Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ss vilai nA vividharaMthamALA varSa14muM. e che ke cAlu19880mAM pRSTha 1500 thAMka 167 thI 168 mulya rU. 4pAkAMpa, mApha ja jamatatva baMgasAhityasamrATa bAbubaMkimacaMdranA. jIvanavRttAMta sahita anuvAdaka bhImajI harajIvana-upanA suzIla, sthaLaH maDhaDA (kAThIyAvADa) sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI / saMpAdaka ane prakAzakaH bhikSa-akhaMDAnaMda sthaLa-amadAvAda ane muMbaI AvRtti pahelI, pRSTha 248, prata 0ra00, saM. 1980. mUlya che, pAka nA sal Ass CG LIST Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ " sarva hakka prakAzaka saMsthAne svAdhIna . amadAvAda sastuM sAhitya mudraNAlaya mAM bhikSu: akhaDAnadanA prakha dhayo mudrita "" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 navAM pustako nIkaLyAnI tathA bIjI khAsa sUcanAo 1-vividha graMthamALAnA A 16-68 mA aMkanI sAthe tenuM cadamuM varSa samApta thAya che. A saM. 1980 nA varSane pRSThameLa nIcenI vigate 1500 ne badale 1600 ne thayo che. uparAMta cha citro paNa vadhArAmAM. aMka pustakanuM nAma pharamA pra4 citra 157 thI 16. svAmI rAmatIrtha-graMtha 3 je 3rA 161 thI 166 mahAna nepoliyana parA 840 6 167 thI 168 dharmatava 12aa 248 kula-100 1608 6 2-cAlu raNane anusarIne A pustaka saM. 1981 nA lavAjama badala grAhake tarapha vI. pI. thI melAze. A vI. pI. svIkArI laI grAhakamAM cAlu rahevAnI icachI chatAM paNa koI khAsa kAraNathI yA gaphalatathI jemanuM vI. pI. pAchuM vaLe teo je pitAnuM vArSika lavAjama ta rada gayelA pisTeja I, badalanA pAMca AnA melI Apaze, te A pustaka temane tarataja mokalI apAze. lavAjama rUbarUmAM bharIne pustaka laI janAra pAsethI mAtra nAmane ekaja Ano vadhu levAze. 3-nIcenAM pustakonI navI AvRttio chapAIne taiyAra thaI cukI che. nAma kada Ica pRSTha pUThAM mUlya giradharakRta rAmAyaNa-kavinA caritra sAthe ...pANax9 - 750 pAka rA , akhAnI vANa-manaharapadasahita..............548 ... 500 pAko 1 subedhaka nItikathA-birabalakRta. ............pA7I .. 184 sAdAM chatra , beMkima nibaMdhamALA-dharmatattava sAthe, pAx8 ... 580 pAka nA e pustaka viSe vadhu mAhiti A pustakanI chevaTe jAhera khabaramAM ApI che. bhAratanAM strIrane-graMtha pahele....... pA48.....712 pAkAM | E - bhAratanAM strIratna-graMtha bIjo.......... ....... 640... ,, | E bhAratanAM srIro - graMthe trIje.......... ..... 650 ,, | upalA paikI strIratnonA be graMtha taiyAra hoI grAhakane tarataja apAze ane mUlya traNe graMthanuM levAze. trIjo graMtha ekAda be mAsamAM taiyAra thatAM prathama khabara ApIne pisTeja jeTalI rakamanuM vI. pI. karIne ekalI apAze. 4-upalAM sarva pustakonuM mUlya AvatI heLI sudhI 10 thI 12 TakA ochuM levAze. 5-upaluM mUlya amadAvAdanuM ja hoIne muMbaI mATe sahaja vadhu hoya che. 6-paDhIyArakRta svarganAM keTalAMka pustake haLI sudhImAM chapAI jaze. ha-saM1981 thI vividha graMthamALAmAM nIce pramANe eka navIna varga umerI tedAra mahAna strI purUSonAM jIvana caritra tathA saMtamahAtmAonI bodhaprada vANIne lagatAM pustake prasiddha karavAnuM rAkhyuM che, te tarapha pratyeka vAMcanAranuM dhyAna kheMcIe chIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha graMthamALAmAM navA varSathI umerAnAra navIna varga > AgalAM varasAmAM 'vividha graMthamALA ' nI sAthe sAthe 'caritra mALA' paNa A saMsthA taraphathI cAlatI hatI, ane sa0 197ra sudhInAM pAMca varSa cAlu rahyA pachI chapAvavAnI avagaDa vagerene laine te baMdha karavI paDI hatI. e pachI gai sAlathI vividha graMthamALAnA peTAmAM ekAda jIvana caritranuM pustaka paNa apAtuM rahe che; para Mtu tene badale anya pustakA echAM apAya che. vaLI saMta mahAtmAonI vANI prasiddha karavAnI dhAraNA aneka varSothI cAlI Ave che tenA tA emAM vArAja AvavA muzkela che. - upara pramANe hakIkata hAvAthI temaja saMsthAnuM peAtAnu presa thatAM chapAvavAnI muzkelI dUra thavAthI navA-1981-nA varSathI vividha graMthamALAnA peTAmAM nIce mujabane eka navA varga athavA vibhAga jArI karavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM che. arthAt sa0 1981 nA kArtikathI 'vividha graMthamALA' mAM nIcenA e vaJa raheze. cAlu va`:-A varga ' pahelA vibhAga ' nA nAmathI paNa oLakhAze. vividha graMthamALAmAM hAla je grAhakeA cAlu che; teo sa` A * cAlu varga'mAM eTale ke ' pahelA vibhAga ' nA grAhaka gaNAze. emAM vividha viSayanAM pustake apAtAM AvyAM che, teja pramANe apAtAM raheze. vaLI sa0 1980 nA varSathI moTAkadanAM pRSTha ApavAnuM jArI thayuM che, te paNa jArI rahIte IMca pAx8 tathA pax9 nA kadanAM maLIne 1500 pRSTanAM pustakA eka varSImAM apAtAM raheze. navIna va-A varga ' bIjo vibhAga ' evA nAmathI paNa oLakhAze. A vamAM dezavidezanAM mahAna strI purUSonAM jIvanacaritra, saMtamahAtmAonI upakAraka vANI, ane banI zakaze tyAre tyAre cAlu jamAnAnA kavionI zreSTha kavitAo paNu apAze. vaLI kAi kAI vakhata sAttvika kATInI nAnI mATI upakAraka vArtAo ApavAnA yAma haze tyAre te paNa apAze. A khIjA varganAM grAhakeAne paNa paDelA vaMnI peTheja dara varSe ( pAx8 ane putra nA kadanAM maLIne) 1500 pRSTanAM pustakA apAtAM raheze; temaja vArSika mUSa paNa pahelA varga pramANeja-eTale ke sAdAM pUrva mATe rU. 4) ane pAkAM pUThAM mATe rU. 5) tathA pesTeja mA raheze. anne vargamAM grAhaka thanAra pAse kula rU. ATha ne badale sAta ane pAi pUrDa sAthe daza te khale nava rUpIyA levAze. pesTeja mArke sucanA pahelI--upara jaNAvelI khIjA varga mATenI yojanA, temaja banne vargomAM grAhaka thanAra mATe evuM lavAjama levAnI ceAjanA mAtra eka varSa mATe ajamAyazI samajavAnI che. grAhakAnI sASakAraka saMkhyA e samaya daramIna thayelI jaNAze, tAja te yeAjanA tathA dheAraNu cAlu rahevA saMbhava che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUcanA bIjI--A navIna vargamAM grAhaka thavA IcachanAre te varganuM upara jaNAvyA mujabanuM vArSika mUlya rUbarU athavA manIorDarathI pahoMcADavuM; athavA te e vibhAganuM paheluM pustaka "prItamanI vANuM "ke je ekAda mAsamAM taiyAra thanAra che, te vI. pI. thI mokalavA lakhavuM. navIna vibhAgamAM grAhaka thanAra je cAlu vibhAgamAM paNa grAhaka hoya te tene lagate rajIsTara naMbara lakhI mokalAve. eTale tenI pAse baMne vibhAgamAM grAhaka thavA badala rU 1) e levAze. zuddhipatra paMkti azuddha hAya hAya adharmanI nirvAhamAMthI parakALa sarvAgIne adhamanI nihartAmAMthI parakALe svaMgIna 47 48 55 ma 71 dezanA 88 112 115 128 thana bAhanA bohanA karaze karazo ema eTanAja eTalAja bhaktivAna bhaktivAda pachInI traNa bALabodhI paMktio ja mAtra TIpaNuMrUpe che, mATe tene ja pRSThane cheDe mUkIne TIpaNI. tarIke vAMcavI, ane enI nIce je gujarAtI lITIo che te cAlu lakhANa tarIke samajavI. kahevAthI karavAthI vinA vinA pitAnI pitAnI 132 146 155 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanuM nivedana - ' A saMsthA taraphathI je mahAna sAhityasevakanI kRtie agAu (sa. 1973 khaMkiya nibaMdhamALA' rUpe prasiddha thaelI, teeja A dharmatattva ' nA mULa lekhaka che. temanuM sarakArI upAdhisahita nAma "rAya khahAdura khaMkimacaMdra chatracha (ceTarajI) sI. AI. i." hatuM. asAmAnya sAhitya sevAne lIdhe janasamUDamAM tee 'khaga sAhitya samrAT' nA nAmathI vizeSa vikhyAta che. temanI vidvattA jema asAmAnya ane bahudezI hatI; tema temanAmAM lekhanazakti ane cAritrya khaLa paNa asAmAnya hatAM. sAmAjIka bAbateAnA tee jeTalA UMDA abhyAsI ane vicAraka hatA, teTaleAja temanA dhA`ika abhyAsa ane vizvAsa paNa "DA hatA. dezanA sAmAnya janavanI anekavidha avadazA ane ajJAna teone jaNAI cUkyAM hatAM; tema zikSita lekA pazu videzI ane vidharmI sattAnA zikSaNa ane saMskRtithI aMjAi jane nAjuka, temaja AdhathI ajJAta ane vimukha thatA cAle che; e paNa te joi zakayA hatA. krimanuM dezabhakta hRdaya AvI sthiti jeSTane drIbhUta thAya ane uMDa! abhyAsa tathA lAMbA anubhavanA phaLarUpe peAtAne prApta thayelA kalyANakArI dhArmika vicAre peAtAnA dezaba ene pahAMcADavAne teo prerAya e svAbhAvikaja che. C kRSNacaritra ' ane ' dharmatattva ' nAmaka temanA banne gra MthA evI ucca preraNA ane UMDA dhArmika abhyAsanuM ja pariNAma che. ' kRSNucaritra' mAM temaNe bhagavAna zrIkRSNanA mahimA je apU rIte darzAvI ApyA che; tevA atyAra sudhI khIjA kAie darzAvelA jaNAyA nathI. dharmatattva' mAM temaNe vizuddha prabhubhakti temaja niSkAma karmonAM UMDAM rahasyA ukelI batAvavA prayatna karyAM che; ane zukhri stanI asAmAnya zraddhA, AtmabhAga, svAtyAga, temaja leAkahitAvahatA karatAM bhAratIya praduAdanI cegyatA e sarva bhAkhatAmAM kevI anupama che; te laMbANuthI temaja asarakAraka rIte temaNe samajAvyuM che. khakimakRta 'kRSNacaritra' A saMsthA taraphathI prasiddha karIne vizeSa pracalita thAya tema karavAnA irAdo aneka varSothI che; paraMtu tene zrIyuta kRSNalAla mehanalAla jhaverIkRta anuvAda lAMbA samayathI nIkaLI cUkelA haiAvAthI e bAbata tvarAthI hAtha dharavAnI kALajI upajI nathI. A 'dharmAMtattva 'te| anuvAda zrIyuta suzIle je kALajIthI taiyAra karyo che tene mATe te dhanyavAdane pAtra che. kima nimaMdhamALA'nI pahelI AvRtti sAthe rAyala daroka pRSThanuM graMthakartAnu' je cheka TuMkuM vRttAnta apAyaluM; tenA karatAM khIjI AvRtti mATe cha sAta gaNA vistAravALu rasaprada vRttAnta yeAjAyaluM hovAthI, ane emAM temanI asAmAnya niDaratA, nyAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyatA, tA, satya pratyeno prema, vaDIlo pratyene pUjyabhAva, vagere darzAvanArA aneka bodhaprada banAve varNavelA hovAthI e vRttAMta A dharmatatvanI sAthe paNa joDavAmAM AvyuM che. dharmatatva ' athavA te koI paNa graMthamane eke eka vicAra to sarva kAIne saMmata naja thAya, paraMtu baMkima bAbu jevA samartha vidvAne A graMthamAM je uddezathI, je DhabathI ane je buddhimattAthI dhArmika vicAre guMthyA che, te jotAM Aje te lakhAyAne 36 varSa thaI javA chatAM paNa hiMdudharmanA anuyAyIene mATe temaja zikSita yuvakavargane mATe tenI ekaMdare upakArakatA to pratyeka vicArakane svIkAravI ja paDaze. AvuM upayogI pustaka bheTa temaja lahANItarIke puSkaLa phelAya tema hovAthI tenI beeka hajAra prata vadhu chapAvI che, ane sAmaTI prata lenArane te piNI kiMmate apAze. zarapUrNimA. saM. 1980 A sAthenA zuddhipatra mujaba sudhArI lIdhA pachI ja pustaka vAMcavuM. 20 baMkima bAbunI dharmatattvanI bhUmikAno anuvAda prastAvanAmAM pustaka saMbaMdhI je be bola kahevAmAM Ave che, te meM pustakanI aMdara kahelA che. jemAM mAtra prastAvanA jedane ja pustaka vAMcavA ke na vAMcavAnA nirNaya upara Ave che, teo A pustaka vAMce e saMbhava ghaNo ja ocho rakhAya. teTalA sArU bhUmikAmAM mAre vizeSa lakhavAnuM prayojana nathI. pahelA daza adhyAyaja eka prakAranI bhUmikArUpe che. anuzIlana tatva saMbaMdhamAM mukhya vAta je lakhavAnI che, te agiyAramA prakaraNathI zarU thAya che. pahelA daza adhyAya nIrasa ane vacce vacce kaMTALo Ape tevA che. e doSane svIkAra kare eja ATalI TuMkI bhUmikA lakhavAne hetu che. sAtamo adhyAya saithI vadhAre nIrasa che, tethI je vAcakone te adhyAyamAM kaMyaLo Ave teo tene cheDI deze to cAlaze. mukhyatve A graMtha keLavAyelA vAcakavargane sArU lakhavAmAM Avyo che. teTalA sArU saghaLI bAbata dareka sthaLe khulAsAvAra samajAvI nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA * 1 thI 48 ( 28 2 37 papa adhyAya bAbu baMkima caMdranuM saMkSiptavRttAnta .. 1 le-duHkha eTale zuM ? 2 je-sukha eTale zuM? 3 je--dharma eTale zuM ? 4 -manuSyatva eTale zuM? 5 me--anuzIlana 6 -sAmaMjasya 7 mo-sAmaMjasya ane sukha 8 mo-zArIrikavRtti 8 -nAnArjanI vRtti 10 me-manuSyabhakti 11 me-Izvarabhakti 12 mo-izvarabhakti-zAMDilya 13 me-bhagavaddagItAne sthUla uddeza ... 14 me-bhagavaddagItA-karmayoga 15 me-bhagavaddagItAnuM jJAna 16 me-bhagavaddagItAne saMnyAsa ... 17 me-bhakti-dhyAna-vijJAnAdi 18 ma-bhagavaddagItAno bhaktiyoga 19 --Izvarabhakti-viSNupurANa 20 me-bhaktinuM sAdhana 21 me-prIti 22 me-AtmaprIti 23 ma-svajanaprIti 24 me-svadezaprIti 25 me-pazuprIti ra6 me-dayA 27 me cittaraMjanI vRtti 28 ma-upasaMhAra : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 100 104, 108 115 129 137 147 155 164 168 177 184 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu bAMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAMta * 'gALAnA cAvIsa paragaNA jIllAmAM gaMgAkinAre AvelAM 'kATAlapADA' nAme gAmamAM aneka pra'caranAnA lekhaka kimacaMdra caTTopAdhyAyane janma I sa0 1838 nA jInanI 27 mIe thayA hatA. kimanAM mAtAjI zarIre bahuja sthULa, raMge kALAM, madhurabhASI, dayALu, ane zAMta svabhAvanAM hatAM. kimanA pitA yAdavacaMdra tapAvelA suvaSNunA jevA raMganA, uMcA, pratibhAzALI, tIkSNa buddhivALA, udAra ane tejasvI puruSa hatA. khAlya vayamAM kima bhAyunuM zarIra ghaNe bhAge bimAra rahetuM hatuM; paraMtu temanI buddhi te| pahelethIja bahu tIkSNa hatI. pAMya varSanI uMmare temane vidyAbhyAsane prArabha karAvAyA, ane khAlaka krime paheleja dahADe kakkAnA adhA akSaro zIkhI lIdhA ! sAtame varSe temane medinIpuranI jallA skUlamAM dAkhala karavAmAM AvyA. te samaye temanA pitA tyAMnA DepyuTI kalekaTara thayA hatA. e vargomAM kima haMmezAM pahele naMbare rahetA. temanA; anupama guNe joi zikSakAne sAna MdAzcaya thatuM. bAra varSanI uMmare kima bApue hugalI kaeNlejamAM praveza karyo. tyAM pazu te hamezAM peAtAnA vargImAM uMce nakharaeNja rahetA. vidyArthI avasthAthIja temanAmAM jJAnatRSA eTalI balavAna hatI ke mAtra zALAmAM cAlatAM pustAnA vAMcanathIja temane tRpti thatI nahi. kAlejanA pustakAlayamAMthI te vividha viSayanAM pustakA lAvIne vAMcyA karatA. parIkSAnA samaya najIka Ave tyAreja mAtra zALAmAM cAlatAM pustakA lakSya darzane vAMcI jatA, ke jethI peAtAnA uparanA naMbara khAvA paDe nahi. hugalI kAlejamAMthI temaNe siniyara skAlarazIpanI parIkSA pasAra karI ane pachI kalakattAnI presiDansI AlejamAM kAyadAnA abhyAsa zarU karyAM. e samaye eTale ke I. sa. 1852 mAM khI. e. nI parIkSA levAnuM dhAraNa nIkaLyuM. AthI krima mAjIe kAyadAnA abhyAsa uMcA mUkI bI. e. banavAnI taiyArI karavA mAMDI, mAtra 20 varSanI ummare ane eja mahinAnA parizrame teme khI. e. nI parIkSAmAM pahelA vargomAM pAsa thayA. te samayanA kheMgALAnA lephTenanTa gavarmi. hAlIDee kima mAtrunA guNA joi temane tarataja De mAjIsTreTanA hAddA upara nimyA. vidyAcI avasthAthIja kimacaMdranA hRdayamAM sAhityasevAneA pavitra bhAva * suvikhyAta ' sarasvatI'mAM AvelA paMDita khAladatta pAMDeyanA lekha uparathI temaja kaviratna rUpanArAyaNu pAMDeyaracita gaMgA pustakamALAnA 15 mA puSpa "kiadra caTa " uparathI A caritra yAjavAmAM Avyu che. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta rita thayA hatA. te samaye nIkaLatAM "saMvAda prabhAkara" ane "sAdhuraMjana" nAmanA patromAM te potAnA lekha tathA kavitAo mokalatA; ane temAM te prakaTa thatAM. temane patranA saMpAdaka banavAnI ghaNIja abhilASA hatI, paraMtu sarakArI hoddo anAyAse prApta thayo eTale tene asvIkAra kare e yogya lAgyuM nahi. A pramANe kevaLa vIsa varSanI kAcI uMmaramAM ja baMkimacaMdra karmakSetramAM dAkhala thayA. sarakArI kAmamAM niraMtara joDAI rahevA chatAM paNa temane vidyAvyAsaMga te dinapratidina vRddhi pAmato hato. sarakArI kAmakAjamAMthI temane je kAMI avakAza maLate temAM te sAhityasevA karatA. jyAre te aMgrejI skUlamAM bhaNatA hatA tyAre paNa kolejanA abhyAsa sAthe sAthe temaNe mugdhAvabodhavyAkaraNa tathA keTalAka kAvyagraMthone abhyAsa karela hato. - baMkimanI kizorAvasthA bahu sukhamAM gaI hatI. savAre, bapore, sAMje rAtre, badho vakhata te pustako vAMcavAmAM ja magna rahetA. temaNe bharayuvAvasthAmAM temanA eka sahAdhyAyIne kahyuM hatuM ke "mane pustako vAMcavAthI je AnaMda maLe che te A jagatamAM bIjA keIpaNa kAmathI nathI maLata." e pachI juvAnInA aMtima bhAgamAM, baherAmapuramAM rahetI vakhate, eka vAra baMkime munasapha naphara. bAbane kahyuM hatuM ke "mane pustaka lakhavAmAM jeTale AnaMda maLe che, teTale bIjA keI paNa kAmathI nathI maLato" temano pahelo vivAha agiyAra varSanI uMmare thayo hato, paraMtu pAMca cha varSa pachI temanAM pahelAMnAM patnIne svargavAsa the hatA. bahuja tapAsa karyA pachI ekavIza varSanI uMmare temaNe pitAne bIje vivAha eka rUpalAvaNyavALI viduSI kanyAnI sAthe karyo hato. tenA para temane ghaNe prema hato; ane tene pitAne "nItiguru" tathA dharmaguru mAnatA. e patnIthI temane pitAnuM cAritrya khIlavavAmAM tathA ucca kartavyo bajAvavAmAM sahAya maLI hatI; ane tyArathI te strI jAtinA bhakta banyA hatA. temanAM pustakomAM e vAta spaSTa joI zakAya che. eka sthaLe temaNe lakhyuM che ke, "strIo e sAkSAta kSamA, dayA ane snehanI devI mUtio che. " - baMkime aMgrejI sAhityano abhyAsa dezaprasiddha zikSaka IzAnacaMdra baMdopAdhyAya pAse hagalI kAlejamAM karyo hato ane saMskRtanuM zikSaNa kAI bhaTapallInivAsI paMDita pAsethI lIdhuM hatuM. sana 1853 thI cAra varSa sudhI temanI pAse baMkima bAbu vyAkaraNa ane sAhitya zIkhyA hatA, tathA eTalAja samayamAM daza varSane abhyAsa samApta karyo hate. barime soLa varSanI uMmara pachI kavitA lakhavAnuM cheDI dIdhuM hatuM. tyAra bAda abhiLyuM che ke kavivara IzvaracaMdra gupta (jemanA prabhAkara patramAM ghaNe bhAge baMkimacaMdra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRtAnta -- - -- -- lakhatA hatA) eka divasa baMkimabAbune kahyuM hatuM ke "tamArAmAM lekhanazakti sArI che; paNa tame kavitA na lakhatAM gaja lakhyA karo." - IzvaracaMdra baMkimane kayAre e upadeza Apyo hato tenI khabara nathI. gamete vakhate A hoya, paraMtu baMkime te mAthe caDhAvyA hatA. baMkimacaMdra hamezAM IzvaracaMdra guptane gutulya gaNatA hatA. pitAnA mRtyu pahelAM be traNa varSa upara baMkima bAbu ' kAMcarA pADA " gAmamAM IzvarabAbune ghera gayA hatA. tyAM IzvaracaMdranAM sagAMvahAlAM pAse besIne temaNe bahu vAra sudhI AMsu vahAvyAM hatAM. baMkima bAbu bIjI vAra paNa kavine te Azrama jevA gayA hatA. te vakhate teo izvaracaMdraguptanuM jIvanacaritra lakhatA hatA. hugalImAM chellI parIkSA ApyA pachI paNa baMkime hugalI koleja choDI na hatI. e samaye temanI uMmara 19 varSanI hatI. samasta bhAratavarSamAM e samaye azAMti phelAI cUkI hatI. 1857nA baLavAnI Aga bArakapura ane baherAmapuramAM paNa saLagI uThI hatI. madrAsa ane avadha e AgamAM lAkaDAM nAkhatAM hatAM. dilhI ane kAnapura paNa e AgaLathI bacyAM na hatAM. baMgALIo e Aga saLagAvIne dUra khasI gayA hatA-Aghe ubhA rahIne pazcimaAkAzamAM agninuM bhayAnaka raktavaNuM citra joI rahyA hatA. megalenI AzA punaH tAjI thaI hatI; ane marAThA vera vALavAne mathI rahyA hatA. sipAIonA baLavAnI Aga A pramANe cAre bAju saLagI uThI te vakhate hugalI pAsenA " caMcuDA" sthAnamAM mArzala lo cAlu karavAmAM AvyuM. te vakhate caMcuDAmAM eka hAIleDara-gorAonI palaTaNa rahetI hatI. tyAM eka ghATa paNa che. tene bArikane ghATa kahe che. baMkimacaMdra eka divase saMdhyAkALa pahelAM temanA nAnA bhAI pUrNacaMdrane laIne eja ghATamAM utaryA. teo nATaka jevA jatA hatA. caMcuDAnA eka dhanavAna puruSe eka nATakazALA ubhI karI hatI. baMkimacaMdra sivAya kaTAlapADAnAM aneka mANasane paNa nATaka jevA javAnuM AmaMtraNa maLyuM hatu. badhAya bhalA ane zikSita puruSo hatA. baMkima bAbu temanA nAnA bhAIne laIne eka nAnakaDI hoDImAM gayA hatA. pUrNa bAbu baMkima bAbuthI traNacAra varSa nAnA hatA. bArikanA ghATathI te dhanavAna puruSanuM ghara pAse na hatuM. bIjA ghATa-ghaMTA ghATathI pAse hatuM. baMkimacaMdra jarA pharavAnA irAdAthI bArikanA ghATeja utaryA. najIkanA "kAMTAlapADAthI AvelA bIjA loko bIjI heDImAM hatA. temanI heDI ghaMTAdhATa pAse jaIne ubhI rahI. bArikanA ghATathI te dhanavAna puruSanA ghara sudhI je rasto gaMgAne kinAre kinAre ane have teja ramaNIya mArgo baMkima bAbu heDImAMthI utarIne cAlyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta rastAne kinAre-gaMgAnI tarapha vAMsane kaTherA banAvela hato. vacce vacce thAMbhalA paNa hatA. thoDe dUra gayA pachI temaNe joyuM ke keTalAka lazkarI amaladAro rastAne kinAre ghAsa para beThA hatA. temanI sAthe be eka kUtarA paNa hatA. eka kUtarAe pUrNa caMdrano pIcho pakaDe. kUtarAnI Teva hoya che ke je kare che tenA para te vadhAre humalo kare che. kUtarAne joI pUrNa bAbu banyA ane tethI kUtare vadhAre pAchaLa paDyA. kUtarAne gAra mAlika e banAvathI rAjI thaIne ulaTo te kUtarAne utsAhita karavA lAge ! kUtaro vadhAre utsAhita thaIne doDyo ane pUrNa bAbunI lagolaga pahoMcI gayo. pUrNa bAbu bIje upAya na hovAthI rastAnA thAMbhalA upara caDhavAno prayatna karavA lAgyA. baMkimacaMdranuM dhyAna prathama A bAbata tarapha kheMcAyuM na hatuM. teo bIjI bAju gaMgAnI zobhA jotA jotA cAlyA jatA hatA. ekAeka temaNe pAchaLa pharIne joyuM te kUtarAne pUrNabAbu para humalo karavAne udyata thayelo joyo. baMkima bAbune cahere lAlacoLa thaI gayo. temaNe koMdhapUrvaka sAheba tarapha joIne kahyuM "sAceja gammata to sArI karI ! tamane zarama nathI AvatI ?" baMkime eTalA tejapUrvaka A vAkyo kahyAM ke sAhebe zaramAI jaIne tarataja kUtarAne bolAvI lIdho. - rAtre nATaka pUruM thatAM me thaI gayuM. kAMTAlapADAthI je leke gayA hatA teo badhA sAthe tyAMthI pAchA pharyA. te ToLAmAM baMkimabAbu paNa hatA. pahelAM kahI gayA chIe ke te vakhate caMcuDAmAM mArzala lo cAlu hatA. A yuddhanA kAyadA anu sAra caMcuDAnI hadanI aMdara rAtanA nava vAgyA bAda je kaI bahAra rastA para nIkaLe te paherApara ubhela gore tene goLI mArI zakatA hatA. ghaMTAghATa uparanA pahere para be gera ubhA rahyA hatA. kAMTalapADAnA lekanuM ToLuM jevuM ghaMTAghATa pAse pahoMcyuM ke tarataja aMdhakAramAMthI bahAra AvIne eka gorAe AgalA gRhasthanI chAtI upara saMgIna dharI. badhA gRhastha AnaMdapUrvaka nATakanI vAta karatA karatA ghera jatA hatA. sAme A vipatti AvelI joine teo gabharAI uThayA. baMkimacaMdra ceDA pAchaLa hatA. badhAne ubhA rahelA joine teo AgaLa gayA. joyuM te eka goro hAthamAM baMduka laIne raste rekIne ubho che ane bIje gere AgaLanA bhalA mANasanI chAtI para saMgIna rAkhIne aMgrejImAM kaMika pUchI rahyo che ! te vakhate baMkimabAbune mArzala leno khyAla AvI gayo. temaNe vicAryuM ke A vidhAna anusAra gore te badhAnI paNa hatyA karI zake tema che. eTale AgaLa ubhelA dhrujatA gRhasthane dUra kADhIne khuda baMkima te gerAnI sAme ubhA rahyA ane zAMta saMyamapUrNa bhASAmAM gArAne samajAvI dIdhuM ke ame badhA mANaso gaMgAne pele pArathI ahIM nATaka jevA AvyA hatA. gorAe kahyuM- "huM te kevI rIte jANuM?"baMkime javAba Apyo "tame jIllAmAjIsTreTane pUchajo. te paNa tyAM hAjara hatA." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta gorAe kahyuM-"huM tamAruM kahevuM sAcuM mAnuM chuM. tame tarataja cAlyA jAo." goro rasto cheDIne Agho khasI gayo. dhrujI rahelA gAmanA bhalA mANaso vaMToLIAnI peThe gaMgAtaTa tarapha deDiyA; paraMtu ghATa para paNa mahA vipatti dekhAi! tyAM hoDI maLe nahi ! goro te "cAlyA jAo" kahIne chUTe thayo; paNe badhA have jAya kevI rIte ? tarIne javA sivAya bIjo koI upAya na hato. jamIna upara gorAono Dara, ane pANImAM jaLajaMtuono bhaya ! keAI ke e te jaLaneja vadhAre salAmatIbharyuM gaNIne kapaDAM saMkelavA mAMDayAM. tyAre baMkima temane ema karatA rokIne pAsenA koleja ghATamAM laI gayA. baMkime te ghATa uparathI cAMdanImAM joyuM ke sAme retImAM be heDIo bAdhelI che. bUma pADIne mAchIone bolAvavAnI paNa koInAmAM, hiMmata rahI nahatI. baMkime mAchIone bUma mArI. teo AvyA ane bIdhelA tathA thAkelA mANasane heDImAM besADIne pele pAra laI gayA. - baMkimacaMdra kizora avasthAmAM ane juvAnInI zarUAtamAM zarIre dubaLa hatA; paraMtu mane baLamAM sAhasika hatA. naherakinArAnA jakhamI rastAomAM saMdhyAkALa pachI javAnuM koI sAhasa karI zakatuM na hatuM; kemake tyAM sApa, ziyALa, varU vagere bahu hatAM; paNa kaI kaI divasa baMkimacaMdra saMdhyAkALa thaI gayA pachI ekalA ja A rastethI ghera AvatA. te vakhate temanA hRdayamAM bhayanuM nAmanizAna paNa nahatuM jaNAtuM. prauDhAvasthAmAM baherAmapuramAM rahetA tyAre paNa baMkime pitAnA apUrva tejano paricaya karAvyo hato. tenI hakIkta paNa nIce pramANe che. baMkimane ane eka sAhebane jhagaDo thayo hato. sAheba paNa kaI reMjIpeMjI je na hato. tenuM nAma karnala Damina hatuM. te vakhate baherAmapuramAM lazkaranI chAvaNI hAIne aneka gorAo tyAM rahetA hatA. karnala sAheba te senAnA saMcAlaka arthAta kamAnDIMga oNphisara hatA. jhagaDA bhAre hovA chatAM tenuM kAraNa eTaluM bhAre na hatuM. gorAo je barAkemAM rahetA hatA tenI sAme eka medAna hatuM. te medAna vacce thaIne eka nAnIzI pagadaMDI jatI hatI. baMkima bAbu eja raste thaIne roja kacerImAM jatA AvatA hatA. koI vAra cAlatA jatA to koI vAra pAlakhImAM jatA hatA. bIjA leke 5Na A rastethI AvajA karatA hatA. bIjo paNa eka rasto zaheramAM jato hato; paNa tyAMthI bahu pharIne javuM paDatuM tethI te barAke AgaLa thaIne ja badhA leke AvajA karatA hatA. AthI e taraphanI gorA lekene cIDa thatI hatI. eka divasa trIje pahore baMkimacaMdra pAlakhImAM besIne kacerImAMthI A raste thaine ghera AvatA hatA. bhAIo A rastethI cAlyA. pAlakhInuM eka bAraNuM baMdha hatuM. pAlakhI jyAre aradhe raste pahoMcI tyAre tenA baMdha bAraNuM upara koIe jethI hAtha mAryo. baMkima tarataja pAlakhInuM bAraNuM ughADIne bahAra kUdI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta paDayA. joyuM te sAme eka uMcA zarIravALA sAheba bahAdUra ubho che ane cheDe dUra keTalAka sAheba leke krikeTa ramatA hatA. baMkima jANI gayA ke pAse ubhelA sAhebeja pAlakhInA bAraNA para hAtha mAryo che. baMkimacaMdra karnala sAhebane oLakhatA hatA ke nahi tenI khabara nathI. baMkime pAlakhInI bahAra AvatAM ja krodhapUrvaka sAhebane kahyuM-"hu dha DevIla yu Ara ?" arthAt he duSTa tuM koNa che? - sAhebe kaMI javAba na ApatAM baMkimano hAtha pakaDIne jerathI temane dhakko mAryo. pachI baMkima bAbu bIjA je sAhebo ramatA hatA temanA tarapha gayA. temanI pAse jaIne joyuM. te be traNa sAheba te temanA oLakhItAja hatA. teomAM eka nyAyAdhIza benabrija sAheba paNa hatA. baMkime nyAyAdhIza sAhebane pUchayuM-pelo mANasa mArI sAthe kevI rIte vatyI che te tame joyuM ? sAhebe kahyuM -bAbujI! huM TuMkI dRSTivALo chuM; meM kazuMja joyuM nathI. te sAceja ochuM joI zakatA hatA. bhagavAna jANe te baMkimane oLakhI zakayA hatA ke nahi; paNa pAchaLathI temaNe ane karnala Dephine kahyuM hatuM ke teo te vakhate baMkimacaMdrane oLakhI zakyA na hatA. baMkimabAbu nyAyAdhIza benabrija sAheba pAsethI bIjA sAheba pAse gayA ane pUchayuM ke Apa lekee kaMI joyuM che ke nahi? temaNe paNa kahyuM- "ame kazuM joyuM nathI." tyAre "ThIka che, adAlatamAM A pramANeja kahejo." ema kahIne krodha ane bhathI adhIra thayelA baMkimacaMdra ghera AvyA. bIje divase phojadArI adAlatamAM baMkime karnala sAhebanA nAma upara phariyAda seMdhAvI. vicAraka mejIsTreTa nyAyanika ane baMkimanA guNone jANavAvALA hatA. karnala sAheba upara kerTane samana nIkaLyo. gAmanA leke upalA banAvathI karnala viruddha eTalA uzkerAI gayA hatA ke sAhebane pitAnI gADInAM bAraNAM baMdha rAkhI saMtAIne adAlatamAM javuM paDayuM hatuM. sAMbhaLyuM che ke tema chatAM paNa sAhebanI gADI upara kAMkarA pheMkavAmAM AvyA hatA. sAheba AvIne AropInA pAMjarAmAM ubhA rahyA. mukardame jovAne mATe AkhA zaheranA loke tUTI paDyA hatA. eka baMgALIe sAheba upara phariyAda karI hatI, te paNa game tevA sAheba upara nahi paNa eka lazkarI amaladAra-karnalanA upara ! te jamAnAmAM AvuM dazya vicitra hatuM-addabhuta hatuM. AzcaryathI cakita thayelA nagaravAsIo A azvatapUrva mukardImAne pheMsalA jevAne mATe adAlatamAM ekaThA thayA hatA. kAI DepyuTI baMkimacaMdrane, kaI karnala sAhebane ane koI nyAyAdhIzane jovA AvyA hatA. vakIla, munhAra adhikArIo vagere badhAya potapotAnuM kAma choDIne mukardama jovA AvyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAthu aMkimacaMtu sakSipta nRttAnta hatA, ane adAlatanuM makAna khaceAkhIca bharAI gayuM hatuM. A sukamAmAM bIjI paNa eka vizeSatA hatI. baherAmapuramAM te vakhate lagabhaga dADhasA vakIla ane mukhyAra hatA. e badhA vakIla ane mukhtyAra ApoApaja 'krisacaMdranA pakSamAM ubhA rahyA ! badhAeja kimacaMdranA vakilAtanAmA upara sahI karI melI ! AthI karnala sAheba bhAre muzkelImAM AvI paDayA. te je vakIla pAse jatA te kahetA kendra huM kima bApuno pakSa laI cUkayA chu." aMte te vakIlene rahevA daine mukhtyArA pAse gayA tA tyAM paNa temane nirAza thavuM paDayuM. kAI paNa mukhtyAra 'kimaviruddha ubhA rahevAne rAjI na jAye!. have tA karnala sAheba kha'ja DaryAM. sarakAranI paNa AMkha udhaDI. kamiznara sAheba suddhAMtu Asana DAlavA lAgyuM. sAheba leAkeAnI maMDaLImAM gabharATa chavAi gayA. te vakhate aherAmapuramAM aneka aMgreja rahetA hatA. mukamA kheMcI levA mATe kiMmAra sAheba pazu kima khAmune vinaMti na karI zakayA. temaNe ane khIjA sAhebee khebrija sAhekha dvArAja tema karavAne kahyu. ebrija sAheba eka sArA nyAyAdhIza ane udAra aMgreja hatA. je vakhatanI A vAta che te vakhate ebrija sAheba baherAmapuramAMja rahetA hatA. teo kha'krimanA guNA upara mugdha hatA. sAhebae jaine jyAre te mane gherI lIdhA, tyAre temaNe kahyuMkarnala Dekine kimakhANunuM apamAna karyu che; mATe je te kima khAbhunI mApI mAgavAnuM kabUla kare teAja huM vacce paDIne rAjInAmu` apAvavAnI kAziza karI zakuM." jhine teja vakhate mAphI mAgavAnuM kabUla karI dIdhuM. menabrija sAhebe bahu prayatnapUrvaka, kimane manAvIne mukamA pAo kheMcAvI lIdhA. kala sAhekhe khullI adAlatamAM kimakhANunI mArI mAgatAM kahyu ke " baMkima bAbu ! tamArA je hAtha pakaDIne meM tamane baLajorIthI pAchA haThAvyA hatA, teja hAtha pakaDIne huM atyAre tamArI pAse kSamA mAgu bru." 1860 nA navembaramAM krima bANunI badalI pAMcamI zreNInA mejIsTreTatarIka 'khulanA'mAM thaI hatI. khulanA zahera te samaye yoAhara jIllAnA tAbAnA eka smA gaNAtuM hatu. menabrija sAheba te vakhate yazeharanA chaThThAmejIsTreTa hatA. mI. khebrija sAthe ahIMja pahelavahelA kimacaMdrane paricaya thayA hatA ane e paricaya baherAmapuramAM thayelI upalI karnala phinavALI ghaTanA pachI mitratAnA rUpamAM pheravAi gayA hatA. khulanAmAM AvIne pazu kimane dhAra arAjakatA sAme thavuM paDayu hatu. eka bAju gaLAnI khetI karAvanAra sAhenA atyAcAra hatA ane bIjI bAju ceralUTArAAne layakara upadrava hatA. gaLIvALA sAhemAne rAjI rAkhatAM rAkhatAM sarakAra pazu hairAna caSTha gaI hatI. e gaLIvALA sAheA jamInadArapaNu jevA tevA na hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ khANu kimacaMdranu` sakSipta nRttAnta kRSNunagaranA hilsa sAhebane traNu lAkha vIdhAM jamIna hatI ! kimacaMdra sAthene gaLIvALA sAhebenA jhagaDA samajAvavA mATe ahIM keTalIka aprAsaMgika vAtAnA ullekha jarUra karavA paDaze. gaLIvALA sAhebAnuM jora keTaluM vadhyuM hatuM te jANyA sitrAya vAcakavarga A vAta nahi jANI zake ke te sAhebAne khAvavAmAM-temanA atyAcAra maTADavAmAM--akimakhAmune keTaluM herAna thavuM paDayuM hatuM. A badhA jamInadAra gaLIvALA sAhebee sana 1861 nI AkharamAM sarakAra pAse mukarramA rajI karyA ke jaisAra ane nadiyA jIllAnI prajAe mahesula ApavAnuM baMdha karI dIdhuM che. sAthe sarakArane te mahesula vasula karavAnA upAya karavA mATe paNa araja karavAmAM AvI. hiMdI sarakAranuM Asana DAlavA lAgyuM. teNe nyAyAdhIza merisa ane madresarane khAsa kamiznaratarIke nImIne tapAsa karavA mekalyA. << kamiznara sAhebee tapAsa karIne tAraNa kADhayuM ke gaLAvALA sAhebe sIdhA, sAdA bhalA mANusA che. temaNe kadI paNa prajAnA zarIre hAtha aDakADayA nathI. TAipaNa prakAranA atyAcAra temaNe karyAM nathI. badhA doSa baMgALI prajAne!ja che. te koi paNa rIte mahesula ApatA nathI." A badhA nispRhI (!) sAhebenA TALAmAM mArela nAmanA eka eDakhAM gaLIvALA ane jamItadAra hatA. tanI niMdA karavI e ThIka nathI. kAraNa ke te samayanAM aMgreja vartamAnapatromAM tenI prazaMsAnA pUla bAMdhavAmAM AvyA hatA. ane te vakhatanA gavar sara. je. pI. grAnTa sAhelme peAtAnI InDIga minITa (gaLInI noMdha)mAM merela sAhebane Adarza gaLIvALA tarIke darzAvyA hatA (!) pazu eja Adarza jamInadAre sana 1861 nA navembara mahInAmAM eka dA jamAvyA hatA. tenI vigata AgaLa lakhIzuM. pahelAM te mArela sAhebanA baLa ane aizvaryA paricaya ApavA jarUra che. mArela sAhebe eka nagara vasAvIne tenu nAma mArelagaja pADayuM hatuM. sAheba A nagaranA rAjA hatA. temanI pAse je ladhArI senA hatI, tenI saMkhyA lagabhaga pAMcaseA seAnI haze. emAMnA kAi kAi pAse baMduka, kuhADI vagere paNu hatu. A lazkaranA kasAna Denisa helI sAheba hatA. helI sAheba pahelAM yAmanarI kevelarImAM hatA; paraMtu tyAM mANuseAnI hatyA karavAnI ane ghara saLagAvavAnI AvI sagavaDa na hatI ! vaLI pagAra paNa sAdhAraNu hatA. eTale hailI sAhebe te nAkarI heDIne mArela sAhebanA laDadhArIonI saradArI svIkArI hatI. mArela sAhebanI sapattineA ghaNA bhAga seAra jIllAmAMja hatA. mArelagaja kimacaMdranA ilAkAmAM hatu. kime khulanAmAM AvIne joyu kaeN-mArela sAhebanu jora bahu jAmyuM che. te Adarzo plenTara (!) tarIke dezanuM rAjya calAvI rahyA che. kimaca Mdre khulanAmAM cArja lIdhA pachI eka varSe mArela sAhebe dagA karyAM. tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ khANu kimacaMdranu sakSipta nRttAnta "" sabaMdhamAM phrenDa ek inDiyA'e jarAe sakAca sivAya lakhyuM ke--" mArela sAhebanA peAlIse rakSA niha karI; tethI tene AtmarakSaNa karavAnI karaja paDI, keTalAka vakhata pachI tene paNa e vicAra khadalavA paDayA hatA. kAgaLapatrothI A viSayamAM je kaMi mAlama paDayuM che te nIce lakhIe chIe. 26 mI navembara sana 1861 mAM mAzusAthI bharelI keTalIka hADIo khaDakhAlI gAmanA kinArAnI AsapAsamAM gAThavAi gai. te vakhate taddana savAra paNa naheAtuM thayuM. jhAMkhu (khu aMdhArUM hatu. hADInA mANasoe chAnAmAnA jate gAmane gherI lIdhuM. te mANusA lagabhaga traNusA hatA. kAinA hAthamAM lai, koInA hAcamAM malama ane kAnA hAthamAM baMduka hatI. te badhA mArela sAhebanA mAsA hatA. DelI sAheba temanA netA tathA jamInadArInA suparinTenDanTa hatI; tethI jamInadArInA tinuM rakSaNa karavA mATe A pramANe laDavALAone laine prajAnA khaLave samAvavA AvyA hatA ! khaDakhAdInI prajA bahuja badamAsa che ! te vadhArAnuM mahesula bharavA nathI icchatI ! gaLInI khetI karavAmAM paNa tene aNumamA che, tethI tene zikSA karavAnI jarUra paDI; paNa mArela sahejamAM temane dabAvI zakayA nahi.prajAnI saMkhyA vadhAre hatI. temanAmAM aikaya paNa khUba hatu. aMte sahebe te lokone sakhta zikSA karavA mATe helI sahebanI saradArI nIce 12 hADIemAM upara jaNAvyuM tema 320 ladhArIone mekiyA hatA. baMkimacaMdra ane polIse pahelethIja sAMbhaLyuM hatuM ke DelI sAheba eka gA karavAnA prayatna karI rahyA che; paNa daMgA kayAM thaze te kAi jANatuM nahatuM. sAhebenI hIlacAla joine sa*lIA gAmapara humalA thaze ema lAgyuM, eTale pAlisa tyAM jai paheAMcI, paNa sAhebe te rAtre chupAine baDakhAlI jatA rahyA hatA. savAre khaDakhAlI upara humalA thayA tyAre gAmanA lAkA uThI gayA hatA. teo pazu laDa vagere hathiyAra laine 'mArA mArA' karatA dADhayA. gAma bahAra AvyA pachI temane mAlama paDayuM ke A vakhate sAhebanA mANase bahu che. gAmavALAonu hRdaya dhaDakavA lAgyuM. te bahu bhayabhIta thayA paNa temanAmAMthI kAI paNu pAche te IMja nahi rahIma ullA nAmanA e gAmanA eka khaLavAna paThANu lADI lakhate AgaLa vadhyA. tenI lADIthI keTalAya hathiyArabaMdha sipAI dharatIpara DhaLI paDayA. chevaTe helI sAhebe tenApara ba dukranA khAra karyA te rahIma dAkhala thaine nIce paDayA. rahIma eka hi MmatavALA mANusa hatA. te dhAyala thavA chatAM paNa tyAMthI cAlIne tene ghera gayA. gharanA AMgaNAmAM besIne te peAtAnA dhA jovA lAgyA ane tene pATA khAMdhavA lAgyA. gharanI bhIMtA nAtI hatI, cAre bAjue jhADa hatAM. rahIma je vakhate kheDA eThA pATA khAMdhatA hatA teja vakhate khIjI eka goLI AvIne tenI chAtImAM lAgI ! rahIma teja vakhate marI gayA. mukamAmAM sAkSIoe kahyuM hatuM ke te geALI paNa pahelI gALAnI peDe hailI sAhebeja mArI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ A bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta rahIma tenA gAmanA eka mukhya mANasa hatA. leke tenuM bahu sanmAna karatA. te jyAre marI game tyAre gAmanA leke DarI jaine pAsenA jaMgala tarapha nAsavA lAgyA. te vakhatanA dasyanuM varNana karavuM azakya che. lAThIbaMdha leke ullAsapUrvaka gAmane lUMTavA ane saLagAvavA lAgyA. jeTaluM lUMTI zakAyuM teTaluM lUMTI gayA. je laI javAya tevuM na hatuM tene AgamAM pheMkayuM ane je saLagI zake nahi tene pANImAM pheMkI dIdhuM. je vastu sAmI AvI tene nAza karI dIdho, je mANasa sAmo. thayo tene mAryo, strIo suddhAM bacavA na pAmI. je juvAna hatI temane keda karavAmAM AvI. rahImanI te strI, bahena vagere koIne na choDayAM. A pramANe vijaya meLavanAra mArela sAhebanA mANasa lUMTelI cIjone, strIone ane rahImanI lAzane pitAnI sAthe laI gayA. je gAma aruNodaya vakhate zAMtipUrNa, sukhI ane samRddha hatuM teja bapora sudhImAM smazAnathI paNa vadhAre kharAba thaI gayuM! AkhA gAmamAM strIonA hAhAkAra ane ArtanAda chavAI gayA. keTalAya kesa dUrathI saLagatAM gharone. dhUmADe dekhAto hato. A utpAtanI khabara baMkimacaMdra pAse pahoMcatAMja teo asthira thaI gayA. - baMkima bAbu pilIsane sAthe laine teja vakhate paMcakyAsa karavA gayA. marelagaMjamAM jaIne joyuM te leke nAsI gayA che. eka vAta pahelI lakhavAnI rahI gaI. lAiTaphaTa nAmanA eka bIjA sAheba maeNrela sAhebanA bhAgIdAra hatA. baMkimacaMdranA pahoMcatA pahelAMja merela, helI ane lAITapuTa badhA nAsI gayA. baMgALI laThadhArIo pakaDAyA. teomAM delata cokIdAranuM nAma khAsa ullekha karavA jevuM che. baMkimacaMdra helI sAhebanA nAmanuM vAraMTa kADhIne gunhegArane tapAsa mATe jesara mokalI dIdhA-pita kesa na calAvyo; kemake kAyadA pramANe paMcakyAsa karanAra kesacUkavI zake nahi. AropIo sIdhAdera thaI gayA. tyAMnA pheMsalAmAM dalitane phAMsIne hukama thaye; ane bAkInA 24 mANasone janmabhara dezanikAlanI sajA thaI. sAheba leka te chupAI gayA hatA. sana. 1862 nA chellA bhAgamAM maurela ane lAiTaphuTa sAheba vilAyata jatA rahyA. helI sAheba veza badalIne, pitAnuM bIjuM nAma prasiddha karIne nAsI chuTavAnA prayatnamAja hatA, paNa polIse muMbaImAM pakaDI lIdhA. temaNe bahu divasa sudhI kedakhAnAnI havA khAdhI. aMte sana 1863 nA phebruArI mAsamAM hAIkeTamAMthI helI sAheba mukta thayA. kemake tene koI oLakhI zakyuM nahi. vaLI rahImanI lAzane paNa patto lAgyo na hate. sAheba leka bhAgI gayA hatA tyAre khulanAmAM evI aphavA uDI hatI ke baMkimacaMdrane mArI nAkhavA mATe prapaMca racavAmAM Avyo che. je baMkimane mArI nAkhaze Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta 11. tene eka lAkha rUpiyA ApavAmAM Avaze. khabara nathI ke AvuM koNe jAhera karyuM hatuM ane koNa eTalA rUpIA ApanAra che. aphavA evI paNa hatI ke keAI aMgreja eka khissAmAM eka lAkhanI noTa ane bIjA khissAmAM rivara laIne baMkimane maLavA gayo hato. teNe rivaivara ane noTonuM baMDala baMkima samakSa Tebala upara mUkIne kahyuM hatuM.