Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ - hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / / K +A + + ++ bArahavA~ bhaag| aMka 1. jainhitaissii| IREEmamA pauSa 2442. janavarI 1916. Anna Asastanasanay S sAre hI saMgha sanehake sUtasauM, saMyuta hoM, na rahe kou dveSI / premasauM pAlaiM svadharma sabhI, haiM satyake sA~ce svarUpa-gaveSI // 5 vaira virodha na ho matabhedatai, hoM sabake saba bandhu shubhaissii| "bhAratake hitako samajheM saMba, cAhata hai yaha jainahitaiSI // 5 Resesprosesservus Town mahAkAra bhgvaan| ( sohanI ) dhanya tuma mahAvIra bhagavAna, liyA puNya avatAra jagatakA, karaneko kalyANa // 1 // bilabilATa karate pazukulako, dekha dyaamypraann| parama ahiMsA-maya sudharmakI, DAlI nIva mahAna // 2 // U~ca nIcake bhedabhAvakA, bar3hA dekha parimANa / sikhalAyA sabako svAbhAvika, samatA tattva pradhAna // 3 // milA samavasRtameM sura nara pazu, sabako sama smmaan| samatA au udAratAkA yaha, kaisA subhaga vidhAna // 4 // andhI zraddhAkA hI jagameM, dekha rAjya balavAna / kahA, " na mAno vinA yuktike, koI vacana pramANa" // 5 // jIva samartha svayaM, karatA hai svataH bhaagynirmaann| yoM kaha svAvalamba svAzrayakA, diyA suphalaprada jJAna // 6 // ina hI Adarzoke sammukha, rahanese sukhakhAna / bhAratavAsI eka samaya the, bhAgyavAna guNavAna // 7 // For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmm dezahita / (lekhaka, zrIyuta bAbU khUbacandajI sodhiyA bI. e. ela. TI. / ) bhAratavarSakI sabhyatA atyaMta prAcIna bhI hai; paraMtu kyA isase yaha bAta bhI pramAhai / jisa samaya pazcimI yUropakI susabhya Nita nahIM hotI hai ki vyaktigata, svataMtratA jAtiyA~ nirI asabhya aura jaMgalI dazAmeM usa samaya isa dezameM kitanI bar3hA car3hI thI thIM, usasamaya bhAratameM sabhyatAkI unnata- 'aura pratyeka vyakti apanI apanI icchAnupatAkA phaharA rahI thI / yadyapi hama logoMko sAra apane vicAroM aura siddhAMtoMko kAyama uparyukta bAtapara pUrA vizvAsa thA; paraMtu hama kara sakatA thA ? vicArasvAtaMtrya, aura duniyAke sAmane isa bAtako pramANita nahIM vacanasvAtaMtrya, jo ki vartamAna sabhyatAke pAye kara sakate the / harSakA viSaya hai ki Aja- samajhe jAte haiM, hamAre dezameM usa samaya kalakI vaijJAnika khojoMne isa kamIko pUrA apanI carama sImAtaka pahu~ca cuke the| kara diyA hai| purAtattvavibhAgakI khojoM pro. rAmAnanda caTarjI ne apanI 'Indian aura hamAre itihAsa aura paurANika sAhi- Shipping' nAmaka pustakameM nAnA pramAtyake mathanase aise aise pramANa mile haiM aura NoMse yaha bAta bhalIbhA~ti subUta kI hai ki mila rahe haiM ki jinake dvArA itihAsajJoMne nAvika vidyA aura samudrapravAsameM hamAre sabata kara diyA hai ki sabhyatAke usa jamA- parvaja bhalIbhA~ti dakSa the| bar3e bar3e vyApArI nemeM, bhAratameM aisA koI vyApAra, vijJAna aura * jaMgI jahAja banAnA unheM aura kalA nahIM, jisameM unnati na kI gaI bhalIbhA~ti mAlUma thA / ukta propheho| hama isa bhArI aura mahattvapUrNa khojake sara sA0 ne dhArmika sAhityameMse bhI lie bhArata sarakAra aura yUropIya vidvAnoMke kaI sabala pramANa ukta kathanakI puSTimeM diye RNI haiN| haiN| samudrapravAsake virodhiyoMko ukta pustaka ___ jarA hiMdusthAnake nAnA darzana, bhinna bhinna avazya dekhanA cAhie / adhyApaka mahAzadharma aura saMpradAyoMkI ora to dRSTi ddaalo| yane yaha bhI dikhAyA hai ki sirpha hamArA ye eka dUsarese kitane vibhinna haiM ? bhinna bhinna samudrIya vyApAra hI bahuta caDhA bar3hA na thA; dharmoMke honese hamArA jAtIya bala avazya paraMtu hameM upaniveza basAneke phAyade bhI ghaTa gayA hai aura dezameM ApasI phUTa aura mAlUma the| jAvA, sumAtrA prabhRti dezoMmeM lar3AI jhagar3oMke kaI kAraNoMmeMse eka yaha hindU jAtikI vastiyoMke bhagnAMza Aja bhI For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAHALAKERALHALKATIHATALABER dezahita / najara Ate haiM / adhyApaka praphullacandrarAya badale avaguNa mola liyA / aisA kSudra dezAmahAzayane prAcIna bhAratake rAsAyanika jJAna bhimAna jisake kAraNa hama AlasyameM magna ho aura prakriyAoMkA itihAsa likhakara di- jAyeM aura svapnakI dazAko satya samajhane khAyA hai ki isa viSayameM bhI hamArA lage nitAnta aniSTakara hogaa| dezameM aise jJAna , usa samaya bahuta car3hA logoMkI kamI nahIM hai jo sirpha isI aiMThameM bar3hA thA / aMkagaNitake mUla tattva, akar3e phirate haiM ki kisI samaya hama duni. saMkhyAlekhanakI dazamalavapraNAlI--jisake yAke guru the| ye loga hamezA niThalle rahabinA gaNita zAstrameM koI unnati honA kara bhI socate haiM ki hamArA dukha aura dAridra saMbhava hI na thI-bhAratameM hI pracalita thI inhIM vicAroMke bharose miTa jAyagA / bhalA aura yahIse dUsare dezoMko gaI / hamArA mRta- ina becAroMkI mUrkhatAkA bhI kucha ThikAnA prAya Ayurveda Aja bhI hamAre pUrvajoMkI hai! inakI dazA ThIka usI manuSyakI nAI kIrtiko bar3hA rahA hai / suzruta, caraka Adi hai jo zarAbake nazemeM matavAlA hokara pAsameM graMthoMse paricita manuSya dAvese kaha sakatA la~goTI na hote hue bhI apaneko duniyAkA hai ki zarIravicchedakiyA ( Surgery) meM rAjA samajhatA hai / bhAiyo, svapnakI, dazAko bhI hameM khUba abhyAsa thaa| zilpa, citra- tyAgakara z2arA vartamAnako bhI dekho| vidyA aura yaMtravidyAmeM bhI hamAre yahA~ acchI unnati ho cukI thI / purAnI bhArI bhArI vartamAnameM hamArI avasthA bahuta hI kharAba topeM, ba~dIkI kaTAreM aura ajaMTAkI gaphAoM- hai| hamAre mAnasika, naitika aura zArIrika ke citra ina saba kalAoMke mRtaprAya namane balakA adhaHpatana ho cukA hai / dezameM garIbI haiM / vyApArake viSayameM itanA hI kahanA basa itana itanI bar3ha gaI hai ki saumeM se 75 manuhogA ki satrahavIM sadIke aMta taka svataH pyAra / pyoMko do bAra bhojana bhI milanA kaThina hai / iMgleMDa bhI hamAre dezase kapar3A pAtA thaa| " phijUla kharcIne hamArA galA aisA pha~sAyA hai ' ki hamameM uThanekI bhI tAkata nahIM hai| sArAMza yaha hai ki sabhyatAke viSayameM zaukInI aura tar3aka bhar3aka itanI bar3ha gaI bhAratavarSa kisI samaya duniyAkA guru thaa| hai ki RNa lekara bhI hameM inako pUrA karanA hameM isa bAtakA abhimAna avazya honA par3atA hai / sAhasane hamase pUrNa vidA le lI cAhie; paraMtu kyA sirpha itanA honese hI hama hai / vyApArameM nukasAna hI par3egA aura dezahitaiSI kahe jA sakeMge? nahIM nahIM, yadi naukarI sarIkhA uttama vyavasAya dUsarA nahIM hamAre dezAbhimAnakI 'itizrI' sirpha ghamaMDameM hai, ina nIca vicAroMne hamAre hRdayameM adhihI ho gaI, to jAnanA cAhie ki hamane guNake kAra kara liyA hai| hAnikAraka rIti rivAz2oM For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AINITIATIMATILITAM janahitaiSI ke hama dAsa haiM / hama bhalIbhA~ti jAnate haiM isa samaya hamArI sthiti saca pUcho to ki ye rIti rivAja hameM nukasAna pahuMcA rahe bahuta acchI hai / kucha samayase hama vicAra haiM; paraMtu hamameM unako dUra karanekI himmata hI bhI karane lage haiN| zikSApracAra aura vyAnahIM hai| hamArA sAmAjika saMgaThana bilkula pAra ma pArameM bhI thor3A bahuta udyoga hone lagA hai / sar3a gayA hai / durvyasanake paMjemeM hama itane , 2 sabase bar3I bhArI fAyadekI bAta to yaha hai ' ki hama a~garez2a jAtike zAsanameM haiN| paraphasa hai ki hamAra navayuvaka mA lakAra mAtmAkI bar3I bhArI kRpA hai ki hama dunisahAre binA nahIM cala sakate / striyoMko yAkI sabase bar3hI car3hI jAtike zAsanameM haiN| to hamane pazuoMse bhI nIca banA rakkhA hai| bhArata aura iMgleMDakA saMbaMdha-isase bar3hakara ajJAnake aMdhakArameM hama DUbe hue haiM / jisa sambandha to ho hI nahIM sktaa| hamArA kartavya tarafa dekho durdazA mu~ha bAye khar3I dIkhatI hai| hai ki agarez2oMke sahavAsa aura zikSAmeM rahakara aisI hAlatameM hamArA kyA kartavya hai ? apaneko sudhAreM / yadi hamane isa samaya bhI unnati na kI, to phira aisA maukA na milegaa| sukhase duHkha aura duHkhase sukha yaha pra hameM yaha bhalIbhA~ti yAda rakhanA cAhie ki tyeka manuSyakA anubhava hai / itihAsa bhI " briTizakI jar3a nyAya hai| a~garez2oMkA uddezya isa bAtakA sAkSI hai ki kisI bhI jAtike ' hai ki ve hamArI girI huI jAtiko ubaareNge| saba dina sarIkhe nahIM ho sakate / unnatike briTiza rAjyanItijJa bhalI bhA~ti jAnate haiM bAda avanati aura avanatike pazcAt unnati, ! ki iMglaiMDa dvArA hindustAnakA utthAna, yaha yaha sRSTikA niyama hai / jisa adRSTane hameM bAta duniyAke itihAsameM soneke akSaroMmeM Aja taka jilAyA hai usI adRSTake bharose, ' likhI jAyagI / hameM rAjyaprabandhakI choTI usI bhaviSyakI AzAke bharose hameM kartavya - tavya choTI bAtoM para Adhika dhyAna na denA cAkarate rahanA cAhie / saghana jaMgalameM rAstA , ma ta hie / briTiza jAtike hama RNI haiM / hameM bhUle hue manuSyakA eka mAtra sahArA AzA isa samaya zakti bhara prayatna karanA cAhie hI hai| isa samaya nirAzA aura nirutsAha- . - aura briTiza jAtike guNoMko sIkhanA kI havA hameM apane hRdayameM nahIM lagane , denI cAhie / kaI AlasI manuSya samayake / pherako hI rote haiM aura bhaviSyako nirAzA- dezAbhimAnakA matalaba apane gire hue maya batAte haiN| yathArthameM ye loga jaisA dekha jIvanakA punarsaskAra hai, apane bala-mAnasika rahe haiM vaisA hI batA rahe haiM / nirudyogI manuSyoM- zArIrika aura naitika-ko bar3hAnA hai, samAjane kaba kaba AzAkA sahArA liyA hai ? saMskAra, zikSAvistAra, rAjakIya Andolana, For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ deshhit| deshhit| mAtRbhASAkA uddhAra aura zilpa vyavasAya aura isIke sAtha hI dUsaroMkI unnatikA ina sabako eka sAtha bar3hAnA hai / samAja- upAya / yadi koI cAhe ki binA eka dUsarekA saMgaThana hI aisA hotA hai ki binA cAroM kI sahAyatA liye itanA bhArI kArya sampA. tarapha saMskAra kiye usakI dazA acchI dana kiyA jAsakegA to yaha nitAnta bhrama nahIM hosakatI / jisa prakAra yadi tumhAre hI hai / isa lie paraspara bhrAtRbhAvako bar3hAzarIrakA eka aMga bhI asvastha ho to sArA kara sammilita zakti dvArA kArya kro| jo zarIra asvastha hojAtA hai, usI bhA~ti hameM loga anyAnya kSetroMmeM kAma kara rahe haiM, uyAda rakhanA hogA ki hamArI rAjanaitika nase sahAnubhUti rakkho aura yathAzakti unake unnati, binA samAjasudhAra, zikSAvistAra kAryameM sahAyatA do / yAda rakkho, girIityAdi hue binA nahIM hosakatI / tathA huI jAtiko sudhAra lenA sahaja bAta nahIM hai| hamArI Arthika unnati bhI isI bhA~ti binA varSoM aura zatAbdiyoM taka prayatna karanA zikSA aura samAjasaMskArake honA saMbhava hogA / nirAzArUpI pizAca bAra bAra Akara nahIM / sArAMza yaha hai ki sAtha sAtha tumhAre kAnoMmeM maMtra phaeNkegA / usase sAvadhAna hameM cAroM tarapha unnati karanI hogI / hama raho aura use pAsa bhI na phaTakane do| logoMmeM jo akasara jhagar3e ho jAyA karate haiM, aura ApasameM sahAnubhUti nahIM rahatI, usakA hama logoMmeM bar3A bhArI doSa yaha hai ki kAraNa yahI hai ki hama samAjakI banAvaTa hama eka dUsareke kAryase sahAnubhUti nahIM aura usake niyamoMse anabhijJa haiN| hama dikhA sakate / mAna lIjie ki koI vyakti jAnate haiM ki hamArI avanatikA kAraNa - samAjasudhArake kAmameM pravRtta hai aura dUsarA sirpha eka hI hai aura usIkA yogya upa ' zikSAke kSetrameM kAma kara rahA hai| akasara cAra karanese hamArI unnati ho skegii| ' dekhanemeM AtA hai ki aise do vyaktiyoMmeM ' ApasameM bilkula sahAnubhUti nahIM hai-eka yaha bAta sarvamAnya hai ki samAjakA u. dUsarekI nindA karate haiM / honA to cAhie tthAna koI sAdhAraNa kAma nahIM hai-koTi yaha ki eka dUsareko yathAsaMbhava sahAyatA koTi manuSyoMko dukhake gahare daladalase deM; kyoMki donoMke kAryoMkA aMtima uddenikAlakara sukhI banA denA, yaha koI eka do zya eka hI hai| uparyukta udAharaNa hajAroMathavA dasa manuSyoMkA kAma nahIM hai / isa- meMse sirpha eka hI hai| aise bIsoM dRSTAnta ke lie hameM sammilita zaktise kArya lenA Apako pratidina mileMge / yahI kAraNa hai ki par3egA / pratyeka vyaktiko sAtha sAtha do kAma hama sammilita zaktikA upayoga karanese karanA hoMge-pahalA to svayaM apanI unnati vaJcita rahate haiM aura isI lie hamArI kaI For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - athavA yogya phala nahIM de sakatIM / upayogI saMsthAyeM yA to naSTa hojAtI haiM avasthAkA Dhola pITate phiranA hI nahIM; paraMtu apane avaguNoMkA pariSkAra karanA bhI hai / aisI koI cIz2a nahIM jisameM guNa aura doSa - donoM vidyamAna na hoM; cAhe vaha kitanI hI uttama kyoM na ho| hamArI sAmAjika avasthAoMkA pariSkAra honA Avazyaka hai / hamAre kaI jAtIya doSa itane qharAba haiM ki jabataka ve dUra na kiye jAya~ge unnati ho hI nahIM sakatI / inameM pahalA aura sabase bhArI to akarmaNyatA hai pIchA kiyA hai ki rAjAse lekara raMka taka isake pha~demeM pha~se hue haiM / bhAgyako hamane itanA prabala mAna rakkhA hai ki mAnoM hama bilkula murdA hoM / hama yaha nahIM jAnate haiM ki bhAgya hamAre hI dvArA banAyA gayA hai| jisa prakAra citerA apanI icchAnusAra khilaune banA sakatA hai aura bane huoM ko miTA sakatA hai, usI taraha hama bhI apane bhAgyako burA yA acchA banA sakate haiM / / isa rAkSasane hamArA aisA / uparyukta doSakA kAraNa yaha vidita hotA hai ki hamArA mAnasika kSetra bahuta hI saMkucita hai / hama isa bAtakA vicAra hI nahIM kara sakate ki amuka kAryake lie kitane sAdhanoMkI AvazyakatA hai / kUpamaMDUkavat hama yahI samajhate haiM ki jo kucha vicAra hamAre haiM ve hI satya haiN| vibhinna vicArake AdamiyoMse hama tatkAla hI lar3a par3ate haiM sArI ucca zikSAkA mUla maMtra yahI hai ki vicAroMkI bhinnatAke kAraNa hameM jhagar3ane kI koI AvazyakatA nahIM; ulTA hameM prasanna honA caahie| kyoMki hamane kamase kama itanA to jAna liyA ki amuka viSaya para dUsare manuSya ke vicAra kyA haiM / vicAroMko unnata banAnekI ceSTA karanA hara eka vyaktikA kartavya hai / dezAbhimAnakA matalaba sirpha apane guNoMko dekhanA hI nahIM, sirpha apanI unnata una logoMko IrSyAse mata dekho jo tumase bar3he hue haiN| bar3I bar3I padaviyA~, vizAla imArateM, sundara bAga bagIce, sunahare rupahale ratha, bar3e bar3e hAthI ghor3e ye saba kyA haiM ? ye kisako lubhAte haiM ? kyA usako jisake pAsa maujUda haiM ? nahIM, kiMtu usako jisake pAsa nahIM haiM / jisake ye cIjeM haiM, jo inako nityaprati kAma meM lAtA hai usake lie ye sastI aura sAdhAraNa cIjeM haiN| inake kAraNa use kisI prakArakA vizeSa Ananda nahIM hotA / jaisA kucha bhAva usa manuSyakA hotA hai jisake pAsa itane bahumUlya padArtha nahIM hai vaisA hI bhAva usakA hotA hai| jaisI veparavAIse maiM aura Apa apane apane jhopar3oMmeM cale jAte haiM vaisI hI veparavAI se vaha apanI koThiyoM aura mahaloM meM jAtA hai| unameM jo nakkAzI aura citrakArIkA kAma ho rahA hai athavA vahA~ jo bar3hiyA bar3hiyA sAmAna rakkhA huA hai usakI tarafa usakA dhyAna bhI nahIM jaataa| yaha ThIka hI hai / ina cIz2oMkI tarapha kyA dhyAna jAyagA jaba manuSyoM kI dRSTi una padArthoM para bhI nahIM par3atI jo sundaratAmeM apanA sAnI nahIM rakhatIM / isa jagatase bar3hakara, sUrya candramA aura tArAgaNase bar3hakara, kyA koI cIz2a sundara, manohara aura vizAla ho sakatI hai ? kadApi nahIM / phira batalAie kitane manuSyoMkI dRSTi inapara par3atI hai aura kitane inapara vicAra karate haiM / ( eDIsana ) For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA aura sAmAyikakA rahasya / anuvAdaka, zrIyuta kRSNalAla vrmaa| suz dAna, zIla aura tapake saMbaMdhameM hamane kara sakatA hai| bhAvanAkA rAjya sthUla pRthvIvicAra kiyA, aura yaha bhI dekhA ki jIva- para nahIM; kintu sUkSma pRthvIpara-mAnasika jaganake sAthameM inakA kitanA gADhA saMbaMdha hai| tameM hai, jahA~ manuSyako-pathikako-ekAkI ina tInoM tattvoMko pratyeka manuSya bahuta sara- nissahAya hokara vicaranA par3atA hai aura latAse samajha sakatA hai aura AcaraNameM bhI isahI hetuse yaha patha durgama jAna par3atA hai| lA sakatA hai| inakA pAlana na karanevAlI yaha patha cAhe vikaTa ho yA sarala; parantu vyakti nIroga nidoSa aura pavitra nahIM bana isameM kucha sandeha nahIM hai ki yaha mArga sakatI aura na samAjake lie upayogI hI bar3A hI AnandadAyaka hai aura AtmAkobana sakatI hai| itanA hI nahIM balki bhAvI jo ki mana aura buddhise pare haijIvanameM sukhI honekI AzA bhI use chor3a pAnekI antima sIr3hI hai| * bhAvanA' denI par3atI hai| parantu ina tInoMse bhI vizeSa tattva kaisA gahana aura vizAla hai, mahattvake eka tattvakA hameM aura vicAra karanA isakA bahuta kucha anumAna, sAmAnyatayA hai ki jisakA pratyeka manuSyake andara honA isake jo artha hote haiM unase kiyA jA kaThina hai| yaha tattva bhAvanA hai| yaha mana sakatA hai / dhyAna, manana, cintavana, zodhana, aura buddhise saMbaMdha rakhatA hai| isake rahasyako sUkSmagaveSaNa, pUrva smaraNa, pratyakSajJAna samajhaneke lie mAnasazAstra (Psychology) ( hool ( Perception or cognition ) 311 ke abhyAsakI aura tIvra kalpanAzakti- 1 - isake artha haiM / aise aneka kAryoMke karanevAle kI AvazyakatA hai, aura Age bar3hanepara ucca - tattvakA vivecana thor3e kara jAnA asambhava ra manobalakI bhI z2arUrata par3atI hai / isI lie / - hai aura isa Science tathA Metaphysics isa bhAvanAke vistRta kSetrameM bahuta hI viSayameM alpajJoMkA dama mAranA bhI anu : ke samAna gahana viSayase saMbaMdha rakhanevAle bhAgyavAn puruSa krIr3A kara sakate haiN| dAna, cita hai| isa lie yahA~ kevala isa viSayakI zIla aura tapa, ina tInoMko pAlana kara cukane- gahanatA- jisako. jainiyoMkA adhikAMza pAlA manuSya-isa bhava yA parabhavameM isa bhAga nahIM jAnatA-kucha aMzoMmeM, batAI hai| maMjilake mArga para bahuta kucha cala cuka- aba isa bhAvanAkI aMgabhUta dhArmika kriyAnevAlA manuSya--'bhAvanA' ke kSetrameM praveza- oMke saMbaMdhameM kucha kahA jAtA hai| For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ WHAARRIAMARRITAMAADHAN janahitaiSI pratyeka manuSyako, maitrI bhAvanA, karuNA isa guNase-isa bhAvanAse-bhAvanA bhAnevAle bhAvanA, pramoda bhAvanA aura mAdhyasthya manuSyameM bhI una guNoMkA aMza praviSTa hotA bhAvanA sevana karanekI vidhise paricaya hai aura vaha bhI vaisA hI bana jAtA hai / honA cAhie aura tadanusAra AcaraNa bhI adhama janoMkI nIca pravRtti dekhakara mAdhyasthya karanA cAhie / samAna guNa aura samAna vicAra bhAvanA bhAnA cAhie / isakA yaha abhiprAya rakhanevAle manuSyoMke sAtha maitrI bhAvanA, hai ki na unakI pravRttiyoMse pramudita honA ajJAnI aura dukhIkI tarafa karuNA bhAvanA, cAhie aura na dveSa hI karanA caahie| samprati apanese vizeSa jJAna-guNa-zakti Adi dhA- isa bhAvanAkA bahuta hI burA artha kiyA riyoMmeM pramoda bhAvanA aura adhama manuSyoMkI jAtA hai / nindA yA stutike sivA jaise tarapha mAdhyasthya bhAvanA rakhanI caahie| saMsArameM anya koI tattva jIvita hI na ho, samAna guNa aura vicArake dhArakoMse mitratA isa bhA~tise loga dharmake bahAne yaha kahakara rakhanese pArasparika vicAra vizeSa vikasita cupa hote dikhAI dete haiM ki janasaMhAraka hote haiM aura donoMkI Atmika zaktiyA~ vRddhiko pravRttiyoMke AcaraNa karanevAloMke prati kSamA prApta hotI rahatI haiN| dikhAkara 'mAdhyasthya ' bhAvanAkA cintavana karanA cAhie / isa samajhane logoMko bahuta dukhI aura ajJAniyoMke prati karuNA ta karuNA- hAni pahu~cAI hai / yadi aisI napuMsakatA hI bhAva rakhanese unake duHkha aura ajJAna naSTa dharma hai, to phira karuNAbhAvanA batAnekI karanemeM pravRtta honekI preraNA hotI hai / antameM kyA AvazyakatA thI ? aparAdhI yA pApI pariNAma yaha hotA hai ki nyUnAdhika rUpase bhI eka manaSya hai-AtmA hai / usako una dukhiyoMke duHkha aura ajJAniyoMke aniSTa AcaraNoM meM pravRtta dekhakara usapara bandhu ajJAna miTane laga jAte haiM, unakI Atmika AtmAkI bhA~ti karuNA karanA cAhie, jisase utkrAntikA mArga bhI sAfa ho jAtA hai usakA antarAtmA sIdhe mArgapara A jaave| yadi aura isa bhAvanA aura sahAyatAko karane- sarvathA uttama pathakA pathika nahIM bane to bhI vAlA manuSya bhI unnata hotA hai| vaha mArgakI bhISaNa bhayaGkaratAse to bahuta kucha vizeSa jJAna-guNa-zakti Adike dhAraNa- baca sakatA hai / mAna lo ki yadi aisA na karanevAloMse IrSyA na kara unakI utkrAntiko bhI huA to bhI usase honevAlI hAnise anya dekha, pramoda-ullAsa-saMtoSakA anubhava karanA manuSyoMko bacAnekA prayatna karanA bhI 'karuNA' aura usakI adhikAdhika unnatikI icchA kA hI viSaya hai / isa prakArase kRta kartavyake karanA sAdhAraNa bAta nahIM hai| atizaya dvArA usa hI samaya yadi manuSyako,cAhe vaha kAudAra hRdayake binA yaha nahIM ho sktii| lpanika ho yA vAstavika, kaSTa pahuMce to usake For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ paE bhAvanA aura sAmAyikakA rhsy| lie manameM harSa viSAda na kara udAsIna bhAvase AtmA niyata samayameM cAhe uTapaTAMga yA rahanA, 'mAdhyasthya' bhAvanA kahalAtI hai| mAdhya- anAvazyakIya kArya kare, cAhe una zatrusthya bhAvanAkA anuyAyI kabhI yaha cintavana na oMko jo cirakAlase saMtapta karate Aye haiM, karegA ki pApI dakhI ho aura na vaha pApIko jaDase nAza kara de / isake dvArA donoM hI kisIkI zAntimeM yA unnatimeM hI bAdhaka dekha kArya ho sakate haiN| kaunasA karanA cAhie sakegA / isa viSayapara bahutasI bAteM vicAra- aura kaunasA nahIM, yaha usakI pasaMdagI para NIya haiM; kintu unake lie abhI avakAza nirbhara hai aura isI pasaMdagI para usakA sadAnahIM hai| kA duHkha yA sukha Azrita hai / ___ bhAvanAkI nirmalatA aura puSTike lie isI hetuse paraduHkhabhaMjaka jainazAstroMne jo sAmAyika, pratikramaNa, proSadha mahAn guruoMne 'anarthadaNDavirati ' vratakA upaAdi kriyAyeM batAI haiM unake saMbandhameM aba deza pratyeka zastradhArI arthAt manuSyako hama kucha vyAvahArika bAtoMkA vicAra kreNge| diyA hai / paiseke samAna vastuyeM, jo ki yahIM / ye tInoM kriyAyeM vAstavameM bahuta maha- rahanevAlI haiM, yA annAdi vastuyeM, jo kucha hI ttvakI aura lAbhaprada haiN| isa bAtako mAne- samaya pIche viSThAkA rUpa dhAraNa karanevinA tarkazAstra, mAnasazAstra aura vyavahAra vAlI haiN| inakI prApti yA upabhogameM hI AtmA zAstrake vettAoMkA bhI kAma na clegaa| isa zastrakA hara samaya upayoga na karatA ina tInoMke saMbandhameM yahA~ kevala kucha khAsa rahe aura krodha, mAna, mAyA, lobhake-jo ki khAsa bAteM hI batAI jaayNgii| inakI philA- eka kSaNa mAtrake lie hI sukhotpAdaka haiMsaphI itanI gahana hai ki pUrNatayA vicAra kiyA utpanna karane yA inako sthAyI banAneke jAya to ina para bar3e bar3e graMtha likhe jA prayatnameM hI isa zastrako kAmameM na lAtA sakate haiN| yaha hameM avazya mAnanA par3egA rahe, isI lie vizvaguruoMne ' anarthadaNDaki isa samaya jo graMtha prApta haiM ve buddhivA- virati' vratakA upadeza diyA hai / isake dako tRpta karaneke lie kAfI nahIM haiN| kAraNa apane hitako nAnanevAle puruSa apane ___ AtmA mahAn kArya sampAdanake lie, zastrakA vizeSa uttama yA cirasthAyI lAbhayA ananta yA asaMkhya bhavoMko miTAne lie dAyaka kAryake karanemeM upayoga karane lagate manuSyazarIrarUpI samartha zastra prApta karatA haiN| isa saba prakArake niSprayojana kAryoM, hai| yaha zastra kisI niyata samaya taka hI zabdoM, aura vicAroMse pRthak rahanekI AjJA rahanevAlA hai, yA yoM kahie ki amuka samaya karanevAle vratako pUrNatayA samajhane yA samatakakA hI yaha paravAnA hai / isa zastrase, jhAnekA zAyada hI kahIM prayatna kiyA jAtA For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ SatuRATHIBAARIDATIOLTINAMAALIBAITLE jainahitaiSI 10 ho| jo jIvAtmA isa vratako samajhanemeM dvArA apane pitAke gharameM-svAdhyAyameM-- bhAgyazAlI huA hogA, vaha to bAivila- jAnekA maMtra batAyA hai jise 'sAmAyika vrata' varNita ur3AU ( apavyayI ) lar3akekI bhA~ti kahate haiN| yoM hI kahegA ki:-" mere pitAke bahutase yahA~ majhe spaSTa karake kahanA cAhie baMgale haiM; maiM vahA~ jAU~gA, aba vizeSa samaya ki darase sAmAyika eka sAmAnya ghara sA taka kSudhAkI pIr3A na shuuNgaa|" ur3AU dikhAI detA hai, to bhI yadi yoM kahA honese-vyartha kAryoMmeM paisA vyaya karanese - jise jAya ki usameM sahasroM ba~gale samA rahe haiM anna bhI milanA kaThina ho gayA thA, usa to atyukti nahIM hogI, nyUnokti bhale hI laDakeko antameM jisa bhA~ti bApake gharakI ho jAya / sAmAyikameM jaba sArI tarkanAoMkI AvazyakatA huI aura vahIM usane baMgale' ra vahA usana 'bagala' tyAga kara kAyotsarga kiyA jAtA hai, usa dekhe; usa hI bhA~tise jo manuSya apane samaya aise Anandabhavana dikhAI dete haiM zarIrarUpI hathiyArakA, tathA samaya, buddhi buddha jinakA varNana karanA lekhanI yA jihvAkI aura dhana AdikA durupayoga karatA hai use zaktise pare hai| dikhAveke hetu, aMdhazraddhAbhI antameM 'zaktihIna' 'sAdhanahIna' bana apane pitAke gRhakI ora-paramezvarake smaraNa ke lie yA aMgIkRta niyama pAlaneke hetu jo sAmAyika karate haiM merI samajhameM ve isa kI ora-'AtmabhAvanAkI ora' phiranekI " choTese gharameM chipe hue sahasroM sundara baMgale AvazyakatA par3atI hai| kintu yaha AvazyakatA bahuta derIse hotI hai, isa kAraNa kadApi na dekha skeNge| jinhoMne apane mana sArthaka nahIM hotI hai, kyoMki pitRgRha yA , - vacana aura kAyAkI zaktiko vyartha na ur3A Atmacintavana taka jA pahu~canekI aba usameM 1 dekara use apane koSameM saMcita rakkhA hogA zakti hI nahIM rahatI hai / idhara udharakI unha unheM sAmAyika sacamuca hI AnandakA sAgara daur3a dhUpameM vyartha hI apanI zaktike nAza jAna pdd'egaa| kara denese aba vaha dUravartI 'bApake ghara' prathama sopAna parase chalA~ga mArakara yA 'svasvarUpameM'-jisameM sahasroM mahala aura antima sopAna para pahu~ca jAnekI icchA AnandAgAra bane hue haiM-kisa bhA~tise pahu~ca rakhanevAle loga bar3I bhArI bhUla karate haiN| sakatA hai ? udAharaNArtha kisI aise manuSyako lo, jisane isI hetu mahAnguru zrImahAvIrane pratha- nirantara viSayasevanameM