha dIkSA grahaNa kara lii| vaha tapake prabhAvase usI kalpameM devI huii| balabhadra bhI tapako grahaNakara usake prabhAvase usI kalpameM deva utpanna huaa| vahA~para divya sukhako bhogakara balabhadrakA jIva vaha deva vahA~ se cyuta hokara dhanapAla huA hai aura vaha devI-jo pUrvabhavameM mRSTadAnA thI-vahA~ se Akara prabhAvatI huI hai / pUrvameM jo balabhadrake putra the ve isa samaya devadata Adi hue haiN| aura akRtapuNyakA jIva, jo saudharma svarga meM deva huA thA, vaha vahA~se 1. ba 'tatra sa eva suvrata muni' ityAdi 'tasthau' paryantaH pAThaH skhalito'sti / 2. pha arihaMtANaM / 3. pa pha arihaMtANaM / 4. ja pUrvameva bala pa pha za pUrvaje ca bala /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 6-15, 56 ] 6. dAnaphalam 15 325 tanmAraNamati tvaM kRtavAn iti tvAM te dviSanti iti / nizamya muniM natvA yayau, krameNa rAjagRhaM prAptastadbahiranekazuSka vRkSasaMkIrNaM vanaM praviSTaH / tadvanasvAmI vaizyaputro rAjakIyamAlAkAriNAmadhinAyakaH kusumadattaH pUrvaM tadvanaM zuSkamityudvignastacchedanamanA avadhibodhaM muniM pRcchati sma - zuSkaM vanaM punarudbhaviSyati no vA / tenAvAdi - kazcitpuNyapuruSa zrAgatya tatra pravekSyati, tattadaiva puNyaphalADhyaM bhaviSyati / tatprabhRti sa kusumadattastatpAlayaMstasthau / dhanyakumArastatpraviSTastadA zuSkasarasyAdikaM svacchajalapUrNa mahIruhAdayaH puSpAdiyutAzca jajJire / sa ekasmin sarasi jinaM smRtvA jalaM pItvaikasmin vRkSatale upaviveza / sa tadA dRSTvA kusumadatto munIn manasi natvAgatya tadvanaM pravizya taM vilokya natvA 'kasmAdAgato'si' iti papraccha / sa babhANAhaM vaizyAtmajo dezAntarI / itara uvAcAhamapi vaizyo jaino tvaM prAghUrNako bhava / so'bhyupajagAma / tadA kusumadatto'tisaMbhrameNa svagRhaM ninAyoktavAMzca 'madbhaginI putro'yam' / tadA tadvanitA majjAmAtRko bhaviSyatIti majjana- bhojanAdinAti 3 tasya cakAra / tatputrI puSpAvatI, sAtyAsaktA babhUvaikadA tadagre puSpANi sUtraM ca Akara tuma utpanna hue ho / pUrvaM bhavameM cU~ki tuma unake mArane kA vicAra rakhate the, isalie ve tumase isa samaya dveSa karate haiM / isa prakAra una avadhijJAnI munirAjase apane pUrva bhavoMke vRttAntako sunakara dhanyakumArane unheM namaskAra kiyA aura vahA~ se Age cala diyA / vaha kramase Age calakara rAjagRha nagara meM pahu~cA / vahA~ vaha nagara ke bAhara aneka sUkhe vRkSoMse vyApta eka vanake bhItara praviSTa huaa| usa vanakA svAmI eka kusumadatta nAmakA vaizyaputra thA jo rAjAke mAliyoMkA netA thA / pUrvameM jaba yaha vana sUkha gayA thA taba usane khinna hokara use kATa DAlane kA vicAra kiyA thA / usa samaya usane kisI avadhijJAnI munise pUchA thA ki yaha merA sUkhA huA vana kyA kabhI phirase harA-bharA ho sakegA ? isake uttara meM munine batalAyA thA ki jaba koI puNyazAlI puruSa Akara usake bhItara praveza karegA usI samaya vaha vana pavitra phaloMse paripUrNa ho jAvegA / usI samayase vaha kusumadatta usakA saMrakSaNa karatA huA vahA~ sthita thA / isa samaya jaise hI dhanyakumAra Akara usake bhItara praviSTa huA vaise hI saba sUkhe tAlAba Adi nirmala jalase tathA vRkSa Adi puSpoM Adise paripUrNa ho gaye / dhanyakumArane vahA~ jina bhagavAnkA smaraNa karate hue eka tAlAbapara jAkara jala piyA aura phira vaha vahIM para eka vRkSake nIce baiTha gayA / vaha kusumadatta isa Azcaryajanaka ghaTanA ko dekhakara una munirAjako mana-hI-mana namaskAra karatA huA AyA aura usa vanake bhItara praviSTa huA / usane dhanyakumArako dekhakara use namaskAra karate hue pUchA ki tuma kahA~se Aye ho ? dhanyakumArane uttara diyA ki maiM eka vaizyaputra hU~ aura dezAntara meM bhramaNa kara rahA huuN| yaha sunakara kumumadatta ne kahA ki maiM bhI vaizya hU~ aura jaina hU~, tuma mere atithi hoo| dhanyakumArane isa bAtako svIkAra kara liyA / taca kusumakAntane use zIghratAse ghara le jAkara kahA ki yaha merA bhaginIputra ( bhAgineya - bhAnajA ) hai | yaha sunakara kusumadattakI strIne yaha merA jAmAtA hogA, aisA socakara usake snAna evaM bhojana Adi kI samucita va santoSajanaka vyavasthA kI / usake puSpAvatI nAmakI eka 1. ba- pratipATho'yam / za pUrvaM tvanmAraNamati tvaM kRtavaMtaH iti / 2. pa za putro / 3 ba pratipATho'yam / za tatsAzcaryaM /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 puNyAnavakathAkozam [6-15, 56 : nyvtt'| so'tiviziSTAM mAlAM sRjati sma / tadA tatra zreNiko rAjA, devI celanI, putrI guNavatI / tannimittaM puSpAvatI pratidinaM mAlAM nayati, tadA tena sRSTAM mAlAM ninAya / tadA kumAryavocat-he puSpAvati, dvi-trINi dinAni kimiti nAgatAsi / sAvocat-me pitubhaginIputraH samAgataH, tatsaMbhrameNa sthitaa| tAM mAlAmavalokya hRSTA guNavatI babhASe-keneyaM prathitA mAlAtiviziSTA / tayA svarUpaM nirUpitam / tadA kumArI 'te varo'tyutkRSTo jAtaH' iti sNtutoss| ekadA dhanyakumAraH kasyacidibhyasyApaNyaM citravicitraM dRSTvA tatropaviSTastadA tasya mahAn lAbho'jani / sa tatsvarUpaM vibudhya matputrIM tubhyaM dadAmIti babhANa / anyadA zAlibhadro nAma prasiddho vaizyastadApaNe kumAra upaviSTastadA tasyApi mahAn lAbho'bhUditi so'vocat mabhaginIM subhadrAM tubhyaM dAsyAmIti / anyadA rAjazreSThI zrIkortiH puramadhye ghoSaNAM kAritavAn 'yo vaizyAtmajaH kAkiNyA ekasmin dine sahasrasuvarNa prayacchati tasmai matputrIM dhanavatIM dAsyAmi' iti / sA ghoSaNA dhanyakumAreNa dhRtaa| adhyakSeNa samaM tatkAkiNI gRhItvA tayA mAlAlambanatRNAni jgraah| tAni sa mAlAkArebhyo'datta, tataH puSpANi jagrAha, tairativiziSTA putrI thI, jo dhanyakumArako dekhakara usake viSayameM atizaya Asakta ho gaI thii| eka samaya usane dhanyakumArake Age kucha phUloM aura dhAgeko lAkara rakkhA / dhanyakumArane unakI eka atizaya sundara mAlA banA dI / usa samaya rAjagRha nagarameM zreNika rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnIkA nAma celanI thaa| unake eka guNavatI nAmakI putrI thii| usake liye puSpAvatI pratidina mAlA le jAyA karatI thii| usa dina puSpAvatI dhanyakumArake dvArA banAyI huI mAlAko le gii| usa samaya guNavatIne usase pUchA ki he puSpAvatI ! tuma do tIna dina kyoM nahIM AyIM ? isapara puSpAvatIne kahA ki mere pitAkA bhAnajA AyA hai, usakI pAhunagatimeM gharapara hI rahI / usa mAlAko dekhakara harSako prApta