-"tame zuM Ico che ? je A dhana levA rAjI na ho te. huM hamaNAMja tamane mArI nAkhIza." - baMkime zvAsa khAine vicArIne kahyuM "huM mArI sahadharmiNInI salAha laIne javAba ApuM chuM." ema kahIne baMkimacaMdra uDIne bIjI oraDImAM gayA, ane aMdarathI bAraNuM baMdha karIne nokarone hAMka mArI. pele aMgreja to tarataja gabharAine agIyArA gaNI gaye. upalA banAva pachIja pUrvokta jAherAtano pracAra thayo hato paNa baMkimane kai mArI na zakayuM. bhagavAna temanA rakSaka hatA. baMkimabAbune eka hajuriyA meMrelagaMjanA badamAsAnA hAthamAM pakaDAI gayuM hatuM. tenA chUTakArA mATe baMkime bahuja prayatna karyo ane aMte tene choDAvI paNa lAgyA. paNa A kAmamAM temane bahu herAna thavuM paDayuM. jesora jIllAnA bIjA kasbAemapaNa AvAja utpAta thatA rahyA, paNa baMkimanA pratApe khulanA zAMta rahyuM hatuM. bebrija sAhebe baMkimanAM kAmothI bahu khuza thaIne sarakAramAM temanAM vakhANa lakhI mokalyAM. lephaTanaMTa gavarnara bIDana sAhebe 1863 nI zarUAtamAM baMkimanA pagAramAM rUA. 100) ne vadhAro karyo. A rIte cAra varSa ane pAMca mahInAmAM baMkime bevAra pramozana meLavyuM. have sADIvIza varSanI uMmaramAM baMkima bAbu caturtha zreNInA mejIsTreTa thayA. cAMcIAone ThekANe lAvavAmAM paNa baMkima bAbue pitAnA sAhasa ane tejasvitAne yatheSTha paricaya Ape che; paNa mArelagaMjanA mAmalA AgaLa e badhAM kAma sAdhAraNa che. baMgALanI anaophiziyala pArlAmenTa kahIne je gaLIvALA sAheba no ullekha karavAmAM AvyA cheje gaLIvALA sAhebae lephaTanaMTa gavarnara grAnTa sAheba upara paNa lAibala kesa calAvavAmAM bAkI rAkhyuM na hatuM; te vepArI sAheba sahejamAM dabAI jAya tevA na hatA. baMkima bAbue temane kabajAmAM rAkhIne akSaya kIti prApta karI che, tethI ja A ghaTanAnuM varNana ATalA thoDA vistArapUrvaka karyuM che. A pramANe jyAre baMkimacaMdranI cAre bAjue cAMcIA ane bAdamAsa pharatA hatA; jyAre prabaLa gaLIvALA sAheba sAthe temane jhagaDe cAlatA hatA; te vakhate paNa teo sthiracitte durga naMdinI nAmanI navalakathA lakheja jatA hatA. baMkimabAbunI bI. ela. nI kAyadAnI parIkSA pasAra karyA pachI sane 1869nI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta 29mI navembare baherAmapuramAM badalI thaI. pahelAM to teo koinI sAthe bahu haLatA bhaLatA na hatA ane leka paNa temanI pAse ochA AvatA jatA hatA; paNa aMte tema nahotuM rahyuM. baMkimacaMdra svabhAvathI ja jarA AtmAbhimAnI hatA tethI temaja temanuM teja jene paNa leka temanAthI dUra rahetA hatA. teo paNa lokonI prItinA bhUkhyA na hatA; paNa beeka varSa tyAM rahyA bAda teo evA te lokapriya thayA, ke sAmAnya rIte evI lekaprIti kAIkanAja nasIbamAM hoya che. baMkimacaMdra jyAre 1874 mAM rajA laIne baherAmapurathI vidAya thayA tyAre temane tyAMja rahevA mATe lokoe bahuja Agraha karyo hato. lagabhaga doDhaso vinatipatra temanI pAse AvyAM hatAM; paNa temanuM svAcya kharAba thaI gayuM hatuM tethI teo tyAM na rahI zakyA. temanI vidAya prasaMge dAna karavA mATe tyAMnA rahevAsI boe lagabhaga 5000 rUpIA ekaThA karyA hatA ane sAta divasa sudhI kaMgALa ane duHkhIone annavastra vahecavAmAM AvyAM hatAM. mAtra dezabaMdhuoe ja temane rokavAnI IcachA nahotI batAvI; paNa mejIsTreTa, kamiznara vagere hAkemoe paNa temane baherAmapuramAM rAkhavAne bhAre prayatna karyo hato. sana 1873 mAM bakime rajA mATe arajI karI. mejIsTreTe kahyuM " huM tamane koI paNa rIte choDI zakuM tema nathI." tyAre bakime kamiznara sAhebane arajI karI ane kahyuM -" kaheba! mArI tabIyata kharAba thai gai che. mane traNa mAsanI rajA Apa." kamiznare hasIne kahyuM-"tamane huM temaja mejIsTreTa cheDI zakIe tema nathI. hA, tamArI IcchA hoya to huM eTalI zarate raja ayuM ke rajA pUrI thayA pachI ahIM ja Avo. " baMkime kahyuM-"mArI IcchA have ahIM AvavAnI nathI. Apa jANe che ke ahIMnI AbohavA kharAba che." kamiznare kahyuM-"te eka kAma kare. tame khAsa rajA le." baMkime kahyuM "khAsa rajA levAthI zuM ? be cAra divasanI rajA te rastAmAM ja pUrI thaze." kamiznare kahyuM-"tame cAho teTalIvAra tevI rajA mAge; huM kaMIpa aDacaNa sivAya maMjura karI daIza. - baMkimabAbu sAhebanI kRpA joine mugdha thaI gayA ane jyAM sudhI banI zakyuM tyAM sudhI eka divasanI paNa rajA lIdhA sivAya kAma karatA rahyA, paNa jyAre ane zakta thaI gayA tyAre DaoNkaTaranA pramANapatra sAthe temane rajA mAgavI paDI. A rajA na ApavI e kamiznaranA adhikAra bahAranI vAta hatI; to paNa temaNe arajI dabAvI rAkhI. aMte baMkime De iyara sAhebane patra lakhyo. DaMpiyara sAheba te vakhate lephaTanaMTa gavarnaranA sekreTarI hatA. teo bakimanA guNa upara mohita hoine temanA parama mitra hatA. Depiyara sAhebe baMkimanI rajA tarataja maMjura karAvI ApI baherAmapuramAM baMkima bAbu bahu sukhI hatA. dhana, jana, mAna, pratiSThA sarva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta 13 kAMI prApta hatuM. ahIM AvyA pahelAM temanI traNa navalakathAo pragaTa thaI cUkI ne temane yaza paNa ThIka phelAyo hato. baherAmapuramAM badalI thavA pahelAM cha mAsanI rajA laIne ekavAra dezanI musApharI karavA nIkaLyA hatA. banArasamAM jaIne lagabhaga doDha mAsa rahyA hatA. tyAM koI bIjuM kAma na hatuM. phakta pitAnAM chapAtAM pustakonAM prapha jotA hatA. te pachI pAchI baMkimabAbu baherAmapura gayA hatA. tyAM bahu divasa sudhI rahyA. tyAM eka be ghaTanAothI baMkimabAbune je keTaluMka kaSTa uThAvavuM paDayuM hatuM; temAMnI eka ghaTanA karnala DephinavALI AgaLa lakhavAmAM AvI che. bIjI ghaTanA nIce pramANe hatI. e prasaMge baMkimanI mAtA svargavAsI thayAM hovAthI teo khUle page ane khule zarIre mAtra besaja nAkhIne be eka divasa kacerImAM gayA ane te pachI rajA laIne ghera gayA. te vakhate i. AI. AranI lupa lAIna khulI cUkI hatI; paNa AjamagaMja yA lAla gelAnI lAina nahotI thaI. AthI baMkimane nalahATI sTezane jaIne gADIe besavuM paDayuM. A prasaMge temane eka muzkelI sAme thavuM paDyuM. baMkime gADImAM pesatAMja joyuM ke be aMgreja dArU pItA hatA. pAchA utarIne bIje besavAno vakhata na hatA, ane vaLI bIjA vagane bIje DabbA paNa na hato. AthI lAcAra thaIne teo teja DabbAmAM besI rahyA. sAheboe joyuM ke eka khulA pagavALo ane khullA zarIravALo baMgALI gADImAM caDhI beTho che ! teo samajyA ke A dezI mANasa bhUlathI A DabbAmAM caDhI beTho haze. teo "utara, utara kahIne bUma mAravA lAgyA. AgagADI te vakhate pUra jozamAM cAlatI hatI. baMkime jANyuM ke sAheba beadaba che. temanI sAthe eka nokara hato, te paNa trIjA varganA DabbAmAM hatuM. be dArUnA nizAmAM cakacUra agrejonA mukAbalAmAM kSINukAya, durbaLa baMkimacaMdra ekalAja hatA; chatAM teo bilakula dabAyA nahi. dabAvuM e to temanA svabhAvathIja viruddha hatuM, spaSTa ane suMdara aMgrejImAM baMkime aMgrejone kahyuM-"cAlatI gADIe kevI rIte utarAya, te to tameja pahelA utarIne batAvo." sAheboe joyuM ke A dezI tA. bahu aMgrejI jANe che. baMkima temanA tarapha kaTAkSapUrNa AMkhe joine tIvra bhASAmAM temanI jhATakaNI kADhavA lAgyA, tyAreja e sAheba leka cUpa thayA. eTalAmAM AgaluM sTezana AvI pahoMcatAM baMkimabAbu prathama varganA DabbAmAM jaIne beThA. tyArathI teo bIjA vargamAM musApharI nahatA karatA. teo kahetA ke "bIjA vargamAM halakI keTinA aMgreje musApharI kare che. mATe ApaNuM lekAe pitAnI maryAdA ane pratiSThA jALavavA mATe prathama vargamAM athavA te InTara vargamAM musApharI karavI joIe." - I. 1872 nA vaizAkha mahInAmAM baMkime "baMgadarzana' mAsikapatra kADhayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta baMgadarzana nIkaLyA bAda ekavAra baMkima bAbune svargastha ramezacaMdra datta maLyA hatA. teo kadAca baherAmapuramAMja maLyA hatA. rameza bAbue baMgadarzana ane kapAlakuMDalA vAMcIne khuza thaIne kahyuM hatuM ke-"mane pahelAM AvI khabara na hatI ke baMgALI bhASA ATalI khUbIpUrvaka lakhI zakAya che. tenA javAbamAM baMkime kahyuM hatuM ke "baMgALI bhASAnA sAhitya upara tamane ATalo badho prema che te tame paNa baMgALImAM zAmATe lakhatA nathI ?" rameza bAbue kahyuM-"huM te baMgALImAM zuM lakhIza ! meM jIvanabharamAM kadi paNa baMgALI lakhyuM nathI. lakhavAnI rIta paNa huM jANatA nathI." baMkime kahyuM-"lakhavAnI rIta vaLI kevI ? tamArA jevA zikSita puruSa je pramANe lakhaze te ja rIta banI jaze." thoDA divasa pachI baMkima bAbue pharIthI eka prasaMge ramezabAbune kahyuM hatuM "tamArI aMgrejI racanA kadI sthAyI nahi thaI zake. bIjA leke tarapha juo. tamArA kAkA goviMdacaMdra, zazIcaMdra ane madhusUdana dattanI baMgALImAM lakhelI kavitAo kadI nAza pAmaze nahi. jyAMsudhI baMgALI sAhitya raheze tyAMsudhI te amara raheze." A vAtacItane be varSa thayA pachI rameza bAbunI aMgavijetA' nAmanI navalakathA pragaTa thaI. tyAra bAda mAdhavIkaMkaNa, samAja, saMsAra, rAjapUta-jIvanasaMdhyA vagere je uttamottama pustake temaNe pragaTa karyA che, te sahajamAM nAza thAya tevAM nathI, tyAre temanI lejha opha enziyaMTa InDiyA" (prAcIna bhAratanAM pade) bhUlAtI jAya che. "cerI blesama" ane zazIdattanI "vIjhana opha sumera" (sumerunuM dazya) to lupta paNa thaI gayAM che. madhusUdana dattanI prIva leDInuM paNa have koI nAma nathI letuM, paNa "meghanAtha vadha" vALI temanI kRta ammara thaI cukI che. - baMkime paNa "rAjamohananI patnI nAmanI eka vArtA aMgrejImAM lakhI hatI; paNa te pUrNa karavA pahelAM ja temane potAnI bhUla samajAI javAthI temaNe te paDatI mUkI hatI ane durgezanaMdinI lakhavI zarU karI hatI. 'baMgadarzana" I. sa. 1875 sudhI pUrNa tejathI cAlatuM hatuM. bagadarzanane hisAbakitAba baMkimanA pitA yAdavacaMdra rAkhatA hatA. temanA bhAI saMjIvacaMdra chapAInA kAmapara dekharekha rAkhatA hatA; ane baMkima bAbu saMpAdananuM kAma karatA hatA. sana 1876 nA mArca mahInAmAM baMkimabAbunI hugalImAM badalI thaI. kAMTAlapADAthI hugalI bahu pAse che. eka kalAkane paNa rasto nahi heya. baMkimabAbu ghera rahIne ja tyAM kAma karavA javA lAgyA,paNa A krama ceDA divasa sudhI ja rahyo. tyAra bAda isa. 1883 nI zarUAtamAM ja kaI kAraNathI baMkimacaMdra baMgadarzana baMdha karI dIdhuM ane teo saparivAra caMcuDAmAM rahevA gayA. - baMkima bAbunuM dhArmika ane tatvajJAna saMbaMdhI vAMcana vizALa hatuM. temanI vaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta 15 vadhatI gaI tema tema temanA hRdayamAM dharmabhAva paNa vadhato cAlyo hato. eka samaye temanI mATI putrI prasavavedanAthI atyaMta duHkhI thaI rahI hatI, tyAre baMkima bAbue ThAkuramaMdiramAM padmAsanathI besIne uMDA hadayathI prabhu pAse te dukha TALavAnI prArthanA karI hatI. ekaprasaMge temanA gharamAM eka bALaka eka kaThina rogathI pIDAIne atyaMta duHkhI thatuM hatuM tyAre paNa baMkimabAbue moDI rAta sudhI jAgIne bhagavAnanI AgaLa prArthanA karI hatI ane cheka pAchalI rAtre sutA hatA. e pachI savAre uThatAM ja temaNe bhagavAnanI mUrtinuM caraNodaka lAvIne bALakanA mastakapara lagAvyuM hatuM; ane bALakano roga jaladI maTI gayo hato. A banAva pachI baMkimabAbunA hRdayamAM dharmabhAvanI jaDa pAkI jAmI gaI ane bhakitanuM jharaNuM khulI gayuM. prauDhAvasthAmAM e jharaNAe eka nAnI sarakhI nadInuM rUpa lIdhuM hatuM, ane te pachInA jIvanamAM te nAnI nadI vizALa taraMgamayI gaMgArUpa banI gaI hatI. eka ghaTanAnuM varNana karavAthI pAThakagaNane e bAbatano paricaya thaze. deha chUTavA pahelAM traNa cAra varSa agAu ekavAra baMkimabAbu bahuja bimAra paDI gayA hatA. vyAdhi e vicitra hato ke temAM javara yA bIjI kaI pIDA na hatI; paNa dAMtamAMthI lehI vahyA karatuM hatuM. thoDuM nahi paraMtu pAzera pAzera sudhI lehI keTalIka vAra vahI jatuM hatuM. gharanAM mANasoe eka jANItA yuropIana DokaTarane teDAvyA. sAheba AvyA. temanI jANamAM AvyuM ke baMkimabAbu dararoja bahu vAra sudhI gItAno pATha karatA rahe che. DokaTare kahyuM ke gItApATha baMdha karavo paDaze ane vAtacIta paNa bahuja ochI karavI joIe. baMkimabAbu e sAMbhaLIne hasI paDayA. temanuM e hasavuM vyaMganuM athavA ahaMkAranuM na hatuM, paraMtu dharmabhAvajanya vizuddha AnaMdanuM hatuM. temanA aDaga dharmavizvAsanuM e hasavuM hatuM. sAheba davAne nusakho lakhI ApIne cAlyA gayA. gharano kara te pramANe davA laI AvyuM. davAnI zIzI baMkimabAbunI AgaLa mUkavAmAM AvI; paraMtu temaNe te zIzI khelIne badhI davA pIkadAnamAM nAkhI dIdhI, ane khUba hasI laIne pachI ucca svarathI gItApATha cAlu karI dIdhuM ! gharanAM mANasone temanA mATe vadhAre ciMtA thavA lAgI ane bIjA lekee paNa temane gItApATha cheDAvavAnI bahu koziza karI, paraMtu temaNe chevaTa sudhI gItAne pATha baMdha karyo nahi. eka divase DokaTara mahendralAla sarakAra temane jovA AvelA temaNe paNa bahuja samajAvyA, paraMtu baMkima bAbu e viSayamAM temane kaMi paNa na kahetAM kevaLa hasatAja rahA chevaTe kaTare khIjAIne kahyuM "tame AtmahatyA karI rahyA che." baMkime kahyuM "kevI rIte ?" Do. sarakAra je davA khAya nahi te vRthA pitAne jIva gumAve che. baMkimaH-kezu kahe che ke huM davA nathI khAto? . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta DaoN. sarakAra-khAo cho? tamArI davA kayAM che? baMkime agiLIvaDe gItAnuM pustaka batAvyuM. "tamane samajAvavAno prayatna vRthA che." ema kahIne DokaTara cAlyA gayA. e pachI baMkimabAbune roga thaDA divasa sudhI te eTalo vadhyo ke jIvavAnI AzA paNa rahI na hatI; paraMtu pachI dhIre dhIre gItApAThathIjax sAjA thaI gayA! AvA banAvo uparathI kahI zakAya che ke temanA hRdayamAM bhakitabhAvarUpI nadI mahAna vegavALI gaMbhIra gaMgArUpa banI gaI hatI. e bhakita gaMgAnI laheramAMthI ja ApaNane kRSNacaritra ane dharmatattva jevAM graMtharatna vAMcavA maLyAM che. sAthe evA banAvo uparathI evuM paNa zikSaNa maLe che ke jyAM sudhI mANasanuM dharma jJAna sva5 athavA adhuruM hoya che tyAM sudhI te te ahaMkAra ne nAstikatAja utpanna kare che, ane pachI jema jema e jJAna vadhatuM jAya che tema tema mAnavahRdaya nirabhimAna ane Astika banatuM cAle che. - baMkima bAbu hugalImAM pAMca varSa rahyA e daramIyAna temane pratiSThA ane dhana pUratAM prApta thayAM. hugalInA kalekaTara sAheba AkhA jIllAnuM kAma baMkima bAbu upara nizcitapaNe mUkatA hatA. DivIjhana kamiznare baMkimacaMdranA kAmathI khuza thaI temane pitAnA khAsa madadagAra (parsanala esisTaMTa) banAvyA hatA. lephaTanaMTa garvanara eDana sAhebe baMkima bAbunI bhalAmaNathI temanA nAnAbhAI pUrNacaMdrane DepyuTI kalekaTaranuM pada ApyuM hatuM. pustakAnA vecANanI paNa ThIka Avaka thatI hatI. temanuM vahAluM baMga darzana pAchuM pharIthI nIkaLavA mAMDayuM hatuM. kamalAkAMtanA patra, rAjasiMha, mucIrAma gAMDanuM jIvanacaritra, kamalakatanI jubAnI, AnaMdamaTha, vagere graMtho eka pachI eka lakhAtA gayA ane baMgadarzanamAM pragaTa thatA gayA. baMgadarzanamAM "AnaMdamaTha' pragaTa thayA pahelAM thoDA divase baMkimabAbu hugalI choDIne AvyA hatA. baMkima bAbu sarakArI nokaratarIke paNa kevA niDara ane majabUta mananA hatA te nIcalo banAva darzAvI Ape che. - I. sa. 1881 mAM baMkima bAbunI nokarI hAvarAmAM hatI. e samaye mi. bekaleMDa karIne kalekaTara hatA. e sAheba baMkima bAbu upara bahu nAkhuza rahetA; kemake baMkima bAbu polIse calAvelA kesamAM AropIone moTe bhAge cheDI detA hatA. AvI eka ghaTanAnI hakIkta nIce ApavAmAM Ave che. eka prasaMge hAvarA myunisipAliTIe aMgrejImAM neTIsa kADhI ke koIe paNa kAmyusTIbala padArthothI pitAnuM ghara chAvavuM nahi, nahi te sajA karavAmAM Avaze. A * zraddhAvAna bhakta hadaya AvI rIte paNa Arogya prApta karI zake, emAM kaMIja saMzaya nathI. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta neTIsanuM bhASAMtara myunisipAlITInA eka aMgreja sekreTarIne hAthe taiyAra thaI AkhA zaheramAM vaheMcavAmAM AvyuM hatuM. te aMgreje kepyuTIbala zabdano artha baMgALImAM javalIya (saLagI uThe evuM lakhavAne badale "jalIya" (pANIvALuM) e lakhyuM hatuM. A "jalIya' zabda eka vRddha strIne pitAnA sapATAmAM lIdhI. te bicArInI eka nAnI sarakhI jhuMpaDI sukAM pAMdaDAthI chAvelI hatI. lakhavA vAMcavAnuM to e DezI jANatI ja na hatI. neTIsa nIkaLyAnuM sAMbhaLIne eka bhaNelA mANasane pUchatAM te vedIyA Dhora jevA mANase tene samajAvyuM hatuM ke pANIvALA padArthothI jhuMpaDI chAvavI joIe nahi. DozImAne ethI zAMti vaLI hatI. kemake temanI jhuMpaDI sukAM pAnathI ja chAvelI hatI. DA divasamAM myunisipAlITInA mANasoe te DezI upara pharIAda mAMDI, ceramena sAhebe te eMzI paMcAzI varSanI DezIne kejadArI korTamAM mokalI ApI. jIllA mejIsTreTe mukaIma baMkimabAbunI korTamAM mekalI Apyo. baMkima bAbune jaNAI gayuM ke DozIne vyartha satAvavAmAM AvI che. je neTIsane artha myunisipAlITInA sekreTarInI samajamAM na Avyo tene artha bicArI A DezI kevI rIte samajI zake ! baMkimabAbue DozIne choDI daI pheMsalAmAM lakhyuM ke noTIsanI matalaba samajAtI nathI; tethI noTIsane apUrNa samajIne AropIne choDI dauM chuM. dezI baMkima bAbune AzIrvAda detI detI pitAne ghera gaI. zIne choDI mUkavAnI khabara sAMbhaLIne jIllA mejIsTreTa baleMDa sAhebanA gussAno pAra rahyo nahi. baMkima bAbunA jajameMTa upara teNe lakhyuM ke "baMkima bAbunA baMgALI bhASAnA abhimAne pheMsalAne pheravI nAkhyo che." upalo zero vAMcIne baMkima bAbune paNa krodha caDe. temaNe sAhebane lakhyuM ke "tame mArA upara nathI, mATe mArA phe salA para carcA karavAne tamane kAMIja adhikAra nathI, mATe e viSe kAM tamAre eka mahinAnI aMdara mArI kSamA mAgavI athavA to kesanA sarva kAgaLa kamiznara tarapha mokalI ApavA." mahIne vItI gayo paNa bakaDa sAhebe kSamA paNa mAgI nahi tema kesanA kAgaLa paNa kamizanara tarapha mokalyA nahi. pachI kamizanaranuM hAvarAmAM AvavuM thatAM baMkima bAbue tenI mulAkAta laIne sarva hakIkata kahI saMbhaLAvI. A tarapha jIllA mejIsTreTane upalI bInA tenA eka mANasadvArA maLI gaI. jIllA mejIsTreTa hajI navosavo ane kAmacalAu tarikeja nimAyelA hatA. tene samajAI cUkayuM hatuM ke jajamenTa upara abhiprAya lakhavAmAM teNe anucita karyuM che; paraMtu A vAtanI te tene kalpanA paNa nahotI AvI ke eka dezI DepyuTI ATalI hada sudhI jaze! baMkimane maLIne nikAla lAvavAnA hetuthI sAhebe pitAnA zirastedArane kahyuM, ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAMta bapora pachI baMkima bAbu ghera javA nIkaLe tyAre mane khabara Apaje. zirastedAre te pramANe karyuM ane baMkimabAbunA ghara tarapha javAnA samaye sAheba temanI pAse pahoMcI gayA. baMkima sAthe temaNe nIce pramANe vAtacIta karI. baleMDa:-baMkimabAbu ! tame jANo cho ke vArSika riporTamAM meM tamAre mATe zuM lakhyuM che? baMkimaH-jIllA mejIsTreTa pitAnA riporTamAM mAre mATe zuM lakhe che te jovAnI mane agatya nathI. bakaleMDa-meM tamArI bahu prazaMsA karI che. baMkimaH--te jANavAnI mane paravA nathI. sAheba jarA muMjhAyA. AvA AkarA javAbanI temaNe AzA rAkhI na hatI. baMkimanA kahevAmAM dhanyavAda athavA kamaLatAne bhAva jarA paNa temaNe je nahi. bIjo upAya na jaNAvAthI sahebe spaSTa bhASAmAM kahyuM ke baMkimabAbu ! jajameMTa uparanA mArA abhiprAyathI nArAja thaIne tame kesanA kAgaLa kamiznara tarapha mekalavAnuM lakhyuM hatuM; te bAbatamAM mAruM ema kahevuM che ke tamAro te patra tame pAchA kheMcI le te sAruM baMkima-tame kSamA nahi mAgo tyAMsudhI kadI paNa te patra kheMcI nahi lauM. baleMDa -eTaluM te tame svIkAraze ja ke jIllA mejIsTreTane amuka mobho hoya che. baMkima-me jarUra hoya che paraMtu sarva kaI te jALavavA nathI mAgatA. bakalaMDa -ThIka, baMkima bAbu eka kAma kare, huM mAro abhiprAya pAcho kheMcuM ane tame tamAro patra pAcho kheMcI lo. baMkima bAbu ethI rAjI thayA. sAhebe potAnA abhiprAya nIce lakhyuM ke huM upara lakhelA zabdo mATe dIlagIra chuM ane te pAchA kheMcI lauM chuM. baMkima bAbue paNa pitAne patra kheMcI lIdhA. A samayathI baMne vacce maitrI baMdhAI. bakeleMDa sAheba baMkima bAbu tarapha sadA zraddhAnI dRSTithI jotA, ane chevaTa sudhI temanA hitathI thai rahyA. temaNe potAnA prasiddha graMtha "beMgola aMDara dhI lephaTanaMTa gavarnasa "mAM baMkima bAbunAM muktakaMThe vakhANa karyA che. upalA banAvane lagatI hakIkata te samayanA lephaTanaMTa garvanara sara ezalI eDananA kAna sudhI paNa pahoMcI hatI. te ucca hadayanA gavarnara ethI jarA paNa nArAja na thatAM ulaTA baMkima bAbu upara khuza thayA hatA. bakima bAbunA devatulya pitA yAdavacaMdra I. sa. 1881 mAM svargavAsI thayA. yAdavacaMdra divasane ghaNo bhAga pitAnI pUjAnA oraDAmAMja bAjaTha upara besIne gALatA hatA. baMkima bAbunA "baMgadarzana' mAsikanI vyavasthAnuM kArya paNa tyAM ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRtAMta beThA beThA teo bajAvatA. gAma lekenA aMdara aMdaranA kajIyA paNa teo eja sthaLe besIne cUkavatA hatA. temanA jamaNA hAtha tarapha eka pATa ane tenA upara eka gAlIco bIchAvelo raheto. je kaI sAdhu brAhmaNa AvatA te tenApara besatA hatA. DAbI bAjue eka bIjI pATa bichAvelI rahetI. tenA upara anya sArA mANasene besADavAnuM rAkhyuM hatuM. yAdavacaMdranA pitAnA bichAnA upara gharanAM ramatiyALa nAnAM bALake sivAya bIjuM kaI besatuM nahi. temanA dIkarAo jyAre temanI pAse AvatA tyAre teo ghaNe bhAge ubhA ja rahetA ane pitAnI AjJA thAya te paNa kaMIka saMkecanI sAthe jUdA Asana uparaja besatA hatA. baMkima bAbune kadi paNa keie temanA pitAnI sAme khurazI upara athavA te temanI sAthe eka Asana para beThelA joyA nathI. eka vakhata yAdavacaMdranI tabIyata bahu kharAba thaI gaI hatI. teo palaMgapara sutA hatA. baMkime pitAnA pitAnI nADI jevAne vicAra karyo. yAdavacaMdranI eka bAju bhIMta hatI. bhIMtane aDIne temane palaMga pAtharyo hato. palaMga upara paga mUkyA vinA yAdavacaMdranA zarIrane aDakavuM asaMbhavita hatu. baMkimabAbu vicAramAM paDayA. palaMga para paga mukAya tema na hatuM ane takalIpha thAya eTalA mATe pitAne paNa kahI zakatA na hatA. ane eka bAjunuM bichAnuM vALI laIne paga palaMga upara rAkhIne temaNe pitAnI nADI joI. pitAnA palaMgane, ane pitAnI vaparAzanI cIjone te pavitra samajatA hatA. pitAnA oraDAmAM koI divasa joDA paherIne jatA na hatA. pitAnA upayoganI cIjone pote kadI vApastA nahi. - baMkima mAtA-pitAnA kevA ananya bhakta hatA te batAvavA mATe ane bIjI be eka ghaTanAono ullekha karIe chIe. eka divasa bakima pitAjIne maLavA AvyA. AvIne eraDAmAM ubhA rahyA. yAdavacaMdra A vakhate mAthuM namAvIne baMgadarzanano hisAba lakhatA hevAthI baMkimacaMdranA AvyAnI temane khabara na paDI. maratAM pahelAM keTalAMka varSothI teo ochuM sAMbhaLatA hatA. pagane avAja sAMbhaLI te dUra rahyo paNu pAse ubhA rahIne dhIrethI bolAve to te paNa sAMbhaLI zaktA na hatA. pitRbhakta putra pitAnA kAmamAM aDacaNa karate nahi. zikSita baMkima pitAne jorathI bolAvavAnI asabhyatA paNa nahotA karI zakatA. pitAne maLavA AvIne emane ema pAchA javuM te paNa baMkimane ThIka na lAgyuM; kemake ethI te pitA tarapha kaMIka avajJAne bhAva dekhAya, kaMIka adhairya ane viraktino bhAva pragaTa thAya. baMkimacaMdra emane ema cUpacApa ubhA rahyA. bahu vAra thaI gaI. eTalAmAM yAdavacaMdranI eka vRddha dAsI tyAM AvI. baMkimane Ama vicAramAM garaka thayela joIne te hasI paDI. teNe jorathI bUma pADIne yAdavacaMdrane baMkima AvyAnI khabara ApI tyAre ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 Abu kimacaMdranuM saMkSipta dhRtAMta yAdavadre mAthuM UMcu karIne joyu ane kimane snehapUrNAMka besavAnI AjJA karI. kimakhANu jyAre pahela vahelA nAkarI karavA jaisAra gayA, tyAre mAtA ane pitAnA paga dhAine caraNAdaka e zIzIomAM bharIne potAnI sAthe lai gayA. hatA. akrimacadra yuvaka chatAM paNa mAtapitAnA AvA bhakta hatA. sana 1882 mAM jAjapuramAM baMkimabhAH 6 mahInA rahyA. jyAre teo tyAMthI pAchA pharyA tyAre temanI sAthe temanA vaceTa jamAi puN hatA. te vakhate tyAM relve nahAtI thai. rastA bahuja kharAba hatA. vaLI raratAmAM cAra DAkunA paNa aha Dara hatA. eve bhayavALe raste kimakhANu pAlakhImAM besIne jatA hatA. temanA jamAI khIjI pAlakhImAM kheDA hatA. nAkara-cAkara sarasAmAna lane khIje rastethI gayA hatA. sAthe mAtra e mANusa hatA. tee mazAla laine pAlakhIonI sAthe cAlatA hatA. rAtrInA samaya hatA. cAre bAju zAMti hatI. caMdra paNa vAdaLAmAM satAkukaDI khelatA khelatA jatA hatA. divase khUba varasAda varasyA hatA. rastAnI ane khAnu jaMgala hatuM. te vizALa vananI vacamAM e mazAlanA prakAzamAM bhASa pAlakhI uMcakIne jatA hatA. TADha paNa khukha hatI. krima AyunI pAlakhI AgaLa ane temanA jamAinI pAlakhI pAchaLa hatI. e pAlakhInA seALa bhAi hatA. paNa tee uDIyA ( uDIsA prAMtanA ) hatA eTale mATInAM putaLAMthIye vadhAre nakAmA hatA. bhAi temanI dhUnamAM jAta jAtanI vAtA karaMtA cAlatA hatA, tevAmAM ekAeka teo bhaDakI uThayA. teone temanI sAme ane AjubAju bahuja mANasA dekhAyA. temaNe dhAryuM ke te lUMTArA che, dhIme dhIme aMdara aMdara vAta karIne teo aTakI paDayA; ane tarataja pAlakhI nIce utArI. te vakhate kima khAdyunI mAMkhamAM jarA uMdha AvI hatI. pAlakhI pRthvIpara DapakAtAMja teo jAgI uThayA. temaNe meTA avAje kahyuM-zuM thayuM che ?" javAba keANu Ape ? khINa bhAI lekA tAnAsavA lAgyA hatA. bhAie nAsI gayA. mazAlavALA e mANasA paNa nAsI gayA hatA. lUMTArAAe AvIne temane gherI lIdhA. temanA dvAcAM lAThI sivAya bIjuM dgathiyAra na hatuM. kimacaMdranI pAlakhInuM eka bAjunuM bAraNuM adha hatuM. khIjI bAjunuM khulluM hatuM. krime DAku bahAra kADhIne joyuM te daza paMdara DAkuoe ane pAlakhIne gherI lIdhI che. teo pAlakhImAMthI utarIne rastAmAM ubhA rahyA. sAMbhaLyuM che ke temanA hAthamAM paNa eka lAThI hatI. temaNe lAThI uThAvIne sAmenA DAkune spaSTa uDiyA ,, bhASAmAM kahyuM- je AgaLa Avaze tene ThAra mArIza. " lUMTArUo ubhA rahyA. khaMkimacaMdra tadna nirbhaya hatA. te nirjana vanamAM vIsa lUMTArAnI sAme du.La niHsahAya 'kimacaMdra sthira vikArazanya bhAvathI ubhA rahyA hatA. pharI pAchu temaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAMta nirbhayatAthI lUTArAone kahyuM-"tAkAta hoya te AvI jAo" DAku temanAthI badhA, ane dUra jaine ubhA rahyA. A vakhate mI. haiTI sAthe baMkimabAbune ghera lekhinIyuddha sTeTasamena patramAM cAlatuM hatuM. bannenAM lakhANe leke AturatAthI vAMcatA hatA. e lekhamALAne lIdhe sTeTasamenanI eTalI khapata vadhI hatI ke kaI kaI divase to te be vAra chApavuM paDatuM hatuM. A jhagaDe ubhe thavAnuM kAraNa bahuja sAdhAraNa hatuM. te divasomAM TesTI sAhebanA hAthamAM kaMI khAsa kAmakAja na hatuM. tethI temaNe hinduone ane temanA dharmane bhaluM bhuMDuM kahevAnuM zarU karyuM. zobhA bajAranA rAjabhavanamAM eka mANasanuM zrAddha hatuM, e temAM kAraNabhUta thayuM. mahArAja kAlIkRSNa bahAduranI strInuM zrAddha khUba dhAmadhUmathI thayuM hatuM. tene lagatA sabhAmaMDapamAM baMgALAnA prasiddha ane zreSTha puruSo ekatra thayA hatA. A sabhAmAM 4000 adhyApaka paMDita hatA. te sabhAmaDa5mAM rAjabhavananA iSTadeva gopInAthajInI mUrti cAMdInA siMhAsana upara padharAvavAmAM AvI hatI. te joIne hesTI sAhebane krodhAgni saLagI uThaya. krodhane na rekI zakavAthI teo hiMdu dharma upara tIvra vAgabANa choDavA lAgyA. temaNe hiMdudharmaviruddha lekha paNa lakhavA zarU karyA. baMkimacaMdra jevo vidvAna ane dhArmika puruSa A kema karIne sahana karI zake ? temaNe rAmacaMdranA nAmathI temanA lekhonA sacoTa javAba ApavA zarU karyA. temanI A lekhamAlAthI temanuM agAdha pAMDitya jaNAI Ave che. pitAnA lekhonA sacoTa javAba maLatA haicchI sAheba tenA lekhakanuM asala nAma jANuvAne Atura thaI rahyA hatA. baMkimacaMdranI jAjapurathI hAvarA badalI thaI. te vakhate I. vI. vesTa keTa sAheba hAvarAmAM mejIsTeTa hatA. thoDA ja divasamAM ukta sAheba sAthe baMkima bAbune takarAra thaI. eka re saMbaMdhI mukAme baMkimacaMdranI kacerImAM mokalavAmAM Avyo. te mukadamAnuM pariNAma jANavA mATe mejIsTreTa sAheba atyaMta utkaMThita hatA. eka divasa temaNe sAMbhaLyuM, ke baMkimacaMdra AropIne choDI dIdho che. sAhebane te asahya thaI paDayuM. teo bahu ja nArAja thaIne baMkimabAbunI kacerImAM gayA. - baMkimabAbu pAse te vakhate eka bIjo mukardame cAlatuM hatuM. sAhebane joine baMkimacaMdra ubhA thayA nahi temaja temanI sAthe kaMI bolyA paNa nahi. sAhebe keTanA mAnanI khAtara TopI utArI. tyAra bAda pleTarphormanI nIce ubhA rahIne baMkimacaMdrane saMbodhIne kahyuM - baMkima bAbu ! re vevALA mukarjamAmAM Ape AropIne choDI dIdhuM ?" baMkime emane emaja khurazI upara beThAM beThAM kahyuM "hA, te--" sAheba Ape AropIne sajA karavI joItI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta baMkima-Apa AvA zabdo uccArIne kerTanuM apamAna karI rahyA che. atyAre huM mahArANA pratinidhi chuM. sAheba -Ape bhUla karI che te Apane batAvavI joIe. baMkimacaMdra vadhAre vAdavivAdamAM na utaratAM sAheba viruddha tumAra lakhavA lAgyA. sAhebe jANyuM ke A te bhAre Aphata AvI ! je kadI sAMbhaLyuM nathI, joyuM nathI, teja karavA eka hiMdustAnI mejIsTreTa taiyAra thayo che ! buddhimAna ane kAyade jANanAra sAheba samajI gayA ke tenuM A kAma niyamaviruddha thayuM che. temaNe tarataja mAphI mAgI lIdhI. baMkime paNa temane mArI ApI. - baMkime pitAnA manamAM dhAryuM hatuM ke sAheba sAthe jhagaDo karatAM karatAM saMbhava che ke koI divasa nokarI choDavI paDaze. tethI ja kAyadAnI parIkSA ApIne vakilAta karavAne rasto temaNe potAne mATe karI rAkhyo hato. jhagaDA bAda be traNa mahInAmAMja vesTameTa sAhebanI badalI thaI. teo je. vadhAre dahADA hAvarAmAM rahyA hatA te jarUra baMkimabAbune thoDuM ghaNuM herAna thavuM paData. sAhebe ceDA herAna karyA paNa hatA. te vakhate baMkimacaMdra kalakattAmAM rahetA hatA. teo hamezAM kalakattAthI hAvarA jatA hatA. sAhebe hukama karyo ke temaNe hAvarAmAMja rahevuM. baMkimacaMdra temAM sagavaDa na hovA chatAMye kaMI bolyA nahi ane hAvarAmAMja rahevA lAgyA. - baMkimacaMdranA hRdayamAM kartavyajJAna bahu prabaLa hatuM. pitAnA parivAranA prasaMga gonAM athavA nekarInAM kAmamAM koIe kadI paNa temane kartavyavimukha joyA nathI. udAharaNutarIke ahIM eka vAta lakhavAmAM Ave che. teo potAnA keI sagAne dara mahIne kaMIka dhananI madada karatA hatA. AvI madada temanA taraphathI bahu lekane maLatI hatI. jene khAvApIvAnI taMgI hoya, jeo anAtha hoya, temane thaDA rUpIA, mAsika ApavA e teo potAnuM kartavya samajatA hatA. je sagAno ullekha karavAmAM AvyuM che tenI tarapha baMkimacaMdrane bahu tiraskAra hatA. teo tene jherathIye kharAba samajIne tenAthI cheTA rahetA hatA; te paNa dara mahIne thoDI dhananI madada te ApyAja karatA hatA. te sagA tarapha baMkimacaMdrane eTalI ghaNA hatI ke kadI tenuM nAma paNa jIbhathI nahetA letA ane temanI kalamathI paNa lakhatA na hatA. tene je dhana teo ApatA hatA tene mATe paNa hisAbamAM te sagAnA nAmane badale phijhala kharca evuM lakhatA hatA. hAvarAmAM baMkimacaMdranI pharIthI badalI thaI. have teo pharsTa kalAsa mejIsTreTa thayA mAsika pagAra rU. 800) thaze. te vakhate pustakonA vecANamAMthI paNa pUratI AvakacatI hatI. jIvanabharamAM temane paisAnI taMgo nathI bhogavavI paDI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta AgaLa jatAM alIpuramAM badalI thayA pachI eka vakhata baMkimacaMdranI adAlatamAM eka mukadame cAlatuM hatuM. mukaddamo najI-AbakArI kesa-hato. AbakArIkhAtAe maLela hatA. baMkimacaMde AropIne gunegAra TharAvIne cheDo daMDa karyo. cheDA vakhata pachI jIllA mejIsTeTa bekara sAhebe " daMDa ocho thaye che." evo abhiprAya jajameMTa upara lakhyo. baMkime kahyuM " barAbara daMDa karavAmAM Avyo che. ema mane khAtrI che. AsAmI garIba che. eTalA rUpIA ApatAM paNa te herAna herAna thai jaze." sAhebe kahyuM : " paraMtu guhA pramANe ja daMDa te thavuM joIe." baMkime kahyuM "janAba, jyAre huM nyAyAdhIza thayo hato tyAre Apa pAraNAmAM hatA. sAheba vaccethI ja aTakAvIne hasI paDyA ane tyAMthI cAlyA gayA. bIje kaI aMgreja heta te bahuja nArAja thAta, paNa udArahadaya bekara sAhebe jarA paNa khoTuM na lagADayuM. ekavAra bIjI eka ghaTanA thaI hatI. covIsaparagaNAnA revanyu khAtAnuM vArSikasTeTameMTa naMbara 10 ApavAno vakhata thaI gayo hato. te vakhate mahesula khAtuM baMkimacaMdranA hAthamAM hatuM. sTeTameMTa vakhatasara taiyAra na thaI zakayuM. aMte tAkIdane hukama Avyo. baMkimacaMdra tenI kaMI paravA na karI. te mAtra eTaluM ja jotA hatA ke kAma karanArAo taiyAra karavAnI banatI mahenata kare che ke nahi. te lokone tanatoDa mahenata karatA joine baMkimacaMdra nizcita rahyA. kramazaH borDa taraphathI, sarakAra taraphathI, ema cAre bAjuthI tAkIda upara tAkIda thavA lAgI. baMkimacaMde jarA paNa nahi gabharAtAM kaMi paNa javAba na Apo. aMte mejIsTreTa sAhebanuM Asana DeluM. kahevAya che ke sarakAra taraphathI temanA upara tAkIdanI ciTThI AvI hatI. chevaTe bekara sAheba baMkimacaMdranI kacerImAM gayA ane pUchayuM "sTeTameMTa taiyAra thaI gayuM ?" baMkima:- nA jI. sAheba - kema nathI thayuM ? baMkima -adhikArIo khUba mahenata karIne kAma kare che. huM temane mArI naja nAkhI zakuM. sAheba uDIne kAmakaranArAonI pAse gayA, ane Ama tema pharatAM pharatAM kAma jevA lAgyA. jene saMtuSTa thayA ane koIne kaMI paNa na kahetAM sarakAramAM lakhI dIdhuM. bekara sAhebanI dayA ane nyAyaparAyaNatA batAvavA mATe ja ahIM A ghaTanAne ulekha karyo che. sAthe sAthe e paNa uddeza che ke vAcaka samajI zake ke baMkima bA Darapeka dezI amaladAra na hatA, ke jethI upari amaladArothI dabAI jaI pitAnA bhAIo upara julama kare. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta ahIM baMkimacaMdranI nyAyAdhIzatarIkenI rItabhAta viSe thoDe ullekha karavAmAM Ave che. baMkimacaMdranA eka sagAe A saMbaMdhamAM je lakhyuM che te ja ahIM ApavAmAM Ave che. te lakhe che ke "baMkimabAbu alIpuramAM hatA tyAre huM paNa koI kaIvAra temanI korTanuM kArya jevA ja hatA. eka vakhata hAIkorTamAMthI eka yUpIenaberisTara sAheba AvyA hatA, ane AropInA pakSanuM samarthana karatA hatA. bIjI bAjunA vakIla tArakanAtha pAlita hatA. tAraka bAbu baMkimacaMdrane sArI rIte oLakhatA hatA; paNa sAheba bahAdura taddana ajANyA hatA. temaNe dhAryuM haze ke eka dezI nyAyAdhIza AgaLa sAvadhAna tApUrvaka bolavAnI kaMI jarUra nathI. teo Tebala para hAtha pachADIne, hAthathI jUdI jUdI rIte cALA karIne tathA manA hAvabhAva karIne sAkSIne gabharAvavA lAgyA. meM joyuM ke baMkimacaMdranAM bhavAM caDhI gayAM hatAM, AMkhamAMthI agni varasato hato, hoTha dAMtanIce dabAvela hatuM. huM samajI gayo ke megha gAjyA vinA nahi rahe. tarataja vajapAta thaze. sAhebe sAkSIne eka prazna pUche. sAkSInA javAba ApatA pahelAMja bakimacaMdra ekadama bolI uThayA- " savAla nakAmo che. sAhebe Azcaryacakita thaIne pUchyuM " nakAmo ?" baMkimabAbue kahyuM "bezaka nakAmo !" baMkime tAraka bAbu tarapha joIne kahyuM "tAraka bAbu ! Apa tenI sAthe Apane vakhata nakAme gumAvazo nahi." ATalI nAnI vAtathIja sAhebanuM mAM lAlacoLa thaI gayuM; paNa temaNe vadhAre vAdavivAda na karyo. kadAca teo potAnI bhUla samajI gayA haze. - baMkima bAbu gheDA ja zabdomAM je sakhta tiraskAra karatA hatA-DAja zabdomAM mahAna upadeza ApI detA hatA-e tiraskAra ane upadeza bahu ochA leka karI zake che. teo nAnAM nAnAM kAma uparathI dareka mANasanA viSe abhiprAya bAMdhatA hatA. koI kAivAra nAnI nAnI vAtenA AdhAre mukamAno paNa pheMsale ApatA hatA. temane evo vizvAsa hato ke nAnAM nAnAM kAmamAMthIja mANasane sAce paricaya maLI zake che. koI mANasanI moTI meTI vAta sAMbhaLIne athavA tene amuka meTA maMDaLa ke kAmamAM bhaLe jaIne ja tene moTo dhArI levuM na joIe. A vAtanA udAharaNatarIke eka mukaddhamAno ullekha karIe chIe. temanI kacerImAM eka divasa eka sAdhAraNa mukardame raju thayo. emAM prativAdInA vakIlanA pUchavAthI sAkSIe kahyuM ke " meM ceka ApatAM joyo hato." sAkSI nirakSara ane nIca jAtino hatA; paNa te mukaddamo tenIja sAhedI upara AdhAra rAkhato hato. vakIle baMkimabAbune bahu cAlAkIpUrvaka kahyuM " hajura, lakhI le, sAkSIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta ceka ApatAM je hate." hAkeme vAta barAbara spaSTa karavA mATe sAkSIne pharIthI pUchayuM-" tame zuM ApatAM joyuM hatuM ? " sAkSI:--hajAra, ceka. baMkimaH- tamane koIe A vAta zIkhavIne mokalyA che ke zuM? sAkSI --keIe nahi, hajUra! baMkimaH- ceka kone kahe che te jANe che ? sAkSI kaMI javAba na ApatA vakIla tarapha jevA lAge. hAkeme pharIthI pUchyuM-ceka kene kahe che te jANe che ? sAkSI-hajUra, huM eTaluM jANuM chuM ke mahesula bharyA pachI jamInadAra ceka Ape che. eTale baMkima bAbue kahyuM " samajo. tame pote mukaddamAviSe kazuM jANu nathI ane bIjAonI zIkhavaNI pramANe ja sAkSI Ape che. tamArA mukhamAMthI eka zabda na nIkaLI zake. tame to cika bele che. have sAcuM kahI de, tamane ke zIkhavyuM che ke nahi te huM hamaNAM ja tamArA upara jadArI karIza." eTale sAkSIe raDatAM raDatAM kahyuM, vakIla sAhebe mane je zikhavyuM hatuM te pramANe meM kahyuM che. vakIla sAhebe dhrujatI dhrujatAM pitAne mukardamo pAcho kheMcI lIdho. A rIte eka nAnI zI vAta uparathI baMkima bAbue mukadamAnuM tattava jANI lIdhuM hatuM. - baMkima bAbu bahu hoziyArIthI temanuM kAma karatA hatA. pachIthI paNa ukta mejIsTreTa sAheba je temane na banyuM. aMte baMkima bAbue nokarI choDIne penzana levAne vicAra karyo. sana 1890 mAM temaNe penzana mATe arajI karI, paNa arajI nAmaMjura thaI nAmaMjura thAya evuM ja hatuM. te vakhate emanI uMmara trepana varSanI hatI. paMcAvana varSanI uMmara pahelAM penzana maLatuM nathI. hA, je kAI roga thayela hoya te judI vAta. baMkimacaMdrane bahumUtranA roga sivAya bIjo koI roga na hato. vaLI to temanuM zarIra taMdurasta ane baLavAna hatuM. ethI sarakAre baMkimabAbunI arajI nAmaMjura karI. paNa ethI te temanI jIda vadhAre thaI. keI temanI IcchA viruddha paDatuM te teo gAMDA jevA thaI jatA hatA. e temanI Teva hatI. jyAM sudhI te aDacaNane teo dUra karatA nahi, tyAMsudhI temanI jIda ane zakti kamekrame vadhyAja karatI. sarakAre jyAre temanI arajI nAmaMjura karI tyAre to temaNe nokarI choDavAnI dRDha pratijJA ja lIdhI. reganuM bahAnuM kADhavAthI teo sahejamaja chuTA thaI zake ke tema hatuM; paNa juThuM bolavuM e temane taddana nApasaMda hatuM. baMkimabAbu sadAye satyanA upAsaka hatA. koIe temane kaI vAra mIThuMmaracuM bhabharAvIne vAta karatAM joyA nathI ke eka akSara jUThuM bolatAM sAMbhaLyA nathI. baMkimabAbunA bhatrIjA zacIzacaMdra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta eka vAra ramezacaMdra dattane eka sAdhAraNa jUThI vAta kahI hatI; teTalA mATe temaNe tene kahyuM hatuM ke "tuM atyArathI ja juThuM belatAM zIkhyo te AgaLa jatAM zuM zuM nahi zIkhe !" - baMkima bAbue takarInI bAbatamAM lephaTanaMTa gavarnaranI mulAkAta lIdhI. te vakhate iliyaTa sAheba baMgALAnA garvanara hatA. teo ane temanI patnI baMkima bAbu upara bahu vizvAsa rAkhatAM. leDI iliyaTanA khAsa AgrahathI baMkima bAbue jAte ja "viSavRkSa" navalakathAno aMgrejImAM anuvAda karyo hato, ane te temane arpaNa karyo hato. eka divasa trIje pahere baMkima bAbue gavarnara sAhebanI mulAkAta lIdhI. sAhebane sukhasamAcAra pUchayA pachI temaNe gavarnara sAhebane pitAnI vinati karI. badhI vAte sAMbhaLyA pachI sAhebe hasIne pUchayuM " tamArI uMmara keTalI che baMkima bAbu baMkime kahyuM "trepana varSa." sAhebe kahyuM- ATalI uMmare tame penzana levA Iccho cho ?" baMkime kahyuM--" tetrIza varSathI nekarI karuM chuM. have kAma nathI thaI zakatuM." sAhebe pUchyuM "tamArA zarIramAM kaMi roga che ?" baMkime kahyuM - "khAsa kaMI roga nathI." sAhebe jarA bIjI bAjune vicAra karIne pUchyuM-"tame zuM pustake lakhavAne. vakhata kADhavA mAge che ?" baMkime kahyuM-"thoDuM thoDuM ema paNa kharuM." gavarnara sAhebe kahyuM-"bahu sAruM, huM tamArI arajI maMjura karIza." baMkima bAbu dhanyavAda ApIne sAheba pAsethI javAne taiyAra thatA hatA, eTalAmAM sAhebe pUchayuM--"baMkima bAbu ! tame tetrIza varSathI heziyArIpUrvaka kAma karyuM che. sarakAra tamArA upara bahu rAjI che. tamArI kaMI vinati nathI?" baMkime dhanyavAda ApIne kahyuM "nA." sAheba tamAre tamArA keI sagAvahAlA mATe bhalAmaNa karavI che ? baMkima-je Apa kRpA karavA icchatA he to mArA nAnA bhAI pUrNacaMdranI DAyamaMDa hArabarathI mArI pAsenI kAI jagAe badalI karI Ape. sAheba -A te bahu sAdhAraNa vAta che. tamArI bIjI kaMi vinati nathI ? - baMkima-hAla te nathI hajUra. ema kahIne baMkima bAbu cAlyA gayA. e pachI pUrNa bAbunI badalI alIpuramAM thaI hatI. baMkimabAbue pitAne mATe kadI sarakArane prArthanA nathI karI. sagAMvahAlAM mATe mAtra traNavAra temane vinati karavI paDI hatI. ekavAra meTA jamAIne mATe, bIjI vAra bhatrIjA bipInacaMdra mATe ane trIjI vAra bhatrIjA zacIzacaMdra mATebIjAo AgaLa vinati karatAM temane bahu saMkoca thato hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRAAta 27 - - aMte baMkimacaMdranI penzananI arajI maMjUra thaI gaI. tetrIza varSa ane eka mahIne nokarI karIne sana 1891 mAM baMkima bAbue penzana lIdhuM. mahIne rUA. 400 ) nuM penzana maMjura thayuM. be varSa traNa mahInA ane trevIsa divasa sudhI e pezana temaNe bhagavyuM. - baMkimacaMdranA penzana levA pahelAM ekavAra evI vAta uDI hatI ke temane. jIllA mejIsTreTa banAvavAmAM Avaze; paNa siviliyanee aDacaNa nAkhavAthI lephaTeTa gavarnara sAhebe A prastAva uDAvI dIdho hate. baMkima bAbu kalakattAnI vizvavidyAlaya sabhA ( seneTa ) nA sabhya hatA; paNa te sabhAmAM bahuja ochuM jatA hatA. jyAre jatA hatA tyAre kaI paNa pakSamAM sAmela na thatAM pitAno svataMtra abhiprAya ApatA hatA. khuzAmatanuM to teo nAma paNa jANatA na hatA. jIvanaparyata temaNe kAInI khuzAmata karI nathI. jIvananA vacalA bhAgamAM IzvaranI thoDI thoDI khuzAmata karI hatI. pachInA jIvanamAM te temaNe bhagavAnanA caraNomAM potAnuM tana-mana ane jIvana sarvasva arpaNa karyuM hatuM. - baMkimacaMdra keTalAka divasa sudhI mAchalI ane mAMsa khAvAnuM choDI daIne havidhyAnna jamatA; rAmanAmI dupaTTo oDhatA; zuddha AcArathI rahetA ane nitya gItA-pATha karatA hatA. paNa jemaNe pacAza varSa sudhI mAMsamachI khAdhuM hatuM temanuM zarIra haviSmAnathI taMdurasta na rahI zakayuM. teo mAMdA paDI gayA. chatAM paNa temaNe keTalAka vakhata sudhI Teka na cheDI, paNa Teka TakI na zakI. vaidyanA kahevAthI temane chevaTe mAMsa-bhajana cAluja karavuM paDayuM. pAdarI hesTI sAhebe upanAmathI patra lakhanAra baMkima bAbunA lekha ane. takakozalyathI vismita thaIne temane paricaya karavA icchayuM hatuM. yuropIya paMDitanI maMDaLI AgaLa teo temane oLakhAvavA mAgatA hatA. te vakhate bakima bAbue abhimAnapUrvaka kahyuM hatuM ke teo aMgata mAnanA bhukhyA nathI. pitAnI jAtinI prazaMsAja temane mATe basa che. baMkima bAbune sana 1892 mAM navA varSanI khuzAlImAM "rAvabahAdura' ne. khitAba sarakAra taraphathI maLyo hate; paNa A khitAba baMkimacaMdranI yogyatAnA pramANamAM bahu ja najIvo hato. je khitAba polisa InspekaTara yA zALAnA zikSake. paNa meLavatA hatA te khitAba baMkimacaMdra jevA guNavAna ane yazasvI puruSane gya kadI na hoI zake. te vakhate A viSe thoDI carcA paNa cAlI hatI. pUrvokata upAdhi maLyA bAda sana 1894 mAM navA varSanI khuzAlImAM baMkima bAbune sI. AI. i. ne khitAba maLyo hato. 21 mI mArcane divase InavesTI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta ara darabAra bharAye; paraMtu te vakhate baMkima bAbu maraNapathArIe hevAthI teo te darabAramAM jaI zakayA na hatA. kharekhara, baMkimacaMdra bhAratamAM janmyA hatA, tethI ja teo DepyuTI kalekaTara thaIne aTakI gayA. temaNe navalakathAo dezI bhASAmAM lakhI che tethI ja teo mAtra sI. AI. I. thaIne rahI gayA. A badhe bhAratanI mATIneja doSa ! zrImatI miriyama nAITa baMkimakRta kRSNakAMtanA vilane anuvAda karyo hate. kisapharDa yunivarsiTInA mahA yazasvI bumahArTa