rata rahakara apanA ma hI zaktikA durupayoga na karaneke lie zarIra niHsatva banA liyA hai, jisane pratyekakA 'anarthadaNDavirati' nAmI mahAmaMtra sikhAyA burA cintavana aura tandula macchakI bhA~ti hai / usake pazcAt unhoMne saMcita zaktike aharnizi kutarka karate rahanese apane manako For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASHIRAIMILAIMARATITIOAALAAMRATIOAMIARY bhAvanA aura sAmAyikakA rhsy| namaskA kI caMcala aura rogI banA liyA hai, jisane yadvA svAdako cakhane jAyagA jisakA vaha hara samaya tadvA, vyartha bola bolakara jihvAko nikammI AsvAdana karatA rahA hai| hama aise cala citta'banaliyA hai, yA yoM samajho ki jisane apane vAle vyaktiko be-lagAma ghor3ekA savAra kaheMge / ina tInoM zastroMpara jaMga car3hA liyA hai, aipA yaha to hamane abhyantara pravRttikA vicAra manuSya ( yathAzakti Acarita ATha vratoM kiyA; kintu kyA bAhya kAyotsargakI kriyA dvArA ) usa jaMgako sApha kiye vinA, bhI vaha ThIka kara rahA hai ? kAyAko pIDita sAmAyika-jisameM mana vacana aura kAyakI kara pASANavat banAneke lie aura saba prakArake jAgRti athavA ugra zaktikI AvazyakatA pramAdoMko dUra karaneke lie, jo kAyotsarga par3atI hai-karane baiThA hai| yaha prAyaH loga kiyA jAtA hai, usake kisI eka Asanako jAnate haiM ki sAmAyikameM kAyotsarga karanA dhAraNa karane para bhI kyA vaha mUrtivat baiTha sapar3atA hai| usane bhI kAyotsarga kiyA hai| katA hai ? viSayasevana yA anya nikamme kAryoM ke yaha bhI ThIka hai ki usake kAyotsargake bAhya dvArA jisane apanI zArIrika sthitikA nAza kRtya saba yathAvidhi dikhAI dete haiM / vaha kara diyA hai vaha kadApi mUrtivat na baiTha padmAsana lagAkara bAyeM hAthakI hathelI para sakegA |kssnnmeN paira dukhane lageMge, kamarameM takadAhine hAthakI hathelI Teka nAsAgradRSTi lagAye lIpha hogI aura kSaNameM dama ghuTane lgegaa| baiThA hai| kintu isa samaya kyA vAstavameM kabhI khA~sI calane lagegI, kabhI DakAra AvegI vaha caurAsI lakSa jIvayonise kSamA karane aura kabhI chIMka hogI / ye saba ruka hI kaise karAnekA dhyAna kara rahA hai ? lokakA svarUpa sakate haiM jaba ki vaha unako apane aura tIrthaGkaroMke prakAzakI kalpanA karanekI adhikArameM rakhanevAlI zaktikA pahalehIse kyA usameM zakti hai ? aura kyA vaha aisA nAza kara cukA hai ? kyA baccA kabhI sahahI kara bhI rahA hai ? usase pUcho to sahI sroM rupayoMke vyApArakA kArya calA sakatA hai ? ki isa samaya vaha kisI candravadanIkA taba svabhAvataH yaha prazna utpanna hotA hai madhura zabda to nahIM suna rahA hai ? yA tor3oMse bharI huI tijorI to nahIM dekha rahA hai ? ki sAmAyika karanekA adhikArI kauna hai ? athavA apanA naye kharIde hue gharakA dRzya yaha bAta maiM mAnatA hU~ ki maiM koI bar3A bhArI to nahIM dekha rahA hai ? jo jJAnI nahIM, na maiM mAnasa zAstrakA hI pAragAmI anarthadaNDavirati vratakA pAlana na kara- hU~ jisase isake lie koI niyama nirmANa nese-usa vratako nahIM samajhanese-- caMcala kara duuN| maiM jyAdAse jyAdA yaha kara sakatA aura rugNa ho rahA hai vaha citta kadApi hU~ ki sarva sAdhAraNake sAmane apane vicAroMAjJAnusAra na calegA / vaha to usI ko pragaTa kara duuN| mere matAnusAra to anartha For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmm jainahitaiSITriminimittitititifi daNDaviramaNa vratake pAlaka hI zuddha sAmA- zuddha hogA aura ve sAmAyika karaneke yika kara sakata haiN| maiM na kisIkA sAmAyika yogya baneMge / itanA hI karake mata pAThakA bolanA baMda karanA cAhatA hU~ aura na Thaharo; kintu Ajakala ajJAnatAse logoMko jo koI do ghar3Ike lie ekAntameM baiThakara vratapAlana karanA azakya aura bhayaMkara Arambha samArambhakA parityAga karatA hai jAna par3atA hai, ataH unako jJAna karAke usakA virodhI huuN| merA to kevala itanA isa vyarthe khayAlako unake mastakameMse nikahI kahanA hai ki jisakI zakti aura zastra lavAo, unheM vratoMkA vyAvahArika svarUpa parataMtratAkI beDImeM jakar3e hue haiM vaha samajhAo aura pazcAt sAmAyikake car3hate utaAtmA sAmAyikake sadRza kriyAkAraka rate darje btaao| Active ( na ki niSkriya Passive ) sama' yAnI samatA-samabhAva-cittakA samavratameM kaise praveza kara sakatA hai ! jisa tolapana ( Equilibrium of mind ) bandIke hAtha paira hathakar3iyoM aura ber3iyoMse aura 'Aya' yAnI lAbha / arthAt jisase jakaDe hue haiM vaha cAhe to bandI banAne- AtmAko svabhAvakI prApti ho use sAmAvAleko mu~hase gAliyA~ de sakatA hai; kintu yika kahate haiM / isako nivRtti kahate haiM, talavAra calAnekA kArya kisI bhaoNti nahIM tathApi maiM isakI vyAkhyA pravRttikI bhAMti kara sktaa| dhyAna, kAyotsarga aura sAmA karatA huuN| isase maiM yaha batAnA cAhatA hU~ yika ina kriyAoMmeM bar3e bhArI puruSArthakI . ki sAmAyika kisI murdA yA nidrastha dazAkA AvazyakatA hai / ye Active kriyAyeM nAma nahIM hai, kintu zarIra aura manake rodha haiM / ataH jisa AtmAkI zakti cAroM aura vibhakta ho gaI hai, vaha kadApi ra karanekI Acivity kriyA actionkA nAma hai| inako AcaraNameM nahIM lA sakatA / tathApi sa sAmAyikakI yaha vyAkhyA mujhe bahuta hI jinako sAmAyika karanekI icchA hotI hai sundara mAlUma hotI hai:unase yaha kadApi mata kaho ki ' tuma ise samatA sarvabhUteSu, saMyamaH shubhbhaassnaa| mata karo, kintu sAmAyika kriyArUpI bonI' ArauidraparityAgaH, taddhi 'sAmAyika' vrtN|| karaneke pahale, Avazyaka bhUmizuddhikI prAptike sAmAyika samatAko ( ki jisameM lie yathAzakti pA~ca vratoMkA arthAt hiMsA, jhUTha, sthiti sthApakatA aura sthiratAke guNoMkA kuzIla, corI aura parigrahake tyAgakA aura samAveza hotA hai ) vikasita karatI hai, anarthadaNDaviramaNa vratakA aMgIkAra karAo (aura ina guNoMse Atmika lAbhake uparAnta aura choTese lekara bar3e taka saba kAryoMmeM unakA vyavahArameM bhI akathya lAbha hotA hai), prANI AcaraNa karanA sikhAo / isase unakA hRdaya mAtrameM apane Apako dekhanA sikhAtI hai, For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA aura sAmAyikakA rahasya / iMndriyanigraha aura manonigrahakA abhyAsa karAtI hai, zuddha aura zubha bhAvanAoMmeM ramaNa karanekI Adata DalavAkara sUkSma pradezoM meM vicaranA sikhAtI hai, vANI aura zarIra ke vyApArameM upayoga rakhakara pravRtti karanA batalAtI hai / isakA pariNAma yaha hotA hai ki hama bahutase anAvazyakIya saMkaToMse baca jAte haiM / Age hama sAmAyikake bhinna bhinna aMgoMkA vicAra kareMge: isa prakAra pahale pAThameM samartha AtmAoMkA smaraNa kiyA, apanI kalpanA zaktike dvArA unakA darzana kiyA-pazcAt dUsare pAThameM hama unako bhAvapUrvaka tInavAra namaskAra karake, unake prati, satkAra sanmAna paryupAsana Adi aneka prakArase bhakti tathA bahumAna prada 13 rzita karate haiN| isase unake ucca guNoMmeM hama tallIna hote haiM aura una guNoMkA aMza khIMcate haiN| ' sAmAyika meM sabase pahale NamokAra maMtra par3hA jAtA hai / isa maMtra saMsAra ke sAre upakArI manuSyoMkA smaraNa hotA hai| jar3a dehakI ber3Ise chUTe hue siddha, chUTanekI sthitimeM pahu~ca cukanevAle arahaMta, chUTane ke icchuka, AcArya, upAdhyAya aura sarva sAdhu ina sabakA smaraNa karanese inakI bhavyamUrtiyA~ apanI kalpanA zaktike sAmane AjAtI haiM / jaba yaha jJAna hotA hai ki hamArA AtmA mahAn zaktizAlI AtmAoMkI chAyAmeM - zaraNameM AyA hai taba hamameM bahuta kucha sAhasa aura zAnti AtI hai aura 48 miniTa taka manako vazameM rakhaneke jisa vratameM hama ba~dhate haiM usa vratako barAbara pAlaneke lie hama zaktizAlI hote haiN| ina kRtyoMse apane hRdaya sthalako jotakarapolAkara - bone yogya banAkara agalA karma jagatameM udyota karanevAle puruSoMkI prArthanA' kiyA jAtA hai| isameM sAgarasadRza gambhIra 'siddhoM' se siddhi mA~gI jAtI hai / jainadharmakI yaha mahattvAkA~kSA vizeSa dhyAna dene yogya hai / jainadharma kisI paramezvarakI cApalUsI karake thor3I bhUmi yA kucha sone cA~dI ke Tukar3e mA~ganekA siddhAnta nahIM sikhAtA; kintu yaha to sabako paramezvara bananekI hI mahattvAkA~kSA karanekI preraNA karatA hai / isa dharmakI prArthanA sevakAIkI yA kisI karada rAjAkI padavI prApta karane ke lie nahIM hai; kintu jinakI prArthanA kI jAtI hai una mahArAjake tulya mahArAja - paramezvarake sadRza paramezvara banane ke lie hai / prArthanAke zabdoMmeM una paramezvaroMko1 siddhoMko candrake samAna zItala aura usake sAtha hI sUrya jaisA tejasvI prakAzamaya jJAna - mUrti varNana kiyA hai ki jinake guNoMkI phira dvitIya karmameM sarva prakArake, ekendrIse paMcendrI paryanta jIvoMkI hamAre dvArA jo hAni huI hai usake lie hama apanI nindA karate haiM- kSamA mA~gate haiM, unheM ne jo hameM hAni pahu~cAI hai use bhulAkara unheM kSamA karate haiM aura phirase aisA na hone kI bhAvanA bhAte haiM - kalpanA karate haiM / For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ KARNATAKALAMITRALIALITIHAR jainahitaiSI 14 kalpanA, prArthanA karanevAleke mana aura buddhiko pahale vacana aura kAyAse pApa na karanekI candra sUrya sadRza banAnemeM kAraNa hotI hai| pratijJA kara sAmAyika kare / jaba isakA pUrNa phira sAmAyika aMgIkAra kI jAtI hai| abhyAsa ho jAve-saba tarahase isakA pAlana vAstavika aura pUrNa sAmAyika nava koTi kiyA jA sake; taba dUsarI pratijJA- kAyAse honA cAhie / yAnI mana vacana aura kAyAse aura vacanase anumodana na karanekI-leve / isa koI pApa kare nahIM, karAve nahIM aura karate- bhA~tise chaha pratijJAyeM kara sAmAyika kiyA ko acchA samajhe nahIM / isa prakAra navoM kare / jaba ye chaha bhalI bhA~tise pAlI jA sakeM, rItioMse pApoMse dUra rahanekA vrata liyA taba manase pApakarma na karane aura na karAnekI jAtA hai aura yahI sampUrNa sAmAyika hai| pratijJA lenA prArambha kre| isa taraha jaba sAmA parantu isase yaha na samajhanA cAhie ki yika ATha prakArase nirvighnatayA-saralatAse hone isase kama darjekI sAmAyika ho hI nahIM lage, taba navI koTi yaha hai ki kisIko paapsktii| karor3a rupayekI pU~jI rakhanevAlA karma karate dekhakara yA jAnakara usako acchA manuSya karoDakA vyApAra kara sakatA hai aura na samajhanekI-anumodana na karanekI-pratijJA do saukI pU~jIvAlA do saukA / kintu aMgIkAra kare / isa taraha karanese na kucha dosaukI pU~jIvAleko bhI vyApAra karanekA kaThinatA jAna par3egI aura na andhAdhundha utanA hI svatva hai jitanA ki karor3akI sAmAyika karanekA hI rivAja raha jaaygaa| pU~jIvAleko / use kevala itanA dhyAna rakhanA zAstrAnusAra navakoTi sAmAyika pAThake par3hanemeM cAhie ki choTe vyApArameM choTI hI pratijJAyeM isa bAtakA dhyAna rakhanA cAhie ki jitanI kare, aura unako sampUrNatayA pAlana kare; kriyAyeM hama pAla sakeM utanI hI pAThameMse anyathA usakI bAta halakI ho jAyagI aura boleM-pratijJA kareM / pratyeka manuSyake lie samaya par3ane para use jelameM bhI jAnA pdd'egaa| ekahI tarahakA sAmAyika pATha bhI nahIM honA isI bhA~tise yadi karoDapati bhI karor3akI cAhie / ukta koTike kramake anusAra pratijJA kara use pUrI na karegA to apanI sAkha sAmAyika pATha bhI nirmANa hone cAhie~ / khokara Akhira use bhI jelameM jAnA pdd'egaa| yaha bhI kaha denA Avazyaka hai ki saMskRta aisI saikar3oM bAteM pratyakSa dekhI jAtI haiN| aura mAgadhIke pracalita sAmAyika pATha vartasAmAyikameM bhI aisA hI samajhanA caahie| mAna sarvasAdhAraNa samAjake lie sarvathA niru jitanI jitanI kriyAyeM pAlI jA sakeM payogI haiN| yaha saba mAnate haiM ki jisa bhASAmeM utanIhIko svIkAra karanekI pratijJA karanI hama vicAra karate haiM, jisa bhASAko bola. cAhie aura usIke anusAra pATha bolanA kara hama apanA sArA vyavahAra calAte haiM, jo caahie| dezakI bhASA hai vahI bhASA dhyAna, prArthanA, For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA aura sAmAyikakA rahasya / 1 pUjana Adi kriyAoMke karanemeM kAma Ave taba hI bhalI bhA~ti - ekAgratAsahita saba kriyAyeM ho sakatI haiM / pratyeka zabdake uccAraNa, pATha, aura vicAra ke sAtha sAtha dUsarI jo saikar3oM anuvargaNAyeM ( Associa - tions ) svabhAvataH calI AtI haiM, ve aisI bhASAke bolanese ki jisake zabda samajhameM nahIM Ate haiM, yA samajhane ke lie prayatna karanA par3atA hai, AnI baMda ho jAtI haiM / ataH jisa bhASA meM hama vicAra karate haiM usahI bhASAmeM sAmAyika pAThakA bhI uccAraNa karanA cAhie, smaraNa karanA caahie| aisA karane para hI sAmAyika tallInatApUrvaka ho sakegI / yaha bhI dhyAnameM rakhanA cAhie ki sAmAyika tallIna - tAkA dUsarA - paryAyavAcI zabda hai / sAmAyika yaha kisI pAThakA nAma na hokara mAna - sika sthitikA nAma hai ataH aisI mAnasika sthiti utpanna karaneke lie jo zabda - samUha upayogI ho use hI kAmameM lAnA cAhie / vartamAnameM jo sAmAyika pATha 15 pracalita hai, ve prAkRta, hindI, urdU, bundelakhaNDI, braja aura mAravAr3I bhASAoMkI khicar3I haiN| aise pAThoMkA pracalita rahanA - jisako kisI dezake bhI loga bhalI bhA~ti nahIM samajha sakate haiM, kadApi ThIka nahIM ho sakatA / aise pAThako kaI varSoMse lAkhoM manuSya binA kisI bhA~tikA parivartana kiye kisa prakAra par3hate rahe haiM, yaha vicAra jainavicAranetAoMke prati utpanna honevAlI merI sammAna-buddhi ko roka detA hai / yaha sthiticustatA Conservatism ( murdApana ) kA cihna hai / isalie maiM AgrahapUrvaka kahU~gA ki AtmavidyA, mAnasazAstra aura kucha aMzoMmeM hipnoTijma auto sugge stions vAle vibhAgake jJAnakI sahAyatA se sAmAyikake pATha, hindI, gujarAtI, marAThI, ba~gAlI, kanar3I, paMjAbI aura a~garez2I Adi saba bhASAoM meM banAnekA prayAsa karanA caahie| isake lie pUrNa avakAza bhI hai aura isakI AvazyakatA bhI hai / (apUrNa) ( gujarAtI jainahitecchuse ) tumhArA jIvana cAhe kitanA hI choTA aura nIcA kyoM na ho tumheM cAhie ki usakA svAgata karo aura use AnandapUrvaka vyatIta karo / usase dUra mata haTo, use burA mata samajho aura usakI nindA mata karo / vaha itanA burA nahIM hai jitane tuma | jaba tuma bahuta dhanI hote ho taba yaha bahuta nirdhana mAlUma hotA hai / doSa hU~DhanevAle svarga meM bhI na mAneMge / ve vahA~ bhI doSa nikAlate hI raheMge / apane jIvanase prema karo, cAhe vaha kitanA hI tuccha ho / garIbase garIba gharameM bhI tumheM kucha ghaMTe AnaMdadAyaka mileMge / prakRtikI sundaratAse amIra, g2arIba donoM ekasA lAbha aura Ananda uThA sakate haiM / sUryAstakI sundaratA jaisI gurI - boMke jhopar3oM meM mAlUma hotI hai vaisI hI amIroMke mahaloMmeM bhI mAlUma hotI hai / saMtoSI AdamIko jhopar3I meM bhI vaisA hI AnaMda milatA hai jaisA mahaloMmeM / ( thAro ) For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( le0 -zrIyuta paM0 udayalAlajI kAzalIvAla / ) svargIya paM0 bhAgacandajIne eka bhajanameM aneka devoMkA svarUpa batalAkara kahA hai: zrIarahaMta parama vairAgI - dUSanaleza praveza na jinameM / bhAgacandra' inako svarUpa yaha, aba kaho pUjyapano hai kinameM // paMDita bhAgacandajIne ukta bhajanameM deva viSayakI carcA karake satyArthadevapanA arahaMta bhagavAnameM ThaharAyA hai / vaha isalie ki unameM kisI prakArakA doSa nahIM hai| ve vItarAga haiM / aura aura devoMsarIkhA upAsakoMke hRdaya meM sarAgabhAva mohabhAva paidA karanekA unameM koI cihna nahIM hai / taba yaha kahane meM koI harja nahIM ki jainadharmakI maMzA pratimA-pUjanase pUjakoMke hRdayameM vItarAgatA yA zAnti paidA karanA hai yadi usakI yaha maMzA na hotI to use isa prakArakI niSparigraha vItarAga pratimAoMke banAnekI z2arUrata na par3atI / aura aura logoMkI taraha vaha bhI ' bhUSaNavastra-zastrAdi isake pahale ki hama isa viSayapara vicAra yukta' pratimAoM kI sthApanA kara letA / isa kareM, yaha batalA denA bahuta Avazyaka sama- bAtase koI iMkAra nahIM kara sakatA ki jhate haiM ki pratimA-pUjanase jainadharmakI kyA jaisA padArtha sAmane hotA hai, yA jaisekA maMzA hai aura kyoM isa viSayako usane dhyAna ArAdhana kiyA jAtA hai hRdayameM usI .. mahattva diyA / tarahakA pratibiMba par3akara pariNAma bhI phira usI tarahake hote haiM / udAharaNa ke lie kalpanA kIjie ki hamArI A~khoMke sAmane eka . sundara strIkA citra hai / use dekha hRdayameM bhI kucha na kucha vikAra utpanna ho jAya~ge - hamAre pariNAmoM kI gati badalanA svAbhAvika hai / usItaraha yadi hama kisI yogI-mahAtmA ke darzana karate hoM, to hamAre bhAvoMmeM zAnti hotI jAna par3egI / bhAvoMkA yaha parivartana prAyaH sAmanekI vastuko dekhakara huA karatA hai / para yaha smaraNa rakhanA cAhie ki yaha bAta unhIM logoMke lie hai jo nirAlamba dh nahIM kara sakate / yA yoM kaha lIjie ki svataMtrarUpase AtmasmaraNa karanekI jinheM yogyatA prApta nahIM hai / mokSamArgake do bheda haiM - eka nizcaya aura dUsarA vyavahAra / pahale mArgake upAsaka yogI-mAhAtmA hote haiM / unakI AtmazaktiyA~ itanI vikAzako prApta ho jAtI haiM unakA mana itanA sthira ho jAtA hai ki ve svataMtrarUpase AtmadhyAna 1 / 8 apratiSThita pratimA pUjya hai yA nahIM ? * For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA apratiSThita pratimA pUjya hai yA nahIM? ) kara sakate haiM aura isI lie ve pratimApUjana sIDhI hai / jaba yaha siddha ho gayA ki pratiAdi na bhI kareM to unake lie koI hAni mA-pUjanase jainadharmakI maMzA prANiyoMko zAnti nahIM / dUsare mArgake upAsaka gRhastha lAbha karAnA hai, taba yaha dekhanA cAhie ki haiM / ve sAre dina gharagiristIke kAma-dhandoMmeM usakI isa maMzAko pratitiSThita pratimAyeM hI lage rahate haiN| unheM apane bhAvoMke pavitra ka. pUrA kara sakatI haiM yA apraSThita pratimAoMse raneke sAdhana bahuta kama milate haiN| isa lie bhI kAma cala sakatA hai ? hamane jahA~ taka unheM gharagiristIke kAmoMse sAre dinameM jitanA isa viSayapara vicAra kiyA hai, hamArA vizvAsa kucha thor3A yA bahuta samaya mile, usameM ve isa bAtase inkAra nahIM karatA ki apraaisA abhyAsa kareM, jisase dinoMdina unake tiSThita pratimAyeM bhI zAnti prApta karanekI bhAvoMmeM pavitratA bar3hatI jAya aura dhIre dhIre sAdhikA haiM / hameM prApta karanA hai vItarAgatAve bhI svataMtrarUpase Atma-dhyAna kara zAnti aura yaha jaisI hI pratiSThita prtimaaskeN| isI vikAza yA unnatikA sAdhana oMke dhyAnAdise ho sakatI hai vaisI hI pratimArAdhana hai| ise chor3akara pratimA-pUjanase apratiSThita pratimAoMse bhii| taba hama nahIM kaha jainadharmakA aura koI maMzA nahIM jAna pdd'taa| sakate ki kevala pratiSThita pratimAke pUjanako . hI itanA mahattva kyoM diyA gayA ? ___ rahI pratimApUjanake mahattvakI bAta, so yaha spaSTa hai ki zAnti sabhI cAhate haiM aura hamane isa viSayakA jikara samAjake eka duHkha yA AkulatAse saba ghabarAte haiM / yaha do vicArazIla vidvAnoMse bhI kiyA / ve bhI Upara likhA jA cukA hai ki yogiyoMke darza- hamAre ina vicAroMke bahuta aMzoMmeM anukUla nase bhAvoMmeM zAnti paidA hotI hai, isa lie hue / unhoMne pratiSThita pratimAko mahattva ki ve svayaM bhI zAnta haiN| taba yaha kahanameM bhI denekA kAraNa kevala prasiddhi btlaayaa| koI harja nahIM ki unhIM tapasvI dhyAnI unhoMne isa viSayameM udAharaNa diyA ki yadi yogiyoMkI sI vItarAga zAnta mUrtiyA~ bhI hRdaya gavarnameMTa kisIko ' rAyabahAdura' AdikI para apanAsA pratibimba DAlakara usameM vaisI hI padavI pradAna karatI hai to usake samAcAra zAnta bhAvanAyeM paidA kreNgiiN| yahI kAraNa hai ki peparoMmeM pragaTa kiye jAte haiM, sarvasAdhAraNa jainadharmane apanI pratimAoMko bahuta zAMta banAyA taka usakI khabara pahu~cAI jAtI hai aura hai| kyoMki jainadharmakA antima dhyeya hI yaha hai utsava Adi kiye jAte haiM / yaha saba kyoM ? ki saMsArake jIvamAtra karmoMse mukti lAbhakara vicAra karanese niSkarSa nikalatA hai ki parama zAnti prApta kareM / usI parama zAntike kevala prasiddhake lie / anyathA jise padavI mArga para calanekI yaha pratimA-pUjana pahalI dI gaI, use gupacupa eka patra dvArA sUcanA de For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jainahitaiSI - denese, ki tumheM gavarnameMTa ne amuka padavI pradAna kI, kAma cala sakatA thA / isI taraha kAma to cala sakatA thA apratiSThita pratimAose bhI, para sarvasAdhAraNa para pratimApUja - nakA adhika prabhAva par3e aura jainadharmakI prabhAvanA ho, ina saba bAtoMke lie pratiSThAkA mArga calAyA gayA / hameM bhI isa kathanameM tathya jAna par3atA hai aura aisA honA asaMbhava bhI nhiiN| kAraNa jainadharma sarIkhA vItarAgatA - priya dharma ina bAhya ADambaroMko pasanda nahIM kara sakatA / use pratimApUjanase jo vIta - rAgatA iSTa hai vaha apratiSThita pratimAse bhI prApta ho sakatI hai| taba vaha kyoM eka nayA bhAra apane sira uThAne calA ! taba yaha prazna uThatA hai ki eka to yaha prathA bahuta purAnI hai aura dUsare yadi apratiSThita pratimAoMse hI jainadharmakI pratimApUjanakI maMzA siddha ho sakatI thI to phira AcAryoMne pratiSThApATha vagairaha granthoMko banAyA aura kyoM zrAvakoMko pratiSThAke nekA upadeza diyA ? kyoM kara yadyapi isa praznakA samAdhAna Upara kahe gaye pratimApUjanake prabhAvasambadhI kathanase bahuta kucha hojAtA hai to bhI isa prazna ke uttara para eka aura rIti se hama vicAra karate haiM / yaha jo kahA gayA ki pratimAoMkI pratiSThA karanA purAnI prathA hai, isa para hamArA yaha kahanA hai ki ho sakatA hai yaha prathA purAnI ho; paraMtu yaha mAna leneke lie hama bAdhya nahIM ki pratiSThAvidhi sadAse calI AtI ho / kyoMki kaI aise bhI pramANa milate haiN| ki jinase apratiSThita pratimAkA pUjA jAnA bhI siddha hotA hai / hama isa bAtako sapramANa siddha nahIM kara sakate ki jainadharmameM pratiSThAvidhikA ba sUtrapAta huA, para yaha batalA sakate haiM ki jainadharmameM eka aisA bhI yuga bIta gayA hai, jisameM ki apratiSThita pratimAyeM bhI pUjI mAnI jAtI thIM aura isa viSayakA ullekha hama svayaM Age cala kara kareMge / dUsare yaha kahA gayA ki ' to AcAryoM ne pratiSThA granthoMko kyoM racA aura kyoM pratiSThA - dike karanekA upadeza kiyA / ' isa para hamArA kahanA yaha hai ki hama yaha nahIM kahate ki AcAryoMne pratiSThA vagairahakA upadeza dekara yA usa sambandhake granthoMko racakara koI burA kAma kiyA ho / parantu hama jisa pratiSThApaddhatikI carcA kara rahe haiM vaha kitanI purAnI hai isa viSayakA patA lagAnA cAhate haiM / aura isI lie hameM adhika se adhika purAne jamAneke sambandha meM vicAra karanA Avazyaka hogA / 1 isa viSayake nirNaya karaneke do sAdhana ho sakate haiM - eka sAhitya aura dUsarA itihAsa / sAhityakI dRSTise jaba hama vicAra karate haiM to hameM yaha niHsaMkoca kaha denA par3egA ki isa pratiSThAke sambandhakA isa samaya jitanA sAhitya upalabdha hai, vaha saba itanA purAnA For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ apratiSThita pratimA pUjya hai yA nahIM ? nahIM jisase hama vizvAsa kara sakeM ki pratiSThAvidhi bahuta purAnI hai / isa samaya ArzAghara, nemircendra, akalaMka ( dUsare ), indranandi, ekaeNsandhi, Adi jitane vidvAnoM aura muniyoMke pratiSThApATha milate haiM ve saba vikramakI gyArahavIM, bArahavIM zatAbdi ke bAda ke haiM / hameM yaha dekhakara bar3A vinoda hotA hai ki aba bhI hamAre yahA~ vikramakI dUsarI tIsarI zatAbdike bane grantha jaba milate haiM taba pratiSThAM sarIkhe eka Avazyaka viSayake grantha usa samayaMke bane kyoM prApta nahIM ? isakA koI kAraNa honA cAhie / kucha logoM kA kahanA hai ki pahale zAstroMke lipibaddha karanekI prathA bahuta kama thI / isa lie saba viSayoMke grantha taba nahIM likhe gaye the / yaha ThIka hai ki zAstroMke likhanekI prathA pahale kama thI, para yaha praznakA santoSajanaka uttara nahIM / kunda - kunda, umAsvAmI, samantabhadra, pUjyapAda, akalaMka, Adi AcAryoMke grantha upalabdha haiM, para pratiSThAsambandhake itane purAne grantha bhI upalabdha nahIM, taba isase bhI adhika purAne samayakI to hama bAta hI kyA kaheM / hamAre / 1AzAdharakA samaya vikramakI terahavIM zatAbdi hai 2 nemicandra ( gommaTasArake kartA ) kA samaya vikramakI gyArahavIM zatAbdi hai / 3 pratiSThApATha zAyada dUsare akalaMkakA hai / akalaMka pratiSThApAThake prAraMbhameM nemicandrake pratiSThApAThakA ullekha hai, ataeva ye dUsare akalaMka gyArahavIM zatAbdi ke bhI pIcheke haiM / 4-5 indranaMdi aura ekasaMdhikA samaya vikramakI terahavIM zatAbdi hai / - sampAdaka / 19 isa para yaha bAdhA dI jA sakatI hai ki taba purAnI pratiSThita pratimAyeM kyoM dekhI jAtI haiM ? isakA uttara yaha hai ki vikramakI samakAlIna yA unake sau dosau varSa bAdakI pratiSThita pratimAyeM abataka dekhane meM nahIM AI haiM aura yadi kisI sajjanane kahIM dekhIM hoM to unheM usakA ullekha karanA caahie| aura kadAcit kahIM hoM bhI, to usase yaha sarvathA siddha nahIM ho sakatA ki pratiSThA karanA usa samayake lie Aja jaisA Avazyaka hI samajhA jAtA ho / kyoMki apratiSThita pratimA pUje jAneke bhI kaI pramANa aura yuktiyA~ dI jA sakatI haiM / itihAsa dRSTi se vicAra karane para bhI isa viSaya meM vizeSa tathya nahIM nikalatA / aisA koI aitihAsika pramANa abataka pragaTa nahIM huA ki jisase pratiSThA - vidhi do hajAra varSa se purAnI ThaharAI jA sake / para aise pramANa kaI milate haiM jo jainadharmako ukta avadhise purAnA siddha karate haiM / hamAre kahane kA matalaba yaha hai ki pratiSThA vidhi bahuta purAnI nahIM / jainadharmameM eka samaya apratiSThita pratimAyeM bhI pUjI jAtI thI / hamArA yaha kathana ullikhita bAtoM se bahuta kucha puSTa hotA hai / isake sivA ahama kucha aisI yuktiyA~ bhI peza karate haiM jo hamAre kathanako aura bhI sudRr3ha karatI haiM / 1 - kaI sthAnoM para aisI pratimAyeM aba bhI maujUda haiM, jina para pratiSThA vagairahakA For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI koI sAla saMvat nahIM aura jo bahuta samayase huA kahA jAya taba to apratiSThita pratimA bhI abataka pUjI jA rahI haiN| jaise bar3avAnImeM pUjya Thahara hI jAyagI aura yadi yaha kahA bAvanagajAkI pratimA aura kuMDalapura jAya ki unheM puNyabandha nahIM huA to yaha ( damoha) ke pahAr3ameM ukerI huI mahAvIra bAta jainadharmake