hotI huI gaNavatIne punaH usase pUchA ki isa anupama mAlAko kisane gUMthA hai ? taba usane saba yathArtha sthiti use batalA dii| isapara guNavatIne 'tere liye uttama vara prApta huA hai' yaha kahate hue santoSa pragaTa kiyaa| eka samaya dhanyakumAra kisI dhanika seThakI citra-vicitra (susajjita) dUkAnako dakhakara vahA~para baiTha gayA / usa samaya seThako bahuta lAbha huA / seThane yaha samajha liyA ki isake mAnese hI mujhe vaha mahAn lAbha huA hai| isIlie usane dhanyakumArase kahA ki maiM tumhAre lie apanI putrI detA huuN| dUsare dina vaha kumAra zAlibhadra nAmaka prasiddha vaizyakI dUkAnapara jA baiThA / usako bhI usa samaya usI prakArase mahAn lAbha huaa| taba usane bhI dhanyakumArase kahA ki maiM tumhAre liye apanI bahina subhadrAko duuNgaa| eka samaya rAjaseTha zrIkIrtine nagarake madhyameM yaha ghoSaNA karAyI ki jo vaizyaputra eka kaur3Ike dvArA eka dinameM haz2Ara dInAroMko prApta karake mujhe degA usake liye maiM apanI putrI dhanavatIko de dUMgA / usa ghoSaNAko dhanyakumArane svIkAra kara liyaa| taba vaha adhyakSake sAtha jAkara usa kaur3Iko le aayaa| usase usane mAlAoMke rakhane ke sAdhanabhUta tRNoMko kharIdakara unheM mAliyoMke liye de diyA aura unake badale meM unase phUloM ko le liyA / 1. pha ba sUtraM nidhatta / 2. za mahallAbho /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 : 6-15, 56 ] 6. dAnaphalam 15 mAlAH ckaar| tA udyAnakrIDAthai gacchatA raajkumaaraannaamdrshyt| taiaulye pRSTe dInArasahastraM nirUpitavAn / tairarthibhirdattam / sa ca zreSThino'datta / sa putrIdAnamabhyupajagAma / tatkhyAtimAkarNya taM ca vilokya guNavatyatyAsaktA taccintayA kSINavigrahA jle| anyadA kumAro chUte pradhAnAdiputrAn vizvAn jigAya / tadA tatra nRpaputro'bhayakumAro vijJAnamadagarvitaH, tamapi candrakavedhyaM viddhvA jigAya dhnykumaarH| tataH sarve'pitaM dviSanti, tasya vadhaM cintayanti / ito guNavatyAH kAryasya kAraNamavadhArya zreNiko'bhayakumArAdimirAlocitavAn 'kiM tasmai kanyA dAtumucitaM na vA' iti| abhayakumAro'brUta-nocitamazAtakulatvAt / rAjAvocat- tarhi kumArI mariSyati / tatsuta uvAca- yAvatsa jIvati tAvat kumAryA duHkhaM tiSThati / taM ca niraparAdhinaM mArayituM nAyAti, kiMtUpAyena mAraNIyaH / sa copAyo tiSThate- nagarAd bahiH rAkSasabhavanamasti, tat praviSTA pUrva bahavo mRtaaH| ataH 'tadyaH pravekSyati tasya adharAjyaM guNavatI putrIM ca dAsyAmi'iti pure ghoSaNA kriyatAm / tAM dhRtvA garvitaH sa eva pravizya mariSyati / rAzAtathA kRte sarvainiSiddho'pi tad viveza / sa rAkSasaphira una phUloMse dhanyakumArane atizaya zreSTha mAlAe~ banAkara unheM vanakrIr3Ake liye jAte hue rAjakumAroMko dikhalAyA / unako dekhakara sajakumAroMne unakA mUlya pUchA / dhanyakumArane unakA, mUlya eka haz2Ara dInAra btlaayaa| tadanusAra utanA mUlya dekara rAjakumAroMne una mAlAoMko kharIda liyaa| isa prakArase prApta huI una dInAroM ko le jAkara dhanyakumArane rAjaseTha zrIkIrtiko de diyA / taba zrIkIrtine kRta pratijJAke anusAra usake liye apanI putrIko denA svIkAra kara liyaa| dhanyakumArakI kIrtiko sunakara aura use dekhakara guNavatI usake viSayameM atizaya Asakta honeke kAraNa zarIrase kRza hone lagI / eka bAra dhanyakumArane dyUtakrIr3AmeM saba hI mantriyoM Adike putroMko jIta liyA thaa| tathA vahA~ jo zreNika rAjAkA putra abhayakumAra apane viziSTa jJAnake madase unmatta thA use bhI usane candrakavedhyako vedhakara jIta liyA thaa| isIliye ve saba vairabhAvake vazIbhUta hokara usake mAra DAlaneke vicArameM rahate the| idhara guNavatIke durbala honeke kAraNako jAnakara rAjA zreNikane abhayakumAra Adike sAtha vicAra kiyA ki kyA dhanyakumArake lie putrI guNavatIko denA yogya hai yA nhiiN| usa samaya abhayakumArane kahA ki usake lie guNavatoko denA yogya nahIM hai, kyoMki, usake kulake viSayameM kucha jJAta nahIM hai / isapara zreNikane kahA ki vaisI avasthAmeM to putrI mara jaavegii| yaha sunakara abhayakumArane kahA ki jaba taka vaha jItA hai taba taka kumArIkA duHkha avasthita rahegA, usake mara jAnepara vaha usa duHkhase mukta ho sakatI hai| parantu vaha niraparAdha hai, ataH aisI avasthAmeM vaha mAranemeM nahIM AtA / isalie use upAyase mAranA ucita hogaa| aura vaha upAya yaha hai- nagarake bAhara jo rAkSasabhavana hai usameM praviSTa hokara pUrva samayameM bahuta-se manuSya maraNako prApta ho cuke haiM / isalie 'jo koI usa rAkSasabhavanameM praveza karegA usake liye maiM AdhA rAjya aura guNavatI putrIko dUMgA' aisI Apa nagarameM ghoSaNA karA dIjiye / usa ghoSaNAko svIkAra karake vahI abhimAnI usake bhItara praveza karegA aura mara jaavegaa| tadanusAra rAjAke dvArA ghoSaNA karAnepara saba janoMke rokanepara bhI dhanya 1. ba-pratipATho'yam / za jigApa dhanyakumArastadA / 2. bakumArya duHkhena tiSThati / 3. 5 phaza niraparAdhitaM / 4 ba na yAti / 5. ba copAyo to nagadvahI rA / 6. za prabiSTvA / 7. ba-pratipATho'yam / zati tasmAdardharAjyaM /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 puNyAsravakathAkozam [6-15, 56 : stadarzanenopazAnti yayau, saMmukhamAgatya taM natvA divyAsane upavezayAMcakAroktavAnsvAminiyantaM kAlaM tvadbhANDAgAriko bhUtvA'muMprAsAdamidaM dravyaM ca rakSan sthitastvamAgato'si, sarva svIkurviti / sarva samarpya tvabhRtyo'haM smaraNe zrAgacchAmIti vijJApyAzI babhUva / kumAro rAtrau tatraivAsthAt / guNavatyAdayaH tadgatirevAsmAkaM gatiriti pratijJayA tasthuH / prAtastasmAnirgatya purAbhimukhamAgacchantaM kumAraM vilokya rAjJaH paurANAM ca kautukamAsIt / rAjAbhayakumArAdibhirardhapathamAyayau, svarAjabhavanaM pravezya 'kiMkulo bhavAn' iti papraccha / kumAro'brUta- ujjayinyAM vaizyAtmajo'haM tIrthayAtrikaH / tato nRpo guNavatyAdibhiH SoDazakanyAbhistasya vivAhaM cakAra ardharAjyaM ca dadau / dhanyakumArastatprAsAdasya samantAt' puraM kRtvA tatprAsAde rAjyaM kurvan tsthau|| __ itaH ujjayinyAM kumArAdarzane rAjAdInAM duHkhamabhUt / mAtApitroH kiM praSTavyam / tau saputrau tannidhirakSakadevatAbhiH rAtrI nirdhaattitau| gatvA pUrvasmin gRhe sthitau / purajanAnAM kautukaM jAtamaho vajrahRdayo'yaM tathAvidhe putre gate jIvati iti / katipayadinAsAbhAvAdana. kumAra jAkara usa rAkSasabhavanake bhItara praviSTa huaa| parantu