sAhebe te anuvAdanI je bhUmikA lakhI hatI. tene kaMIka bhAga nIce utAravAmAM Ave che. "baMkimacaMdra caTache bhAratanA niHsaMdeha sarvottama navalakathAkAra hatA. baMgALI lekhanazailIne unnata ane baMgALI sAhityane rocaka banAvavAmAM temaNe je kAma karyuM che te bIje koI lekhaka karI zakayA nathI. temanA aneka dezabaMdhuonAM nakAmAM ane jaladI nAza pAme evAM pustake upara temaNe karelI sakhta samAlocanAoe ane hiMdu sAmAjIka jIvananA dezo ane nyUnatAonA tathA malina ane phAgaTiyA hiMdudharmathI thatAM aniSTonA temanA nirbhaya digdarzane baMgALI sAhityanA itihAsamAM sakhta parivartana karI nAkhyuM che. " teo pote eka samartha lekhaka hatA. temanA graMtho uparathI joI zakAya che ke temanAmAM varNana karavAnI, temaja mAnavajIvananAM svAbhAvika citra AMkavAnI keTalI addabhuta zakti hatI. eja kAraNathI temanAM pustako ATalAM badhAM manoraMjaka ane zikSAprada thayAM che." "jIvananA aMtima kALamAM baMkimacaMdra hindudharmanI saMzodhita paddhatinA pratipAlaka ane bhagavaddagItAnA zreSTha jJAnanA upadezakanA rUpamAM dekhAtA hatA." "baMkimacaMdra mAnasika ane vaijJAnika zodhakhoLanA suyogya prakAzaka hatA. aMgrejI ane saMskRta bhASAo upara paNa temano saMpUrNa kAbU hatuM." pIlAI-riprejhenTeTIva inDiyansamAM lakhyuM che ke-"gadyaracanAnA rAjamArgane choDIne nave mArge vaLavA mATe baMgALamAM madhusUdana dattanI jema, baMkimacaMdra caTanI paNa mazkarIo thatI hatI. chiddha zodhanArAo ubhA thatAM kaMI vAra lAgatI nathI. temAMnA ghaNAe temanI lekhanazailI, racanA, vastusaMkalanA ane vicitra kalpanAonI sakhta samAlocanA karI temane bhalA-burA kahyA paNa baMkimacaMdra A badhI tIvra samAlocanAone pI gayA. temaNe tenI kaMI paNa paravA na karI ane baMgALamAM gadya sAhityane navo yuga sthApavAmAM saphaLa thayA." - svargastha ramezacaMdra datta temanA "baMga sAhitya " nAmanA kiMmatI pustakamAM lakhyuM che ke - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta "madhusUdana dattanuM padyamAM je sthAna che te ja sthAna gadyamAM navI lekhanazailInA pravartaka ane navA bhAvanA prakAzaka baMkimacaMdranuM che. kalpanAmAM, ujajavaLa varNanamAM, vicArazaktimAM ane varNanacAturyamAM madhusUdana datta ane baMkimacaMdra caTajI A sadInA bIjA lekhake karatAM keTalAya uccatara koTinA che. kavi madhusUdanadAnI kalpanAe vadhAre uMcI ane zreSTha che te navalakathAlekhaka baMkimanI kalpanAo vadhAre jadI, vadhAre manoraMjaka ane ApaNuM komaLa bhAvo para vadhAre asara kare tevI che." pradIpa" mAsikanA pahelA aMkamAM svargastha caMdranAtha vasue lakhyuM hatuM kepaNa tyAMsudhI meM baMkimabAbune joyA na hatA. joyA vinA badhA loko sAmAnya rIte je pramANe kare che te pramANe huM paNa mane mana temanA svarUpa ane mUrtinI kalpanA karate hate. baMkima bAbune jemaNe joyA hatA temAMthI ke koI mane kahetA ke -"baMkimanA caherAmAMthI buddhi varase che." paNa jyAre meM temane joyA to te pelI kalpita mUrti zaramAIne koNa jANe kayAMya saMtAI gaI ! AjathI 22-23 varSa upara eka vakhata kalakattAmAM aMgrejI bhaNelA puruSonA kaeNleja riyuniyana ( sneha saMmelana ) nAmaka vArSika utsavamAM huM gayo hato. kRSNacaMdra benarajI, rAjaMdalAla mitra, mArIcaraNa, khArIcaMdra, rAmazaMkara, IzvaracaMdra, baMkimacaMdra vagereno peThe "huM paNa eka kolejane grejyueTa chuM. huM paNa temanA jevo chuM." evI AtmabelAdhAnA bhAvathI huM tyAM gayo hato. mane vizvAsa che ke mArI mAphaka evAja abhimAnapUrvaka ghaNuM kharA mANase tyAM jatA hatA. paraspara saddabhAva pedA karavAne ane baMdhubhAvane pracAra karavAne uddeza te bahu DAnya mANasane hatohuM te samayanA koleja riyuniyana utsavane sahAyaka maMtrI hatA ane rAjA saurIMdramohana ThAkara maMtrI hatA. maMtrI mahAzayanA moTAbhAInA marata-kuMja nAmanA prasiddha bAgamAM utsavasthAna hatuM. huM mahemAnonuM svAgata karato hato teTalAmAM eka vijaLI jevA mANase sabhAmAM praveza karyo. huM bIjAonuM jevI rIte svAgata karate hato teja pramANe temanuM paNa svAgata karyuM. paNa te ja vakhate kaMIka gabharAvA lAgyo. eka mitrane meM pUchyuM ke e keNa che? javAba maLyo baMkimacaMdra caTTopAdhyAya. huM tarataja temanA tarapha doDato doDato gayo ane kahyuM huM jANato na hatuM ke Apa baMkimacaMdra caTTopAdhyAya che. ekavAra punaH huM Apa sAthe hastamilana karI zake ? suMdara hAsya karatAM karatAM baMkima bAbue hAtha lAMbo karyo. joyuM te hAtha garama hato. te garamI haju sudhI jANe mArA hAthamAM rahI hoya ema mane lAge che." jagaprasiddha zrIyuta ravindranAtha ThAkure sAdhanA" patramAM lakhyuM hatuM. ke -"eka divase mArA sagA pUjyapAda zrIyuta sauradra mohana ThAkura mahadayanA nimaMtraNathI temanA marakta-kuMja bAgamAM koleja riyuniyana nAmanuM eka saMmelana thayuM hatuM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta keTalA divasanI vAta che te barAbara yAda nathI. huM te vakhate bALakaja hatuM. te divase tyAM mAre aneka yazasvI loka sAthe samAgama thaye hatA. te paMDita maMDaLInI vacce eka sIdhA uMcA zarIranA, garA, kautukathI praphulla mukhavALA, caMpala paherelA ane baMne hAtha bagalamAM ghAlelA prauDha puruSa ubhA hatA. dekhatAMja mane teo badhAthI judA paDatA Amanimagna jevA lAgyA. bIjA badhA sAmAnya mANaso lAgatA hatA, tyAre teo ekalAja zreSTha mANasa jevA lAgatA hatA. te divase bIjA koIne oLakhavAnuM mane kAtuhala na thayuM, paNa temane joIne te huM, mAre. sAthI ane bIjo eka bALaka bahu Atura thayA. khabara kADhatAM mAlama paDayuM ke teo ja ame jenAM darzananI ghaNuM divasathI IchA karatA hatA te lekavizrata baMkimacaMdra caTaI che." baMkima bAbunI lakhavAnI rIta jarA vicitra hatI. teo pAkA pUThAnI copaDImAM vArtAnuM bekhuM taiyAra karIne lakhavA besatA. dareka prakaraNanI moTI moTI vAto savAre nakkI karI letA; jemake-kyA kyA banAvono samAveza thaze-kyAM kayAM strI puruSa pAtro Avaze vagere. paNa te nakkI karelo niyama vAraMvAra pharato hate. eTale sudhI ke eka be prakaraNa kADhI nAkhavAmAM AvatAM, te be eka prakaraNa pheravAIne navuM rUpa paNa dhAraNa karatAM. bIjo koI paNa graMthakAra kadAca ATalI kApakupa ane ATaluM parivartana nahi kareto hoya-AvI rIte saMpUrNa lakhelAM AkhAMnAM AkhAM prakaraNa uDAvI deto nahi hoya. zacIzabAbu A saMbaMdhamAM lakhe che ke-"meM keTalAya khAsa graMthakAronI hastalikhita prato joI che. mArA sasarA bAbu dAmodara mukhopAdhyAya kadI eka lITI paNa pheravatA na hatA; rameza bAbu lakheluM ochuM nahatA karatA paNa vadhAratA hata; hemacaMdra benarajI bahuja jhaDapathI lakhatA hatA ane chevaTe thoDo ghaNo pheraphAra karatA hatA ane mAtra baMkimacaMdraja sArI peThe pheraphAra karatA hatA. lakhatI vakhate paNa teo pheraphAra karatA, bIje divase paNa karatA, ane cha mahInA, varSa tathA be varSa pachI paNa karatA hatA. jyAM sudhI lekha temanI raci anusAra hete banI rahe tyAM sudhI temane saMtoSa naheAte vaLate; ane tyAM sudhI teo yogya pheraphAra karyeja jatA. ekAda bAbata athavA te bhAvane khAtara aTale vakhata gALatAM meM bIjA koIne nathI joyA." jayAMsudhI teo sarakArI kAma karatA hatA tyAMsudhI to teo amuka samayeja lakhatA hatA, paraMtu sarakArI nekarImAMthI penzana lIdhA pachI te baMkimabAbu badho vakhata thoDuM ghaNuM lakhyA karatA. rAtre jAgIne lakhavAnI Teva dhIme dhIme temaNe choDI dIdhI hatI. savAre, bapere, trIje pahore, sAMje-jyAre paNa vakhata maLo tyAre kaMI ne kaMI teo lakhatA. gheDa paNa vakhata nakAmo javA detA nahi." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta lakhatI vakhate teo koivAra varasAdanI taiyArIvALA vAdaLanI peThe gaMbhIra to koivAra bALakanA jevA caMcaLa dekhAtA hatA. keivAra teo ekAdaja lITI lakhIne tene chekI nAkhatA; vaLI kaMi vicAra karatA ane pAchA lakhavAno prayatna karatA; ane pAchA kalAma AvI mUkIne ubhA thaI jatA hatA. uThIne keAivAra Ama tema pharatA te koIvAra bArI pAse ubhA rahIne Aghena makAne jotA; ane kekavAra koI pustaka yA cIja upara hAtha ghasatA hatA. te vakhate teo bAhyajJAnarahita thaI jaIne AMtara jagatamAMja tallIna thaI jatA hoya evuM mane nathI lAgyuM. lakhatI vakhate amArAmAMthI koI bALaka temanI pAse javuM ke teo kadI nAkhuza thatA nahi. te eTale sudhI ke vAtacIta paNa karatA hatA. ghaNuM divasa evA paNa jatA ke prayatna karavA chatAM teo eka lITI paNa lakhI zakatA nahi; ane je lakhatA te tene chekI nAkhatA. vaLI bIjA hAtha para evA divase paNa jatA ke jyAre temanI kalama pUravALI nadInI peThe jhaDapathI cAlyA karatI; ane teo bAhyajJAnarahita thaIne pitAnA lekhana kAryamAM tanmaya banI jatA hatA." - sAnakIbhAMgAvALA makAnamAM baMkimacaMdrane eka divasa temanA jamAI svargastha kRSNadhana mukarajIe pUchyuM ke "Apa ApanI kRtiomAMthI kayA pustakane zreSTha mAne cho ?" baMkime kahyuM-"pahelA tame ja kahe." kRSNadhana bAbue hasIne kahyuM-"huM mukhathI nahi kahuM-lakhI rAkhuM chuM. huM mAtra eTaluM ja jANavA IcchuM chuM ke mArA mata sAthe Apane mata maLe che ke nahi."tyAra bAda jarA vicAra karIne baMkimacaMke kahyuM-" kamalAkatanuM daphatara." kRSNadhana bAbue paNa kAgaLa pheravIne batAvyuM. temAM paNa lakhyuM hatuM ke-kamalAkAtanuM daphatara. - baMkimanA mRtyu pahelAM be cAra varSa upara eka divasa temanI meTI kanyA zarata kumArI devIe temane kahyuM hatuM--"pitAjI tamArA "vaMde mAtaramagItane leke bahu pasaMda nathI karatA. baMkime pUchayuM -"zuM tu paNa pasaMda nathI karatI ?" kanyAe kahyuM: "hA, e to mane paNa bahu pasaMda nathI. e mahApuruSe gaMbhIra vANIthI kahyuM - "eka divasa-vIsa trIsa varSa pachI-eka divasa evo Avaze ke eja gIta AkhA baMgALAne navIna bhAvamAM taraboLa karI deze-baMgALIonI AMkho kholI nAkhaze." A bhaviSyavANI keTalI sAcI paDI che, te A deza jANe che. have te baMgALAmAMja nahi paNa samasta bhAratavarSamAM A gItanA sUra gAjI rahyA che. - baMkimabAbu chellA divase mAM jyAre sAnakI bhAMgAvALA gharamAM rahetA hatA tyAre dara ravivAre nIcenA sAhityasevako temane tyAM AvatA hatAH-caMdranAtha basa, hemacaMdra benarajI, rAmakRSNa mukarajI, yogendranAtha ghoSa, akSayacaMdra sarakAra, kRSNabihArI sena, muralIdhara sena, nIlakaMTha majamudAra, dAmodara mukarajI. keI koIvAra tArAprasAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAMta caTajI,indranAtha benarajI, kAlIprasanna Sa goviMdacaMdra dAsa vagere mahAzaye paNa AvatA hatA. e badhA ucca koTInA lekhaka gaNAtA hatA. eka divasa eka mANase mahAtmA izvaracaMdra vidyAsAgara samakSa baMkimabAbunI bahu niMdA karI. vidyAsAgara svAbhAvika maMda hAsyapUrvaka Akhara sudhI badhI vAta sAMbhaLI rahyA. sAMbhaLI rahyA pachI temaNe kahyuM "tamArI vAta sAMbhaLIne bakimacaMdra upara mane bamaNI zraddhA beThI che. je mANasa Akho divasa sarakAranA kAmamAM mazagula rahevAnI sAthe rAtadivasa kharAba kAmamAM paNa rokAyelA rahe te mANasa pustake lakhavAno vakhata kayAMthI kADhI zake ? be kima bAbunI copaDIothI to mArA kabATanuM eka khAnuM bharAI gayuM che." niMdA karanAra to nIcuM ja ghAlI rahyo ! eka divasa svargastha sara gurudAsa benarajI baMkimacaMdrane maLavA gayA hatA ane vacce te vakhate baMgALI bhASAnI te samayanI sthiti saMbaMdhI thaDA vAdavivAda thaye hato. gurudAsa bAbue te vakhate kahyuM hatuM "baMgALI bhASAne ATalI saraLa banAvI devAthI kAma nahi cAle. tenA gAMbhIryanuM paNa rakSaNa avazya karavuM joIe." baMkimacaMdra Ano kaMi paNa javAba nahi ApatAM phakata thoDuM hasyA. tyArabAda banne jaNa gADImAM besIne pharavA gayA. kalakattAnI saDaka hatI-AsapAsa aneka dukAna hatI. baMkimacaMdra te batAvIne kahyuM--" bane paDakhe dukAnenI hAra che." gurudAsa bAbu jarA Azcaryacakita thaIne baMkimabAbunA mukha tarapha javA lAgyA. joyuM to bakimabAbunA heDapara hAsyarekhA hatI. eTale gurudAsa bAbuM samajI gayA ke baMgALI bhASAmAM gAMbhIryanuM rakSaNa karavAnA upadezane A mArmika uttara che. baMkimacaMdranA eka pitarAI bhAI hatA. temanuM nAma rAkhyAlacaMdra hatuM. temaNe jIreTagaDhamAM vivAha karyo hato. tyAM temane eka saMbaMdhI hatuM. tenuM nAma dvArakAdAsa cakravatI hatuM. teo akasara kAMTAlapADAmAM AvatA jatA hatA. baMkimabAbu sAthe paNa temane gADha paricaya hato. baMkimabAbu jyAre hugalImAM DepyuTI mejIsTreTa hatA ane nitya hoDImAM besIne gherathI hugalI jatA hatA, te vakhate eka divasa dvArakAdAse paNa baMkimanI sAthe hugalI javAnI IcchA darzAvI. baMkime saharSa kahyuM "bahu sAruM. banne jaNa heDImAM beThA. rastAmAM dvArakAdAsa eka mukaImAnI vigata kahevA lAgyA. mukardame phejidArI hatI. badhI vigata kahyA bAda dvArakAdAse kahyuM:- baMkimabAbu, mArA eka mitre A mukaddamo calAvyo che. ApanI kacerImAM te mukAme che. AsAmIne zikSA karyA vinA na choDaze." baMkimabAbu Ave ayogya Agraha sAMbhaLIne tapI uThayA. jJAnazunya jevA thai jaIne teo pokArI uThayA-" heDI bhIDAvI de." pAseja retI hatI temAM mAchIe heDI bhIDAvI dIdhI. baMkime mAchIne kahyuM-" A mANasane heDImAMthI utArI kADhe." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAMta - 33 dvArakAdAsa tarataja heDImAMthI kUdI paDayA; ane pachI kAMTAlapADAmAM dekhAja na dIdhI. ! caMcuDAmAM prativarSa caitra mahInAnA aMtamAM bahu dhAmadhUmathI eka meLo bharAya che. AjathI cAlIza varSa pahelAM baMkimabAbu hugalImAM DepyuTI mejIsTreTa hatA. te varSe e meLAmAM bahu bhIDa thaI hatI. caMcuDAnI sAme pArathI bahu lake meLe jevA AvyA hatA. eka divasa trIje pahere baMkimacaMdra joyuM ke eka nAnI zI hoDImAM bahu leke caDhI beThA che, ane temAM have tala jeTalI jagyA nahi chatAM mAchI leke bIjA utArUone caDhAvye jAya che! baMkime mAchIne manA karI kAyadAnI bIka batAvI paNa teNe kaMI sAMbhaLyuM nahi, tenI marajImAM Ave teTalA mANaso bharIne teNe hoDI haMkArI. thoDe dUra jatAM ja heDI uMdhI vaLI gaI. heDI bahu uMDA pANImAM gaI nahotI eTale koI mavuM nahi. baMkime teja ghaDIe mAchIne pilisane sepiI dIdhe. palise tenA upara mukardamo calAvyo. mAchInuM nAma geviMda hatuM, leke tene gebo kahetA hatA. tenuM ghara kAMTAlapADAnI pAse malla hapADA (mAchIvADA) mAM hatuM. tene strI ane be chokarIo hatI. mejIsTreTe tene gunegAra TharAvIne traNa mahInAnI sajA karI. te abhAgIgAnA bhAgyamAM jelamAMthI bahAra AvavAnuM na hatuM. tyAM ja tenuM mRtyu thayuM. mRtyunA samAcAra sAMbhaLIne baMkima stabdha thaI gayA. A ghaTanAthI be kimanA manapara zI asara thai haze, te te prabhu jANe, paraMtu e pachIthI jyAM sudhI te mAchInI strI jIvatI rahI tyAM sudhI be kimabAbu tene mAsika madada ApatA rahyA. " baMgalakSmI" nAmanuM zreSTha pustaka lakhanAra bAbu anukuLacaMdra mukarajInuM eka sAptAhika patra hatuM. tenuM nAma "prakRti' hatuM. anukuLa bAbuja tenA mAlika ane saMpAdaka hatA. svargastha kavi goviMdacaMdra dAse A patramAM eka kavitA lakhI hatI. te kavitA bhAvalanA rAjA ane sva. kAlIprasanna ghoSapara kaTAkSanA rUpamAM lakhelI hatI. kavitA vAMcatAM ja kAlI be bu saLagI uThayA. temaNe DhAkAnA mejIsTreTanI adAlatamAM dAvo noMdhAvyo. sthAnika vakIla mutyAra badhA kAlI bAbunA pakSamAM bhaLyA. kharca kadAca rAjA sAhebanuM haze. daridra sAhityasevaka anukula bAbu upara bhAre du:kha AvI paDyuM. temaNe DarI jaIne DepyuTI mejIsTreTa bAbu rAmazaMkara senane Azare lIdhe. senabAbue rAjInAmA mATe bahu prayatna karyo paNa temanuM kAMI vaLyuM nahi. aMte anukula bAbu baMkimacakane zaraNe gayA. baMne vacce pahelethI kaMI oLakhANa na hatuM. vaLI paricayanuM kaMI kAma paNa na hatuM. sAhityasevaka ke sAhityacarcAmAM AnaMda lenAra koI paNa hoya, te te baMkimane mana pitAne saMbaMdhI ha. anukula bAbunA duHkhanI kahANI sAMbhaLIne baMkima bAbunuM hadaya pIgaLI gayuM. temaNe teja vakhate kAlIprasanna bAbune lakhyuM "sAhityasevAne lIdhe anukulacaMdrapara vipatti AvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta che. temanA viruddhane mukadamo uThAvI leze te mArA upara tamAre AbhAra thaze." kAlI bAbu baMkimabAbuno bela pAcho na vALI zakayA. temaNe tarataja mukado pAcho kheMcI lIdhe. anukula bAbue pitAnA patramAM mAphI mAgI lIdhI. - baMkima bAbu pitAnI dIkarI zrImatI zarata kumArIne bahu cAhatA hatA. eTale sneha kadAca temane duniyAmAM bIjA koI upara nahi heya. udAharaNarUpe e viSenI cheDI vigata nIce ApavAmAM Ave che- baMkima bAbune be rasoiA hatA, paNa teo thALI pIrasIne lAvatA na hatA. A kAma pitAnI IcchAthI zarata kumArI karatI hatI. tene pitAnI sevA karavAmAM AnaMda Avato hato ane pitAne paNa te sevA grahaNa karavAmAM AnaMda thato. eka divasa rAtre kanyAe pitAnuM bhANuM pIrasIne bUma pADI ke "pitAjI ! thALI pIrasI che, jamavA cAle." pitAe kaMI javAba na Apyo. teo te vakhate oraDAmAM AMkha baMdha karIne khurazI para beThA hatA ane kanyA osarImAM ubhI hatI. pitAne javAba na maLatAM kanyAe pharI bUma mArI:-"pitAjI cAlo." pitA zAMtaja rahyA. ane baMkimanI bhAbhIe pAse jaIne kahyuM -uMghI gayA ke zuM ? "baMkime komaLa svare kahyuM -jarA cUpa rahe-zarata bUma pADe che, mane sAMbhaLavA do." eka navalakathA lakhIne je bhAva na samajAvI zakAya te bhAva baMkime A pramANe be cAra zabdamAM pragaTa karI dIdhuM ! baMkimacaMdranA pAchalA jIvanamAM eka divasa temano koI aMtarane mitra klakattAnA pATalaDAMgAvALe ghera AvyA hatA. mulAkAta dhaNuM vakhate thaI hatI. mitre AvatAMja "guDa morniga" (salAma) karI ane zekahenDa (hastadhUnana karavAnA irAdAthI hAtha laMbAvya. baMkimacaMdra tenA hAthane potAnA hAthamAM na letAM kahyuM "bhAI ! e samaya have ja rahyo che. mitra mahAzaye kahyuM-"nA, vakhata badalAyo heya ema lAge che." baMkimacaMdra hasIne kahyuM:-"tame kAyastha cho, huM brAhmaNa chuM. tame praNAma kare, huM AzIrvAda ApuM. evIja niyama che. zekaheDanI zI jarUra che ?" - baMkimacaMdra je rIte upadeza ApatA hatA temAM paNa eka vizeSatA hatI. caTajI vaMzamAM koI mANasa bahAranA koI mANasa pAsethI maMtra nahotA letA. baMkimacaMdranA kuLanI purANI paripATI che ke potAnAja vaMzanA koI vRddha ane yogya puruSa pAsethI maMtra meLave. A prathA anusAra baMkimanA vaMzanA koI puruSa baMkima pAsethI maMtra lIdhe hate. baMkime maMtra ApI navadIkSita ziSyane kevaLa eja upadeza Apyo hate ke "hamezAM eTaluM yAda rAkhaje ke huM brAhmaNa chuM." upadeza TuMke hevA chatAM ke mahAna che ! keTalA paiDA zabdomAM ke mahAna upadeza ! ba kimacaMdra jyAre baherAmapuramAM hatA, tyAre koI vartamAnapatranA saMpAdaka mahA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANu kimacaMdranuM sakSipta vRttAnta 35 ma zaya paisA levA mATe kalakattAthI krima bApu pAse gayA. paisA zAne mATe joItA hatA tenI khabara nathI. saMpAdaka mahAzaya pahelAM jAte prayatna kruratAM phLIbhUta na thayA eTale temaNe 'kimane pakaDayA. 'kime rANI suvaNu mayIne mAgraha karyAM. rANIe teja baDIe rUA. 400) ApyA. tyArabAda aMkimacaMdranA manamAM zakA thai ke A paisA cAgya raste vaparAyA nathI. peAtAnA prayatnathIja erakrama apAyalI hAvAthI te bahu kSeAbha pAmyA. temaNe te rakama dAtAne pAchI bharI javA Agraha karyAM. saMpAdakajI pacAvelI rakama pAchI ApavA kabula na thayA. eTale khate vacce sakhta vAtacIta zarU thai ane aMte khatenA sa MbaMdha chUTI gaye. saMpAdakajIe badalA vALavAnA prayatna karyAM. temanA hAthamAM je vamAnapatra hatuM tenAM kAlamAmAM akimaviruddha joradAra bhASAmAM lekha AvavA lAgyA. te vata mAnapatra baMgALI hatuM. baMgALanA gauravarUpa khakrime vyajJAnathI mAtRbhASAmAM aneka gALA khAine pacAvI dIdhI ane kaiM paNa javAba na ApyA. mAtra 'rajanI'mAM hIrAlAlane lAvIne ' saMpAdaka--caritra ' lakhyuM kimacaMdrane ekaja hRdayanA cAra mitrA hatA. temAM ekanuM nAma kSetranAtha bhaTTAcArya hatu. vacce kima babu sAthe temane jarA jUduM mana thayuM hatuM; paNu jyAre kSetrakhAjI maravA paDayA tyAre anne mitronA puna: bheTA thayA hatA. ane banne mitro khUba raDayA hatA. khIjA mitranuM nAma rAdhAmAdhava vasu hatu. te bhavAnIpuranA rahevAsI hatA. temanA sadguNA upara krima bAyu eTalA mugdha hatA ke kadAca khIjA kASTanA upara eTalA nahi hoya, kimanA jIvananA eka bhAga rAdhA mAdhava bhAjI sAthe evA joDAyalA che ke tenA ullekha karavAthI bahu lekAne mAnasika kaSTa bhAgavavuM paDe. rAdhA mAdhava bApune eka vAra eka rAvabahAdura sAthe jhaRRDA thayA, tyAre kime rAdhA mAdhava bANunA pakSa lIdhe. tethI temaneA eka prabaLa zatru utpanna thayA hatA. te zatrue jIvanaparyaMta kima khAdhyune herAna karyAhatA, paNa rAdhAmAdhavane chUTakArA thayA hatA. teo pazu akALeja kima khApune raDatA mUkIne svargavAsI thayA. temane zAka kima jIvanaparyaMta bhUlyA nahi. trIjA mitra khAkhu dInabaMdhu mitra ane cothA mitra khANu jagadIzanAtha rAya hatA. banne kimacaMdra karatAM yamAM moTA hatA ane niSkapaTI hatA. evA mitro AjakAla bahu ochA jovAmAM Ave che. ApaNe svArthI ane abhimAnathI bharelA chIe. ni:svArtha maitrImAM kevuM ane keTaluM sukha che te ApaNe kharAkhara jANatA nathI, kimayadra te jANatA hatA ane tethI teo jene cAhatA hatA tenI khAtara kaMI paNa karavAnuM bAkI nahAtA rAkhatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta baMkimacaMdrane vidyAbhyAsane bahu zekha hato. kalakattAnA suvikhyAta jyotiSI svargastha kSetramehana bAbu pAsethI teo thoDA ja divasamAM jyotiSazAstra zIkhyA hatA. arabInuM najuma zIkhavA mATe molavI pAsethI arabI paNa zIkhyA hatA. saMgItamAM paNa teo pAchaLa na hatA. kAMTAlapADAmAM eka dezaprasiddha gavaiyo raheto hato. tenuM nAma yadubhaTa tAnarAja hatuM. baMkima bAbu tene mAsika 70) rUpIA ApatA. hatA. gAyanavidyA teo eja bhaTTa pAsethI zIkhyA hatA. bakimanuM gaLuM sAruM nahotuM paNa temane tAla vagerenuM jJAna bahu sAruM hatuM. hAramoniyama vagADavAmAM teo siddhahasta hatA. eka divasa teo nATakazALAmAM mRNAlinI (nATakanA AkAramAM pheravAyelI baMkimabAbunI navalakathA)no abhinaya jevA gayA hatA. temAM gavAtA eka gAyanane. tAsUra temane pasaMda nahi paDavAthI teo atyaMta asaMtoSa pAmIne nATakazALAmAMthI cAlyA gayA hatA; ane pachI bIje ja divase potAnA bhANeja zrIdivyendu suMdarane A gAyanano tAla-sUra vagere zIkhavyuM hatuM. - baMkimabAbu cikitsAzAstramAM paNa asAdhAraNa yogyatAvALA hatA. alIpuramAM nokarI karatAM thoDA divasa sudhI meDikala kolejamAM eneTomI ( zarIrazAstra) paNa zIkhyA hatA. baMkima jevA tIkSaNa buddhivALA mANasa mATe thoDA vakhatamAM zarIrazAstra zIkhI levuM e kaMI agharuM na hatuM. teo zarIrazAstramAM niSNAta thayA pachI ghera beThA beThA, bIjAnI sahAyatA sivAya jAteja cikitsAzAstrano abhyAsa karavA lAgyA ane pUrepUruM zIkhyA 5chIja aTakyA. temane jyAre keI no viSaya zIkhavAnI icchA thatI hatI tyAre teo te viSaya saMpUrNa zIkhI levA mATe adhIrA thaI jatA hatA, ane jyAM sudhI te viSaya sArI rIte zIkhI letA nahi tyAM sudhI temane zAMti vaLatI nahi. cikitsAzAstra zIkhyA pachI temaNe vaidyakazAstranA DhagabaMdha graMtha maMgAvyA hatA. - baMkimacaMdra kevA sahRdaya ane udAra hatA, te batAvavA mATe atre eka ghaTanAne ullekha karavAmAM Ave che. kAMTAlapADA pAse gArIphA nAmanuM eka gAma hatuM. tyAMnA eka gRhasthane chokaro bhaNavA mATe samudrapAra paradeza gaye hato. pAcho AvyA pachI tene samAje nAtabahAra mUkavAno TharAva karyo che ema temaNe jANyuM. te vakhate bAbu zyAmacaraNa ane bAbu saMchavacaMdra samAjanA netA hatA. te bhalA chokarAe bAbu zyAmacaraNano Azaro lIdhe. zyAmacaraNe Azraya nahi detAM kahyuM ke-"mArI potAnI IcchA pramANe karIne samAja upara huM atyAcAra karI zakato nathI. tame tamArI nAtavALA pAse jAo, ane je teo tamane nAtamAM le to mane kaMI aDacaNa nathI." aMte te bhalA mANase samudrayAtrAnuM prAyazcitta paNa karyuM, paNa nAta ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta samAje tene dAkhala karyo nahi. chevaTe te nirupAya thaIne baMkimane zaraNe Avyo. baMkimane tenA upara dayA AvI. temaNe vicAra karIne eka upAya kADho. te bhalA mANasane kahyuM "tame kaI ravivAre mane AmaMtraNa Apo, tamAre tyAM AvIne bhajana karI jaIza. te bhalA mANase te pramANe karyuM ane baMkima bAbu ravivAre temane ghera gayA. kaTAlapADAnA kei paNa mANasane A vAtanI khabara na paDI. te bhalA mANasane ghera bhojana karI AvIne teo potAnA bhAIne maLyA. baMkime prathama ADI avaLI be eka vAta karIne pachI hasatAM hasatAM kahyuM-" moTAbhAI! huM eka kAma karI Avyo chuM." zyAmacaraNe pUchyuM "zuM karI AvyA che?" baMkime khUba hasatAM hasatAM kahyuM "rAya-kuTuMbamAM bhojana karI Avyo chuM." . zyAmacaraNa stabdha thaI gayA. rAya mahAzaya paDadA pAchaLa ubhA hatA. avasara joIne teo paNa AvyA. eTale svAmacaraNa bAbu bIjuM zuM kahe ! tarata ja te bhalA mANasane samAjamAM levAmAM Avyo. te bhadra puruSa jIvanaparyata baMkimabAbune kRtajJa rahyA. baMkimabAbunI pratibhA viSe temanA eka caritramAM lakhyuM che ke - baMkimabAbunI sAdhAraNa vAtacIta sAMbhaLIne kaI paNa temanI pratibhAne jANI zakatuM na hatuM; paNa jyAre teo koI viSayanI carcAmAM utaratA tyAre temanuM rUpaja badalAI jatuM. temanI caLakatI AMkho vadhu caLakavA lAgatI, ane vakhato vakhata hAthapaga vagere aMga paNa thoDAM thoDAM hAlatAM hatAM. pratibhAnI keAI eraja chaTA temanA mukhamaMDaLa upara prakAzI uThatI. te vakhate AMkhanI caMcaLatA, vAkayone asaMbaddha bhAva, temaja mananI asthiratA koNa jANe kayAMya jatAM rahetAM. jANe pAMca varSane keAI chokare ekAeka prauDha banI jaIne raMgabhUmi upara Avyo hoya ne! ema lAgatuM hatuM." baMkimacaMdra bahu krodhI hatA. teo krodhanA AvezamAM AvatA tyAre dhrujI uThatA, paNa kAine mAratA karatA nahi. baMkimabAbuthI gharanAM nAnAM moTAM badhAMya karatAM hatAM. paraMtu temano krodha bahu vAra raheto nahi. ghaDIbharamAM temano krodha zAMta thaI ja; paNa krodhanI zarUAta bahu AkarI thatI. te vakhate teo AtmasaMyama ane zikSaNa badhuMya bhUlI jatA hatA. baMkime kalakattAmAM eka ghara kharIdIne jIvananI AkharanAM keTalAMka varSa temAM ja gALyAM hatAM. sana 1887 mAM te gharamAM teo rahevA AvyA hatA. te ghara pATalaDigAmAM meDikala kolejanI sAme che. hAla baMkima-AzramanA nAmathI te prasiddha che. vAisaroya lorDa karjhananA amalamAM sarakAra taraphathI tyAM eka patthara ketarAvIne ceDavAmAM Avyo che. temAM lakhyuM che ke -" A jagyAmAM navalakathAkAra baMkimacaMdra rahetA hatA. janma isa1836; mRtyu I. sa1894." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta baMgadarzanamAM baMkimabAbue sAmyavAda upara temaja vidhavAvivAha upara je lekho lakhyA hatA, tene thoDo thoDo bhAga atre ApavAmAM Ave che. rAma moTo mANasa kahevAya che, ane je nAno mANasa. Ama zAmATe che ? jevo corI nathI jANata, chetarapiMDI nathI jANata, bIjAnuM sarvasva dhUtI levAnuM nathI jANo, tethIja jIvo nAno mANasa che ! rAme corI karIne, chetarapaMDI karIne, ThagabAjI karIne paisA ekaThA karyA che, tethI rAma moTo mANasa che. athavA rAma pote svabhAvathI ja bhale mANasa che, paNa tenA vaDadAdA corI, chetarapiMDI vageremAM atyaMta nipuNa hatA; teo potAnA zeThanuM sarvasva harI laIne jamIna ane paisA ekaThA karI gayA. che. arthAta rAma jugArI ane corane putra che. tethI te mATe mANasa che; ane javAnA dAdAe jAte kamAIne khAdhuM che mATe te nAne mANasa che. athavA rAme koI ThagArAnI kanyA sAthe vivAha karyo che, tethI te meTo mANasa che. basa ! rAmanA mAhAsya upara . phUlanA varasAda varasAvo." "viSamatA saMsArano niyama che. jagatanA saghaLA padArthomAM viSamatA che, paraMtu brAhmaNa ane zudramAM te bahuja asvAbhAvika viSamatA dekhAya che. jema ke brAhmaNano vadha karavo e mahA pApa che, tyAre zakane vadha kare e nAnuM pApa che; paraMtu A vAta kudaratI niyamAnusAra barAbara to nathI ja. brAhmaNa zAmATe avadhya che? zUdra zAmATe vadhya che? kheta dAtA che, te pachI brAhmaNa zAmATe dAtA nathI ? tene badale evoja niyama zA mATe na thayo ke jene ApavAnI zakti che teja dAtA che, ane jene levAnI jarUra che te lenAra che ? " "badhAnA karatAM dhananI viSamatA bahu bhAre che. e viSamatAnA pratApe kai kai mANasone rUpIA khuTADayA khuTatA nathI, tyAre bIjI bAju lAkho mANaso annanA abhAve maraNa ane roganA zikAra thaI paDe che ! " badhI jAtanI unnatinuM mULa jJAnanI unnati che. pazuAdinA jevI Idiya- tRpti sivAyanuM bIjuM koI paNa evuM sukha tame nahi batAvI zake ke jenuM mULa jJAnanI unnatimAM raheluM na hoya. chatAM paNa zadra jJAnacarcAne adhikArI nathI ! basa jJAnane te adhikAra mAtra brAhmaNane ja ! ane bhAratanA ghaNA kharA leka brAhmaNetara jAtinA hovAthI te ghaNA kharA lekee te basa mUrkha ja rahevuM joIe !" vidhavAvivAha"nA A sauthI moTA ane vicAraNIya tathA gahana viSaya upara baMgadarzananA cothA aMkamAM baMkimacaMdra nIce pramANe potAno abhiprAya darzAvyo hato: "vidhavA-vivAha sAro paNa nathI ne naThAro paNa nathI. badhI vidhavAonA vivAha karavA e kadApi sAruM nathI. paNa hA, vidhavAnI IcchAnusAra tene vivAhanI chUTa ApavI e to sArI ja vAta che. je strI sAdhvI che, je pitAnA prathama patine Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta hRdayapUrvaka cAhe che, te kadi punarlagna karaze nahi. je nAtamAM vidhavA-vivAhane cAla che temAM paNa pavitra svabhAvavALI, nehALa ane sAdhvI vidhavAo punarlagna karatI nathI; paNa je kAI vidhavA-game to te hiMdu hoya ke game te jAtanI hAyate paNa patinA svargavAsa pachI je te punarlagna karavA icche to tene jarUra tevo adhikAra che. jo puruSane patnInA maraNa pachI vivAha karavAne adhikArI gaNuM zakAya che, te sAmyavAda pramANe strI paNa patinA maraNa pachI IcchA thatAM punalagnanI adhikAriNI che. manuSyamAtrane adhikAra che ke jemAM bIjAonuM aniSTa na thatuM hoya evuM dareka kArya te karI zake che. tethI patnIviyegI pati athavA pativiginI patnI bane icchA thatAM punarlagnanAM adhikArI che. A pramANe jotAM vidhavAne punaH vivAha karavAne jarUra adhikAra che, paNa A naitika tattvane hajusudhI A dezamAM sAmAnya janatAe svIkAra karyo nathI. je leke aMgrejI zikSaNane lIdhe, athavA vidyAsAgara mahAzayanA yA brahmasamAjanA kahevA pramANe A nItine svIkAra kare che teo paNa tene vartanamAM utArI zakatA nathI. je mahAzake svIkAra kare che ke vidhavA vivAhane adhikAra che, temanAja gharanI vidhavAo vivAha karavAne Atura hoya che chatAM paNa teo evA vivAha karavAnuM sAhasa karatA nathI. enuM kAraNa samAjano bhaya che. eja bhayanA kAraNe A sAmyavAda janasamAjamAM praveza karI zakayA nathI. anyonya prakAranA sAmyavAda janasamAjamAM dAkhala thaI zaka nathI tenuM kAraNa to ema samajAya che ke puruSavarga te prakAranA pracAramAM pitAnuM aniSTa samaje che; paNa A vAta jarA paNa samajAtI nathI ke A punarlagnane sAmyavAda samAjamAM kema dAkhala thato nathI ? e kAMI kaSTasAdhya paNa nathI; keAInuM aniSTa karanAra paNa nathI; balake anekane mATe sukha-samRddhinA kAraNarUpa thaI zake tema che. chatAMya samAjamAM tene svIkAra thavAnAM cinha jaNAtI nathI; tenuM kAraNa e ja che ke samAjamAM lekAcAranI uparavaTa thavuM e taddana azakya ja thai paDayuM che." "bIjI eka vAta che. ghaNAM mANaso ema mAne che ke cira vaidhavyanA rivAjane lIdhe hindu-lalanAonuM pAtivratya evuM dRDha baMdhAyeluM che ke tene mATe bIjI jAtane vicAra kare paNa ThIka nathI. arthAta badhI hiMdu strIo jANe che ke tenA eka patinI sAthe ja tenuM saghaLuM sukha cAlyuM jaze, tethI te pati upara ananya bhaktibhAva rAkhe che. A saMpradAyanA lokonI samajaNa pramANe eja kAraNathI hiMduonAM gharamAM dAMpatyasukha ATaluM vadhAre che, te bhale e vAtane ApaNe satyaja mAnIe. paNa je emaja che te pachI jenI strI marI gaI hoya te puruSane paNa AjIvana vidhura rahevAnuM vidhAna zAmATe nathI ? tamArA maraNa pachI tamArI strIne mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta bIjo mArga ja nathI tethI tamArI strI tamArA upara vadhAre prema rAkhe che; te pachI tamArI paNa strIne maraNa pachI bIjI gati na thavA pAme evo je niyama rAkhyo heya, te tame paNa strI tarapha adhika prema rAkhaze e vAta khullI ja che, ane tema che te pachI tamArI-puruSonI-bAbatamAM paNa te niyama kema lAgu nathI paDato mAtra kevaLa abaLA strIone mATe ja e niyama zAmATe che? tame kAyadAnA kartA che, tethI tamAre lahera che. tamArAmAM bAhubaLa che tethI tame atyAcAra karI zako cho; paNa yAda rAkhajo ke te anyAyI kAma che, mahA dharmaviruddha kArya che " baMkima bAbu zreSTha samAlocaka hatA. teo raddI sAhityanI jevI tIvra vyaMgapUrNa samArcanA karatA hatA, te ja pramANe upayogI sAhityanI suvistRta ane marmasparzI samAlocanA karavAmAM paNa pAchA paDatA na hatA. samAlocanA karatAM teo potAnA pArakAno vicAra nahotA karatA. chellAM eka so varSamAM te baMgALAmAM baMkimacaMdra je vidvAna samAlocaka koI pedA thayo nathI. temanuM samAlocaka pada hajuye khAlI joine zrIyuta ravIndranAthe bahu khedapUrvaka " sAdhanA" patramAM lakhyuM hatuM ke jyArathI baMkimabAbu samAcaka padathI dUra thayA, te divasathI AjaparyaMta keAI te padane adhikArI pedA thayo nathI. te samayanI sAhitya jagatanI arAjakatAnuM citra hRdayamAM aMkita karavAthI vAcaka varga samajI zakaze ke amAro sAhityasamrAT kaNa hato ? ane tenA gayA pachI rAjyabhAra grahaNa karavA yogya koI paNa vyakti hAjara nathI." baMkimacaMdrane tIvra samAlocaka tarIke lokenA aprItipAtra banIne kevI gALo khAvI paDatI hatI tenuM eka daSTAMta ApIzuM. eka nATaka baMgadarzanamAM samAlocanA mATe koIe mokalyuM. baMkime baMgadarzanamAM te nATakanI jarA tIvra samAlocanA karI. jeNe nATaka lakhyuM hatuM te khAtrIpUrvaka mAnatA hatuM ke tenuM nATaka atyaMta suMdara che, tethI baMkime karelI samAlocanAthI te nAkhuza thayo. baMkimabAbune gALo devAnA irAdAthI te pitAnA eka sagAne zaraNe gayo. te sagAnuM eka mAsika patra cAlatuM hatuM, ane teNe jarA ThIka prasiddhi meLavI hatI. temAM vilAyatanA "paMca' jevAM vyaMgapUrNa citro paNa AvatAM hatAM. vasaMtakanA saMpAdake raDatA sagAnAM AMsu luchavA mATe vasaMtakamAM eka citra chApyuM. tenuM nAma " sAhityakSetra" rAkhyuM hatuM. te sAhityakSetramAM eka jabarA zarIravALo sAMDha ane thoDAM gheTAM cItaryA hatAM. sAMDhanI nIce baMkimacaMdranuM nAma lakhyuM ane te sAMDha eka nAnA gheTAnI chAtImAM khoselA zIMgaDA upara "baMgadarzana' lakhyuM hatuM. A rIte eka samAlocaka baMkimane kartavya bajAvatAM gALo khAvI paDatI hatI. sUkSmadaza kavivara ravIndranAthe sAdhanA patramAM lakhyuM hatuM ke "baMkimacaMdranA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANu kimacaMdranu sakSipta dhRttAnta kara upara eka pakSanA khAsa rASa hatA. te pakSa temanA para khUba dveSa rAkhatA hatA. je kSudra lekhake| temanA anukaraNanA vRthA prayatna karatA hatA temeja potAnuM RNa chupAvavA mATe temane sauthI vadhAre gALA ApatA hatA. mane yAda che ke jyAre kima khADyu gadarzanamAM samAlocanA karatA hatA, tyAre temanA evA kSudra zatruonI saMkhyA AchI nahAtI. sekaDA ayAgya mANusA temanI irSyA karatA hatA. temanA kSudra dazA kimane jarUra du:kha detA hatA; paNa teo kAI paNa rIte vyavimukha thayA nathI. temAM ajeya aLa, `vyaniSThA ane saMpUrNa AtmavizvAsa hatA. (6 khagadarzanamAM takalAdI sAhityanI kevI tIvra samAleArcanA thatI hatI, te darzAvavA mATe atre temanI theADIka samAlAcanAonA bhAvA ApavAmAM Ave cheH-- pahelAMnA samayamAM agnidevatA mahAna parIkSaka hatA, manuSyanA caritranIe parIkSA agnidvArA thatI hatI. jenA svabhAva ke caritramAM jarA paNu malinatA hAya / te agniparIkSAmAM jaNAi, jatI. vAnara-pati rAmacandre agnidvArA sItAnI parIkSA karI hatI. atyArasudhI aneka araNyavAsIo eja rIte sAdhutvanI parIkSA karyAM kare che.. badhA lAkA haMmezAM jue che ke sAnAnI parIkSA agnidvArAja ahu sArI thAya che. tethI amAre paNa keTalAka baMgALI graMtheAnI parIkSA agnidvArA karavI eja ceAgya che. ethnamAM echI nATaka, prahasana, upahasana vagere Adhunika rasika-rjaka graMthAnI tA evIja rIte parIkSA karavAmAM Ave te ThIka che. graMthAnI AvI parIkSA navI paNu nathI, sAMbhaLyu` che ke rAjA vikramAdityanA samayamAM A parIkSA prakhaLarUpe pracalita hatI. graMthane agnimAM nAkhatAM jo te saLagI jatA te rAjyAdhikArIo mAnatA ke graMtha jarUra nakAme hatA; nahi te te saLagI zAmATe jAya ? ame paNu teja daSTAMtanu anukaraNu karIne e prahasananI parIkSA karI. pariNAme graMtha saLagI gayA. ame zuM karIe. lekhaka jarAye khATuM na lagADe. lekhakanu nAma hariharanaMdI che. ,, "" bhAvikA nATaka A nATakanI paNa evIja parIkSA karavAnI amArI bahu IcchA hatI; paNa kAI khAsa mitranA AgrahathI ame amArA vicAra paDato mUkaye.. hAlanAM nATakamAtranI je AvI rIteja parIkSA thAya teA kaI bahu nukasAna nahi thAya. jeTalAM nATaka jovAmAM Ave che te badhAMmAM lagabhaga ekaja jAtanA kArIgarAne hAtha che. khadhA nATaka-lekhakAnI evI dhAraNA che ke nATakamAM AvatAM pAtronI vAtacIta lakhI zakevAthIja nATaka racavAnuM kAma pUruM thAya che. kadAca vAcAmAM paNa evAja saMskAra che ke evA savAlajavAma vAMcI levAthI nATakanuM vAMcana pUrUM thai jAya che. game tema nhA paNa havethI ame teA evA graMthA mATe agni-parIkSAja karavAnuM TharAvyu che. "" 66 * maMgALI zikSaNa--mANu siddhezvara ye amArA upara upakAra karIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 mANu kimaca'nu' saMkSipta vRttAnta >> temanA lakhelA khagALA-zikSaNu nAmanA pustakanA prathama bhAga samAlAcanA mATe mAka2e che. pahelA pRSThamAM kathI kSa sudhInA badhA akSarA Dakhala greTa TAIpamAM chApelA che. khIjA pAnAmAM ya ane trIjA pAnamAM va nA joDAkSarA vagere che. jarA paNa bhUla nathI. lekhakanI kuzaLatA addabhuta che. bApue vijJApanamAM lakhyu che ke AvAM pustakAnA abhAvathI ghaNA mANasAe mane A khoTa pUrI pADavAnA Agraha karyAM. ane temaNe ema paNa jaNAvyuM che ke e khATa pUrI pADavA mATe " zrIyuta mIyAMjAna rahemAna mahAzaye badhI sAmagrIne saMgraha karyo che. hindu musalamAnanA ekaDA thavAthI bhAratanI keTalI unnati thai zake che tenuM A eka adbhuta udgAharaNa che. ' HH 25 evI taka " eka purAtana graMza--cha varSa thayAM koi dezapremI graMthakAre jJAna-dIpathI baMgALI bhASAne prajavalita karavA mATe eka cAra AnAnI ki Mmatanu pustaka chapAvyuM hatu. baMgALane kamanasIbe kAie. A pustaka kharIdyuM nahi eTale have jAherakhabaranI jarUra paDI che. amArA jANavAmAM AvyuM che ke tenuM kharca bacAvavA mATe te mahAzaye te pustaka amArI pAse samAlAcanA mATe mekahyuM che. dhA leke jANe che ke samAlAcanAthI jAherAtanu kAma thAya che; tethI graMthakArane ame ApavA icchatA nathI. AthI karIne bahu mANusA khaLI uThayA che. khaMgadarzananA pUrva saMpAdaka jarA vadhAre buddhimAna hovAthI temaNe 'gadarzanamAM samAlAcanA karavAnuM baMdha karI dIdhuM hatuM. je divase temaNe kahyuM ke have ame pustakAnI samAlAcanA nathI karavAnA, teja divasathI aMgadana kAryAlayamAM pelI lAla, lIlAM, pILAM, vAdaLI, bhurAM pUDAMvALA, suzAMbhita, nAnI, meTI, jADI, pAtaLI, halakaTa cApaDIenI Avaka baMdha thaI gaI ! xxx bhAjana karI rahyA pachI bheAjanagRhanI jevI sthiti thaI jAya che evI sthiti bagadarzana pustakAlayanI thaI gaI ! brahmabhAjana samApta thai gayeluM jANIne eeka nimitrita bhalA mANasa sivAyanA-- khIja bhikhArIe teA jhADunA avAja sAMbhaLIneja cAlyA gayA. phkata e eka custa kIrAe daravAjo cheADayeA nahi. sAhitya saMsAranA kAgaDAe chevaTe bhIMta upara esIne eThuM maLatu` baMdha thavAne lIdhe-kA, kA, karavA lAgyA; ane keTalAka kUtarAe paNa bhasavAnuM jArI rAkhyuM, te zAMti phelAi. "" bhAgya--viDaMbanAmAM paDIne vartamAna saMpAdake samAlAcanA puna: zarU karI. aMga-sAhitya samAjamAM punaH dhoSaNA thai ke pele dhera pAchu. brahmabhAjana zarU thaI gayuM che ! eTale nyAyAlaMkAra, tA~laMkAra, vidyAratna, vidyAvAgIza, vidyAnavIsa, vidyAkhavIza, vidyAkapIza, vagere badhA cATalI upara belapatra bAMdhIne samAlocanAnA brahmabhAjanamAM pahecI gayA ! joyuM / teja bhikhArIo ApavAinA jaLamAM te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta 43 AzArUpI keLanA pAnane dhoIne yazarUpI miThAInI AzAthI daravAjA AgaLa ubhA che ! evIja ame kahyuM che ke bahu mANaso baLI uThayA che." baMga javA daIne ame kahI zakIe ke sagraMthanI samAlocanA karatAM vadhu, sukha bIjuM nathI; paNa je DhagalAnA DhagalA radI pustake TapAla mAraphate amArA kAryAlayamAM Ave che temanI samAlocanA to amAre mATe bahuja duHkhadAyaka che. temane vAMcavA karatAM vadhAre du:khaprada bIjuM kaMija nathI." sAhityakSetramAM praveza karI je samaye baMkimacaMdra graMthe lakhavAne prAraMbha karyo ? te samaye aMgrejI keLavaNIne pracAra bahu jorathI thatA hatA. kalakattAmAM yunivarsiTI sthapAI hatI, ane nagare nagara aMgrejI skUla ughaDI hatI. dhana pArjana mATe tathA rAjakIya sanmAna mATe prajAne sAmAnya varga aMgrejI bhASA bhaNavA tarapha dorAye. hato, ane dhanavAna varga paNa upAdhidhArI banavA tathA rAjapuruSothI saMmAnita thavA aMgrejI bhASA bhaNavA lAgyo hato. e rIte se lekanuM aMgrejI bhASA tarapha puSkaLa lakSya hatuM ane aMgrejI bhASA na jANanAra mANasa zikSitaja gaNAtA nahi! aMgrejI bhASAnI prabaLatAne lIdhe mAtRbhASA to DhaMkAI ja gaI hatI. je aMgrejI bhASA jANato tene mATe sAhityanuM vizALa kSetra khulyuM hatuM. sAhitya, vijJAna : darzana, itihAsa ityAdi je viSaya jANavAnI tene icchA thAya te viSayo aMgrejI bhASAmAM maLI zakatA hovAthI aMgrejI jANanAra varga tenA nizAmAM cakacura raheto ane mAtRbhASAnI kaMgAla dazA upara duHkhI thavAne badale hAsya karate. AvI sthitimAM potAnI mAtRbhASAnI utkRSTatA tathA svadezahitaiSitAnI mahattA dekhADI aMgrejInA abhimAne aMdha banelA baMgALIone vAstavika raste deravAne mATe baMkimabAbue kamara kasI. jaNAya che ke baMkimacaMdrane janma jANe baMgALI bhASAnI sevAne mATe ja thayo. hato ! AkhA jIvanaparyata temaNe atyaMta AgrahapUrvaka baMgALI bhASAnI sevA karI. temanI asAdhAraNa zaktithI baMgALI bhASAnI asAdhAraNuM unnati thaI. emane e mahAmaMtra hatuM ke mAtRbhASAmAM vividha jJAna ApanArA graMthono pracAra. thayA vinA koi paNa prajA unnati pAmI zaktI nathI ane jAtIyabhAvanA (svadezaprIti) paNa meLavI zakAtI nathI. 