siddhAntase viruddha par3atI hai| bhagavAnkI prtimaa| kyoMki usakI to sArI imArata hI bhAvoMpara 2-jamInameMse kaI pratimAyeM aisI nikala- khar3I huI hai aura isase koI iMkAra nahIM tI haiM jinapara koI saMvat vagairaha nahIM hotA kara sakatA / aura jinheM adhika zraddhAla loga cauthe kAla- 4-pratiSThita aura apratiSThita pratimAko kI batalA dete haiN| hamAre vizvAsake anasA- pUjanase pratimAke sambandhase jo bhAva hote haiM.. ra aisI pratimAyeM apratiSThita hI pUjI una bhAvAmeM koI antara nahIM jAna pdd'taa| jAtI thiiN| 5-yazastilake AThaveM adhyAyameM eka __3-zAstroMmeM yaha likhA batalAyA jAtA jagaha likhA huA hai kihai ki koI apratiSThita pratimA ho aura yaha yathA pUjyaM jinendrANAM | rUpaM lepAdinirmitam / mAlUma na ho ki vaha apratiSThita hai, aura sau tathA pUrvamunicchAyAH varSataka barAbara pujatI calI jAya to phira vaha pUjyAH saMprati saMyatAH // bhI pUjya ho jAtI hai / hamAre vizvAsake a- isakA matalaba yaha hai ki jaise lepa Adi nusAra yaha apratiSThita pratimAke sAtha sau varSa dvArA banI jinabhagavAnkI pratimA pUjya hai, taka pujate rahanekA sambandha pIchese jor3A usI taraha prAcIna kAlake muniyoMkI chAyAgayA hai| pahale apratiSThita pratimA bhI pUjI ko dhAraNa karanevAle isa samayake muni bhI jAtI thii| yaha Agraha hI na thA ki prati- pUjya haiN| isameM lepakI banI pratimAkA jikara SThita pratimA hI pUjI jAya / yadi aisA na hai| hamArI samajhameM lepa pratimAse bhItopara ho to bar3I bhArI bAdhA Akara upasthita hotI citrakArIkI banI huI pratimAse granthakArakA hai| kalpanA kIjie ki kisIne eka aprati- matalaba hai| kyoMki lepa-pratimAkA SThita pratimAkA pUjanA bhUlahIse AraMbha kara bananA isI rUpase saMbhava ho sakatA hai| diyA / vaha pratimA koI cAlIsa pacAsa varSa- taba aisI pratimAoMkI bhI pratiSThAvidhi hogI taka pujatI calI gaI / taba yaha batalAie yaha hamAre dhyAnameM kama AtA hai* | hama to ki cAlIsa varSataka jina jina logoMne usa - 1 parantu pratiSThApAThoMmeM kAgaja Adipara banI huI prAtamAkA pUjA unha unaka bhAkta mAnaka pratimAoM ( citroM ) kI bhI pratiSThAvidhi maujUda hai anusAra puNya-bandha huA yA nahIM ? yadi -smpaadk| For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ KUNDAMAm A ILY apratiSThita pratimA pUjya hai yA nahIM? pratiSThA kI, isakA sAmAnya artha sthApita karanA, virAjamAna karanA, hotA hai| aise zabdoMko dekhakara yaha qhayAla kara lenA ki ye pratiSThApAThakI vidhiyoMke hama yaha kahanemeM, ki apratiSThita pratimA bhI anusAra pratiSThita kI gaI haiM, ThIka na hogA / upalabdha pUjya hai, kucha hAni nahIM dekhte| pratiSThApATha gyAharavIM bArahavIM zatAbdi ke pahaleke nahIM haiN| parantu inakA bArIkIse adhyayana karanese mAlUma ho ___7-akRtrima pratimAoMkI pratiSThA nahIM sakatA hai ki ye kina granthoMke AdhArase bane haiM hotii| aura inake pahale pratiSThAyeM kisa vidhise hotI thiiN| isa viSayakA nirNaya karanevAloMko zvetAmbara sampraUpara jisa viSayakI carcA kI gaI hai dAyake aura vaidika sampradAyake pratiSThApAThoMkA bhI vaha bilakula nayA hai aura jahA~taka hameM tulanAtmaka paddhatise adhyayana karanA cAhie / vizvAsa hai hamAre bhAiyoMko yaha pasanda bhI Azcarya nahIM jo bauddhasampradAyake bhI pratiSThApATha rahe na aaygaa|pr hamane isa viSayako isa lie hoM aura zAyada aba bhI milate hoN| pratiSThApATha adhika purAne nahIM milate haiM, kevala isI kAraNa yaha nahIM carcAyA hai ki isameM jo kucha kahA gayA samajha lenA ki gyArahavIM zatAbdike pahale pratiSThAhai vaha saba nirdhAnta hai| kevala eka viSayapara vidhi nahIM thI, yA pratiSThAyeM nahIM hotI thIM, nirdhAnta apane vicAra pragaTa kiye haiN| samAjake vi- nahIM ho sktaa| hA~, yaha saMbhava hai ki ina pratiSThA. dvAnoMse prArthanA hai ki ve isakI vizeSa carcA . pAThoMke pahale jo pratiSThAyeM hotI hoMgI, ve itane ADambarase na hotI hoMgI aura vidhi bhI itanI jaTila na hogI / isa viSayakA khAsa taurase adhyayana karanevAloMke dvArA aura bhI aneka baatoNcaahie| kA patA laga sakatA hai| tIrthaMkaroMkI pratimAoMmeM pahale cihna the yA nahIM, nahIM to inakA pracAra kabase * sampAdakIya noTa-isa lekha para vidvAnoMko haA, pArzvanAthakI pratimApara phaNa aura AdinAthakI vicAra karanA caahie| isake lie bar3e parizramakI aura pratimApara lambe skandhaparyanta laTakate hue keza, ye chAnabIna karanekI z2arUrata hai| mathurAkI janapratimAyeM kacase bananA zurU hue, yakSayakSiyoMkI mUrtiyoMkA sabase adhika purAnI haiN| ve lagabhaga 1800 varSe pahalekI bananA arahaMtakI pratimAoMke sAtha kabase calA, haiM / unapara jo lekha haiM, unameM prAyaH yaha likhA huA mathurAmeM jo AyAgapaTa mile haiM, ve kyA haiM, unakA hai ki amukake upadeza amukane pratimA banavAI pracAra pIche kyoM na rahA, unake sAtha jo nagna striyoMyA sthApita kraaii| yaha kisI bhI lekhase spaSTa nahIM kI mUrti rahatI thIM, so kyA haiM, Adi / AzA hai hotA ki unakI pratiSThA karavAI gii| eka bAta aura ki vidvAnoMkA dhyAna isa ora jAyagA aura unake hai jisakA khayAla isa viSayapara vicAra karate samaya dvArA paM. udayalAlajIke khar3e kiye hue isa praznarakhanA cAhie / pratiSThita karAI, yA pratimAkI kA yathArtha nirNaya ho jAyagA / For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya siddhasena / ( lekhaka-zrIyuta muni jinvijyjii|) jainahitaiSIkI gata zrAvaNa aura bhAdrapada isa viSayameM hamArA abhiprAya yaha hai mAsakI yugmasaMkhyAmeM ( bhAga 11, aMka ki haribhadrasUrine apane dharmabindumeM jina 10-11 ) * AcArya siddhasena ' ke siddhasenakA mata diyA hai ve jaina nahIM; viSayameM saMpAdakakA eka noTa nikalA anyadharmI haiN| siddhasenake pahale jitane .. hai / usakA matalaba yaha hai ki Adipu- AcAryoMke nAma haiM ve saba anyadharmI honese rANa aura harivaMzapurANa Adike kartAoMne siddhasena bhI anya hI haiM / dharmabiMduke prajina siddhasenAcAryakA ullekha kiyA hai ve siddha TIkAkAra zrImunicadrasUri ( jinakA kaba aura kahA~ hue isakA koI patA nahIM / svargavAsa vikrama saMvat 1178 meM huA abhI taka yaha khayAla thA ki, ye ve hI thA ) ne bhI inheM / paratIrthI , likhA hai| siddhasena hoMge jo zvetAMbarasaMpradAyameM : divA- paratIrthI zabdakA vahI artha hai jo ' ekAMtakara' ke vizeSaNase prasiddha haiN| paraMtu aba vAdI' kA hai / TIkAkArakA ullekha isa isameM kucha saMdeha hone lagA hai / saMdehakA prakAra haikAraNa premIjIne haribhadrasUrike dharmabindu- "athaitasminnevArthe paratIrthikamatAni da. ko likhA hai / isa graMthake cauthe adhyAya- za svamataM copadayitumicchuH 'niyama evAmeM dIkSA lene yogya manuSyakA varNana karate yamiti vAyuH' ityAdikam; 'bhavantyalpA'pi asAdhAraNaguNAH kalyANotkarSasAdhakAH' hue graMtha-kartAne vAlmIki, vyAsa, samrATa, ityetparyantaM sUtrakadambakamAha / vAyu, nArada, vasu, kSIrakadaMbaka, bRhaspati, adhyAya 4 sUtra 9 / vizva aura siddhasena ina daza AcAryoMke " itthaM paratIrthikamatAnyupadarya, svamatamata diye haiM aura unako ThIka na batalA- mupadarzayannAha / " adhyAya4 sUtra 23 // kara aMtameM apanA mata diyA hai| siddhasenakA tathA svayaM siddhasenake matako pradarzita kamata sabase pIche diyA hai aura aMtameM apnaa| ranevAle ' sarvamupapannamiti siddhasenaH / isase mAlUma hotA hai ki ye siddhasenA- ( adhyAya 4, sU0 22 ) isa sUtrake vyAcArya haribhadrase pahale ho gaye haiM aura khyAtAne, siddhasenako nItikAra aura zAstrasaMbhavataH unake saMpradAyake nahIM kintu vizeSakA banAnevAlA-siddhaseno nItidigaMbara saMpradAyake the|" kArazAstrakRdvizeSaH-ligvA hai / isase For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aatum DITILLALALITALLELORE AcArya siddhasena / nizcita hai ki ye siddhasena jainasaMpradAyake ko jAgRta karatI haiM-isa vizeSaNase siddhasena AcArya nahIM parantu anyamatake acArya haiN| mahAkavi hone cAhie / divAkara siddhasenameM __ aba rahI bAta yaha ki purANasmRta siddha- ye donoM bAteM ghaTatI haiN| ve mahAvAdI bhI sena kauna haiM ? hamArI samajhameM to, ye ve hI the aura mahAkavi bhI the / bar3e bar3e AcAsiddhasena haiM, jinheM zvetAMbarAcAryoMne divA- yoMne inako, inhIM vizeSaNoMse viziSTa likhA karake pratiSThita-padase vibhUSita likhA hai, haiN| bhadrezvara nAmake eka vidvAn AcArya jinhoMne ' sammatitarka' aura 'nyAyAvatAra' bahuta pahale ho gaye haiN| unhoMne prAkRtajaise apUrva tarkazAstra likhakara jaina-sAhi- bhASAmeM ' kathAvalI ' nAmakA eka mahAn graMtha tyameM abhivanatarkapraNAlIko praviSTa kiyA likhA hai| usake antima bhAgameM kitane eka hai aura jo ujjayinIke mahArAna vikramA- prabhAvaka aura prAcIna AcAryoMke jIvanadityakI sabhAke - kSapaNaka' nAmase prasiddha carita likhe hue haiM / siddhasenasUrikA bhI ratna the| purANoM meM diye hue vizeSaNa unhIMmeM kucha thoDAsA hAla likhA hai| inake prabaMdhake caritArtha ho sakate haiN| purANoM meM kaise vize- prAraMbhahImeM inheM mahAvAdI aura mahAkavi SaNa likhe gaye haiM, isa AkAMkSAke zamanArtha likhA hai| yathAhama yahA~ para ve do zloka uddhRta karate haiM jo "ujjeNIe nayarIe mahAvAI mahAkavI AdipurANa aura harivaMzapurANameM milate haiM:- ya siddhaseNo nAma saahuu|" "pravAdikariyUthAnAM kezarI nykeshrH| caritagranthoMke sivA tAttvikagranthoMmeM bhI siddhasenakavi yAd viklpnkhraangkurH||" inheM aisI aisI mahatI upAdhiyoMse vibhUSita -aadipuraann| kiyA hai / haribhadrasUri, jinezvarasUri, ya"jagatprasiddhabodhasya vRSabhasyeva nistussaaH| : bodhayanti satAM buddhiM siddhasenasya sUktayaH" -hrivNshpuraann| nyAmeM inheM kahIM mahAvAdI, kahIM mahAmati, AdipurANake diye hue-pravAdIrUpa hA- kahIM vAdimukhya, aura kahIM tarkavizuddhabuddhi, thiyoMke lie nayasvarUpa kesara aura vi- ityAdi nAnA vizeSaNoMse ullikhita kiyA hai| kalparUpa tIkSNa nakhoMke dhAraNa karanevAle vAstavameM ye the bhI aise hI sammAnanIya, kezarI-siMha-vizeSaNase siddhasena baDe bhArI isameM z2arA bhI sandeha nahIM / inake banAye tArkika-vAdI hone cAhie aura harivaMzapurANa- hue sammatitake, nyAyAvatAra aura stutiyA~ ke likhe hue-jagatmeM prasiddha hai bodha jina Adi grantha isa bAtakI pratIti karA rahe haiN| kA aise vRSabha-AdinAtha (!) ke samAna zvetAmbara-saMpradAyake pUrvAcAryoMmeM, kitane siddhasenakI svaccha sUktiyA~ sajjanoMkI buddhi- eka zAstrAya vicAroMke viSayameM thoDAsA paraMtu For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jainahitaiSI - prazasya matabheda thA / isa bhedake kAraNa AcArya - gaNa do dalameM ba~Ta gaye the| jinabhadragaNi * kSamAzramaNa Adi AcArya ' saiddhAntika ' pakSake samarthaka the aura siddhasenasUri ' tArkika' matake saMsthApaka the / jinabhadragaNike matake poSaka AcArya 'saiddhAnti' kahe jAte haiM aura siddhasenasUrike mata- poSaka ' tArkika yA ' siddhasenIya' kahe jAte haiM / hamAre vicArase, zAkaTAyanakI amoghavRttimeM ' siddhasenIyAH' aura ' saiddhasenAH ' aise jo udAharaNa " nAma du: / 1 / 1 / 1 / " isa sUtrakI vyAkhyAmeM diye haiM, ve isI Azayako lekara diye gaye haiM / + vivAdAspada viSayoMmeM, kevalajJAna aura kevaladarzana mukhya haiN| siddhAntapakSI AcAryoMkA kathana hai ki siddhAntoM- AgamoMmeM kevalajJAna aura kevaladarzana donoM pRthak padArtha mAne gaye haiM / isa lie sarvajJako ye donoM upayoga kramazaH hote haiM / tarkavAdI siddhasena kahate haiM ki, nahIM yaha bAta tarkase siddha nahIM hotI / kevalajJAna aura kevaladarzana donoM pRthak padArtha nahIM, eka hI haiN| tarkase yahI * " kramopayogavAdinAM jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAnAM, ** * yadeva kevalajJAnaM tadeva kevaladarzanamiti vAdinAM ca mahAvAdizrIsiddhasenadi - vAkarANAM sAdhAraNyoM vipratipattayaH // " - jJAna bindu, yazovijayopAdhyAya / + amoghavRttike 'SaDnayAnADuH siddhasenIyAH saiddha senA: ' isa udAharaNase mAlUma hotA hai ki siddhasena aura unake anuyAyI chaha naya mAnate the, sAta nahIM / - sampAdaka / 1 siddha hotA hai / jo kevalajJAna hai vahI kevala . darzana hai / isa matako tarkase khUba puSTa kiyA hai / inake tarka bar3e baliSTha aura praur3ha haiM / isa lie inakA nAma tArkikatayAM prasiddha huA / inake matakA samarthana karanevAle vidvAn tArkika, siddhasenIya yA saiddhasenake vizeSaNase ullikhita kiye jAte haiN| vidvAnoM kA mata hai ki jaina sAhitya meM jo tarkazAstra praviSTa huA hai vaha inhIM kI badaulata / inake pUrvameM jainoMkA khAsa koI tarkazAstra nahIM thA / pichale AcAryoMne jo tarkazAstra race haiM ve inhIMke banAye hue mArga ke Upara avalaMbita haiM / DA0 satIzacandra vidyAbhUSaNane, madhyakAlIna bhAratIya nyAyazAstra ke itihAsakI jo pustaka ( History of the Mediavel School of Indian Logic. ) likhI hai, usameM siddhasena sUrike viSayameM likhA hai ki-- "aitihAsika kAlake sabase pahale nyAya - zAstrako niyamabaddha likhanevAle jaina lekhaka siddhasena divAkara mAlUma hote haiM / inase pahale zAyada jaina nyAyakA koI khAsa graMtha maujUda nahIM thA / usa samaya nyAya kI bAteM dharma aura siddhAnta graMthoM meM hI garbhita thIM / inhoMne hI sabase pahale nyAyAvatAra nAmaka nyAyagraMtha banAkara nyAyazAstra kI sthApanA kI / yaha choTAsA graMtha kevala 32 zlokoMkA hai / ( jainahitaiSI, bhA0 9, aM0 3. ) ina ullekhoMse yaha siddha hotA hai ki siddhasena divAkarako jo mahAvAdI Adi 1 For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya siddhasena / Ta upAdhiyA~ dI jAtI haiM ve yathArtha haiM / jaise pracaNDa tArkika the kavi bhI vaise hI utkRthe / inakA banAyA huA ' kalyANamandira - stotra' par3hakara kauna sahRdaya Anandita nahIM hotA ? bhaktirasa se ota-prota bhare hue usake pratyeka kAvyase kisa arhadbhaktakA hRdaya paramAtmA ke parama-guNoMmeM lIna nahIM ho jAtA kalyANamandira jaisI aneka stutiyA~ inakI banAI huI upalabdha haiM jinameM arhaddevakI aneka prakArase stavanA kI gaI hai / uparyukta nyAyAvatArako bhI inhIM stutiyoMmeM kI eka stuti samajhanA cAhie | ? " jagadvizruta hemacandrAcAryane apane siddha - hema-zabdAnuzAsanameM utkRSTatA dikhAne ke lie 'anusiddhasenaM kavayaH ( tasmAdanye hInA ityarthaH ) kA udAharaNa likhakara siddhanako sarvotkRSTa kavi batalAyA hai / aura apane ' ayogavyavacchedastavana' ke prAraMbha meM siddhasenasUrikI stutiyoMkI prazaMsA karake 'unake sAmane apanI kRtiko 'azikSitAlApakalA ' batalAyA hai / ina pramANoM se yaha bhalIbhA~ti jJAta hotA hai ki siddhasenadivAkara prakhara vAdI bhI the aura mahAkavi bhI the / purANasmRta siddhasena mI vAdI aura kavi the / parantu digaMbara saMpradAyakA sAhitya isa viSayameM bilakula cupa hai ki ve kauna the aura kaba hue haiM / yaha bhI saMbhava nahIM ki aise sAmarthyavAn mahA. tmAko samAja vismRta kara de / yadi siddha 4 25 sena digaMbara saMpradAya meM hue hote aura purAgollikhita vizeSaNa unameM caritArtha hote, to unakA kucha na kucha itihAsa digaMbara sAhityameMse avazya hI mila AtA / svAmI kuMdakuMda, akalaMka, vidyAnaMda Adi paramadigaMbarA - cAryoMke viSayameM, satya tathA kalpita paraMtu thor3A bahuta hAla mila hI AtA hai / paraMtu siddhasena ke viSayameM ukta purANoMke sivA, kisI vizvasanIya graMtha meM, zAyada nAmollekha bhI na hogA / isase yaha anumAna ki purANasmRta siddhasena, divAkarake atirikta aura koI nahIM; ThIka mAlUma hotA hai / DA0 satI - zacandrakA bhI yahI marta hai / saMbhava hai ki saMpradAyabhedake kAraNa bahuta se pAThaka hamAre isa nirNayase sahamata na hoMge / kAraNa ki purANakAra digaMbara saMpradAyake dhuraMdhara AcArya the aura divAkara zvetAMbara saMpradAyake prabhAvaka puruSa the / (yadyapi usa samaya digaMbara - zvetAMbarakA bheda nahIM huA thA; paraMtu unakI kRtiyA~ aura jIvanavArtAyeM zvetAMbara saMpradAya meM adhika pracalita honeke kAraNa ve zvetAMbara mAne gaye haiM / ) digaMbara saMpradAya ke AcAryoMdvArA, zvetAMbarIya AcAryakI isa prakAra prazaMsA kiyA jAnA, to asaMbhavasA pratIta hotA hai; paraMtu pUrvayaha AjakalakI paristhitike avalokanase 1 - jinasena sUrine apane AdipurANa meM ( I0 saMpradAya ke the - jikra kiyA hai / ( janahitaiSI, san 783 meM ) siddhasena divAkarakA - jo ki zvetAMbara bhA0 9 aM0 3 ) For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ TALIMALINITIALLAHABAD jainahitaiSI kAlIna itihAsakA dhyAnapUrvaka nirIkSaNa zrImad yazovijayopAdhyAya jaise tArkikane karanese mAlUma hotA hai ki usa samaya bhI-jinakA astitva aise samayameM thA ki yaha hAla na thaa| usa samayake vidvAn jaba sAMpradAyika virodha carama-zikhara Upara guNAnurAgI adhika hote the| sAMpradAyika car3hA huA thA- apane granthoMmeM isa Agrahase ve itane lipta na the jitane ki prakArake kRtajJatAsUcaka vAkya likhakara arvAcIna kAlameM dekhe jAte haiM / saMpradAyAntara- apanA guNAnurAgatva spaSTa prakaTa kiyA hai / ke guNI puruSoMkA bhI ucita Adara pUrvake pravacanasArake racayitA parama digaMbarAcArya vidvAn kiyA karate the| digaMbara sAhitya- svAmI kuMdakuMdako, unhoMne eka jagaha kA vizeSAlokana na honeke kAraNa hama kaha maharSike mahattvadarzaka vizeSaNase ullinahIM sakate ki usameM aise udAharaNa milate khita kiyA hai aura apane kathanakI puSTimeM haiM yA nahIM; paraMtu, zvetAMbara-sAhityameM to pravacanasArakI eka gAthAko uddhRta kiyA aise mAdhyasthyasUcaka aneka dRSTAMta dRSTi- hai / upAdhyAyajIkA samaya aisA vigraha-pUrNa gocara hote haiM / haribhadra aura hemacaMdra jaise thA ki usa samayake bahuta se vidvAn zvetAMbaraziromaNi AcAryoMne bhI apane graMthoMmeM samAna siddhAMtavAloMko bhI-apane hI aneka sthaloM para samudAyake avAMtarabheda-zAkhAvizeSa-vAloM'tathA coktaM mahAtmanA vyAsena / ' ko bhI tuccha zabdoMse smaraNa kiyA ( aSTaka 4-5.) karate the; to phira digaMbara jaise vibhinna saMpra'tathA cAha mahAmatiH ptnyjliH|| dAyake parama poSaka AcAryako zvetAMbara( yogadRSTisa0 100) samAjakA eka mahAn netA, ' maharSi ' kI mahatI upAdhise ullikhita kare, yaha zraddhA'bhagavatA mhaabhaassykaarennaavsthaapitm| , patam / ' sakta sAMpradAyikoMkI dRSTimeM kaise ThIka ( kAvyAnuzAsana, adhyA0 3.) a~ca sakatA thA ? upAdhyAyajI isa bAtaisa prakArake bahumAnadarzaka vAkyoMdvArA ko acchI taraha jAnate the, ataH unhoMne vedavyAsa aura pataJjali jaise vaidikAcAryoM- usa jagaha aisA mArmika ullekha kara diyA kI bhI prazaMsA kI hai ! paramAIta mahAkavi ki jisase kisIko ' nanu-naca ' karanezrIdhanapAlane apanI tilakamaMjarI-AkhyA- kA maukA hI na mile / likhA hai kiyikAkI pIThikAmeM aneka vaidika kaviyoM- "na caitadgAthAkarturdigaMbaratvena maharSikI stuti kI hai / AptamImAMsAke: racayitA : tvAbhidhAnatvaM na niravadyamiti mUDhadhiyA ptimAmAsAkaH racAyatA zaGkanIyaM, satyArthakathanaguNena vyAsAdIsvAmI samantabhadrakI stuti ke aneka padya nAmapi haribhadrAcAryaistathAbhidhAnAditi zvetAmbara granthoM meM yatra tatra milate haiN| svayaM dRSTavyam / " (yogAvatAradvAtriMzikA, 20) For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ AATALIM ma Cum A LAMILLITERALLAHARIA AcArya siddhasena / initititiminiliffinfunny phira pAThaka ina ullekhoMse samajha sakate haiM AgrahI bata ninISati yuktiM, ki uccakoTike vidvAn sAMpradAyika durAgraha tatra, yatra matirasya niviSTA / ke phaMdemeM nahIM phaMse rahate haiM / ve satyake pakSapAtarahitasya tu yuktiupAsaka hote haiM, ataH unheM jahA~ kahIM ___ yaMtra, tatra matireti nivezam // satya dikhAI detA hai, ve jhaTa use apanA lete haiM / ve satyakA prakAzana aura guNI puruSoMkA guNagAna sadA hI kiyA karate haiN| sampAdakakIya noTa-yadyapi abhI isa - bAtake siddha karaneke lie aura bhI puSTa pramANoMkI jo vyakti jitanI yogya hotI hai usakA jarUrata hai ki AdipurANa aura harivaMzapurANameM jina utanA Adara, ve avazya karate haiN| cAhe vaha siddhasenakA ullekha kiyA gayA hai ve nyAyAvatArake kartA siddhasenadivAkarase bhinna nahIM haiN| abhI taka isase jinasena jaise uccatara vidvAn siddha ra yaha bAta kevala anumAnase siddha kI gaI hai| khoja nese digambarasaspradAyake granthoM meM zAyada inakA vizeSa sena divAkara jaise jaina-prabhAvakakI-zvetAMbara paricaya mila jAya aura usase siddha ho jAya ki ve digambarapradAyake hI the / to bhI, jaba taka aisA siddha na ho jAya taba taka muni mahAzayakA yaha kathana ThIka jAna par3atA hai ki siddhasena divAkara usa samaya siddhasenakI eka kRtihIko-kalyANamAdara- hae haiM jaba jainadharmameM digambara aura zvetAmbara bheda stotrako-digaMbara samAjane apanA liyA hai| hI na hue the| vikramakI sabhAke nau ratnoMmeM jina vaha usakA nitya pATha karatI hai| isake 'kSapaNaka' kA ullekha hai, ve 'siddhasena divAkara' ko chor3a anya nahIM ho sakate / siddhasenake upalabdha aMtameM jo kumudacaMdra nAma hai vaha divAkara prathoMmeM bhI zAyada koI aisI bAta nahIM hai jise hIkA hai,yaha pramANoMse nizcita ho sakatA hai| kevala digambara yA zvetAmbara hI mAnate hoN| unake pAThaka, hamAre jo vicAra the ve hamane grantha donoM sampradAyakA ekarUpase kalyANa kara sakate haiN| saMbhava hai ki unake granthoMkA pracAra zvetAmbara sampradAyameM hI vizeSa rahA ho aura isa kAraNa ve zvetAmbara sampradAyake hI AcArya gine jAne lage hoN| siddha ho jAya ki purANasmRta siddhasena, idhara digambaroMmeM unake granthoMkA pracAra na rahanese ve unheM bhUla gaye hoM aura isa kAraNa unake sAhityameM divAkara siddhasenase bhinna haiM to hameM isa unakA vizeSa ullekha na milatA ho-kevala bhagavajjimeM koI Agraha nahIM / hama apane vicArako nasena jaise paricitoMne hI unakA smaraNa kiyA ho| parivartita kara sakate haiN| vidvAn vahI kaha- yaha bhI saMbhava hai ki bhagavajjinasenane unake avilAtA hai jo yaktike anakala apane vicAroM- rodhI granthoMparase unheM digambara samajhakara, athavA zvetAmbara samajhakara bhI -- guNAH pUjAsthAnaM guNiSu ko calAtA hai, na ki vicArAnukUla yukti- na ca liGgaM na ca vayaH ' kI udAra nItike anusAra ko khIMcanevAlA / haribhadrasUrine likhA hai ki- smaraNa kiyA ho / For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ OOOOOO999909:0G:00:0GOOGGOOOreo IARRH merA pyArA hindustAna / le-zrIyuta sayyada amIra alI ( mIra) 0288ceeeeee00302c22eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee OM dayAnidhe, he antaryAmI / paramapUjya saba jagake svAmI // yadyapi dikhate nahIM kahIM ho / saca pUcho to kahA~ nahIM ho ? // gAveM saba mila do, varadAna / merA pyArA hindustAna // 1 bheda-buddhi hama jAveM bhUla / sabhI hamAre hoM anukUla / kareM na nAhaka baira-vivAda / samajheM pAtaka para-apavAda // mUla maMtra yaha leveM mAna / merA pyArA hindustAna // 2 hindU-bauddha-jaina hoM Aryya / cAhe brahmo-yavana-anAryA // cAhe bhAratIya IsAI / samajheM ApasameM saba bhAI / / sudhAmayI mila cher3eM tAna / merA pyArA hindustAna // 3 jananI janma-bhUmi hai eka / usake hama saba putra aneka // pAleM apanA apanA dharma / raheM samajhate lekina marma // aura rakheM manameM abhimAna / merA pyArA hindustAna // 4 U~ca-nIca guNahImeM mAne / sabako apanA bhAI jAneM // sabake sukhadukhako nija mAneM / vyartha bAtako kabhI na tAneM // par3heM maMtra kalyANanidhAna / merA pyArA hindustAna // 5 vidyAkA kholeM bhaNDAra / usa para tana-mana deM balihAra // cAhe par3hane jAya~ videza / bhUleM para nahiM yaha upadeza / _ 'maiM bhAratakA hU~ santAna / __ merA pyArA hindustAna' // 6 Meeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee(r) eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ HIMALAImmmmmmmmmITION merA pyArA hindustAna / ceeeeeeeeeeeDDSS@@@@@0000000000000BDece(r) mllplllihinni:maallmnllllllllllll pillim OM kahate haiM aisA vidvAna / nahIM ekakA hindustAna // C isa para sabakA svatva samAna / hindU kiMvA ho kRstAna // saba mila gAo maGgalagAna / merA pyArA hindustAna // 7 P vidhavA bAla azakta anAtha / ina sabakA pakar3eM hama hAtha // anna-vastrakA deveM dAna / aura sikhAveM jIvana-jJAna // jisase unheM rahe yaha dhyaan| merA pyArA hindustAna // 8 .svAvalambakA ho avalamba / para-hitameM nahiM kareM vilamba // bhArata-jananIke ho dAsa / seveM caraNakamala sukhavAsa // japA kareM yaha maMtra mahAna / merA pyArA hindustAna // 9 'aisI sumati vRddha nara pAveM / kanyAoMkA dila na dukhAveM // vidhavAoMko byAheM ! tabhI yoga yaha loga sarAheM / bUr3hI jor3I gAve gAna / merA pyArA hindustAna // 10 OM kareM na koI bAla-vivAha / khUba par3hAveM de utsAha // 9 deza-bhaktikA ho abhimAna / Atma-zaktise hoM balavAna // unako ho yaha nizcaya jJAna / merA pyArA hindustAna // 11 kareM svadezI vastu pasanda / kalA-kuzalatA par3e na manda // kareM nitya nava AviSkAra / pAveM phira pahalA satkAra // taba kahanekA ho abhimAna / merA pyArA hindustAna // 12 mAdaka dravyoMkA vyavahAra / chor3eM, sIkheM ziSTAcAra // dayA-dharmake hoM avatAra / kareM na hiMsA, para-apakAra // bhare raheM isa dhvanise kaan| merA pyArA hindustAna // 13 - sauta-dveSakA bhAva chor3akara / zrI-vANI sadbhAva jor3akara // @ raheM yahA~ nija sadana banAkara / bAharake le jAya manAkara // @eeeeeeeeeee:e:e:eeeeeeeeeeeeeee @eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ IMITI jainahitaiSI &000000000000000000000000000 aisA sundara vAsa-sthAna / merA pyArA hindustAna // 14 OM Adhi-vyAdhikA hove naash| roga-zokase ho avakAza // ghara gharameM ho saukhya-nivAsa / bAla-vRddha meM sumati-vikAsa // kahA kareM ho buddhi-nidhAna / merA pyArA hindustAna // 15 OM camaka jAya bhArata-vyApAra / grAhaka Akara seveM dvAra // dhAnya aura dhana ho bharapUra / phUTa-kAla-kaNTaka hoM dUra // ho kubera sA vibhava-nidhAna / merA pyArA hindustAna // 16 // ratna-prasUtA dharA yahA~kI / vasudhA ati urvarA yhaaNkii|| svAsthya-dAyinI havA yahA~kI / pANa-dAyinI davA yahA~kI // aisA hai bl-gaurvvaan| merA pyArA hindustAna // 17 sadya dugdha-dadhi-ghRta milatA hai| dhAnya vAri niyamita milatA hai| nAda