usako dekhate hI rAkSasa zAnta ho gayA / taba usane dhanyakumArake sAmane upasthita hokara use namaskAra kiyA aura divya Asanake Upara baiThAyA / phira vaha dhanyakumArase bolA ki he svAmin ! maiM itane samaya taka ApakA bhaNDArI hokara isa bhavanakI aura isa dhanakI rakSA karatA huA yahA~ sthita thA / aba cUki Apa A gaye haiM, ataeva isa savako svIkAra kIjiye / isa prakAra kahakara usane usa saba dhanako dhanyakumArake liye samarpita kara diyaa| antameM vaha yaha nivedana karake ki 'maiM ApakA sevaka hU~, Apa jaba merA smaraNa kareMge taba maiM Akara upasthita ho jAU~gA' yaha kahate hue adRzya ho gayA / dhanyakumAra rAtameM vahIMpara rhaa| guNavatI Adi una kanyAoMne usa samaya yaha pratijJA kara lI thI ki jo avasthA dhanyakumArakI hogI vahI avasthA hamArI bhI hogii| udhara prAtaHkAlake ho jAnepara dhanyakumAra usa rAkSasa bhavanase nikalakara nagarakI ora A rahA thA / use dekhakara rAjA aura nagara-nivAsiyoMko bahuta Azcarya huaa| taba rAjA zreNika abhayakumAra AdikoMke sAtha usake svAgatArtha Adhe mArga taka aayaa| tatpazcAt zreNikane use apane rAjabhavanake bhItara le jAkara usase apane kulake sambandhameM pUchA / uttarameM kumArane kahA ki maiM ujjayinIkA rahanevAlA eka vaizyaputra hU~ aura tIrthayAtrA meM pravRtta huuN| taba rAjAne guNavatI Adi solaha kanyAoMke sAtha usakA vivAha kara diyA aura sAthameM AdhA rAjya bhI de diyA / taba dhanyakumAra usa bhavanake cAroM ora nagarakI racanA karAkara rAjya karatA huA vahA~ usa bhavanameM sthita huaa| idhara ujjayinImeM dhanyakumArake adRzya ho jAnepara- usake dezAntara cale jAnepara-rAjA AdikoMko bahuta duHkha huaa| mAtA aura pitAkI avasthAkA to pUchanA hI kyA hai ? una nidhiyoMkI rakSA karanevAle devoMne putroMke sAtha una donoMko rAtameM bAhara nikAla diyA / taba ve vahA~se jAkara apane pahaleke gharameM rahane lge| usa samaya nagara-nivAsiyoMko bahuta Azcarya huaa| ve vicAra karane lage ki dekho yaha dhanyakumArakA pitA (dhanapAla) kitanA kaThora hRdaya hai jo vaise prabhAvazAlI putrake cale jAnepara bhI jIvita hai| kucha hI dinoMke pazcAt dhanapAlake lie bhojana 1. pha tatprAsAdasamantAt / 2.pa pha ba pRSTavyam / 3. za devatAbhi rAtrI /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-15, 56 ] 6. dAnaphalam 15 329 pAlo rAjagRhapurasthasvabhaginIputrazAlibhadrAntike kimapyapekSya rAjagRhamito dhanyakumAraprAsAdAgre sthitvA sa zAlibhadrasya gRhaM pRcchaMtasthau / aAsthAnastho dhanyakumAro rAjA taM vilokya parijJAya tannikaTaM jagAma, tatpAdayoH papAta / tadA sarve'pi lokAH kimidamAzcarya mityavalokayantastasthuH / tadA dhanapAlo'tra ta- bho narAdhIzApratihatapratApo bhUtvA ciraM pRthvIM pAhi / ahaM mandabhAgyo vaizyastvaM pRthivIpatiH iti tvameva me namaskArAhaH iti / dhanyakumAro'vocat-tvaM matpitAhaM tvatputro dhanyakumAro [raH], tatastvameva nmskaaraahH| tadA parasparaM kaNThamAzliSya ruditI, pradhAnanivAritau rAjabhavanaM praviSTau / dhanyakumAraH kathitAtmavRttaH svamAtrAdeH sthiti pRSTavAn / pitA babhANa- sarve jIvana santi, kiMtu tannAsti yadbhujyate / tadA dhanyakumAraH sarveSAM yAnAdikaM prasthApitavAn / tadA prabhAvatyAdayo vibhUtyA tatra yayuH / tadAgamanamAkarNya dhanyakumAro'tivibhUtyArthapathaM niryayo, mAtaraM nanAma, bhrAtRnapi / te lajayA adhomukhA abhUvaMstadA dhanyakumAro'va ta-he bhrAtaro bhavatprasAdena me rAjyaM jAtamiti yUyaM niHzalyA bhavantu / tadA te AtmAnaM ninindustato dhanyakumAraH sarvAn puraM pravezya tebhyo yathAyogyaM grAmAdikaM dattvA sukhena tasthau / bhI durlabha ho gyaa| taba vaha rAjagRha nagarameM sthita apane bhAnaje zAlibhadra ke pAsameM kucha apekSA karake rAjagRha nagarakI ora gyaa| vahA~ pahu~cakara vaha dhanyakumArake bhavanake sAmane sthita hokara zAlibhadrake gharakA patA pUchane lgaa| usa samaya dhanyakumAra rAjA sabhAbhavanameM baiThA huA thaa| vaha pitAko dekhakara va pahicAna karake usake pAsameM gayA aura pA~voMmeM gira gyaa| taba sabhAbhavanameM sthita saba hI jana isa ghaTanAko AzcaryapUrvaka dekhane lge| usa samaya dhanapAla bolA ki he rAjan ! tuma akhaNDa pratApake dhArI hokara cira kAla taka pRthivIkA pAlana karo / maiM eka puNya. hIna vaizya hU~ aura tuma rAjA ho / isa kAraNa mere lie namaskArake yogya tuma hI ho / isapara dhanyakumAra bolA ki tuma mere pitA ho aura maiM tumhArA putra dhanyakumAra huuN| isalie tuma hI mere dvArA namaskAra karaneke yogya ho| usa samaya ve donoM eka dUsareke gale lagakara ro par3e / taba mantrIgaMNa una donoM ko kisI prakArase zAnta karake rAjabhavanake bhItara le gye| vahA~ dhanyakumArane apanA saba vRttAnta kahakara pitAse apanI mAtA AdikI kuzalatAkA samAcAra pUchA / uttarameM pitAne kahA ki jIte to ve saba haiM, parantu aba vaha nahIM rahA hai jo khAyA jAya- usa jIvanake AdhArabhUta bhojanakA milanA sabake liye durlabha ho gayA hai| yaha jAnakara dhanyakumArane sabako le Aneke liye savArI Adiko bheja diyA / taba prabhAvatI Adi saba hI kuTumbI jana vibhUtike sAtha vahA~ jA phuNce| unake Aneke samAcArako jAnakara dhanyakumAra mahatI vibhUtike sAtha una savako lene ke lie Adhe mArga taka gyaa| vahA~ pahu~cakara usane pahile mAtAko aura tatpazcAt bhAiyoM ko bhI praNAma kiyaa| usa samaya una sabane lajjAse apanA mukha nIce kara liyA / taba dhanyakumAra bolA ki he bhAiyo ! Apa logoM ko kRpAse mujhe rAjyakI prApti huI hai| isase Apa saba nizcinta hokara raheM / isa sthitiko dekhakara dhanyakumArake una bhAiyoMko apane kRtyake Upara bahuta pazcAttApa huA / tatpazcAt dhanyakumArane sabako nagarake bhItara le jAkara unake liye yathAyogya 1. bsaa| 2. ba pRthvIpati ahaM / 3. pa namaskArA iti banamaskArAhaM iti / 4. ba janAdika za dhAnAdikaM / 5..za bhavanta / Jain Education Internationes