2A mahAmaMtrano. satata jApa japI temaNe baMgALI bhASAnA bhaMDAramAM graMtharatnane vadhAro karavA. puSkaLa zrama karyo. emanAM asAdhAraNa utsAha tathA asAdhAraNa vidvattAthI baMgALAmAM jANe yugaja pheravAI gayo ! baMkimacaMdramAM svajAti prema ane svadezabhakti apAra hatAM. e guNane lIdhe ja Aje lAkha strIpuruSo temanA para zraddhA ane bhakti dharAve che. baMkimacandra kahetA ke, "pustake lakhavAno uddeza svadezavAsIone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta saddabodha ane zubha vivAre ApavA eja che. je lakhANa dezabaMdhuo samajI zake tevuM na hoya athavA je lakhANuthI dezane kaze upakAra thAya tema na hoya te lakhavuM nakAmuM che." - baMkimacaMdra graMthalekhananI pravRtti zarU karI te samaye baMgALI bhASAnI dazA taddana kaMgALa hatI, paraMtu temanA satata prayatna ane utsAhanuM pariNAma e thayuM ke bhAratavarSanI tamAma bhASAomAM baMgALI bhASA sarvotkRSTa pada pAmI! baMkimacaMdranI bhASA saraLa, rasapUrNa ane marmane sparza karanArI hatI. teo potAnA lekhamAM navInatA, svAdhInatA ane svadezaprema chalachala bharI detA. baMkimacaMdra saidaryanA paNuM upAsaka hatA. pitAnA graMthamAM bhASAsaundarya tathA bhAvasaindarya bharavA uparAMta teo pitAnAM pAtronAM hRdayonuM sauMdarya paNa bahu uttamatAthI aMkita karatA. I. sa. 1864 mAM temanI " durgezanaMdinI" nAmanI navalakathA prakaTa thaI mAtra e ekaja pustakathI temanI yogyatA ane vicArazIlatAne sArI rIte khyAla AvI zake che. e navalakathAnI agAu bhAratavarSanI te samayanI pracalita bhASAemAM evI sarasa navalakathA eka paNa lakhAI nahotI. jo ke te vakhate e pustakano eTale badhe Adara thaye nahotepaNa tenuM kAraNa te samayanA samAjanI ayogyatAja hatuM. Aje paNa evI navalakathAo gaNI gAMThI ja maLI Avaze ke je durgezanaMdinInA jeTalI lokapriyatA pAmI hAya ! sAhitya-udyAnanA catura mALI thavAnuM subhAgya jene prApta thayuM che athavA jenuM mana sadaiva sAhitya-sarovaranAM kamalanI madhura sugaMdhIthI masta banavA lAgyuM che, tene te sAhitya sivAyanAM svargIya sukha paNa tucchaja lAge che. A niyama pramANe baMkimabAbu paNa sarakArI nokarIthI sadaiva udAsa rahyA karatA. teo vArevAra kahetA ke, "sukhapUrvaka nirvAha cAle eTalI sagavaDa thatAMja huM nekarI choDI daIza." chele temane potAnI dIrghakALanI manovAMchanA pUrNa karavAne vega maLyo. sarakArI nokarImAMthI penzana laI temaNe potAne icchita viSaya hAthamAM lIdhe. i. sa. 1872 mAM baMgALIonuM jIvana sarvasva "baMgadarzana' baMkimabAbu taraphathI prakaTa thatAMja baMgALIonI mehanidrAne bhaMga thayo hato. aMgrejI bhASA jANanAra je je baMgALIone mAtRbhASAmAM cittane vinoda Ape evI sAmagrI maLatI nahatI, temaja jeo mAtRbhASAnI upekSA karatA hatA, te badhA "baMgarzana' nuM sarasa manamohaka svarUpa joI daMga thaI gayA, ane potAnA mithyAbhimAnapara temane pazcAttApa thavA lAgyo. "bagadarzana" mAM AvatA darzana, vijJAna, -itihAsa, vArtA vagere vividha prakAranA viSaye vAMcIne ja rasto bhUlelA aneka leke mAtRbhASAmAM graMthasAmagrI vadhAravA-mAtRbhASAnI sevA karavA tatpara thayA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAna baMkime potAnI navalakathAonI guMthaNI etihAsika banAvopara karelI hovA chatAM temAM svataMtra kalpanAnuM prAdhAnya che. temanAmAM kalpanAzakti prabala hovAthI ja navalakathAnAM pAtronAM vividha citro cItaravAmAM teo saphaLa thayA che. uttama navalakathAkAra pitAnI kalpanAzaktinA baLe satyanuM mahatvanuM sarasa rIte darzAvI zake che, ane tevuM ja baMkimacaMdranI navalakathAo vAMcatAM ApaNe Abehuba anubhavIe chIe. keI catura citrakAra jema potAnI kuzaLatAne lIdhe nirjIva citrane Abehuba sajIva jevuM darzAve che, tema uttama navalakathAkAra paNa janasvabhAvanuM kharekharUM citra pADI * uttama zikSakanI garaja sAre che. uttama navalakathAkAranuM dareka mAnavacaritra svAbhAviktAthI paripUrNa hoya che, eTaluM ja nahi paNa te pavitratA tarapha denAruM hoya che. je vArtAlekhaka A udeza bhUlI jAya che te samAjane zikSaka banI zakato nathI. mANasane moTe bhAge vArtA ane navalakathAnA vAcana tarapha prItivALo hovAthI vArtA ane navalakathAnA lekhake hamezAM eTaluM smaraNamAM rAkhavuM joie ke "ApaNe dRSTAMtadvArA zubha kAryone utkarSa pradarzita karavo che." basa, ATaluM smaraNamAM rAkhI te vArtAlekhananuM pavitra kArya uttamatAthI karaze te tene zrama saphaLa, thaze. kadi bhUlecUke paNa baMkimacanTe potAnI navalakathAonuM ucca lakSyasthAna vismata kareluM nathI; ane tethI ja temano lekhatarikene zrama saphaLa thaI teo hAla baMgALAmAM "sAhityasamrATa'ne nAme amara thayA che. temanuM hRdaya sahadayatA, satyavAditA, tejasvitA ane nirbhayatAthI bharapUra hatuM. AthI ja temane upadeza asarakAraka ane marmaspazI thaI raheto. - baMkimacaMdrane hiMdudharma para saMpUrNa vizvAsa hato. dhArmika kAryomAM te bahuja utsAha darzAvatA. bhagavAna kRSNacaMdranA te mahAna bhakta hatA ane temane te potAnA iSTadeva mAnatA. gopIonI premavArtAne te mAtra kavika95nA mAnatA. chellI avasthAmAM temano dharmabhAva bahu ja vadhyo hato, ane moTe bhAge dhArmika graMthonA paThana pAThanamAM ja samaya gALatA. temanuM hRdaya atyaMta komaLa ane saraLa hatuM. te hamezAM prasanna mukhe rahetA. saraLatA, sahadayatA ane hRdayanI pavitratAne lIdhe te saine priya lAgatA. temanI pAse aneka dIna ane du:khI mANase AvI pitAnI rAmakahANI gAI batAvatAM. baMkimacaMdra dhyAnapUrvaka te sAMbhaLatA, kada gadagada banatA ane pachI tenuM duHkha dUra karavA AzvAsanathI temaja dhanAdithI yatna karatA. temaNe aneka utsAhabhaMga thaelA navayuvakene rasto darzAvyA che, tathA aneka nirAzritane Azraya Apela che. baMgALI leke Adhunika sAhityanI baMgALI bhASAnA janmadAtA baMkima bAbune gaNIne temanA tarapha bahuja mAna rAkhe che. baMgALI bhASA baMkimanA pahelAthI lakhAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta che; paNa tene suMdara rUpa ApanAra, tene svaccha karIne temAM ucca sAhitya lakhI tene lokapriya banAvanAra te mahAtmA baMkimacaMdraja che; jethI baMgALI leke baMgALI sAhityamAM baMkimane sauthI uMcuM sthAna Ape che. baMkimanA hAthamAM paDIne baMgALI bhASAe navuM ja rUpa dhAraNa karyuM che. je suMdara bhASAmAM hAla baMgALIo pitAnuM sAhitya vadhArI rahyA che ane baMgALI lekhake jemanuM anukaraNa karavAno prayatna kare che te bhASA baMkimeja racelI che. AviSe jagaprasiddha kavivara ravIMdranAtha ThAkura * "sAdhanA" patramAM lakhe che ke amArI baMgALI bhASA mAtra ekatArAnI peThe eka tArathI baMdhAyelI hatI. phakta sahaja "sUramAM dharmasaMkIrtana karavAnA upayogamAMja te AvatI. baMkime potAnA hAthe temAM eka eka tAra caDhAvIne Aja tene vINAnuM rUpa ApI dIdhuM tethI pahelAM jemAMthI mAtra sthAnika grAmya sUraja vAgatuM hatuM, temAMthI Aja vizvasabhAmAM saMbhaLAvavAyogya dhrupadanI kalAvatI rAgiNI gAI zakAya che. x x x mAtRbhASAnuM vaMdhyatva TALIne jemaNe tene evI gauravazALI banAvI che, temaNe baMgALIo upara keTale mahAna ane cirasthAyI upakAra karyo che, e vAta paNa jo koIne samajAvavAnI jarUra hoya te tenAthI vadhAre durbhAgya bIjuM hoI zake nahi." - baMkima bAbunA lagabhaga badhA baMgALI graMthanA anuvAda gujarAtI, hindI temaja marAThImAM thaI cukyA che ane tethI te te bhASAne vAcakavarga baMkti bAbunA pragADha pAMDitya, gaMbhIra saMzodhana zakti, apratima kalpanA ane lekhanapaddhatithI paricita thayela che. eTale vizeSarUpe batAvavAnI jarUra nathI ke sAhityasamrATuM baMkima bAbunuM sthAna samagra bhAratamAM paNa keTaluM UMcuM che. baMkimabAbunA samakAlIna, sahayogI, uttama lekhakomAM meghanAdavadha kAvyanA racanAra bAbu madhusudana datta; nIladarpaNa nATakanA lekhaka suvi bAbu dInabaMdhu mitra; lAsInuM yuddha, prabhAsa, revataka, kurukSetra, buddha vagere grantharatnonA lekhaka pratibhAzALI kavi bAbu navInacaMdra sena, zreSTha lekhaka bAbu hemacaMdra benarajI, zreSTha samAlocaka caMdranAtha vasu ane akSayakumAra datta; e mukhya hatA. e vidvAnoe paNa potAnI mAtRbhASAne je zreSTha graMtharatno bheTa karyA che te paNa baMgALI sAhityanI amUlya ane cirasthAyI saMpatti che. - baMkima bAbu pachI temanuM sthAna te naja pUrAyuM paNa bAbu ravIndranAtha ThAkura ane kijendralAla reye temanI ghaNuM kharI khoTa pUrI pADI che. baMkimacaMdrane ka graMtha kayAre pragaTa thayuM tenuM nIce eka sUcIpatra ApavAmAM Ave che, jethI vAcakone temanA graMthanI prathamavRttine vakhata ane baMkimanA jIvanaparyata tenI keTalI AvRtti nIkaLI hatI tenI saMkhyA mAlama paDaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta m m m m m m m m h m m mm y m m nAma I. sa. AvRtti 1 duzanajinI 1865 2 kapAla kuMDalA 1867 3 mRNAlinI 1869 4 viSavRkSa 1873 5 IMdirA 1873 6 karahasya 1874 7 yugalagurIya 1874 8 vijJAna rahasya 1875 9 rAdhArANI 1875 10 caMdrazekhara 1875 11 kamalAkAMtanuM daphatara 1876 12 vividha samAcanA 1876 13 rajanI 1877 14 upakathA 1877 15 kavitA pustaka 1878 16 kRSNakAMtanuM vIla 1878 17 prabaMdha pustaka 1879 18 rAjasiMha 1882 19 AnaMdamaTha 20 devI codharANI 1884 21 mocIrAma zaiDanuM jIvanacaritra 1884 22 kRSNacaritra 1886 23 sItArAma 1887 24 vividha prabaMdha 1887 25 dharmatattava 1888 26 baMgALI silekazansa. 1892 27 saMjIvanI sudhA. 1893 - baMkimata dhArmika graMtha "kRSNacaritra" temanI akSaya kIrtirUpa che. A graMtha vAMcatAM vAMcatAM seMkaDo vAra evo vicAra Ave che ke jeNe jhebunnisAnA vilAsamaMdiranuM citra doryuM che, ane kamalamaNinA gAlanI zAhI zrIzacaMdranA moM upara lagAvI dIdhI che, temaNe mahAbhArata, purANa AdinuM maMthana karIne kevI rIte Avo gaMbhIra saMzodhanapUrNa graMtha lakhyo haze ? h my >> y 1882 y m ` ` ` mm mm my Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 bAbu baMkimacaMdranuM saMkSipta vRttAnta "dharmatatva" pustaka baMkimacaMdrane bIje kIrtisthaMbha che, ane trIjI bhagavaddagItAnI TIkA; paNa A TIkA teo saMpUrNa na karI zakyA. Aje ame ApaNuM durbhAgya mAnIe chIe. cethA adhyAya sudhI lakhI zakyA hatA. saMpUrNa thaI heta te Aja te paNa baMkimanA sarvottama kIrtisthaMbharUpa gaNata. A rIte mAtRbhASA tathA mAtRbhUminI sevA karatAM karatAM I. sa. 1894 mAM 56 varSanI uMmare baMgALI sAhitya-sevakonA samrATa baMkimacandra caTTopAdhyAye pitAnI mAnalIlA samApta karI hatI. mahArAjA vikramAdityane rAjyavaibhava atyAre bhUMsAi gayA che te paNa haju jema kAlidAsanAM "abhijJAna zAkuMtala" "raghuvaMza" ityAdi pustake amara che; ane te nitya navA navA bhAvathI vAcakanAM mana raMjana kare che, te ja pramANe videha thaelA mahAzaya bakimacaMdranA graMtho ane lekhe paNa cirakAla raheze; ane vAcakanAM manane AnaMda ApI unnatinA mArge preraze. rAmakathA riNA litti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ -> dharmatattva thAya ? Tura para zuM? guru -vAcaspati mahAzayanA zuM samAcAra che? temanI vedanA kAMI zAMta thaI ziSya -teo te kAzI tarapha gayA. gusa-pAchA kayAre Avaze? ziSya:-have Ave ema lAgatuM nathI. ghaNuM karIne kAyamane mATeja gayA che. guru-ema karavAnuM kAraNa? ziSya -evuM te zuM sukha che ke ahIM rahevAne teo rAjI thAya ? guja-temane zuM duHkha hatuM ? ziSyA-emane bicArAne cotaraphanuM duHkha hatuM. duHkhamAM kAMi bAkI nahetuM ema kahuM tepaNu khATuM nathI. Apa ghaNIvAra kahyA kare che ke dharma mAMja sukha che. te pachI vAcaspati mahArAja jevA parama dhArmika manuSyo AvA dukhethI kema rIbAtA haze? jagatamAM vAcaspati mahAzaya jevA dhArmika manuSya paiDA ja haze, chatAM temanA je duHkhI manuSya paNa bIje kAI nahi hoya? gusa-teo kAM to duHkhI nahi hoya ane kAM to dhAmika nahi heya. ziSya temane kaI duHkhaja nahi hoya ema zuM Apa kahevA mAge che ? vastutaH teo eTalA badhA kaMgAla ane daridra che ke pUruM khAvAnuM paNa maLatuM nathI. te uparAMta zarIra upara paNa kaheNuM nahi. sarvadA kAMIka ne kaIka roga te heyaja adhurAmAM pUrUM temanuM ghara paNa saLagI gayuM ! Ane je duHkha na kahevAya te pachI duHkha bIjuM kevuM hoya ? gusa-tyAre teo dhArmika nahi hoya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatava ziSyA-ema kema kahevAya ? zuM Apa ema kahevA mAge che ke dAridrakaMgALapaNuM, roga ane ghara baLavuM, e sarva adharmanAM phaLa che ? gunhA . emaja kahevA mAguM chuM. ziSyaH-pUrvajanmanA adharmanuM phaLa ? guru -pUrvajanmane vacamAM zAmATe nAkhe che ? Aja janmanA adharmanuM phaLa! ziSya: Apa zuM ema mAne che ke A janmamAM adharma karyo hoya tenA phaLarUpe ja rogazokAdi prApta thAya che ? guru-huM ja nahi, paraMtu tAre paNa mAnavuM paDaze. vadhAre ThaMDI lAge te zaradI thAya ane bhAre bhejana vadhAre pramANamAM levAya te ajIrNa thAya tema tuM nathI mAnato ? ziSya-ThaMDI lAgavI e zuM adharma che ? guru -bIjA aneka dharmo paikI zArIrika dharma paNa eka dhama che. nukazAnakAraka ThaMDI lAgavA devI e dharmathI viruddha che, ane tethI te adharma che. ziSya: Ape te ahiMsA dharmane zArIrika arthamAM laI lIdho. gusa -je zarIrasaMbaMdhI niyamathI viruddha hoya te zArIrika adharma lekhAya. ziSya:-tyAre zuM svAbhAvika niyamone anusaravuM enuM nAma dharma, ane e niyamono bhaMga karI avaLA cAlavuM tenuM nAma adharma ? - gura-dharma ane adharmane lagato viSaya e che ke eTalI badhI saraLatAthI teno nirNaya thaI zake nahi. je tema heta to dharmatatva bhautika padArthavettAonAja hAthamAM rahevA pAmata. ema chatAM ThaMDI lAgavA saMbaMdhe upara je kahyuM che te khoTuM nathI. ziSya -dhAro ke e vAta mAnI lIdhI; paNa mAre prazna e ja che ke vAcaspati mahAzayanuM dAridraya-duHkha e kayA pApanuM phaLa ? gu -dAridraya-duHkha eTale zuM ? e vAta prathama barAbara samajI le. bhalA, temane zuM duHkha hatuM ? ziSyaH-paheluM te eja ke pUruM khAvAnuM paNa temane maLatuM nahotuM. ' gura:-vAcaspati mahAzayane te duHkha te nahi ja hoya ema huM khAtrIpUrvaka kahI zakuM chuM; kAraNa ke je temane khAvAnuM ja maLatuM na hota, to teo kyAranAye marI gayA hata. ziSya: koI vakhata mAtra bhAta ke keAI vakhata mAtra jAra upara AkhA kuTuMane nibhAvavuM paDe e zuM sukha gaNAya ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 le-du:kha eTale zuM ? - - - - gura:-zarIrarakSA mATe ane poSaNa mATe je te pUratuM na hoya te tene duHkha kahI zakAya. zArIrika ane mAnasika puSTine mATe yogya pramANamAM anna maLavA chatAM vadhAre sArA anamATe baLApo karyA kare, e dhArmika manuSyanuM lakSaNa nathI. svAdiSTa kherAka meLavavA pAchaLa te peTabharAoja hAya vaya kare; ane evA-pitAnuM peTa bharavAnI lAlasAvALAo dhArmika nathI. ziSya-phATaya-tuTayAM kapaDAM maLe tenuM kema? gura: je vAvaDe lajajAnuM nivAraNa thaI zake tevAM vastro maLavAthI dhArmika puruSo hamezAM saMteSaja mAne che. zItakALamAM zaradInuM nivAraNa karavuM e vacceno khAsa uddeza che, ane te uddeza game tevI jADI-pAtaLI ke phATI-tuTI kAMbaLathI paNa siddha thaI zake che. evuM ekake vastra zuM vAcaspati mahAzayane nathI maLatuM ? ziSyA-e te maLe; paNa bicArA jIvane pitAne ja pANI bharavuM paDe, hAtheja vAsaNa mAMjavAM paDe tathA gharamAMthI jhADuM paNa hAtheja kADhavuM paDe e ApadA zuM ochI kahevAya ? guru -zArIrika parizrama kare e IzvarI niyama che. je koI manuSya e parizrama karavA nathI cAhato te adhArmika che. huM ema nathI kahevA mAgato ke dhananuM kAMija prayajana nathI. mAro kahevAno sArAMza e che ke jagatamAM jeo potAne dIna-duHkhI ane daridra mAne che te tenI pitAnI zikSA ane suvAsanAnuM ja kuLa bhogave che. arthAt adharmanA saMskAroja temane mATe kaSTanA kAraNabhUta bane che. anucita bhega-lAlasAja anekane mATe duHkhanuM kAraNa hoya che. ziSya -tyAre zuM jene mATe dAridraya e yathArtha rIte duHkhamaya nivaDe evuM koI pRthvImAM nahi hoya? gura-karaDe che. jemane zarIrarakSA pUratAM vastra maLI zake nahi, ane rahevAne mATe Azraya paLe nahi teo kharekhara daridra hovA ghaTe che. temane mATe dAridraya e duHkhanA kAraNabhUta che, ema kahI zakAya. ziSya-tyAre e dAridrayane paNa zuM temaNe A janmamAMja karelA adharmanA phaLarUpa lekhAya ? - gule--hAja te.* * manuSyo je sukha-duHkha bhogave che temAM pote karelAM karmo ja ghaNekhare aMze kAraNabhUta hoya che; paraMtu te sivAya bIjA kAraNe paNa hoya che, e viSaya bIjA keAI sthAna mATe mulatavI rAkhIe chIe. . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva ziSya-kayA adharmanuM e phaLa? guru --dhana upArjana karavA mATe temaja anna-vastra vigere prApta karavA mATe je keTalIka zArIrika tathA mAnasika zaktio ApaNumAM rahelI che, tene jeo yathArtha rIte keLavatA nathI athavA te khIlavatA nathI teo daridra rahe e svAbhAvika che. ziSya --huM dhAruM chuM ke ApaNe ApaNuM samasta zArIrika tathA mAnasika zaktione keLavavI tathA khIlavavI eja dharma, ane tenAthI viruddha vartavuM e adharma, emaja Apa kahevA mAge che. gura -huM kahI cUkyo chuM ke dharmane viSaya bIjA sarva viSayo karatAM bahuja gahana ane kaThina che. te A viSaya kAMI ekabe vAto uparathI ja samajI zakAya nahi. chatAM mAnI le ke meM dharma-adharmanI je vyAkhyA karI teja je saMpUrNa hoya te temAM zuM deza che? ziSya:--e to vilAyatanA "DaoNkaTrIna oNpha kalcara' (anuzIlanavAda) jevuM thayuM ! gura:-anuzIla vastu e koI videzI nathI. hindudharmane sArAMza paNa teja che. ziSyavAha! 'kalcara' zabdano artha darzAve e gujarAtI bhASAmAM pratizabda ja nathI. huM dhAruM chuM ke ApaNuM dezanI koI paNa bhASAmAM enA arthane sUcave evA koI zabdaja nahi hoya. guru-ApaNe khAlI vAto ja karIe chIe. mULa vAtanI te kai tapAse karatuM nathI. ene lIdhe ja Aje ApaNI ATalI badhI adhogati thaI che. ApaNAmAM je cAra Azrame kahyA che teno hetu tuM jANe che? ziSya - sIsTama oNpha kalcara'? (anuzIlanavAda?). gura-e tattva tamAre meyu AranolDa jevA pAzcAtya anuzIlanavAdIo paNa saMpUrNa rIte samajyA hoya te viSeja mane te zaka che. sadhavAonI patibhakti, vidhavAonuM brahmacarya, ane te sivAyanAM samasta vrata-niyamomAM mAtra anuzIlana taravaja eka mAtra samAeluM che. jyAre A tatva huM tane barAbara samajAvIza tyAre tArI khAtrI thaze ke zrImad bhagavaddagItAmAM je parama pavitra amRtamaya dharma pradhavAmAM Avyo che te paNa A anuzIlanatattva uparaja nirbhara rahe che. ziSya -A5nI AvI vAta sAMbhaLyA pachI ApanI pAsethI anuzIlanatatva saMbaMdhI kAMIka sAMbhaLavAnI IcchA thAya che. anuzIlanavAda e kevaLa pAzcAtya nAstikone ja mata che, ema huM atyAra sudhI mAnatA hatA, eTaluM ja nahi paNa kosTanA siddhAMta anuzIlananI eka prakAranI anuSThAnapaddhati sivAya bIjuM kAMI sUcavatA nathI evI ja mArI mAnyatA hatI. gu-e tArI vAta khoTI nathI. vilAyatI anuzIlanavAda nirIzvara hovAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2 je-sukha eTale zuM? te asaMpUrNa athavA pariNAmavinAne che ke pachI te saMpUrNa athavA pariNAma rahita che eTalAja mATe te nirIzvara che; e bemAMthI zuM kahevuM te huM samajI zakato nathI. hinduo parama bhakata che, ane tethI temano anuzIlanavAda jagadIzvaranA caraNakamaLamAMja samApta thAya che. ziSya-samajyo. paNa tenuM kAraNa khulluM ja che. ApaNo udeza mukita meLavavAne hoya che, jyAre vilAyatI anuzIlanavAdIone siddhAMta sukhaprAptine heya che. emaja ke nahi ? | gu -sukha ane mukitane pRthapha pRthapha zA mATe lekhavAM, ene ja ApaNe prathama vicAra karavo joIe. mukti e zuM sukha nathI ? ziSya --prathama to mukita e sukha nathI-mukitamAM sukha duHkha mAtrano abhAva hoya che, ema kahIe to paNa cAlI zake. bIjI vAta e ke mukitane eka prakAranI sukhayukta avasthA mAno te paNa mAtra sukhI thavuM ene kAMI mukita kahI zakAya nahi. mIThAinA eka-kaDA khAvAthI mane sukha thAya tethI kaI mane mukita maLI gaI ema kahI zakAya ? guruvAtane goTALe caDAvI dIdhI. sukha ane mukita e be vAto sau pahelAM barAbara samajI le. nahitara anuzIlanavAdamAM tene barAbara samajaNa paDaze nahi. Aje have vakhata nathI. sAMja paDI gaI che. cAla, jarA A phUlanA ropAone pANuM sIMcIe. AvatI kAle e viSe carcA karIzuM. adhyAya 2 jo-sukha eTale zuM! ziSya --kAle Ape kahyuM hatuM ke ApaNI zArIrika ane mAnasika sarva zaktienuM barAbara anuzIlana na thAya to duHkha bhogavavuM paDe e svAbhAvika che. matalaba ke zakitaonA anuzIlanane abhAva eja ApaNA duHkhamAM kAraNabhUta che. emaja ne ? gu -tyAra pachI? ziSya:--meM kahyuM hatuM ke vAcaspati mahAzaya dezatyAga karI gayA tenuM eka kAraNe A paNa hatuM ke temanuM ghara agni lAgavAthI saLagI gayuM hatuM. have e Aga kiAnI bhUlathI lAgavA pAmI ane kevI rIte lAgI te koinA jANavAmAM nathI. chatAM vAcaspati mahAzayanA doSathI te nathI ja lAgI, e vAtanI amane sarvane khAtrI che. prazna e che ke temanI evI te kayI zaktinuM anuzIlana no jethI e Aga lAgavA pAmI?'. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatava 1 gura-anuzIlana e zuM vastu che te samajyA vinA mAre uttara tuM kevI rIte samajI zakaze? sukha ane duHkha e bane mAtra mAnasika avasthA sivAya chabIjuM kazuM nathIsukha-duHkha e koI khAsa bAhya vastu nathI; ane mAnasika 'avasthA, e to kevaLa anuzIlanane ja AdhIna hoya che, e vAta svIkAravAmAM paNa tane kAMI harakata nahi hoya. ATalI vAta che tuM barAbara samajI zakaze te pachI mAnasika zakitaonuM yathAyogya anuzIlana thayuM hoya to gharanuM baLavuM paNa du:kharUpa na lAge, e vAta tArA lakSyamAM AvI jaze. zikhya -arthAta vairAgya hoya te duHkha na thAya eja Apane kahevAnuM che ke bIjuM kAMI? kevI bhayaMkara vAta ! guru --AjakAla jene vairAgya kahevAmAM Ave che tene tAre bhayaMkara kahe hoya te kahe; paraMtu huM te te viSe kazI vAtaja karavA mAgato nathI. ziSya -te sivAya Apane bIjuM kahevA jevuM ja zuM che? Apa to zuM paNa samagra hiMdudharmane jheka e dizAmAM che. sAMkhyakAra kahe che ke traNa prakAranAM duHkhanI nivRtti-atyaMta nivRtti tenuM nAmaja parama puruSArtha. tyArabAda AgaLa vadhatAM te kahe che ke sukha eTaluM badhuM alpa che ke tene duHkhamAMja gaNI laie tepaNa khoTuM nathI. matalaba ke sukha-du:khane tyAga karI jaDa-pUtaLA jevA banI jAo eja eka vAta hiMdudharma niraMtara kahyA kare che. Apane gItAdharma paNa te vinA bIjuM zuM prabodhe che TADha-taDakAmAM tathA sukha-du:khAdi dvomAM samAna buddhi rAkhavI eja eka vAta gItAkArane kahevAnI che ke bIjuM kAMI? kahuM chuM ke je sukhathI ApaNe sukhI na banIe te pachI jIvavAnI jarUra ja zuM che? sukhano tyAga karI devo eja je dharmane uddeza hoya te huM te e dharmane dUrathIja namaskAra karuM chuM. ApanA anuzIlanavAdane paNa je evoja kaMIka uddeza hoya to huM te paNa sAMbhaLavA mAgatA nathI. guru --eTalA badhA uzkerAI javAnI jarUra nathI. amAro anuzIlanavAda tane mIThAInA eka-be kakaDA khAvA devAmAM koI jAtane vadhe nahi le-ulaTo e te mIThAI khAvAnI vidhija batAvaze. sAMkhyadarzanane dharmarUpe siddha karI tene svIkAra karavAnuM huM tane kadApi kahIza nahi; e vAtanI khAtrI rAkhaje. zIta-uSNa tathA sukha-du:khanAM ThAmAM tulyabuddhi rAkhavA saMbaMdhI je upadeza gItA vigeremAM kahyo che tene e artha bIlakula nathI ke manuSyoe muddala sukha bhogavavuM ja nahi. teno sAco artha karavA jeTale atyAre samaya nathI. meM gaI kAle kahyuM hatuM ke vilAthatI anuzIlanane uddeza sukha ane bhAratavarSIya anuzIlano uddeza mukita prApta karavAne heya che. huM tenA uttaramAM kahuM chuM ke mukti paNa e sukhanI eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2 jo-sukha eTale zu? avasthA vizeSaja che. sukhanI saMpUrNa mAtrA athavA sukhanI chellI utkRSTatA evuja nAma muktio ne A vAta kharI hoya te pachI bhAratavaSIya anuzIlananeJa--- uddeza paNa sukhaja che ema kahIe to temAM zuM doSa che ? ziSyaH--arthAt A kALe duHkha ane parALe sukha ? guru:nahi. A kALe paNa sukha ane parakALe paNa sukha, ziSya:--paraMtu mArA praznanA uttara na maLyA. mArA dhAravA pramANe jIva mukta thayA pachI sukha-duHkhAdi ThaMDene eLagIne dUra cAlye! jAya che; ane jo temaja hAya teA pachI evI sukharahita avasthAne sukha krama kahI zakAya ?. guruH--tenA uttara ApuM te pahelAM tAre sukha eTale zuM ane mukti eTale zuM e vAta kharAkhara samajI levI joie. hamaNu muktinI vAtane eka bAju rahevA dRSTane prathama sukha eTale zuM teja vAtanA niSNuya karI le. ziSyaH--kahA, tyAre. guru--te kAle kahyuM hatuM ke mIThAinA eka-be kaDA tane maLe tA tethI tuM sukhI thAya; paraMtu zAmATe sukhI thAya, te kAMi samajI zake che? ziSyaH--mArI kSudhAnI nivRtti thAya, tethI. guruH--eka muThI caNA mamarA khAvAthI paNa bhUkhanI tA nivRtta thai zake. tA tenAthI ane mIThAInA eka TukaDAthI zuM tane samAna sukha thaze ? ziSyaH--nA, mIThAI khAvA maLe te vadhAre sukhI thAuM, e vAta nakkI che. guru"--tenuM zuM kAraNa ? ziSyaH--mIThAimAM rahelA padArthoM sAthe manuSyAnI jIbhane evA kAI nitya sabaMdha che ke jethI te lAgavIja joie. guru:--miSTa lAge te teA hu' samayeA. paNa mAro prazna e nathI. huM ema puchuM chuM ke mIThAi khAvAthI tene sukha thAya che te zAthI? miSTatAthI kAMI sat sukha thatuM nathI, tuM eka asala vilAyatI mAjIsane tArA kaMdenI mITAI tArA jeTalI saraLatAthI khavarAvI nahi zake, temaja tuM paNu rASTa ke strI*nA ekAda TukaDA khAiza tA sukhI nahi thaI zake. " rAkhI-sana krujhe " nAmanA graMthamAM IDe nAmaka je jaMgalInu vaNuMna che te yAda che ke ? kahe che ke tene kAcuM mAMsaja bhakSaNa karavAmAM AnaMda maLatA. jo kAi mIThuM' vagere nAkhIne pakAveluM mAMsa tene Apatu tA tene te khIlakula gamatuM nahi. ATalAM vaiciSeA uparathI tu samajI zakaze ke tane mIThAi khAvAthI je sukha thAya che te tArI jIbhane ghI-sAkara sAthe amuka prakArane nitya sabaMdha hAvAthI nahi, paNu te sivAya khIjI' kASTa kAraNu che, tuja kahe ke te zuM kAraNu ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva ziSya -abhyAsane lIdhe. gura-abhyAsane badale anuzIlana kahe. ziSya-abhyAsa ane anuzIlana e bane zuM pRthak pRya che? gura-eTalAja mATe to kahuM chuM ke tene abhyAsa kahevAne badale anuzIlana kahe. ziSya - e bemAM zo bheda che, te jarA batAvazo ? gusa-atyAre te samajAvavA jeTale vakhata nathI. anuzIlanane A viSaya jayaMsudhI tArI buddhimAM nahi utare tyAMsudhI temAMnI ekake vAta tArAthI yathAyogya samajI zakAze nahi. chatAM hAla turtamAM ATaluM kahuM chuM ke je roja kavInAIne khAya tene kavInAIna kevuM lAge? ziSya -huM dhAruM chuM ke karInAina miSTa te naja lAge. hA, vakhata jatAM tenI kaDavAza asahya na lAge. gusara-e prakAre sahana thavuM e abhyAsanuM phaLa che. TuMkamAM anuzIlana e zaktine anukULa hoya che, ane abhyAsa e zaktine pratikULa hoya che. anuzIlanathI zaktione vika thAya che, tyAre abhyAsathI zaktiono vikAra thAya che. anuzIlanathI pariNAme sukha prApta thAya che, ane abhyAsathI pariNAme sahiSNutA (sahanazIlatA) prApta thAya che, have pelI mIThAivALI vAta yAda kara. tyAM tAre prayatna tArI rasa cAkhavAnI svAbhAvika vRttine anukULa hoya che, tethI tArI te zakti anuzIvita thAya che ane ene lIdhe temAM tane sukha lAge e paNa taddana banavA yogya che. A rIte anuzIlananA baLathI vakhata jatAM tane "rASTa' vigere pAzcAtya khANAmAM paNa AnaMda maLI zake. bIjAM khANuM-pINunA saMbaMdhamAM paNa temaja samajI levuM e uparAMta bIjI iMdriyonA anuzIlanathI paNa sukhanI utpatti thaI zake che. saMgItanA zravaNathI je AnaMda thAya che te paNa ApaNuM zarIranI amuka indriyanA eTale ke amuka zArIrika zaktinA anuzIlanathI ja thAya che. yuropIya paMDitAe tene maskayulara sensa' evuM nAma ApyuM che eja pramANe bIjI aneka zArIrika zaktio mANasamAM rahelI che, ane te sarvanA anuzIlanathI sukhano anubhava thAya che. zarIrasaMbaMdhI vAtane bAjue mUkIne have ApaNe AgaLa vicAra karIe. ApaNumAM keTalIka mAnasika zaktio paNa rahelI che, ane te zaktionA anuzIlanathI je phaLa prApta thAya tene paNa sukhanI paMktimAMja mUkI zakAya. zaktionA anuzIlanamAM kharuM jotAM je sukha che. tevuM sukha bIjA kazAmAM nathI. anuzIlanano abhAva eja duHkha duHkha e kAMI jUho padArtha nathI. samajyo ke? ziSya --nA. prathama to zakti eTale zuM eja huM joIe tevuM samajato Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2 jo-sukha eTale zuM? nathI. dhAro ke dayA e ApaNuM mananI eka avasthA che, tenA anuzIlanathI sukha thAya e paNa huM svIkAruM chuM, chatAM "ApaNe sarvee dayAzaktinuM anuzIlana karavuM joIe" ema kahI zakAya kharuM? | gusa-"zakti" zabdamAM jarA guMcavaNa jevuM che, e vAta kharI che. tene badale tAre bIjo koI zabda mUka hoya to te saMbaMdhe mAre kaze vidhi nathI. sau pahelAM mULa vastune samajI le. tyAra pachI samajavAnI khAtara tene game te nAma ApIza te cAlyuM jaze. mANasane zarIra paNa eka hoya che ane mane paNa eka ja hoya che; paraMtu te akeka chatAM paNa te darekamAM judA judA prakAranI aneka kriyAo jevAmAM Ave che, ane tethI karIne te sarva jUdI jUdI kriyAo . karanArI zaktione judAM judAM nAma ApavAM ayogya nathI. e pratyeka zaktinuM mULa vastuta: eka ja hovA chatAM kriyAomAM tenuM jUdApaNuM spaSTa rIte jovAmAM Ave che. aMdha manuSya joI zakato nathI, paraMtu sAMbhaLI zake che kharo, bahera mANasa kAne sAMbhaLI zakato nathI, paNa joI te zake che khare. yAdazakti vinAne mANasa ghavAra suMdara kalpanA karanAro sukavi hoya che. vaLI kaI mANasa kalpanA karavAmAM bahu azakta hoya che, paNa buddhimAM bahu prakhara hoya che. koI IzvaramAM bhaktinya heya che paNa leke upara ghaNuM dayA rAkhanAro hoya che. keTalAka nirdaya hovA chatAM paNa IzvaramAM sahejasAja bhakitabhAva dharAvatA hoya che. matalaba ke deha ane mananI bhinna bhinna zakitaone svIkAra karavAmAM kAMI doSa jevuM nathI. chatAM eTaluM paNa atra kahI devuM joIe ke neha-dayA vigere keTalIka evI zaktio che ke jene " zakti" nAma ApavuM regya nathI lAgatuM; paraMtu tene badale bIjo kayo zabda mUkyo hoya te ThIka ziSya -aMgrejI zabda-phekalTI' ne artha aneka lekhake vRtti zabdathI kare che te zabdano vyavahAra karyo hoya te gu -pAtaMjala vagere darzanazAstramAM vRtti zabda che ja bhinna arthamAM vaparAyo che. ziSya --paraMtu ApaNI bhASAmAM te zabdane te artha pracalita nathI. ghaNekhare sthAne sAmAnya arthamAM ja "vRtti" zabdane nIbhAvI levAmAM Ave che. gusa -te pachI "vRtti' ja kahe mAtra samajavAnuM ja kAma che ne ? tame loke jayAre "marasa" ne artha "nIti" ane "sAyansa" no artha "vijJAna" kare che to pachI "phekalTI" ne artha "vRtti" zabdathI kare che temAM kAMI khoTuM nathI. astu. ziSya--have mAre bIjo eka vAMdhe Apane jaNAvuM chuM. Ape kahyuM hatuM ke vRttinA anuzIlanamAM sukha che; paraMtu pANI vinA tRSAnuM anuzIlana karavuM emAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dharmata te duHkhanoja anubhava thAya che. guru -eka vAta barAbara lakSamAM rAkhaje ke, vRttinA anuzIlananuM phaLa sauthI prathama smRtirUpe prakaTa thavuM joIe ane chevaTe tRptinI avasthAmAM samApta thavuM joIe. dhArelI vastunI prApti thavAthI je sukha thAya, te e paritRptinuM ja sukha lekhAya. ukta stuti tathA paritRpti e bane sukhane mATe Avazyaka che. ziSya -eneja je sukha kahetA ho te huM dhAruM chuM ke e prakAranuM sukha prApta karavuM e manuSyono pavitra uddeza na ja hovo joIe; kemake viSayI mANasa pitAnI viSayI vRttionA anuzIlanathI paritRptinuM sukha prApta karI zake che. evuM sukha prApta karavAne dareke uddeza rAkhavo e zuM ThIka gaNAya ? gura:-nahi ja; kAraNa ke tethI IdriyavRttio eTalI badhI prabaLa thaI jAya ke mAnasika vRttio dabAI ja jAya ane dhIme dhIme vilupta paNa thaI jAya. eTalA mATe dareka manuSya eka yUla niyama pALavo joIe ane tenuM nAma che sAmaMjasya...! arthAta jyAre jeTalI jarUra hoya teTaleja aMza vRttione paritRpta karavI ane tene bekAvI devA jeTalI hade na laI jatAM yogya pramANamAMja zAMta karavI, tenuM ja nAma "sAmaMjasya" nuM pAlana. idrivRttiono sarvathA vilopa karI nAkhavo e siddhAMta dharmane anukULa nathI. temanuM sAmaMjasya sAcavavuM, arthAta 5 indriyane cogya pramANamAM ja aMkuzamAM rAkhavI ane yogya pramANamAM ja tRpta karavI eja paNa dharmano siddhAMta che. vilepamAM ane saMyamamAM mahAna bheda rahe che, paNa e vAta have pachI samajAvIza. hAla turtamAM to A eka sthaLa vAtane ja samajI le ke vRttiono anuzIlana samaye eka bIjI vRtti sAthenuM temanuM parasparanuM sAmaMjasya barAbara sacavAvuM joIe. A sAmaMjasya eTale zuM ? e vAta huM tane have pachI samajAvIza. atyAre te ApaNe sukhanA upAdAna saMbaMdhI ja thoDeka vicAra karIzuM. prathama:- zArIrika ane mAnasika vRtionuM anuzIlana e sukhanA hetubhUta che, ema kahevAnI jarUra nathI. anuzIlanadvArA prakaTatI skUrti, te samayanI avasthAne mATe upayogI prajanasiddhi ane chevaTe pariNati e paNa sukhamAM kAraNabhUta che. bIjuM-te sarva vRttionuM paraspara upayogI sAmaMjasya. trIjuM-kAryasAdhanadvArA ukta vRttionI paritRpti. meM upara kahyuM te sivAya bIjI koI jAtanuM sukha hoya ema saMbhavatuM nathI. yogIone gadvArA je sukha maLe che te sukha paNa upalA niyamomAM AvI jAya che, e vAta huM tane bIje koI prasaMge samajAvIza. te sukhane abhAva eja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3 je-dhama eTale zuM ? du:kha * vAcaspati mahAzayanuM ghara saLagI gayuM ane tethI temane je duHkha thayuM tathA emanA karatAM paNa vadhAre kamanasIba mANasane putra mRtyuthI je duHkha thAya te paNa ukata niyamamAMja AvI jAya che, e viSe huM tane bIje koI prasaMge samajaNa pADIza. mAre je kAMI kahevAnuM che te tuM barAbara lakSapUrvaka sAMbhaLaze. - te te mArA kahyA vinA paNa tuM samajI jaIza. ziSyaH--dhAre ke e te samajI gayo. tathApi mULa vAta te rahI ja gaI.. ApaNe je vAta cAlatI hatI te eja hatI ke vAcaspati mahAzaya pite dhArmika vyakita che, chatAM duHkhI che. Ape kahyuM hatuM ke je manuSya duHkhI heya te dhArmika hAya nahi. Ape ApanI vAta siddha karavA sukha eTale zuM e vAta samajAvI, ane sukhanI sAthe duHkha zuM e samajAyuM. astu. ATalI vAta uparathI huM je kAMI samajI zako chuM te mAtra eTaluM ja ke vAcaspati mahAzaya vastutaH du:khI. nahetA athavA temane du:khI gaNavAmAM Ave to paNa teo pitAnAja doSathI arthAta potAnI zArIrika ane mAnasika vRttionuM anuzIlana barAbara rIte na karI zakyA tethIja dukhI thayA; paraMtu ethI karIne teo adhArmika che ema te kahI zakAya nahi. ApanA anuzIlana tatva sAthe dharmane zuM saMbaMdha che te kaI buddhimAM utaratuM nathI. anuzIlana eja dharma, te sivAya vadhu kAMI mane samajAyuM nathI. gujaH-atyAre to eTaluM paNa basa che. jo ke te sivAya bIjI eka gaMbhIra, vAta paNa samajavA yogya che; kAraNa ke jyAM sudhI e vAta tArA samajavAmAM nahi Ave tyAMsudhI anuzIlananI sAthe dharmane zuM saMbaMdha che, e viSaya tuM barAbara samajI zakaze nahi; paraMtu e viSayasaMbaMdhI carcA sai pachI karIzuM; kAraNa ke anuzIlana eTale zuM eja vAta tAre prathama te samajavAnI jarUra che.. jyAM sudhI te samajAya nahi tyAMsudhI vadhAre kahevuM nirarthaka thAya tema che. ziSya --anuzIlanane vaLI dharma sAthe saMbaMdha ? bahu navAI jevI vAta che ! guru--navAI jevuM temAM kazuM ja nathI. prAcIna zAstronuM kaheluMja mAtra samajAvuM chuM. adhyAya 3 jo-dharma eTale zuM? ziSya:-anuzIlanane dharma kevI rIte kahI zakAya e mArAthI samajAtuM nathI. anuzIlananuM phaLa to sukharUpe maLe che paNa zuM dharmanuM phaLa paNa sukha heya? * karmanA phaLAphaLasaMbaMdhI vAtane eka bAjue mUkI daIne ja A vAta carcavI paDe che; kAraNa ke tema karavA jatAM A viSaya bahu guMcavaNabharyo thai paDavAne bhaya rahe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dharmatattava gura-- nahi te dharmanuM phaLa zuM duHkharUpa hota? je tema heta te huM pite jagatanAM sarva manuSyone dharmano parityAga karavAnIja bhalAmaNa karata. ziSya:--dharmanuM phaLa parakALe sukha hoI zake, paraMtu A kALe paNa zuM sukha saMbhave ? guru-tyAre atyAra sudhI meM zuM samajAvyuM? dharmanuM phaLa A kALe te sukha che ja, paraMtu je parakALa hoya to parakALe paNa sukhaja hoya. "dhama eja sukhane eka mAtra advitIya upAya che. A kALe ke parakALe dharma sivAya sukhane bIje ekake upAya nathI. ziSya:--tathApi kAMI samAdhAna thatuM nathI. ApaNe jene krizciyana dharma, zraddha dharma ane vaiSNavadharma kahIe chIe tene badale temane krizciyana anuzIlana, zaiddha anuzIlana ane vaiSNava anuzIlana ema kahI zakAya kharuM? gura-dharma zabdano artha ja teM ahIM to ulaTAvI nAkhyo. dharma zabda vividha arthomAM vaparAya che. paNa ApaNe te sarva artho sAthe Aje kAMI saMbaMdha nathI. * huM atyAre dharma zabdano je artha karyo te aMgrejI rilijIana' zabdane tarajumo mAtra che. ane e zabda videzI hoI temAM ApaNo dezIya bhAva nathI. - * dharma zabdanA Adhunika vyavahArathI uddabhavelA keTalAka bhinna bhinna arthe tenA aMgrejI pratizadvArA baMkima bAbunA "dharmajajJAsA" graMthamAMthI nIce ApyA che. 1 aMgrejImAM jene "rilijIana" kahe che, tene ApaNe dharma kahIe chIe. -jemaka-hiMdudharma" "baiddhadharma ane khristI dharma.' 2 jene "marelITI' kahe che, tene paNa ApaNe dharma kahIe chIe. jemake amuka kArya "dharma-viruddha' "mAnavadharmazAstra' "dharmasUtra' tyAdi. vaLI, nIti, A zabda paNa dharma" zabdane ThekANe keTalIkavAra vaparAya che. 3 "dharma' zabdathI "varasyurane bodha paNa thAya che. "varacyuM eTale sadAcAra vaLI ApaNe kahIe chIe ke amuka vyakita dhArmika che ane amuka vyakita adhArmika che. ahIM adharmane aMgrejImAM "vAIsa' kahe che. 4 rilijaana athavA nItine anukULaje kArya, tene paNa dharma kahe che, ane tenAthI viparItane adharma kahe che. jemake - dAna parama dharma che." "ahiMsA paramadharma che." "guruniMdA mahAna adharma che." Aneja sarva keAI pApa puNya paNa kahe che. aMgrejImAM A adharmanuM nAma "sI" kahevAmAM Ave che. eka ja vAtamAM puNya zabdano vyavahAra paNa aneka nAmathI thAya che. 5 dharma zabdavaDe guNane paNa baMdha thAya che. jemake "lehacuMbakano dharma lehAkarSaNa che." bIjA arthamAM adharmane paNa dharma zabdathI vyavahAra karavAmAM Ave che. jemake "paraniMdA zudra cittavALAono dharma che. bhagavAna manue paNa te A arthamAMja pAkhaMDa dharmanI vAta lakhelI che. jemake, hiMsa Tu dharma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3 -dharma eTale zuM ' ziSyo tyAre rilijIana" eTale zuM ? teja samajAve. guru -"rilijIana" zabda pAzcAtya chatAM tyAMnA paMDito paNa tene vividha arthomAM vyavahAra kare che ane tenA artha saMbaMdhe ekamata nathI.