yahA~ ratnAkara krtaa| vimala salila nadiyoMmeM bhtaa|| saba dezoMmeM mhimaavaan| merA pyArA hindustAna // 18 mahajjanoMkI lIlA-bhUmi / Atma-jJAna, guNa-zIlA. bhUmi // kaJcana-maNi-ratnoMkA Akara / sakala jagatake lie sudhAkara // detA hai sdvidyaadaan| merA pyArA hindustAna // 19 isakI mahimA akatha ameya / upamA svayaM svayaM upameya // devagaNoMkA bhI yaha dhyeya / zreyoMse bhI uttama zreya // kalpa-vRkSa sama detA daan| merA pyArA hindustAna // 20 @ de isa namra vinaya para dhyAna / 'evamastu' kaha do bhagavAna // jisase sudhara jAya~ saba kAma / hove 'mIra' deza sukha-dhAma // gAyA kare prajA yaha gAna / merA pyArA hindustAna // 21 (c)20eeeeeeeee:ee:2:00e0e0e000000 2002eeeeeeeee00022000eeeeeeCCEC0002006eeeeee(r) DOOOGGGOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOutOGGG000000 For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jaina siddhAntabhAskara | ( samAlocanA ) vikramAditya saMvat / yaha pA~ca pRSThakA lekha zrIyukta bAbU parezacandra vandyopAdhyAya ema. e. kA likhA huA hai aura apUrNa hai / jabataka yaha pUrA prakAzita na ho jAya, tabataka isake viSayameM vizeSa kucha nahIM kahA jAsakatA / isameM yaha siddha karanekA prAraMbha kiyA gayA hai ki vikramAditya vAstava meM hue haiM aura unhoMne zakoMko parAjita karake sAse 57 varSa pahale apanA saMvat calAyA hai / zAkA samvatakI ulajhana / dUsarI tIsarI saMyukta kiraNakA yaha lekha 16 pejakA hai; parantu apUrNa hai / Age pUrA hogA yA nahIM, bhagavAn jaaneN| cauthI kiraNameM to sampAdaka mahAzayane ise pUrA karanekI kRpA nahIM kI, rahI AgekI kiraNeM, so kaba nikalegIM, isakA anumAna karanekA hama jaise iti - hAsAnabhijJako adhikAra nahIM / isa lekhakA nAma to hai, 'zAkAsaMvatkI ulajhana '; parantu isameM vicAra kiyA gayA hai ' vikramasaMvat ' para aisA kyoM kiyA gayA, yaha zAyada lekhake zeSa bhAgameM batalAyA jAya / isa lekhameM aneka dezI videzI vidvAnoMke mata dekara yaha lAyA gayA hai ki vikrama yA vikramAditya nAmakA koI rAjA jisane ki vikramasaMvat calAyA ho IsAse 57 varSa pUrva yA abase lagabhaga 1900 - 2000 varSa pahale huA hI nahIM hai / kucha rAjA aise avazya hue haiM jinhoMne ! vikramakI upAdhi dhAraNa kI thI; parantu ve bahuta pIche hue haiM / isake sivAya Aja taka jitane prAcIna zilAlekha, dAnapatra, Adi mile haiM, unameM eka bhI aisA nahIM hai jisameM vikrama saMvatkI zurUkI chaha sAta zatAbdiyoM kA ullekha ho / sabase pahalA lekha vikrama saMvat 898 kA hai jisameM saMvat ke sAtha vikramapada jur3A huA hai| jaba ki candragupta, azoka, kaniSka, huviSka, khAravela Adi prAcInase prAcIna rAjAoM ke lekha aura ullekha milate haiM taba kyA kAraNa hai ki vikramakA ullekha nahIM milatA ? unakA ullekha nahIM milatA hai, isase mAlUma hotA hai ki IsavI sanse 57 varSa pahale koI vikramAditya nAmakA rAjA huA hI nahI / pro0 meksamUlarakA mata hai ki ujjainIke rAjA harSa vikramAdityane IsvI san 544 meM korUrake yuddhameM mlecchauko harAkara usa vijayake upalakSyameM apanA saMvat calAyA aura isa nava sthApita saMvatko unhoMne 600 varSa pahale mAnaneke lie sabako bAdhya kiyA / koI kahate haiM ki candragupta dvitIya hI vikramAditya thA / kisIkA mata hai ki mAlavagaNakA saMvat hI pIche badalakara vikrama kara diyA gayA / para IsAkI pA~cavIM chaThI zatA bdike pahale vikramAdityako mAnane ke lie koI bhI taiyAra nahIM / sampAdaka mahAzayako bhI yahI mata pasanda hai / ve likhate haiM- " hama yaha avazya kaheMge ki isameM to koI sandeha hI nahIM ki vikramAditya IsAkI chaThI zatAbdimeM rAjya karate the / inake sAmayika bar3e bar3e kavi aura For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 .NETITIATILIAALILITr pI jainahitaiSI iftiinfinitiiiiii lekhakoMne jo apane apane mahatvapUrNa grantha likha haiM, saMbhava hai ki Age koI na koI baliSThapramANa chor3e haiM ve Aja bar3I pUjya zraddhAse samAhata mila jAve aura vikramAdityakA ThIka samaya hokara paDhe jAte haiN|" isa vizvAsake kAraNa nizcita ho jAya / aneka vidvAn isa samasyApara jina eka do vidvAnoMne vikramako IsAke 57 vicAra kara rahe haiM aura saphalatAkI ora bahuta varSa pahale siddha karanekA prayatna kiyA hai. una- kucha agrasara bhI hue haiN| kA nAmamAtra khaNDana bhI sampAdaka mahAzayane bhagavajinasenAcArya aura kara diyA hai| para hamArI samajhameM vikramakA astitva IsAse 57 varSa pahale siddha karanemeM jo asapha kavivara kAlidAsa / latA ho rahI hai usase kahIM adhika asaphalatA bhAskarakI prathama kiraNameM sampAdaka mahAzavikramako apane samayase sau do sau yA chaha sau yane yaha likha mArA thA ki jinasena aura varSa pIche le jAnemeM ho rahI hai| isa bAtakA ThIka kAlidAsa samakAlIna the aura kAlidAsako ThIka uttara koI bhI nahIM detA hai ki jisa nIcA dikhalAneke lie jinasenane meghadUtapichale rAjAne apanI yAdagAra kAyama rakhaneke veSTita pArzvabhyudayakI racanA kI thii| vAstalie apane nAmake saMvatko chaha sau varSa pahalese vameM yaha eka bhrama thA, isa lie sahayoginI zurU kiyA, usane isameM kyA lAbha socA hogA sarasvatIka suvijJa sampAdakane eka lekha likhakara aura usakI isa AjJAko sAre dezane mAna kaise batalAyA ki yaha nirmUla kalpanA hai| jinasena liyA hogA ? aura itanA bar3A parAkramI rAjA aura kAlidAsa samasAmayika ho nahIM skte| aise jhUThe kRtyameM pravRtta hI kyoM huA ? usa parantu itihAsake mahAsAgara seThajI yaha kaise samayake pahaleke aura pIcheke aneka rAjAoMne mAna leM ki unake gaMbhIra mastakameM ratnoMke sivAya apane apane saMvat apane samayase calAye kUr3e karkaTako bhI sthAna mila sakatA hai ? basa, the, phira akele usIne aisA kyoM ApakI buddhikA jvAra AgayA aura usake kiyA ? isameM usako lAbha kyA thA ? pariNAmarUpa yaha lekha prakAzita hogayA / isayadi koI kahe ki apanA saMvat prAcIna kahalAne meM Apane yaha batalAyA hai kAlidAsa nAmake lage isa icchAse usane aisA kiyA hogA, to kaI kavi hue haiM / eka kavi vikramAyaha ThIka nahIM / yaha koI bhI buddhimAn dityakI sabhAkA ratna batalAyA jAtA hai; parantu aura yazobhilASI rAjA nahIM cAha sakatA ki vikrama nAmake kisI rAjAkA chaThI zatAbdike mujhe loga mere samayase chahasau varSa pahale mAnane pahale patA hI nahIM lagatA / ata eva kAlidAsa lgeN| isase to ulaTI usakI vartamAna kIrtikA bhI chaThI zatAbdike bAdakA kavi hai| pAThakoMko ghAta hotA hai| jaba taka isa zaMkAkA samAdhAna yaha bAta dhyAnameM rakhanI cAhie ki isake pahana ho jAya, tabataka vikramAdityakA samaya lekA vikrama saMvat sambandhI lekha bhI isI abhiAjase 1972 varSa pahale hI mAnanA pdd'egaa| prAyase likhA gayA hai ki kAlidAsako kisI Aja yadi zurUkI zatAbdiyAke vikramasaMvat- taraha IsvI sanke pahalekA siddha na hone diyA sUcaka lekha yA granthAdi nahIM milate haiM to jaay| kAlidAsake samayanirNayake sambandhameM kyA huA ? khojeM ho rahI haiM, anveSaNa ho rahe Apane dezI videzI 34 vidvAnoMke matoMkA For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARITALIRALAAAAAAAAAAAAAEET . jainasiddhAntabhAskara / ullekha kiyA hai aura usakA yaha niSkarSa nikAlA jinasenasvAmIne pAzvarvAbhyudaya kAvyakI hai ki kAlidAsake samayake sambandhameM jaba racanA amoghavarSa prathamake samayameM kI hai aura vidvAnoMkI isa taraha bhinnabhinna kalpanAyeM haiM, amoghavarSakA rAjyakAla zaka saMvat 737 yA taba hamArI kalpanA nirmUla kyoM ? yahA~ hama yaha IsvIsan 815 se AraMbha hotA hai| ataH pAzrvAbhI kaha denA cAhate haiM ki ukta 34 matoMmeM bhyudaya 815 se pahalekA nahIM ho sakatA / isa 'mata' kahane yogya to do cAra hI haiM, zeSa bAtako bhAskarasampAdaka bhI mAnate haiN| aba saba unake anuvAdaka, anudhAvaka athavA unhIMkI isake sAtha kAlidAsake samayako milaaie| bAtaMko prakArAntarase kahanevAle haiM / kucha loga 1 yadi vikramako chaThI zatAbdimeM hI mAneM, to bhAskarasampAdakake samAna U~TapaTA~ga hA~ka- bhI unakI sabhAkA ratna kalidAsa do sau varSake nevAle bhI haiM! Apane aise logoMke bhI mata de bAda amoghavarSakI sabhAmeM upasthita nahIM ho DAle haiM jo kAlidAsako bhojaprabandhake sktaa| AdhArase gyArahavIM zatAbdikA kavi mAnate haiM ! deM kyoM nahIM, matoMkI saMkhyA adhika 2 bIjApura jileke AyaholI grAmake jainadikhalAkara logoMkobhaya hI to dikhAnA hai; parantu maMdirameM jo jaina ravikIrtikA zilAlekha hai, yaha mAlUma na huA ki kAlidAsake samayake viSayameM vaha zaka saMvat 556 yA IsvI san 634 kA matAntara dikhalAnese kAlidAsa aura jinasena likhA huA hai aura isameM kisIko sandeha bhI kI samakAlInatA kaise siddha ho gaI ! 10-11 nahIM hai| ye ravikIrti apaneko kAlidAsa peja raMga DAle; para yaha eka jagaha bhI nahIM . aura bhAravike samAna kIrtizAlI kavi batalAte likhA ki ukta donoM vidvAnoMkA samaya eka kaise haiM -'sa jayati kaviravikIrtiH kavitAho sakatA hai| pahalI kiraNameM Apane pratijJA shritkaalidaasbhaarvikiirtiH'| isase siddha kI thI ki " agAmI kiraNameM hama donoMkI hai ki kAlidAsa IsvI san 634 se bhI samakAlInatA pUre pramANake sAtha siddha kareMge, pahale ho cuke the, ataH unake sAtha jinase( pRSTha 46) / parantu isa lekhameM to ve pare nakA sAkSAt kadApi nahIM ho sakatA / pramANa peza nahIM kiye gaye / isake bAda cauthI 3 bANabhaTTane apane prasiddha aitihAsika kiraNa bhI nikala gaI , parantu usameM bhI nadA- kAvya harSacaritameM kAlidAsakA ullekha kiyA hai rada / saca to yaha hai ki na samakAlInatA siddha aura bANabhaTTakA samaya IsAkI chahI zatAbdikA ho sakatI hai aura na Apa kara sakate haiM / kucha anta aura sAtavIMkA prAraMbha mAnA jAtA hai| loga aise puruSArthI hote haiM jo apanI asatya isa viSayameM kisIkA matabheda bhI nahIM hai / ataH kalpanA para bhI apanI yogyatAkI jilA car3hAkara kAlidAsakA samaya chaThI zatAbdise pahale nikucha samayake lie satyake sadRza dikhalA dete vivAda hai jo jinasena svAmIse kaI sau varSa haiM; parantu aphasosa hai ki Apa yaha bhI nahIM pahale calA jAtA hai| kara sakate haiM ! sAtha hI bar3e hI duHkhakI bAta yaha 4 yaha ThIka hai ki kAlidAsa nAmake kaI hai ki Apa apane bhramako svIkAra karanekI bhI kavi ho gaye haiM; parantu meghadUtake kartA kAlizaktiko kho baiThe haiM ! dAsakA samaya to chaThI zatAbdike bAda jAhI For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jainahitaiSI - nahIM sakatA aura isa kAraNa jinasenase unakA kI prazaMsAke gIta gAye haiM / gIta isa lie ki sAkSAt honA asaMbhava hai / isa lekha bharameM prazaMsA aura saMskRta zabdoMkI bharamAra ke sivAya vizeSa tathyakI bAta koI nahIM hai / zilpakalAkA janaka bhAratavarSa hI hai, vedAdi granthoMmeM mUrtipUjAkA spaSTa ullekha hai, Adi bAtoMke lie pramANa denekI z2arUrata jo nahIM diye gaye / pariziSTa zilAlekha / 5 yogirAja paNDitAcArya caudahavIM zatAbdike bAdake vidvAn haiM / unakI usa kathApara vizvAsa nahIM kiyA jA sakatA jisameM ve kA - lidAsa aura jinasenakA sAkSAt huA batalAte haiM / jinasena jaise RSi vidvAna yaha nirI mithyA bAta kabhI nahIM kaha sakate ki meghadUtakAvya purAne kAvyameMse curAyA gayA hai / jainadharmakI prabhAvanA isa taraha ke chalase kadApi nahIM ho sakatI aura na aisI prabhAvanAko paNDitAcArya aura sampAdakAcArya padmarAjajIko chor3akara aura koI ThIka hI mAna sakatA hai| pArzvAbhyudayake antake do zlokoMmeM jinasena svAmI svayaM yaha bAta svIkAra karate haiM ki isa pArzvakAvyako maiM munirAja vinayasenakI preraNAse kAlidAsake meghadUtakAvyako veSTita karake banAyA unhoMne yaha to kahIM nahIM kahA ki maiMne kAli dAsakA garva galita karane ke lie isakI racanA kI hai ! ataH donoMke sAkSAtkI kathA paNDi - tAcAryajIkI managaDhanta kalpanA hai aura yaha usI prakArakI hai jaisI kalpanAyeM ballAlakavine apane bhojaprabandhameM kAlidAsase lekara apane samayataka ke tamAma bar3e bar3e kaviyoMko bhojakI sabhAmeM upasthita karake kI hai / 1 yaha eka zilAlekha hai / isakA lekhaka maMgarAja nAmakA prasiddha kavi hai jo zaka saMvat 1355 ke lagabhaga huA I 'karnATaka kavicarita ' ke lekhAnusAra vaha hoyasala dezAntagata kalahalli rAjyake svAmI vijayendrakA putra thA / kanar3I meM isake banAye hue chaha grantha upalabdha haiM / usake banAye hue isa lekhameM saba milAkara 78 padya haiM jo bahuta hI sundara zabdAlaGkAra arthAlaGkAra donoMse yukta haiM / ' inskrapzana eT zravaNabelagola ' nAmaka pustaka para se yaha uddhRta kiyA gayA hai / kavine ise zrutakIrti, cArukIrti, pANDitayati, aura zrutamuni ina cAra prasiddha vidvAnoM kI yAdagAra kAyama rakhaneke lie likhA hai / prAraMbha ke 21 zlokoM meM mahAvIra bhagavAn se lekara akalaGkasUritakake mukhya mukhya AcAryoMkA ullekha kiyA gayA hai| aura isake bAda antataka ke zlokoM meM pUrvokta cAra muniyoMkI prazaMsA aura unake samAdhimaraNakA ullekha hai / antima zrutamunikI niSadyA yA samAdhisthalapara yaha lekha saMbhavataH aba bhI maujUda hai / yadi siddhAntabhAskara ke sampAdaka mahAzaya isa lekha ke viSayameM itanA sA paricaya bhI de dete, to bhAskarake hindIpAThaka unake bar3e hI kRtajJa hote / parantu ve aisA kyoM karane lage ? bhayaMkara ghaTATopa dikhalAneke sivAya unakA yaha samakAlInatA sambandhI lekha bhI adhUrA hai jo cauthI kiraNake nikala jAnepara bhI pUrA nahIM kiyA gayA hai / jAna par3atA hai seThajI abhItaka samakAlInatA ke pUre pramANa saMgraha nahIM kara sake haiM ! bhAratavarSIya prAcIna zilpakalA isa tIna pejake adhUre lekhameM- jo abhItaka pUrA nahIM kiyA gayA hai - bhAratake prAcIna zilpa - For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ an IIIIIIIIIIIIII jainasiddhAntabhAskara / CiftififtififtiiiiifinitiuinttrintTTER aura koI lakSya bhI ho taba na ! pAThaka kacha lAbha isakA artha yaha hai ki " vaha bar3hAbhArI muuThAveM yA nahIM, isase unheM matalaba nhiiN| nisaMgha, aviruddha AcaraNavAle cAra bhedoMke hamAre pAThaka kaheMge ki lekhakA hindI bhAvAna- * kAraNa aisA zobhita huA jaise bhagavAn jinendra vAda bhI to sAthahImeM de diyA hai, phira aura apane paraspara samAnarUpa cAra mukhoMke kAraNa paricaya denekI kyA AvazyakatA thI ? uttara zobhita hote haiN|" kavikA bhAva yaha hai ki yadyapi yaha hai ki vaha bhAvAnuvAda Apake pUrvaparicata darzana karanevAloMko jina bhagavAnke cAroM okAvyatIrtha paM0 haranAtha dvivedIkA kiyA huA hai| rase bilakula eka sarIkhe cAra mukha dikhalAI taba yaha AzA kaise kI jA sakatI hai ki par3ate haiM; parantu vAstavameM unakA eka hI mukha usako becArI hindIke pAThaka samajha leMge ! hotA hai| usI taraha vaha muniyoMkA saMgha yadyapi __ anuvAdake viSayameM adhika kahanekI avazyakatA deva, nandi, siMha, sena ina cAra bhedoMmeM ba~Ta nahIM hai| pAThaka harizaMpurANa aura padmapurANakI gayA, parantu vAstavameM usakA cAritrakI bhinnaprazastike anuvAdameM kAvyatIrthajIke anuvAda- tAse rahita eka hI rUpa thaa| kauzalakA namUnA dekha cuke haiN| ThIka vaisA hI isakA artha kAvyatIrtha mahAzaya isa prakAra U~TapaTA~ga, asambaddha, anarthaka aura mUrkhatApUrNa karate haiM--" isake bAda zrImAn yogI jianuvAda isa lekhakA bhI huA hai / yaha to nendra bhagavAn aviruddha vRttivAle cAra saMghoMko kisI taraha samajhameM bhI nahIM AtA ki kavi pAkara paraspara samAna cAra mukhake aise unheM kisakA varNana kara rahA hai / jahA~ jahA~ mUlameM samajhakara zobhane lge|" mAlUma nahIM akalaM. yasya, tasya, yaH, saH Adi sarvanAma Aye haiM kake samayameM ye yogI jinendra bhagavAn kahA~se anuvAdameM unako 'jisake, tisake, jo, so' aura kaise A gaye ! seTha padmarAjajIko yaha Adi paryAyavAcI zabda dhara diye haiM; parantu aitihAsika tattva avazya mAlUma hogA / yaha spaSTa karanekI kRpA kahIM bhI nahIM kI hai ki zrImAna zratamAnakI prazaMsAmeM kavi kahatA hai:'vaha' yA 've' kauna haiM jinakA varNana ho rahA hai| koI koI padya bahuta hI sAdhAraNa haiM; parantu kA tvaM kAmini kathyatA zrutamuneH kIrtiH kimAgamyate / unake anuvAdameM bhI golamAla kiyA gayA hai / isa brahmanmapriyasannibho viSayameM adhika na kahakara aba hama anuvAdake do munibudhaH saMmRgyate sarvataH // cAra namUne dekara isa viSayakI AlocanAko nendraH kiM sa ca gotrabhitsamApta kreNge| dhanapatiH kiM nAstyasau kinnrH| - 19 veM zlokameM akalaMkadevakA svargagamana zeSaH kutra gataH sa ca dvirazano varNana karake aura yaha kaha karake ki unake a ___ rudraH pazUnAM patiH // 52 // nvayameM devanandi Adi saMgha hue kavi kahatA hai:- arthAt-"brahmAjIne kisI strIko AI huI dekhakara sa yogisaMghazcaturaprabhedAnA pUchA-he kAmini, kaha tU kauna hai ? (uttara) sAdha bhUyAnaviruddhavRttAn / maiM zrutamunikI kIrti huuN| ( prazna ) yahA~ kyoM babhAvayaM zrIbhagavAnajinendra AI hai ? ( uttara ) he brahman, maiM apane pyAreke zcaturmukhAnIva mithassamAni // sadRza vidvAnako saba aura DhU~DhatI phiratI huuN| For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAITHILIM jainahitaiSITimitm PAHIRTHIO (prazna) kyA tere pyAre zrutamanike samAna indra arthAt-jinake zarIrako chakara jAnevAlI nahIM hai ? ( uttara ) nahIM, vaha to gotrabhid havA bhI rogako zAnti kara detI hai kyoMki (parvatoMkA hanana karanevAlA) hai| ( prazna) eka bAra ballAla narezake zarIrameM jo roga uThA kyA kubera bhI usake sadRza nahIM hai ? (uttara) thA, vaha isI taraha zAnta ho gayA thA-unako nahIM, vaha to kinnara ( kutsita nara ) hai / (prazna) batalAie ki davAIse kyA lAbha hogA ? to phira zeSa (dharaNendra ) kahA~ gayA ? vaha to abhiprAya yaha ki jinakA zarIra hI davAIrUpa thA, usake sadRza hogA ? ( uttara ) nahIM, vaha to unhIMko jaba roga ho gayA hai, taba aura davAI dvijihva ( do jIbhoMvAlA yA cugala ) hai / kyA kAma degI ? // 30 // munimahArAjane buddhibalase (prazna ) aura mahAdeva ? ( uttara ) vaha to vicAra kiyA ki aba samAdhimaraNa karanA hI pazupati hai|" zreyaskara hai, arthAt yahI sabase bar3I oSadhi aba isakA kAvyatIrthakA kiyA haA. gola- hai aura taba samAdhipUrvaka unhoMne apane rogAdi mAla, vedabhASAmeM likhA haA bhAvArtha bhI paDha- ApattiyoMke sthAna zarIrako chor3akara vibhavalIjie:-"he kAmini! ta kauna hai ? kyA zrataH zAlI devazarIrako prApta kiyaa| arthAt cArumunikI kIrti ta idhara A rahI hai ? kyA ta kIrti svAmIkA svargavAsa ho gyaa| . inTa hai. nahIM yaha to gotrabhid hai / kubera to 303 padyameM jina ballAlanarezakA ullekha nahIM hai ? kintu yaha kinnara nahIM mAlUma par3atA hai, ve viSNuvardhana rAjAke bhAI the| karnATaka hai| brahman ! maiM apane aise kisI vidvAn muniko kavicaritase mAlUma hotA hai ki ve cArukIrti cAroM tarafa khoja rahA huuN|" lIjie, antataka paNDitAcAryake samakAlIna the| pahu~cate pahu~cate dvivedIjIkI kRpAse vaha kAmini " puruSa bana gaI aura apane sadRza muniko aba ina payoMkI haranAthI yA kAvyatIrthI TIkA DhU~r3hane lagI / dhanya anuvAdakajI ! aura dhanya dekhie:-" jinake zarIrake samparka mAtra hIse vA sampAdakajI !! ___ saba kisIke rogoMko zAnti ho jAtI thii| loga zrIcArukIrti muni jaba bImAra hue aura ka kahA karate the ki ballAlarAjakI kRpAse roga isa kAraNa unhoMne samAdhimaraNa karanekA nizcaya " chUTA hai, davAse kyA ? munine samAdhipUrvaka kiyA, usa samayakA varNana karate hue kavi aneka ApadakA sthAna isa vinazvara zarIrako chor3akara divya zarIrako paayaa|" isase bar3hakara kahatA hai: anuvAda aura kauna kara sakatA hai ? kavi munikI eSAM zarIrAzrayato'pi vAto kRpAse roga chUTanA batalA rahA hai; para anuvAdaka rujaH prazAnti vitatAna teSAm / rAjAkI kRpAse roga chur3A rahe haiN| donoM padyoMkA ballAlarAjotthitarogazAntirAsIrikalaitatkimu bheSajena // 30 anuvAda Apane tIna vAkyoMmeM kiyA hai, para kyA munirmanISAbalato vicAritaM majAla jo eka vAkya dUsare vAkyase z2arA bhI samAdhibhedaM samavApya sttmH| sambandha rakhatA ho ! dvivedIjIkA pratyeka vAkya vihAya dehaM vividhApadAM padaM varNAzrama dharmakA pAlana karatA huA najara viveza divyaM vapuriddhavaibhavam // 31 AtA hai !! For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ A SAM TMAITHAARAATMANAILALBAMAHARITRA vastu nIce kyoM giratI hai| iiimfinitintifiutiffifinitiminimi G DIYE anuvAdakI khUbiyA~ dikhalAneke lie isase dUsarI tIsarI kiraNakI samAlocanA samApta adhika sthAna rokanA acchA nahIM / jo pAThaka ho ckii| isa kiraNake prAyaH saba hI lekhoMpara saMskRta jAnate hoM unase hamArI prArthanA hai ki . ka hama vicAra kara cuke / sampAdakIya TippaNI ve isa zilAlekhake anuvAdakA pratyeka vAkya mUlase milAna karake dekheM aura dvivedIjIke MA aura pustaka paryavekSaNa lekhoMpara vicAra karanekI pANDityakI tathA seTha padmarAjajIke pracaNDa vizeSa AvazyakatA nahIM jAna par3atI / AgAmI sampAdakatvakI prazaMsA karanekA puNya sampA- aMkase bhAskarakI antima kiraNakI AlocanA dana kreN| zurU hogii| 069 HIAEHINITALIjApAna LAHANPAEVAVIVIBITAPETITNENTINENTER EMAATMA vastu nIce kyoM giratI hai ? CHHET lekhaka-zrIyukta bAbU nihAlakaraNajI seThI ema. esa. sI. vidyArthI-mAsTara sAhiba, saba koI kahate yahI kahate haiM ki yaha to vastukA svabhAva hI haiM ki jar3a padArtha binA kisIkI sahAyatAke hai ki nIce gira pdd'e| athavA binA balake eka sthAnase dUsare sthAna mA0-acchA Ana tumheM yahI bAta samataka nahIM jA sakatA-yaha bAta kucha ThIka jhAveMge / yadi vastukA svabhAva hI nIce gira nahIM jAna par3atI / yaha paiMsila hAthameMse chor3a jAnekA hotA hai to gubbArA Uparako kyoM dene para apane Apa hI nIce gira paDatI hai, jAtA hai ? pakSI AkAzameM kaise ur3ate haiM ? isako to koI sahAyatA nahIM detaa| pataMga kyoM ghaMToM vAyuke madhya DaTA rahatA hai ? mAsTara-nahIM, tuma bhUlate ho / yaha svayaM vi0-gubbArA to halakA hotA hai| pakSI nahIM gira par3atI / isako nIcekI ora khasa- apane paroMke balase ur3ate haiM aura pataMgako kanameM avazya sahAyatA milatI hai / koI na havA Upara sthita rakhatI hai| koI niHsandeha isa para bala lagA kara ise mA0-isakA to artha yaha huA ki nIcekI ora khIMcatA hai| UparakI ora bala lagAnese vastu UparakI vi0-bAha sAhiba, koI bhI to dikha- ora bhI jAsakatI hai| lAI nahIM detA / isake koI tAgA bhI nahIM vi0-isameM to koI naI bAta na huI / ba~dhA hai jo koI kahIM gupta sthAnase baiThA baiThA jidhara bala lagAveMge usahI ora to vastu khIMca rahA ho aura pitAjI ityAdi saba calI jaaygii| For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAImmmmmmmmam jainahiteSI mA0-yaha to ThIka parantu yaha batAo lar3ake donoM orase khIMcate haiM, parantu jaba ki UparakI ora uThAneke lie kitane taka bala barAbara hotA hai vaha nahIM khisakatA balakI AvazyakatA hai? aura bahuta adhika bala lagAne para kucha khivi0-yaha to maiM kyA jAnU~ ? sakatA hai| mA0-itanA to batalA sakate hoki yadi mA0-isahI prakAra jaba taka tuma UparakisI vastuko Upara uThAveM taba adhika balakI kI ora itanA bala lagAo jo nIcekI AvazyakatA hogI athavA jaba use samatala orake balase kama ho taba taka to vaha vastu pattharapara rakhakara khisakAveM ? hila nahIM sktii| hA~, jaba usase adhika vi0-upara uThAnemeM avazya adhika bala bala lagAo taba niHsandeha uTha sakatI hai| lagegA, kyoMki eka mana bhArako maiM uThA to vi0-parantu yaha to batAie ki nIce nahIM sakatA kintu khisakA avazya sakatA huuN| kauna bala lagA rahA hai ? mA0-jaba padArtha vahI hai aura utanAhI mA0-jaba itanA samajhe ho ki vastu para hai phira eka dizAmeM bala lagAnese khisake nIcekI ora bala laga rahA hai to paiMsilakA aura ekameM nahIM, isakA kyA kAraNa ? nIce gira par3anA kyA AzcaryakI bAta hai ? vi0-maiM to kucha nahIM jaantaa| hA~, aba yaha prazna avazya hai ki bala kauna mA0-acchA yahI batalAo ki yadi lagA rahA hai / kyA tumaneM cumbaka dekhA hai ? do sera bhArako Upara uThAkara hAthameM rakkhe vi0-hA~, Apane usa dina dikhalAyA raho to tumheM bala lagAnA par3atA hai yA nahIM? thaa| vaha suIko apanI ora khIMca letA hai| vi0-bala na lagAveM, to nIce na mA0-arthAt suI para vaha apanI ora gira par3e ? bala lagAtA hai| mA0-to bala lagAnepara bhI vasta eka vi0-avazya-nahIM to suI apane sthAnasthAnapara sthita raha sakatI hai ? bala lagAnese se hilatI hI kyoM ? to use jidhara bala laga rahA hai usahI mA0-kyA cumbakameM aura suImeM kisI dizAmeM khisakanA caahie| tuma UparakI ora tAra, tAge ityAdise kucha sambaMdha thA ? bala lagA rahe ho parantu vaha khisakatI nahIM, vi0-nahIM, ve to sarvathA pRthak the| isase yahI spaSTa hotA hai ki nIcekI ora cumbakakI AkarSaNazakti hI suIko khIMca bhI bala laga rahA hogaa| letI thii| vi0-hA~, yaha bAta to ThIka jAna par3atI mA0-phira yadi isa vastu para nIcekI hai| yahA~ jaba rassA khicavAyA jAtA hai taba ora bala lagatA hai athavA yaha nIcekI For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastu nIce kyoM giratI hai ? ora AkRSTa ho jAtI hai, to kyA Azcarya hai ? cala jAyagA / kyA tuma jAnate ho ki spriMga(Spring Balance ) kise kA kAMTA vi0- parantu yaha lohekI to hai nahIM aura kahate haiM ? na nIce koI cumbaka hI hai / mA0 To - pRthvI bhI eka prakArakA cumbaka hai usameM vizeSatA yaha hai ki vaha pratyeka vastuko khIMca letI hai; kevala lohehIko khIMce, yaha bAta isameM nahIM / vi0 - yaha to bar3I vilakSaNa zakti hai / isa zaktike mAna lenese avazya vastukA nIce giranA to samajhameM AjAtA hai; parantu yahI kAraNa hai aisA abhI vizvAsa nahIM hotA / mA0 - yadi aura kucha pramANa mile taba to vizvAsa hogA ? acchA yaha batAo ki cumbaka suIko kitanI dUrase khIMca sakatA hai? vi0--thor3I dUrase adhika dUrI honepara bala bahuta kama hojAtA hai aura usa balase suI nahIM khiMca sakatI / mA0-to jyoM jyoM unakA aMtara bar3hatA jAtA hai tyoM tyoM AkarSaNakA bala ghaTatA jAtA hai / yadi yahI bAta pRthvI aura isa do serakI vastu meM huI to ? vi0-taba to kucha vizvAsa hosakatA hai; parantu yaha Apa kaise nAaiMge ? kyA koI aisA mI sthAna hai jahA~ pRthvIkA AkarSaNa na rahe ! vahA~se chor3anepara vastu pRthvIpara na