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAtravakathAkozam [ 6-15, 50 : ekadA subhadrAyA mukhaM virUpakaM vilokya papraccha -- priye, kiM te mukhasya vairUpyaM pravartate / tayAbhANi - me bhrAtA zAlibhadro gRhe vairAgyaM bhAvayannAste iti me duHkhaM pravartate / tadA dhanyakumAro'vocat - he priye'haM taM saMbodhayAmi tvaM duHkhaM tyaja / tadA tadgRhamiyAya babhASe ca - zAlaka, sAMprataM kimiti me gRhaM nAgacchasi / sa uvAcAhaM tapo'bhyAsaM kurvastiSThAmIti nAgacchAmi / dhanyo babhANa - yadi tvaM tapo'rthI kimabhyAsena / vRSabhAdayastadantareNaiva tapo jagRhuH / tvamabhyAsaM kurvan tiSThAhaM tapo gRhNAmIti tasmAnnirgatya svagRhamAgatya dhanapAlAkhyaM svajyeSThaputraM svapade nidhAya zreNikAdibhiH kSamitavyaM vidhAya ' mAtApitAbhrAtRzAlibhadrAdibhizca zrI vardhamAnasamavasaraNe dIkSAM babhAra, sakalAgamadharo bhUtvA bahukAlaM tapo vidhAyAvasAne navamAsAn sallekhanAM kRtvA prAyopagamanavidhinA tanuM tatyAja, sarvArthasiddhiM yayau / dhanapAlAdayo yathAyogyAM gatiM yayuH / iti vatsapAlo'pi sakRnmunidAnAnumodaphalenaivaMvidho jAto'nyaH kiM na syAditi // 15 // 330 [ 57 ] yAsItsomAmarasya dvijakulaviditA nArI patiratA dattvAnnaM bhartu bhItApi suguNamunaye bhaktyA jinapateH / gA~va Adi diye / isa prakAra vaha sukhase kAlayApana karane lagA / eka samaya dhanyakumArane subhadrA ke mukhako malina dekhakara usase pUchA ki priye ! terA mukha malina kyoM ho rahA hai ? isapara usane kahA ki merA bhAI zAlibhadra ghara meM sthita rahakara vairAgyakA cintana kara rahA hai | isase maiM duHkhI hU~ / yaha sunakara dhanyakumArane kahA ki he priye ! maiM jAkara usako sambodhita karatA hU~, tuma duHkhakA parityAga karo / yaha kahakara dhanyakumAra usake ghara jAkara bolA ki he sAle zAlibhadra ! Ajakala tuma mere gharapara kyoM nahIM Ate ho ? uttarameM zAlibhadra bolA ki maiM tapakA abhyAsa kara rahA hU~, isalie tumhAre ghara nahIM pahu~ca pAtA hU~ / isapara dhanyakumArane kahA ki yadi tuma tapako grahaNa karanA cAhate ho to phira usake abhyAsase kyA prayojana hai ? dekho ! vRSabhAdi tIrthaMkaroMne abhyAsake binA hI usa tapako svIkAra kiyA thA / tuma usakA abhyAsa karate hue yahIMpara sthita raho aura maiM jAkara usa tapako grahaNa kara letA huuN| aisA kahatA huA dhanyakumAra usake gharase nikalakara apane ghara AyA / vahA~ usane dhanapAla nAmake apane jyeSTha putrako rAjya dekara zreNika Adi janoM se kSamA mA~gI aura phira mAtA, pitA, bhAiyoM evaM zAlibhadra Adike sAtha zrI vardhamAna jinendrake samavasaraNameM jAkara dIkSA dhAraNa kara lI / usane samasta Agama meM pAraMgata hokara bahuta samaya taka tapazcaraNa kiyA / antameM usane nau mahIne taka sallekhanA karake prAyopagamana saMnyAsakI vidhi se zarIra ko chor3a diyaa| isa prakAra maraNako prApta hokara vaha sarvArthasiddhimeM ahamindra huA / dhanapAla Adi bhI yathAyogya gatiko prApta hue / isa prakAra bachar3oM ko carAnevAlA vaha akRtapuNya bhI jaba eka bAra munidAnakI anumodanA karanese aisI vibhUtiko prApta huA hai taba kyA dUsarA vivekI prANI vaisI vibhUtiko nahIM prApta hogA ? avazya hogA // 15 // brAhmaNa kula meM prasiddha va patimeM anurakta jisa somadevakI strIne patise bhayabhIta hokara bhI jinendrakI bhaktike vaza uttama guNoMke dhAraka munike lie AhAra diyA thA vaha usake prabhAvase 1. za mAtApitrA bhrAtu /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-16, 57 ] 6. dAnaphalam 16 nemekSI' babhUva prabalaguNagaNA rogAdirahitA tasmAddAnaM hi deyaM vimalaguNagaNairbhavyaiH sumunaye ||16|| 331 asya kathA- - atraivAryakhaNDe surASTraviSaye girinagare rAjA bhUpAlastatra vipraH somazarmA bhAryA agnilA, putrau saptavarSapaJcavarSavayoyutau zubhaMkara-prabhaMkaranAmAnau / te somazarmAdayaH sukhena tasthuH / ekadA somazarmaNo gRhe zrAddhadinamAgatam / taddine tena bahavo viprAH AmantritAH / te ca piNDadAnaM kartuM jalAzrayaM yayuH / ito madhyAhne UrjayantagirinivAsI varadattanAmA mahAmunirmAsopavAsapAraNAyAM girinagaraM caryArtha praviSTo na kenApi dRSTo'gnilayA dRSTo jainIjanasaMsargAttanmArga pravibudhya sA saMmukhaM gatvA tatpAdayoH papAta babhASe ca - svAminnahaM brAhmaNI, tathApi manmAtApitRvargo jaina' iti me vratazuddhirvidyate, tato bhANDabhAjanazuddhirapyasti / tasmAnme kRpAM kRtvA me gRhe tiSTha paramezvara, iti yathoktavRtyA sthApayAmAsa / varadattamunistu kRpAbahulatvAt tadbhaktiM vilokya jaharSa sthitavAMzca / tato'gnilAnandena navavidhapuNyasaptaguNAnvitA tasmai zrAhAradAnaM cakAra bhartR bhayavyagrApi / tadavasare devagatAvAyurbabandha / muninairantaryAnantaraM gRhAnnirgacchan piNDapradAnAdikaM niSThApya tadgRhaM pravizadbhirviprairTaH / bhagavAn nemi jinendrakI yakSI huI / vaha uttama guNAMke samUha se yukta hokara rogAdise rahita thI / isalie nirmala guNasamUhake dhAraka bhavya jIvoMko uttama munike lie dAna denA cAhiye ||16|| isakI kathA isa prakAra hai - isI AryakhaNDa meM surASTra deza ke antargata girinagara meM bhUpAla nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usake yahA~ eka somazarmA nAmakA purohita thA / usakI strIkA nAma agnilA thA / inake zubhaMkara aura prabhaMkara nAmake do putra the jo kramase sAta va pA~ca varSakI avasthAvAle the / ve saba somazarmA Adi sukhase kAlayApana kara rahe the / eka samaya somazarmA ke ghara zrAddhakA dina Akara upasthita huA / usa dina somazarmAne bahuta se brAhmaNoM ko bhojana ke lie nimantrita kiyA / ve saba piNDadAna karaneke lie jalAzaya ke Upara gaye / idhara madhyAhnake samaya meM Urjayanta parvatake Upara rahanevAle varadatta nAmake mahAmuni eka mahIneke upavAsako samApta karake pAraNA ke dina AhAra ke lie girinagara ke bhItara praviSTa hue / parantu unheM kisIne nahIM dekhA / ve agnilAko dikhAyI diye / vaha jainAMka saMsarga meM rahanese AhAradAnakI vidhiko jAnatI thI / isalie vaha sanmukha jAkara unake pA~voM meM gira gaI aura bolI ki he svAmin ! maiM yadyapi brAhmaNI hU~, phira bhI mere mAtA-pitA Adi saba jaina haiM / isalie mere vratazuddhi hai aura isIse dravyazuddhi va pAtrazuddhi bhI hai / ataeva he paramezvara ! mere Upara kRpA karake mere ghara Thahariye / isa prakAra usane zAstrokta vidhise unakA par3igAhana kiyA / varadatta muni dayAlu the, isalie ve usakI bhaktiko dekhakara saharSa vahA~ Thahara gaye / taba sAnanda agnilAne patikI orase bhayabhIta honepara bhI unheM sAta guNoMse yukta hokara navadhA bhaktipUrvaka AhAradAna kiyA / isa avasarapara usane devAyuko bA~dha liyA / munirAja AhAra lekara usake gharase nikala hI rahe the ki itane meM piNDadAnAdiko samApta kara ve brAhmaNa jalAzaya se Aye aura somazarmA ke ghara ke bhItara praviSTa