* vRtAte 1 thI roDa para tattaratha ravAnA che arthAta-STimAM hiMsaka ane ahiMsaka, mRdu ane kUra, dharma ane adharma, satya ane asatya, AmAMnAM je kaI karma je je puruSa kare che te te karmo pitAnI meLe te te kartAmAM praveza kare che. vaLI paNa "HaveLadharma pArimajuvAna " bhagavAna manue A zAstramAM pAkhaMDIonA dharma-guNasvabhAva-kahelA che. 6 dharma zabda kayAreka kayAreka AcaraNa athavA vyavahAranA arthamAM paNa vaparAya che. bhagavAna manue Aja arthamAM kahyuM che ke - "rerApana kAtijana gurmAska rAzyatAnA" dharma zabdanA A cha artha thatA hebane ApaNA leke tenA upayogamAM bahuja avyavasthA karI de che. teo dharma zabdane eka arthamAM upayoga karIne bIjI kSaNeja tene bIjA arthamAM upayoga kare che, ane tethI pitAnA siddhAMtamAMthI cuta thAya che. A pramANe aniyamita prayoga karatA hovAthI dharmasaMbaMdhI kAI paNa taravanI suMdara rIte mImAMsA thaI zakatI nathI. e avyavasthA Aja navIna nathI. je graMthane hiMduzAstranA nAmathI kahevAmAM Ave che temAM paNa e avyavasthA moTA pramANamAM che. manu saMhitAnA prathamAdhyAyanA chellA cha ke AnA uttama udAharaNarUpa che. dharma zabdane kayAreka rilijIananA arthamAM kayAreka nItinA arthamAM, kyAreka sadguNanA arthamAM, kayAreka avaguNunA arthamAM ane kayAreka puNyakarmanA arthamAM prayoga thavAthI nItinuM lakSaNa rilijIanamAM ane rilijIananuM lakSaNa nItimAM; sadaguNanuM lakSaNa karmamAM ane karmanuM lakSaNa saddaguNamAM AvI javAne lIdhe eka mahAna avyavasthA ubhI thAya che. tenuM e pariNAma AvyuM che ke dharma (rilijIana) gANa dharmothI mizrita, nIti bhrAMtiyukta abhyAsa kaThina ane puNya duHkhajanaka thaI paDela che. hiMdudharmanI ane hiMdu nItinI Adhunika avanati ane dharmanItiprati Adhunika anAsthAnuM mahAna kAraNa upara varNavelI avyavasthA paNa che. * gura--rilijIana zuM che ? ziSya -te te jANItI vAta che. paralaukika vyavahAramAM vizvAsa ? gura-prAcIna yahUdIo paralokane mAnatA nahi. te yahUdIone prAcIna dharma te zuM dharma nahi ? ziSya--tyAre devadevImAM vizvAsa ? guja-IslAma, khristI ane yahUdI bAdi dharmamAM devI nathI. te sarva dharmomAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dharmatava ziSya --paraMtu e "riliana" zabdamAM keI nitya vastu nathI samAI jatI ke je dareka dharmamAM maLI Ave ? gura --che; paraMtu te nitya padArthane rIlIjIana zabdathI saMbedhavAnI kazI jarUra. nathI. tene ApaNe dharma zabdathI ja vyavaharIzuM te te yogya thaI paDaze. ziSya -te kevI rIte ? deva paNa eka Izvara ja che, te tethI zuM te saghaLA dharmo nahi ? ziSya-tyAre zuM IzvaramAM vizvAsa eja dharma ? guru --evA aneka suMdara dharmo che ke jeo Izvarane paNa mAnatA nathI. adasaMhitAnA atyaMta prAcIna maMtronI samAlocanA karatAM samajI zakAya che ke te maMtronI racanAnA kALamAM aneka devadevIo manAtAM hatAM, paraMtu te veLA izva rane mAnatA nahatA. vizvakarmA, prajApati, brahma, ityAdi IzvaravAcaka zabdo RgvadanA te prAcIna momAM nathI, paNa je maMtra prAcIna maMtronI apekSAe Adhunika kahI zakAya temAM ja che. prAcIna sAMkhyA paNa anIzvaravAdI hatA ane te chatAM paNa teo dharmahIna nahetA; kemake teo karmonAM phalane mAnatA hatA, ane niSNeyane paNa icchatA hatA. bauddhadharma paNa nirIzvaravAdI che, AthI izvaravAda eja dharmanuM lakSaNa che ema kema kahI zakAya ? mATe tArA kahevA pramANe te koI spaSTIkaraNa thatuM nathI. ziSyaH---tyAre pAzcAtya tArkikAnI bhASAnuM avalaMbana karIne kahuM chuM ke "lekAtIta caitanyamAM vizvAsa eja dharma." guru:-arthAta tArA kahevA pramANe to "suparanecarAlijhama-kudaratathI atItapaNuM -thayuM paraMtu tene ravIkAra karatAM tuM kayAM AvI pahoMcyo te je. pratatattaronA saMpradAyasivAya Adhunika vijJAnetAonA matamAM "lakAtIta caitanya" nuM kaI paNa pramANa nathI; Ama tArI rIte te dharma paNa nathI ane dharmanuM prayojana paNa nathI, mArI mAnyatA pramANe te huM 'rilijIana ne dharma kahuM chuM. ziSya tyAre te rIte paNa vijJAnavettAomAM paNa dharma to cheja. jemake-- "rilijaana opha hyumeniTi-mAnavadharma." gura-te pachI "lakAtIta caitanyamAM vizvAsa" e dharma nahi. ziSya-nRtyAre Apaja kahe ke dharma kene kahevo? gusa-prazna atyaMta prAcIna che "thA dharmanirAlA" e pUrvamImAMsAdarzananuM prathama sUtra che. A praznano uttara ApavA mATeja mImAMsAdarzananI pravRtti che, tene sarvagrAhya uttara adyApiparyata maLI zakI nathI; huM paNa teno yathArtha uttara ApavA mATe samartha thaIza evo saMbhava nathI; topaNa prAcIna paMDitane abhiprAya tane saMbhaLAvI zakIza. prathama mImAMsAkArano uttara sAMbhaLo. temaNe kahyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 adhyAya 3 ja-dharma eTale zuM? gusa-samasta manuSyajAtine mATe arthAta krizciyane-bauddho-hinduo ane musalamAne e sarvane mATe je dharyuM hoya te ja "dhama" nAmano yogya che. - ziSya -e samasta manuSyajAtimATe dharma kevI rIte oLakhI zakAya? gura-manuSyano dharma zuM e ekaja vAtane vicAra karavAthI samasta manuSya. jAtine mATe dharmane nirNaya thaI zake tema che. ziSya:-- mArI jIjJAsA paNa e ja che ke manuSyane dharma zuM hoI zake ? gura-ene uttara tana saraLa ane buddhimAM utarI zake tevo che. jenA asti. tvathI manuSya "manuSya" nAmane yogya bane ane jenA astitvanA abhAve manuSya che ke-" nA stro dharma" nedanA eTale kriyAmAM pravRtti karAvanAruM vAkaya. e pramANe lakSaNa mAnavAmAM te virodha nathI, paraMtu jyAre taduparAMta kahevAmAM A veluM che ke "nonA pravartata vadha" Ama "vedavidhirUpa' evuM vizeSaNa AvavAthI mane meTa saMzaya upaje che ke tuM ene dharma mAnIne svIkArIza ke nahi. ziSya --e pramANe te huM kayAreya na svIkAre. je tema svIkAra kare te jeTalI bhinna bhinna graMtha che teTalA saghaLA dharma mAnavA paDe. khristIo kaheze ke bAIbale kahelo vidhi te dharma" musalamAne paNa e pramANe 'kurAnamAM kahelo vidhi te dharma" ema kaheze. dharmanI paddhati bhale bhinna bhinna che; paraMtu dharma e eka ja vastu nathI zuM ? dharma eTale "rilijIana" ane te eka sarva sAdhAraNa vastu nahi ? | gusa-hA. eka saMpradAyane e paNa mata che. laugAkSibhAskara' Adi AcAryoe kahyuM che ke-"devatizayonAvavatha dharma" (vedavo pratipadana karavA yogya prajanavALo viSaya te dharma.) A sarva vAtanuM pariNAma e AveluM che ke dharma zabdavaDe yogAdi ane sadAcAraneja bodha thAya che. jema mahAbhAratamAM kahyuM che ke " zraddhAkarma tapazcaiva satyamakrodha eva ca / - sveSu dAreSu saMtoSaH zaucaM vidyAnasUyitA // AtmajJAnaM titikSA ca dharmaH sAdhAraNo nRp|| arthAt he rAjana ! zraddhA, karma ane tapa, tathA satya ane akrodha, pitAnI strImAM satiSa, pavitratA, vidyA, irSyAne abhAva, AtmajJAna ane titikSA-sahanazIlatA-A sarva nizcaya sAdhAraNa dharmarUpa che. athavA keTalAka kahe che ke " TUriyANInAM dharma (dravya kriyA ane guNa AdinuM dharmapaNuM che.) koI kahe che ke " adaSTa vizeSa te dharma." pariNAme Aryone sAdhAraNa abhiprAya e che ke "veda athavA kAcAramAM je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatattva "manuSya" nAmane mATe ayogya lekhAya, tenuM ja nAma manuSyano dharma. saMmata hoya te dharma. " jema vizvAmitra RSie kahyuM che ke yamAryAH kriyamANaM hi zaMsaMtyAgamavedinaH / sa dharmo yaM vigarhanti tamadharma pracakSate // vedavettA AryapuruSo je kAryanI prazaMsA kare che te dharma ane jenI niMdA kare te adharma kahevAya che. paraMtu hiMduzAstramAM paNa bhinna bhinna mata nathI ema nathI. "dve vidye veditavye iti ha sma yadbrahmavido vadanti parA caivAparA ca // " arthAta prasiddha brahmavettA puruSo parA ane aparA ema be vidyA jANavA yogya che ema kahe che. A ane AvA arthavALI bIjI kRtioparathI sacita thAya che ke vaidika jJAna ane tene anusaratA yAgAdika nikRSTa dharma che, ane brahmajJAnaja parama zreSTha dharma che. bhagavaddagItAnuM sthUla tAtparya karmAtmaka vaidikAdi anuSThAnanI nikRSTatA kahevAmAM che, ane gItAmAM kahela sakSama dharmanI utkRSTatA kahevAmAM sUkSma tAtparya che, hiMdudharmamAM vizeSe karIne eka e parama ramaNIya dharma prApta thAya che ke je sAdhAraNa rIte pUrvokta mImAMsA ane temAM kahela hiMdudharmavAda virodhI che. A dharma gItA mahAbhArata ane bhAgavatamAM sarvatra jovAmAM Ave che. tenA vaktA zrIkRSNa che, eTalA mATeja hiMduzAstramAM kahelA utkRSTatara dharmane ApaNe zrIkRSNakta dharma kahIe chIe. mahAbhAratanA karNa parvamAMthI eka vAkya laine enuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. keTalAka zratione dharmanI bAbatamAM pramANurUpe kahe che, temAM huM dezane Aropa karatA nathI, paraMtu kRtimAM paNa samasta dharmatattva kaheluM nathI, ane eTalA mATe keTaleka sthaLe anumAnadvArAja dharmane nirdeza kare paDe che. prANIonI utpattine nimitteja dharmane nirdeza karavAmAM A che. ' "ahiMsAyukta kArya karavAmAM Ave eTale dharmAcaraNa karyuM kahevAya che." "hiMsA karanArAonI hiMsAnA nivAraNa mATe ja dharmanI racanA thayelI che. " " dharma prANIone dhAraNa kare che mATe ja tenuM nAma dharma che. " " jevaDe prANIonI rakSA thAya tenuM nAma dharma che. " ema zrIkRSNanAM vacana che. A pachI vanaparvamAMthI dharmavyAdhe kahelI dharmanI vyAkhyA A pramANe che. "jenAthI sarva bhUtenuM hita thAya te ja satya: satyaja zreyaprApti mATe advitIya upAyarUpa che. satyanA prabhAvavaDeja yathArtha jJAna thAya che, ane tethIja yathArtha hita sadhAya che. " ahiM satya zabdane dharmanA arthamAMja vyavahAra thayo che. ziSya:-A dezanA leke e dharmanI je vyAkhyA karI che, te nItinI athavA puNyanI vyAkhyA che, te rilijIana nI vyAkhyA zI? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 - - - adhyAya 4 the-manuSyatva eTale zuM? ziSya -tenuM khAsa nAma zuM? kAMIka juduM nAma to haze ja ne? gusa-hA. tenuM nAma "manuSyatva. adhyAya 4 tho-- manuSyatva eTale zuM ? ziSya-kAle Ape kahyuM hatuM ke jenA astitvathI manuSya "manuSyanA nAmane yogya lekhAya ane jenA abhAve manuSya "manuSya" nAmane yogya na gusa-rilijIana zabdavaDe je viSayane bodha thAya che, te viSayanA upara ApaNA dezanA lekanI svataMtratA kyAreya tI nathI. ApaNA manamAM je viSayane vicAra sarakheya AvatuM nathI, tene ApaNe ApaNA kayA paricita zabdavaDe kahI zakIe? 1 x x x tane dharmanI jeTalI vyAkhyAo saMbhaLAvI te sarvamAM hiMdudharmanI vyAkhyA sarvotkRSTa che, ane jo e vyAkhyA yathArtha hoya to huM kahuM chuM ke sarva dharmomAM hiMdudharma zreSTha dharma che. ziSyaprathama te dharma zuM che e huM samajI zakuM, toja pachI hiMdudharmane samajuM. A sarva paMDitae karelI dharmanI vyAkhyA sAMbhaLIne mane te ema lAge che ke "meM sAta kAnavALo hAthI je." gura-tAruM kahevuM kharuM che. evo kayo manuSya janmyo che ke jeNe dharmanuM pUrNa svarUpa anubhavyuM hoya ? jema samasta vizvane ke manuSya potAnI AMkhe joI zakatA nathI, tema samagra dharmane koI paNa manuSya anubhavI zakatuM nathI. anyanI vAta te bAjue mUkIe; paNa buddhadeva, isukhrista, mahaMmada athavA caitanya deva emAMnA koI paNa dharmanA pUrNa svarUpane anubhavI zakayA hatA, ema huM svIkAra karI zakatuM nathI. hA; anya manuSya karatAM to temaNe sArI rIte anubhava karyo hato, paNa saMpUrNa te nahetA anubhavI zakyA. je manuSyadeha dhAraNa karIne dharmanA pUrNa svarUpane keIe paNuM hRdayamAM anubhavyuM hoya ane manuSyalakamAM tene pracAra karI zakyA hoya, to te zrImadda bhagavadgItAnA staMja. bhagavaddagItAnAM vacane IzvarAvatAra zrIkRSNanAM che ke koI manuSyanA che te huM jANato nathI, paraMtu keI paNa sthaLe je dhamanuM saMpUrNa svarUpa vyA ane viroSa spaSTa thai zakyuM hoya te te zrImadbhagavaddagItAmAMja thayuM che. (baMkimakRta "dharmajijJAsA mAMthI) dha. 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 * dharmatatva lekhAya, tenuM ja nAma manuSyane dhama. A siddhAMta samajavAmAM kaIka kaThina jaNAya che, kAraNa ke sahu koI jANe che ke manuSya janma lIdho tyArathI ja te manuSya gaNAya, ane te mRtyu pAmyo eTale manuSya nAmane egya nahi rahetAM rAkha ke dhULane Dhagale banI rahe che. eTalA mATe ema kahevAmAM Ave ke jyAM sudhI jIvana hoya tyAM sudhI ja manuSya "manuSya" che ane jIvana cAlyuM gayuM eTale manuSya "manuSya" maTI jAya che, te temAM zuM bhUla che ? Apane udeza ethI bIje che ke zuM ? gu -stanapAna karanAra eka nAnA bALakamAM paNuM jIvana te che. tene zuM manuSya kahevAya ? ziSya -kema nahi ? mAva vaya nAnI eTaluMja. bhale tene nAne manuSya kahe. gusa-manuSyo je je kAryo karI zake te te kAryo zuM te bALaka karI zake ? ziSya: eka manuSya paNa manuSyajAtinAM samasta kAryo pote ekale kayAM karI zake che ? aneka mANase bhAre vajananA bejAe uMcakI jAya che, aneka manuSyoe mahAna samarAMgaNamAM vijaya prApta karyo che, ane aneka manuSya kIMga lIyara athavA kumArasaMbhava jevA addabhuta nATaka lakhI amara kIrti prApta karI gayA che. Apa pite paNa manuSya che, paraMtu zuM Apa e sarva kAryo karI zakavA samartha cho ? athavA bIjA evA keI manuSyanuM nAma ApI zakaze ke je pite ekale ukta sarva kAryo karI zake ? gura:- huM na karI zakuM temaja evA ke manuSyanuM nAma paNa atyAre ApI zake tema nathI ke je pote e sarva kAryo karI zakato hoya. chatAM eka manuSya ke jeNe ukta saghaLAM kAryo eka kALe karyA hoya e koI manuSya janmo ja nathI, ema mAnavAne te huM kaI rIte taiyAra nathI. temaja have pachI e ke manuSya nahi janme ema paNa mAnI zakatA nathI. ziSya:-manuSyathI banavA yogya sarva kAryo eka manuSyathI banI zaktAM hoya te kema ke evAM kAryo karatuM jovAmAM AvatuM nathI ? gura-pitAnI zaktionI khIlavaNuM saMpUrNa rIte koI karatuM nathI, teTalAja mATe evI zaktivALA puruSo jovAmAM AvatA nathI. - ziSyaH-paNa mULa vAta to rahI ja gaI. kayI vastunA astitvathI manuSya manuSya" nAmane egya lekhAya ene te kaze khulAso thayoja nahi. zuM Apa ema kahevA mAge che ke potAnI zaktionI khIlavaNI thAya arthAta zaktionuM anuzIlana thAya te ja manuSyatva prApta karI zakAya ? je emaja hoya te jaMgalI mANaso ke jemanI e zakita khIlI nathI temane manuSyanuM nAma ApI zakAya ke nahi? gura-jenI koI paNa zakti khIlI na hoya (anuzIlita thaI na hoya) evo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4 -anuSyatva eTale zuM? koI jaMgalI mANasa tuM joI zakaze nahi. ghaNuM jAnA vakhatamAM paNa manuSyanI amuka zaktio vikAsa pAmyA vinA rahetI nahi. je tema na hoya to teo paththaranI charIo vigere kevI rIte banAvI zake ? have prazna e che ke temane manuSya kahI zakAya ke nahi ? A praznane yathArtha uttara meLavatA pahelAM vRkSatva eTale zuM e vAta barAbara samajI le. ahIM tuM eka ghAsanuM tRNa jue che ane sAme eka vaDavRkSa jue che te bannene tuM ekajAtIya kahI zakaze ke nahi ? ziSya -hA, eka rIte teo baMne ekajAtIya te kharaja; kAraNa ke bane vanaspatinI jAtanAM che. gusaH-paNa bannene vRkSa kahI zakAya ? ziSya:-nA. vRkSa to vaDane ja kahI zakAya. A te tRNamAtra che. gusa-e bheda zAmATe ? ziSya-phaLa-phUla-zAkhA-pAna-vagerene laIne vaDa "vRkSanA nAmane yogya che. tRNamAM e sarva vibhAgo nathI eTale tene vRkSa kahI-zakAya nahi, gusa-ghAsamAM paNa e sarva che. alabatta, te bahu kSaka che tethI tenI zAkhA -gAMTha ke phaLa-phUla tane dRSTigocara thatAM nathI. matalaba ke te apariNata eTale sUkSma avasthAmAM che. tArAja kahevA pramANe je ghAsane vRkSa na kahevAya to pachI je manuSyanI saghaLI vRttio anuzIlita na thaI hoya ane je khIlyA vinAnI avasthAmAM paDI rahI hoya, tene manuSya kema kahevAya ? ghAsa jema vanaspati tarIke ekajAtIya che, tevI ja rIte jaMgalI manuSyane paNa ekajAtIya kahI zakAya kharAM; paNa dareka vanaspatimAMthI jema vRkSatva heI zakatuM nathI tevIja rIte manuSyane dhama je manuSyatva te jenAmAM na hoya tene manuSya kahI zakAya nahi. ziSya:-vaMza athavA bIjane kAraNabhUta lekhIe to? guru:-te viSaya hamaNAM eka bAjue rahevA de. je vAta saraLa ane goTALA vagaranI che te ja prathama samajI le. tyArapachI vaMza ane bIja vigerenI kaDAkUTamAM paDavuM hoya te paDaje. vRkSatvanuM udAharaNa bhUlIza nahi; kAraNa ke samajavAne mATe te bahu upayogI che. ahIM je vAMsa jue che tene vRkSa kahIza ke nahi ? ziSya -mArA dhAravA pramANe tene paNa vRkSa to kahI zakAya nahi. alabatta, tene gAMThe, zAkhA ane palava vigere to che, paNa phaLaphUla kayAM? tenAmAM saMpUrNa khIlavaNI (pariNati) thaI nathI, mATe tene vRkSa kahI zakAya nahi. guru -tane khabara nathI. pacAsa-sATha varSa pachI tene paNa eka vakhata phaLa-phUla Ave che. tene je phaLa Ave che te keTaleka aMze cokhAne maLatAM Ave che. ziSya:-te pachI vAsane paNa vRkSa kahevAmAM harakata nathI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatava gusa-nahi. tema chatAM paNa vAMsa tRNamAMja lekhAya che. tuM eka ghAsanuM tRNa pAse rAkhIne vAMsanI sAthe mukAbale karI che. baMne mukAbalAmAM sarakhAM jaNAya che tethIja vanaspatizAstranA paMDitoe vAMsane tRNanI zreNImAM mUkyo che. A uparathI tuM joI zakaze ke tRNa jevA padArthomAM paNa eka mAtra stutinA guNane laIne keTalo badho bheda paDI jAya che? ghAsa jema tRNa che. tema vAMsa paNa tRNa che. chatAM smRtiguNane lIdhe vAMsane vRkSa mAnavAnuM mana thaI jAya che. te paNa eka vAta lakSamAM rAkhaje ke vAMsanI saMpUrNa khIlavaNI, athavA jene sarvAgIna pariNati kahe che te vAMsamAM thaI nathI. je avasthAmAM manuSyanI sarvAgIna pariNati (vikAsa) saMpUrNa thAya te avasthAne huM "manuSyatva kahuM chuM. ziSya-ukata pariNutine dharmanI sAthe zuM saMbaMdha che ? gura:-vanaspatinI pariNati kiMvA utkarSa keTaleka aMze prayatnasAdhya hoya che. sAdhAraNa rIte jene ApaNe khetI kahIe chIe te khetI kaI jagyAe manuSyadvArA thAya che to koI jagyAe kudaratadhArA (kudaratI rIte) thAya che. eka sAmAnya udAharaNa ApuM. tane keAI devatA AvIne ema kahe ke:-"vRkSa ane ghAsane eka sAthe huM pRthvImAM rAkhavA mAgato nathI. mATe tuM kahe te sarva vRkSone nAza karyuM ane kahe to sarva ghAsano nAza karuM. mATe bola tane zuM pasaMda che ?" te tuM tene zuM javAba de? vRkSanuM rakSaNa karavAnI prArthanA kare ke ghAsanuM rakSaNa karavAnI prArthanA kare ? ziSya:-vRkSane ja rAkhavAnuM kahyuM temAM pUchavA jevuM ja zuM ? ghAsa na rahe te kadAca gAya-bheMsa vigerene kaSTa khamavuM paDe, paraMtu vRkSa na hoya te pachI jAta jAtanA phaLo-mevAo vigera kayAMthI maLe? phaLa-phUlanA abhAve manuSyone keTaluM badhuM kaSTa thAya che gura:-mUrkha ! tRNajAti jagatamAM na rahe te annanA abhAve saine maravuM paDe tenI kAMI khabara paDe che? dhAna paNa tRNujAtIyaja che. khetI karavAthI tRNamAM paNa kevI jIvanadAyinI zakita AvavA pAme che, tene kAMI khyAla karI zake che ? atyAre je vastuo tane miSTa ane madhura lAge che te vastuo eka kALe ghaNIja kaDavI ane svAdarahita hatI, ema vanaspatizAstranA vidvAne siddha kare che. kRSi vigerethI eja vastuo Aje miSTa ane khAvAcogya banavA pAmI che. khetIthI jema vanaspatimAM utkRSTatA Ave che tevIja rIte manuSyo pitAnI vRttionA anuzIlanathI unnata athavA yathArtha manuSya banI zake che. aMgrejImAM te khetIne ane anuzIlanane ubhayane "kacara" evuM ja nAma ApavAmAM Ave che. eTalAja mATe kahevAmAM AvyuM che ke badhI sasTansa oNpha rIlIjIyana Ijha kalcara' arthAta mAnavavRttine utkarSa enuM ja nAma dhame. ziSya-te game tema che paNa maLa vAtane to kaze ja khulAso thayo nahi. manuSyanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4 the-manuSyatva eTale zuM? sarvAgIna pariNati kone kahevAya ? guru -eka nAnakaDA aMkuranuM pariNAma athavA vikAsa ke ukarSa, teja mahAna sarUpe daSTigocara thAya che; paraMtu e ja aMkurane jo tuM tenI prAthamika dazAmAM uparathI mATI khaseDIne jue to tane te lagabhaga adazya je kivA atyaMta zudra jevo lAgyA vinA nahi rahe. vakhata jatAM e zuddha aMkuraja mahAna ghaTAdAra gaMbhIra vRkSamAM pariNata thAya che. bezaka, tene mATe khetI-pANI-khAtara vigere to joIe ja. sarasa mATI, yogya pramANamAM pANI ane niyamita sUryane tApa, vigere je e aMkurane na maLe to aMkura koI kALe pariNata-ujata avasthAe pahoMcI zake nahi; eTaluM ja nahi paNa je tothI vanaspatine poSaNa maLe evAM tavALuM khAtara paNa ApaNe tene pUruM pADavuM joIe, ane pazu ke mANaso nukazAna na kare tene mATe AsapAsa vADa paNa bAMdhI levI joIe. A prakAranI je sarasaMbhALa levAmAM Ave te ja te nAnakaDo aMkura vakhata jatAM mahAna vRkSarUpe pariName; evI ja rIte manuSyonA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. je bALakanA saMbaMdhamAM AgaLa vAta karI, te paNa eka prakArano aMkuraja che. yathAyogya karSaNathI athavA anuzIlanathI te bALaka yathArtha manuSyatva prApta karI zake, eTaluM ja nahi paNa te bALaka anu. zIlananA pratApe eka vakhata sarva guNoyukta ane sarva sukhasaMpanna manuSya paNa banI zake. manuSyanI je pariNati huM kahevA mAguM chuM te eja prakAranI ziSya:-barAbara kAMI samajAyuM nahi. sarva prakAre sukhI ane sarva prakAre guNayukta zuM pratyeka manuSya banI zake ? | gusa-sarva manuSyo sarva guNayukta banI zake ke nahi ane bane te kyAre banI zake e viSayanI carcA karavA jatAM bahu samaya nIkaLI jAya tema che, kAraNa ke temAM bahu vistArathI bolavAnI jarUra che. tathApi huM eTale svIkAra karuM chuM ke hamaNAM hamaNu kAi e manuSya thaI gayo hoya ema mArA jANavAmAM nathI, temaja najIkanA bhaviSyamAM koI e puruSa sahasA nIkaLI Ave evo paNa saMbhava nathI, chatAM dharmanI huM je vyAkhyA karavA mAguM chuM tenA yathAyogya avalaMbanathI samasta manuSyo sarva guNayukta banavAnA prayatna kare to kALakrame teo bahu guNa| yukta te banI zakeja emAM mane jarA paNa zaMkA nathI. manuSyo je sarva prakA. ranAM sukha prApta karavAne tana-manathI prayatna kare te aneka prakAranAM sukho teo meLavI zake e vAta niHsaMzaya che. ziSya:-avinaya thato hoya te kSamA karazo, paNa manuSyonI sarvAgIne pari. kRti kone kahevAya te te hajI huM samajI zakayo nathI. gu-je. dhyAna Apa. manuSyane mukhya be aMga che. eka zarIra ane bIjuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatava mana. zarIrane keTalAMka peTA aMga che-jema ke hAtha-paga vigere kameMdriya, AMkha-kAna vigere jJAnendriya, mastika-hadaya-vAyukeSa vigere jIvanasaMcAlaka pratyaMgo, asthi mA-meda-mAMsa-rudhira vigere zArIrika upAdAne, ane sudhA-tRSA vigere zArIrika vRttio A sarva pratyaMgenI yathAyogya pariNati (khIlavaNI) thavI joIe. zarIranAM peTA aMga jema meM gaNavyAM tema manane paNa keTalAMka peTA aMga che. jema ke ziSya:-manasaMbaMdhI vAta have pachIne mATe rahevA de. atyAre te zArIrika pariNationA saMbaMdhamAMja carcA thavA de; kAraNa ke prathama jo te samajAya te pachI AgaLa jatAM manane viSayamAM kaThinatA jevuM kAMI jaNAya nahi. Ape je zArIrika pratyaMga gaNAvyAM tenI kevI rIte pariNati thaI zake ? bALakanA, zarUAtamAM nAnA ane durbaLa jaNAtA bAhuo, vaya vadhavAnI sAthe potAnI meLeja baLavAna ane pariNata thatA jAya che. emAM vaLI anya prayatnane avakAzaja kayAM rahe che ? gura:-teM je svAbhAvika pariNatinI vAta kahI tenAM be kAraNo che. huM paNa teja be kAraNe upara bhAra mUkavA mAguM chuM. A be kAraNomAM prathama kAraNu piSaNa ane bIjuM kAraNa gati athavA hIlacAla. je eka bALakanA bAhune tenA khabhAnI sAthe nAnapaNathI ja bAMdhI rAkhavAmAM Ave, ane bAhumAM lehI harIpharI zake nahi evI vyavasthA karavAmAM Ave to e bahu vadhAre puSTa thaI zake nahi, eTaluM ja nahi paNa avazya te durbaLa ane nirarthaka paNa banI jAya; kAraNa ke bAhunI puSTi mATe je lohI joIe te bahu meLavI zake nahi. bAhune badhivAmAM na Ave te eka bALaka potAno hAtha koI paNa samaye halAvI zake nahi e baMdobasta karavAmAM Ave tepaNa halAvyA vinAne-niSkriya paDI rahelA hAtha nirbaLa ane pAtaLo paDI gayA vinA raheze nahi. kadAca te eTale badho nirbaLa na banavA pAme tepaNa chevaTe hAthamAM je jhaDapa AvavI joIe tevI jhaDapa te koI kALe nahi ja Ave. keTalAeka bAvAe hAthane niraMtara uMcA rAkhI tapasyAne dekhAva kare che temane joyA che ! ziSya:-samaje. anuzIlanavaDe eka bALakanA komaLa ane nAnA bAhu dhIme dhIme pukhta vayanA manuSyanA bAhu jeTalA vistAravALA-baLavALA ane jhaDapavALA banI zake che, paraMtu mArA dhAravA pramANe e kiyA te sahaja rIte thayAja kare che. tene mATe prayatnanI zuM jarUra che ? guru-tuM tArA bAhunI sAthe A bAgavAna-mALInA bAhunI sarakhAmaNI karI che. te tArA bAhunI AMgaLIone evI rIte meLavI che ke atyAre tAre pAMca mInITamAM eka be lAMbA kAgaLo lakhavA hoya te khuzIthI tuM lakhI nAkhI zake, ane A bAgavAna bicAre daza divasa sudhI mahenata kare to paNa tArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4 the-manuSyatva eTale zuM ? je "ka" akSara paNa lakhI zake nahi. tAre jyAre amuka vAta kAgaLamAM lakhavAnI hoya che tyAre vicAra karyA vinA ke yatna karyA vinA ramatAM ramatAM je sthAne je AkAravALA akSare joIe te tuM lakhI nAkhI zake che, paNa mALIne te bahuja navAI jevuM lAge che. te bicAro to A badhuM kevI rIte banatuM haze te kalpI paNa zakatuM nathI. jagatamAM aneka mANase atyAre lekhanakaLA jANe che . tethI ja temane temAM Azcarya jevuM lAgatuM nathI. bAkI vastutaH te e lipividyA eka jAduI kaLA karatAM paNa adhika AzcaryakAraka che; kAraNa ke temAM bahuja anuzIlananI jarUra paDe che. dAkhalAtarIke tuM eka zabda lakhavAno prayatna kare che. dhAra ke A "anuzIlana" zabdaja tAre lakhavAno che. prathama te tAre e zabdanuM pRthakkaraNa karI temAM kayA kayA varNo rahelA che tene nirNaya karavo joIe. "anuzIlana"nuM pRthakkaraNa karavAthI "a, na, u, zuM, I, la, a, na a" A pramANe eka citra tArA mAnasapaTa upara aMkita thAya, pachI e pratyeka varNane AkAra ke che tenuM tAre smaraNa karavuM paDe ane temAM kayA svara maLe te ThIka e vAtane paNa nirNaya karavo joIe. ATaluM nakkI thayA pachI jyAre eka eka varNane yAda karI karIne kAgaLamAM lakhe tyAreja mAMDa mAMDa "anuzIlana" e eka zabda lakhAya; chatAM tuM jyAre e zabda lakhavA bese che tyAre eTalI badhI jhaDapathI lakhI nAkhe che ke tAre temAM koI paNa prakAranI mAnasika kriyA karavI paDatI hoya tema jaNAtuM nathI. eka mAtra anuzIlananA guNane laIne ja AvI asAdhAraNa kuzaLatA avazya prApta karI zake che. anuzIlanane eka bIjo bheda paNa samajavAyogya che. te A mALInA bAhu sAthe tArA bAhanI sarakhAmaNI karI che. jevI rIte pAMca mInITamAM eka-be lAMbA kAgaLo tuM pote lakhI nAkhI zake che, tevI rIte A mALI pAMca mInITamAM be-traNa phuTa mATI khodI kADhavI hoya te khuzIthI bhedI zake. tuM be kalAka sudhI te zuM paNa be paherI sudhI mahenata karyA kare te paNa tArAthI e kAma pAra paDe nahi; kAraNa ke teM tArA bAhuone e viSayamAM barAbara keLavyA ke anuzAlita karyA nathI ane tethI bAhunI je yathAyogya pariNati thavI joIe te thaI zakI nathI. eTalA mATe ema kahevAmAM have koI jAtanI harakata nathI ke tArA pitAnA ane A mALInA ubhayanA hAthe keTaleka aMze apariNataja rahI gayA che tamAre banee hAthanI je sarvAgIna pariNuti karavI joIe te tame karI zakyA nathI. eka bIjo dAkhale ApuM. eka zikSita gavaiyAnI sAthe tArI potAnI tulanA karI je. bAlyAvarayAmAM tArA kaMThamAM ne gavaiyAnA kaMThamAM ghaNuM karIne ghaNo taphAvata nahi hoya, paraMtu garva anuzIlananA pratApe pitAnA kaMThane madhura tathA AkarSaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattavA - banAvI zake che, arthAta potAnA kaMThanI sarvAgIna pariNati karI zake che, jyAre tame tevuM kazuM karI zakatA nathI ane ene laine tamAre kaMTha anuzIlata thayA vinAnA rahI jAya che. bhalA, page cAlIne javuM hoya te tuM keTalA keza sudhI jaI zake ? * ziSya:-mArAthI vadhAre cAlI zakAya nahi. bahu bahu te be traNa kesa cAlI zakuM. guDa-enuM kAraNa mAtra eTaluM ja che ke tArA banane paganI sarvAgIna parikRti thavA pAmI nathI. ni:saMzaya tArA hAthanI, paganI ane gaLAnI sahejasAja puSTi ane pariNati thai , te paNa tene sarvAgIna pariNati te kaI rIte kahI zakAya ja nahi. eja pramANe anya zArIrika pratyaMgonA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. jyAM sudhI zArIrika samasta pratyaMgenI sarvAgIna pariNati thAya nahi tyAM sudhI ApaNuM zarIranI sarvAgIna pariNati thaI che ema kahI zakAya ja nahi; kAraNa ke jyAM sudhI soLa AnAmAM eka Ano paNa adhuro hoya tyAMsudhI pUre rUpiyo che ema kahevAya nahi. eka AnAmAM eka pAI ghaTatI hoya tyAMsudhI rUpiyo paNa apUrNa ja rahe. zarIranA saMbaMdhamAM jema A vAta lAgu paDe che te ja rIte mananA saMbaMdhamAM paNa eja niyama samajI le. manamAM paNa aneka pratyaMge che, ane tene "vRtti" evuM nAma ApaNe ApI gayA chIe. mananI keTalIka vRttio jJAna meLavavAnuM tathA vicAra karavAnuM kAma kare che. keTalIka vRttio kAryamAM pravRtti karAvavAnuM kAma kare che. jemake bhakita-prIti-dayA vagere. te sivAya keTalIka vRttio AnaMdano upabhoga karAvavAnuM kAma kare che. dAkhalAtarIke hadayane sauMdaryamAM jeDI, rasagrahaNa karAva ane cittane vineda karAvavo e A vRttine mukhya uddeza che. A pramANe traNe prakAranI mAnasika vRttionI saMpUrNa puSTa tathA saMpUrNa vikAsa enuM ja nAma mAnasika sarvAgIna pariNati. ziSya:--arthAta jJAnamAM pAMDitya, vicAramAM dakSatA, kAryamAM tatparatA, cittamAM dhArmikatA, ane saudaryamAM rasikatA e sarva hoya te ja manuSyanA mananI sarvAgIna pariNati thaI gaNAya. te uparAMta, vaLI zArIrika sagIna pariNati paNa thavI joIe ema ApanuM kahevuM che. arthAta mananI sAthe zarIra paNa baLavAna, naregA ane sarva prakAranI zArIrika kriyAo karavAmAM yogyatAvALuM banavuM joIe. AvI egyatAvALA kRSNa ane arjuna athavA rAma ane lakSmaNa sivAya bIjA koI thayA hoya ema huM to dhAratuM nathI. gura:-manuSyajAtimAM utkRSTa lekhAtI prajA prayatna kare to saMpUrNa rIte manuvyavanI prApti na karI zake ema huM te kadApi mAnato nathI. yugAntare jyAre manubajAti yathArtha unnati prApta karavA tarapha AkarSAze tyAre aneka manuSyo ukta AdarzanuM anukaraNa avazya karaze, ema paNa huM khAtrIpUrvaka mAnuM chuM. saMskRta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4 the-manuSyatva eTale zuM? . 25 prathAmAM prAcIna bhAratavarSanA je rAjAonuM varNana che, te vAMcavAthI jaNAya che ke pUrve rAjAoe saMpUrNa manuSyatva prApta karyuM hovuM joIe. alabatta te varNano meTo bhAga ItihAsa tathA purANakArone kapolakapita che, paraMtu e uparathI ATalI vAta samajavA jevI che ke je sthaLe AvA rAjaguNenuM varNana thatuM hoya te sthaLe eka kALe brAhmaNa ane kSatriyonI sanmukha meM kahyo te eka khAsa Adarza raheto hevo joie, evuM anumAna agya nathI. huM paNa Aje teja Adarza saMbaMdhe kaIka kahevA mAguM chuM. sAmAnya rIte eka e niyama che ke je manuSya pite je banavA mAgatA hoya tenI sAme tevA prakArano sarvAMgasaMpanna eka Adarza to raheja joIe. bhale, kadAca te, saMpUrNa rIte te AdarzanA je na thai zake te paNa tenuM anukaraNa karavAthI aneka aMze te AdarzanI pAse te pahoMcI zake ja. bheLa AnAnuM jJAna hoya to manuSya chevaTe ATha AnA paNa prApta kare; paraMtu eka bALaka ke jene rUpiyAnA soLa AnAnuM jJAna na hoya te bALaka rUpIAnA cAra paisA laIne paNa saMtoSapUrvaka pAcho Ave to Azcarya nathI. ziSyaH-paNa e Adarza kayAM ? Aja kAla te kaI evo manuSya hoya ema jaNAtuM nathI. | gusa-manuSya na hoya tethI zuM thayuM ? Izvara to che ne? Izvara piteja sarva guNanI sarvAgIta smRrti tathA utkRSTa pariNatinuM ekamAtra udAharaNa che. vedAntane nirguNa Izvara dharmanI prAptimAM barAbara sahAyaka thaI zakatuM nathI; kAraNa ke te nirguNa hovAthI ApaNuM AdarzarUpe ApaNuM sanmukha rahI zakato nathI. advaitavAdIonuM vivAditathaK caitanya athavA harbarTa spensare jene "IskuTebala pAvara ina necara " nuM nAma ApyuM che, arthAta je kevaLa mAtra dArzanika athavA vaijJAnika Izvara che tenI upAsanA karavAthI saMpUrNa rIte dharmanI prApti thaI zakatI nathI. ApaNu purANo jenuM varNana kare che, itihAsa jeno mahimA gAya che te Izvara athavA to krizciyananA dharmapustakamAMne saguNa Izvara tenI upAsanA karavI eja dharmanuM mULa che; kAraNa ke e saguNa Izvareja ApaNuM Adarza sthAnane mATe cogya che. jene "imparsanala gaDa" nirguNa Izvara-kahevAmAM Ave che, tenI upAsanA niSphaLa che. jene "parsanala goDa-saguNa Izvara-kahevAya tenIja upAsanA sArthaka che. ziSya:-saguNa izvarane AdarzarUpe mAnavA joIe e to jANe ke ThIka, paNa tenI upAsanA zAmATe karavI ? gusa-izvarane ApaNe joI zakatA nathI, tethI temanuM vartana nIrakhIne te pramANe ApaNe vartI zakIe evo bIlakula saMbhava nathI. ApaNe je kAMI karI zakIe te mAtra eTaluM ja ke manavaDe tenuM dhyAna karI zakIe. e rIte dhyAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva karavuM tenuM ja bIjuM nAma upAsanA che. bezaka upAsanAne veThane beje gaNuM jhaTapaTa patAvI devI tene te kAMI artha ja nathI. sAMje savAre mAtra saMsthAnuM raTaNa karI javuM e te vizeSa phaLaprada nathIjaIzvaranA sarvaguNasaMpanna-vizuddha-svabhAva upara cittane sthira-ekAgra karavuM joIe; ane saMpUrNa bhaktibhAvathI tenuM dhyAna karavuM joIe. prItipUrvaka hadayane tenA svarUpaciMtana pratye vALavuM joie. IzvaranA svabhAva anusAra ApaNo paNa svabhAva baMdhAte jAya evI dhyAnakALe daDha bhAvanA sevavI joIe. A rIte upAsanAdi kRtyo thAya to ja IzvaranA mahAna pavitra guNonI vimala jyoti ApaNA jIvanamAM paDe. mATe paramAtmAnI nirmaLatA ApaNuM jIvana namAM praveza kare, ane tenA jevIja sarvatra maMgaLamaya zakti ApaNA caritramAM pure, tevI daDha kAmanA bhakate rAkhavI joIe; tathA sarvadA te ApaNuM potAnI pAse ja rahe che ema mAnI tenA svabhAvanI sAthe tallIna banavAnA niraMtara satata prayatno cAlu rAkhavA joIe. TuMkAmAM, tenA sAmayinI, sAlokyanI, sArUnI, ane sAyujyanI bhAvanA sevavI joIe. Ama thAya to ja ApaNe dhIme dhIme IzvaranI pAse pahoMcavA bhAgyazALI banIe. AryaRSio vizvAsapUrvaka prabadhI gayA che ke upAsanAthI manuSyo krame krame IzvaranA sArUpya ane sAyujyane prApta karI zake che, IzvaramAM tallIna thaI zake che, ane IzvaramAMja maLI jaI zake che. Ama thavuM enuM. ja nAma mokSa. mokSa e kaI ke.I jUdI vastu nathI. izvarI Adarzane anusarI IzvarI svabhAva prApta kare tenuM ja nAma mokSa. jeo mukta thaI zake che teo sarva prakAranAM du:khothI mukta thaI sarva sukhonA adhikArI banI zake che. ziSya huM Aja sudhI ema samajato hato ke Izvara mahAna samudra samAna che, ane tenI tulanAmAM ApaNe eka biMdumAtra paNa nathI. gura:-upAsanAne marma je hiMduo samajI zakyA che te marma kAI bIjI prajA samajI zakI nathI. AjakAla e parama ramaNIya ane sAtvika upAsanA durde vavazAta AtmapIDanarUpe tathA zaMgArarUpe ApaNAmAM pheravAI gaI che. ziSya -mane eka vAta samajAvo. manuSyamAM yathArtha manuSyatvane arthAta soMgasaMpanna svabhAvane Adarza maLI AvatA nathI tethI IzvaranuM dhyAna karavuM joIe e vAta huM kabUla karuM chuM; paraMtu Izvara te anaMtaprakRtimaya che. ApaNI zudra prakRti tene kevI rIte sparzI zake? ApaNI apekSAe tenA guNe paNa anaMta ane vistAra paNa anaMta che; to pachI kSuka vastune Adarza anaMtabhAvamaya Izvara kevI rIte banI zake ? e te anaMta samudrane joyA pachI taLAvanI pALa teDI nAkhavA jevuM athavA anaMta AkAzane joyA pachI gharanA caMdaravAne phADI nAkhavA jevuM sAhasa gaNAya ema huM dhAruM chuM. gura-dharmanA ItihAsanI jarUra darzAvavAmAM Ave che te eTalAja mATe. dharmanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - adhyAya 4 the-manuSyatva eTale zuM? itihAsamAM-(rIlIjIyasa hIsTarI) mAM yathArtha dhArmika puruSonAM jIvanacaritro ApavAmAM Ave che. anaMtaprakRtimaya izvara, upAsakanI prAthamika avasthAmAM AdarzarUpa na banI zake e tArI vAta satya che, paraMtu izvarane anusaranArA mahAtmAo arthAta je mahApuruSonA guNo joIne temane IzvarIaMza mAnavAnuM ApaNane mana thaI Ave teja prAthamika avasthAmAM ApaNuM AdarzarUpa banavAne yogya che. eTalAja mATe Isukhrista eka vakhata krizciyanA Adarza sthAne birAjyA hatA, eTalAja mATe auddhoe zAkayasiMhane Adarza puruSanuM eka kALe pavitra sthAna arpaNa karyuM hatuM. eTaluM chatAM hiMdu zAstramAM dharmapracAraka Adarza puruSone jevuM bahu mAna maLyuM che tevuM pRthvInA bIjA kei dharmapustakamAM bIjA koI puruSane maLyuM nathI. janakAdi rAjarSi, nAradAdi devarSi, ane vasiSThAdi brahmaSio eka kALe AryaprajAmAM anuzIlananA jazavaMta AdarzarUpe prakAzI rahyA hatA. te uparAMta zrI rAmacaMdrajI, yudhiSThira, arjuna, lakSmaNa ane daivI vrata dhAraNa karanAra bhISma vigere kSatriyaputro paNa Adarza puruSanuM suMdara sthAna zobhAvI gayA che. isukhrista tathA zAyasiMha vigere te mAtra udAsIna, pInadhArI, saraLa dharmavettAo hatA eTaluM ja. ApaNuM hiMdudharmanA Adarza puruSo tethI jUdA ja prakAranA hatA. tenAmAM kevaLa eka-be guNoja nahotA, paNa ekI sAthe ghaNA guNe prakaTI nIkaLyA hatA, ane temaNe pitAnI sarva vRttione savagIna pariNata tathA smRtivALI banAvI hatI. vadhAre spaSTa rIte kahuM te hiMdu nA Adarza puruSo siMhAsana upara virAjavA chatAM paNa aMtaramAM udAsIna (taTastharAgadveSarahita) hatA, hAthamAM dhanuSya-bANa dhAraNa karavA chatAM paNa hadayathI ahiMsA dharmanA marmane jANanArA hatA, rAjA hovA chatAM paMDita paNa hatA, ane zakitamAna hovA chatAM sarva bhUtamAM premabhAva rAkhanArA hatA. tathApi ukata sarve AdarzonA zikhare virAcha agrasthAna laI zake evo eka bIjo Adarza paNa hiMduene mATe che. e Adarza e che ke jenI pAse bIjA Adarzo phIkakA paDI jAya. yudhiSThire jemanI pAsethI dharmanuM zikSaNa lIdhuM hatuM, svayaM arjuna jemane ziSya hato, rAma ane lakSmaNa jemanA aMzamAtra hatA, ane jemanA jIvanacaritra samAna bIjuM mahAmahimAmaya jIvanacaritra keI kALe manuSyabhASAmAM lakhAyuM nathI, cAla Aje tane tenI upAsanAthI dIkSita karUM. ziSya -te koNa? kRSNa? gurutame leke mAtra jayadevanA kRSNane athavA vRMdAvanavALA kRSNane ja oLakhe. che ane tethIja kRSNanuM nAma sAMbhaLatAMnI sAthe Ama camakI uTho che. kRSNanuM *jayadeve gIta-geviMda nAmane eka ati utkRSTa saMskRta kAvya graMtha lakhe. che. temAM mukhyatve gaMgArika kAvyo che. anuvAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattava jIvana hajI tame samajatA nathI. jayadevavALA kRSNanI pAchaLa sva IzvarI guNayukata je kRSNacaritra prakAzI rahyuM che tene hajI tame leke joI zakyA nathI. je kRSNapAsanAthI tane huM Aje dIkSita karavA mAguM chuM te zrIkRSNanI zArIrika vRttio sarvAgInaskRti pAmI, ApaNe jenI kalpanA paNa na karI zakIe tevA soMdaryamAM ekarasa thaI, atulanIya baLazALI banI cUkI hatI, eTaluM ja nahi paNa jenI mAnasika vRttio paNa eja prakAre sarvAgIna smRti pAmI, traNa jagatamAM prakAza phelAvI zake evI vidyA-zikSA ane vIryayukta banI cukI hatI; tenI sAthe jenI prIti-dayA vigere vRttio paNa jagatanuM hita sAdhavAmAM kaI rIte pachAta paDI nahotI. eTalA mATe tene pitAne paNa kahevuM paDe che ke - paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm / dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yugeyuge // sArAMza eja ke potAnA bAhubaLathI duSTonuM damana karyuM hatuM, buddhibaLathI bhAratavarSane ekatAnA sUtravaDe bAMdhI rAkhyuM hatuM, jJAnabaLathI jeNe apUrva niSkAma dharmane pracAra karyo hato tene huM namaskAra karuM chuM. kevaLa premamayaja hovAthI jeNe nikAmapaNe sarva manuSyonAM duSkara kAryo paNa karI ApyAM hatAM, jeNe bAhubaLathI sarvatra vijaya prApta karyo hato, eTaluM ja nahi paNa bIjAne mATe sAmrAjyanI sthApanA karavAmAM pite mukhya AgevAna hovA chatAM jeNe siMhAsana upara virAjavAnuM yogya ghAryuM nahotuM, jeNe zizupALanA seMkaDo aparAdhane kSamA ApI samAguNane pracAra karyo che, ane kevaLa daMDa ApavAnI khAtara jeNe daMDa ApavAmAM paNa jarAya saMkoca sevyo nathI, jeNe vedanI prabaLatAvALA jamAnAmAM niDarapaNe jAhera karyuM hatuM ke vedamAM dharma nathI, dharma joIto hoya te lekahita kare" te puruSa bhale Izvara hoya ke na hoya to paNa huM tene namaskAra karuM chuM. jenAmAM ekI sAthe zAkyasiMha, Isukhrista ane rAmacandranA sarva guNe spaSTapaNe prakAzI rahyA hatA, je puruSa eka kALe janasamAjanA baLanA AdhArarUpa hatA, samAjanA guNanA AdhArarUpa hato, je sarva dharmone vettA hato, eTaluM ja nahi paNa tenI sAthe je sarvatra premamaya hatuM, te Adarza puruSa bhale Izvara hoya ke na hoya; huM tene namaskAra karuM chuM - namo namaste'stu sahasrakRtvaH punazca bhUyo'pi namo namaste / adhyAya 5 mo-anuzIlana ziSya -bAkI rahelI vAta Aje kahe to sAMbhaLavAnI bahu IcchA che. - gura-hajI kharekharI vAta to rahI ja gaI che. atyArasudhImAM ApaNe mAtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 me-anuzIlana beja vAtane vicAra karyo. (1) manuSyonuM yathArtha sukha manuSyatvamAM che, ane (2) A manuSyatva te bIjuM kaMI ja nahi paNa sarva vRttionI yathAyogya sthati, pariNati ane sAmaMjasya thavA devuM tenuM ja nAma che. have vRttio keTalA prakAranI che te viSe kaMIka vicAra karIe. - vRttione sAdhAraNarIte be bhAgamAM vaheMcI daI zakAya. eka te zArIrika vRtti ane bIjI mAnasika vRtti. mAnasika vRttiomAM keTalIka vRttio jJAna meLavavAnuM kArya kare che, keTalIka vRttio zarIra pAse mAtra kArya athavA to pravRttija karAve che, ane keTalIeka vRttio emAMnuM eke nahi karatAM mAtra AnaMdane ja anubhava karAve che. have je vRttio jJAna upArjana kare che tene ApaNe jJAnasaMpAdaka vRttio kahIzuM. je vRttio mAtra kAryamAM pravRtta karAvIne ja besI rahe che tene kAryakAriNI vRtti kahIzuM, ane je vRttio kevaLa AnaMda ja Ape che tene AnaMdadAyinI athavA cittaraMjinI vRtti kahIzuM. jJAna, karma ane AnaMda e pramANe A trividha vRttionuM phaLa zuM hoI zake ema je koI pUche te tene uttara mAtra eTalo ja ke "saccidAnaMda" nI prApti eja e trividha vRttione uddeza athavA lakSa che. - ziSyaH--Ape je traNa vibhAga pADyA te zuM nirdoSa che ? mArA mAnavA pramANe te sarva vRttionI paritRptimAM AnaMda sivAya bIjuM kaMI heIja zake nahi | gusa-alabatta e vAta satya che, paraMtu jJAnasaMpAdaka vRttinuM mukhya phaLa jJAnaprApti heAya che, ane gaNuM phaLa AnaMda hoya che. kAryakAriNI vRttinuM mukhya phaLa kAryamAM pravRtti karAvavI te, ane gaNuM phaLa AnaMda hoya che; paraMtu keTalIka vRttienuM mukhya phaLa paNa AnaMda ane gaNa phaLa paNa AnaMdaja hoya che. pAzcAtya paMDita tene "estheTika phekaTIjha" kahe che. ziSya -pAzcAtya vidvAne te A cheTalI vRttino paNa "InTelokamyuala" ane ImozanalamAM samAveza karI de che. Apa te tene cittaraMjinI vRttinuM nAma ApI judI pADe che tenuM kema? gura- kAraNa ke huM ahIM mAtra pAzcAtyane ja anusaratA nathI, temaja tene anusaravAne baMdhAyele paNa nathI. mane vizvAsa che ke satyane anusaravAthI mAre uddeza phaLIbhUta thayA vinA raheze nahi. have mULa vAta upara AvIe. manuSyanI saghaLI zaktione cAra bhAgomAM vaheMcI nAkhIe te nIce pramANe vibhAgo karI zakAya: (1) zArIrika vRtti. (2) jJAnasaMpAdaka vRtti. (3) kAryakAriNI vRtti, ane (4) cittaraMjinI vRtti. A cAre prakAranI vRttionuM yathAyogya phuraNuM pariNati tathA sAmaMjasya, enuM ja nAma manuSyatva; e vAta have puna: kahevAnI jarUra nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30: dhamatatva ziSya -odha vigere je kAryakAriNI vRttio ane kAma vigere je zArIrika vRttio tenI paNa barAbara smRti tathA pariNati, manuSyatvanI prApti mATe zuM jarUrI che? gura-ukata cAra prakAranI vRttionA anuzIlanasaMbaMdhe mAre eka-be vAto kahevAnI che te kahI levA de. tyArapachI tArI zaMkAnuM samAdhAna karIza. ziSya-tenI sAthe eka bIjI paNa zaMkA che. Ape je kAMI kahyuM temAM mane navuM jANavA jevuM kazuM lAgatuM nathI. vyAyAma athavA kasaratathI zArIrika vRttione paripuSTa karavI ema se kahe che ane ane tema kare paNa che. jeo sArI sagavaDa dharAve che teo potAnA putro tathA Azritone sArI keLavaNI ApI temanI jJAnasaMpAdaka vRttio khIlavavAne banI zake teTalo prayatna paNa kare che. AjakAla jeTalAM vidyAlayo juo cho tyAM jJAnasaMpAdaka vRttione khIlavavA sivAya bIjuM kAma ja zuM thAya che? trIjI kAryakAriNI vRttinuM je ke barAbara anuzIlana thatuM nathI ema mAre svIkAravuM joIe topaNa tema karavAnI paNa ApaNI pharaja che ema sai kaI mAne che. cothI-cittaraMjinI vRttinuM skaraNa IcchavAyogya che e vAta te sAhityalalitakaLA ane sUkSma zilpavighA uparathI siddha