giregI ? mA0 - nahIM, aisI jagaha DhU~Dhane kI koI AvazyakatA nahIM hai, usake binA bhI kAma 39 vi0 - vahI eka suIdAra kAMTA jisapara laTakAnese vastukA bhAra suI batalA detI hai / mA0 - acchA yaha lo kA~TA, isase isa vastuko taulo to / vi 0 - yaha to pUre do sera hai / mA0 - aba ise maMsUrI pahAr3apara le jAkara kA~Tese tauleM to kitanI nikalegI ? vi0 - itanI hI do sera / vahA~ taulo yA yahA~ taulo, pharaka hI kyA hai ? isI mA0 - nahIM, avazya kucha kama nikalegA / vi0- yadi kama hogA taba to avazya pRthvIkA AkarSaNa pAyA jAyagA / abakI bAra jAU~gA taba avazya taula kara dekhU~gA / parantu yadi vAstava meM aisA hI hai to adbhuta bAta hai / yadi koI vyApArI yahA~ se 1 vastu kharIdakara pahAr3a para bece to use to taulameM hI ghATA raha jAve / mA0- nahIM, ghATe jitanA to pharaka kar3hAcit hI nikale; parantu kama avazya nikalegA yadi aise hI kA~Tese tauleM / vi0 - kyoM ? sonekIsI bahumUlya vastumeM to thor3A aMtara bhI bahuta hai / parantu yaha Apane kyA kahA ? kyA yaha aise hI kA~ToMkI vizeSatA hai ? mA0- 0 - nahIM, bAta yaha hai ki sAdhAraNa tarAjUmeM vastupara pRthvIkA bala kitanA hai For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - 40 yaha nahIM nApasakate / kevala isa balakI aura bA~ToM para jo bala pRthvI lagAtI hai usakI tulanA kI jAtI hai| pahAr3a para jAnese isa vastupara pRthvIkA bala ghaTa jAyagA to bA~ToMparakA bala bhI to kama ho jAyagA -una donoMhIkA bhAra ghaTa jAyagA aura sAdhAraNa tarAjU se ve donoM vahA~ bhI barAbara nikaleMge / vi [0 - acchA, isa kaoNMTemeM eka hI vastukA bhAra nApA jAtA hai aura tarAjUmeM eka vastuke bhArakI bA~ToMke bhArase tulanA kI jAtI hai / aba samajhameM aayaa| kintu kyA bhAra bhI ghaTa bar3ha sakatA hai ? I mA0 - jaba bhAra pRthvIke AkarSaNake balakA hI nAma ThaharA to usake badalanemeM kyA Azcarya hai ? hA~, vastu utanIkI utanI hI rahatI hai / do sera gehU~ ke dAne ginalo, le jAnese dAnoMkI ginatI meM aMtara nahIM hogA-pratyeka dAnekI lambAI muTAI meM bhI aMtara na hogA; parantu bhAra avazya kama ho pahAr3apara jAyagA / vi0-jo paramANu the ve thor3e hI kahIM cale jAveMge, kevala dUrIke kAraNa pRthvIkA AkarSaNa kama ho jAyagA / eka bAta aura * batAie / kyA jisaprakAra suI bhI cumbakako apanI ora khIMcatI hai, usahI prakAra yaha vastu bhI pRthvIko apanI ora khIMcatI hai ? mA0 - isameM kyA saMdeha hai, yaha to saMsArakA niyama hI hai / yadi koI tumheM khIMcatA hai to tuma bhI use khIMcoge / yadi tuma kisIpara prema rakkhoge to vaha bhI tumapara prema rakkhegA / vi0- phira pRthvI usakI ora kyoM nahIM jAtI ? mA0 - suIkI ora cumbaka kyoM nahIM AtA ? kyA jisa balase yaha vastu khiMca jAtI hai utane hI balase pRthvIke samAna bar3I vastu bhI khiMca sakatI hai ? vi0-hA~, so to satya hai; parantu pRthvI to inhIM lohA patthara ityAdise banI hai / phira yadi yaha vastu pRthvIko khIMca letI hai to lohe ke Tukar3eko athavA patthara ityAdiko bhI to khIMca legI / mA0 - avazya / vi0- parantu aisA to kabhI sunA nahIM gayA ki eka pattharakA Tukar3A dUsare Tukar3eko khIMca le / mA0 - sunA nahIM gayA, isakA kAraNa to yaha hai ki aisI bArIka bAta jAnane kI kise phikra hai ? isake atirikta jaba sArI pRthvIne bala lagAyA taba to isa vastupara itanA bala lagA ki hama hAthase uThA sakate haiM / yadi kevala eka choTAsA lohekA Tukar3A hI AkarSaNa kare to batAo usakA bala kitanA thor3A hogA ? itanA thor3A bala nApanA sAdhAraNa manuSyakA kArya nahIM / vi0-thor3A to avazya hogA; kintu phira bhI kyA koI upAya nahIM ? For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastu nIce kyoM giratI hai ? mA0 - upAya kyoM nahIM ? kyA vaijJAnika itanIsI bAta ke lie isa mahAn praznako yahIM chor3a dete ? kaI prakArake prayoga kiye haiM, parantu maiM tumheM sabase sarala upAya hI batalAtA hU~ / 1 koI do do phuTa U~ce pattharoMpara eka bahuta bar3A sIsekA Tukar3A rakkhA gyaa| isakI lambAI caur3AI aura U~cAI lagabhaga pA~ca pA~ca phuTake thI / nIce ke donoM patthara kinAre para the jisase ki una donoMke bIcameM bahuta jagaha baca gaI thii| isa sIseke Tukar3eke Upara hI eka bahuta acchI tarAjU aise laTakAI gaI ki usake palar3e isa sIsese koI do iMca Upara raha gaye / ThIka ina palar3oMke nIce do sUrAkha sIseke Tukar3emeM kara diye gaye aura unameM hokara eka eka tAra palar3oMse laTakA diyA gayA / jahA~ ye tAra sIsese Tukar3e ke nIce nikale vahIM eka eka palar3A aura bA~dha diyA gayA / isa prakAra do do palar3e isa tarA - jUkI donoM ora ho gaye / eka eka to sIse ke Upara aura eka eka nIce / isa avasthAmeM dekha liyA gayA ki tarAjU ThIka hai | aba eka orake UparavAle palar3e meM eka lohekA Tukar3A rakha diyA gayA, aura dUsarI orake nIceke palar3emeM bA~Ta rakkhe gaye aura DaMDI sIdhI kara lI gii| aba loheke Tukar3e - ko uThAkara nIce ke palar3e meM rakkhA aura bA~ToM ko Upara-to mAlUma huA ki bA~Ta adhika bhArI haiM-DaMDI bA~ToMkI ora jhuka gaI hai / 6 41 vi0- yaha aMtara to Upara nIce le jAnehIse hogayA hogA / isameM sIseke Tukar3ene kyA kiyA ? mA0 - nahIM, sIseke Tukar3eko haTAkara yahI prayoga karanese kucha bhI aMtara nahIM mAlUma huA / kevala pA~ca sAta phuTa Upara nIce karanese bhArameM itanA aMtara nahIM ho sakatA / vi0- parantu isase yaha kaise jAna par3A ki sIsekA Tukar3A lohe ke Tukar3eko khIMcatA hai I mA0 - isa aMtarakA kAraNa yahI hosa - katA hai ki jaba lohA Upara thA taba sIsA use nIce khIMcatA thA aura bA~ToMko Upara khIMcatA thA / isa kAraNa lohapara jo nIcekI ora bala laga rahA thA vaha pRthvIke balakA aura sIse ke balakA yoga thA / aura bA~ToM para jo bala nIce kI ora laga rahA thA vaha pRthvIke balase kucha kama thA; kyoMki sIsA unheM Uparako khIMca rahA thA / isa prakAra lohekA bhAra kucha adhika hogayA thA aura bA~ToMkA kucha kama / arthAt yadyapi vAstavameM ( sIsA na hotA to ) bA~Ta lohese bhArI the to bhI barAbara jAna par3ate the; parantu jaba loheko nIce rakha diyA aura bA~ToMko Upara, taba lohekA bhAra kama hogayA aura bA~ToMkA adhika / bA~ToM kA bhAra pahale hI adhika thA, aba to aMtara dviguNa hogayA / I vi0- yukti to bahuta acchI hai / isa prakAra jitanA aMtara mAlUma hogA vaha vAsta For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ TRAILERY 32 IITR jainahitaiSI vameM sIse aura loheke bIca jo AkarSaNa ki pratyeka vastu pratyeka dUsarI vastuko apanI .. hai usakA caugunA ho jaaygaa| kyoMki prathama ora khIMcatI hai; pRthvIhImeM koI vilakSabAra lohekA vAstavika bhAra to kama aura NatA nhiiN| bA~ToMkA adhika thA, aMtara lohe aura sIseke mA0-vAstavameM yahI bAta hai / isa niyaAkarSaNase dviguNa thA aura aMtima aMtara make AviSkartA mahAtmA nyUTanane ise yoM isakA bhI dviguNa / likhA hai-" saMsArakA pratyeka paramANu pratyeka mA0-bahuta ThIka / dekhA na bAtakI bAtameM dUsare paramANuko apanI ora khIMcatA hai|" cauguNA karake nApa liyaa| vaise to sIdhA ise gurutvAkarSaNa kahate haiM / itanA upAya yaha thA ki sAdhAraNa tarAjUke eka jAnakara ve cupa ho jAte yaha unake svabhA. palaDemeM bA~Ta rakhate aura ekameM lohekA Tukar3A- vake viruddha thaa| unhoMne isa sambaMdhI aura barAbara karake lohevAle palar3eke nIce sIsA bhI niyama jAna liye aura una niyamoMdvArA rakha dete, parantu aisA karanese aMtara itanA caMdramA tAre ityAdikA AkAzameM vinA sahAre thor3A hotA ki aise tarAjUse nahIM nApA sthita rahanA, niyata mArgameM bhramaNa karanA jA sakatA thaa| ityAdi jyotiSasambaMdhI aneka bAtoMkA patA vi0-kyA aisA koI tarAjU nahIM banAyA lagA liyA aura Aja unake diye hue gayA jisase ise bhI nApa le ? hisAba akSarazaH satya pramANita hokara jana mA0-kyoM nahIM ? aba to aisA acchA samAjako bahuta lAbha pahuMcA rahe haiN| jisa tarAjU bana gayA hai ki jisameM itane bar3e prakAra tumheM paiMsila girane para Azcarya huA sIseke Tukar3ekI bhI AvazyakatA nahIM hotii| usa hI prakAra unheM vRkSa parase seva girate bahata choTe choTe Tukar3oMkA AkarSaNa bhI nApA dekha Azcarya huA thA, parantu aMtameM usa jAsa -~-~~n choTIsI bAta ho jita pArAgunani vi0-vaha to bahuta Azcaryajanaka tarAjU rAta dekhate Ate the-unhoMne aise vizvavyApI hogA / hA~, isase to yaha pramANita ho gayA niyamakA AviSkAra kara DAlA / and annasasanay kalama kahe kaanmeN| ( kavi, zrIyuta paM0 giridhara zarmA / Konsuunasosuusas jar3ase ukhAr3ake sukhAya DAleM mohi, mere syAhI mAhiM bora bora kareM mukha kAro mero, 'prANa ghoTa DAleM dhara dhuA~ke mkaanmeN| ___karoM maiM ujAro to hU jJAnake jahAnameM / merI gA~Tha kATeM mohi cAkUse tarAza DAreM, pare hU parAye hAtha tajauM na paropakAra, . aMtarameM cIra DAreM dhareM nahIM dhyAnameM // cAhe ghisa jAU~yoM kalama kahe kAnameM / / For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ rkhii-sNsaar| bhAratIya samAjoMmeM kisI samaya striyoMkA atyAcAra hI nahIM samajhate / ve isa bAtako bhI eka viziSTa sthAna thA aura ve bahuta hI mAnaneke lie bhI taiyAra nahIM haiM ki puruSaAdaraNIya samajhI jAtI thIM / yatra nA- samAja striyoMke sAtha jo vyavahAra karatA hai, ryastu pUjyante ramante tatra devtaaH| jahA~ usakI atyAcAra saMjJA bhI ho sakatI hai| striyoMkA Adara hotA hai vahA~ deva nivAsa unakI samajhameM vaha atyAcAra nahIM, kintu karate haiN| ityAdi vAkyoMse-jo yahA~ke svAbhAvika tathA dhArmika vyavahAra hai / yahI prAcIna sAhityameM milate haiM-isa bAtakI kyoM, jo striyA~ ina atyAcAroMkI lakSya haiM, acchI taraha puSTi hotI hai| strIpuruSakI jinapara rAtadina ye atyAcAra hote haiM, ve bhI ardrAginI, sahadharmiNI, sahacAriNI mAnI to inheM atyAcAra nahIM kahatI haiM aura gaI hai, isase bhI usake adhikAra aura inheM khuzIse sahana karate rahanA apanA AdarakI kalpanA ho sakatI hai| parantu aba dharma samajhatI haiM ! abhyAsa aisI hI vaha bAta nahIM rahI hai / isa samaya strIkI cIz2a hai / abhyAsa par3a jAnese kaSTakA bhI pratiSThA pairoMkI jUtI se bar3hakara nahIM hai| kaSTa rUpameM anubhava nahIM hotA hai / ameapane AdaraNIya sthAnase patita hokara aba rikAke nIgro logoMkA hRdaya saikar3oM varSoM kI vaha. puruSoMkI kevala dAsI hai| puruSoMko gulAmIke abhyAsase aisA bana gayA thA ki adhikAra hai ki ve striyoMpara cAhe jaise unheM vaha gulAmI hI acchI mAlUma hotI thii| atyAcAra karate raheM; unake atyAcAroMko jisa samaya unheM svAdhInatA dI gaI usa samaya rokanekA striyoMko koI adhikAra nahIM hai- vaha unheM bhayAvanI aura pahalekI gulAmI unako sirpha yahI adhikAra hai ki ve una prArthanIya jAna par3atI thii| yahI hAla hamArI atyAcAroMko cupacApa sahana karatI raheM ! striyoMkA bhI hai| puruSoMkI orase striyoMpara jo atyAcAra * * * * * . hote haiM ve aba itane rUDha ho gaye haiM, samA- striyoMke viSayameM jaba kabhI koI carcA jakI dRSTiko unake dekhanekA itanA abhyAsa hotI hai usa samaya hama yaha bhUla jAte haiM ho gayA hai ki adhikAMza loga-jinameM ki striyA~ bhI manuSya haiM / unake bhI hRdaya, hajAroM par3he likhe bhI zAmila haiM-unheM buddhi, viveka, sukhaduHkhake anubhava karanekI For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHARMAHARATALIANAMINATALAIAI LI 44 jainahitaiSI zakti Adi bAteM haiM aura ve bhI manuSyasa- nahIM kara sakatA hai aura praur3ha pitA apanI mAjakI eka aga haiM / ina bAtoMke bhUla jA- javAna beTIpara apanA hArdika prema vyakta nahIM nese hI puruSa una para atyAcAra karatA hai kara sakatA hai| hama kisI vayaska puruSako aura unake prakRtidatta satvoMkI pAyamAlI kisI strIke sAtha bAtacIta karate dekhate hI, karanemeM jarA bhI nahIM hicktaa| cAhe vaha bAtacIta kitanI hI acchI kyoM _ na ho, taraha tarahakI AzaMkAyeM aura kutarkahamAre pichale sAhityameM strInindAkI bhara. nAyeM karane lagate haiM / kareM kyoM nahIM, hama mAra hai / jahA~ dekhie vahA~ striyoMkI nindaa|| ndA striyoMke saMsarga AlApa Adi sabhIko hI jo saMbhava hai ki ukta sAhityake lekhakoMne strI- nindanIya samajhate haiN| nindAse kucha lAbha socA ho aura zAyada * * * * * kisI aMzameM usase lAbha huA bhI ho; parantu isa strInindAkA eka pariNAma yaha bhI hama use nahIM jAna sakate; hA~, hAni hama huA hai ki puruSa apane doSoMkA anubhava avazya anubhava kara rahe haiM / isa nindAne karanA bhUla gayA hai / vaha yaha soca hI nahIM striyoMko apane pUjya pavitra aura mahanIya sakatA ki jaba koI strI patita hotI hai taba Asanase bahuta hI nIce girA diyA hai aura usameM usa strIke sivAya puruSakA bhI kucha puruSasamAja unheM Adara zraddhA aura snehakI doSa hotA hai yA nahIM / yaha ThIka hai ki dRSTise dekhanA bhUla gayA hai / usakI dRSTipara agnike saMsargase ghRta pighalane lagatA hai, parantu isa nindAkA itanA prabhAva par3a cukA hai ki isameM kevala agnikA svabhAva hI kAraNa nahIM aba vaha usameM prazaMsAke darzana hI nahIM kara hai, ghRtakI durbalatA dbhavatA bhI kAraNa hai| sakatA / pavitrase pavitra strIke sAmane Ate hI ghIkI jagaha patthara yA lohA ho, to usameM puruSake hRdayameM 'kAmazcASTaguNaH smRtaH- itanA vikAra nahIM ho sakatA / yadi puruSa strIke aThaguNe kAmake vegakA smaraNa ho apanI A~khoMparase isa strInindAke vikArako AtA hai aura taba usake lie use vikAra- dUra karake dekha sake to use mAlUma ho ki rahita dRSTi se dekhanA asaMbhava ho jAtA hai| isa viSayameM striyoMkI apekSA puruSa hI adhika usakI samajhameM strI eka vilAsakI sAmagrIke nindanIya haiN| bhAratake kisI bhI samAjakA sivAya aura kucha nahIM hai| mAnoM saMsArameM strIsamudAya apane samAjake puruSasamudAyakI eka kAmavAsanApUrNa pAzavika sambandhake apekSA bIsoM guNA pavitra aura caritravAn sivAya bahina bhAI, mAtA putra, sakhA sakhI hai| burIse burI strI utanI duzcaritra nahIM ho Adike pavitra sambandha ho hI nahIM sakate sakatI jitanA ki eka manacalA puruSa hotA haiN| yahI kAraNa hai ki Aja hamAre dezakA yuvA hai| saca to yaha hai ki saumeM navve striyoMko apanI yuvatI bahinake pavitra snehakA upabhoga duzcaritratAke mArga para le jAnevAle puruSa hI For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ strii-sNsaar| 45 hote haiN| ye puruSa hI unakI ajJAnatA, svadArasantoSI yA ekapatnIvratakA dhAraNa bholepana, adUradarzitA, hRdayakI komalatA karanevAlA bananA bhI Avazyaka hai / yadi Adi bAtoMse lAbha uThAkara unheM pApake puruSasamAja itanA samajhane lage to vaha svayaM kuemeM Dhakela dete haiN| yadi Aja puruSasamAja sadAcArI bana jAya aura usake sAtha sAtha sadAcArI aura saMyamI bana jAya to strIsamAja striyA~ bhI apane caritrako surakSita rakha skeN| to svabhAvataH sadAcArI hai, usake sudhAranemeM puruSoMkI jina sabhAoMmeM Aja striyoMke pAtijarA bhI dera na lage / parantu yaha taba ho vratasambandhI vyAkhyAna hote haiM, unameM yadi jaba puruSa strInindA karanA choDakara apane puruSoMke 'ekapatnIvrata' para jora diyA hRdayakA TaTolanA aura usake sAtha strIhRda- jAya, to bahuta kucha lAbha ho sakatA hai| * * * * * yakA milAna karanA siikheN| " puruSa striyoMkI nindA jI kholakara puruSasamAja striyoMko sadAcAriNI pati ra kara cuke haiN| jitanI nindA ho cukI hai, usase adhika aura ho nahIM sktii| aba parAyaNA banAnakA nirantara prayatna karatA striyoMkI vArI hai / saubhAgyase aba striyA~ rahatA hai| AjakalakI sabhA samitiyoMmeM bhI zikSitA hone lagI haiN| unheM cAhie ki isa viSayameM khUba hI vyAkhyAna diye jAte haiN| aba ve bhI puruSoMke isa atyAcArakA badalA yahA~taka ki jisa sabhAmeM kevala puruSa hI vaktA . cukAneke lie kaTibaddha ho jAya~ / isa aura zrotA hote haiM usameM bhI pAtivratake kAryameM unheM vizeSa zrama na karanA par3egA aura Adarza striyoMke caritrake jozIle aura unakA yaha kArya anucita bhI vyAkhyAna diye jAte haiM / Apa jAnate haiM nahIM kahA jA sakatA / kyoMki isa samayakA ki isakA kAraNa kyA hai ? yaha nahIM ki puruSasamAja vAstavameM hI nindAke yogya hai / puruSa striyoMko samAjakA koI aMga samajhate usakI jitanI nindAkI jAya utanI thor3I hoM yA unake sukha dukhakI unheM vizeSa hai| isase strIsamAjako lAbha bhI hogaa| ve cintA ho / striyA~ paruSoMkI galAma haiM- puruSoMke chala kapaToMko jAnane lageMgI aura dAsiyA~ haiM / jaise eka mAlika cAhatA unase bace rahanekA prayatna karane lgeNgii|" hai ki merA naukara sadAcArI ho, vaha ye eka strIke vAkya haiM / eka striyopayogI sadAcArI hogA to merA kAma acchI mAsika patrameM usakI sampAdikAne inheM likhA taraha karegA-majhe koI bhaya nahIM rahegA, thA / puruSoMkI lajjA rakhanevAlIM aura unako usI taraha svArthI paruSa cAhatA hai ki merI strI caritra sikhAnevAlI komala striyoMke dvArA aisA pativratA ho to vaha merI gulAmI acchI honA hama ucita nahIM samajhate haiM-( yadyapi taraha kara sakegI / vaha yaha nahIM samajhatA hai puruSa isa zAsanake sarvathA yogya hai )-parantu ki strIko pativratA banAneke sAtha sAtha mujhe puruSoMko sAvadhAna kara denA hamArA kartavya hai| Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra aura svaavlmbn| ___ kavi, zrIyukta pa0 giridhara shrmaa| (tukahIna) AjJA prabho do mujhako, tumhArI ___ sevA karU~ maiM, raha sAvadhAna / hove na jo saMyamakA vighAta, cAritrameM antara tyoM na Ave" || zrImanmahAvIra khar3e hue the, ___ dhyAnastha ho, jaMgalameM manojJa / AyA vahA~ eka ga~vAra gvAlA, jahA~ tahA~ go-kulako carAtA // (2) so chor3a govRnda calA gayA, yoM_ vicAra, " naMgA yaha hai khar3A hii| jAne na degA inako kahIM bhI, maiM zIghra hI lauTa sa~bhAla lU~gA" // zrIvIrane vAkya surendrake ye, . . suneM, jarA sA musakAya bole / " svAtmAvalambI janako surendra, sAhAyya Avazyaka hI nahIM hai / parantu lauTA taba Dhora pAye nahIM vahA~, khoja lagA lagAne / phirA sabhI Thaura, patA na pAyA, pIchA mahAvIra samIpa AyA // jo Dhora dekhe usane vahA~ pai, ___ mUMde hue dRk karate jugaalii| utpAta bhArI karane lagA vo, tyoM gAliyA~ khUba lagA sunAne // sahAyatA de jana hInako tU, __parAzrayI yA balahInako tU / mujhe na AvazyakatA jarA bhI, de chor3a cintA isa dehakI tU // (10) AtmArthake sAdhanameM parAI, sahAyatA le, nahiM vIra aisA / Ave karor3oM dala bA~dha vighna, unheM mahAvIra haTA rahegA // (11) DaTA rahe jo pratikUlatAmeM, __ jise hilAveM nahiM vighnavAdhA / na sAmya jAve jisakA kabhI bhI, __ hai vIrakA mArga mahendra aisA / / (12) huA nahIM, hai nahiM, au na hogA, __parAvalambI arahaMta koii| de AtmasAmarthya mujhe dikhAne, . sureza, jA tU apane ThikAne " // AyA tabhI indra, use nivArA, __ kahA, " are ye nahiM cora bhAI / chor3A inhoMne saba rAjapATa, trailokyake nAtha munIndra haiM ye " // vinIta hoke phira devarAja, zrIvIrase yoM kara jor3a bolaa| " asahya, varSoM, upasarga hoMge, ye jAna merA mana kA~patA hai // For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI A.M.Mal bhagavAn mahAvIra aura svAvalambana / indraH-bhaviSyati dvAdazAbdAnyupasargaparamparA / tAM niSedhitumicchAmi bhUtvAhaM pAripArzvakaH // mahAvIra -nApekSAM cakrire'rhantaH, parasAhAyika kvacit / naitadbhUtaM bhavati vA, bhaviSyati jAtucit / yadarhanto'nyasAhAyyAdarjayanti hi kevalam // kevalaM kevalajJAnaM prApnuvanti svviirytH| svavIryeNaiva gacchanti jinendrAH paramaM padam // (citrAdhikArI zrIyukta meghajI hIrajIke saujanyase mudrita / ) For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdazAhakI dulhin| lekhaka, zrIyuta ku~vara knhaiyaajuu| (1) kiraNoMkI chAyAmeM nistabdha bhAvase zravaNa karate sindhake bAdazAha ahamadazAhane rajata-saro- hue bAdazAhake hRdayapara isa gItakA bar3A prabhAva varake kinAre eka zIta-mahala banavAyA thaa| par3A / usane pUchA, yaha " mahatAbarukha parI paikara garmIke dinoMmeM rAjadhAnI choDakara vaha bahudhA kisI qhayAlI duniyAkI cIz2a hai, yA dara asayahIM rahA karatA thaa| vaha eka sundara aura lameM kahIM hai ? " kavine uttara diyA, " hUjara, sudRDha zarIrakA yuvA puruSa thaa| jisa prakAra vaha isa samaya maujUda hai aura kumArI vaha yuddhakuzala aura sAhasI thA usI prakAra hai| maiMne rAjapUta saradAra parvatasiMhakI kanyA kAvya, kalAkauzala Adi sadguNoMkA premI aura lAlAkI prazaMsAmeM yaha gIta gAyA hai|" sahAyaka bhI thaa| " agara vaha dara asalameM tumhAre bayAnake eka dina vaha apane kucha cane hue sAthiyoMke muAfika dilaphisA hai, to use maiM apanI sahita eka sundara kiztI meM savAra hokara jala- dulAhana banAU~gA, nahIM to isa tArIfakA inAma krIr3A kara rahA thA / svaccha cA~danI sarovarake yaha hogA ki tumhArA sira kalama kiyA jaaygaa|" svaccha jalako aura bhI svaccha banA rahI thii| yaha kahakara bAdazAha gahare vicAroMmeM DUba gyaa| hara bhare vRkSoMse paripUrNa TApa-jinake pAsa hokara thor3I hI derameM kiztI kinAre para lagA dI gii| vaha kiztI jA rahI thI-bar3e hI sahAvane mAlama dUsare dina sabere hI bAdazAhane apanI sabhAhote the / madhura saMgIta kAnoMmeM amatakI ke salAhakAra brAhmaNako bulAyA aura usase varSA kara rahA thA / kiztImeM baiThe hue masa- parvatasiMhakI lar3akIke viSayameM pUchatAcha kii| lamAna kalAvatoMne pahale bAdazAhakI vIratA aura brAhmaNa devatAne aura bhI namaka mirca lagAkara udAratAke gIta gAye aura phira bahiztakI hara lAlAke saundaryakA varNana kara diyA jisase kavike aura pariyoMkA varNana karate hue gulAba aura saMgIta para mAnoM muhara laga gaI / lAlAkI bulabuloMpara jAkara apanA gAnA samApta kiyaa| prAptikA dhyAna jo abhItaka antarake nibhRta kaunake bAda eka hinda kavine ucca svarase eka kSameM chupA huA thA aba bAhara A gyaa| rAjapUtakumArIkI prazaMsAkA gIta gAyA / gIta- bAdazAhane brAhmaNako AjJA dI ki "tuma isI kA saMkSepa yaha thA ki vaha rAjakanyA magazAva- samaya parvatasiMhake yahA~ jAo aura kaho ki kake samAna bholIbhAlI aura manohAriNI hai bAdazAha tumhArI beTI lAlAko apanI dulahina aura satI sItAke samAna AdvitIya sundarI, banAnA cAhate haiN|" buddhimatI aura lajjAzIlA hai / gItake pratyeka kintu bAdazAha apanI icchApUrtike padameM hRdayako hilAdenevAlI sarasatA aura mArgako jitanA niSkaNTaka aura sugama samajhatA madhurimA bharI huI thI |us sumadhura zItala candra- thA utanA vaha vAstavameM thA nahIM / parvatasiMha For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jainahitaiSI - rAjapUtoMke samAna nahIM thA jinhoMne apanI kanyAyeM bAdazAhako yA usake saradAroMko byAhakara apanA saubhAgya samajhA thA / vaha saccA rAjapUta thA / use apane pUrvajoMkA abhimAna thA aura isa kAraNa vaha apane kulakI maryAdAko banAye rakhanA apanA karttavya samajhatA thA / use rAjapUtoMkA musalamAnoMke sAtha vivAhabandhanameM ba~dhanA bahuta hI khaTakatA thA / vaha isa kArya se bahuta ghRNA karatA thaa| apane dharmakI rakSAke Age zAhI tAja aura takhtase satkAra pAneke lobhako vaha tuccha samajhatA thA / parvatasiMha jaisA vIra thA vaisA hI samajhadAra bhI thA / isa samaya apanI rakSAkA prabandha ThIka na honeke kAraNa usane bAdazAhase kahalA bhejA ki maiM apanI lar3akIko byAha deneke lie taiyAra hU~ / . bAdazAhane sunA ki parvatasiMha ahorake pahAr3I kile meM calA gayA hai aura vahA~ guptarUpa - se taiyAriyA~ kara rahA hai| usake svajanasambandhI aura maimAra rAjapUta A Akara usase mila rahe haiM / ahamadazAhane daza haz2Ara senA taiyAra kI aura nizcaya kiyA ki yA to isa senAse rAjapUtoM kA sarvanAza kara deMge yA ise hI bArAta banAkara naI dulahinako le Aya~ge / nidAna ahamadazAha bar3I zAna ke sAtha apanI vIra bArAtako liye hue ahorake kileke pAsa jA pahu~cA / vaha eka bahumUlya sAjoMse saje hue hAthI para baiThA thA / zAhane jyoMhI kile ke bhItara jAneke lie apane hAthIko bar3hAyA tyoMhI eka bANa kilese sanasanAtA huA AyA aura usake tAjakI kalagImeM A lagA / bANa thothA thA aura usake sire para eka kAgajakA purajA ba~dhA huA thA jisameM yaha likhA thA - " jisa dhanurdharake hastakauzala ne isa bANako tumhAre tAja taka pahu~cAyA hai vaha tumhAre usa kutsita mastakako bAka bAtameM cheda sakatA hai jisameM lAlAko lene kI lAlasA utpanna huI hai / aba bhI saceta ho jAo / " isI samaya kisIne vaha bahumUlya pozAka - jo bAdazAha ke yahA~se naI dulahina ke lie AI thI - cithar3e cithar3e karake bAdazAha hAthIke Age pheMka dI / garaja yaha ki tumula yuddhakI sUcanA ho gaI / musalamAna senAne samajhA ki aba zIghra hI kilese Aga barasegI aura hamArI rakSA honA kaThina hai; parantu yaha dekhakara unheM Azcarya huA ki vahA~ bahuta dera taka khar3e rahanepara bhI kahIM se eka bhI vANa una taka na AyA aura na koI bandUkakI AvAz2a naI ahorake kilemeM tIna haz2Ara rAjapUta the / bAdazAhake khajAnese jo kucha dhana ratna Adi saugAtakI taura para parvatasiMhako milA thA, vaha saba usane kile kI durustI, rasadake intaz2Ama aura acche acche hathiyAroMke kharIdane meM kharca kiyA thA / usakI pratijJA thI ki cAhe jo ho, apanI lAlAMko vidharmIke hAtha na jAne dU~gA aura anta taka isa kilekI sahAyatAse apanI rakSA karU~gA / ( 3 ) musalamAna loga nasainiyA~ lagA-lagAkara kilekI dIvAroMpara car3hane lage / car3hate samaya jaba unake kAmameM koI rukAvaTa na DAlI gaI, taba to unakA hausalA bar3ha gayA; parantu thor3I hI derameM unheM vizvAsa ho gayA ki kileke bhItara praveza karamA z2arA Ter3hI khIra hai / rAjapUta loga Upara tAka lagAye hue khar3e the; unhoMne bar3e bar3e laTThoMse sArI nasainiyoMko khisakA diyA For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ MARATHIBABA0 00198418LATIONAL _bAdazAhakI dulahina / Timittinnitunnilimfii jisase nasainIpara car3he hue musalamAna lur3haka usameM kUdane lagIM aura saberA hote hote usa lur3hakakara khAImeM jA gire / kilameM paiThaneke kilemeM eka bhI strI jItI na bacI ! lie aneka yatna karanepara bhI jaba musalamAnoMko saphalatA na huI, taba unhoMne sthAyI striyoMkI orase nizcinta hokara aba gherA. DAla denekA nizcaya kara liyaa| isake rAjapUta-vIroMne apane balidAnakI taiyArI kii| sivAya parvatasiMhako ThikAne lAnekA aura koI