hue| una sabane jAte 1. za te me yakSI / 2. za vayoyuyutau / 3. ba piMDa pradAnaM / 4. pha naikonApi zakenApi / 5. va vagrgoM jainA / 6 ba pratipATho'yam / za tasmAdAhAradAnaM /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 puNyAtravakathAkozam [ 6-16, 57 : taddarzanena sarve'pi kopAgninA prajvalitA UcuH somazarmaNa' [n ] tvadgRharasavatI kSapaNakenocchiSTA kRteti viprANAM bhoktumanuciteti vyAghuTitAH / tadA somazarmA svAmino'haM zrImAn yatheSTaM prAyazcittaM dattvA zrAddhakArya kriyatAmiti bhaNitvA tatpAdeSu papAta / tamatibhaktaM zrImantaM ca dRSTvA kecid dvijA UcuH - vipravacanena tAvatsarvazuddhamityasya prAyazcittaM dattvA bhoktumucitam | no cet zlokam - ajAzvA mukhato medhyA gAvo medhyAstu pRSThataH / brAhmaNAH pAdato medhyA striyo medhyAstu sarvataH // iti smRtivacanAdasya prAyazcittaM dattvAjAzvamukhasparzeNa rasavatIM vizodhya bhoktavyamiti / kaizcidavAdyanyasya doSasya prAyazvittamastyasya doSasya yadyasti tarhi nirUpyatAmiti parasparaM vivAdaM kRtvA pAdeSu patitaM taM nirloThya sva-svagRhaM jagmuste / somazarmA gRhaM pravizyAgnilAM mastaka kezeSu dhRtvA me viprottamasyaitasyA jainAtmajAyAH pApiSThAyAH pariNayanena etadrahu na bhavatIti NitvA daNDairdaNDairghoraM jaghAna, mUcrchAprAptAM tatyAja, atiduHkhI babhUva tasthau / sA cetanAmavApya laghuputrasya hastaM dhRtvA bRhatputraM pRSThato nidhAya tanmunerUrjayante sthiti janAt hue una munirAjako dekha liyA / taba unake dekhanese kupita hokara saba hI brAhmaNa bole ki he somazarmA ! tumhAre ghara kI rasoIko naGge sAdhune jUThA kara diyA hai, isalie vaha brAhmaNoM ke khAne yogya nahIM rahI / isa prakAra kahakara ve saba vApasa jAne lage / taba vaha somazarmA bolA ki he svAmino ! maiM dhanavAn hU~, isalie Apa loga mujhe icchAnusAra prAyazcitta dekara zrAddha kAryako pUrA kIjiye / isa prakAra kahatA huA vaha unake pA~coMmeM gira gayA / taba usako atizaya bhakta evaM dhanavAn dekhakara kucha brAhmaNa bole ki brAhmaNake kahanese saca zuddha hotA hai / isalie use prAyazcitta dekara bhojana kara lenA ucita hai / yadi isapara vizvAsa na ho to isa zlokako dekha lIjiye bakare aura ghor3e mukhase pavitra haiM, gAyeM pichale bhAga ( pU~cha ) se pavitra haiM, brAhmaNa pA~vase pavitra haiM, aura striyA~ saba zarIra se pavitra haiM // 17 // isa smRti vacanake anusAra isako prAyazcitta dekara bakare aura ghor3ake mukha ke sparza se rasoIko zuddha karAkara bhojana kara lenA cAhiye / yaha sunakara kucha brAhmaNa bole ki anya doSoM kA prAyazcitta hai, parantu yadi isa doSakA prAyazcitta hai to use dikhalAyA jAya / isa prakAra se ve ApasameM vivAda karate hue pA~voM meM par3e hue usa somazarmAse rUThakara apane-apane ghara cale gaye / taba somazarmA gharake bhItara jAkara agmilAke zirake bAloMko khIMcatA huA bolA ki mujha jaise zreSTha brAhmaNake lie isa atizaya pApinI jaina lar3akIke sAtha vivAha karanese yaha kucha bahuta nahIM haiisase bhI yaha adhika aniSTa kara sakatI hai, aisA kahate hue usane use daNDoMse mAranA prArambha kiyaa| isa prakArase mArate hue usane use taba hI chor3A jaba ki vaha usakI bhayAnaka mAra mUrchita ho gii| uparyukta ghaTanAse vaha bahuta duHkhI rhaa| udhara jaba agnilAkI mUrchA dUra huI taba usane logoMse yaha pUchA ki ve muni kahA~para sthita haiM / isa prakArase jaba use yaha jJAta huA ki - 1. japaphaza somazarmaNa va somaza / 2. ba tamapi bhavataM / 3. ba pariNayane / 4. pha ba etadbahuna / 5. ba duHkhI bhUtvA tastho /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-16, 57 ] 6. dAnaphalam 16 parikSAya taM giriM gacchantI mArge bhillI vilokyAgnilA 'he'mba UrjayantagirermArgaH kaH' iti papraccha / bhillI babhANa-mAtastatra te kiM prayojanam / tayoktam-kimanena vicAraNena, tanmArga kathaya / pulindI babhANa-tvamekAkinI bAlAbhyAmanekavyAghrAdipracaritaM giriM kathaM prvekssysi| sA babhANa-madIyo gurustatra tiSThati, tatprabhAvena sarve me sustham, tanmArga kathaya / tayA tanmArgaH kathitaH / tena gatvA taM girimvaap| tatra kamapi pulindaM munisthitasthAna papraccha / sa sabAlAM tAM vilokya kapAvazena ta~girikaTisthaguhAsthaM taM muni darzayati sma / sA taM natvA samIpe upavizyovAca- svAmin , strIjanmAtikaSTamato'sya vinAzakaM me tapo dehi / munirbabhANa-mAtastvaM roSeNAgatAsItyavyaktApatyamAteti tapo na prakalpate', atra sthAtumapi lokApavAdabhayAdato gatvA ekasmin tarutale yAvadbhavadIyaH ko'pi samAgacchati tAvattiSTha / sA 'prasAdaH' iti bhaNitvA tasmAnnirgatyoccaiHpradezasthatarutale upaviSTA / tatra putrau jalaM yayAcate / tadA zuruko taTAko 'gnilApuNyaprabhAvenAtyantamRpranirmalodakapUrNo babhUva / tato" ve muni Urjayanta parvatake Upara virAjamAna haiM taba vaha choTe lar3akekA hAtha pakar3a karake aura bar3e lar3akeko pIche karake usa Urjayanta parvatakI ora cala pdd'ii| mArgameM jAte hue use eka bhIla strI dikhI / usase usane pUchA ki he mAtA ! Urjayanta parvatakA rAstA kauna-sA hai ? isapara usa bhIla strIne agmilAse pUchA ki he mAtA ! tumheM usa parvatase kyA prayojana hai ? isake uttarameM agnilAne kahA ki isa sabakA vicAra karanese tumheM kyA lAbha hai, tuma to kevala mujhe usa parvatakA mArga batalA do / isapara usa bhIla strIne kahA ki tuma akelI ho aura tumhAre sAtha ye do bAlaka haiM, udhara vaha parvata vyAghrAdi hiMsaka jIvoMse paripUrNa hai| usake bhItara tuma kaise praveza kara sakogI ? yaha sunakara agnilA bolI ki mere gurudeva vahA~para virAjamAna haiM, unake prabhAvase mere lie saba kucha bhalA hogA / tuma mujhe vahA~kA mArga batalA do / isapara usane agnilAko vahA~kA mArga batalA diyA / taba vaha usa mArgase jAkara Urjayanta parvatapara pahu~ca gaI / vahA~ jAkara usane kisI bhIlase una munike rahanekA sthAna pUchA / bhIlane usake sAtha baccoMko dekhakara dayAlutAvaza use usa parvata. ke kaTibhAgameM sthita eka guphAke bhItara virAjamAna una muniko dikhalA diyA / taba vaha unako namaskAra karake pAsameM baiTha gaI aura bolI ki he svAmin ! yaha strIkI paryAya bahuta kaSTamaya hai, isaliye mujhe isa paryAyase chuTakArA dilA denevAle tapako diijiye| yaha sunakara muni bole ki he mAtA ! tuma krodhake vaza hokara AyI ho va ina alpavayaska abodha bAlakoMkI mAtA ho, isalie tumheM dIkSA denA yogya nahIM hai| isake atirikta lokanindAke bhayase tumhArA yahA~ sthita rahanA bhI yogya nahIM hai / isalie jaba taka tumhArA koI sambandhI nahIM AtA hai taba takake liye yahA~se jAkara kisI eka vRkSake nIce Thahara jaao| isapara vaha una munikA AbhAra mAnatI huI vahA~se nikalakara kisI U~ce pradezameM sthita eka vRkSa ke nIce baiTha gii| vahA~para donoM putroMne usase jala maaNgaa| usa samaya jo tAlAba sUkhA par3A thA vaha agnilAke puNyake prabhAvase atizaya pavitra 1. za prayojanaM tayojanaM tyoktN| 2. ba tnmaarg| 3. za sthiti sthaanN| 4. zatagirinikaTinosthaM / 5. ba sItyavyaktapatatyamAteti / 6. ba prakalpyate / 7. paccaipradezasthAmrAtaru phaccaipradezasthaM tara jaza'ccapradezasthAmrata: / 8. ba yAcate / 9.pha ttNko| 10. za pUrNo va tto|