thaI zake tema che, ane sAhityamAM paNa tenAM seMkaDo pramANe maLI Ave che. emAM Ape navI vAta zuM kahI ? - gara-A saMsAramAM kharUM pUche to bhAgye ja koI navI vAta haze. khAsa svargamAM jaI tyAMthI kAI no saMdeza tAre mATe A pRthvI upara huM lAvyo nathI. vastutaH mArI sarva vAte purAtanI ja che. mane pitAne paNa navI vAtamAM vizvAsa nathI, ane temAM paNa huM atyAre te khAsa karIne dharmanI vyAkhyA karavA beTho chuM. dharma parAtana che te pachI dharmanI vAtamAM navInatA kevI rIte saMbhave ? nUtana dharma kayAMthI lAva, eja huM te samajI zakatA nathI. ziSya:-chatAM Ape vidyA athavA zikSaNane dharmanA aMgarUpe mAnI lIdhAM emAM mane nUtanatAno bhAsa thAya che. | gusA-nahi te nUtana siddhAMta nathI. zikSaNane dhamanA eka aMzatarIke hiMdudharmamAM mULathI ja yogya sthAna ApavAmAM AvyuM che. eTalA mATe pratyeka hiMdudharmazAstramAM zikSaNa-paddhatine vidhi-niyamathI barAbara guMthI rAkhavAmAM AvI che. dAkhalA. tarIke hinduone brahmacaryAzrama e kevaLa vidyA prApta karavAnI vidhi nathI te bIjuM zuM che ?keTalAM varSo sudhI adhyayana karavuM, kevI rIte adhyayana karavuM ane kyAM kyA viSayonuM adhyayana karavuM e sarva vistArapUrvaka hiMdudharmazAstramAM darzAvavAmAM AvyuM che. brahmacaryanI pachI gRhasthAzrama Ave che te paNa zikSaNane ja eka vibhAga che. brahmacaryAzramamAM jJAnasaMpAdaka vRttionuM yathAyogya anuzIlana thaI rahe che. tyArapachI gRhasthAzramamAM kAryakAriNI vRttionuM anuzIlana karavAne prasaMga pratyekane prApta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 me-anuzIlana thAya che. A pramANe be prakAranI zikSaNa paddhatino pracAra karavAmAM hiMdudharmazAstra je mahAna phALo Apyo che, te jagatanA sAhityamAM apUrva che, ema kahevAnI jarUra nathI. huM paNa teja AryaRSionAM caraNakamaLamAM vaMdana karI temaNe pradarzita karelI paddhatine tane kAMIka khyAla ApavA mAguM chuM. tenI sAthe eka vAta lakSamAM rAkhavI joIe ane te eja ke AjathI traNa-cAra hajAra varSo pUrve bhAratavarSane mATe je vidhi-niyamo nakkI karavAmAM AvyA hatA te ja niyame akSare akSara atyAranA kALamAM baMdhabesatA thaI zake nahi; ane huM te eTale sudhI kahevAnI himmata karuM chuM ke je te RSimahAtmAo atyAre jIvatA hota to teo paNa spaSTa rIte kahI deta ke -"nA, amArA te samayanA niyame A samaye cAlI zake tema nathI. je te niyamane atyAre paNa akSare akSara vaLagI raheze te amArA darzAvelA dharmano tame be artha karo cho ema amane lAgyA vinA raheze nahi." hiMdudharmanA bAhya niyamo ane vidhiomAM game teTalA pheraphAra thAya to paNa tene marma bhAga te sarvadA amara ja rahevA yogya che. te marmabhAga sadA-sarvadA jIvaMta rahI manuSyonuM hita sAdhavAne sarvathA samartha che; kAraNa ke te niyamano mULa pAyaja mAnava-prakRti upara sthapAyela che. koI koI vidhi deza-kALabhede rUpAMtara pAme che tethI gabharAvAnuM nathI. jema bIjI vastuonA saMbaMdhamAM bane che tema niyame paNa samaya jatAM cokaksa pheraphAra pAmyA vinA rahetA nathI. hiMdudharmamAM prasaMgopAta je sudhArA-vadhArAo thatA rahyA che, teno e saMkSipta itihAsa che. ziSya -Apa ghaNuM karIne vilAyatI paddhatine anusaratA hoya e mane sadeha rahe che, kAraNa ke zakSiNa e dharmane aMza che e vAta kAsTanA siddhAMta sivAya bIje kayAMI sAMbhaLI nathI. gura-hiMdudharmanA koI ekAda aMzanI sAthe keTano siddhAMta maLato Ave tethI zuM ApaNe ApaNe Aryamata tajI devo ? krizciyana dharmamAM IzvaranI upAsanA karavAnuM kahyuM che tethI zuM ApaNe hiMduoe IzvaropAsanAne tilAMjali ApI devI joIe ? eka prasaMge "nAITIntha seMTyurI " patramAM haTaspensare kosTanA siddhAMtenI sAme vAMdho uThAvatAM Izvara-saMbaMdhe pitAnA je vicAre jaNAvyA hatA te ghaNAkharA ApaNuM vedAntanA advaitavAda tathA mAyAvAda sAthe maLatA Ave che. spinojhAnA vicAro sAthe paNa vedAntamatanuM sAdazya jovAmAM Ave che. have vedAntanI sAthe harbaTaspensara ane spina jhAne mata maLato thayo eTalAja mATe ApaNe ApaNuM vedAnta tajI devuM e kyAMne nyAya kahevAya ? mAre pitAno abhiprAya jANavA mAgatA hoya, te huM to vedAnta matane tyAga karavAne badale spinajhA athavA spensaraneja yuropIyana hindu tarIke gaNuM lauM. hiMdudharmanA rasthUla ane yurepa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra. dharmatattva sahejasAja sparzI zako te uparathI hiMdudharma keTale vyApaka tathA eka hevo joIe, tene tuM kAMI vicAra karI zake che? ziSya -ApanA kahevA anusAra te ekake vAta dharmanI bahAra hoya ema lAgatuM nathI. dharma eja je yathArtha sukhane eka mAtra upAya hoya te samasta manuSyajIvana upara kevaLa dharmanAja adhikAra pravarta joIe. hindudharmano paNa eja uMDAmAM uDe Azaya che. anya dharmo eTalA badhA bhArapUrvaka e viSayane upadeza karI zakatA nathI, ema paNa huM joI zakuM chuM; ane eTalA mATe bIjA dharmo apUrNa che ema mAnavAne kAraNo maLI Ave che. hinduonI pAse A bhava ke parabhava, manuSya ke Izvara, samasta jIva ke samasta jagata e sarva dharmamayaja banI rahe che. e sarvavyApI-sarvasukhamaya ane pavitra dharma bIje kayo hoI zake ? adhyAya 6 To-sAmaMjasya ziSya -vRttinuM anuzIlana zuM e to kAMIka samajo. have ke sthaLe kamI vRttine khIlavavI ane kaye sthaLe kayI vRttinuM damana karavuM te samajA; arthAta vRttionuM sAmaMjasya kevI rIte jaLavAvuM joIe te viSe ApanA mukhethI sAMbhaLavAnI icchA che. huM jANavA mAguM chuM ke je zArIrika vRttio vigerenuM Ape varNana karyuM te sarva vRttio zuM eka sarakhI rIte khIlavI hoya te manuSyatva prApta karI zakAya ? kAma-krodha-lobha Adi vRttionuM je rIte anuzIlana thAya che, teja prakAre zuM bhakti-prIti-dayA vigerenuM paNa anuzIlana karavuM ? pUrva puruSoe prAcIna dharmavettAoe kAmakrodhAdinuM damana karavAne ane bhakti-prIti-dayAne khIlavavAne upadeza karyo che, teno artha zuM ? je e banne prakAranI vRttionuM ekasarakhuM anuzIlana thAya to pachI sAmaMjasya kayAM rahyuM ? . gura-dharmavettA mahApuruSo je kAMi kahI gayA che te ja tene mATe pUratuM che; kAraNa ke vicAra karavAthI tenuM mahattva ane upayogitA samajI zakAya tema che. bhakti-prIti vigere zreSTha vRttio jenI saMprasAraNa zakti-arthAta vistAra pAmavAnI-khIlavAnI zakti au karatAM adhika che te vRttione adhika pramANamAM khIlavA devI, tene adhika vistAra thavA de eja egya che, ane ema thAya toja vRttionuM sAmaMjasya sacavAI rahe che. meM saghaLI vRttionI kRrti tathA sAmaMjasya mATe je upadeza karyo che teno artha evo nathI ke pratyeka vRttine svachaMdatApUrvaka AgaLa ne AgaLaja vadhAryA karavI. tuM jANe che ke bagIcAmAM je je vRkSo ane ropAo hoya tene pitapotAnI zakti pramANe khIlavA daIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 6 The-sAmaMjasya. 33 teja bagIcAnI zobhAmAM manoharatA Ave. eka tADa athavA nArIyeLInA vRkSane khUba uMce caDatuM jemAM gulAba athavA mahilAnA repane paNa tenI peThe uMce ne uMce caDAvatA jaIe te bagIcAmAM avyavasthA kiMvA beDeLapaNuM jaNAyA vinA rahe nahi; kAraNa ke tyAM sAmaMjasyano niyama sacavAto nathI. matalaba ke je vRkSanI jevI saMprasAraNa zakti hoya teTalA pramANamAM tene khIlavA devuM eja sugya mALInuM kartavya che. je eka vRkSanI vRddhithI bIjA vRkSane bIlakula poSaNa maLI zakatuM na hoya, athavA bIjA zabdomAM kahuM te AMbalI kiMvA nArIyeLInI vRddhithI gulAbane pe sukAI jatA hoya te tyAM sAmaMjasyane niyama sacavAto nathI e ApaNe nizcaya karavo joie. vRkSonA saMbaMdhamAM A niyama jema upayogI che tevI ja rIte manuSyonA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. huM kahI gayo chuM ke bhakti, prIti tathA dayA vigere vRttio evA prakAranI che ke tene khUba vRddhi pAmavAne ApaNe avakAza Apaja joIe, ane jo ema thAya; eTale ke bIjI vRttio karatAM tene adhika smRti tathA vistAra maLI zake toja bAkInI sarva vRttionuM sAmaMjaraya surakSita rahe. keTalIka zArIrika vRttio evA prakAranI che ke tenI vistAra pAmavAnI zakti mULathIja adhika hoya che. have jo te zArIrika vRttione bane teTalI chuTathI AgaLa vadhavA daIe te tethI bIjI vRttionI yogya skRtine ghaNI hAni pahece e taddana saMbhavita che, ane eTalA mATe zArIrika vRttione svacchaMdatA pUrvaka ucheravI e ayogya che. AMbalInA vRkSa pAse gulA banA ropAo vAvyA hoya te gulAbano rasa AMbalI cUsI le e eka niyama che; paraMtu eTalA uparathI ema samajI levAnuM nathI ke evAM vRkSone bagIcAmAMthI cheka ucchedaja karI nAkhavo joIe, kAraNa ke jIvanamAM anekavAra khaTAInI paNa jarUra te paDe che. tevI rIte nikRSTa vRttione sarvathA uccheda karI nAkhavo e paNa ayogya che; kAraNa ke jIvanamAM tenI paNa jarUra paDe che, paraMtu e viSe bIje koI prasaMge vistArathI belIza. AMbalInA vRkSane uccheda te naja kare, paNa bagIcAnA eka khUNAmAM tene ucharavAne avakAza Apavo joIe. tyAM rahIne paNa te bahu jora karI na jAya ane bIjA ropAone nukazAna na kare tenI sAvacetI rAkhavI joie. temaja samagra udyAnamAM evAM vRkSe be-traNathI vadhu na uge te mATe paNa lakSa rAkhavuM joIekAraNa ke eka bagIcAmAM AMbalInAM be traNa vRkSo basa lekhAya. teja rIte nikRSTa-vRttio dvArA sAMsArika jarUriyAta pUrI paDe teTale. ja aMze tenI upayogitA svIkAravI; ane tene teTaleja aMze khIlavA devI joIe. jarUra karatAM vizeSa zera karI jAya ema banavA devuM nahi, yogya vRddhi ane yogya sAmaMjasya ema je meM kahyuM te enuM ja nAma. dha. 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ hajha dharmatatva ziSya:-have samajo ke keTalIka evI vRttio che, ke jenuM damana karavAthI ja bIjI vRttio yogya pramANamAM khIlI zake. gujara-paNa je "damana" zabdano artha vaMsa" e karatA hoya te te ThIka nathI. kAmane dhvaMsa karavAthI te manuSyajAtinoja vaMsa thAya. eTalA mATe game tevI halakI vRttino paNa dhvaMsa kare e dharmaviruddha che-adharma che. ApaNuM parama ramaNIya hiMdudharmamAM paNa eja vAta kahevAmAM AvI che. hinduzAstrakAroe tene vaMsa karavAne kadApi upadeza karyo nathI, eTaluM ja nahi paNa dharmArthe tenI AvasakatA paNa svIkArI che. hiMduzAstra pramANe putrotpatti athavA vaMzarakSA e paNa eka dharmanuM ja aMga manAya che te paNa eka vAta bhUlI javAnI nathI ane te eja ke dharmanA projana sivAya ukta vRttionI kRti thavA devI e niSiddha vAta che. huM je dharmavyAkhyA tane Aje saMbhaLAvavA mAguM chuM temAM paNa mAre enI eja vAta punaH kahevAnI che, kAraNa ke vaMzarakSA kiMvA svAstharakSA sivAya evI nikRSTa vRttine adhika pramANamAM khIlavA daIe te bIjI uccatara vRttionI vRddhimAM te ADe AvyA vinA rahe nahi ane tethI sAmaMjasyane bhaMga thAya. ayogya ane anucitavRttione nirodha karavo ene ja jo damana kahevAmAM Ave to meM upara kahI tevI sarva vRttionuM damana karavuM ene anuzIlana kahevAmAM harakata nathI, evA arthamAM IyinuM damana karavuM e parama dharma che, ema kahevAnI jarUra nathI. ziSya -vaMzarakSA arthe kAmavRttinI sahejasAja jarUra che, e vAta ThIka che, ane ene mATe enI AvazyakatA svIkAravI joie; paNa te sivAya evI bIjI aneka nikRSTa vRttio che, tenI smRti mATe ApanuM ukta kathana kevI rIte baMdhabesatuM thaI zake ? gara-pratyeka vRttine mATe mAre upalo upadeza lAgu paDI zake tema che. tuM ja kahe ke evI kayI vRtti che ke jene mATe ukta upadeza baMdhabesate na thaI zake ? ziSya:-dAkhalAtarIke krodha. krodhavRttane jaDamULathI uccheda karavAmAM Ave che. temAM huM kAMI aniSTa jeta nathI. | gu-AtmarakSA athavA samAjarakSAne mATe krodha ghaNo upayogI che. sajA karavA athavA daMDa karavAno kAyado e vidhiyukta sAmAjIka krodha nathI te bIjuM zuM che ? krodhane uccheda thAya to tenI sAthe kAyadA-kAnunano paNa uccheda thaI jAya, ane kAyadA-kAnunane ucacheda thAya te pachI samAjane paNa uccheda thatAM vAra lAge nahi. ziSya:-daMDanItine huM krodhamUlaka gaNI zakatA nathI. tene te dayAmUlakaja gaNavI joIe; kAraNa ke daMDanItine pracAra karanAra athavA te pramANe zikSA karanAra puru Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 6 The-sAmaMjasya 35 jone uddeza janasamAjanuM kalyANa karavA sivAya bIjuM kAMI saMbhava nathI. sarva lokeAnI kalyANa -kAmanA eja rAjadaMDanA praNetAone mukhya siddhAMta hoya che. | gu -meM AtmarakSAnI vAta tane kahI te viSe gaMbhIratAthI vicAra karI je. aniSTakArI manuSyathI pitAne bacAva karavAnI lAgaNI tenuM ja nAma krodha. e krodha ApaNumAM heya teja harAmakherenI sAme ApaNe thaI zakIe; ane koInI sAme thavuM eja AtmarakSAno prayatna, ema kahevuM ayogya nathI. tuM kadAca ema kaheze ke aniSTakArIothI bacatA rahevAno prayatna te ApaNe ApaNA buddhibaLathI karI zakIe tema chIe to pachI krodhanI zuM jarUra che ? paraMtu tenI sAthe A eka vAta lakSamAM rAkhavAnI che ke jo kevaLa buddhibaLathIja ApaNe ApaNe bacAva karI zakatA hoIe to ApaNAmAM eTale badhe Agraha ke vega AvI zake nahi. duSTonuM damana karavA mATe ApaNumAM je Agraha, vema ke tvarA rahelI che te kevaLa krodhane ja AbhArI che. dhIme dhIme jyAre manuSya bIjAne pitAnA jevAja-arthAta Atmavata jotAM zIkhaze tyAre teja krodha AtmarakSA tathA pararakSAmAM ekasarakho upayogI banI raheze. bIjAonuM rakSaNa karavA mATe niyamabaddha je krodha tene daMDanIti kahevAmAM Ave che. ziSya --astu. paraMtu lobhamAM te mane dharma jevuM kAMI lAgatuM nathI. gura-je manavRttinI anucita stutine "bha" evuM nAma ApavAmAM AvyuM che te ja vRttinI ucita kivA yogya skutine dharmasaMgata arjanaspRhA, ( meLavavAnI icachA) kahI zakAya. ApaNI potAnI jIvanayAtrA sahIsalAmata rIte calAvavAne mATe, temaja jeonI jIvanayAtrA nibhAvavAne bhAra ApaNA upara AvI paDayo che temane mATe je je vastunI jarUra paDe te te vastu prApta karavI e paNa pharaja che. A pramANe yogya sImAmAM rahIne je kAMI kamAvuM tene huM doSapAtra lekhatA nathI; paNa e uparathI mAtra dhanaja prApta karavuM joIe ema huM kahevA nathI mAgato. bhogya vastumAtranI prApti karavI joIe evo mAre uddeza che ane te dharmayukta che. have temAM je yogya sImAnuM ullaMghana thAya te te saddavRtti turataja azubhavRttimAM-lebhamAM pheravAI jAya che. A pramANe je vRttinuM yogya skuraNa eka kALe dharmasaMgata hatuM teja vRttinuM ayogya skaraNa mahApAparUpa banI jAya che. mAre kahevAno Azaya barAbara samajI le. jene ApaNe nivRtti kahIe chIe te sarva vRttione tenI ucita hadamAM khIlavA devI tenuM nAma dharma ane tenuM ulaMghana thavA devuM tenuM nAma adharma. A sarva vRttio evI tejasvI che ke je ApaNe sAvacetI na rAkhIe to te ApoApa paNa baLavAna thaI jAya ane ApaNA upara adhikAra jamAvI bese. eTalA mATe tenuM yathAyogya damana karavuM eja anuzIlana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dharmatattava mArgane mULa udeza che damana ane uccheda e be zabdo cheka jUdA ane bhinna artha vAcaka che e bhUlI jaIza nahi. mahAdeve manmathane hadathI vadhAre baLavAna banate joI tene eka samaye ucheda karyo hato, paraMtu lokahitArthe tene pAche jIvita karyA sivAya cAlyuM nahi. 4 zrImadda bhagavaddagItAmAM kRSNa je upadeza karyo che temAM paNa Idricono uccheda karavAnuM kayAMya kahyuM nathI. damana karavAnuM ja sarvatra prabodhyuM che, kemake Idriyo saMyamamAM rahe teja hRdayanI zAMtino bhaMga thAya nahi. daSTAMtarUpe -- rAgadveSaviyuktaistu viSayAnindriyazcaran / AtmavazyaurvidheyAtmA prasAdamadhigacchati // ziSya:--astu. have e bAbata upara vadhu vakhata gALavAnI jarUra nathI. have adhunA bhakti-prIti-dayA vigere e vRttionA anuzIlana saMbaMdhe kAMIka upadeza kare. gura-e viSaya upara mane paNa eTalA badhA vistArathI besavAnI IcchA nahatI, paraMtu keTalAeka kAraNone laIne tema karavuM paDyuM. prathama to e ke tArI zaMkAnuM nivAraNa karyA sivAya AgaLa vadhavAnuM mane yogya lAgyuM nahi, ane bIjuM e ke AjakAla yugadharmanI je ghelachA lekemAM dAkhala thavA pAmI che tenA pratye mane e tiraskAra che ke prasaMge pAta te viSe bolyA vinA rahI zakyo nahi. ganI pAchaLa ghelA jevA banelA keTalAka mANasone abhiprAya e che ke keTalIka vRttione samULe uccheda karI nAkho ane keTalIka vRttione hada uparAMta baLavAna banAvI devI. A abhiprAya bahu bhUlabhareluM che. vRttionuM yathAyogya anuzIlana cAya nahi ane eka vRttinI khIlavaNI bIjI vRttine vinarUpa thAya che tyAM sAmaMjasyano niyama sacavAta nathI ane ethI karIne dharma paNa adharmarUpe pariName che. nikRSTavRtti ke utkRSTavRtti e ubhayamAMthI ekake vRttine cheka ucheda karI nAkhavo e adharma che. viSayI athavA svAthI mANasane ApaNe adhamI kahIe chIe, te zA mATe? kAraNa ke tenI te nikRSTavRttio uccavRttione ADe AvI e uccattione joIe teTalA pramANamAM khIlavA detI nathI. teja pramANe eka pegI paNa adhArmika che, kAraNa ke te bIjI badhI vRttio tarapha upekSA karI potAnI uccattione ja hadathI adhika pramANamAM keLavyA kare che. alabatta eTaluM che ke ucca ane nIce manmathano uccheda thavA chatAM manuSyo tithI potAno bacAva karI zakyA nahi; eTalA mATe manmathane punaH sajIvana kare paze. A uparathI eTaluM samajavAnuM che ke vRttione uccheda jema iSTa nathI teja pramANe vRttione bahekAvI devI e paNa icchavAyogya nathI. pirANika kathAono A rIte artha karavAmAM Ave teja te sArthaka thAya. eka-be pairANika vArtAono artha Aja nibaMdhamAM have pachI ame ApIzuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 mA-sAmajasya ane sukha 37 vRttinA bhedane laine vAcI' tathA viSayI mANasane halakI kATInA adhArmika ane yAgI tathA kaMThAra tapasvIne ucca kADhIneA adhArmika kahIe teA kAMi khATu nathI. adhArmika tA andheya che. jo mane khare pUche te hu'tA eTale sudhI kahuM chuM ke vastutaH eka vRtti nikRSTa ke aniSTakara nathI. ApaNA peAtAnA doSane laine koI vRtti atizakara thAya teA temAM e vRttine zAmATe nivI nikRSTa jevI kASTha vastuja paramAtmAe ApaNane ApI nathI. tenI pAse nikRSTa ke utkRSTa evA kA bhedaja nathI. teNe je je kAMi karyuM che te kevaLa amuka upayoga pUratuMja karyu che, ane suidhI amuka vastu upayeAgI hAya tyAMsudhI te utkRSTaja rahe che. kharUM che ke jagamAM keTaluMka amagaLa jevuM paNa che; paraMtu e amagaLa magaLanI sAthe evA tA gADha sabaMdhathI joDAyaluM che ke tene maMgaLanA eka vizeSa lekhIe te te kASTa rIte ayeAgya nathI. ApaNI sarva vRtti maMgaLamayaja che. jyAre tenAthI kAMi ama'gaLa thai jAya tyAre samajavuM ke te ApaNA peAtAnA durupayeAga athavA doSanuM ja pariNAma che. jagatasabaMdhI zAMta rIte tuM vicAreya karaze te tane jaNAze ke ApaNuM maMgaLa karavA sivAya jagataracanAnA khIjo uddezaja nathI. nikhila vizvanA sarva zA manuSyeAnI vRttine kevaLa anukULatAja ApI rahyA che. eTalAja mATe yugeAnA yugA vItavAnI sAthe manuSyajAtinI ekadare unnatija thatI rahI che-ekaMdare avanati aa thaIja nathI; kAraNa ke dharma` sivAya unnatinuM bIjuM ekake kAraNa nathI, je nAstika vaijJAnikadhanu upahAsya karI vijJAnaneja jagatnI unnatinA kAraNarUpa mAne che te bicArA eTaluM samajI zakatA nathI ke tenuM vijJAna e paNa dhanAja eka aMza--bhAga che, ane peAteja te azane dharmAMcAya che. te vaijJAnika jyAre " lAva neA mAhamA gAya che, ane ApaNe jyAre prabhunA nAmanuM uccAraNa karIe chIe tyAre ApaNe sa mAtra ekaja kriyA karIe chIe-ekaja prArthanA karIe chIe. bannenI vANI kevaLa vizvezvaranuM ja kIrtana kare che. manuSyA dharmanI pAchaLa AvAM upahAsyA tathA kalezakakAsA zAmATe karatAM haze tenuM kAraNuja huM samajI zakatA nathI. adhyAya 7 mo - sAmaMjasya ane sukha guruH--nikRSTa vRttie saMbadhI vAta rahevA daI have utkRSTa vRttionA sabadhamAM je kAMi kahuM te lakSapUrvaka sAMbhaLa, ziSyaHApa kahI gayA che ke bhakti vigere keTalIka kAryakAriNI vRttio khUba AgaLa vadhI zake tevI che, ane tethI tene vistAra pAmavA chae teAja sa vRttionuM sAmajasya jaLavAi rahe. ethI ulaTI rIte kAmAdi vRtti evI che ke. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatava tene je vistAra pAmatI aTakAvavAmAM na Ave te sAmaMjasyane bhAga thayA vinA rahe nahi. banne prakAranI vRttio vistAra pAmavAnI zakti dharAve che e vAta te Apa paNa kabula karI gayA che. je ubhayavidha vRttimAM vistAra pAmavAnI ekasarakhI zakti rahelI che te pachI bhakti vigerene AgaLa vadhavA devI ane kAmAdi vRttine amuka sImAthI AgaLa vadhavA na devI tenuM zuM kAraNa? Apa kahI gayA cho ke je kAmAdi vRtti baLavAna banI jAya te bhakti-prIti ane dayAdi vRttio barAbara khIlI zake nahi; paraMtu bhakti-prIti Adi vRtti je baLavAna thaI jAya te kAma-krodhAdinI uttama rIte khIlavaNI thaI zake nahi, ane tethI sAmaMjasyano bhaMga thAya, tema kAI kahe che tenuM samAdhAna Apa kevI rIte karo ? gura-zArIrika vRttio ke jene pAzavavRtti kahevAmAM Ave che, arthAta je vRtti pazuomAM paNa che, ane ApaNAmAM paNa che te vRti ApaNuM jIvananI rakSAne mATe athavA te vaMzanI rakSAne mATe jarUranI che, ema AgaLa kahI gayo chuM. paraMtu A pAzavakRtti pitAnI meLeja rapurI zake evI hovAthI tene khIlavavAne mATe anu. zIlananI ke prayatnanI jarUra rahetI nathI. dAkhalA tarIke sudhA ane tRSA mATe ApaNe kAMI khAsa prayatna kare paDato nathI, temaja uMghavAnI zakti prApta karavAne paNa koI khAsa prakAranI pravRtti kayAMya jovAmAM AvatI nathI. ahIM eka vAta bahuja lakSamAM rAkhavAnI che. svatapurta vRtti ane sahaja vRtti e be cheka bhinna bhinna vastuo che. je vRtti janmanI sAtheja ApaNumAM utarI AvI che tene "sahaja" kahI zakAya, ane sarva vRtti "sahaja"-dehanI sAthe ja utpanna thayelI che, paraMtu sarva vRttine svataHskurta (pitAnI meLe ja churavAvALI) kahI zakAya nahi. je svataHsmRrtivALI vRtti che tene bIjI vRttinuM anuzIlana kazI harakata karI zakatuM nathI. ziSya-kAMI samajAyuM nahi. je vRtti svataHskRta nathI te bIjI vRttinA anuzIlanathI zAmATe lupta thAya ? gura-anuzIlanane mATe traNa vastu jarUranI che. (1) samaya (2) zakti-ane (3) anuzIlananuM upAdAna-arthAta je vaDe vRttinuM anuzIlana thAya che. atyAranA kALamAM ApaNI zakti ane samaya atyaMta parimita che. manuSyajIvana amuka varSa karatAM vadhAre laMbAI zakatuM nathI. bharaNa-poSaNa arthe vakhatano je bhoga Apavo paDe che, tenA hisAbe vRttione khIlavavAno samaya ApaNane bahuja alpa maLe che, e vAta nirvivAdita che. have je A avakAzanA samayane kai paNa rIte sadupayoga na thAya te vRttionA anuzIlanane mATe bIje samaya maLI zake nahi. samayano durupayoga na thAya teTalA mATe evo niyama karavo joIe ke "je vRttine mATe anuzIlananI jarUra nathI-arthAta je svataHkurta che tenA anu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 mo-sAmaMjasya ane sukha 32 zIlanane mATe huM vadhAre vakhata ApIza nahi; ane je vRttine anuzIlananI jarUra che, arthAta prayatna karavAthI ja je vRtti khIlI zake tema che tenI pAchaLa ja huM bAkInA samayane upayoga karIza." e niyama je na karavAmAM Ave ane svataHkurta vRttinA nirarthaka anuzIlana pAchaLaja saghaLe samaya vitAvI devAmAM Ave te samayanA saMkecane laIne anya vRttionuM Avazyaka tathA yeya anuzIlana na thAya e taddana svAbhAvika che; ane ema thAya to bAkInI vRttio apakava avasthAmAM ja paDI rahe ema kahevAnI jarUra nathI. samayanA saMbaMdhamAM jema upalI vAta satya Thare che tevI ja rIte zaktinA saMbaMdhamAM paNa eja vAta lAgu pADI zakAya. ApaNAmAM kArya karavAnI je zakita rahelI che te moTe bhAge parimita che, ane AjIvikA calAvavA mATe tene ghaNo kharo bhega ApavA paDe che. AthI karIne svataHspharta vRttiene keLavavA mATe je zakti kharcavI joIe te ApaNAthI bacI zakAtI nathI. temAM paNa pAzavRttione adhika piSaNa ApavAthI zaktine ghaNo kSaya thAya che e vAta paNa lakSamAM rAkhavI joIe. trIjI vAta e paNa samajavAyogya che ke svataHkurta pAzavakRttinA anuzIlananA upAdAnamAM 4 ane mAnasika vRttinA anuzIlananA upAdAnamAM paraspara bhAre virodha rahyA kare che. vadhAre spaSTa rIte kahe che jyAM pAzavavRtti baLavAna hoya tyAM mAnasika vRtti saMpUrNa baLathI khIlI zakatI nathI. je manuSya vezyAonA maMDaLamAM rAtadivasa vasato hoya tenA hRdayamAM IzvarasaMbaMdhI vicAro AvavA prAyaH asaMbhavita ja che. keI bhayaMkara gussAvALA lazkarI mANasa pAse jema dIna bhikSaka jatAM tharathare che tema vilAsanI pAse jatAM vizaddhi paNa kamakame che ! TuMkAmAM kahevAno Azaya eTaleja che ke pAzavavRttio zarIranI rakSAne mATe athavA jatinI rakSAne mATe upayogI che tene laIne ho, ke vaMzaparaMparAthI tenI khIlavaNI thatI Ave che tene laIne ho ke pachI AhAra, vihAra, rItarIvAjanA doSone lIdhe mANaso nabaLA banatA cAlIne pAzavavRttionA durupayogane rekI zakatA nathI tene laine hogame tema ho paNa e vRttio eTalI badhI baLavAna hoya che ke tenI khIlavaNI karatI vakhate samasta hRdaya upara tenI sattA vartavA lAge che, ane bIjI koI vRttine khIlavAne avakAza maLato nathI. - have je vRttio svataHphata nathI tene meLavavAne mATe ApaNe ApaNA avakAzanA avasarane upayoga karIe athavA AjIvikAnA nihartAmAMthI bAkI rahe teTalI zaktine upayoga karIe te tethI svataH skurta vRttine koI paNa prakAranuM x upAdAna eTale vastunI utpattimAM anivArya sAdhana. jemake mATI vinA ghaDe thaI ja zake nahi. mATe mATI e ghaDAnuM upAdAna kAraNa kahevAya, upAdAnane aMgrejImAM "maTirIyala kojha" kahevAmAM Ave che. anuvAdaka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva vina thatuM nathI, kAraNa ke te vRttio pote ja svataHkurta hoya che, tenI khIlava ne mATe koIne kaze prayatna karavo paDato nathI, e vAta huM tane AgaLa kahI gayo chuM. niHsaMzaya, eTaluM thAya ke jema jema mAnasika vRttio keLavAya tema tema pAzavavRttio dabAtI jAya, arthAta bannenAM upAdAne bhinna bhinna hovAthI pAzavavRttionuM damana thAya e svAbhAvika che; paraMtu vRttionuM yathAyogya damana eja vastutaH vRttionuM yathArtha anuzIlana che. ziSya paraMtu, yegIo anya vRttione khUba keLavIne athavA te bIjA koI upAyathI pAzavRttino cheka dhvaMsa karI nAkhe che te yogya kahevAya ke nahi ? gura-prayatna karavAthI kAmAdi vRttine uccheda na thAya evuM kazuM ja nathI; paraMtu te vyavasthA amArA anuzIlana dharmamAM nathI. saMnyAsa dharmane mATe ja tene rahevA de, kAraNa ke saMnyAsa e nivRttino mArga che, ane anuzIlana e pravRttine mArga che. ' ziSya-astu. A5nA sAmaMjasyatavane sAmAnya niyama samajAya tevo che. arthAta je svataH vRtti che tene bahu vadhavA na devI ane je vRtti svataHskRta nathI tene khIlavavAno prayatna kare e vAta te barAbara samajAI, paraMtu temAM eka zaMkA che. pratibhA-jene aMgrejImAM " jInIyasa" kahevAmAM Ave che te zuM svataHskurta nathI? pratibhA e kaI eka khAsa prakAranI vRtti nathI e vAta mArA jANavAmAM che, paraMtu dhAro ke koI mAnasikavRtti evI hoya ke je potAnI meLe baLa karI AgaLa vadhavA mAgatI hoya to zuM tene vadhavA na devI ? huM mAnuM chuM ke evI vRttine dabAvavI tenA karatAM AtmahatyA karavI eja vadhAre yogya che. gu --tAruM kahevuM barAbara che. ziSya -je ukta kathana yathArtha hoya te have prazna e che ke amuka vRttine vadhavA devI ane amukane na vadhavA devI eno nirNaya kevI rIte kare ? amuka vastu pIttaLanI che ke suvarNanI che ene nirNaya karavA mATe kaI kasoTI te joIene ? ApanI pAse e koI kasoTIne paththara che ? gura-huM kahI gayo chuM ke sukhane upAya dharma che, ane manuSyatvanI prApti eja sukha che. eTalA mATe sukha eja ApaNuM kaTI. ziSyaHbahu bhayaMkara vAta ! huM ema kahuM ke indriyanI paritRpti eja kharuM sukha che, te Apa tenI sAme kevI rIte vAMdho laI zakazo ? gura-nahi. have tArAthI ema kahI zakAya nahi; kAraNa ke sukha eTale zuM e viSaya huM tane agAu samajAvI gayo chuM. ApaNuM samasta vRttionuM smRrti, samasta vRttionuM paraspara sAmaMjasya ane temanI yathAyogya paritRpti eja yathArtha sukha che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 me-sAmaMjasya ane sukha 41 ziSya -tyAre e viSaya mArAthI barAbara samajAya nathI. samasta vRttionI ekI sAthe skRti ane paritRpti thavA devI temAM yathArtha sukha haze ke pratyeka bhinna bhinna vRttinI stuti tathA paritRpti thavA devI temAM yathArtha sukha haze ? guru - samasta vRttionI ekIsAthe yathAyogya smRti thavA devI teja yathArtha sukha. bhinna bhinna vRttinI smRti tathA paritRpti e te sukhane AbhAsa athavA aMzamAtra che. ziSya-tyAre koTI kevI rIte karavI? sukhano aMzamAtra prApta thatA hoya te vRttine khIlavA devI ke ekIsAthe samasta vRttione khIlavA devI ? gusa-samasta vRttione ekIsAthe khIlavA devI ane tethI je sukha prApta thAya tene ja yathArtha sukha lekhavuM. ziSyaH--e vAta barAbara samajAtI nathI. dhAro ke huM citravidyAmAM kuzaLa chuM. keTalIka mAnasikavRttio sArI rIte keLavAya tyAre ja evI vidyAomAM kuzaLa thavAya che, ema kahevAnI jarUra nathI. ahIM svAbhAvikarIte ja evo prazna uThe che ke mAre mArI citravidyAsaMbaMdhI vRttionI khIlavaNImAM tallInatApUrvaka lAgyA rahevuM ke nahi ? Apa tenA uttaramAM eka ja vAta kaheze ke "samasta vRttionI yathAyogya smRtti ekIsAthe thaI zake ane koIpaNa eka vRttine bIjI vRtti hAni na kare e pramANe tamAre tamArI vRttine khIlavavI." arthAta huM eka citra AMkavAne mATe hAthathAM pachI pakaDuM te pahelAM mAre ATalI vAta upara vicAra karI le joIe ke "A citra te huM aMku chuM, paraMtu ethI mArI zArIrika zakitaone kAMI vidana naDaze ke nahi? mArI AMkha ane kAnanI zakitane kAMI sahana karavuM paDaze ke nahi ? Izvara pratyenI mArI bhakita tathA manuSyo pratyenI mArI prItimAM kaI aDacaNa Avaze ke nahi ? dInadrariko pratyenI mArI dayAmAM, satya pratyenA anurAgamAM putro pratyenA nehamAM, zatru pratyenA krodhamAM, kiMvA kAvyasaMbaMdhI mArI kalpanAmAM ane sAhitya saMbaMdhI mArI samAlocanAmAM kAMI vina Avaze ke nahi ? eka sAmAnya vRttine keLavatAM pahelAM ATalI badhI bAbata upara vicAra karI levo e zuM banavAgya che ? gura-alabatta e kAma kaThina che, paraMtu eTaluM cokakasa samajI rAkhaje ke dharmAcaraNa e kAMI nAnAM chokarAnI ramata nathI. dharmAcaraNa atyaMta kaThina vyApAra che. jagatamAM yathArtha dhArmika puruSone bahudhA abhAva rahyA kare che tenuM paNa eja kAraNa che. ghama eja sukhano ekamAtra upAya che, paraMtu beThAM beThAM keI kALe sukha maLI jatuM nathI. sukhane prApta karavAne mATe khAsa prayatna karavo joIe. e prayatna kaThina te che, paraMtu asAdhya to nathI ja. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva --- - - - ziSyaH-paraMtu mArA dhAravA pramANe dharma samasta janasamAjane upayogI thaI zake e heya teja te ucita lekhAya. gura--mArAthI ke tArAthI dharma utpanna karI zakAte heta te ApaNe janasamAjane upayogI banI zake evI rItane dharma taiyAra karI Apata-lAno DaramaLata te pramANe dharmane taiyAra karI melI ApI zakata; paraMtu dharma e vastu kaMi evI nathI ke ApaNuM IchAmAM Ave te pramANe tene badalI nAkhI zakIe. dharma to IzvarI niyamane AdhIna che. dharmanA praNetAoe je rIte tenuM baMdhAraNa karyuM che te ja rIte ApaNe tene samajavo joIe. chatAM dharma janasamAjane mATe nirupayogI kiMvA anupayogI che ema te kahI zakAya nahi. prayatna karavAthI anuzIlanadvArA sarve koI dharmane mATe adhikArI thaI zake che. eka vakhate samasta manuSyajAti dharmane mATe yogya banI zakaze, ema paNa huM dRDha vizvAsapUrvaka kahI zakuM chuM. jyAM sudhI tame parama dhAmika banI zake nahi tyAM sudhI tamAre tamArA AdarzanuM anukaraNa karavAmAM kaI jAtane pramAda kare ghaTe nahi. Adarza saMbaMdhe meM je kAMI kahyuM che te ekavAra punaH yAda karI le. Adarza puruSo kevA hoya tenuM barAbara smaraNa karI zakaze to tArI zaMkAnuM samAdhAna tuM poteja karI zakaze. - ziSya --paraMtu je huM ema kahuM ke mane tamArA e tattvajJAnavALA ke duprApya sukhanI jarUra nathI; mane te indriyanI paritRptinuM sukha maLe eja IcchA che te Apa zuM kaheze? | guDa-bIjuM zuM kahuM ? mAtra eTaluMja kahIza ke teM je sukha kahyuM te sukha prApta karavAne mATe dharmanI jarUra nathI, adharma eja eka mAtra evA-ikiyasukhane upAya che. ziSya:-IdriyonI paritRptimAM zuM sukha nathI ? tyAM paNa I diyavRttinuM raNa tathA sArthakaya to cheja. te pachI IdriyanA viSayone nirbaLa karI nAkhI dayAprIti-bhakita Adi vRttione vizeSa baLavAna zAmATe banAvavI tenuM kAraNa samajAtuM nathI. IdriyanA viSayone vadhAre pramANamAM piSaNa ApIe te dayA-dAkSiNya Adi vRttione vaMsa thaI jAya e bhaya rahe che, ema Ape agAu kahyuM che. huM tenA uttaramAM kahuM chuM ke vaMsa thato hoya to bhale thAya, mAre IyisukhethI zAmATe dUra rahevuM ? | guja-tArI e kalpanA bahu bhUlabharelI che. to paNa huM tene uttara ApavA yatna karIza. tane Indriya-viSayanI paritRptimAM sukha lAgatuM hoya te bhale. huM indriya-viSaya bhegavavAnI saMpUrNa chUTa ApuM chuM, eTaluM ja nahi paNa eka dastAveja suddhAM lakhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 mA-sAmaMjasya ane sukha 43 Apu chu ke tane krAi tArA viSayasukhamAM kAipaNa prakAratI harakata karaze nahi--tArI niMdA paNu kAi karaze nahi. chatAM kAi harakata kare ke niMdA kare te tene mATe huM tane nukazAnI ApavAne paNa taiyAra rahIza. mArA dastAvejanA badalAmAM tAre pazu eka dastAveja lakhI ApavA paDaze, ane temAM tAre lakhI ApavuM paDaze ke " have AmAM kAMi sukha lAgatuM nathI, ema kahIne huM viSayabhAgAthI kAi kALe kaMTALAza nahi, viSayeAnI paritRpti arthe" mAre game teTalI mahenata karavI paDe, game teTalAM kaTA khamavAM paDe, game teTalA roganA humalAo sahana karavA paDe, game teTalA AyubyanA kSaya thAya tApaNu viSayabhAgAnI niMdA karI nAsI chuTavAneA sakalpa kadI paNu nahi kareM. " rRma. Ave dastAveja lakhI ApavAne tuM taiyAra che? ziSyaH--maherabAnI ApanI. huM evA dastAvejathI badhAvA rAjI nathI; paraMtu huM jANuvA mAguM chuM ke jemaNe samasta jIvana IMdriyAnA viSaye| bhAgavavA pAchaLaja gumAvI dIdhuM heAya evA manuSyA pazu zu A saMsAramAM nahi hAya ? huM dhArUM chuM ke evA manuSyA eka-eja nahi paNa saMkhyAbaMdha maLI Ave tema che. guruH--evA manuSyA saMsAramAM aneka haze ema ApaNane mAnI levAmAM kazA khAdha nathI; paraMtu ApaNe kevaLa bahAranIja khabara rAkhIe chIe, temanA aMtaHkaraNamAM zuM zuM thatuM haze tenI kalpanA kANu karI zake tema che ? vastutaH jo viSayI manuSyeAnA aMtaHkaraNamAM utarIne ApaNe tapAsa karIe te ApaNane spaSTa rIte jaNAI Ave ke te IndriyaparAyaNa leAkeA InDiyAnI pisi athe je prabaLa prayatna kare che tenA pramANamAM tee paddhitinuM sukha leza paNa anubhavI zakatA nathI. viSayAthI jo tRpta thAya teA pachI tenA upara kaMTALA pazu AvavAja joie; paraMtu vAsanAonI saMpUrNa paritRpti thatIja nathI, ane teTalAja mATe te iMdriyaparAyaNu manuSyAneA praznaLa yatna satata cAlu rahyA kare che. temanA aMtaHkaraNamAM rAtadivasa azAMtine agni saLagatA hAya che. e agni zAMta karavAne te bicArA zAMtirUpI pANInI tapAsamAM cetarapha rakhaDI marIne azAMtimAM ulaTA vadhAreAja kare che; paNa e vAta temane kANu samajAve ? ziSya:----chatAM evA paNa aneka manuSyA jovAmAM Ave che ke je rAtadivasa iMdriyanA viSayAmAM racyA pacyA rahe che tApaNu tenAthI temane kaMTALA AvatA nathI. dAkhalAtarAae dArUDIyAneja hyA. keTalAka dArUDIyA mANasAme evA joyA che ke teo AkhA divasa dArU pItrA kare che, ane ghenamAM te dhenamAMja vakhata pasAra kare che, chatAM teo dArUthI kaMTALI gayA hAya ema kAI divasa jaNAtuM nathI. paritRptinA aMte kaMTALA AvatA hAyA pachI zAmATe teo dArU tajI detA nathI--zAmATe dArU tajI devAnI icchA paNa karatA nathI ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 mitatva guru -"zAmATe tajI detA nathI " eno artha samajI le. "tajI detA nathI. tenuM kAraNa mAtra eka ja che ane te eja ke tajI zakatA nathI, kAraNa ke vakhata jatAM dArU pIvAnI lAlasA eka vyAdhi samAna banI jAya che. DokaTare tene DisememIA' kahe che. tene mATe davA ane cikitsA che. regInI ekalI icchA mAtrathI te roga dUra thaI jato nathI. regIne roga dUra karavA e vaidyanA hAthamAM che. davA niSphaLa jAya te roganuM anivArya pariNAma regIne sahana karyA vinA cAle nahi-arthAta mRtyudeva pote AvIne regIne uddhAra kare. dArUDI mANasa dArU choDI devA mAgatA nathI, ema ApaNAthI kahI zakAya nahi, paNa choDI daI zakatA nathI ema kahevuM eja vAjabI che. joke game tema kahe, paraMtu huM te khAtrIpUrvaka mAnuM chuM ke dArUDIyAnI ToLImAMthIja dArU choDI devAnI utkaMThAvALA aneka mANaso tane maLI Avaze. je dArUDIyo mANasa aThavADIyAmAM ekavAra dArU pIe che te Aje ema kahI zakaze ke "dArU pIvo zAmATe tajI dauM ?" kAraNa ke te vakhate tenI dArU pIvAnI icchA atyaMta baLavAnapaNe tenAmAM vartAtI hoya che. baLavAna banelI dArUnI tRSNAja tenA mukhamAMthI ukta zabdo bahAra kaDhAve che; paraMtu je manuSyanI dArU pIvAnI tRSNa paritRpta thAya che te manuSya pote ja potAne jagatanA sarva manuSyo karatAM vizeSa du:khI mAnavA lAge che. kevaLa dArU pIvAnA saMbaMdhamAMja A vAta lAgu paDe che ema nathI. vastuta: sarva prakAranI IyivAsanAonuM e pariNAma anivArya che. eka vyabhicArI manuSya potAnI viSayavAsanAne bekAvI de to tenuM phaLa eka khAsa prakAranA rogarUpe tene sahana karavuM paDe. tene mATe paNa ASadha che ane oSadha niSphaLa thAya te mRtyu pote akALe AvIne tene rogamAMthI mukta kare che. mane mArA eka DAkaTara mitre eka rogInA saMbaMdhamAM evI vAta karI hatI ke "amuka regI manuSya eTale badho vyabhicArI hatuM ke chevaTe tene hAtha-paga bAMdhIne ispItAlamAM lAvavo paDe ane tyAM tenA hAtha-paga upara tathA bIjA aMga-pratyaMga upara charI ane sUI vatI keTalAka jakhamo ryA tyAre te zata thaye." bahu bhojana karanArA peTabharAonI vAta te teM sAMbhaLI ja haze. eka evA mANasane mane cheDA vakhata upara paricaya thaye hato. te mANasa bhojana vakhate eTaluM badhuM ThAMsI ThAMsIne khAte ke chevaTe tene saMgrahaNIne roga lAgu paDaze. sudhAvRttine hada uparAMta piSaNa ApavAthI kevAM bhayaMkara pariNAma Ave che te sarvane paricita che. te mANasa pote mUrkha paNa na hatuM. te sArI rIte samajato hato ke vadhAre paDatuM bhajana karavAthI kaI rIte lAbha nathI, ane te mATe khAvAnA lebhane saMyamamAM rAkhavAne paNa prayatna karato. paraMtu sudhAttinuM ayogya anuzIlana tenAmAM eTaluM badhuM baLavAna thaI gayuM hatuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 me-sAmaMjasya ane sukha ja ke te pote potAne saMkalpa siddha karI zakatuM nahi. chevaTe te vicAre akALe maraNane zaraNa thayo ! tuM ja kahe ke ene zuM "sukha" kahevuM ucita che ? ziSya:-ApanI sukhasaMbaMdhI vyAkhyA have samajAya che. je sukha kSaNika heya tene sukha kahI zakAya nahi eja ApanA kathanane Azaya che ne ? gu -kSaNika sukha hoya to paNa tene sukha zAmATe na kahevAya ? dhAra ke mane eka suMdara gulAbanuM phUla maLe che, ane tenI sugaMdhane AnaMda lauM chuM. A puSpa tathA tenI sugaMdha kSaNika che te paNa tenAthI sukhaprApti nathI thatI ema kema kahevAya ? eka ustAda gavaiyo ApaNane eka suMdara gAyana saMbhaLAvIne cAlyo jAya tyAre gAyanathI maLato AnaMda paNa baMdha thaI jAya, e svAbhAvika che; paraMtu e kSaNika sukhane sukha nathI ema kevI rIte kahI zakAya ? matalaba ke game te sukhagame teTaluM kSaNika hoya to paNa tene sukha te kahevuMja jee, - ziSya:-have samaye. je sukha kSaNika hoya ane jenA pariNAme ghaNuM lAMbA vakhata sudhI du:kha bhogavavuM paDe tene sukha na kahevAya. evA prakAranuM sukha te du:khanI prathamAvasthA ja che, ema kahIe topaNa khoTuM nathI. kema ? emaja ne ? - guru-have mArga upara Avyo. paraMtu e vyAkhyA nyAyanI dRSTie dUSita che. eTalA mATe sukhanA be bheda pADIe te ThIka. (1) sthAyI ane (2) kSaNika, temAM- ziSya:-rasthAyI sukha kone kahevuM ? dhAro ke eka viSayAsakta vyakti pAMca varSa sudhI Idriyasukha bhogave che. pAMca varSa sudhI sukha bhogavavAno prasaMga maLavo e A jagatamAM asvAbhAvika paNa nathI. have eTalI mudatanA sukhane kSaNika sukha kahevAya ke nahi ? | gusa-pahelI vAta to e ke samasta jIvananI sarakhAmaNImAM pAMca varSa e eka muhUrta jeTalAM paNa nathI. tuM parakALa mAnate he yA na mAnate he paNa to mAnuM chuM; ane eTalA mATe kahuM chuM ke anaMtakALanI sAthe sarakhAmaNI karatAM pAMca varSa kazIja bIsAtamAM lekhAya nahi. atre prasaMgopAta mAre kahI devuM joIe ke parabhavane bhaya batAvI huM tane dhArmika banAvavA mAgatA nathI, kAraNa ke aneka manuSyo parabhavane mAnatA nathI-vANImAtrathI bhale mAnatA hoya paNa haMdayathI parabhavane mAnanArAnI saMkhyA bahu apa che. ghaNA manuSyo te emaja mAnI beThA che ke parabhavane bhaya e bIjuM kazuM ja nathI, paNa ladhu vayanA bALakane DarAvavA mATe jema vAghane bhaya batAvavAmAM Ave che, tenA jevo ja eka prakArane mithyA bhayamAtra che. ghaNA kharA manuSya AjakAla parabhavane mAnatA nathI tenuM paNa eja kAraNa che. je dharmane pAyo "parabhavanA ya" upara caNavAmAM Ave Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatava che te dharma atyAre janasamAjanA hRdayamAM praveza karI zakatA nathI. je bhaya eka kALe ApaNuM dezamAM prabaLapaNe vartate hato ane je bhayane lIdhe eka kALe yUpamAM paNa dharmanA saMskAra dAkhala thavA pAmyA hatA te parabhavane bhaya A "vIsamI sadI" e vijJAnanuM baLa batAvI dUra karyo che. bhega-vilAsamAMja jIvananI sArthakatA samajAvanArI kALA mukhavALI A vIzamI zatAbdie eka hAthamAM tapa-baMduka ane bIjA hAthamAM kaLa-kArakhAnAMone dhAraNa karI seMkaDo zikSita-ardhazikSita tathA azikSita hiMdI yuvakane dharma saMsakArathI bhraSTa karyo che-parakALanI mAnInatA e kevaLa bhrama che ema mAnatA karI dIdhA che. huM paNa ApaNuM dharmacarcAmAM parakALane eka bAjueja mUkI rAkhIza; kAraNa ke je vastu tamArA hRdayakSetramAM nathI te vastu upara dharmane pAye nAkhavAmAM Ave to te bIlakula TakI