saberA honeke pahale hI tIna hajAra rAjapUta kesaupAya bhI na thaa| riyA vastra pahane hue kileke bhItarI phATaka para dhIre dhIre tIna mahIne bIta gye| aba rAjapUtoM- ekatrita ho gye| vahA~ unhoMne eka dUsareke ko rasadakI kamI mAlama hone lagI / bAharase gale lagakara hamezAke lie bidA mA~ga lI aura kisI prakArakI sahAyatA pAnekI bhI AzA kilekA phATaka khola diyA / isa vIra abhina thii| aba parvatasiMhako cintAne staayaa| nayake pradhAna nAyaka parvatasiMha, aura usake yuvausane apane sAthiyoM sameta dRDha praNa kiyA thA rAja kumAra rAmasiMhake pIche pIche sAre rAjapUta ki mara miTanA para AtmasamarpaNa na karanA / eka tana eka mana hokara zatrudalapara isa prakArase rAjapUtoMko apane prANa denA koI kaThina kAma TUTa par3e jaise bher3oMke jhuMDapara bhUkhA bher3iyA na thA; para unheM cintA yaha thI ki hamAre pIche TUTatA hai / hamArI striyoM aura beTiyoMkI kyA durdazA hogii| musalamAna-senAne apane bacAvake lie khAI __ aura koI upAya na dekhakara unhoMne apane khoda rakkhI thI aura usIkI miTTI dhali-koTa cira-pracalita jauhara vratakI udyApanA karanekA banA rakkhe the / rAjapUtadala koTarakSakoMko hI nizcaya kiyaa| sArI striyA~ prasannatAparvaka mAratA-kATatA huA sArI rukAvaToMko pAra animeM jalajAne ke lie taiyAra ho gaII karake zatruoMke madhya meM jA ghusA / pAsa hI bATastriyoMne yaha icchA kI ki hama apane pati-pitA zAhakA khemA thA jisa para nIlA nizAna phaharA putroMke sAtha hathiyAra bA~dhakara lar3eM aura unakI " rahA thaa| rAjapUta yavanasenAko cIrate hue zAhI. yathAsAdhya rakSA kareM; parantu parvatasiMhakI strIne khemekI ora bar3hane lge| musalamAnoMne unako jo sabakI ziromANa thI, unheM aisA karanese . rokanekI bahuta ceSTA kI; parantu vaha niSphala huii| rokA aura kahA-nahIM yaha mArga striyoMke lie| unake bhayaMkara vegako rokanA asaMbhava ho gyaa| nirApada nahIM hai / calo, hama saba citAkA bAdazAha Apattiko bilakula samIpa AI dekhaAliGgana kareM aura apane pati putroMke pahu~cane kara uTha khar3A huA aura zIghra hathiyAra bA~dhakara ke pahale hI svargameM jA phuNce| hAthI para savAra ho gayA / jo musalamAna sipAhI rAjapUtoMke asahya AkramaNase ghabar3Akara titara .. rAtako eka bar3I bhArI citA taiyAra kI gii| vitara ho gaye the unheM ekatra karake vaha mukAderakI Dhera lakar3iyA~ ekahI karake unameM manoM ghI bileke lie taiyAra ho gyaa| rAjapUtoMkA hamalA aura rAla DAla dI gaI / isake bAda usameM Aga acAnaka huA thA, isa kAraNa musalamAna dalameM lagAI gaI jo dekhate dekhate AsamAnase bAteM karane khalabalI maca gaI thii| jabataka musalamAna silagI / rAjapUta vIrAMganAyeM eka eka karake pAhI taiyAra hokara moracebandI para hue taba For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSIiumini taka rAjapUta itane bar3ha gaye ki bAdazAhake prANa unheM saphalatA na hotI thii| jaba talavAroMne sakha gaye / use ghar3I ghar3I para yahI bhAsa hotA kAma na diyA, taba eka vANa chor3A gayA aura thA ki aba marA yA pakar3A gyaa| usake sainika usane parvatasiMhake vizAla zarIrako dharAzAyI mimakara hAthIke sAmane ho gaye aura eka eka kara diyA ! pitAke girate hI putrane mukuTa, karake mAre gaye ! rAjapUta prANapaNase Age bar3ha . chatra Adi rAjacihna dhAraNa kara liye / yaha rahe the, isalie ve thor3e hI samayameM bAdazAhake hAthIke sAmane A pahu~ce / unake vANoM dekha baralIkhA~ nAmakA musalamAna saradAra aura barachoMse hAthIkI pITha calanI bana usake mukAbilepara A pahu~cA / baralIkhA~ke cukI thI aura vaha palAyonmukha ho rahA thA eka kaThina prahArase rAmasiMhakI talavAra Ta ki parvatasiMhake sAhasI putra rAmasiMhane nIce gaI, to bhI vaha lar3atA rahA aura usI TUTI paiThakara hAthIke taMgakI rassI apanI kaTArase talavArase lar3ate hue varalIkhA~ke tIna sAthiyoMko kATa dI ! rassIke kaTate hI haudA oMdhA ho mArakara usane vIragati prApta kii| gayA aura bAdazAha jamIna sUMghane lagA / isI ____ muTThIbhara rAjapUta Akhira kahA~taka lar3a sakate samaya rAmasiMha apane do tIna sAthiyoM sahita the ? una sabane apanI maryAdAkI rakSAke lie usa para jhapaTA; paraMtu usakA vAra khAlI gayA; eka eka karake prANa de diye| yuddhakA anta kyoMki ahamadazAha taba taka saMbhala gayA thA- ho gyaa| AkAzameM ur3atI huI dhUli cirausane usa bArako apanI DhAlapara jhela liyaa| nidrAmeM sote hue sAta ATha hajAra zaoNpara para usakI rakSAke lie musalamAna sipAhI bhA baiThakara zAnta haI ! . cAroM orase simaTa Aye the| lar3AI dhIre dhIre bhayaMkararUpa dhAraNa karane lagI / rAjapUtoMkI nirdaya bAdazAhane bar3I utsukatAse ahorake saMkhyA kama hone lagI aura zatruoMkI bar3hane kile ke bhItara praveza kiyA; parantu usane vahA~ lagI / rAjapUta cAroM orase ghera liye gaye aura kyA dekhA ! nirjana smazAna ! zavadAhakI durgauna para prabala hamale hone lage / rAjapUtoMko ndhise vAyumaNDala vyApta ho rahA thA aura aba jItakI AzA na rhii| jitane zatra mAre- citAmeM aba bhI agni dahaka rahI thii| rAjapUjA sakeM utane mAra lo; basa aba yahI unakA taki jauharavratakA varNana usane pahale kaIvAra upasthita kartavya ho gyaa| unakA eka eka sunA thA, isalie use yaha samajhanemeM vilamba na dala chUTatA thA aura zatrusenAmeM ghusatA huA lagA ki yahA~ bhI usI vratakA udyApana kiyA mAratA kATatA huA antameM zAnta ho jAtA thaa| gayA hai| isase use bar3I nirAzA huI / usakA ...vIra parvatasiMhake mastakapara aba bhI rAjacihna pASANahRdaya bhI isa nArIhatyAse dravita ho zobhA de rahe the aura vaha aba bhI apane gayA / kucha samayake lie use aisA mAlUma sAthiyoMko ghamAsAna yuddhake lie uttejita huA ki maiMne yaha kArya acchA nahIM kiyaa| . karatA huA zatruoMkI saMkhyA kama kara rahA vaha mana-hI-mana kahatA thAthA / musalamAna use mArane yA jItA pakar3a "na khudA hI milA na visAle sanam, , lene ke lie jIjAnase ceSTA kara rahe the; parantu .. na idharake hue na udharake hue|" , For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ winAMICROmummmmmuTIAL para bAdazAhakI dulahina / . ghRNAyukta hai / isa samaya ahamadazAhane vaha parantu usakI yaha nirAzA zIghra hI AzAmeM pozAka pahina rakkhI thI jo lAlAkI orase ' pariNata ho gii| thor3e hI dinoM meM usake pAsa yaha use prApta huI thI aura jo bilakula dezI saMdeza AyA ki " lAlA abhI jItI hai / use DhaMgakI thii| pakke musalamAna usake isa kArya parvatasiMhane apane paDausake eka jAgIradAra rAja- para ghRNAkI varSA kara rahe the; parantu usa ora pUtake yahA~ bheja dI thI, isa lie usakI rakSA ho usakA z2arA bhI lakSya na thaa| gaI hai| lAlA svayaM bAdazAha para mugdha hai aura vaha vivAhavidhiko samApta karake purohitajIne usake sAtha zAdI karaneke lie taiyAra hai !" jyoMhI AzIrvAda diyA, tyoMhI lAlA apane ahamadazAhake AnandakI sImA na rahI / A- sthAnase uThI aura apane patikA hAtha pakar3akara kAzakA cA~da usane pRthvI para hI pA liyA! use barAmadeke Uparake usa chajjepara livA le rajatasarovarake kinAreke mahalameM hI isa gaI jo sarAvarake ThIka kinAre para thA aura vivAhakA honA nizcita huA / yaha vivAha / nAyaba vida jahA~se dUra dUra takakI prakRtikI zobhA dikhalAI rAjanItikI dRSTise baDe mahattvakA thaa| kyoMki detI thii| usane kahA-"mAlika mere, Aie yahI isameM lAlA aura bAdazAhake bIca hI nahIM: kinta dhUpameM khar3e hokara hama apanI prajAko darzana deveM hindU aura musalamAnoMke bIca bhI snehakA jo isI lAlasAse na jAne kabakI khaDI hai|" sambandha honA thaa| darabArakI orase ghoSaNA kara bAdazAhane apanI dulahinakI AjJAkA tatkAla dI gaI ki jo rAjapUta pahale viruddha rahe hoM hI pAlana kiyaa| usane dekhA ki cAroM ora, yA aba bhI virodhI hoM, una sabako vivAhameM dUra dUra taka, logoMkA jamAva ho rahA hai aura ve sammilita honA cAhie-unake saba aparAdha kSamA saba TakaTakI lagAkara hamArI hI ora dekha rahe kara diye gaye / yaha bhI prakaTa kara diyA gayA haiM / manuSyasamUhase Age jahA~ taka usakI ki vivAha hindU-vivAhapaddhatike anusAra hogA! naja ; najara jAtI thI koI maidAna, ghATI, parvataM, dara dUra takake loga isa abhinava vivAho- mAse bAhara ho| ina saba bAtoMke sAtha hI usane __ Adi aisA sthAna na thA jo usakI zAsanasI*tsavameM Akara sammilita hue / jahA~ tahA~ yaha bhI dekhA ki jisa lAlAke lie bar3e bar3e mUrtimAna Ananda dRSTigocara hone lgaa| kaSTa sahe, haz2AroM manuSyoMkA rakta bahAyA, vaha Aja eka sundara vivAhamaMDapake bhItara hama Aja dulahina banakara bagalameM khar3I hai / isa lAlA aura ahamadazAhako pAsa pAsa baiThe dekhate samaya usakA ceharA AtmAbhimAnakI dIptise haiN| donoMkA gaThajor3A ho rahA hai / donoM hI damaka utthaa| vivAhake bahumUlya AbhUSaNoMse saje hue haiN| aba bAdazAhane apanI dRSTiko saba taraphase lAlA apane candravinindita mukhako caTakIlI haTAkara apanI dulahinakI ora DAlA / cunarIse Dhake hue nizcinta bhAvase baiThI hai| use Azcarya huA ki mazaraNa dulausakI ora lAMgoMkI taraha tarahakI dRSTiyA~ par3a hineM jisa saMkocakI dRSTise apane pati rahI haiN| koI dRSTi kAtukyA hai, koI Ana- yoMkI ora dekhatI haiM usa saMkocakA lAlAkI ndapUrNa hai, koI viSAdamaya hai aura koI ghora dRSTine sarvathA abhAva hai / vaha eka anokhe DhaMgase For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ AH M INAINITIAOM jainahitaiSI H inition zAhakI ora dekhatI huI vyaMgyapUrvaka bolI- rase pasInA nikalA, tyoMhI vastroMmeM lage hue. " mAlika mere, isa upasthita Anandako bhoga tIbra viSane apanA asara DAlanA zurU kara lIjie, nahIM to yaha ghar3I jAtI hai| sAMsA- diyA / vaha vikala hokara idhara udhara daur3ane rika sukhoMkI sarvocca sImA para pahuMcanA hI lagA aura pozAkako phADaphAr3akara pheMkanekA mAnoM IzvarIya daNDakA pAtra honA hai| hama loga yatna karane lgaa| vaha cillAnA cAhatA thA; jo isa samaya saba tarahase sukhI aura svastha haiM. parantu usake kaNThameMse AvAz2a na nikalatI Azcarya nahIM jo eka dina bharameM-nahIM-nahIM thii| antameM usakA zarIra zithila ho gayA ghar3I bharameM hI isa saMsArase uTha jAyeM / " aura jaba taka logoMne usakI isa dazAkA ahamadazAha naI dulahinakI prAptike AnandameM kAraNa mAlUma kiyA, taba taka vaha isa saMsArase aisA masta ho rahA thA ki usane lAlAke ina hI bidA ho gayA ! vyaMgyapUrNa vAkyoMko z2arA bhI na samajhA / vaha - lAlAne ahamadazAhake nirjIva zarIrako eka muskarAtA huA bolA-" aisA kyoM ?" nIce sarovarake kinAre khar3e hue sarvasAdhA .. bAra ghRNAkI dRSTi se dekhA, phira rAjamahalake raNajana aura pAsa hI barAmademeM khar3e hue mu sabase U~ce zikharapara car3hakara usane apane sAhaba loga isa abhinava joDekI chavi nihAra pitAke pyAre ahora kilekI ora dekhA, aura rahe the| unakI ratnajaTita-pozAkapara par3atI isake bAda usane mAtA-pitA-bhAI-bandhuoMkI huI sUryakI kiraNeM eka apUrva zobhAko janma mRtyukA dhyAna kiyA / antameM usake mukhamaNDade rahI thIM / sabake dekhate dekhate bAda- lapara eka vikaTa hAsyakI chAyA dIkha par3I zAhake cehare para ghabar3AhaTa najara Ane aura usane vahIMse sarovarameM kUdakara prANa lagI / dhUpake kAraNa jyoMhI usake zarI- de diye ! , sukhazAntivarddhaka niyama / (lekhaka, bAbU dayAcandajI goyalIya bI. e.) 1. hamako prati dina ApattiyA~ sahane aura paga 8. apanese bar3oMse Adarake sAtha peza Ao aura paga para nirAza honeke lie taiyAra rahanA caahie| choToMse premake sAtha vyavahAra kro| 2.saMsArameM koI bhI manaSya pUrNa nahIM hai. ataeva 9. naukaroMke sAtha dhIre aura premake sAtha bolo| bahuta adhikakI lAlasA mata kro| 10 kisIke avaguNa ekAntameM dekho. logoMke . 3. pratyeka manuSyake svabhAvako dekho ki jisase sAmane usakI prazaMsA hI kro| tuma unako acchI taraha samajha sko| 11. prazaMsA jaba ho sake, taba karo; parantu nindA 4. yadi kisIpara duHkha yA Apatti AjAya to usI samaya karo jaba usakI atyanta AvazyakatA ho| usake sAtha sahAnubhUti pragaTa karo, aura yadi kisIkI 12. mulAyama jabAbase prAyaH krodha jAtArahatA hai| unnati yA bar3hatI hotI ho, to use dekhakara harSita hoo| . 13. yadi vAstavameM kisIne aparAdha kiyA ho 5. yadi tumheM krodha ArahA ho, to mauna dhAraNa aura tuma usapara krodha karate ho, to usa samaya yAda kro| krodhAvasthAmeM bolanA ThIka nahIM hai| karo ki tumane bhI kabhI koI aparAdha kiyA hogaa| 6. dUsaroMko prasanna karaneke lie zakti bhara 14. harSameM pahale dUsarokA khyAla rakso / uyoga kro| 15. dUsaroMkI pratiSThAkA khyAla rkkho| 5. jIvanako niHsAra mata samajho, kiMtu harSa aura 16 jaba ho sake dUsaroM ke viSayameM acche vicAra bhAnandrakI dRSTise dekho| rakkho / For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainoMkI vartamAna dazAkA citr| eka sacce nATakakA abhiny| [ lekhaka, zrIyukta bADIlAla motIlAla zAha ] ravivArakA sandhyAsamaya hai / abhI abhI Dakara tumheM phira ekavAra sUcanA dene AyA huuN| chahakA ghaMTA bajA hai / maiM eka svAnubhavI tattva- kyA tuma nahIM jAnane ki 'ati sarvatra varjayet? jJAnIke granthako leTe leTe bA~ca rahA thA / jIvana-nATakake abhinayakA Ananda kaise anubhava maiM uThakara baiTha gayA aura DAkTarako kurasIpara kiyA jAya, isa viSayameM ukta tattvajJAnIke , - baiThaneke lie kahakara bolA-"bhAI, tuma z2arA vicAra par3hakara mere mu~hase ekAeka nikala par3A sAcA, tA mAlUma hu| soco, to mAlUma ho ki yaha sanaka bhI eka -"zAbAsa mitra, zAbAsa !" amUlya cIz2a hai / bA~cane aura socane vicAra nese yadi manuSya sanakI pAgala yA mRta ho mere ina zabdoMke nikalaneke sAtha hI kisIne jAtA ho, to bhI maiM kahU~gA ki bA~cane aura kahA-"zAbAsa sanakIjI, zAbAsa !" dekhatA vicAranekI yaha bahuta hI thor3I kImata hai / yadi hU~ to mere mitra DAkTara rAmalAla sAmane isase bhI adhika kImata denA par3atI ho to khar3e haiN| cAra najareM hote hI ve bole-"isa sana- bhI ye ratna kharIdaneke yogya haiM / tumhArI isa kako aba chor3a do, to acchA ho| apane lie sanaka-pAgalapana aura mautase DaranevAlI duniyA nahIM to mere jaise snehiyoMke lie hI-kamase kama to jIvita rahanepara bhI muradoMkese dina pUre 4-6 mahIneko to yaha pAgalapana choDa kiyA karatI hai aura sadA rotI huI zakala do| yadi na chor3oge to maiM kahe detA hU~ ki tumheM banAye rahatI hai; mAnoM mautake mu~hameM hI nivAsa - - pAgalakhAnese yA maraghaTase AmaMtraNa Aye binA karatI ho ! para merI dazA dekho; mujhe isa vicA na rhegaa| mahInoM bIta gaye, tuma bImAra ho| rasAgarameM DubakI lagAnese eka prakArakA nayA maiM kaha kahakara thaka gayA ki bImArIkA kAraNa jIvana milatA hai aura isa kAraNa cAhe jitanA koI roga nahIM, kintu yaha sanaka hI hai, to bhI bImAra rahanepara bhI maiM naI zakti aura Anatumane ise chor3akara zAmako Tahalaneke lie jAnekA ndakA anubhava kiyA karatA hU~ / 'ati sarvatra AraMbha na kiyA / bA~cane aura soca vicAra kara- varjayet ' yaha bodhavacana una logoMke lie nekA Ananda tumase nahIM chUTatA aura yahI hai jo apane Apako bodha nahIM de sakate haiM / kAraNa hai jo tumheM yaha bImArI nahIM chodd'tii| hama jaise sanakiyoMko to dUsaroMke grathita kiye zarIrakI orase itane lA-paravA rahanA, isase hue nItisUtroMkI dhajjiyA~ ur3AnemeM aura sacce sUtra bar3hakara mUrkhatA aura kyA ho sakatI hai ? maiMne banAnemeM hI Ananda AtA hai aura isI kAraNa Aja sunA ki tumhArI tabIyata bahuta qharAba hameM koI bhI vacana DarAvanA nahIM mAlUma hotaa| . ho rahI hai, isa kAraNa aura saba kAmoMkA cho- jo 'ati' dUsaroMke lie bhayasthAna hai, vaha For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ aaummmmmmmmmmm jainahitaiSI hamAre lie AnandasthAna hai balki hameM to mArga nahIM hai ! jisa cIz2ase sukha hotA hai. 'alpa meM ulaTI tucchatA mAlUma hotI hai-usase use ( usa cIz2ake prati ghRNA honeke kAraNa eka prakArakI aruci utpanna hotI hai aura-" nahIM kintu cIz2a cAhe jitanI sukhadAyaka aura " aura maiM bhI Aja tumheM aruci utpanna sundara ho to bhI eka vicArakake lie usakI karAnekA nizcaya karake AyA huuN|" DAkTarane dAsatA svIkAra kara lenA apamAnajanaka hai, bAta kATakara kahA aura mere hAthase pustakako kevala isI qhayAlase) chor3a denA-yaha jaya-yaha chInakara Tebilapara pheMka diyA / "maiM Aja tumheM Ananda yaha balaprApti hI to prArthanIya hai|" tumhAre thothe aura havAI qhayAloMmeMse khIMcakara bAhara buddhikI yaha sammati pAkara maiMne tatkAla hI ghasITa le jAnekA vicAra karake AyA huuN| nizcaya kara liyA aura kapar3e pahanakara kahA, . Aja mujhe dikhalA denA hai ki tamArI khayAlI 'calo cleN|" duniyAkI apekSA hamArI yaha jItI-jAgatI sA~cI isake bAda hama donoM gharase cala diye| duniyA kitanI adhika Anandajanaka hai / merA maidAnameM pahu~cakara pahale hamane 'Taga Apha vAra' vicAra hai ki Aja kucha khelatamAze dikhalA- ( rassA khIMcanekA tamAzA ) dekhA; parantu usase kara tumhArA jI bahalA lAU~ / khulI huI havAmeM merA z2arA bhI manoraMjana na huA / vahA~se phiranese aura jItI jAgatI duniyAke mano- hama sInemeTogrAphameM gaye jisameM hamane jalate raMjaka dRzya dekhanese tumhAre mastakako vizrAma hue mahala dekhe, unameM eka vIrapuruSako dekhA / milegA aura zarIrako bhI lAbha hogA / calo, jisane apanI jAnapara khelakara eka pUre dera mata karo; kapar3e pahana kara mere sAtha ho kuTumbako bacA liyA, purAne khaMDahara dekhe jaao| yadi tuma iMkAra karoge to mujhe bahuta aura eka vinodapUrNa philmameM eka bher3ake pIche, duHkha hogaa|" calatI huI bher3oMkI senAko kuemeM par3ate dekhA / maiMne socA, eka ora to mujhe tattvajJAnake yahA~se uThakara hama * mahAbhArata ' nATaka dekhavAcana-mananake isa Anandako ga~vAnakA duHkha neke lie gye| usa samaya draupadIke zarIra bhoganA par3egA aura dUsarI ora, apane premI parase vastra khIMcA jA rahA thA / balavAn pA~coM mitrakI bAta nahIM mAnatA hU~ to use duHkha pANDava, RSigaNa, aura rAjasabhAke sAre sabhya.. hogA, ina domeMse mujhe kaunasA mArga grahaNa citra likhese ho rahe the / unameMse koI bhI manuSya : karanA cAhie ! buddhine sammati dI ki " tujhe usa pativratAkI rakSA karaneke lie taiyAra na: duHkha hotA hai isa kAraNa athavA dUsareko jo hotA thA / yaha dekhakara mere mitrako una sabase duHkha hotA hai usakI sahAnubhUtise, kisI kAryako bar3I ghRNA huI / zrIkRSNakI kRpAkA--kisI. karaneke lie taiyAra honA, ye donoM hI nirbalatAyeM alaukika zaktikA-karmake adRzya hAthoMkA haiM / terA Azaya kevala bala prApti karanekA honA sahArA pAkara yadyapi vaha bilakula vastrahIna.. cAhie, sukha duHkhakA nahIM / taba, isa samaya tujhe na ho sakI, anyAyI duHzAsanako isa kAryameM. pustaka par3hanemeM jo sukha ho rahA hai usa sukhako saphalatA prApta na huI tathApi use dAsI banAnemeM bhI yadi tU jIta le-usakI bhI dAsatA chor3aneke to vaha saphalamanoratha ho gayA / yaha saba hone lie kamara kasale, to kyA yaha balaprAptikA para bhI jaba una haz2AroM puruSoMmeMse koI bhI.. For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHOOMImm BRD jainoMkI vartamAna dshaa| Cum m ififtrintinue use mukta karaneke lie udyata na huA taba maiM the aura svayaM ha~sate the; parantu svayaM tumhAre samAbolA-" DAkTara sAhaba, bahuta huA, calie jameM jo 'Taga-Apha-vAra' ho rahA hai use dekhaaba mujhase yahA~ baiThA nahIM jaataa| patiyoMkI, nekI icchA tumheM kyoM nahIM hotI ? jainatIrthoMko darabAriyoMkI aura RSiyoMkI isa prakArakI mAlikIkI rassIse lapeTa kara zvetAmbara aura nirbalatA aura unakI isa prakArakI nItikI digambara bhAI khIMca rahe haiM aura isa khIMcatAnameM vyAkhyA mujhe sahana nahIM hotI / isa dRzyase apanI sArI zaktiyoMkA aura sAre dravya-balakA mere manuSyatvasambandhI vicAroMkI hatyA hotI utsarga kara rahe haiM, yaha saba kyA tumheM dikhalAI nahIM hai / yahA~ juA khelanemeM anIti nahIM samajhane- detA ? isa khIMcatAnameM-dhIMgAmastImeM kitanoMkI vAle, vistRta rAjapATako-jo kisI eka manu- pagar3iyA~ gira par3atI haiM, kitane hI hArakara sira dhyakI nahIM kintu sArI prajAkI cIja hai- dhunate haiM aura kitane hI jItake nazemeM cUra hojueke dAva para lagA denevAle aura jIvita manu- kara nAcate kUdate haiN| tIrthokI durdazAkA yaha Syako-manuSya hI nahIM, apanI ekaniSTha ardhA- hAsyakaruNamizra-nATaka kyA tumhAre citta para ganAko bhI dhana yA mahalake samAna dAvapara lagA kucha bhI prabhAva nahIM DAlatA hai ? dayA aura denevAle manuSya, bharI sabhAmeM aura apanI kSamA, saralatA aura udAratAko dharmakA aMga A~khoMke sAmane, apanI strIko-rAjarAnIko samajhanevAle dharmAtmA bhAI apane manuSya bandhuvastrahIna hote dekha cupa baiThe rahate haiM aura apane oNpara-nahIM nahIM apane sage bhAiyoMparamanameM yaha AbhimAna karate haiM ki hama apane bhAvahiMsAkI-kapaTakI-kezakI-nindAkI coTeM vacanakA pAlana kara rahe haiM, yaha saba mujhase calAkara prasanna hote haiM, yaha phArsa kyA 'Taga Apha nahIM dekhA jAtA / mitra, calo, mujhe aba vAra' kI khIMcAtAnIkI apekSA kama darzanIya hai ? nidrAkI AvazyakatA hai ki jisase merI yaha mitra. ina dayAdharmakI-zAntidharmakI-kSamA dharmakI. mAnasika vyathA kucha kama ho jAya / " dharmamartiyoMkI ora z2arA acchI taraha to adhUre nATakako chor3akara hama cala diye nihAro / yadi mere jaise Antara-cakSu tumhAra aura apane apane ghara jAkara so gye| sote hI bhI hote, to inake kurUpa, bIbhatsa, vAmana zarIra mujhe svapna AyA aura usameM maiMne dekhA ki maiM dekhakara tumase ha~se vinA na rahA jaataa| mujhe inake apane pUrvokta mitrake hI sAtha vicaraNa kara baddhi-zarIrakI vikRti dekhakara bhI bar3I ha~sI AtI rahA huuN| hai / jisa dhanazakti aura samayako dharma aura merA svama vicitra thaa| svamakI jAgRtadazAmeM saMghakI unnatike kAmoMmeM lagAnA cAhie use maiMne apane mitrase kahA-" DAkTara, rupaye ye loga adAlatoM, AphisaroM aura vakIloMke kharca karake nATaka-tamAze dekhanemeM to tuma tRpta karanemeM kharca karate haiM ! ina logoMne apanI logoMko Ananda AtA hai; parantu tumhAre cAroM vaNikabuddhike abhimAnameM masta hokara eka Ara aura tumhAre antarameM jo sacce nATaka khele kahAvata calA rakkhI hai ki 'baNika binA jA rahe haiM unheM dekhanekA tumheM z2arA bhI zauka rAvaNakA rAjya calA gayA / ' paratu inakI buddhi nhiiN| tuma mujhe 'Taga-Apha-vAra ' (rassA kitanI hai isakA patA eka isI bAtase khIMcanekA khela) dikhalA karake ha~sAnA cAhate laga jAtA hai ki inase apane ApasI gharU jhagar3e For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ammmmmmumments janahitaiSI bhI nahIM miTAte banate ! DAkTara sAhaba, yadi hue dila, tumapara usa kalpita nATakakI draupayaha tIrthakSetroMko donoM orase khIMcanevAlA dIke barAbara bhI prabhAva nahIM DAla sakate rassA bahuta samaya taka isI taraha tanA rahA, haiM ? are bhAiyo! tumhAre yadi A~kheM haiM, to antameM ina tIrthoMkI-inakI pavitratAkI- to unakA upayoga isa nATakake dekhanemeM inake pUjaneke uddezyoMkI kyA dazA hogI? para karo aura yadi unameM kucha pAnI bacAhuA hai aba isa tamAzeko jAne do aura yaha dUsarI to use isa sacce nATakameM dhadhakatI huI agnipara orakA karuNArasapradhAna nATaka dekho| bahane do / isI prakAra yadi tumhAre hRdaya varta "mahAbhArata-nATakameM draupadIke cIrakA khIMca- mAna ho to use isa agnimeM jhaMpApAtapUrvaka nA dekhakara tuma aura tumhAre sAthI saikar3oM suvarNake sadRza zuddha hokara nikalane do aura darzaka A~khoMse A~sU bahA rahe the aura gaharI yadi tumhAre mastiSkameM kevala bhUsA hI na bharA usA~seM lete the / yaha saba mithyA nATaka ho to use isa Agake bujhAnekA koI acchA hai; vAstavika ghaTanA nahIM hai, yaha jAnakara bhI upAya socanemeM lagA do !" ukta dRzyako satya mAnakara tuma sabakA hRdaya mere mu~hase antima vAkya pUrA na nikala pAyA sahAnubhUtise bhara AyA thA; para tumhArI A~khoMke thA ki itanameM eka bhayaMkara kolAhala sunAI Age tumhAre samAjakI saikar3oM vidhavAoM, sadha- diyA / aisA mAluma hotA thA ki usa kolAhalameM vAoM aura bAlikAoMpara jo anyAya atyAcAra haz2AroM komala AvAjeM zAmila ho rahI haiN| hote haiM, unheM dekhakara mAlUma nahIM tumhArI maiMne apane jIvanameM aisI cillAhaTa pahale kabhI sahAnubhUti kahA~ calI jAtI hai| Aja tumhAre nahIM sunI thii|maiN apane mitrako bahuta hI niDara yahA~ na jAne kitanI apakva kanyAyeM balapU- samajhatA thA / rogiyoMke aMga upAMgoMko kATanervaka patnI aura mAtAyeM banAI jAtI haiM aura meM use z2arA bhI bhaya na mAlUma hotA thaa| parantu isataraha unakA sArA jIvana rUkSa, nIrasa, kaSTa- isa kolAhalako sunakara vaha bahuta hI DarA aura maya aura bhArarUpa banA diyA jAtA hai / na icchA na rahate bhI cillA uThA-" bacAo! jAne kitanI bAlavidhavAyeM aura prauDha vidhavAyeM bacAo ! " udarapoSaNake pherameM par3akara pazuoMke samAna ___eka adRzya AvAz2ase bhI DaranevAlA aura jIvana vyatIta karatI haiM aura unameMse , anizcita bhayase bhI bacanekI icchA karanevAlA na jAne kitanI jAnabUjhakara aura binA , manuSya auroMkI sahAyatA pAneke lie to tar3ajAne, anItike phaMdemeM pha~sa jAtI haiN| - phatA hai-vyAkula hotA hai, parantu auroMke bhayaMkyA tumane kabhI ina duHkhoMke dekhanekI aura ra kara duHkhake lie usake hRdayameM z2arA bhI sthAna unake mUlakAraNoMpara gaMbhIratApUrvaka vicAra kara-. nahIM hotA-auroMko bacAnekI use icchA hI nekI tathA unake prAkRtika upacAra DhU~r3hanekI nahIM hotI ! hAya ! hAya ! manuSya kaisA AtmacintA kI hai ? kyA tumane unake ekAntameM par3ate , vaMcaka hai! hue A~suoMke dekhane aura gaharI usA~se sunanekI kabhI AvazyakatA samajhI hai ? kyA unake vidhavAoMke samUhakI bhayaMkara cIkhakI phaTate hue hRdaya aura duHkhakI dAhase dahakate pratidhvani jar3a AkAzane to guMjA dI; parantu For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAHARAANIMAITHAMARELATIONAMAHARARIALITARTER jainoMkI vartamAna dshaa|| 57 manuSyake hRdayapara usakA kucha bhI pariNAma na sakate haiM, rojAko z2arA bhI nhiiN| isI taraha huA ! o paramArthakI pozAkameM chupe