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 puNyAtravakathAkozam [6-16, 57: jalaM paayitau| tataH kiyadvelAyAmamba, bubhukssitaavityuktvntau| tadA sa eva vRkSaH kalpavRkSo'bhUt / tato yatheSTaM vastu bhuktavantau putrau| sA tat kautukaM vIkSya dharmaphale'tihRSTA jajhe, sukhena sthitA tatra / ___ ito girinagaraM tadina eva rAjabhavanamantaHpuragRhANi somazarmagRhaM vihAyAnyatsarva bhasmIbabhUva / sarve'pi janAH palAyya purAd vahistasthuH UcuzcAgnijvAlAmadhyasthamapi somazarmaNo gRhamuddhRtamaho / tatra yo'bhukta' sa kSapaNako na bhavati / kiM tarhi / ko'pi devatAvizeSo'nyathA kiM tadgRhamudviyate / tatastadbhuktazeSA rasavatI payitreti pUrva ye AmantritA anye ca viprAH somazAntikamAgatyocuH- tvaM puNyavAn , kSapaNakaveSeNa kazciddevatA bhuktavAnityatastvadgRharasavatI pavitrAsmabhyaM bhokta prycch| tatastena te viprA anye'pi svagRhaM nItA yathe; bhojitaaH| sa maniH paramezvaro'tINamahAnasardiprApta iti tasya kSIrarasadadhinI vihAyAnyA sarvApi rasavatI pariviSTeti taddine'kSayA bbhuuv| sarve'pi paurajanAstena bhojitaaH| sarvajanakautukamAsIt / sarve'pi munidAnaratA jjnyire| nirmala jalase paripUrNa ho gayA / taba usane usa tAlAbase donoM bAlakoMko jala pilAyA / tatpazcAt kucha samayake bItanepara donoM bAlaka bole ki mA~ ! hama donoM bhUkhe haiN| usa samaya vahI vRkSa unake lie kalpavRkSa bana gyaa| taba donoM bAlakoMne icchAnusAra bhojya vastuoMkA upabhoga kiyA / isa Azcaryako dekhakara agnilA dharmake phalake viSayameM atizaya harSako prApta huii| isa prakArase vaha vahA~ sukhase sthita thii| idhara usI dina rAjabhavana, antaHpuragRha ( striyoMke rahaneke ghara ) aura somazarmAke gharako chor3akara zeSa sArA girinagara agnimeM jalakara bhasma ho gyaa| usa samaya saba hI jana bhAgakara nagarake bAhara sthita hote hue bole ki AzcaryakI bAta hai ki agnikI jvAlake bIcameM par3a karake bhI somazarmAkA ghara baca gayA hai- vaha nahIM jalA hai| usake gharapara jisane bhojana kiyA thA vaha nagna sAdhu nahIM, kintu koI viziSTa deva thaa| yadi aisA na hotA to vaha somazarmAkA ghara bhasma honese kyoM bacA rahatA ? isaliye usake bhojana kara lenepara zeSa rahI rasoI pavitra hai / aisA vicAra karate hue unameM-se jina brAhmaNoMko pahale nimantrita kiyA gayA thA ve tathA dUsare bhI brAhmaNa somazarmAke ghara Akara bole ki he somazarmA ! tuma puNyazAlI puruSa ho, tumhAre yahA~ nagna sAdhuke veSameM kisI devatAne bhojana kiyA hai| isalie tumhAre gharakI rasoI pavitra hai / tuma use hameM khAneke lie do| taba somazarmAne una sabako tathA aura dUsare brAhmaNoMko bhI apane ghara le jAkara unheM icchAnusAra bhojana kraayaa| ve muni paramezvara akSINamahAnasa Rddhi ke dhAraka the, isIlie usa dina unake lie dUdha aura dahIko chor3akara zeSa jo saba rasoI parosI gaI thI vaha saba akSaya ho gayI thI- cakravartIke vizAla kaTakake dvArA bhI bhojana kara lenepara vaha naSTa nahIM ho sakatI thii| usa dina somazarmAne saba hI nagaranivAsiyoM ko bhojana kraayaa| isa ghaTanAse usa samaya saba hI janoMko Azcarya huA / isase saba hI jana munidAnameM anurAga karane lge| 1. ja yo bhukta ba bhuktH| 2. pha muddhiyate va muddyate / 3. ba-pratipATho'yam / ja kSIrarasadadhinA papha za kSIrarasadadhinI / 4. za vihAyAtpA sarvIpi /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-16, 57 ] 6. dAnaphalam 16 dvitIyadine somazarmA' hA, mayA pApakarmaNA mahAsatI puNyamUrtiniraparAdhA saMtADitA kva gateti gaveSayAMcakre, apazyan mahAvipralApaM kRtavAn / tadA kenApi kathitam 'te vanitA UrjayantaM gatA' iti / tadanu katipayajanairUjayantamAMgatastadAgamanaM vilokyAgnilA punarayaM me kiMciddaHkhaM dAsyatIti matvA putrau tatraiva nidhAya svayaM tadaryA papAta / yAvatsa tatra na prApnoti tAvatsA mRtvA vyantaraloke divyaprapriA]sAdopapAdabhavana sthapalyaGkasyopari sthitahaMsatUlikayormadhye 'ntamuharte navayauvanasaMpannA dhAturahitasugandhAmaladehA sahajavastrAlaGkAramAlyavibhUSitANimAdyaSTaguNapuSTA jainajanavAtsalyaparA' sakaladvopasthAtyantaramyanadyadritarupradezAdiSu krIDanazIlAnekaparivAradevIyutA zrImannemijinazAsanarakSakAmbikAbhidhA' yakSI bhUtvA bhavapratyayAvadhiyodhena devagatyutpattikAraNaM vibudhya dharmAnandamUrtirjanamanohararUpAgnilArUpeNa tattanayAntike tasthau / tadA sa Agatya nijavanitAM matvoktavAn - priye,yanmayA pApiSThenAparIkSya kRtaM tatsarva kSamasvAgaccha gRham / sA babhANa- tava vanitAhaM na bhavAmi, sA tatra tiSThatIti tatkalevaraM darzayati sma, sa tad dRSTvAzraddadhastvameva me vaniteti tadvastraM dadhAnamanA yAvadati dUsare dina somazarmAko apane usa duSkRtyake Upara bahuta pazcAttApa huaa| vaha vicAra karane lagA ki hAya ! mujha pApIne usa pavitramUrti mahAsatIko binA kisI prakArake aparAdhake hI mArA hai, na jAne vaha aba kahA~ calI gaI hai| isa prakArase pazcAtApa karatA huA vaha use khojane lagA lgaa| kintu jaba vaha use kahIM nahIM dikhI taba vaha atizaya karuNApUrNa Akrandana karane lgaa| usa samaya kisIne usase kahA ki tumhArI strI Urjayanta parvatapara gaI hai| taba vaha kucha janoMke sAtha Urjayanta parvatapara aayaa| use AtA huA dekhakara agnilAne socA ki aba yaha mujhe phirase bhI kucha duHkha degA / basa, yahI socakara usane una donoM putroMko to vahIM chor3A aura Apa svayaM usa parvatakI darI ( ? ) meM jA girii| somazarmA usake pAsa pahu~ca bhI nahIM pAyA