zake nahi. parakALane bAda karavAthI ApaNuM dharmacarcAmAM koI paNa prakAranI muzkelI ubhI thavA pAme tema nathI; kemake A kALe paNa sukhane upAya ekamAtra dharma ja che, ane parakALe paNa sukhano upAya dharma ja che. TuMkAmAM sukhane upAya dharma ane du:khane upAya adharma ema meM je kahyuM te jema A kALane mATe satya che tevI ja rIte parakALane mATe paNa abAdhita satya che. A kALe duHkhanA nAmamAtrathI paNa sau koi tharathare che, ane sukhane mATe tana-mana-dhanathI prayatna kare che eTalA mATe A kALanAja sukha-duHkha upara tArA hRdayamAM dharmanI sthApanA karIza to te saMpUrNa daDhatAthI cirakALane mATe TakI raheze, emAM zaka nathI. A be kAraNone laIne eTale ke A kALa sarvasaMmata hovAthI ane bIjuM parakALa sarvasaMmata nahi hovAthI huM kevaLa A kALa uparaja dharmane pAyo nAkhavA mAguM chuM. paraMtu "sthAyI sukha kene kahevAya ?" evo prazna jyAre raju karavAmAM Ave tyAre te mAre kahevuM joIe ke anaMtakALaparyata TakI rahenAruM je sukha-A kALa ane parakALa ( zarIra paDyA pachI samaya) ema ubhayakALamAM vyApI rahenAruM je sukha teja " sthAyI sukha" kahevAya. e sivAya eka bIjo uttara paNa che. ziSya -Apane bIje uttara pAchaLathI sAMbhaLIza. atyAre eka vAtane nirNaya thaI javo joIe. kSaNabharane mATe parakALane svIkAra karavAmAM mane harakata nathI; paraMtu huM jANavA mAguM chuM ke je sukha A kALe prApta thAya te ja sukha zuM parakALe paNa prApta thaI zake kharUM ? tevI ja rIte je duHkha A kALe prApta thAya teja duHkha zuM parakAne paNa prApta thaI zake kharUM? Ape kahyuM ke "je sukha A kALa ane parakALa ema ubhayakALa vyApta hoya teja sAcuM sukha kahevAya." eka * @ii di mAnu Dho drivati kramanA-zrImadda bhagavaddagItA 4-12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 mo-sAmaMjasya ane sukha prakAranuM sukha zuM bane kALamAM prApta karI zakAya? gusa-parakALano svIkAra karyA vinA e viSaya kevI rIte carca tenI mane samajaNa paDatI nathI, paraMtu khera-tArA praznano uttara ApatAM pahelAM mAre be bAbato jANI levI joIe; kAraNa ke janmAMtarane mATe jenA hRdayamAM zraddhA hoya tene samajAvavAno mArga jUda che, ane janmAMtarane mATe jene zraddhA na hoya tene samajAvavAno mArga jUda che. bela, tuM janmAMtara mAne che ? ziSya:- nA. guru:-bhale. parakALane je te svIkAra kare che ane janmatarane mAnatA nathI te tAre be vAtane svIkAra kare paDaze. pahelI vAta te eja ke A zarIra ApaNI sAthe kAyama rahevAnuM nathI, ane tene lIdhe zArIrika vRttio dvArA prApta kareluM sukha-duHkha e kAMI parakALe ApaNI sAthe AvI zake nahi. bIjI vAta e ke zArIrika sukho kadAca ApaNI sAthe parakALamAM na Ave to paNa traNa prakAranI mAnasika vRttio te kAyamane mATe sAthe ne sAthe ja rahevAnI ane tene lIdhe mAnasika vRttio dvArA prApta thavA yogya sukha-duHkha to parakALe paNa rahevAnuM ja. A prakAranAM mAnasika sukho jyAM adhika pramANamAM anubhavAya tene svarga kahI zakAya; ane jyAM mAnasika duHkhe adhika pramANamAM anubhavAya tene naraka kahI zakAya. ziSya:-parakALa je hoya to dharmavyAkhyAmAM tene eka agatyanuM sthAna ApaNe ApavuM joIe. bIjI aneka dharma vyAkhyAomAM parakALa upara ghaNuM kharuM vajana karavAmAM AvyuM che. Apa paNa pote parakALane mAnavA chatAM dharmavyAkhyAmAMthI tene bahiSkAra karazo to ApanI vyAkhyA asaMpUrNa temaja bhUlabharelI thaI paDaze ema mane lAge che. gura:-asaMpUrNa thaI paDe emAM te kazo saMdeha nathI. paraMtu bhUlabharelI thaI paDe ema mAnavAne kazuM kAraNa nathI; kAraNa ke sukhano upAya je eka mAtra dharma hoya ane A kALanuM sukha parakALe paNa TakI zake ema hoya te pachI A kALane dharma teja dharma parakALe mATe paNa hovA gya che, ema mAnavuM asaMgata nahi lekhAya. parakALane na mAnatA hoya te manuSya paNa A kALane ja sarvasva mAnI asaMpUrNarUpe dhArmika banI zake. dharma nitya che, eTaluM ja nahi paNa dharma A kALe jema sukhaprada che te ja rIte parakALe paNa sukhaprada che. tuM parakALane mAna yA na mAna tapaNe dharmane mAna ApI dharmAcaraNa karavAmAM pramAda karIza nahi, eja mArI tane punaH punaH bhalAmaNa che. dharmAcaraNathI manuSya A kALe paNa sukhI thaI zake che ane parakALa hoya te parakALe paNa sukhI thaI zake che. ziSyaH-Apa pote parakALa mAne che te koI pramANane AdhAre ke parakALanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 dharmatatva mAnInatA ThIka lAge che eTalAja khAtara ? gusa-pramANa vinA te huM koI vAtaja mAnato nathI. ziSya -je parakALane mATe ApanI pAse pUratAM pramANa hoya ane Apa pate parakALane mAnatA ho, te pachI mane vizvAsa upajAvavA Apa zAmATe upadeza ApatA nathI ? ApanI pAse je pramANo hoya te mane kema samajAvatA nathI ? gusa-te pramANe bahudhA vivAdAtmaka che ema mAre kabUla karavuM joIe; chatAM e sarva vivAdone nirNaya thayo nathI temaja thaI zake tema nathI ema huM mAna nathI. AjakAla e vivAdonuM barAbara samAdhAna thatuM nathI. tenuM eja kAraNa che ke vaijJAnike e kusaMskArathI anekanAM cittAne malina banAvI dIdhAM che, vivAdavALA viSayo carcavAnI mArI muddala icchA nathI. eTaluM ja nahi paNa tema karavAnI mane jarUra paNa nathI. " jarUra nathI" ema kahu chuM te eTalAja mATe ke pavitra banavAne, zuddhacitta banavAno ane dharmAtmA banavAne je upadeza huM AvuM chuM temAMja saghaLuM rahasya samAI jAya che, ane tethI khAsa jUdA prakAranA vivAdAtmaka viSayo carcavAnI mane jarUra nathI paDatI. ApaNe A dharmavyAkhyAmAM jema jema AgaLa praveza karatA jaIzuM tema tema krame krame sarva vAto spaSTa thatI jaze. samasta cittavRttionI svagIna skRti ane pariNativiSe meM je upadeza tane hajI hama ja Apyo che tenuM chevaTanuM phaLa cittazuddhi-kiMvA pavitratA sivAya bIjuM kAMIja nathI, e vAta paNa tane have pachI samajAze. parakALane mATe tuM zraddhA rAkhe ke na rAkhe te mATe mAro bahu Agraha nathI, tathApi je tuM tArA citane zuddha karI zakaze, tArA AtmAne pavitra banAvI zakaze, te tuM A kALe ane parakALe paNa sukhI thaI zakaze, ema huM himmatapUrvaka kahI zakuM chuM. cittanI zuddhi thavAthI A kALeja svarganuM sukha bhogavI zakAya tema che. je A kALaja svarga samAna sukha maLe, te pachI parakALe svarga maLaze ke nahi e zaMkAja nirarthaka che. je mArI ATalI vAta tuM barAbara samajI zakaze te parakALa mAnavA mATe huM tane zAmATe Agraha nathI karato tenuM rahasya paNa tArAthI saheje samajAI jaze. mArI A dharmavyAkhyA para kALa mAnanArAone mATe temaja parakALa na mAnanArAone mATe-banene mATe eka sarakhI upayogI che. jeo parakALa nathI mAnatA temane A kALe yathArtha sukhI thavuM heya topaNa dharmane Azraya le joIe, ane jeo parakALa mAnatA hoya temaNe paNa dharmano Azraya levo joIe. je Ama che te pachI A kALa ke parakALa mATe kaIne AgrahapUrvaka upadeza karavAnI zuM jarUra che? parakALa mAnanArAo vizvAsa pratidina daDhatara thato jAya evI prabhuprArthanA karI ApaNe have mULa viSaya tarapha javuM joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 mo-sAmaMjasya ane sukha 49 ziSya -Ape kahyuM hatuM ke A kALa ane parakALa-ubhaya kALavyApI je sukha teja yathArtha sukha che. je leke janmAMtara mAnatA nathI temane mATe Ape eka jAtanuM sukha ubhaya kALamAM hoI zake e vAta siddha karI; paraMtu je le janmAMtara mAnatA hoya temane mATe Apa zuM kahI zakaze ? gura:-mArA prathamanA zabdo yAda kara. me kahyuM che ke anuzIlananI saMpUrNatA eja mekSa. anuzIlana pUrepUruM thAya to pachI punarjanma levuM paDatuM nathI. bhaktitatvane viSaya jyAre tane samajAvIza tyAre mArA A kathananuM rahasya vadhAre spaSTatAthI tene jaNAvIza. ziSya:-jagatamAM pratyeka manuSya anuzIlananI saMpUrNatA prApta kare e sahaja nathI ane jeo saMpUrNa anuzIlana karI na zake teone punaH janma le paDe e to svAbhAvika ja che. have prazna e che ke jeoe A bhavamAM thoDuM ghaNuM anuzIlana karyuM hoya teone te gata janmanA anuzIlananuM sukharUpI phaLa parajanma maLI zake kharuM? | gusa-A janmanA karmanuM phaLa parajanmamAM maLavuM ja joIe, e janmAMtaravAdane mukhya siddhAMta che. samasta karmone samavAya-ekIkaraNa eja anuzIlanaamArA siddhAMta pramANe A janmanA anuzIlananuM zubha phaLa parajanmamAM avazyameva maLavuM joIe. zrI kRSNa poteja arjunane e vAta kahI che:-"tatra te buddhisaMyogaM labhate paurvadehikam // ziSyaH-mULa vAtathI ApaNe bahu dUra nIkaLI gayA chIe. "sthAyI sukha" kene kahevAya e vAta te rahI ja gaI. Ape kahyuM hatuM ke je sukha A kALe ane parakALe paNa thAyI rahI zake teja yathArtha-sthAyI sukha kahevAya. te sivAya bIje paNa eka uttara che ema Ape kahyuM hatuM. e bIjo uttara zuM che, te kRpA karIne jaNAvazo ? | gusa-mAro bIje uttara parakALa na mAnanArAone mATe che. A jIvana eja sarvasva che, mRtyu pAmyA pachI jIvana jevuM kAMIja rahetuM nathI." ema jeo mAnI beThA che temane mATe to A jIvanamAM je sukha aMtakALa sudhI TakI rahI zake eja sthAyI sukha kahevAya; kAraNa ke jeo parakALa na mAnatA hoya temane to AkhI jaMdagI sudhI je sukha cAle teja thAyI sukha ema kahevA sivAya bIjo zuM upAya che? teM kahyuM hatuM ke aneka manuSyo pAMca-pAMca ane daza-daza varSa sudhI indriyasukhomAM nimagna rahe che; paraMtu pAMca-sAta ke daza varSa e kAMI bahu lAMbu jIvana na kahevAya. ghaNuM karIne aneka manuSyanuM indriyasukha jIvananA aMta sudhI TakI zakatuM nathI; kAraNa ke indriya-parAyaNa manuSyanuM sukhasvama traNa prakAre uDI jAya che. prathama te atibhogopabhoga bhogavavAne lIdhe je glAni aTavA virAga upaje tene dha4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva laIne, bIjuM indriyAsaktine lIdhe je rAma kiMvA asAmartha avazyameva AvavuM ja joIe tene laine, ane bIju vayovRddhine laIne. eka manuSya IndriyasukhamAM game teTalo racIpacI rahe te paNa ukta traNa prakAramAMthI koI eka prakAre tenuM sukhasvama uDI javAnu, e vAta cokkasa che, ane tethI Indriyasukho kSaNika che ema kahevAmAM AvyuM che te tadana yathArtha che. ziSya -tyAre je vRttione utkRSTa vRttio kahevAmAM Ave che te vRttionA anuzIlanathI je sukha prApta thAya te sukha zuM A jIvanamAM cirasthAyI rahI zake ? gura-emAM te aNumAtra saMdeha nathI. eka sAmAnya udAharaNathI A vAta tane samajAvuM. prathama dayAvRttine laIe. paropakArathI dayAvRtti khIlI zake che. A vRttimAM mAtra ekaja doSa che, ane te eja ke je manuSya paropakAravaDe dayAvRttine rogya pramANamAM khIlavI zako nathI te manuSya dayAvRttinA anuzIlanamAM kevA prakAranuM khAsa sukha raheluM che tene te pite anubhava karI zakato nathI. jeoe dayAvRttinuM anuzIlana karyuM che te sArI rIte jANe che ke dayAnA anuzIlanamAM athavA te paropakAramAM eka prakAranuM evuM tIvra sukha raheluM che ke nikRSTa varganA manuSya tenI kalpanA paNa karI zake nahi. paropakAra karavAthI hRdayamAM je sukha thAya che te sukha jagatanI sarvottama suMdarIonA sahavAsamAM paNa maLI zakatuM nathI. vaLI temAM bIjI khUbI e che ke e dayAvRttine jema vizeSa vizeSa khIlavatA jaIe tema tema tenI sukhajanatA vadhatI jAya che. nikRSTa vRttionA anuzIlanathI glAni upajavAne je bhaya svAbhAvika rIte rahelo hoya che tevo bhaya te A dayAvRttinA anuzIlanamAM jarA sarakho paNa rahetuM nathI. teja pramANe atitRptithI je virAga tathA durbaLatA utpanna thavAne kya hoya che te paNa uSTa vRttionA anuzIlanamAM raheto nathI; eTaluM ja nahi paNa utkRSTa vRttio jema jema vizeSarUpe khIlatI jAya che tema tema tenuM baLa ane sAmartha vRddhi pAmatuM jAya che. te sivAya tenA niyamita anuzIlanamAM paNa kaI divasa vina naDatuM nathI. eka peTabharo manuSya bahu bahu te divasamAM be vAra, traNa vAra ke cAra vAra ThAMsI ThAMsIne khAI zake. teja rIte bIjA IndriyalolupI manuSyanA bhAganI paNa amuka hada hoya che; paraMtu popakArI vRtti to evA prakAranI che ke kalAke ne kalAke kiMvA kSaNe kSaNe tenuM anuzIlana karavAmAM Ave to paNa koI divasa kaMTALe-virAga ke roga utpanna thavAno bhaya rahe nahi. je kaI dhAre to chevaTe jIvananA aMtima samayaparyata te vRttinuM anuzIlana nibhAvI zake. aneka manuSyo maratAM maratAM paNa amuka vAkathI ke amuka IzArAthI leka-kalyANanAM kAryo karatA jAya che. eDIsane maratAM maratAM eka durAcArI yuvakane belAvIne kahyuM hatuM ke-"je dhArmika manuSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 mA-sAmaMjasya ane sukha sara 'kevA AnaMdathI marI zake che? " have parakALaviSe melIza. bhale, janmAMtara mAnavAmAM na Ave te parakALatAja svIkAra karavAmAM Ave tApaNu ApaNI mAsika vRtti parakALe paNa vidha. mAna hoya che; matalaba ke dayAvRtti paNa parakALe hoya che kAraNa ke te eka prakAranI mAnasikavRtti che. ApaNe A jIvanamAMthI je prakAranI mAnasika avasthA sAthe laine jazu teja avasthA parakALanI prAthamika avasthA lekhAze. kemake jyAM sudhI kAi eka khAsa kAraNu nathI maLatuM tyAMsudhI koi paNa avasthAmAM Akasmika pheraphAra thavA pAmatA nathI evA eka sAmAnya niyama che. ApaNe ApaNI mAnasikavRttine uttamarUpe A avasthAmAM khIlavI zakIe teA te A avasthAmAM sukhaprada thAya eTaluMja niha paNa parALe paNa te sukhaprada thai zake. jo ApaNe dhArIe to parakALe paNa e prAthamika avasthAne adhika pramANumAM khIlavI adhika sukhI anI zakIe. ziSya:--e sarva sukhe! kevaLa svamavata hoya ema mane lAge che, ane tethI mArA aMta:karaNamAM te vAta utaratI nathI. dayAnu' anuzIlana ane sAkaya karmIteja AbhArI che. ApaNe jyAre A dehanA tyAga karI jaIzuM tyAre dehanI sAthe ApaNI kame kriyA paNa ahiM AMja rahI javAnI; teA pachI parakALamAM ka` kevI rIte thai zake ? guruH--tArA A prazna bahuja kSudra che. tu eTaluM paNa nathI jANatA ke je caitanya A dehamAM vyApI rahyu che. teja caitanya kramendriyeTadvArA potAnuM kAma kare jAya che; paraMtu je caitanya dehathI badhAyaluM hotuM nathI te caitanyane kAma karavA mATe krame driyAnI jarUra paDe ema mAnavAnuM kazuM kAraNa nathI,ane te yuktisaMgata paNa nathI. ziSya--kema yuktisa Mgata nathI ? anyathA li zUnyasya niyata pUrvatitA jAtagam // matalaba ke karmendriyA vinA kama` kAi kALe thaI zake nahiM, je manuSya kame ndriyarahita hAya te manuSya karyuM karI zakatA haiAya evu' tA me' karyAMka joyu' nathI. HH '' guruH-IzvaramAM nathI joi zakatA ? agara tu ema kahevA mAgatA ho ke huM izvarane mAnatA nathI te| ApaNI vAta AgaLa cAlI zakaze nahi. parakALane dharmathI judo pADI tArI sAthe dha'carcA karavA huM taiyAra chuM, paraMtu izvara vinA dhanI vyAkhyA mArAthI kAI rIte thai zake tema nathI. agara tuM ema mAnatA hA Izvara sAkAra che, ane tethI teNe eka kArIgaranI mAphaka A jagata taiyAra << "" karyuM che. tApaNu huM tArI sAthe AgaLa vAta calAvavA mAgatA nathI. huM AzA rAkhu chuM... ke tuM Izvarane tA mAnatA heAiza, temaja te nirAkAra che ema paNa svIkAratA hAiza, jo mATalI vAta tuM svIkArI zakaze tA izvara pote kamendriyarahita hAvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ para ' ' dharmatatva chatAM karmane kartA banI zake che te vAtano svIkAra karavAmAM tane kaThinatA jevuM nahi jaNAya; kAraNa ke izvara pote ja sarvartA ane sarvasRSTA che. paralekamAM jIvananI avasthA jUdA ja prakAranI hoya che, tethI temanI jarUrIAta paNa jUdA ja prakAranI hoya che. tyAM temane indriyonI jarUra na paDatI hoya te te taddana svAbhAvika che. ziSyaH--kadAca tema hoI zake, paraMtu e sarva vAto mAtra anumAnavALI che. anumAna athavA kapalaka95nA upara mane vizvAsa nathI. gura--polakalpanA nahiM, paNa anumAnavALI vAta che, ema to huM paNa svIkAruM chuM; paraMtu teno tAre svIkAra kare ke nahi te tArI IcchAne AdhIna che. huM paraka pratyakSa joI Avyo chuM ane tene te saMbaMdhI vizvAsa karavAnuM kahuM chuM, ema te kAMI ja nathI. e sarva vAta evI che ke tene mATe anumAna sivAya bIjuM ekake pramANu maLI AvatuM nathI, tema chatAM anumAnavALI vAtone paNa koI eka khAsa pAye avazya hoya che. pAyA vagaranuM anumAna TakI zakatuM nathI. have je parakALa hoya ane tuM "le opha kanTInyuITI"--arthAta mAnasika avasthAne kramAnvaya mAnate he te parakALa saMbaMdhI meM je anumAna karyuM te sivAyanuM bIjuM koIpaNa prakAranuM anumAna karavuM yogya nathI. meM je "le epha kanTInyuITI-kamAnugata bhAva saMbaMdhI dhasAro karyo te khAsa lakSamAM rAkhavA jevo che. hinduonuM, kriya anenuM ane islAmInuM svarga-naraka ukata niyamathI viruddha che. ziSyaH-parakALane svIkAra karI cUkyo chuM to pachI Apane e niyama svIkAravAmAM bahu AnAkAnI karavI e vyartha che. AkhuM kALuM gaLe utArI jAya tene eka suda bIja gaLI javuM kAMIja muzkela nathI; paNa huM jANavA mAguM chuM ke e parakALanI rAjyanI lagAma konA hAthamAM haze ? gura:--jeNe svarga-narakanI racanA karI che teNeja paraka LarUpI rAjyanI lagAma pitAnA hAthamAM rAkhI che, mArA tArA jevAthI e rAjyanI vyavasthA ke sthApanA thaI zake nahi. huM te mAtra manuSya-jIvananI samAlocanA karyA pachI dharmane je sthaLa marma samajI zakyo chuM teja tane samajAvavAno prayatna karuM chuM; chatAM eka vAta tane kahI rAkhuM chuM. vidyAthI pAThazALAmAMthI bahAra paDyA pachI turataja je ke mahAmahopAdhyAya banI zakatA nathI, paraMtu kALakrame te eka mahAna paMDita banI zake e saMbhava rAkhIe te te khoTuM nathI. ethI ulaTI rIte joIe te je vidyAthI pAThazALamAM bhaNyA nathI, temaja jona TuarTa mIlanI mAphaka pitAnA zikSaNa taLe paNa ucharyo nathI evo vidyAthI vakhata jatAM dhuraMdhara paMDita banI zake evI saMbhAvanA rahetI nathI. A lokane huM eka pAThazALAnI upamA ApuM chuM. je manuSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 me-sAmaMjaraya ane sukha 53 jIvanakALamAM pitAnI saddavRttione keLavI-svaccha karIne pitAnI sAthe laI jAya che te manuSya parakALe asAmAnya smRti prApta kare che, ane te vRttio tyAM tene anaMtasukhanA kAraNurUpa banI rahe che, AvuM anumAna karavuM e kaI rIte ayukata nathI. eja pramANe jenI saMskRttio anuzIlananA abhAve apakava avasthAmAM paDI rahe che, ane evI apakava vRttione sAthe laIne paraleka javuM paDe, tene paralokamAM keIpaNa prakAranuM sukha maLavA saMbhava raheto nathI. je manuSya A lokamAM pitAnI asavRttione uzkerI daI tevI vRttione potAnI sAthe laI jAya che te manuSya parakALe anaMta duHkha bhogave che. janmAMtara mAnavAmAM na Ave, paNa upara kahyA tevAM svarga-naraka to mAnavaja joIe; kAraNa ke te anAyAse buddhigamya thaI zake tema che. ziSya -have Apa parALanI carcAne tajI daI A kALa saMbaMdhI je sukhanI vyAkhyA karatA hatA te viSaya punaH hAthamAM le. gura --tuM have eTaluM to samajI zakayo hoIza ke parakALanA viSayane eka bAjue mukI rAkhIe topaNa kyA sukhane sthAyI sukha kahI zakAya ane kayA sukhane kSaNika sukha kahI zakAya ? ziSya --hajIsudhI e vAta mArAthI barAbara samajAI nathI. dhAro ke huM ekAda gajhala ke nATakano ekAda abhinaya joI Avyo, ane tethI mane sahejasAja AnaMda thayo. have e AnaMdane sthAyI sukha kahI zakAya ke kSaNika sukha kahI zakAya ? - gura--mArA samajavA pramANe e te kSaNika sukha ja che. cittaraMjanI vRttionuM je yogya anuzIlana thAya ane tenA pariNAme je phaLa prApta thAya tene ja sthAyI sukha tarIke lekhI zakAya e sthAyI sukhanA eka aMza athavA sAdhana tarIke teM je gajhala athavA abhinayanuM sukha kahyuM tene lekhI zakAya. have keTalIeka vRttio evI che ke tenA anuzIlanathI je sukha prApta thAya tene asthAyI sukha kahevAmAM Ave che. A asthAyI sukhanA huM be bheda pADuM chuM - (1) eka sukha evA prakAranuM che ke jenuM pariNAma duHkharUpa hoya, ane (2) eka sukha evA prakAranuM ke je kSaNika hovA chatAM pariNAme duHkharahita hoya. indriyAdi nikRSTa vRttionA saMbaMdhe carcA karatI vakhate meM je kaI kahyuM che te uparathI tuM eTaluM te samajI zakyo haIza ke nikRSTa vRttionuM paNa je yogya ane parimita anuzIlana thAya te duHkharahita sukha prApta thAya ane eja vRttione je svachaMdatApUrvaka bahekAvI devAmAM Ave to tethI du:kharUpI phaLavALuM sukha prApta cAya. A pramANe ekaMdare sukhanA traNa prakAra kahI zakAya. (1) sthAyI sukha. (2) kSaNika paratu pariNAme duHkharahita sukha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dharmatatva - - - (3) kSaNika, paraMtu pariNAme duHkhanA kAraNabhUta sukha. emAMnA chellA prakAranA sukhane to "sukha" kahevuM ghaTitaja nathI. mATe ApaNe be prakAranuM ja sukha mAnIzuM. eka te sthAyI sukha ane bIjuM asthAyI sukha. asthAyI sukhane artha ahIM " duHkhazanya sukha " e karavAnuM che. sukhane upAya dharma che ema meM je tane AgaLa kahyuM hatuM tyAM A prakAranuM ja sukha samajavuM. je sukhanuM pariNAma duHkhamaya hoya tene sukha kahevuM e to zabdane durupa gaja karavA jevuM che, kAraNa ke du:khanA pariNAmavALuM sukha e vastutaH sukha nathI, paraMtu duHkhanI prAmAvasthAja che. du:khanA pariNAmavALA sukhane te mUkha manuSya kivA pazuoja sukha mAnI le che. je prANa pANImAM DUbI mare tene pANInI zItaLatA thoDo vakhata te AnaMda yA sukha ApI zake, paNa pariNAme je prANa jAya to te sukhane "sukha" evuM nAma ja zI rIte ghaTI zake ? pANImAM DUbatA manuSyane pANInI zItaLatAthI je sukha thAya te yathArya sukha nathI; paNa DUbI maravAnA duHkhanI prathama avasthAmAtra che, tevI ja rIte duHkhanA pariNAmavALuM game te sukha tene sukhanuM nAma ApI zakAya nahi. have tArA praznano uttara ApuM te sAMbhaLa. teM pUchyuM hatuM ke " amuka vRttine ja vadhavA devI ane amuka vRttine te saMyamamAM ja rAkhavI ene nirNaya kevI rIte kare? arthAta evuM kAMI lakSaNa haze ke je lakSaNane laIne tene nirNaya thaI zake?" have e praznane uttara tuM barAbara samajI zakaze. je vRttinA anuzIlanathI sthAyI sukhanI prApti thAya tene ja yathAzakti AgaLa vadhavA devI e ApaNuM kartavya che. dAkhalAtarIke bhakti-prIti-dayA vigere. ane je vRttinA anuzIlathI kSaNika sukhanI prApti thAya tene saMyamamAM rAkhI AgaLa vadhavA na devI eja ApaNe mATe ISTa che; kAraNa ke kSaNika sukha ApanArI vRttionuM pariNAma duHkhamaya hoya che, e vAta huM tane AgaLa jaNAvI gayo chuM. jyAM sudhI tenuM anuzIlana amuka parimita hadamAM rahIne thAya tyAM sudhI te kAMI vinna nathI, kAraNa ke yogya pramANamAM keLavAyelI vRtti duHkhanA pariNAmavALI hoI zakatI nathI. have e saMbaMdhe mAre kai vizeSa belavA jevuM rahetuM nathI. anuzIlanane uddeza mAtra sukhanI prApti sivAya bIjo kazo ja saMbhava nathI. eTalA mATe je anuzIlananA pariNAme sukha prApta thAya ane je sukhamAM du:khano leza paNuM na hoya teja anuzIlana kartavya che, te ja anu. zIlana vihita che. matalaba ke sukha eja lakSaNa ane sukha eja kasoTI. sukhanI kasoTI upara dareka vRttine kasI jevI, ane pariNAme sthAyI kiMvA du:khazunya sukha prApta thAya e saMbhava lAge to te vRttine AgaLa vadhavA devI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya-8 mo zArIrika vRtti ziSya-ApanI ATalI vAta uparathI " anuzIlana" eTale zuM e viSaya samajAya. "sukha" eTale zuM e paNa samajAyuM. tenI sAthe sukha e anuzIlanane uddeza ane sAmaMjaraya e tenI sImA, e vAta paNa lakSamAM AvI gaI; paraMtu vRttionA anuzIlana saMbaMdhe Ape hajI sudhI kAMI kahyuM nathI. arthAta vRttione kevI rIte keLavavI te viSe Ape kAMI upadeza Apyo nathI. kayI vRttine kevI rIte keLavavI te viSe kaI upadeza ApavAnI jarUra heya ema Apane nathI lAgatuM? gura-e viSaya zikSaNazAstrane che. zikSaNazAstra paNa dharmazAstramAM AvI jAya che; paraMtu AjanI ApaNI carcAmAM ene mATe sthAna nathI. ApaNo udeza te mAtra eTaleja che ke dharma eTale zuM e viSaya barAbara samajI levo. viSayAMtara na thAya teTalA mATe zikSaNasaMbaMdhe jeTaluM kahevA yogya haze teja hAla to kahIza. vRtti cAra prakAranI che. (1) zArIrikI, (2) jJAnArjanI (3) kAryakAriNI, ane (4) cittaraMjinI. sau pahelAM zArIrika vRttinA saMbaMdhamAM bolIza; kAraNa ke jIvanamAM eja vRttinuM rapuraNa sau prathama anubhavAya che. zArIrika vRttinI kurtimAM ane paritRptimAM je sukha che te vistArathI samajAvavAnI bhAgyeja jarUra che, paraMtu dharmanI sAthe tene saMbaMdha kevA prakArane hoI zake e vAta bahu agatyanI hevAthI huM teja viSaya hAthamAM laIza. ziSya -vRttine keLavavI ane khIlavavI e dharma che, ema ghaNAkharA mANaso vizvAsapUrvaka mAnatA nathI; teTalAja mATe Apane e viSaya carcavAnI jarUra paDI che ne? gu-kaI kaI yUropIyana anuzIlanavAdI, vRttinA anuzIlanane dharma athavA te dharmane aMza mAnavAne taiyAra jaNAya che, paraMtu zArIrika vRttinA anuzIlananI jarUra hoya evuM che temAMnA keIe kahyuM nathI. ziSya -te pachI Apane ja ema kahevAnI zAmATe jarUra paDI ? gura-je sarva prakAranI vRttionuM anuzIlana e dharma heya te pachI zArIrika vRttionuM anuzIlana e paNa dharmamAMja AvI javuM joIe; paraMtu atyAre e vAtane eka bAjue rahevA de. jagatamAM jene sarvatra dharma kahevAmAM Ave che temAMnA tuM game te mataviSe vicAra karaze te to jaNAze ke zArIrika vRttinA anuzIlana mATe kayAMI upekSA ke bedarakArI batAvavAmAM AvI nathI. yAgayA, vrataanuSThAna, tathA kriyAkalApa vagerene je tuM dharma kahete he; je dayA-dAkSiNya, parepakAra vigerene tuM dharma lekhate hai, agara te devatAnI upAsanA kiMvA Izvara pAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva nAneja mAtra dharma kahe che, eTaluM ja nahi paNa krizciyana dharma ke islAmadharmareja dharma kaheto he te te dareka dharmane mATe zArIrikavRttinA anuzIlananI paNa anivArya jarUra che. alabatta, zArIrikI vRttione khUba keLavavI evo mukhya ane khule upadeza koI dharmamAM nathI, chatAM dharmamAM je vigho naDe te vidane nAza karavA arthe tenI paNa ghaNIja jarUra che, ema tane lAgyA vinA raheze nahi. A vAta koI dharmavettAe kadApi spaSTarUpe upadezI nathI; paraMtu atyArano kALa e che ke have te vAta khAsa karIne spaSTa rIte kahyA sivAya cAlatuM nathI. ziSya-dharmamAM vidata hAIja kema zake? ane kadAca vina AvatuM hoya to zArIrikI vRttinuM anuzIlana tene kevI rIte dUra karI zake te samajAve. guru-dAkhalAtarIke prathama rogane ja le. roga e dharmamAM moTAmAM moTuM vigha che. je zraddhALu hindu roganA paMjAmAM sapaDAI jAya te manuSya yAgayajJa, vrata-niyama ke tIrthadarzana vigere kaI karI zake nahi e te spaSTaja che. je zraddhALu hindu paropakArAdi sadanukAnane dharma mAnatA hoya tene mATe paNa roga eka mahAna vijJarUpa che. matalaba ke rogane lIdhe je manuSya pote ja azakta hoya te bIjAne kevI rIte upayogI thaI zake che je manuSyo ema mAnatA hoya ke dharmane mATe hAtha-paga halAvavAnI kazI jarUra nathI- mAtra IzvaranuM dhyAnaja karyA karavuM teja yathArtha dharma che tene mATe paNa roga e dharmamAM aMtarAyarUpa che. kAraNa ke rogI manuSya IzvarasaMbaMdhI jevuM joIe tevuM dhyAna karI zakatA nathI. roganI vedanAne lIdhe tenuM mana ekAgra thaI zakatuM nathI. zArIrika vedanAnuM prAbalya eTaluM badhuM che ke cittane te vicalita ke parAjIta karyA vinA rahetuM nathI. roga e karmayogIonA karmamAM mahAna vina rUpa che. jJAnayogIonA jJAnayogamAM vidhvarUpa che, ane bhaktonI bhaktimAM paNa vinarUpa che. TuMkamAM roga e dharmanuM parama viddha che. samasta zArIrikI vRttione barAbara khIlavavAmAM na Ave te ja roga thAya, e viSaya, huM dhAruM chuM ke tane vizeSa vistArapUrvaka samajAvavAnI jarUra nathI. ziSya -A viSayanI zarUAtamAM ja zarIrane vizeSa zaradI lAgavA devI ene Ape adharma kahyo hato. zaradI lAgavA devI ene paNa zuM anuzIlanane abhAva kahI zakAya ? | gusara-zArIrika tane teM abhyAsa karyo haze to tuM samajI zakaze ke zaradI e tvacA indriyanA svAthyakara anuzIlanamAM eka vina athavA vyAghAta samAna che. ziSya ApanA kahevA uparathI eTaluM siddha thAya che ke jJAnArjanI vRttinuM jyAM sudhI barAbara anuzIlana thAya nahi tyAM sudhI zArirIka vRttinuM paNa yathAyogya anuzIlana thaI zake nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8 me-zArIrika vRtti pas gusa-nA. tema nathI. samasta vRttionA yathAyogya anuzIlanane parasparanA anuzIlana sAthe ghaNo gADha saMbaMdha rahe che. kevaLa mAtra jJAnArjanI vRttionuM gya anuzIlana thayuM hoya te ja zArIrika vRttinuM anuzIlana thaI zake evuM to cheja nahi. enI sAthe kAryakAriNI vRttionuM paNa yogya pramANamAM anuzIlana thavuM joIe. karyuM kArya kevI rIte karavA gya che, kayI vRttinuM kevI rIte anuzIlana thaI zake, temaja anuzIlananI ADe AvatA vyAghAta kevI rIte dUra karI zakAya vigere viSayonuM jJAna meLavavA mATe jJAnArjanI vRttinI paNa AvazyakatA che. jJAna vinA to tuM Izvarane paNa na oLakhI zake, paraMtu e vAta hamaNA rahevA de. ziSya:-nahi, e vAtane eTalethIja mUkI daI zakAya nahi. kAraNa ke eka prakAranI vRttinuM anuzIlana bIjI vRttinA anuzIlana sAthe ghaNe gADha saMbaMdha dharAve che. to pachI sau prathama kaI vRttinuM anuzIlana karavuM teno nirNaya kevI rIte kare ? guru-saghaLI vRttionuM yathAsAdhya anuzIlana ekI sAthe eka ja vakhate zarU karI devuM joIe. arthAta-zaizavAvasthAmAM. ziSya:-e te bahu navAInI vAta ! kaI vRttinuM kevI rIte anuzIlana karavuM tenI te zaizavAvasthAmAM koIne khabara paNa na hoya ! te pachI ekI sAthe samagra vRttionuM anuzIlana kevI rIte keI karI zake ? gura-eTalAja mATe zikSakanI sahAyatA levI jarUranI che. zikSaka ane zikSaNa vinA koI manuSya yathArtha manuSyatva prApta karavA mATe bhAgyazALI thaI zake nahi. zikSakane Azraya le e to sarvanuM mukhya kartavya che. mAtra bAlyAvasthAmAM ja nahi paNa cirakALane mATe ApaNe anyanI pAsethI zikSaNa levA taiyAra rahevuM joIe. hiMduzAstramAM gurunI padavIne mATe je bahu mahatva ApavAmAM AvyuM che te cheka nirarthaka nathI, eTaluM ja nahi paNa bahu rahasyAtmaka che, ema kahuM te paNa vadhAre paDatuM nathI. Aje ApaNI madhyamAM jevA joIe tevA guruo maLI AvatA nathI, temaja jevuM joIe tevuM gurunuM sanmAna thatuM nathI teTalAja mATe Aje ApaNe samAjanI ATalI badhI avanati thaI che. bhaktivRttinA anuzIlanaviSe jyAre huM upadeza karIza te vakhate A viSaya yAda karaje. hamaNuM te mULa vAta uparaja AvIza. pratyeka vRttine anya prakAranI vRtti sAthe bahu najIkane saMbaMdha hovAthI zArIrika vRttinA anuzIlananI ghaNI ja agatya che. je zArIrika vRttine yogya pramANamAM keLavavAmAM na Ave te rogatA pAdi vio dharmakAryamAM naDayA vinA na rahe e vAta huM tane samajAvI gayo chuM. jJAnAnI vRttine paNa zArIrika vRttinI sahAya svIkAryA vinA cAlatuM nathI. kAraNa ke je zarIra jevuM joIe tevuM sudaDha na hoya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 dharmatatva te jJAnArjanI vRttine vegya piSaNa maLI zake nahi. sarva kaI sArI rIte jANe che ke je zArIrika zaktio baLavAna ane puSTa na hoya te mAnasika zaktio paNa baLavAna ane puSTa thaI zake nahi-athavA te saMpUrNa vikAsa pAmI zake nahi. jevI rIte zArIrika Arogya surakSita rAkhavAne mATe mAnasika ArogyanI jarUra che, tevI ja rIte mAnasika svAsthanA rakSaNane mATe zArIrika svAthyanI jarUra che. yuropiyana vidvAnoe ane vijJAnavAdIoe zarIra tathA manane A saMbaMdha bahu uttama rIte siddha karyo che. khApaNI kolejomAM ane zALAomAM atyAre je zikSaNa apAya che temAM je koI mukhya ane mahAna deva hoya to te eja che ke tyAM vidyArthIonI zArIrika khIlavaNI tarapha ghaTatuM lakSa apAtuM nathI. e doSane lIdhe janasamAjanI zArIrika avasthA zocanIya banatI jAya che, tenI sAthe mAnasika adha:patana paNa zarU thAya che, ane dharmane AdhAra mAnasika zakita upara rahelo hovAthI krame krame dharmanI paNa adhogati thavA lAge che. - trIjuM vina te ukata vina karatAM paNa adhika mahatvanuM che. jenI zArIrika vRttio barAbara keLavAtI nathI te manuSya potAnI AtmarakSA karI zakato nathI. have tuM vicAra karI che ke je manuSya potAnI AtmarakSA barAbara na karI zake te manuSya nividane dharmAcaraNa kevI rIte karI zake? pratyeka vastunI pAchaLa zatruo tathA lUMTArAo te lAgelAja hoya che, ane teo prasaMge pAta dharmAcaraNamAM harakata karyA vinA rahetA nathI. te uparAMta jeo potAnA bAhubaLathI duSTanuM damana karI zaktA nathI teone nibaLatAne laIne AtmarakSA athe adharmanuM avalaMbana paNa lIdhA vinA cAlatuM nathI. AtmarakSA manuSyane evI to priya hoya che ke parama dhArmika manuSya paNa sIdhI nahi te ADakatarI rIte paNa kaTokaTInA vakhatamAM adharmanuM avalaMbana lIdhA vinA rahetA ja nathI. mahAbhAratakAre "zvathAmA hataH ti jA" e vAtamAM tenuM bahu uttama udAharaNa pUruM pADayuM che.* bAhubaLavaDe droNAcAryane parAbhava karavAmAM asamartha nIvaDyA eTale yudhiSThira jevA parama dhArmika puruSane paNa mithyA vAta kahIne temane chetaravAnI jarUra paDI. ziSya:-prAcInakALamAM evA prasaMge AvatA hoya, paraMtu atyAranA jamAnAmAM te rAjA pote sarvanuM rakSaNa karavAne baMdhAyela che. AtmarakSA mATe atyAre sarva keine baLavAna banavAnI zuM jarUra che ? gusa-rAjA sarvanI rakSA kare evo niyama che khare, paraMtu vastutaH kArya mAM - ka "azvatthAmA hara ti " evA zabdo mahAbhAratamAM nathI. "taH " e pramANe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8 mA-zArIrika vRtti 5 tema banatuM jaNAtuM nathI, jo tenAthI tema thaI zaktuM. hAta tA AjakAla Aja je klezA--mArAmArIo-3TakATA-cArIe ane khuneA thAya che te thavA pAmata nahi. polIsanA rIperTA vAMcavAthI jaNAya che ke je peAtAnI AtmarakSA karavAne asama hAya che tenA uparaja sarvatra julama gujAravAmAM AvyA haiAya che. baLavAna manuSya upara kASTha humalA karI zakatu nathI, paraMtu mArI A vAtane khATA a na thAya teTalA mATe mAre e paNa spaSTa kahI devu joie ke AtmarakSAne a evo nathI ke pratyeka manuSye peAtAnAja zarIranI ane peAtAnAja dhananI rakSA karIne besI rahevuM. huM jyAre tane prItivRttanA anuzIlanaviSe kahIza. tyAre tuM joI zakaze ke AtmarakSA e jema ApaNuM mahattvanuM bya che, tema ApaNAM strI-putro, parivAra, svajana, kuTuMba, pADeAzI vigerenI rakSA karavI e paNa ApaNuM pradhAna kartavya che. peAtAnI AtmarakSA sAthe je khIjAM manuSyAnI rakSI na kare tene parama adhArmika samajavA; ane eTalAja mATe me kahyuM che ke tevI rakSAne mATe je khaLa athavA zArIrika zikSaNa jarUranu che te khaLa ane zikSaNu jenAmAM na heAya tene paNa adhArmika samajavA. AtmarakSA ane svajanarakSA karatAM paNa bIjI eka vAta adhika mahattvanI che, eTaluMja nahi paNa dharmAMnA eka pradhAna aMzarUpa che. aneka mahAtmAoe A dharmanu pAlana karavA jatAM pAtAnA prANane bhAga ApyA che ane aneka pavitra puruSoe sarvasukhanA parityAga karI ApattimAMja jIvana gALavAnuM pasaMda karyu che. huM ahI have svadezarakSAviSe melavA icchu chuM. AtmarakSA ane vajranarakSA e jo dharma hAya tA pachI svadezarakSA paNa dhamAMja samAI jAya che ema kahevAnI jarUra nathI. eka manuSya jema bIjA manuSya upara humaleza karI tenuM sarvasva paDAvI levAne prayatna kare che tema eka samAja athavA deza paNu khIjA samAja athavA deza upara humalA karI tenu sasva luTI javAnA yatna kare che. jyAMsudhI manuSyAte rAjAnA hukamathI kivA dharmanI AjJAthI aMkuzamAM rAkhavAmAM na Ave tyAMsudhI manuSyA paraspara-eka bIjA upara humalA karyA vinA rahetAM nathI. je samAjamAM rAjAnI AjJAnuM pAlana thatuM nathI te samAjanAM manuSyA pAtAnI marajImAM Ave tene herAna karI zake che, ane marajI mujama trAsa vartAvI zake che. manuSyeAnA saMbaMdhamAM jema A vAta kharI che tema samAjonA sabaMdhamAM paNa teTalIja kharI che. jo vividha manuSyasamAjo upara eka rAjA athavA eka zAsanakartA na hoya teA eka baLavAna samAja khIjA ni`La samAjane herAna karI tenuM sa`sva lUMTI jAya, e svAbhAvika che. huM ahImAM jaMgalI--asabhya samAjonA viSayamAM khelatA nathI, sudharelA gaNAtA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dharmatatva pAzcAtya pradezamAM paNa e pramANe banatuM ApaNe joIe chIe. Aje kAnsa jarmanI upara humalo kare che to kAle jarmanI phrAnsane jamIna dasta karavA AgaLa vadhe che. Aje tuka grIsa upara caDAI laI jAya che to kAle razIA tukIne gaLI javAnI hIlacAla kare che. evI ja rIte Aje palAMDane vAre to kAle balagerIAne vAre, e pramANe yUrepanI sabhyajAtio paNa kUtarAnI mAphaka paraspara DokIo karI rahI che. zerIne kUtaro je maLe te meMmAM nAkhIne nAsI jAya che teja pramANe sabhya jAti athavA asabhyajAti paNa bIjI jAti pAsethI paDAvI laI javAno prayatna karI rahI che. matalaba ke durbaLa samAjane pagataLe kacaDI nAkhavA baLavAna samAja hamezAM taiyAra ja hoya che. eTalAja mATe kahevuM paDe che ke dezarakSA sivAya AtmarakSA koI kALe thaI zake nahi. AtmarakSA ane svajanarakSA e je dharma hoya to dezarakSA e paNa dharma che, eTaluM ja nahi paNa sauthI agatyano ane sauthI vadhAre mahattavane dharma che. kAraNa ke je dezarakSA thaI zake teja svaparanuM barAbara rakSaNa banI zake, ane to ja dharmonnatino mArga niSkaTaka banI zake. punaruktinA bhayathI e viSe vadhAre bolatA nathI. - keTalIka sAmAjIka avasthAo dharmane mATe upayogI che to keTalIka nirupayogI hoya che. keTalIka avasthAe ApaNI samasta vRttionA anuzIlanane mATe anukULa hoya che te koI koI sAmAjIka avasthA pratikULa paNa hoya che. aneka samaye evI pratikULatAo rAjA athavA rAjapuruSane ja AbhArI hoya che. yUropamAM eka samaye TesTaMTa matavALAone krUratAthI jIvatA bALI devAmAM AvatA hatA. Ara. gajebanA vakhatamAM hiMduo upara je julama thatA te paNa tenA udAharaNarUpe umerI zakAya. dharmane mATe je sAmAjIka avasthA anukULatAvALI hoya tene svAdhInatA kahevAmAM Ave che. "svAdhInatA" e dezI vastu nathI.vilAyatamAMthIja e cIja ApaNuM dezamAM AvavA pAmI che. mULa zabda "lIbaTI " no e anuvAda mAtra che. e svAdhInatAne artha evo nathI ke rAjA pote svadezIja have joIe. svadezI rAjA paNa aneka samaye svAdhInatAne zatru hoya che, ane videzI rAjA aneka prasaMge svAdhInatAno mitra hoya che. ene mATe huM dhAruM chuM ke udAharaNa ApavAnI jarUra nathI. dharmonnatine mATe svAdhInatA atyaMta jarUranI vastu che. eTalAja mATe pratyeka manuSya AtmarakSA-svajanarakSA tathA svadezarakSAne mATe pitAnI samasta zArIrika vRttionuM saMpUrNa anuzIlana karavuM ja joIe. ziSya -tyAre emaja kahI gho ne ke dareke ddhA banavuM joIe ! guru-nahi, saghaLAoe yuddhane dhaMdho kare evo mAro Azaya nathI. hA, eTaluM che ke prasaMga prApta thaye yuddhamAM kAma ApI zakAya teTalA mATe AgamacathIja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8 me-zArIrika vRtti baLavAna banavuM joie. nAnAM rAjyoe paNa pitAnA rAjyamAM yuvAna puruSone yuddhanuM zikSaNa maLe evI vyavasthA karavI joIe. je teo tema na kare te bIjuM moTuM rAjya anAyAse nAnAM rAjyone cagadI nAkhyA vinA rahe nahi. prAcIna grIka prajAnA prAyaH saghaLA manuSyo yuddhane mATe sarvadA taiyAra rahetA. mahAna rAjyomAM athavA mahAna samAjamAM yuddhane dhaMdhe amuka mANaso karatA AvyA che. prAcIna bhAratavarSamAM prajAnI vatI kSatriyo yuddha karatA, ane madhyakAlIna bhAratavarSamAM paNa rAjaputa dezanA pratinidhirUpe laDatA e vAta sarva keIna jANavAmAM che, paraMtu e rivAjanuM pariNAma evuM AvatuM ke je prajAne e ekaja bhAga zatrunI sAthe laData parAbhava pAmata, to samasta dezane zatrunA paMjAmAM sapaDAvuM paDatuM. bhAratavarSanA rAjapUta jevA parAjita thayA ke turataja musalamAnee bhAratavarSane kabajAmAM lIdhe. have rAjaputa sivAyanI bhAratavarSanI anya anya prajAo paNa je yuddhane mATe taiyAra heta te bhAratavarSanI evI durdazA keAI kALe thavA pAmata nahi. I. sa. nA aDhAramA saikAnA aMtabhAgamAM kAnsanA samagra yuvakoe nepaliyana bonApArTanI AgevAnI nIce astra dhAraNa karIne ekasaMpIthI cUpane dhrujAvyuM hatuM. ziSya-zarIrane kevI rIte keLavyuM hoya te Ape kahyo te dharma barAbara pALI zake? gura:--kevaLa baLanI ja jarUra nathI. jaMgalI mANasa sAthe laDavAmAM zArIrikabaLa upayogI thAya teTaluM ja. bAkI A vIsamI sadImAM te zArIrika baLa karatAM zArIrika kavAyataja bahu jarUranI che. atyAranA samayamAM sai prathama zArIrika baLanI ane asthi tathA mAMsapezInI paripuSTine mATe vyAyAma joIe. A dezamAM pahelAM daMDa-kustI tathA magadaLa vigere aneka prakAranI kasarato pracalita hatI, paraMtu aMgrejI) sudhArAe e sarva ApaNA hAthamAMthI lai lIdhuM che. ApaNe ApaNI pUrvanI kasarato ane ramatane zAmATe tilAMjali ApI devI tenuM eka ke yatheSTa kAraNa mArA jANuvAmAM nathI. ApaNI anukaraNapriyatA athavA te buddhibramanuM ja e eka udAharaNa che. bIjuM-astrazalAne pradhAnapada ApavuM joIe. ApaNAmAMnA pratyeke astra-zaanA prayogomAM pakava banavuM joIe. ziSya-paraMtu atyArane kAyade astra dhAraNa karavAnI ApaNane manAI kare che, tenuM kema karavuM ? gu-e te kAyadA bAMdhanArAonI bhUla che. kAyadAnI e bhUla vakhata jatAM sudharI zakaze. trIju-astrazikSA uparAMta keTalIka zArIrika kavAyate paNa zIkhavI joIe, kAraNa ke zArIrika dharmanuM saMpUrNa pAlana karavA mATe keTalIka kavAyata bahuja jare ranI che. dAkhalAtarIke azvArohaNa yuropamAM je manuSya azvArohaNa karI zakatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatarava nathI, ane astravidyA prApta karatuM nathI te manuSya tyAM bahu upahAsapAtra lekhAya che. vilAyatanI strIo paNa azvArohaNa tathA astradhAraNa karavAne zakitavAna hoya che. ApaNe hAthe karIne kevI durdazAe pahoMcyA chIe ? jevI rIte azvArohaNa zArIrika dharmanuM eka prakAranuM anuzIlana che, tevI ja rIte page cAlIne dUra pharavA javuM, tathA taratAM zIkhavuM e paNa eka anuzIlana che. je manuSya page cAlIne amuka majala kApI zake nahi, temaja nadI-nALuM tArI zake nahi te thArtha yoddho banI zake nahi. meM kahyuM te zikSaNa kevaLa hAAneja mATe jarUranuM che ema mAnI laIza nahi. je manuSyane taratAM na AvaDe te manuSya pANImAM pitAnuM ke bIjAnuM kadApi rakSaNa karI zake nahi. yuddhanA prasaMge