hue strI bhI bhojya aura prajArUpa hai, ataH usake svArthI kIr3e ! AtmavaMcakatA chor3a aura lie bhoktA puruSa hI kAnUna banAyagA; parantu apane hRdayako cIrakara dekha / koI bAla- svayaM puruSa una kAnUnoMse mukta rahegA ! terA vidhavA-jisane apane patikA mu~ha bhI acchI hRdaya spaSTataH yahI kahegA; parantu isakA artha taraha nahIM dekhA hai-majabUra hokara phirase byAha kevala yahI hai ki terI samajhameM strI jar3a hai karanA cAhatI hai aura isa taraha apane nirvAha caitanya nahIM ! to aba tU hI batalA de ki aura rakSaNakA eka vizvAsapAtra sAdhana khoja adharmI kauna hai ? strIko hRdayase jar3a samajhalenA cAhatI hai, para he manuSya ! tU usameM rukA- nevAlA tU, yA apane jIvana nirvAhake lievaTeM DAlaneko taiyAra hotA hai aura isameM adha- apanI rakSAke lie-phirase byAha karaneke lie rmakA ' hauA ' dikhalAkara DarAtA hai / kyA lAcAra honevAlI bAlavidhavA ? jo bAlikA tUne kabhI isakA gaharA aura vAstavika 'patnI' bananekA artha hI nahIM samajhatI thI, kAraNa jAnanekA prayatna kiyA hai ? tUne use z2abardastI patnI banAkara-aise pathikakI srIko cetana nahIM, para jar3a bhojya padArtha jo ki zIghra hI smazAnake najadIka pahu~canemAna rakkhA hai aura isa kAraNa terA bhogA vAlA hai-vidhavApanekI khAImeM dhakelanevAlA huA padArtha phirase kisI dUsareke bhoganemeM A tU yA tere hI samAna vyaktiyoMse bane hue jAyagA, isa qhayAlase tujhe IrSA utpanna samAjako chor3akara aura kauna hai ? kyA hotI hai / parantu isa IrSAke bhAvako chupA- koI bAlikA apane pitAmahakI umarake bUr3he kara tU dharmake sundara, manomohaka bahAneko khUsaTakI patnI bananekI icchA kara sakatI hai ? Age khar3A kara detA hai aura kahatA hai,-"eka kyA kabhI tUne yA tere samAjane usakI icchA jIvanameM do pati! mahAna adharma! mahAn anartha ! jAnanekI cintA kI hai ? kyA aisI ghaTanAyeM ghora kaliyuga !" parantu re IrSA ke khilaune ! yaha Aye dina nahIM huA karatI haiM jinameM kanyAke to kaha ki apanI strIke maraneke pIche dUsarI, sAfa inkAra karanepara bhI vaha z2abardastI kisI tIsarI, cauthI aura pA~cavIM strI byAhate samaya bUr3he yA ayogyake sAtha vyAha dI jAtI hai ? terA vaha dharma kahA~ bhAga jAtA hai ? yaha adharmakA aura aisI dazAmeM usakA vaidhavya usa becArIkA zaitAna usa samaya tujhase tobA tobA kyoM doSa hai yA samAjakA ! tU samAjake doSapara nahIM karAtA ? tU apane svArthI hRdayase to usa becArIko-binA mAre marI huI gAyakopUcha / vaha kahegA ki tU bhoktA hai bhojya nahIM, daNDa deneke lie taiyAra hotA hai, kyA yahI rAjA hai prajA nahIM, cetana hai jar3a nahIM / aura terA puruSatva hai, manuSyatva hai aura dharmakI vyAkhyA bhojyakA astitva bhoktAke lie hai, prajAkA hai? dharmakA 'o-nA-mA' na jAnane para bhI dharmakI astitva rAjAke lie hai, jaDakA astitva zekhI mAranevAle o IrSAke putale ! pahale yaha cetanake lie hai| vaha yaha bhI kahegA ki prajAko to batalA ki terA dharma byAhakI bhI AjJA nahIM kintu rAjAko kAnUna banAnekA adhi- kahA~ detA hai ? jaba jainadharma, AtmAke kAra hai aura ve kAnUna prajAko hI bAdhaka ho uddhArake lie jitanI pravRttiyA~ kI jAtI For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ GAR ILALILIARRIALMANMITAL jainahitaiSI haiM unake sivAya dUsarI kisI bhI pravRttiko mAnasika zaktioMko vikasita karaneke lie pavitra nahIM mAnatA hai, taba byAha to jainadharmakI ucita upAyoMkI yojanA kara de, jisase ve dRSTise pavitra ho hI kaise sakatA hai ? yadi dhIre dhIre acche aura saba tarahakI suvidhAoMvAdharmahIse prema hai to akhaNDa brahmacarya dhAra- le makAnoMmeM rahanekI icchA karane lageM aura Na kro| byAha dhArmika nahIM kintu vyA- apanI isa icchAko pUrNa karanameM samartha bneN| vahArika sambandha hai| bhagavAn tIrthakaroMne brahma- vivAha Adi vyAvahArika kriyAoMke viSayameM carya pAlanakA Adeza kiyA hai na ki byAha bhI aisA hI samajhanA caahie| dharmadRSTise vivAha, karanekA / vivAhapaddhati aura vivAhake niyamoM- iSTa nahIM hai; parantu sAre hI manuSyoMmeM aisI kI yojanA bhI unhoMne nahIM kI hai| AtmAkA zakti nahIM ho sakatI ki ve siMhake samAna ekAkI Ananda brahmacaryapAlanameM, ekAntavAsameM aura aura AtmasantuSTa rahakara vicaraNa kara sakeM, isa zizikAoM aura pahADoMmeM ekAkI vicaraNa khayAlase samAjako 'vivAha' iSTa mAnanA pddaa| karate hue Atmacintavana karanemeM hai| jo isa pahale kahA jA cukA hai ki vivAha 'dharma, ekAkI siMhavRttiko dhAraNa karanemeM, asamartha haiM nahIM, 'vyavahAra ' hai aura koI bhI vyavahAra aura jinheM saMgI sahacArIkI AvazyakatA hai sthira yA nizcita nahIM ho sakatA / isIse vyavahArazAstra unake lie race gaye haiM / vyavahAra- jude jude dezoM aura aura jude jude samayoMke. zAstra-jina manuSyoMke lie-jisa samayake lie vivAhasambandhI kAnUna jude jude rahe haiM / eka -jisa bhUmike lie Avazyaka hote haiM, unakI samaya aisA thA ki jaba bhAI bahina eka sAtha prakRtiyoM yogyatAoM aura AvazyakatAoMkI janma lete the aura yogya vaya prApta hone para paraora dRSTi rakhake race jAte haiN| sAre dezoM sparameM vivAha kara lete the| aisA bhI eka samaya aura sAre svabhAvoMke lie eka sA vyavahAra- thA jaba eka strIke aneka pati hote the| eka zAstra nahIM ho sakatA, arthAt unnatikramakI patikI haz2AroM striyoMkI kathAoMse to hamAre judI judI sIr3hiyoMpara khar3e hue jIvoMke lie zAstra bhare hue haiM / hindU dharmake purANoMse eka ekahIse kAnUna upayogI nahIM ho sakate / maha- aise samayakA bhI patA calatA hai jaba rAjAke lakA rahanA cAhe jitanA acchA ho, para jIte jI rAjamAhiSI icchita putrakI prAptike jhopar3oMmeM rahanevAloMke lie yaha kAnUna nahIM lie kisI RSike AzramameM kucha kAlake lie banAyA jA sakatA ki tuma apane jhopar3oMko " bheja dI jAtI thI ! parantu ina saba rUr3hiyoMmeM tor3a DAlo aura vinA vilambake mahala ba - tAtkAlika strIpuruSoMko koI anaucitya, anIti yA adharma nahIM mAlUma hotA thA / isakA kAraNa nAo; nahIM to tumheM daNDa diyA jaaygaa| yahI hai ki strIpuruSakA sambandha-byAha__ kAnUna banAnevAlekA logoMko isa bAtake dharmakA aMga nahIM hai ra dharmakA aMga nahIM kintu vyavahArakA aMga hai lie majabUra karanA to ucita hai ki tuma apane aura vyavahArakI sRSTi samAja svayaM karatA hai, jhopaDe svaccha rakkho aura unake AsapAsa isalie use usameM bhayaMkaratA, bIbhatsatA yA kisI tarahakI gaMdagI na rahane do jisase ki anaucitya nahIM jAna pdd'taa| par3osiyoMko kucha hAni pahu~ce / usakA yaha bhI samAja apanI paristhitiyoM, AvazyakatAoM kartavya hai ki jhopar3evAloMkI Arthika aura aura khAsiyatoMke anukUla ' vyavahAra ' banAtA. For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ CATLAIMIMIMARILAAMANA RTHAMABARDATION jainoMkI vartamAna dshaa| THFTTHfilmfinitititition 52 hai aura jyoMhI koI naI paristhiti utpanna ho jAtI ina khAsiyatoM para julmI hathor3A mAranese kucha hai tyoMhI pUrvake vyavahArako tor3a detA hai yA bhI lAbha nahIM hotaa| maryAdita aMkuza aura badala detA hai / jo samAja banAne aura tor3anekI mArgasUcana karate rahanese hI ye khAsiyateM ucca zakti rakhatA hai usIko jItA jAgatA samAja banAI jA sakatI haiM / samAjako isa niyamakI kahanA cAhie aura vahI unnatipathakA pathika satyatA samajha lenI cAhie aura isIke anusAra banA raha sakatA hai / 'banAnA' aura ' tor3anA' apane vyavahAra zAstrameM akhaNDa brahmacarya, eka hI ye do kriyAyeM Arogya aura utkrAntikI nizA- bArakA byAha aura punarvivAha ina tInoMko niyA~ haiM / jo samAja tor3a nahIM sakatA vaha yathocita sthAna denA cAhie / samAjake niyama banA bhI nahIM sktaa| aise hone cAhie jinase saba tarahake yogya ___ vAstavameM akhaNDa brahmacarya hI iSTa hai| yahI ayogya- samartha asamartha-saMyamI aura indri .. dharma hai aura yahI manuSyakA lakSyabindu honA yAsakta jIvoMkA nirvAha hotA jAya cAhie / parantu jaise bhUmike bhItara gar3e khodakara aura ve dhIre dhIre Age bar3hate cale jAyeM / rahanevAle manuSya jhopar3oMmeM rahaneke lie lAcAra brahmacarya pAlana karanekA sabase U~cA vrata tamAma nahIM kiye jA sakate aura jhopar3oMmeM rahanevAle vyaktiyoMke lie anivArya-avazya pAlanIya mahaloMmeM rahaneke lie majabUra nahIM kiye jA nahIM ThaharAyA jA sakatA; aura yadi ThaharAsakate, usI prakAra vAsanAoM aura AvazyakatA- nA hI ho, to pahale usa vratako poSaNa karaneoMvAle saMsArI manuSya akhaNDa brahmacarya pAlaneke vAlA vAtAvaraNa utpanna kara denekA prayatna lie majabUra nahIM kiye jA sakate / yadyapi karanA cAhie / "strIko punarvivAha karanA hI byAha karanA samAjakI dRSTimeM koI adharma na cAhie' yadi yaha ucca zreNIkA niyama aura aparAdha nahIM hai, to bhI bahutase ucca zreNI- pracalita karanA ho, to samAjako do bAtoMkI ke manuSya byAhake yA vAsanAoMke kuemeM taiyArI kara rakhanA cAhie / eka to strIko pati par3anA pasanda nahIM karate; ve apanI buddhi aura aisA suyogya milanA cAhie ki jisase usake AtmAke bhItara hI apane icchita AnandakI maraneke bAda bhI usake hRdayameM usakA smaraNa prAptike lie prayAsa karate haiN| jina dezoMmeM eka jAgRta banA rahe aura dUsare puruSakI patnI patike marane para dUsare patikA kara lenA burA bananekA vicAra bhI use burA mAlUma ho| aisA nahIM samajhA jAtA hai una dezoMmeM bhI bahuta honeke lie yaha Avazyaka hai ki rogI, nirbala, sI striyA~ punarvivAha karanA pasanda nahIM buddhihIna, anubhavahIna, dAmpatya premakI pavitratA karatIM-isase ghRNA karatI haiM / yadyapi aisA tathA nisvArthatAko na samajhanevAle aura nirvAhakI koI kAnUna na pahale thA aura na aba bhI hai zaktise rahita strI-puruSa byAha hI na kara sakeMki patike maraneke bAda strIko mara hI jAnA aise ayogyoMko byAha karanekA adhikAra hI cAhie, to bhI haz2AroM striyA~ apanI icchAse na rahe / yadi aisA ho jAya to strIko byAhake apane patiyoM ke lie jala marI haiM aura aba bhI bAda jo sukha milegA usa sukhakA smaraNa use jala maratI haiM / manuSya hamezA apanI khAsiyatoM itanA mIThA lagegA ki use bhulA deneke lie (Charactristick) ke anusAra hI calatA hai| yA punarvivAhake lie vaha prAyaH taiyAra For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - hI na hogii| dUsarI taiyArI jo samAjako kara rakhanA cAhie vaha yaha hai ki vidhavAoMko pati ke mara jAnese - patikI rakSA, sahAyatA - aura zikSA banda ho jAne se - jina jina ar3acanoM aura bhayoMke honekI saMbhAvanA rahatI hai unase bacane ke lie koI acchI aura niyamita -vyavasthA kara dI jAya - unheM kevala kuTumbi-yoMkI dayA para na chor3a diyA jAya / isa dUsarI taiyArIke viSayameM tIna bAtoM para adhika vicAra karane kI z2arUrata hai / eka to isa bAtako samAjakA pratyeka manuSya svIkAra karegA ki peTakA gar3hahA bhare binA kisI bhI prANikA - bar3e bar3e mahAtmA kA bhI nahIM cala * sktaa| dUsare striyoM ko hamane unakI icchA jAnanekI paravA kiye binA byAhake pIMjare meM DAlakara, sundara parantu svataMtratApUrvaka ur3anekI zakti rahita pakSI banA rakkhA hai| tIsare sAmAnyataH, puruSoMkI apekSA striyoMmeM kAmavAsanA .adhika hotI hai / 1 - 2 pakSI sundara hai, madhura svarase gAtA hai, aura hamArI indriyoMko sukha detA hai, isa kAraNa hama use pIMjaremeM- soneke pIjarameM banda karake rakhate haiM; parantu yaha kyA hamArA dharma hai ! yadi "pIMjaremeM banda kiye binA hamArA mana nahIM mAnatA hai to itanA to avazya dhyAna rakhanA cAhie ki pA~ca dasa varSake bAda apanI mRtyu ho pa da ha chor3a diyA jAyagA to "paMkhoMke nikamme ho jAnese ur3a nahIM sakegA aura apanA poSaNa aura rakSaNa na kara sakegA, isa lie yA to hameM pakSIko pIMjaremeM rakhanA hI na cAhie, yA jaba taka vaha jItA rahe taba taka hameM maranA na cAhie / ( jaisA eka jugaliyoMke samayameM thA - jor3I -sAtha janma letI thI aura eka hI sAtha maratI thI / ) aura yadi maranA - jInA hamAre hAthameM na ho, to usa nirAdhArako koI nayA AdhAra talAza karanemeM hameM bAdhaka na bananA caahie| yadi pitRgRha yA svasuragRhameM yatheSTa AdhAra milatA ho aura ve use bhAra samajhakara kaSTa na deteM hoM to udaranirvAhakI kaThinAIkA prazna hala ho jAtA hai; parantu 100 meM prAyaH 80 udAharaNabar3e bar3e dhaniyoM ke gharoM meM bhI-aise milate haiM ki vahA~ vidhavAyeM bhAra hI mAnI jAtI haiM / unakA sA jIvana nIrasa, rUkSa, aura duHkhamaya banA rahatA hai| isa lie yA to samAjako sArI vidhavAoMke lie Azrama kholanA cAhie jahA~ unakI paravariza ho aura satsaMgati, vidyAvyAsaMga Adi ke kAraNa unakA jIvana bhArarUpa na banakara sahya bana sake / yA yadi aise Azrama kholane ke lie samAja taiyAra na ho to aura kisI matalaba se nahIM kevala udaranirvAhake lie hI, vidhavAoMko yadi ve cAhatI hoM to - apanA dUsarA sahArA talAza kara lenemeM bAdhA na DAlanA caahie| aba prazna yaha hai ki dUsarA sahArA kisa prakArakA mila sakatA hai ? yA to koI dharmAtmA apanI dharmabahina mAnakara usakA pAlana poSaNa kare, yA koI svArthI inameMse pahale prakArake udArAzaya puruSoMkI AtmA use patnI banAkara apane AzrayameM rakhale / saMkhyA saMsArameM bahuta hI thor3I hai; Adhika saMkhyA dUsare prakAroM hI logoM kA sahArA vidhavAoMko lenA par3egA / yaha saca hai ki yaha mArga koI acchA mArga nahIM hai - premake ucca Adarzase girA huA haiparantu kiyA kyA jAya, aura koI upAya bhI to nahIM hai| 3 Upara likhI huI nI bAtAmasa tIsarI bAta kAmavAsanAkI hai / isake viSayameM vicAra karanese mAlUma hotA hai ki kAmavAsanAkA For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ LABALIBALITARIAHILAILAEBAREILAIMIRATE jainoMkI vartamAna dshaa| honA eka prakArakI Atmika nirbalatA hai| razAhI AjJAke sivAya aura kucha nahIM kAmavAsanAke viruddha yuddha karane aura usameM hai / jisa zatruko puruSavarga bhI-jo vijaya prApta karane lie bar3e bhArI Anta- striyoMkI apekSA adhika balavAn , jJAnavAn, rika balakI aura AtmajJAnarUpI zastrakI aura anubhavI hai-pacAsa varSakI umara ho jAne AvazyakatA hai / jisa taraha rAjAkA apane para bhI nahIM jIta sakatA hai, vahI zatru, aparitRpta zatruke viruddha lar3aneke lie nirbala aura niHzastra ajJAna, anubhavahIna striyoM-abalAoMke dvArA manuSyoMkA bhejanA anyAya hai, usI prakAra jItA hI jAnA cAhie, aisI AjJA denevAle kAma jaise prabala zatruke sAmane-jisase ki bar3e sacamuca hI bahuta bar3e sAhasakA kArya karate haiN| bar3e RSi muni bhI hAra mAna gaye haiM-Antarika AzcaryakI bAta to yaha hai ki ye loga idhara bala aura AtmajJAnahIna vyAktiyoMkA-cAhe ve to 'striyoMko vikAravaza honA hI na cAhiepuruSa hoM yA strI-lar3aneke majabUra kiyA jAnA unheM sadA brahmacaryase hI rahanA cAhie ' isa bhI asvabhAvika aura pAgalapana hai / jaba do tarahakI asvAbhAvika AjJA jArI karake asamAna pakSoMmeM yuddha hotA hai taba usakA prakRtipara zAsana karanekA dama bharate haiM aura pariNAma nirbala pakSakI hAra hI hotI hai yaha udhara Apa svayaM ekake bAda eka cAhe jitane jAnanepara bhI-isa khayAlase ki parAjayase yA byAha karate jAte haiN| santAna hone para bhI byAha hArase bhI bala milatA hai, yadi azakta vyaktiyA~ karate haiM, bUDhe ho jAne para bhI byAha karate haiM, kAmasenAkA sAmanA karaneke lie bhejI jAya, eka strIke hone para bhI dUsaga byAha karate haiM aura to aisI dazAmeM bhejanevAle samAjako yuddhake itanepara bhI tRpti nahIM hotI hai to chapakara yA pariNAma para aprasanna na honA cAhie / arthAt prakaTarUpase eka do gaira striyoMse bhI paNyastriyoMse ve nirbala vyaktiyA~ kAmasenAke prabala AkramaNake bhI sambandha rakhate hai| svayaM inake caritrakI sAmane kucha samaya taka sAhasase lar3atI rahakara yaha dazA hai to bhI yadi koI aparitRpta yadi antameM hAra jAya~-kAmasenAke vaza ho bAlavidhavA phirase byAha karanekI icchA karatI jAyeM to isake lie hAranevAlI vyaktiyoMko hai, to ye use adharmiNI, pApinI, duSTAke adharmI, pApI, nIca, vyabhicArI Adi upanAmoMse vizeSaNa lagAneke lie taiyAra rahate haiM ! yaha tiraskRta yA jAtibahiSkRta Adi daNDoMse da- kyA samAjakA sAdhAraNa anyAya aura ajJAna NDita na karanA cAhie / yadi aisI sahiSNutA hai ? hamArA samAja cAlIsa yA pacAsa varSake -aisI udAravRtti samAja na rakha sake-yatheSTa puruSakA pA~cavA~ byAha khUba ThAThavATa aura AnaAtmabala aura jJAnazastrake abhAvake kAraNa nda utsAhake sAtha karatA hai aura isameM z2arAbhI yadi kisI strIpuruSakA kAmasenAse hAra jAnA adharma, anIti yA anaucitya nahIM samajhatA hai, yA viSayasevana karane laganA samAjase sahana para usIkI hI mUrkhatAse bAlapanameM vidhavA banI na ho sake, to use cAhie ki aise strIpuruSoMko huI koI nirAdhAra strI yadi kAmasenAke sAmane kAmasenAke sAmane yuddhake lie jAne aura yuddha karanemeM z2arA bhI AnAkAnI karatI hai vijaya karake hI Aneko majabUra na kare / aisA to usa para apane sAre anyAyI astra zastroMko karanA prakRtiviruddha, anyAya aura nAdi- lekara TUTa par3atA hai / mAlUma nahIM yaha kisa prakA For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ -62 jainahitaiSI - -rakA dharmasiddhAnta hai / yadi kAmavAsanAko jItanA - hI dharma hai, to yaha puruSa aura strI donoMke lie 'eka sA pAlanIya honA cAhie | apane pacAsa - varSakI umarake pitA, kAkA yA mAmA Adiko naI byAhI huI 14-15 varSakI bAlikAke sAtha ha~sate-Ananda karate dekhakara eka bAla`vidhavAkA brahmacaryameM aTala rahanA, hama nahIM samajhate ki hamArA samAja kitanA sahaja sajha * jhatA hai ! samAjakA kartavya hai ki vaha ina saba bAtoM - para acchI taraha vicAra kare aura byAhako dhArmika nahIM kintu vyAvahArika bandhana samajha kara ..isake lie naye sirese ucita niyamoMkA saMgaThana kare / samAjasaMrakSaNake lie ucita niyamoMke saMgaunakI bahuta bar3I AvazyakatA hai| isake binA svacchanda durAcAra Adi aniSTakara doSa dUra nahIM ho sakate / samAjake niyama judI judI prakRtiyoM, nyUnAdhika yogyatAoM, aura kudarata ke * kAnUnoM ko dhyAna meM rakhakara bananA cAhie jisase choTe bar3e, dhanI nirdhana, paNDita mUrkha Adi sabako sthAna mile aura sabakI kramazaH utkrAnti hotI rahe / niyamasaMgaThana karate samaya nimna likhita bAtoMpara vizeSa dhyAna denA cAhie: 1 akhaNDa brahmacaryako zreSTha pada diyA jAya aura yaha mUrkhatApUrNa vicAra dUra kara diyA jAya ki puruSa yA strIke lie vivAha karanA anivArya hai - lAjimI hai, aura yaha pracAra kara diyA jAya ki yadi ve cAheM to Ajanma brahmacArI bhI raha sakate haiM / 2 byAha puSTa avasthAmeM kiye jAya~ jisase zarIrabala, manobala, anubhava, buddhivaibhava AdikA yatheSTa vikAsa ho sake aura strIpuruSa donoM hI apane vivAhita jIvanako eka vIrayoddhA ke samAna bitA sakeM tathA vipattiyoM, pratisparddhAoM, aura pralobhanoMke Anepara unase saphalatApUrvaka yuddha kara sakeM / 3 yogya vaya aura yogya zaktiyA~ prApta kara cukanepara jo puruSa yA strI avivAhita jIvana vyatIta karanA cAheM ve zreSTha manuSya samajhe jAveMunakA khUba sammAna kiyA jAya aura jo sArI yogyatAyeM prApta karake byAha karane ke lie taiyAra hoM, samAjameM unheM dUsare nambarakA sthAna diyA jAya / 4 yogyatA prApta karaneke bAda jo byAhasambandha hoMge hamArA vizvAsa hai ki ve cirasthAyI SoMmeMse bahuta kama aise nikaleMge jo ekake marane para sukhaprada hoMge aura isa lie aise sukhI strIpurudUsarA sambandha karaneke lie taiyAra hoM / unakI icchA hI na hogI ki hama dUsarA byAha kreN| yadi kisIkI aisI icchA ho to usakI gaNanA ( cAhe vaha puruSa ho yA strI ) tIsare darjemeM tiyoMke anusAra byAha karane na karanekI AjJA karanA cAhie aura samAjako usakI paristhidenI cAhie / 5 jina kAraNoMse vidhavA striyoMko phirase lie vidhavAzrama kholane caahie| ina AzramoMmeM byAha karanekI icchA hotI hai, unheM miTAne ke vidhavAoMkA pAlana-poSaNa bhI hogA, Atmabala aura saMyamakI zikSA bhI milegI aura pArasparika hogaa| ina AzramoMpara ucca zreNIkI brahmacAriNasahavAsa, sahAnubhUti aura AzvAsanoM kA bhI lAbha kI bahuta hI kar3I-bahuta hI kaThora dekharekha honI cAhie aura aisI zikSA denekA prabandha honA cAhie jisase ye niHsvArtha sevikAoMke samAna samAjakI sahAyikA bana sakeM / For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainoMkI vartamAna dazA / 6 naye niyamoM kI sRSTi karanekI icchA rakhanevAle samAjako yaha bAta smaraNa rakhanA cAhie ki aise koI bhI sudhAra na kabhI hue haiM aura na hoMge jinase kevala lAbha hI hotA ho, kisI 'prakAra kI parokSa hAni bilakula hI na hotI ho / yadi hama apanI AvazyakatAoMkI pUrti ke lie koI ' sudhAra ' kara rahe hoM aura usameM koI parokSa hAz2ara AtI ho-jo ki bilakula svAbhAvika aura anivArya haito isase hameM nirAza yA hatotsAha na ho jAnA cAhie | jIvana eka yuddha hai / isa yuddhameM balavAn pakSa bhI coTa khAye binA vijaya prApta nahIM ataH 1 kara sakatA / ina saba bAtoM para dhyAna rakhakara strIvargako samAkA sukhI, balavAn, pavitra aura upayogI aMga banAnekA prayatna karanA cAhie / isakI bahuta bar3I AvazyakatA hai / jisa samAjakA lagabhaga AdhA bhAga dukhI, nirbala, ajJAna, bhArarUpa, nirUpayogI, zApa denevAlA aura usA~seM lenevAlA hai, kaise AzA kI jA sakatI hai ki vaha samAja kabhI vyavahArameM yA dharmameM U~cA sthAna prApta kara sakegA ? / ye sAre vicAra mere mastiSka meM kevala pA~ca miniTake bhItara utpanna hue the| jina vicAroMke likhane yA prakaTa karanemeM ghaMToM laga jAte haiM, unake utpanna honemeM kucha hI miniTa lagate haiM mere mitra DAkTara sAhaba abhI taka mUrcchita hI the / aba maiMne unakI A~khoMpara ThaMDe jalake chIMTe DAla kara unheM saceta kiyA aura unase usa dRzyakA varNana sunA jo unhoMne apanI mUrcchi-tAvasthAmeM anubhava kiyA thA / unhoMne dekhA thA ki haz2AroM bAlAoM, mAtAoM aura vidhavAoMkI eka par3I bhArI phauz2a bar3e bhArI vegase puruSoMkI 63 ora daur3I huI jA rahI hai aura bhayaMkara zabda karatI huI unapara TUTI paDatI hai / yahA~ u dRzyakA pUrA varNana karanA maiM ucita nahIM samajhatA / mujhe AzA nahIM ki pAThaka use mere mastiSka ke vikArako chor3akara aura kucha samajheMge;- yadyapi maiM use eka prakArakI bhaviSyavANI samajhatA huuN| kyoMki mujhe prakRtikA yaha niyama aura itihAsakA yaha pATha bilakula saca jAna par3atA hai ki "jisa samaya rAjA bahuta hI svecchAcArI aura atyAcArI ho jAtA hai usa samaya prajAmeM na jAne kahA~se eka akalpita bala A jAtA hai / vaha balavA macA detI hai aura apane kaMdhe parase rAjAkI amaryAdita sattAke jUe~ko tor3a-maror3a kara pheMka detI hai / " maiMne kahA - "DAkTara sAhaba, aba usa bhayaMkara dRzyako bhUla jAo / saMsAra duHkhapUrNa hai / ina duHkhoM ko dekhakara svayaM dukhI honA koI vIratAkA kAma nahIM hai / buddhizAlI dRSTA vaha hai jo duHkhoMse judA rahakara unakA avalokana karatA hai aura unameMse navIna jJAna aura navIna zakti prApta karatA haiM / tuma rupaye paise kharca karake kalpita nATaka aura tamAze dekhA karate nATaka jo hama donoMne abhI dekhe haiM kyA kama ho, para saca kaho apane samAja ke ye do sacce darzanIya aura AkarSaka haiM ? calo, aba maiM tumheM ukta donoM nATakoMse bhI adhika darzanIya eka aura nATaka dikhalAtA hU~ / dekho, usa ora gaNezajIke bAhana zrImAn mUSaka mahArAja - apane gahana zAstroMkA adhyayana kara rahe haiM ! [ zeSa Age / ] * jo ** jainahitaiSI ke isa naye zarIra ke lie zRGgAra yA mukhapRSTha merI sammatise taiyAra karavAyA gayA hai usakA bhAva samajhAneke lie For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ CRIMILAIMIMARATHI 64 jainahitaiSI eka lekhakI AvazyakatA samajhI gaI aura tad- karatA / sAthahI maiM isa prakArakI asvAbhAvika nusAra yaha lekha sampAdaka mahAzamakI prera- icchA bhI nahIM rakhatA ki mere vicAroMko saba NAse likhA gayA / isake sambandhameM koI mAna hI leNge| maiM sirpha yaha cAhatA hU~ ki maiM yaha prakaTa kara denA cAhatA hU~ ki maiM kisI mere vicAroMko pAThaka acchI tarahase suneM aura paMtha yA phirakekA nahIM kintu satyakA anuyAyI samajheM mAnanA na mAnanA unakI marjI para hai|| huuN| sudhArakoMkI kisI sabhA susAiTIkA maiM maiM isa prakArakI mUrkhatApUrNa AzA kadApi membara nhiiN| vartamAnameM jinheM loga sudhAraka nahIM rakhatA ki mere yA kisIke eka lekha kahate haiM unakA bhakta yA anugAmI bhI maiM nahIM mAtrase samAjasudhAra ho jAyagA / samAja hU~ / merI samajhameM ina sudhArakoMkI buddhimeM meM vicAravAtAvaraNa phaile, buddhipUrvaka vicAra gaharAI aura hRdayameM zuddhabhAva bahuta hI kama karanekI zakti bar3he, sirpha yahI merA lakSya hotA hai / maiM apane anubhavase abhyAsase, aura bindu hai / isa lekhakA zeSabhAga Ageke aMkameM sadasadviveka buddhise satyake jisa aMzako pAtA pUrA kiyA jAyagA / taba taka pAThakoMko cAhie hU~, athavA mujhe jo kucha satya mAlUma hotA hai ki ve citrakA zeSa bhAga-vizeSakara nIcekA use spaSTa zabdoMmeM prakaTa kara detA huuN| mere bhAga kyA sUcita karatA hai, isakA apane svataMtra vicAra kisIkI samajhameM AveM yA na Ave, prayatnase vicAra kareM aura apane buddhibalako acche lage yA na lageM, isakI maiM paravA nahIM bar3hAveM / -lekhk| naye varSakA nivedana / isa aMkake sAtha jainahitaiSIkA nayA varSa zurU pAThaka prasanna hoMge aura ve ise jainasamAjake hotA hai| pUrva sUcanAke anusAra isake AkAra- gauravakA kArya samajhakara hamArI yatheSTa sahAyatA prakArameM bahuta sA parivartana kiyA gayA hai| kareMge / hamako AzA hai ki isa varSa kucha AzA hai ki pAThakagaNa isa parivartanako pasanda adhika grAhaka mila jAyeMge aura unase hamArA kareMge aura ise sthAyI banAye rakhaneke lie kAma cala jAyagA / yadi hitaiSIkA qharca hI hamArA hAtha ba~TAte rheNge| usake grAhakoMse cala gayA, athavA adhikase adhika sau do saukA ghATA bhI raha gayA (kyoM hitaiSIkI grAhakasaMkhyA itanI kama hai ki ki isase adhika ghATA uThAnekI hamArI zakti usake bharose-aise samayameM jaba ki kAgaz2a nahIM hai ) to yaha hamAre saMtoSake lie yatheSTa syAhI Adike cArja khUba bar3ha rahe haiM-yaha pari- hai| itanehIse hama isake vartamAna AkArako vartana hama kadApi