thA ki isa bIcameM vaha mara gaI aura vyantara lokameM divya prAsAdake bhItara upapAda-bhavana meM sthita zayyAke Upara yakSI utpanna hokara antarmuhUrtake bhItara hI navIna yauvanase sampanna ho gaI / sAta dhAtuoMse rahita hokara sugandhita va nirmala zarIrako dhAraNa karanevAlI vaha yakSI svAbhAvika vastrAbharaNoMke sAtha mAlAse vibhUSita, aNimA-mahimAdi ATha guNoM ( RddhiyoM ) se paripUrNa, jaina janoMse anurAga karanevAlI; samasta dvIpoMmeM sthita atizaya ramaNIya nadI, parvata evaM vRkSa Adi pradezoMmeM svabhAvataH krIr3A karane meM tatpara;tathA aneka parivAra deviyoMse sahita hokara zrI nemi jinendrakI zAsanarakSaka devI huI / nAma usakA ambikA thaa| usane vahA~ jaise hI bhavapratyaya avadhijJAnase apane devagatimeM utpanna honeke kAraNako jJAta kiyA vaise hI vaha dharmake viSayameM atizaya Anandita hotI haI janake manako AkarSita karanevAle veSako dhAraNa karake agnilAke rUpameM AyI aura apane donoM baccoMke pAsameM sthita ho gaI / usa samaya somazarmA vahA~ AyA aura apanI strI samajhakara usase bolA ki he priye ! mujha pApIne jo binA bicAre tujhe kaSTa pahu~cAyA hai usake lie tU kSamA kara aura aba apane gharapara cala / isapara vaha bolI ki maiM tumhArI strI nahIM hU~, vaha to vahA~para sthita hai| yaha kahate hue usane usake nirjIva zarIrako use dikhalA diyaa| parantu usane use dekhakara bhI vizvAsa nahIM 1. ba-pratipATho'yam / za somazarmaNA / 2. ja mahA / 3. pa za gate gave / 4. ja nidhAyeyaM svayaM / 5. ja pa ba prasAdo papAtabhavana / 6 za haMsabhUlakayormadhye / 7. ja jainavAtsalyaparA za jainavAcchalaparA / 8. za pravezAdiSu / 9 ja za rakSakAMvAyikA pa rakSakAMvIpa kaa|
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAnavakathAkozam [6-16, 57 : nikaTamAgacchati tAvatsA divyadehA gagane'sthAdavadacca kathamahaM tvdvnitaa| tadA so'tivismayaM jagAma, papraccha 'devi, kA tvam' iti / tadA tayAtmasvarUpaM nirUpyoktamimau putrau gRhItvA gRhaM gaccha, sukhena tiSTha / so'bravIdidAnI me gRheNa prayojanaM' nAsti / tvadgatireva me gatirityahamapi tatra patitvA mariSyAmi / sAvocadevaM sati vAlAvapi mariSyatastatastva. mimau gRhItvA gRhaM yAhi / tadA so'hameva jAnAmoti bhaNitvA svagRhaM jagAma / sagotrajAnAM tau samaya jinadharmaprabhAvanAM kRtvA vahan dvijAdikAn svavanitAtridazagatiprAptinirUpaNenANuvrata-mahAvratAbhimukhAn kRtvA svayaM gatvAjJAnitvAt tadA papAta mamArAstri kAyAH siMho vAhano devo jjnye| to zubhaMkara-prabhaMkarauM mahAjaino bhUtvA bahukAlaM caturvidhagRhasthadharma pratipAlya zrInemijinasamavasaraNe dokSitau, viziSTatapovidhAnena kevalino bhUtvA vihRtya motamupajagmatuH / iti parAdhInApi bharta bhotyA vya pradhorapi brAhmaNo sakRnmunidAnena devI babhUvAnyaH svatantraH sarvadA taddAnazIlaH kiM na syAditi // 16 / / kiyA / vaha bolA ki tuma hI merI stro ho| yaha kahate hue vaha usake vastrako pakar3aneke vicArase jaise hI usake bahuta nikaTameM AyA vaise hI vaha yakSI divya zarIrake sAtha Upara AkAzameM jAkara sthita ho gaI aura bolI ki maiM kaise tumhArI strI huuN| isa dRzyako dekhakara somazarmAko bahuta Azcarya huaa| taba usane usase pUchA ki he devI ! to phira tuma kauna ho ? isapara usane apanA pUrva vRttAnta kaha diyA / antameM usane kahA ki aba tuma ina donoM putroMko lekara ghara jAo aura sukhase sthita raho / yaha sunakara vaha bolA ki aba mujhe ghara jAnese kucha prayojana nahIM rahA hai| jo avasthA terI huI hai vahI avasthA merI bhI honI cAhiye, maiM bhI vahA~ girakara marU~gA / isapara yakSI bolI ki aisA karanepara ye donoM bAlaka bhI mara jaaveNge| isalie tuma ina donoM bAlakoM ko lekara ghara jaao| taba vaha 'yaha to maiM bhI jAnatA hU~' kahakara apane ghara calA gayA / vahA~ jAkara usane una donoM bAlakoMko apane kuTumbI janoMke lie samarpita karake jaina dharmakI bahuta prabhAvanA kI / sAtha hI usane dharmaka prabhAvase apanI strIke yakSI ho jAneka vRttAntako sunAkara bahuta-se brAhmaNAdikoMko aNuvrata aura mahAvrata grahaNa karaneke sanmukha kara diyaa| kintu vaha svayaM usI Urjayanta parvatake Upara jAkara ajJAnatAvaza usI darImeM jA girA aura isa prakArase marakara usa ambikA devIkA vAhana deva siMha huaa| tatpazcAt ve donoM zubhaMkara aura prabhaMkara nAmake putra dRr3ha jainI hue| usa samaya una donoMne bahuta kAla taka cAra prakArake gRhasthadharmakA paripAlana karake bhagavAn nemi jinendra ke samavasaraNameM dIkSA grahaNa kara lI / isa prakAra viziSTa tapa karanese unheM kevalajJAnakI prApti ho gii| taba ve kevalIke rUpameM vihAra karake mokSako prApta hue| isa prakAra parAdhIna aura patike bhayase vikala bhI vaha brAhmaNI jaba eka bAra hI muniko dAna dekara usake prabhAvase devI huI hai taba bhalA svatantra aura nirantara dAna denevAlA dUsarA bhavya jIva kyA apUrva vaibhavako nahIM prApta hogA ? avazya hogA // 16 // 1.za me gaheNa me prayojanaM / 2. ba hame / 3. ba gatvAjAnitvAt za gatvAjJAnatvam / 4. pa mamArAMvikayA: siMho vAhano ba mamAra aMbikA svApikAyA: siMhagAhano zamamArAvikaMyAH mihovaahno| 5. ba-pratipATho'yam / za shubhNkrvibhNkro|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ grandhakAra-prazastiH zrImantazcArugotrA jitaripugaNakAH zaktitejo'dhikAzca bhUtvA te mArasaumyA varayuvatigaNA jJAnavijJAnadatAH / padyairdvijJAnasaMkhyairda ditRphalakathAM bhAvayantyarthato ye bhaktvA saMsArasaukhyaM jagati suviditaM muktilAbhaM labhante // 16 // iti puNyAtravAbhidhAne granthe kezavanandidivyamuniziSyarAmacandramumukSaviracite dAnaphalavyAvarNanAH poDazavRttAH samAptAH // 6 // yo bhavyAjadivAkaro yamakaro mArebhapaJcAnano nAnAduHkhavidhAyikarmakubhRto vajrAyate divyadhIH / yo yogIndranarendravanditapado vidyArNavottIrNavAn khyAtaH kezavanandidevayatipaH zrIkundakundAnvaya. // 1 // zipyo'bhUttasya bhavyaH sakalajanahito rAmacandro mumukSaAtyA zabdApazabdAn suvizadayazasaH pdmnndyaahvyaadvai| vandyAda vAdobhasiMhAt paramayatipateH so'vyadhAdbhavyaheto granthaM puNyAsravAkhyaM girisamitimitai 57 'divyapadyaiH kathAthaiH // 2 // jo bhavya jIva jJAnakI dviguNI saMkhyA [(5+3) x 2] rUpa solaha padyoMke dvArA dAnake phala kI kathA kA paramArthase vicAra karate haiM ve saMsArameM lakSmIvAn , kulIna, zatrusamUhake vijetA, adhika balazAlI, tejasvI, kAmadevake samAna sundara, uttama yuvatiyoMke samUhase veSTita tathA jJAnavijJAnameM dakSa hokara prasiddha saMsArake sukhako bhogate haiM aura tatpazcAt antameM muktiko bhI prApta karate haiM / / 16 // isa prakAra ke zavanandI divya munike ziSya rAmacandra mumukSu dvArA viracita puNyAsrava nAmaka granthameM dAnake phalako batalAnevAle solaha padya samApta hue // 6 // ___ yahA~ AcArya kundakundakI vaMzaparamparAmeM divya buddhike dhAraka jo kezavanandI deva nAmake prasiddha yatIndra hue haiM ve bhavya jIvAMrUpa kamaloMke vikasita karane ke lie sUrya samAna, saMyamake paripAlaka, kAmadevarUpa hAthIke naSTa karanemeM siMhake samAna parAkramI aura aneka duHkhoMko utpanna karanevAle karmarUpI parvatake bhedaneke lie kaThora vajra ke samAna the| bar3e-bar3e RSi aura rAjAmahArAjA unake caraNoMkI vandanA karate the| ve vidyArUpa samudra ke pAra pahu~ca cuke the arthAt samasta vidyAoMmeM niSNAta the // 1 // __ unakA bhavya ziSya samasta janoM ke hitakA abhilASI rAmacandra mumukSu huaa| usane padmanandI nAmaka zreSTha munIndra ke pAsameM zabda aura apazabdoM ( azuddha padoM)ko jAnakara -- vyAkaraNa zAstrakA adhyayana karake-kathAke abhiprAyako pragaTa karanevAle giri (7) aura samiti (5) ke barAbara saMkhyAvAle arthAt sattAvana padyoMke dvArA bhavya jIvoMke nimitta isa puNyAsrava nAmaka granthako racA 1. paba za maarsaamyaa| 2. va za jnyaandkssaaH| 3.jajJAsa / 4. ba yNtythino| 5. zatviA zabdAna / 6. ba mitI divya / ja 57 saMkheyaM parva likhitA pazcAcca niSkASitA saa| 43
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 puNyAvakathAkozam sArdhaizcatuH 4500 sahastrairyo mitaH puNyAstravAhvayaH / granthaH stheyAn [t] satAM citte candrAdivatsadAmbare ||3|| kundakundAnvaye khyAte khyAto 'dezigaNAgraNIH / abhUt saMghAdhipaH zrImAn padmanandI trirAtnikaH ||4|| vRSabhAdhirUDho gaNapo gaNodyato vinAyakAnandita cittavRttikaH / umAsamAliGgita Izvaropamastato'pyabhUt mAgha [gha] vanandipaNDitaH // 5 // siddhAntazAstrArNavapAradRzvA mAsopavAsI guNaratnabhUSaH / zabdAdivArthI vibudhapradhAno jAtastataH zrIvasunandisUriH ||6|| dinapatiriva nityaM bhavya padmAdhibodha suragiririva devaiH sarvadA sevyapAdaH / jalanidhiriva zazvat sarvasattvAnukampI gaNabhRni ziSyo maulinAmA tadIyaH // 7 // [ 6-16, 57 : hai / ve padmanandI munIndra phailI huI atizaya nirmala kIrtise vibhUSita, vaMdanIya evaM vAdIrUpa hAthiyoM ko parAsta karaneke lie siMhake samAna the ||2|| sAr3he cAra hajAra 4500 zlokoM pramANa yaha puNyAsrava grantha satpuruSoM ke hRdayameM nirantara isa prakArase sthira rahe jisa prakAra ki AkAzameM candra Adi nirantara sthira rahate haiM ||3|| suprasiddha AcArya kundakundakI vaMzaparamparA meM prasiddha zrImAn padmanandI trirAtrika (?) hue / zigaNa meM mukhya aura saMghake svAmI the // 4 // - unake pazcAt ve mArghA[gha] vanandI paNDita hue jo mahAdevakI upamAko dhAraNa karate the jisa prakAra mahAdeva vRSabhAdhirUr3ha arthAt bailake Upara savAra haiM usI prakAra ye bhI vRSabhAdhirUr3ha - zreSTha dharma meM nirata- the, mahAdeva yadi pramathAdi gaNoMke svAmI honese gaNapa ( gaNAdhipati) haiM to ye bhI munisaMgha ke nAyaka honese gaNapa (saMghake svAmI) the, mahAdeva jahA~ una pramathAdi gaNoM ke viSaya meM udyata rahate haiM vahA~ ye bhI saMghake viSaya meM udyata (pavalazIla) rahate the, jisa prakAra mahAdevakI cittavRttiko vinAyaka (gaNezajI ) Anandita karate haiM usI prakAra inakI cittavRttiko bhI vinAyaka (vighna) Anandita karate the vighnoM ke upasthita honepara ve harSake sAtha unake dUra karane meM prayatnazIla rahate the, tathA mahAdeva jaise umA (pArvatI) se AliMgita the vaise hI ye bhI umA (kIrti)se AliMgita the / isa prakAra ve sarvathA mahAdeva ke samAna the ||5|| ukta mAdhavanandIse siddhAntazAstrarUpI samudra ke pAraMgata, mahIne - mahIne kA upavAsa karanevAle, guNarUpa ratnoMse vibhUSita tathA paNDitoM meM pradhAna zrI vasunandI sUri isa prakArase prAdurbhUta hue jisa prakAra ki zabda se artha prAdurbhUta hotA hai ||6|| vasunandIke ziSya mauli nAmaka gaNI (AcArya) hue| ve nirantara bhavya jIvoMrUpa kamaloM ke praphullita karane meM sUrya ke samAna tatpara rahate the, deva jisa prakAra meru parvatake pAdoM (sAnuoM) kI . 1. japaphaza catuH sahasraryo / 2 ja pa ba za puNyAzravAhvayaH / 3. pa steyAn / 4. va devigaNA / 5. pha babhUva / 6. za vRSabhAdirUDho / 7. pha ba padmAbdhibodhI /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthakAra-prazastiH kalAvilAsaH paripUrNavRtto digambarAlakRtihetubhUtaH / / zrInandisUrimunivRndavandyastasmAdabhUccandrasamAnakIrtiH / / 8 // cArvAkabauddhajinasAMkhyazi-dvijAnAM vaagmitvvaadigmktvkvitvvittH| sAhityatarkaparamAgamabhedabhinnaH zrInandisUrigaganAGgaNapUrNacandraH // 6 // // samApto'yaM purayAsravAbhidho granthaH / sevA kiyA karate haiM usI prakAra ve (deva) inake bhI pAdoM (caraNoM) kI sevA kiyA karate the, tathA ve samudra ke samAna nirantara samasta prANiyoMke Upara dayA rahate the // 7 // unake ziSya munisamUhake dvArA vaMdanIya zrInando sUri AvirbhUta hue / unako kIrti candrake samAna thI-candra jahA~ solaha kalAoMse vilasita hotA hai vahA~ ve zrInandI bahattara kalAoMse vilasita the, jaise pUrNimAkA candra paripUrNa va vRtta (gola) hotA hai vaise hI ve bhI paripUrNa vRtta (cAritra) se suzobhita-mahAvratoMke dhAraka-the, tathA candramA yadi digambarakI-dizAoM va AkAzakI-zobhAkA hetubhUta hai to ve bhI digambaroM ( munijanoM ) kI zobhAke hetubhUta-una sabameM zreSTha-the // 8 // cArvAka, bauddha, jaina, sAMkhya aura zivabhakta brAhmaNoMko vAmitva, vAditva, gamakatva aura kavitvarUpa dhana jaise, tathA sAhitya, tarka (nyAya) aura paramAgamake bhedase bhedako prApta ve zrInandI sUrirUpa AkAzake madhyameM pUrNa candramAke samAna the (?) // 6 // isa prakAra puNyAsUba nAmakA yaha grantha samApta huA 1. pa tihetu za lksstihetu| 2. ba-pratipATho'yam / za kavitvacittaH / 3. za gaNanAMgaNa / JainEduca4. ato'gre 'dvitIyasUtreNa saha pramANamanuSTubhAM' ityadhika pATha upalabhyate /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personal use only www.airfelibre