nahIM kara sakate yadi hameM sthAyI kara deNge| yaha vizvAsa na hotA ki isa AkAra-prakArase For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ TITIATIO mmmmmmmIII naye varSakA nivedana / hitaiSIkI lekha-saMkalana-zailImeM bhI eka Adi dharmoke paricaya, pAzcAtya tattvajJAniyoMke mahattvakA parivartana kiyA gayA hai aura isase vicAra, bhAratIya itihAsasambandhI naI naI aba isakA vicAra-kSetra bahuta vizAla bana khojeM, sAhityakI AlocanAyeM, manoraMjaka galmeM gayA hai| abhItaka jainasamAjake-vizavakara upanyAsa Adi sabhI viSayoMkA jJAna ina lekhoMke digambara sampradAyake jitane patra nikalate haiM dvArA bar3hAyA jaaygaa| prAyaH una sabake vicAroMkI sImA kevala jainadharma, jainasahitya aura jainasamAja taka hI pari- jJAnavistArake sAtha sAtha hama yaha bhI cAhate mita hai; isa kSetrake bAhara ve zAyada hI kabhI haiM ki hamAre pAThaka svataMtra vicAra karanA sIkheMkadama bar3hAte hoN| unakI isa zailIko hama kevala dUsaroMke hI anugAmI na bane raheM / isake burA nahIM samajhate haiN| kamase kama kisI samAja- lie yaha Avazyaka hai ki jaba kisI viSayakI ko jagAneke lie zurU zurUmeM to yaha zailI carcA uThe, koI Andolana zurU ho, taba usa avazya hI lAbhadAyaka hai, parantu gata 25 viSayakI anukUla aura pratikUla donoM bAjuyeM varSoM meM jainasamAjakI jitanI pragati aura bauddhika pAThakoMke sanmukha rakkhI jAya~ / aisA karanese unnati huI hai, vaha hameM isImeM santuSTa nahIM rakha pAThaka pratyeka viSayako donoM dRSTiyoMse dekha sakatI--aba vaha apanI parimita sImAse bAhara sakeMge aura taba apanA svataMtra vicAra sthira kara kyA hai so bhI jAnaneke lie utkaNThita karatI skeNge| hama kisI eka pakSake nahIM kintu hai / vaha kahatI hai ki kevala gharake bhItarakI 'satya' ke anuyAyI haiM aura manuSyamAtrako isI bAteM jAna lenese hI gharakA pUrA aura sunizcita 'satya' dharmakA anuyAyI honA cAhie / saMbhava jJAna nahIM ho sakatA--isake lie bAharake hai ki eka padArthako hamane jisa rUpameM dekhA jJAnakI bhI AvazyakatA hai / bAharake jJAnase hai, vaha vaisA na ho; kyoMki hama chadmastha haiM gharakI khUbiyA~ aura bhI acchI taraha samajhI aura hamase pratikUla vicAra rakhanevAlene use jA sakatI haiN| kevala gharameM hI ghuse rahanese vAstavika rUpameM dekhA ho-usake jJAnakA ulaTA nukasAna honekA Dara rahatA hai| kSayopazama vizeSa ho gayA ho| aisI dazAmeM saMbhava hai ki bAharakI orase A~kheM banda kiye kyA hamArA yaha kartavya nahIM hai ki hama apanese rahanevAlA manuSya bAharako bilakula hI bhulA de viruddha vicAroMko bhI prakAzita kareM aura isa aura yaha samajha baiThe ki bAhara kucha hai hI taraha logoMko 'satya' kI prAptikA mArga prazasta nahIM-athavA bAhara jo kucha hai sabhI burA hai| kara deM ? isI kartavyake anurodhase jainahitaiSImeM aba hamArA samAja isa yogya ho calA hai ki aise bhI lekha prakAzita hoMge jinase sampAdaka bAharase bhI jJAna sampAdana kare aura usase sahamata nahIM hai athavA jinase vaha svayaM viruddha apanI bhItarI dazAkA sudhAra kare / isa qhayA- hai-zarta yaha hai ki ve acche vicArazIla aura lase jainahitaiSImeM jainajagatase bAharake lekha bhI niSpakSa vidvAnoMke likhe hue yA prakaTa kiye hue prakAzita kiye jAyeMge / prasiddha prasiddha dezI honA cAhie / ataH pAThakoMse prArthanA hai ki ve videzI strI puruSoMke jIvanacarita, vaijJAnika jainahitaiSIke kisI lekhako par3hakara yaha vizvAsa khojeM, IsAI, jarathosta, bauddha, kanaphyUsisa na kara leM ki usake vicAroMse sampAdaka sahamata For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 hai; isI prakAra yaha bhI na samajha leM ki vaha unase viruddha hai / viruddha aura aviruddha ina donoM bAtoMkA khyAla na rakhake pAThakoMke jJAnavistArake uddezyase saba lekha prakAzita hoMge / yahA~ yadi hama apane pAThakoMse sahanazIlatA - matasahiSNutA rakhaneke lie prArthanA kareM to anucita na hogA / unheM yaha dhyAna meM rakhanA cAhie ki kisIke eka lekhase yA eka vicArase sAdhAraNajanatAkA koI vizvAsa yA vicAra badalA nahIM jA sakatA hai / lekha koI jarmana - kI pralayaMkarI topa nahIM hai jo eka hI phAyarameM kisI vizvAsa ke kileko dhArAzAyI kara de | isake sivAya jo loga kisI aise lekhako par3hate haiM ve usake viruddha lekhoM aura vicAroMko bhI to par3hate sunate rahate haiM / ataH kisI viruddhavicArapUrNa lekhase uttejita ho jAnA, adhIra ho jAnA yA usake prakAzakako zatru samajhane laganA kadApi ucita nahIM hai / ucita yaha hai ki aise lekhoMko par3hakara vicAra kiyA jAya aura yadi unameM doSa mAlUma hoM to unakI viruddha AlocanA likhI jAya yA likhavAI jAya / * * jainahitaiSI * manuSya ke jIvana meM mukhya cIz2a usakA caritra hai | caritra se bar3hakara koI bhI bahumUlya cIz2a nahIM hai / jIvanakI saphalatA asaphalatA eka mAtra caritra para nirbhara hai / caritrase hI manuSyakI pratiSThA / dhanameM itanI zakti nahIM jitanI caritrameM hai / caritrakA prabhAva adbhuta hai / jaise sUryakA prakAza choTe choTe chedoMmeMse hotA hai vaise hI choTI choTI bAtoMse manuSyake caritrakA anumAna kiyA jA sakatA hai| choTe choTe kAmoMko acchI taraha karanese hI caritra nirmANa hotA hai aura yaha prati dina hotA rahatA hai / caritragaThanake isa aMka meM do sundara citra prakAzita kiye jAte haiN| ye hameM 'mahAvIrajIvanavistAra' nAmaka sulikhita gujarAtI pustakake prakAzaka zrIyukta meghajI harijakI kRpAse prApta hue haiM / inameM se eka citrakA paricaya pAThakoMko zrIyukta paM0 giridhara zarmAkI ' mahAvIra aura svAvalambana ' nAmaka kavitAse milegA aura dUsarekA bhaktAmara stotrake pandrahaveM payase / pahalA citra zvetAmbarasampradAyakI eka aisI kathAke AdhAra para banAyA gayA hai jo bahuta hI zikSAprada hai| aura jisase tInoM sampradAyake anuyAyI lAbha uThA sakate haiM / hama cAhate haiM ki hitaiSI ke pratyeka aMkameM isa prakAra ke citra prakAzita hoM; parantu isa taraha ke pratyeka citrake banavAne aura prakAzita karanemeM lagabhaga 35-40 rupaye kharca hote haiM aura itanA kharca - taba kiyA jA sakatA hai jaba hitaiSIkI Arthika avasthA acchI ho aura use santoSayogya grAhaka mila jAya~ / yadi ho sakA to hama AgAmI aMkoMmeM isa prakArake aura bhI do cAra citra prakAzita karakA prayatna kreNge| * lie kisI vizeSa kArya aura vizeSa samayakI AvazyakatA nahIM / kisI manuSyake caritrakI sabase acchI pahicAna yaha hai ki vaha dUsaroMke sAtha kisa taraha vyava - hAra karatA hai / yadi vaha unheM Adara aura premI dekhatA hai, unake sAtha yathAyogya vyavahAra karatA hai to samajhanA cAhie ki vaha apane caritrako 'sudhAra rahA hai / dUsareke sAtha vyavahAra karanese dUsaroMko bhI harSa hotA hai aura svayaM apaneko bhii| isameM kucha kharca bhI nahIM hotA / ( smAilsa ) For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bambaI meM bhArata jaina mahAmaNDala / pAThakoM ko isa maNDalakA vizeSa paricaya denekI AvazyakatA nahIM / yaha sabase pahalI jainasaMsthA hai jo digambara - zvetAmbara aura sthAnakavAsI ina tInoM sampradAyoMko samAna dRSTise dekhatI hai aura tInoMkA samAnarUpase hita cAhatI hai / isakA yaha uddezya bahuta hI vizAla hai aura isa kAraNa isake prati hamArI pUrNa sahAnubhUti hai / hama cAhate haiM ki hamAre ukta tInoM sampradAyoMmeM jo pArasparika dveSa bar3ha rahA hai usako zamana karanekA yaza isa maNDalako mile, isake prayatnase tInoM sampradAya eka - tAke sUtrameM ba~dha jAe~ aura jainajAti apanI unnati karanemeM samartha ho / isa maNDalako sthApita hue 16 varSa ho cuke / pahale isakA nAma jainayaMgamensa esosiyazana thA jo pIche kaI vizeSa kAraNoM se badala diyA gayA aura aba yaha Ala iMDiyA jaina esosiyezana yA bhArata jaina mahAmaNDala ke nAmase abhihita hotA hai / pahale isameM digambarasampradAyake hI navayuvaka zAmila the aura unhoMne ise sthApita kiyA thA; parantu aba isameM tInoM sampradAya ke zikSita- vizeSa karake a~garez2I par3he hue - yoga dene lage haiM / mandagati se - prAyaH nahIMke hI barAbara cala rahA hai / a~garez2I jainagajaTa aura jIvadayAvibhAga TraikToMko chor3akara aura koI kAma aisA nahIM hai jisase maNDalake astitvakA bhI patA laga sake / apanI 16 varSakI lambI AyumeM hama dekhate haiM ki usane koI bhI ullekhayogya kArya nahIM kiyA hai / aura to kyA usake adhivezana bhI prativarSa nahIM ho sakate haiM / bambaIkA yaha adhivezana bhI kaI varSoMke bAda huA hai / zikSita kahalAnevAloMkI itanI bar3I - 'mahA' - nAmadhAriNI saMsthAkI yaha alasatA aura akarmaNyatA dekhakara bar3A kheda hotA hai aura jainajAtikA nirAzAmaya bhaviSya aura bhI gAr3ha aMdhakAra se vyApta dikhalAI detA hai | abakI bAra mahAmaNDalakA adhivezana dekhanekA saubhAgya hameM bhI prApta huA / bambaI meM kAMgresa Adi mahatI sabhAoM kI dhUmadhAmake kAraNa maNDalane apanA adhivezana bhI isI maukepara kara DAlanA nizcaya kiyA / tadanusAra tA0 30 aura 31 disaMbara ko yahA~ke empAyara thiyeTara ke sundara bhavanameM maNDala kI do baiThakeM ho gaI / sabhApatikA Asana zrIyukta khuzAladAsa bI. e. bI. esa. sI. bairisTara eTa-lAne suzobhita kiyA thA aura svAgatakAriNIke sabhApati zrIyuta makanajI jUThA bairisTara hue the / jainasamAjameM a~garez2I par3he-likhe logoMkI saMkhyA kama nahIM hai / tInoM sampradAyoMmeM hama samajhate haiM ki grejyueTa aura aMDara grejyueToMkI hI saMkhyA 500 ke lagabhaga hogI / maMDala ke membara hI dosau se adhika batalAye jAte haiM parantu hama dekhate haiM ki maNDalakA kArya bahuta hI hama pahale kaha cuke haiM ki mahAmaNDala ke prati hamArI pUrNa sahAnubhUti hai aura hama usakI hRdayase unnati cAhate haiM; parantu sahAnubhUtikA matalaba yaha nahIM hai ki hama usakI prazaMsA hI ki / For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI jAya~ / nahIM; sahAnubhAtike kAraNa usake doSoM- bilakula nahIM thA bAharase pratinidhi bhI nahIM kI AlocanA karanA bhI hama apanA kartavya sa- bulAye gaye the, to bhI kAnUnake AcAryoMne majhate haiM / ataH isa lekhameM hama maNDalakI ise sAre bhAratake jainoMkI kAnphareMsakA rUpa de una bAtoMkI AlocanA karanA cAhate haiM jina diyA, svAgatakAriNI kameTI banAI gaI aura para dhyAna denA usake saMcAlakoMke lie bahuta jinakA maNDalase kucha bhI sambandha nahIM thA, Avazyaka hai| aise logoMkI sabjaikTakameTI banAI gii| bambaImeM / vAstavameM usameM maNDalake membaroMko chor3akara tInoM sampradAyoMke jainoMkI Tasare logoMko 'boTa' denekA AdhikAra hI na saMkhyA 30 haz2Arase bhI adhika samajhI jAtI , hai / inake sivAya isa samaya kAMgresa Adike honA cAhie thA / isa sabjaikTakameTIkI baiThakameM 6. jo tamAze hue, zikSitoMkI jo lIlAyeM dekhanemeM kAraNa bAharase bhI saikar3oM sajjana Aye hue the| aisI avasthAmeM maNDalake adhivezanameM 700 AI vaisI to zAyada hI kahIM dikhalAI deN| 800 se adhika AdamiyoMkI upasthiti na maNDalake kAryakartAoMne jainahitecchuke sampAhonA batalAtA hai ki maNDalakI janasAdhAraNameM daka zrIyukta bADIlAlajIko eka patra likhA thaa| bahuta hI kama prasiddhi hai / apane 16 varSake usameM unhoMne bambaImeM adhivezana karanekI icchA lambe samayameM vaha apanI prasiddhi bhI jaisI prakaTa kI thI aura likhA thA ki jelameM binA cAhie vaisI nahIM kara sakA hai| usake uddezya aparAdhake kaSTa bhoganevAle paM0 arjunalAlajI logoMkA samajhAye nahIM jAte haiM, isa kAraNa seThI bI. e. ke viSayameM khAsa taurase isa adhilogoMkA usakI ora premabhAva nahIM hai / zvetA- vezanameM vicAra kiyA jaaygaa| zrIyukta bADImbara aura sthAnakavAsI bhAI to usase bahuta hI lAlajI Ajakala aise kAmoMse kucha udAsa kama paricita haiN| acche acche zikSita bhI rahate haiM; parantu seThIjIke lie kucha udyoga usake viSayameM bahuta kama jAnakArI rakhate haiN| hogA aura unheM nyAya milegA isa khayAlase hama mAnate haiM ki isameM logoMDI TAsInatA unhoMne maNDalake kAryameM yoga denA svIkAra ajJAnatA aura sAmpradAyika dveSa bhI kAraNa kiyaa| isake bAda unheM sabhApatikA cunAva haiM, to bhI maNDalake kAryakartA apane prayatnakI karaneke lie likhA gayA aura unhoMne seThIjIke zithilatAke doSase nahIM baca sakate / ve cAhate kAryakI mahattA samajhakara mi0 khuzAladAsazAto apane AdhivezanameM logoMkI saMkhyA isase hako isa kAryake lie suyogya batalAyA aura adhika ekatrita kara sakate the| " mi0 zAhake utsAhapUrvaka svIkAra karanepara kAryakartAoMko svIkAratA bheja dI / zrIyuta ___ mahAmaNDalake isa adhivezanake kAryakartA- bADIlAlajIne samajhA thA ki mi0 zAha jaise oMmeM kAnUna jAnanevAle vakIla bairiSTaroMkI saMkhyA vidvAna haiM vaise hI vicAraka aura sAhasI bhI khUba thI, to bhI isameM be-kAnUnI kArravAiyA~ hai; parantu unakA yaha samajhanA kevala bhrama thaa| itanI huI haiM jitanI sAdhAraNa logoMkI sabhA- sabjaikTakameTImeM jaba seThIjIkA prastAva upa oMmeM bhI nahIM hotI haiN| maNDalakA yaha eka sthita kiyA gayA, taba mi0 zAhane svayaM use vArSirka adhivezana thA-isameM pratinidhi-tattva par3hakara sunA diyA aura na jAne kyA samajhakara For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM bhArata jaina mahAmaNDala | kaha diyA ki isa prastAvako sabhAke samakSa upasthita karaneke lie koI taiyAra nahIM hotA hai, isa kAraNa yaha rada kiyA jAtA hai / isa para zrIyuta bADIlAlajIne kahA - " yaha bilakula jhUTha hai / prastAva upasthita karaneke lie amuka mahAzaya - jo kAnUnake AcArya haiM - taiyAra haiM, aura yaha sabhApatiko tathA dUsare aguoMko mAlUma hai / phira mAlUma nahIM, yaha prastAva kyoM rada kiyA jAtA haiM / " isa para sabhApatine aura kaI bahAne peza kiye; parantu jaba una sabakA ucitaM uttara diyA gayA, aura dUsarA koI acchA bahAnA na milA, taba unheM kahanA par3A ki " thor3e hI dina pahale mujhe thor3e samaya ke lie eka sarakArI naukarI milI hai, isalie mere sabhApatitvameM isa prastAvako pAsa karAke kyA Apa mujha svadharmIko hAni pahu~cAnA pasanda karate haiM?" isa para bADIlAlajIne kahA ki, "sarakArI naukaroMko DaranekI to isameM koI bAta nahIM hai / mi0 ajitaprasAdajI Adi kaI sarakArI naukaroMne isa kAryameM prakaTarUpase yoga diyA hai, yaha saba jAnate haiM / isake sivAya jaba ArA aura deha - lI - kesa ke phaisale ho cuke haiM aura unaparase jaba hameM kAnUna jAnanevAle vizvAsa dilAte haiM ki seThIjI para koI bhI aparAdha sAbita nahIM ho sakatA hai, taba, eka jainakI dRSTise nahIM to eka manuSyakI hI dRSTise aura briTiza rAjyakI kIrti bar3hAneke lie, ' seThIjIkA mukaddamA calAyA jAya aura aparAdha ho to unheM ucita daNDa diyA jAya, nahIM to ve chor3a diye jAya~' sarakArase kevala itanI sI prArthanA karanekA prastAva karanA to kucha anucita nahIM hai / aura yadi anucita hI hai, to isakA vicAra pahale hI ho jAnA thA / sabhApati mahAzaya isa prastAvake pahale hIse jAnakAra the / unhoMne usI samaya ise rada 69 karenakI sammati kyoM na dI, athavA yahI kyoM na kaha diyA ki yadi tumheM prastAva peza karanA ho to dUsarA sabhApati DhU~r3ha lo ? bambaI jaise jainoMse bhare hue zaharameM yaha to kahA hI nahIM jA sakatA ki maNDalake sabhApati hone ke yogya koI puruSa milatA hI nahIM / yadi isa bAtakA izArA pahale hI kara diyA gayA hotA, to yaha bAta itanI bar3hatI hI nahIM; para qhaira aba bhI eka upAya hai jisase sArI kaThinAIyA~ dUra ho sakatI haiM / kalakI baiThaka meM anya saba prastAvoMke pAsa ho cukane para sabhApati mahAzaya sabhAsthAna chor3akara cale jAveM aura hama loga dUsare sabhApatiko niyata karake seThajIke prastAvako pAsa kara DAleM / " yaha upAya sArI kameTIko pasanda A gayA; parantu sabhApati mahAzayane ise nahIM mAnA, ve usI samaya stIphA deneke lie taiyAra ho gaye / unhoMne socA merI isa dhamakIse zAntipriya jaina daba jAya~ge aura mujhe apanA pada tyAga karanA na par3egA / isa para bar3A zoro gula macA, nidAna zrIyuta bADIlAlajIne darakhvAsta peza kI ki isa viSayameM saba logoM ke boTa liye jAya~ / boTa liye gaye jinameM 35 mata seThIjIkA prastAva peza karaneke anukUla aura 6 viruddha rahe aura taba sabhApatiko apanA pada chor3a denA par3A ! isake bAda jo huA vaha zAyada azikSitoM kI sabhAmeM hotA to bhI nindanIya samajhA jAtA ! bADIlAlajIne apanI darakhvAsta vApasa nahIM lI, to bhI eka mahAzaya kI prArthanAse jinhoMne ki seThajIke anukUla boTa diyA thA - mi0 khuzAladAsa phira apane chor3e hue pada para A baiThe aura unhoMne seThIjIke prastAvakI apanI nirdaya kalamase hatyA kara DAlI ! loga dekhate hI raha gaye 1 For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI sabhApati mahAzayakA ' vyAkhyAna, kahA samaya duma dabAkara bhAga jAnA, yaha kyA sAhasI jAtA hai ki bar3I svataMtratAke sAtha huA aura siMhoMkA kAma hai ? zikSitoMmeM isa prakArakI use logoMne bahuta pasanda kiyA / isa vyAkhyA- bhIrutA aura durbalatA dekhakara bar3I hI nirAzA nameM sAdhusampradAyakI nindA karate hue Apane hAtA hai| kahA ki "jainasAdhu mere jUte uThAneke bhI maNDalakA AThavA~ prastAva yaha thA-"jainasAyogya nahIM haiN|" yadyapi pIchese kaha diyA hitya aura tattvajJAnakA prakAza kiyA jAya aura gayA thA ki 'kitane hI sAdhu aise haiM,' tathApi isa viSayameM kumAra devendraprasAdajIne jo prazaMsayaha kathana ajJAniyoMko zAnta rakhanekI kalA- nIya udyoga kiyA hai usake lie unheM dhanyavAda ke sivAya aura kucha nahIM thA / zvetAmbara aura diyA jAya / " sabjekTa kameTImeM jaba ukta prasthAnakavAsI sampradAyameM sAdhuoMkI saMkhyA bahuta stAva upasthita huA, taba anAvazyaka batalAkara . hai aura unakA samAja para bar3A prabhAva hai| isakA virodha kiyA gayA aura vaha rada kara diyA aise prabhAvazAlI aura pUjya samajhe jAnavAle gayA / isake bAda do tIna bAra phira bhI isakI samUhake viSayameM itanA khulA prahAra karanA bata- carcA uThAI gaI, parantu phala kucha na huA-kameTIke lAtA hai ki sabhApati mahAzaya bar3e spaSTavaktA sAmane hI prastAvoMkI sUcImeMse ukta prastAva a aura sAhasI haiM / vyAkhyAna sunakara hamArA bhI laga kara diyA gyaa| itanA hone para bhI dUsare yahI qhayAla huA thA; parantu rAtakI sabjaikTa- dina jo chapI huI prastAvamAlikA vitaraNa kI kameTImeM jaba seThIjIke prastAvakI Upara likhe gaI, usameM ukta prastAva maujUda thA aura usake anusAra hatyA kI gaI, taba hamArA hRdaya kaha anumodakoMmeM zrIyukta bADIlAlajIkA nAma chapA uThA ki kyA isIko sAhasa kahate haiM ? jo svayaM huA thA! bADIlAlajIne sabhAmeM upasthita ho bairisTara haiM, jAnate haiM ki seThIjIke sambandhameM kara kahA-"mujhe bar3e aphasosake sAtha kahanA kAnanake anusAra prArthanA karanekA prastAva karanA paDatA hai ki yaha prastAva kAnUnake viruddha peza koI aparAdha nahIM hai, jo isa prastAvake kara- kiyA gayA hai aura majhase pUche vinA hI isake nekA vacana pahalehIse de cuke the, sArI sabjaikTa anumodakoMmeM merA nAma de diyA gayA hai| yadyapi kameTIne jinase isa prastAvake lie AgrahapUrvaka sAhityasambadhI pratyeka prastAvakA maiM hRdayase aprArthanA kI thI, ve kevala isa tuccha khayAlase-ki numodaka hU~ ; parantu kAnUnake viruddha kArya karanA kahIM sarakAra mujhase aprasanna na ho jAya-Dara gaye! mujhe pasanda nahIM hai / zikSitoMkI sabhAmeM ye aziunhoMne vacana bhaMga kiyA, kAnUna tor3A, sabjai- kSitoMke samAna kArravAiyA~ hote dekhakara mujhe kTakameTIkI icchAnusAra prastAva peza karanekA bar3A hI duHkha hotA hai|" hamArI samajhameM yaha nahIM kartavya bhulA diyA aura sAre jainoMkI AzA- AyA ki jaba sAhityaprakAzakoMko uttejana ko dhUlameM milA diyA, kyA yaha sAhasakA cihna denekA hI prastAva karanA thA taba usameM kevala hai ? becAre nirIha niSkarmA sAdhuoMpara to soTe- eka hI saMsthAkI yA eka hI vyaktikI prazaMsA kI jagaha talavAra khIMcanA aura sarakArake kyoM kI gaI ? kyA dezabharameM aura koI bhI sAmane ucita prArthanA-namra nivedana-aura vaha saMsthA yA puruSa sAhityakI sevA karanevAlA nahIM bhI haz2AroM jainoMke sAtha milakara-karaneke hai ? kAzIkI yazovijaya granthamAlA, bhAva For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALANATIMILLLLLLLAHABALLIATERIALUIRY 4SE bambaIma bhAratajaina mahAmaNDala iummTRYIRI UTTRO nagarakI jainadharmaprasAraka sabhA, bambaIkA deva- yaha nATaka dekhate hue bar3e dhairyake sAtha antataka canda lAlacanda pustakoddhAra phaNDa, kAzIkI baiThe rahe ! usa dina kaI sajjanoMkI orase jaba jainasiddhAntaprakAzinI saMsthA, nirNayasAgara bahuta hI jora diyA gayA taba dUsare dinakI presa, Adi saMsthAoMne kyA jainasAhityakI sabhAmeM gujarAtI hindIkI kucha sunAI huI / kucha kama sevA kI hai, jo unakA nAmollekha bhI bambaIkI pacaraMgI prajAke sAmane mAnanIya paM0 na kiyA gayA aura do cAra pustakeM chapAne- madanamohana mAlavIya jaise a~garez2Ike suvaktAne vAloMkI prazaMsA kI gaI ? hama bAbU devendra. to abhI usa dina hindImeM vyAkhyAna diyA prasAdajIke udyogakI svayaM prazaMsA karate haiM jisameM hindU yUnIvarsiTIke candeke kAmameM aura unake kAryako premakI dRSTise dekhate haiM; acchI saphalatA prApta huI; parantu hamAre jainazikSiparantu naye naye aura alpa kAryake lie to toMne apane gujarAtI-hindIbhASAbhASI bhAiyoMkI khAsa prastAva kiyA jAya aura dUsare bahuta sama- sabhAmeM a~garejI bhASAmeM hI bolanA pasanda kiyA ! yase kAma karanevAloMko bhulA diyA jAya, jahA~ svabhASA aura svajAtikI itanI avahelasAtha hI sabjaikTa kameTIkI A~khoMmeM dhUla DAlI nA kI jAtI hai, vahA~ saphalatAkI AzA jAya, ise hama kadApi acchA nahIM kaha sakate / rakhanA vyartha hai ! hamAre samAjake zikSita puruSoMkI sabhI lIlAyeM isa lekhako samApta karaneke pahale, maNDalane nirAlI haiN| ve sevA to karanA cAhate haiM apane isa adhivezanameM kyA kyA kArya kiye jaina samAjakI-jisameM hajAra pIche pA~ca AdamI una para hama eka sAdhAraNa najara DAla jAnA bhI a~garez2I nahIM samajha sakate haiM-para kAma cAhate haiN| karate haiM sAta samudra pArakI a~garez2I bhASAke pahalA dina to sabhApatike vyAkhyAnameM aura dvArA ! isa viSayameM ve apane nijatvako bila. maNDalakI riporTa sunAnemeM samApta ho gayA kula hI bhulA baiThe haiN| unheM apanI mAtRbhASAmeM jisakA eka bhI zabda sAdhAraNa logoMkI samabolanA lajjAkara pratIta hotA hai aura yahI jhameM na AyA / rAtakA 2 // baje takakA samaya kAraNa hai jo unake dvArA kucha bhI ullekha sabjaikTa kameTImeM gayA aura so bhI lAbhake yogya kArya nahIM hotA hai / maNDalakI badale hAnike vyApArameM ! dUsare dina 4 ghaMTemeM sabjaikTakameTIkA aura sabhAkA kAmakAja saba milAkara 10 prastAva aura vyAkhyAna hue ! a~garez2ImeM hI huA thA / prAraMbhase hI membaroMkI rAjabhakti aura briTiza-jayakI prArthanA, svargastha orase hindI yA gujarAtImeM kAma karanekI jainoMke viSayameM zokapradarzana, zikSApracArake vAravAra prArthanA kI gaI; parantu usa para kucha lie vidvAnoMkI eka kAnphareMsa honekI sUcanA, bhI lakSya nahIM diyA gayA / pahale dinakI zikSAsambandhI aura anya sarakArI ripArTI meM baiThakakA prAyaH sArA kAma kAja a~garez2ImeM jainoMkA judA khAnA rakhanekI prArthanA, tInoM huA jise dekhakara bar3A hI aphasosa huaa| sampradAyoMmeM ekatA rakhanekI salAha, kurItiyA~ upasthita 700-800 AdamiyoMmeMse adhikase dUra karanekI salAha, jainasAhityapracArakI adhika100puruSa aise hoMge jo a~garez2Iko acchI salAha, aura sabhApatike prati kRtajJatAprakAza / taraha samajhate hoM, zeSa loga apane zikSitoMkA dazavA~ prastAva kAryarUpa thA jisameM jainoMkI For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHARYAMAMALAIMILBAUMBAIRLINE - jainahitaiSI saMkhyA kama honeke kAraNoMpara vicAra karaneke haiM, kevala manuSyoMkI hI saMkhyA kaI araba hai; lie eka kameTI banA dI gii| aisI avasthAmeM eka seThIjIkA yA bhAratajainaitanA kAma kAja karaneke bAda yaha susabhya mahAmaNDalakA jInA maranA harSa yA khedakA viSaya nATaka maNDalI apanA khela samApta karake bidA nahIM bana sakatA; parantu jaba seThIjIko ho gaI / nATaka kampaniyoMko prajAke caritrake bacAnekA prayatna karanA hamAre lie -- iSTa ' sudhArane bigar3anekI cintA bahuta hI kama hotI hai-kartavya hai-hamAre jIvanamaraNakA prazna hai hai, logoMkA manoraMjana karanepara hI ve adhika taba isake lie eka bhAratajainamahAmaNDala to dhyAna rakhatI haiM / isI taraha maNDalake ekTaroMne kyA sArA jaina samAja hI yadi khvAra ho jAya bhI ika bAtakI paravA kiye binA ki samAja- hameM paravA na karanA cAhie aura apane prayatnameM hitakI aura samAjakI sahAnubhUtikI rakSA hotI lage rahanA cAhie / manuSyoMkA-aura vizeSataH hai yA nahIM, apanA chaha ghaMTekA khela samApta una logoMkA jo jar3avAdI nahIM haiM-lakSya kara DAlA ! hamAre yahA~ isa tarahake alpasaMtoSI bindu lAbha-alAbha yA sukha duHkha nahIM kintu logoMkI kamI nahIM hai jo kahate haiM ki cAhe uccAzaya, kartavya, pragati aura Atmavijaya honA jo huA para bhAratajainamahAmaNDala ' kA cAhie / abhItaka hama AzA kara rahe the ki adhivezana to nibanatAke sAtha ho gayA ! yadyapi hamArI jAtike purAne qhayAloMke aguoMmeM paranta vAstavameM dekhA jAya to hamArA dhyeya Atma-teja nahIM hai aura unase kucha hone jAne adhivezana karanA hI nahIM hai, kAma karanA hai, vAlA nahIM hai, parantu zikSitajanoMkA dhyAna aura vaha nahIM huaa| seThIjIke prastAvako rada- to samAjakI ora jA rahA hai, ataH ve isa karake maNDalane apanI akarmaNyatAko aura bhI kamIko pUrA kara deMge, kintu Aja hamArI vaha asahya banA DAlA ! hamArI samajhameM hameM kisI AzA nirAzAmeM pariNata ho gaI-hamArA svapnavyaktike marane jInekI paravA kama karanA cAhie, bhaMga ho gayA-hama A~kheM malate hue uThakara dekhate parantu siddhAnta yA prinsipalakI rakSAke lie haiM ki- .. khUba dRDha rahanA cAhie / vizvameM ananta jIva pUrvakI mahattA sacamuca hI adRzya ho gaI hai / jainhitaissii| Dunists na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe styvaannii| bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaiSI // For Personal & Private Use Only