laDavaiyAone AtmarakSA athavA pararakSA karavI paDe eTalAja mATe taratAM zIkhavuM joIe evo siddhAMta karIne besI rahIza nahi. sAmA pakSa upara hala laI javAne temaja zatrunA paMjAmAMthI bacavAne mATe paNa ApaNe aneka prasaMge pANImAM taratA taratA javuM paDe che. page cAlIne paNa kesonA keso sudhI doDavuM paDe che, mATe manuSyamAtre A sarva kavAyata zIkhavI joIe. ziSya --matalaba ke zarIra puSTa ane baLazALI bane teTalAthIja zArIrikavRttinuM anuzIlana saMpUrNa thayuM na gaNAya, paraMtu tenI sAthe kasarata-kavAyata vigere- gura-kasarata divA vyAyAmamAM mallayuddhane paNa samAveza karI devo joie. kAraNa ke te bahu baLadAyaka che. temaja AtmarakSA tathA paropakArane mATe paNa tenI dhaNI jarUra paDe che. ziSya-sama. TuMkAmAM zarIranI puSTatA, vyAyAma, mallayuddha, astrazikSA, azvArohaNa, saMtaraNa tathA page cAlatAM dUra sudhI javAnI paNa Teva pADavI joie gura-eTaluM ja nahi sahanazakita paNa joIe. TADha-taDake tathA sudhA-tRSA sahana karatAM zIkhavuM joIe. game teTalo parizrama thayo hoya te paNa cittamAM kheda ke glAni na thAya te mATe abhyAsa pADavo joIe. te sivAya eka laDavaiyAne mATe bIjI paNa keTalAka abhyAsa karavA joIe. dAkhalA tarIke jarUranA prasaMge mATI khodatA AvaDavuM joIe, ghara badhitAM zIkhavuM joIe, vajana uMcakI javAnI Teva pADavI joIe, vigere aneka samaye yoddhAone daza-bAra divasa cAle teTale annane jaththo pITha upara uMcakIne laI ja paDe che. TuMkAmAM eka kArIgara potAnAM upayogI astro potAnI pAse rAkhI tene barAbara dhAravALAM banAvIne sAthe laI jAya che tevI ja rIte ApaNe ApaNuM deharUpI zastra tIkSNa dhAravALA zasanI mAphaka hamezAM taiyAra rAkhavuM joie. kArIgara jema potAnAM sajAvI rAkhelA astrothI sarva dravyone toDI-phoDI tathA sAdhI zake che, tevI ja rIte A deha paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8 mA-zArIrika vRtti 63 sarva karmo karI zake tevA sakSama banAvavA joie. ziSyaH--paNuM e kema banI zake tenA upAya tA Ape kAMi khatAno nahi. guruH----tenA upAyeA (1) vyAyAma, (2) zikSaNu, (3) AhAra, (4) indriyasaMyama. e cAra upAyA zArIrika anuzIlanane mATe pUratA che. ziSyaH---temAM Ape vyAyAma tathA zikSaNu sabaMdhe je kAMi kahyuM te meM dhyAnapUrvaka sAMbhaLyuM che; paraMtu AhAra sabaMdhe kAMi khulAsA thayA nathI. zarUAtamAMja vAcaspati mahAzayanA khAnapAnasabaMdhe je prazna uThayA hatA te have mane yAda Ave che. vAcaspati mahAzaya kevaLa bhAta-dALa uparaja jIMdagInA nirvAha karatA. zuM mAtra eTaluM khAine besI rahevuM te dharmAnukULa che ? tenAthI vizeSa prakAranAM dravyeA AhAramAM levAM e zuM adhama che? huM na bhUlatA hAu tA ApaneA kahevAnA Azaya te vakhate kAMika evAja prakAranA hatA. guruH--meM kahyuM hatuM ke zarIranI rakSA tathA puSTine mATe jo eTaleja khArAka zreSTa hAya tA tethI adhika AhAranI lAlasA rAkhavI e adhama che. zarIranI rakSA tathA pASaNane mATe kevA prakarAnA AhAranI jarUra che e viSaya teA vaijJAnika paMDitAnA hAthamAMja rahevA devA joie. dharmanA upadezakeAnuM te kAma nathI. huM mAnuM chuM ke vaijJAnika paDitA dALa-bhAtane zarIrarakSA tathA puSTine mATe yazeSTa lekhaze nahi; paraMtu tenI sAthe vAcaspati mahAzayanA sagAne vicAraNAmAM lacce tA temanA jevA zarIrazrcama vinAnA mANaso mATe evA sAdA khArAka ceSTa paNa lekhAvA joie. ApaNe te carcAmAM mAthu mAravAnI atyAre kazI jarUra nathI. vaijJAnikAnu kAma vaijJAnikA kare eja IcchavAyAgya che. AhArasabaMdhenA eka mahattvane upadeza, ke je svayaM zrIkRSNanA mukhamAMthI nIkaLyo che, te gItAmAMthI huM tane sabhaLAvu chuM, eTalAthIja satASa mAnI leje: - AyuH sattvabalArogyasukhaprItivivarddhanAH / rasyAH snigdhAH sthirA hRdyA AhArAH sAttvikApriyAH / / arthAt--je AhAra AyuSyamAM, utsAhamAM, khaLamAM, svAsthyamAM, sukhamAM ane cittanA AnaMdamAM vRddhi kare, rucine pradIpta kare, je AhAra rasayukta hAya, snigdha DhAya, ane jenA tAttvika aMza zarIramAM pAyana thAya te arthAt " nyuTrIzIasa hAya, eTalu Mja nahi paNa jenA darzanamAtrathI khAvAnI icchA thAya teja AhAra sAttvikAne priya thai paDe che. ** .. ziSya;--paNa emAM madya-mAMsa AhArAthe levA joie ke nahi te teA kAMi Avyuja nahi. guru:--te kAma vaijJAnikAnu che. zArIratatvavettAone athavA teA vaidyone pUchI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattava jo ke madhamAMsa vigere AyuSya, sanna baLa, Arogya, sukha, tathA prItivRttimAM vRddhi kare che ke nahi? mA-mAMsamAM zA zA guNe tathA avaguNa rahelA che tene khulAso temanI pAsethI meLavI le. ziSya -hiMdu zAstrakAroe te tene niSedha karyo che. gura-mArA vicAra pramANe hiMdu zAstrakAroe mada-mAMsane niSedha karavAmAM khoTuM karyuM nathI. "anuzIlana 'tatva eja temanA dharmopadezanuM mULa hatuM; kAraNa ke madha-mAMsa aniSTakArI, anuzIlanane hAnikara tathA jene tame dharma kahe che tene vinakara hevAthI ene niSedha karavAmAM teoe vAbIja karyuM che. ziSya -AI paNa avasthAmAM zuM mAno vyavahAra naja kare? gura-je pIDita vyaktinI pIDA magha sivAya bIjA kazAthI zAMta na thAya ema hAya, tene mATe ja teno upayoga karI zakAya. tathApi eka avasthA evI paNa che ke je samaye cikitsaka ke vaijJAnikonI AjJAnI rAha na jotAM parimita madyapAna kartavya che. ziSya -evI kayI avasthA che? guru -yuddha samayanI avasthA eja mAro kahevAno Azaya che. yuddhakALe mApAna dharmAnukULa lekhAya che tenuM kAraNa mAtra eTaluM ja che ke je je vRttionA baLathI yuddhakSetramAM vijaya maLI zake te te vRtti parimita madyapAnathI vizeSa baLavAna bane che. A siddhAMtane hiMduzAstra paNa yogya mAna Ape che. mahAbhAratamAM lakhyuM che ke jayadrathavidhanA divase eka ajuna zatrunI senAne bhedIne zatruonI madhyamAM jaIne ubho rahyo hate. yudhiSThirane AkhA divasamAM arjuna saMbaMdhI kAMI samAcAra maLyA nahi tethI teo vyAkuLa citta besI rahyA hatA. te samaye pAMDavasenAmAM sAtyaki sivAya bIjo ekake e vIra yoddho nahato ke je zatruonI madhyamAM jaI arjunanA sAcA samAcAra laI Ave. yudhiSThire sAtyakine A duSkara kArya karavAnI rajA ApI. tenA uttaramAM sAtyakie uttama prakAranA madyanI prArthanA karI. yudhiSThire pote tene uttama prakArane magha ANuM Ape. mArkaMDeya purANamAM paNa jaNAvyuM che ke svayaM kAlikAne asurano vadha karatAM pahelAM surApAna karavuM paDayuM hatuM. 1857 ne mahAna baLa thayo te vakhate cinaheranA yuddhamAM aMgrejI senAne hiMdu tathA musalamAnonI senAe parAjita karI hatI. svayaM sara henarI oNrensa te yuddhamAM aMgreja senAne nAyaka ho, chatAM temane hAra khAvI paDI hatI. aMgrejI itihAsalekhake sara jona re tenA kAraNe ApatAM eka kAraNa evuM paNa banAvyuM che ke te divase aMgreja senAne jarUrage madya maLI zakayA nahotA. e kAraNa cheka asaMbhavita nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8 - zArIrika vRtti te game tema ho. madyasevananA sabaMdhamAM mAre mata TuMkamAM A pramANe che - (1) yuddhakALe parimita madhasevana thaI zake, (2) suyogya cikitsakanI AjJAnusAra rogAdimAM teno upayoga karI zakAya, (3) te sivAya madyapAna karavuM anucita che. ziSya -mAMsAhArasaMbaMdhe Apano zuM mata che ? gusa-masya-mAMsa zarIrane upakArI che ke apakArI che tene nirNaya karavo te vaijJAnikonuM kAma che. dharmavettA te mAtra eTaluM ja kahI zake ke matsya-mAMsane AhAra karavAthI manuSyanI prItivRttinA anuzIlanane dhake pahece che, tethI te niSiddha che. bhUtamAtramAM prIti rAkhavI e hiMdudharmane mukhya siddhAMta che. amAre anuzIlanavAda paNa te siddhAMtane svIkAra kare che, paNa Ama kahevA uparathI anuzIlanavAda hiMdudharmathI kAI judoja matavAda che, ema mAnI laIza nahi. anuzIlanavAda paNa hiMdudharmano ja eka viSaya che. - zArIrika vRttinA anuzIlanasaMbaMdhe vivecana karatAM (1) vyAyAma (2) zikSaNa tathA (3) AhAranA viSayamAM meM mArA vicAro jaNuvyA. have (4) indriyasaMyamanA saMbaMdhamAM mAre be bola kahevA joie. zArIrika vRttinA anuzIlanane mATe Indriya-saMyamanI atyaMta jarUra che, e vAta tane vistArapUrvaka samajAvavAnI agatya huM joto nathI. indriyasaMyamanA abhAve zarIra yogya pramANamAM paripuSTa thaI zakatuM nathI, vyAyAma karavA jeTalI dhIraja rahetI nathI, zikSaNanI sArthakatA thaI zaktI nathI, eTaluM ja nahi paNa je AhAra hAjarImAM jAya te AhAra paNa saMpUrNa rIte pacI zakatA nathI, ane tene lIdhe zarIramAM jevuM joIe tevuM baLa AvatuM nathI. te sivAya Idriyone saMyamamAM rAkhavI eja indriyonuM yogya anuzIlana che, e vAta huM na bhUlato houM to tane AgaLa samajAvI gayo paNa chuM. ATale dUra AvyA pachI mAre tane yAda ApavuM joIe ke indriyasaMyama e mAnasika vRttinA anuzIlanane saMpUrNa AdhIna che; kAraNa ke je mAnasika vRtti nirbaLa hoya te zarIra upara je joIe te aMkuza rahI zake nahi. sArAMzarUpe mAre kahevuM joIe ke huM AgaLa jaNAvI gayo tema mAnasika vRttinuM ucita anuzIlana, zArIrika vRttinA anuzIlananA upara AdhAra rAkhe che; tevIja rIte have tuM joI zakaze ke zArIrika vRttinuM ucita anuzIlana paNa mAnasikavRtti upara AdhAra rAkhe che. A pramANe zarIra tathA mana ekabIjA sAthe bahuja gADha saMbaMdhathI joDAyelAM che. ekanA anuzIlana sivAya anyanuM anuzIlana koI kALe saMbhave nahi. je karmopadezako kevaLa mAtra mAnasika vRttinA anuzIlana uparaja bhAra mUkIne besI rahe che, teono 4 A mULa pustaka ghaNuM varSapara lakhAyeluM hoIne te pachI ghaNAkharA vaijJAni kAe mAMsAhAra nukazAnakAraka hevAnuM ja jAhera kareluM che. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva upadeza asaMpUrNa che. jJAna ja prApta karIne besI rahevuM e upadeza asaMpUrNa hevAnA kAraNe dharmaviruddha che. kelejanA zikSaNa mAtrathI vidyArthIo jema yathArtha manuSya banI zakatA nathI, tema thoDAM ghaNuM pustako kaMThastha karavAthI paNa vidyArthIo yogya paMDita banI zakatA nathI. A banne mArgo apUrNa ane tethI aniSTakArI che. adhyAya 9 mo-jJAnArjanI vRtti ziSya --zArIrika vRttionA saMbaMdhamAM te Apane upadeza sAMbhaLyo. have jJAnAjanI (jJAna meLavanArI) vRttionA anuzIlanasaMbaMdhe kAMIka kahe to sAMbhaLavAnI IcchA che.mArA samajavA pramANe bIjA prakAranI vRttionA anuzIlanathI je sukha maLI zake te sukha A vRttinA, anuzIlanathI paNa prApta thavuM ja joIe, ane jayAM sukha tyAM dharma paNa hoyaja. eTalA mATe jJAnArjanI vRttionuM anuzIlana athavA te jJAna prApta karavuM e paNa kartavya che. gu -alabatta te Avazyaka kartavya che, kAraNa ke jJAna vinA anya vRttionuM yathArtha anuzIlana thaI zake nahi, e vAta zArIrika vRtti nA anuzIlana samaye huM tane barAbara samajAvI cUka chuM. te sivAya bIjI eka bAbatane mATe paNa jJAnanI jarUra che, ane te bAbata ghaNuM mahatvanI che ane te e ke jJAna sivAya izvarane oLakhI zakAya nahi, temaja vidhipUrvaka izvaranI upAsanA paNa thaI zake nahi. ziSya-jJAna hoya to ja IzvarapAsanA thaI zake, ema jo Apa kahevA mAgatA he te pachI bhUkha manuSyo izvaranI upAsanA kevI rIte karI zake ? Izvara zuM kevaLa paMDita puruSone mATeja che? | gusa--bhUkhe manuSya mATe Izvaro pAsanA nathI. mUrkhane mATe te dharma jevI koI vastu ja nathI ema kahuM topaNa khoTuM nathI. jagatamAM jJAnapUrvaka jeTalAM pApo thAya che temAMnA ghaNAMkharAM pApa prAyaH mUrkha manuSyo dvArA ja thAya che. atre mAre eka spaSTIkaraNa karavuM joIe. jene lakhatAM vAMcatAM AvaDatuM na hoya tene ja mUkha manuSya mAnI laIza nahi, temaja jene lakhatAM-vAMcatAM AvaDatuM hoya teja jJAnI ema paNa mAnI levAnuM nathI. pustaka vAMcyA vinA paNa jJAnanI prApti thaI zake che. pAThazALAo ane nizALamAM bhaNyA vinA paNa jJAnanI vRddhi thaI zake che. ApaNuM dezanI prAcIna strIoe tenAM uttama daSTAMta ApaNane pUrAM pADayAM che. te sannArIomAM prAya: koIne paNa lakhatAM vAMcatAM AvaDatuM nahatuM chatAM temanA jevI dhArmika vyakitao pRthvImAM DIja thaI haze. te Adarza nArIoe pustakanuM vAMcana karyuM na hatuM tethI te sarva mUrkha hatI, ema kahevAnuM keinAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 mA-jJAnArjanI vRtti 67 ,, sAhasa thai zakaze nahi. ApaNA dezamAM pUrve jJAna prApta karavAnA je keTalAka khAsa mArgo hatA, te sa` Aje luptaprAya thaI gayA che. " kA ane harikIna e pUrva kALe jJAnaprAptine eka mukhya upAya hatA. prAcIna sannArIe kathAkArAnA mukhathI purANu tathA itihAsanI vAtA sAMbhaLatI ane ethI karIne purANu--RtihAsamAM jJAnanA je uttama bhaDAra chupAyalA che, te temanI pAse khullA thai jatA. kathAnA zravaNathI temanI jJAnAnI vRtti bahu sArI rIte svaccha tathA paritRpta thaI zakatI hatI. te sivAya hiMdudharmanA pratApe ApaNA dezamAM vaMzaparaMparAe je jJAnapravAha satata vahyA karatA te pravAha upara paNa sannArIonA adhikAra rahetA hatA. A sarvAM kAraNAne laine atyAranA ApaNA suzikSita gaNAtA yuvake karatAM paNa aneka viSayeA pUrvakALanI sannArIo bahu sArI rIte samajI zakatI hatI.dAkhalAtarIke atithisatkAranuM mAhAtmya jJAnavinA krAi -kALe samajI zakAya nahi, temaja vizvavyApI satyanI sAthe atithi-satkArane kevA prakAranA sabaMdha che, te paNa jJAnadaSTi vinA joi zakAya niha. atyAranA ApaNA sudharelA va atithinuM nAma sAMbhaLIne paNa khaLI jAya che ! atyAranA zikSita vargane je jJAna nathI te jJAna pUrvInI azikSita sannArIone hatuM, eja vAta huM kahevA mAgu chuM. te strIe atithi-satkAranu` mAhAtmya bahu sArI rIte samajI zakatI hatI. A prakAranAM eka nahi paNa sekaDA udAharaNA ApI zakAya tema che, e dRSTithI joie teA prAcIna kALanI nirakSara strIneja dAnI lekhavI joie, ane atyAranA ApaNA suzikSita vargane ajJAnI lekhavA joie. ziSyaH----emAM zikSita vargonA zASa? IMgrejI-zikSAnI paddhatija evI emAM kASTha zu kare ? guruH--alabatta, e vAta kharI che. me' je anuzIlanavAda tane samajAvyeA, arthAt samasta vRttionu yathAyeAgya anuzIlana thavuM joie, ema meM je kahyuM te vAta atyAranA zikSaNamAM yojAyalI nathI, ane tene laineja vartamAna zikSaNapaddhati dUSita gaNAya che. aMgrejI rAjyanA adhikArIoe siddhAMta karyAM ke pAThazALAmAM tA eka ceAkkasa prakAranI vRttinuMja anuzIlana thavuM joie, ane e pramANe kAryanI thaI gai ! matalaba ke va`mAna zikSaNapaddhati temanA amuka uddezo ane AvazyakatAoneja AbhArI che, ane tethIja te soSa rahI gaI che. AjakAlanI zikSaNapraNAlImAM traNa mahAna doSo uMDA vicAra karavAthI saheje tarI Ave che. zarU ziSyaH--e dASA kayA kayA ? guruHprathama doSa tA eja che ke jJAnAnI vRttiopratye bahuja vadhAre lakSa ApavAmAM Ave che, ane kAryokAriNI athavA cittaraMchanI vRttinI khIlavaNI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva mATe kAMija prayatna thato nathI; ane tethI karIne keLavaNInuM joIe tevuM uttama phaLa maLI zakayuM nathI. hiMdI yuvake manuSyavathI bahu vegaLA paDI gayA che. vakIla, DokaTara athavA sarakArI nokara banavuM eneja jIvananuM parama lakSya teo mAnI beThA che. bIjI tarapha yuropanA eka bhAganI prajA jyAre zilpakuzaLa tathA saMpattipriya banavAno prayatna karatI hoya che te bIjI tarapha bIjA bhAganI prajA yuddhapriya tathA julamI banavAno prayatna karI rahI hoya che. AvI duSita zikSaNa paddhatinA pariNAme yUropamAM keTakeTalAM yuddho tathA atyAcAro thayA che tathA thAya che te kAithI ajANyuM nathI. zArIrika vRtti, kAryakAriNI vRtti tathA cittaraMjanI vRttinI khIlavaNInI sAthe yogya pramANamAM je mAnasika vRttinI paNa khIlavaNuM thAya te ja te jagatane tathA janasamAjane upakArI athavA maMgaLakArI thaI zake. bIjI vRttione tiraskAra karI kevaLa mAtra buddhineja keLavyA karavI e kaI rIte IcchavAyogya nathI. amArA jevA sAdhAraNa manuSyonI dharmAnukULa mAnyatAo kevA prakAranI che te tuM jANe che ? hiMduo mAtra rUpavAna caMdra athavA baLavAna kArtikeyane ja pUjanIya mAnIne besI rahetA nathI, mAtra buddhimAna bahaspati kiva jJAnI brahmAnI upAsanAne ja sarvasva mAnIne teTalethI ja aTakI jatA nathI; eTaluM ja nahi paNa kevaLa rasajJa gaMdharvarAja athavA sarasvatI devIneja ArAdhyarUpe svIkArI zAMta thatA nathI, paraMtu hiMduonI bhakita, hiMduonI pUjA, hiMduonuM sarvasva te sarvAMgasaMpanna-arthAta savagIna pariNatiyukata, cha prakAranA aizvaryayukta viSNu bhagavAnanA caraNamAM samarpita thAya che. anuzIlana-nItine mukhya siddhAMta paNa eja che ke sarva prakAranI vRttione evI yogyatApUrvaka keLavavI ke eka vRtti bIjI vRttine dAbI daI svachaMdatApUrvaka AgaLa vadhI zake nahi. sArAMza ke pratyeka vRttine potapotAnI sImAmAM rahevA daI tenuM gya anuzIlana karavuM eja viSNunI ArAdhanAnuM mULa-pradhAna rahasya che. zi -e to zikSaNanA eka daSanI vAta thaI. bIjo deSa zuM che? gura --Adhunika zikSA praNAlIne bIje doSa e che ke te pratyeka manuSyane eka khAsa viSayamAM paripakava thavAnI pharaja pADe che. AthI sarva manuSyane sarva prakAranA viSayo jANavAne avakAza maLatuM nathI. arthAta eka manuSya dhAre te vijJAnazAstramAM khUba pAraMgata banI zake, paraMtu tene mATe sAhityanAM dvAra to baMdha ja rahevAnAM. eka manuSya dhAre te sAhityanI zAkhAmAM parama vidvAna banI zake, paraMtu vijJAnazAstramAM praveza karavAnI tene rajA maLatI nathI. AvI rIte eka manuSya jo eka khAsa prakAranI vRttine ja keLavIne upazAMta thAya te pachI manuSyanI bAkInI vRttione khIlavavAno avakAzaja kayAre maLe ? pariNAma e Ave ke jyAM juo tyAM tamane ardha manuSyatvavALoja mANasa maLI Ave-saMpUrNa manuSyatvavALA manuSyanuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 mA-jJAnAnI i 69 teA darzIna paNa bhAgyeja tamane thavAnuM ! eka manuSya vijJAnazAstramAM kuzaLa hAya, paNa jo te kAvyarasAdinA AsvAdanathI kamanasIba hoya teA te azrva manuSyaja che, ema kahevuM joie. evIja rIte je manuSya saudaryapriya hoya ane sarva sau mAMthI peAtAnI rasavRttine pAchu ApI zakatA hAya, paraMtu jagatanAM apUrva vaijJAnika tattvAthI ajJAna hoya teA te pazu adha manuSyaja che. upara kahyA te unnaya prakAranA manuSyA manuSyatvarahita che, ane tethI teTale zaidha bhraSTa che. je kSatriyaputra pote yuddhavizArada hAya chatAM rAjadhathI anabhijJa hAya, athavA teA. rAjadhama jANavA chatAM ravidyAmAM ajJAna hoya te te hiMdudharmAnusAra dharmabhraSTa che. hiMduzAstranA yathA marma eja pramANe che. te sa manuSyee sarva prakAranA viSayAmAM kuzaLatA prApta karavIja joie. guru:--nahi, sarva manuSyAe temaja karavu joie evA mArA AgraDa nathI. alabatta, eTaluM che ke pratyeka manuSye peAtAnI samasta manettionI kameTI temaja khIlavaNI tA karavIja joie. ziSya:----te kharAkhara che, paraMtu sarva manuSyAthI tema khanI zake evu Apane lAge che kharuM ? sa manuSyeAnI sarva vRttie ekasarakhI tejasvI hAtI nathI. ghanI manovRtti vijJAnanA abhyAsamAM vadhAre tejasvI hAya che teA kAInI vRtti sAhityanA kSetramAM addabhuta kArya karI zake tevI hAya che. sAhityanI vRttivALA manuSya vijJAnanI zAkhAmAM jAya te| tene prAyaH niSphaLaja thavuM paDe; tene badale vijJAnanI vRttivALA manuSya khIjA kAi kSetramAM praveza karavAnuM sAhasa na karatAM vijJAnanI pAchaLaja satata maDayA rahetA vakhata jatAM te eka mahAna vaijJAnika banI zake. ekaja manuSya sAhityamAM ane vijJAnamAM-ubhayamAM kevI rIte pAraMgata khUnI zake ? ziSyaH--ApanI dharmabyAkhyA anusAre cr ,, guru:--te na banI zake; paraMtu " pratibhA? " viSe spaSTIkaraNa karatAM meM je vicAro tane agAu jaNAvyA hatA te punaH yAda kara. tArA A praznanA uttararUpe mAre je kAMI kahevu jeIe te sa teja vakhate jaNAvI gayA dhru. punarukitanI atre jarUra nathI. have trIjo doSa sAMbhaLa. vartamAna zikSaNapaddhatinA eka sAdhAraNa doSa e paNa che ke temAM pAtrApAtrane leza paNu vicAra karavAmAM nathI AvatA. arthAt amuka viSaya vidyArthIenA aMtaHkaraNamAM vikAsa pAme che ke nahi, te jovAnI keAi tasdI letu N nathI. 1 A viSaya pAMcamA adhyAyamAM ziSyanA cothA praznamAM maLI Avaze. anuvAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatatva eka vaidya rogIne kSudhAtura joI khAvAnI chUTa Ape, paNa te dardI khAdheluM anna pAcana karI zake tema che ke nahi tene bilakula vicAra na kare te tene suyogya cikitsaka kahevAya nahi. tevI ja rIte je zikSaka vidyAthInI zaktine tela karyA sivAya magajamAM bejoja bharyA kare tene paNa suyogya zikSaka lakhI zakAya nahi. dardIne bahu anAja khAvA badala jema ajIrNanuM darda bhogavavuM paDe che tema hada uparAMta be vidyArthIonA magajamAM bharavAthI vidyAthIone paNa mAnasika ajIrNane AdhIna thavuM paDe che. AthI karIne krame krame vidyAthInI jJAnArjanI vRttionI avanati thatI jAya che. "mukhastha kare, yAda kare, gokhI nAkho, koI kAMI pUche to popaTanI mAphaka ekadama uttara ApatAM zIkho." eja prakAranuM zikSaNa AjakAla vidyArthIone ApavAmAM Ave che, paraMtu AvA zikSaNathI vidyArthInI buddhi tIrNa thatI jAya che ke buThThI thatI jAya che, svazakti yukta thatI jAya che, ke prAcIna pustakono pAlava pakaDI pAchaLa pAchaLa cAlanArI thatI jAya che, tene te kaI bhUle cUke paNa vicAra karatuM nathI. arthAta vidyArthIone je mAnasika AhAra ApavAmAM Ave che te temanAthI pAcana thaI zake che ke nahi te tarapha to kaI najara paNa karatuM nathI. bicArA zikSita gardabhe jJAnane bhAra vahana karI saMsAramAM cotarapha bhaTakIne AyuSya pUruM kare che. chevaTe vismRti nAmanI karuNAmayI devI AvIne temane bhAra laI le che, eTale pachI teo ToLAmAM maLI jaI ravachaMdatApUrvaka ghAsa khAvA lAge che. - ziSya:-amArA dezanA zikSita varga pratye ApanI eTalI badhI padaSTi kema che ? guru -huM mAtra ApaNA dezanAja zikSita varga viSe bolato nathI. ahIMnA aMgreje paNa eka yA bIjA prakAre evAja che. ApaNe temane mahAprabhu mAnI temanuM anukaraNa karavA lalacAIe chIe, ane temanA anukaraNa mAtrathI manuSyajanma sArthaka thayo mAnI laIe chIe. teo paNa saMkIrNa buddhinA che, temanuM jJAna paNa pIDAdAyaka che. ziSya:- aMgrejonI buddhi saMkIrNa che ? gura:- zanaiH zanaiH sarva samajAze. je jAti deDhaso varSathI bhAratavarSa upara Adhipatya bhogave che chatAM bhAratavAsIo saMbaMdhI eka vAta paNa hajIsudhI samajI zakI nathI, temanAmAM bIjA lAkho guNo haze, topaNa temanAmAM vizALa buddhi hoya ema te huM kahI zakIza nahi, paNa bIjI tarapha aMgrejonA karatAM paNa ApaNA hiMdIonI buddhi vizeSa saMkIrNa mArge pravarte che, ema kahyA vinA cAlatuM nathI. aMgrejonA zikSaNa karatAM ApaNuM zikSaNa vizeSa halakA prakAranuM che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 mA-jJAnAnI mratta 71 ema paNa svIkAravu joRe; paraMtu ApaNe e sakArAnu mULa jevA jaIe tA cUreApanA anukaraNa sivAya bhAgyeja khIju kAMI haze. kema, tArI pahelI zo dUra thaIne ? ziSya:--paNa Ape jJAnane pIDAdAyaka kahyu. tenA a` zu samajavA ? guru:--jevI rIte AhAra svAsthyakara hAvA chatAM ajINu thavAthI pIDAdAyaka thAya che tevIja rIte jJAna svAsthyakara heAvA chatAM jo tene durupayoga thAya teA te paNa pIDAdAyaka thayA vinA rahe nahiM. jJAnanuM ajINu pIDAdAyaka che, arthAta amuka amuka vAteA jANI lIdhA pachI te pratyekane paraspara kravA sabaMdha che, athavA teA e jJAnanu pariNAma zuM tene vicAra karavAmAM na Ave tyAMsudhI te nirarthIkaja che. kAi kahe ke gRhamAM teA khUba prakAza che, mAtra sIDI uparaja aMdhArUM che, teA tenA artha zuM ? rarateAja na sUjhe ! yAM thane kayAM javuM tenI kazI mAhitI na maLe ! jJAnanI pIDAmAM phasAyalA mANusA amuka jJAna prApta ryA pachI tenA kevI rIte upayeAga karavA teja jANatA nathI. eka samaye eka aMgreje IMglAMDathI hiMdamAM AvI eka bagIcA kharIda karyA. tene A rItarivAjonuM khIlakula jJAna nahatuM. eka divase mALIe AvIne tene eka tAjI' nALIera bheTadAkhala aNu karyu. sAhebe tA nALIyeranI chAla utArI lIdhI ane aMdaranA geTA pheMkI dIdhA ! mALIne A vAtanI khaJara paDI eTale heba pAse gayA ane bhAga khAvAmAM vapa ,, rAya che. karI bagIcAmAMthI kahyuM ke " sAheba ! chAla nahi paNa tene to aMdaranA tyAra pachI mAe teja sAhebane keTalIka lAvIne ANu karI. sAheba mALAnA upadeza bhUlI gayeA nahotA. tethI teNe kerInI chAla--ga vigere pheMkI dIdhuM, ane geTalIja khAvA mATe laI gayA ! sAhebane khAtrI thai A hiMdustAnI kaLAmAM kaI rasaja hAtA nathI ! mALIe puna: AvIne sAhebane kahyu ke " sAheba, tene te cUsIne athavA cIrA karIneja khavAya, ane geATalI tA phephIja devI je. " sAhee mALIneA upadeza lakSamAM rAkhI lIdhe.. chevaTe mALIe eka divase ratALunI eka gAMTha mekalI. sAheba pelA mALAnuM zikSNa visarI gayA nahotA, tethI te ratALunI cIrA karI karIne khAi gayA; paNu ratALue peTamAM qhate evu, tA zarU karyuM ke sAheba krodhathI lAla-pILeA thaI gayA, ane mALAne mArI-mArIne maraNutAla karI nAkhyA. AvA duHkhadAyaka bagIcA paNa nahi joie, ema dhArIne a` kiMmate bagIce paNa vecI nAkhyA. aneka manuSyAnAM mAnasakSetro AvI rIte bagIcAnI mAphaka phaLa-phUlothI paripUrNa hAya che, paraMtu tene kevI rIte upayAga karavA tenI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatava - temane khabara na hovAthI bicArAo ToparAne badale kAcalI ane rasane badale goTalI khAIne herAna thAya che. amuka prakAranuM jJAna prApta karyA pachI tene kyAM ane kevI rIte upayoga kare tenI sUcanA na maLe te evuM jJAna paNa duHkhadAyaka thaI paDe che. ziSya -tyAre zuMjJAnArjanI vRttionA anuzIlana mATe jJAnanI kazI jarUraja nathI? gusa-bevakupha! eka astra sajAvavuM hoya te zuM khAlI jagyAmAM pheravavAthIja te hetu siddha thaI jAya ?seya vastu sivAya jJAnanI khIlavaNI thaIja kevI rIte zake? chatAM eTaluM lakSamAM rAkhavuM joIe ke jJAna prApta karavAnI sAthe ApaNI jJAnecchA paNa vikAsa pAmavI ja joIe. atyAre je zikSaNa paddhati ApaNumAM pracalita che te te ApaNuM peTamAM ThAMsI ThAMsIne barAkaja bharyA kare che! ApaNe te khorAkane pacAvI zakIe chIe ke nahi, ane pachI sudhA jAgRta thAya che ke nahi, peTamAM vadhAre anna rahI zake tema che ke nahi, teno koI paNa vicAra nahi karatAM, basa, hAMsI ThAMsIne kherAkaja bharyA kare che ! keTalIka mUkha mAtAo bALakane khUba khavarAvI khavarAvIne bALakanA zarIranuM satyAnAza vALe chetevI ja rIte atyAranA pitAe tathA zikSake paNa putronI tathA vidyArthIonI unnatine badale avanatija kare che ! - jJAna prApta karavuM te dharmane eka pradhAna aMza che, paraMtu ene badale atyAre to jyAM joIe tyAM ukta traNa dejo pravartI rahyA che ! dharmane yathArtha marma jyAre loke samajavA lAgaze tyAreja A kuzikSArUpI pApa paNa samAjamAMthI dUra thaI zakaze. adhyAya 10 mo-manuSyabhakti ziSya-vRttionuM yogya skaraNa, sAmaMjasya tathA sArthakya eja sukha ane eja manuSyatva e vAta barAbara samajAI. vRttio traNa prakAranI te paNa samajAyuM; jemake (1) zArIrika, (2) jJAnArjanI ane (3) kAryakAriNI athavA cittaraMjanI. temAM zArIrikI vRtti tathA jJAnArjanI vRttinA anuzIlanasaMbaMdhe Ape je upadeza karyo te meM barAbara sAMbhaLyo che. nikRSTa kAryakAriNI vRttionA anuzIlananI zuM jarUra che, te vAta paNa Ape sAmaMjasyane viSaya samajAvatI vakhate, bhaya-krodha-lebha ItyAdinA daSTAMtapUrvaka kahI saMbhaLAvI. have nikRSTa kAryakAriNI vRtti saMbadhe Apane vizeSa balavAnuM hoya ema huM dhArato nathI. utkRSTa vRttionA anuzIlanasaMbaMdhe Apane kAMI kahevAnuM hoya te kahe. guru --have kAryakAriNI vRttiomAM jene sarvatra utkRSTa kahevAmAM Ave che te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 mo-manuSyabhakti 73 vRttiviSe vivecana kare te lakSapUrvaka sAMbhaLa. je arthamAM vRttine niSNa kahevAmAM Ave che, tethI cheka jUdAja arthamAM amuka vRttione utkRSTavRtti kahevAmAM Ave che. dAkhalAtarIke bhakti-prIti vagere. - ziSya -bhakti ane prIti e ubhaya vRttio zuM jUdI jUdI che? IzvaramAM je prItine Aropa thAya tene bhakti kahevAya emaja huM to mAnuM chuM. guru-tArI e mAnInatAviSe mAre vAMdho uThAvavAnI jarUra nathI; parantu anuzIlana tattva samajatI vakhate tene pRthak pRthak eALakhavAthI bahu saraLatA thAya tema che. kharuM pUche te IzvaramAM je prItinuM AropaNa thAya tene ja bhakti kahevAya evuM paNa nathI. manuSyo--arthAta rAjA, guru, pitA, mAtA tathA svAmI vigere paNa bhaktine pAtra che. te sivAya ema paNa banatuM joIe chIe ke anekene Izvara pratye bIlakula bhaktibhAva nathI hete, chatAM prIti te hoya cheja. IzvarabhakitanI vAtane hAla turtamAM rahevA de. prathama manuSyativiSe je kahuM te sAMbhaLI le. ApaNuM karatAM je utkRSTa hoya ane jenI utkRSTatA ApaNane upakAraka thaI zake teja ApaNI bhakitane pAtra banI zake che, e bhaktine eka sAmAnya niyama che. bhakitanI sAmAjIka AvazyakatA mukhya be kAraNene AbhArI che. (1) bhakita sivAya nikRSTa manuSya utkRSTa manuSyanuM anusaraNa karI zake nahi. ane (2) je nikRSTa manuSya utkRSTa manuSyane anusarI zake nahi te samAjamAM aikaya rahI zake nahi. samAjanAM baMdhane tUTI jAya to samAjanI unnati thaI zake nahi, e vAta sahelAIthI samajAya tema che. - have manuSyamAM kANuM koNa bhaktine pAtra hoI zake teviSe vicAra karIe. (1) pitAmAtA ApaNuM bhakitane pAtra che. teo ApaNuM karatAM zreSTha che, e vAta samajAvavAmAM bahu samaya vItAvavAnI jarUra nathI. guru ApaNuM karatAM jJAnamAM zreSTha che, arthAta ApaNane jJAna ApanAra che, ane tethI te paNa bhaktine pAtra che. vastutaH je guru na hoya to manuSyo manuSyatvaja prApta karI zake nahi. zArIrikI vRttino viSaya carcatAM prasaMgopAta e vAta huM tane kahI gayo chuM, eTalA mATe guru te khAsa karIne bhaktine pAtra che, ema vistArapUrvaka samajAvavAnI jarUra nathI. hiMdudharma sarvatattvadarza che, ethI karIne gurubhakti upara bhAra mUkavAmAM hiMdudharma jeTaluM abhimAna lai zake teTaluM abhimAna bIjo koI dharma laI zake tema nathI. purohitaarthAta ApaNA kalyANane artha IzvaranI pAse je nitya prArthanA kare, ApaNuM hitane mATe sarvadA sarva prakAranA prayatna kare, ane ApaNuM karatAM paNa je adhika pavitra tathA dharmAtmA hoya te paNa bhakitane pAtra che. je manuSya kevaLa peTanI khAtaraja purohitane dhaMdho karate hoya te vyaktine pAtra nathI. strInA karatAM svAmI dareka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva rIte zreSTha che, eTalA mATe svAmI paNa bhaktine pAtra che. hiMdudharma ema paNa kahe che ke strIoe paNa svAmInI bhaktine pAtra banavuM joIe; kAraNa ke hiMdudharma spaSTa rIte jAhera kare che ke strIne sAkSAta lakSmIsvarUpa mAnavI joIe. gharanAM manuSyo, je bhakitane yogya evAM vaDIlonI bhakita na kare, arthAta putra kanyA athavA, vadhu je pitAnA mAtA-pitAnI bhakita na kare, je strI piotAnA svAmI pratye bhaktibhAva na rAkhe, je strI potAnA svAmIno tiraskAra karyA kare, vidyAthIo je gurunuM apamAna karyA kare to te gRha kAI kALe unnati prApta karI zake nahi; evA gRhane gRha kahevA karatAM narakaja kahevuM e vadhAre yogya che. A vAta evI to svatasiddha che ke kaSTapUrvaka samajAvavAnI jarUra paDe tema nathI. AvI rIte bhakitane pAtra evAM vaDIlo pratye egya bhakitabhAva vahevA devo e paNa anuzIlanavAdano eka mukhya siddhAMta che. hiMdudharmane paNa teja uddeza che, eTaluM ja nahi paNa anyAnya dharmo karatAM. hiMdudharma e viSayane ghaNuMja agatyanuM sthAna Ape che. hiMdudharma jagatane sarvazreSTha dharma lekhAya che tenuM e paNa eka kAraNa che. (2) gRhanA jevuM ja samAjanuM paNa baMdhAraNa samajI levuM. gRhanA svAmInI mAphaka athavA pitAmAtAnI mAphaka rAja ApaNA samAjane adhipati che. tenA guNanA pratApe kiMvA tenA daMDanA pratApe samAja sarvada potAnuM rakSaNa karI zake che. saMtAna vaDe pitA jevI rIte bhaktipAtra che tevI ja rIte rAjA paNa prajA taraphanI bhaktine pAtra che. kharI rIte te prajAnI bhakti ja rAjAne baLavAna tathA zaktimAna banAve che. nahi tara eka rAjAnA be bAhumAM te keTaluMka baLa rahI zake ? ziSya -te pachI bIjA philIpa jevA tathA auraMgajeba jevA rAjAonI viruddhamAM laData calAvavI e pAparUpa lekhAya ke nahi ? gura-kadApi nahi. rAjA jayAM sudhI prajApAlaka hoya tyAM sudhI ja te rAjA che. jyAre te prajApaDika bane tyAre te rAjA nathI, ane tethI, te ApaNI bhaktine pAtra nathI. AvA rAjAnI bhakti karavAne badale tene pitAne sArI rIte rAjya calAvavAnI , pharaja paDe tevI rItanuM vartana calAvavuM eja dezavAsIonuM kartavya che; kAraNa ke rAjA svacchaMdI hoya che tethI prajAnuM koI kALe kalyANa thAya nahi; paraMtu A sarva vAte bhaktinA viSaya sAthe saMbaMdha dharAvatI nathI, tethI te viSe ahIM samayano vyaya kare anucita che. prItine viSaya nIkaLaze tyAre te viSe vistArapUrvaka huM belIza. atyAre te mAtra eka ja vAtane ullekha karI rAjabhaktine viSaya samApta karIza. rAjA jevI rIte ApaNI bhaktine pAtra che tevI ja rIte rAjAnA pratinidhirUpa rAja. puruSo paNa yathAye gya sanmAnane pAtra che, paraMtu jyAM sudhI teo rAjakAryamAM niyukata hoya ane dharmapUrvaka potAnI pharaja bajAvatA hoya tyAMsudhI ja teo sanmA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 mo-manuSyabhakti 75 - - - - - nane pAtra che. tema na hoya tyAre te teone paNa eka sAdhAraNa manuSyaja lekhavA joIe. rAjapura pratye gya bhakti darzAvavI e ThIka che, paraMtu koI paNa bAbatamAM hada oLaMgI javI e ThIka nathI; kAraNa ke bhaktinI mAtrA vadhI jAya te bIjI vRttione hAni sahana karavI paDe e vAta huM tane prathama kahI cUkyo chuM. rAjAe samAjanA pratinidhi samAna che ane rAjapuruSe samAjanA nokare che e vAta keIe visarI javI joItI nathI. ApaNA dezI leke e vAtane bhUlI jaI, rAjapuruSonI aparimita khuzAmata kare che, te anucita che. - (3) rAjAnA karatAM paNa samAjanA zikSake adhika bhaktine pAtra che. jeo vidvAna ane buddhimAna havAnI sAthe samAjane paNa parizramapUrvaka zikSaNa ApavAnA niraMtara prayatno kare che teja samAjanA yathArtha netA che-teja samAjanA yathArtha rAjAo che. matalaba ke dharmavettAo, vijJAnavettAo, nItivettAo, dArzanike, purANuvettAo, sAhityakAre, tathA kaviopratye yathocita bhakti darzAvavI e paNa pratyekanuM kartavya che. atyArasudhImAM pRthvInI je kAMI unnati thaI che te Aja mahApuruSone AbhArI che. teo je mArge pRthvIne laI javA mAge teja bhAge pRthvI gati karavA lAge che. teo rAjAonA paNa guru che; kAraNa ke rAjAo jyAre temanI pAsethI yogya zikSaNa le che, tyAre ja teo sArI rIte rAjya calAvavAne yogya bane che. bhAratavarSamAM bhAratIya RSi-maharSionI je kIrti hajI sudhI sacavAI rahI che, ane vyAsa, vAlmIki, vasiSa, vizvAmitra, manu, yAjJavalkaya, kapila, tathA gautama Adi bhAratavarSanA pUjyapAda maharSionA je kIrtisthaMbha amara rahI gayA che, te temanA sAmAjIka gurupadane ja AbhArI che. yuropamAM paNa gelilIo, nyUTana, kesTa, DenTa tathA zekasapIara vigeree e mahattvanAM Asane. eka kALe zobhAvyAM hatAM. ziSya-jeno jeTalA pramANamAM ApaNA para upakAra thAya tenA pratye teTalo ja bhaktibhAva dharAvavo, e Apane kahevAno Azaya che zuM ? gura-nahi. upakArI pratye prItibhAva rAkha tene bhakti nahi, paNa kRtajJatAja lekhavI joIe. aneka samaye nikRSTa manuSyo paNa ApaNupara upakAra karI zake che. bhakti ApaNI pitAnI unnatine arthe che. jenAmAM bhaktibhAva nathI hoto te pitAnA caritranI unnati karI zakatA nathI. lagurupratye bhaktibhAva rAkhavA viSe meM je hamaNuM tane upadeza karyo te punaH yAda kara. dAkhalAtarIke tuM kei eka graMthakArano graMtha vAMcavA beTho che. have jo tane te lekhaka kiMvA graMthakArapratye bhakti bhAva na hoya to te graMtha tArA upara koI prakArano upakAra karI zake nahi. graMthamAMne upadeza tArA caritra upara kazI asara upajAvI zake nahi. eTaluM ja nahi paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dharmatatva bhaktibhAva vinA graMthakArane Azaya paNa tuM yathArtha rIte samajavAne bhAgyazALI thaI zake nahi. graMthakAranI sAthe tArI sahRdayatA na hoya to tenAM kathane tAre mATe niSphaLa ja thAya. eTalAja mATe meM kahyuM hatuM ke je jagatanA zikSako pratye ApaNane bhakti na hoya te temanuM zikSaNa paNa ApaNe mATe nirarthaka thaI paDe che. sahRdayatAvALuM zikSaNa, ane bhaktibhAvayukta jJAna eja ApaNuM unnatinuM mULa kAraNa che. bhakti sivAya koI kALe koInI unnati thaI nathI tema thAya e saMbhava paNa nathI. zikSako pratye bhaktibhAva rAkhe e paNa parama dharma che. ziSya:-Apa je dharmanI anekavAra prazaMsA kare che te hiMdudharma to evA dharmanuM zikSaNa ApatA hoya ema huM dhArato nathI. gusa -evI vAte te mUrkha manuSyanA mukhamAM zobhe. hiMdudharma jeTale aMze evI bAbatanuM zikSaNa Ape che tevuM zikSaNa jagatano anya koI dharma Apato nathI. hiMdu dharmamAM brAhmaNe sarvatra pUjya lekhavAmAM AvyA che, tenuM zuM kAraNa che, te tuM jANe che ? teo varNazreSTha tathA eka pAmarathI laI eka zrImaMta sudhI pratyekanI bhaktine pAtra lekhAya che tenuM eja kAraNa che ke bhAratavarSamAM eka kALe brAhmaNe ja sAmAjIka zikSaka hatA. dharmavettAo paNa teo, nItivettAo paNa teo, eTaluM ja nahi paNa vijJAnavettAo, purANattAo, dArzanika tathA sAhityapraNetAo ane kavio paNa teoja hatA. eTalAja mATe hiMdudharmanA anaMta jJAnI upadezakee temanI saMpUrNa bhakti karavAnuM lekene pharamAvyuM che. samAjanAM manuSyo brAhmaNe pratye saMpUrNa bhaktibhAva dharAvatAM hatAM. teTalAja mATe bhAratavarSa unnati prApta karI zakyo hate. bhAratavarSIya janasamAje brAhmaNa zikSakonI AdhInatA svIkArI tethI ja teo anAvAse unnatinA zikhare pahoMcyA hatA. ziSya -atyAre to ghaNuMkharA leka emaja kahe che ke brAhmaNoe gAI karIne pitAnuM peTa bharavA mATe ja brAhmaNabhakitano bhAratavarSamAM pracAra karyo che. gusa-ema kahenArAo potAnI dhULa buddhine lIdhe brahmabhaktinuM yathArtha rahasya joI zakatA nathI, tethI ja teo brAhmaNone zira khoTo Aropa muke che. tuM barAbara vicAra karI deze te tane jaNAze ke pUrve ApaNA samAjanAM sarva vidhividhAne tathA vyavasthAo brAhmaNonA ja hAthamAM hatAM. AvI rIte potAnA hAthamAM. dareka prakAranI sattA hovA chatAM paNa brAhmaNoe pitAnI AjIvikAsaMbaMdhe kevI vyavasthA rAkhI hatI tene ekavAra vicAra karI che. brAhmaNethI rAjyanA adhikArI thavAya nahi. brAhmaNothI vANijya ke khetIvADIne ghadha paNa thAya nahi. evI vyavasthA teija potAne mATe brAhmaNoe svIkArI lIdhI. pitAnI upajIvikA mATe A pramANe temaNe IrAdApUrvaka anya sarva mahatvanA mArgo baMdha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 mo-manuSyabhakti s karI daIne je eka ja mArga khulle rAkhe te ka mArga ? mAtra bhikSA. bhikSAnA jevo du:khadAyaka ane darika mArga bhAgye ja bIjo koI haze. AvA nisvArtha ane udAracitta manuSyone bhAratamAtA sivAya bIjI kayI mAtA janma ApI zake ? teoe potAnI bahAdurI batAvavA athavA te puSyane saMcaya karavAnA hetuthI e bhikSAvRttino mArga svIkAryo nahoto, paraMtu teo samajatA hatA ke je aizvaryAsaMpattimAM mana jaze te pachI jJAnaprAptimAM vidhana naDayA vinA raheze nahi temaja samAjane paNa jevuM joIe tevuM zikSaNa maLI zakaze nahi. ekAgra manathI ucca jJAna prApta karavuM ane ekaniSThApUrvaka lekazikSaNa ApavuM eja udezathI teoe sarvasva tyAga karI bhikSAvRttino eka mAtra mArga potAne mATe khullo rAkhyo hato. yathArtha niSkAma dhama jemanA hADohADamAM vyApta thaI gayo hoya teoja Ama parahitavratanI pratijJA laI sarvatyAgI banavAnI hiMmata karI zake. teoe pitAnA pratye acaLa bhakti rAkhavAnuM lekane upadezya hatuM te paNa kAMI temanA pitAnA svArthane mATe nahotuM. teo samajatA hatA ke je sAmAjIka zikSako pratye lokone bhaktibhAva na hoya te samAjanI koI kALe unnati thAya nahi, ane eTalAja mATe temaNe brAhmaNabhakitano bhAratavarSamAM pracAra karyo hato. AvI rIte temaNe je eka samAja tathA sabhyatAnI sRSTi karI hatI te Aje paNa jagatamAM atulanIya lekhAya che. hajIsudhI yUrepa paNa e AdarzanuM anukaraNa karI zakyo nathI; kAraNa ke hajIsudhI paNa cUpamAM yuddhane eka sAmAjIka AvazyakatA samajavAmAM Ave che. A dezanA brAhmaNe eja yuddhanuM bhayaMkara duHkha, yuddhanI bhayaMkara khAnAkharAbI tathA yuddhane sAmAjIka utpAta pitAnA cAritrabaLathI dUra karyo hato. brAhmaNanI nItinuM avalaMbana levAthI samAjane yuddha karavAnI kazI jarUra rahetI nathI. pUrvanA brAhmaNonA kIrtistaMbhomAMthI hajI eka kAMkarI paNa kharavA pAmI nathI, eja temanI akSaya kIrtinuM jvalaMta udAharaNa che. jagatamAM je je unnata jAtio atyArasudhImAM thaI gaI che temAM brAhmazenA jevI pratibhAzALI, zaktizALI, jJAnI tathA dhAmika jAti bIjI kaI thaI nathI. prAcIna ethensamAM athavA remamAM, madhyakAlIna iTAlImAM athavA vartamAna kAlIna jarmanImAM ke IglAMDamAM brAhmaNa jevI eka paNa unnata, pratibhAzALI tathA kSamatAzALI jAti thaI nathI. rAmanA purohita, ke bAddhanA bhikSuo ke anya koI saMpradAyanA dharmopadezamAM paNa brAhmaNonA jevA jJAnI ke dhArmika hajI sudhI thayA nathI. ziSyaH-paratu atyAre te brAhmaNe khullI rIte vepAra-dhaMdhe karavA lAgI gayA che, eTaluM ja nahi paNa kAlI mAtAnA nAmathI kasAine paNa baMdha karavA lAgyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva che. zuM temanI paNa bhakita amAre karavI joIe? - gura-kadApi nahi. je guNane mATe ApaNe jenI bhakti karIe te guNaja tenAmAM na hoya te pachI ApaNe zA mATe bhakita karavI ? guNavinA bhakti karavI e te adharmaja che. bhAratavarSanA manuSyo A chellI vAta na samajI zakayA tethI ja temanI avanati thaI. je guNanA pratApe brAhmaNo ekavAra bhaktine pAtra hatA te guNaja je temanAmAM na rahyo to pachI temanI bhakti karavAnI jarUra ja zuM hoya ? durgaNI ane durAcArI brAhmaNonI bhakti karavAthI leke dhIme dhIme zikSAnAja saMskAro prApta karavA lAgyA ane e rIte samAjanI adhogatino Ara bha thayo. have ApaNe samajyA. pachI te e rastethI pAchuM ja karavuM joIe. ziSya -arthAta have brAhmaNanI bhakti na karavI, emaja ne ? gura-nahi, tema nahi. je brAhmaNamAM sadguNa hoya,arthAta je dhArmika, vidvAna, niSkAma ane lokasevaka heya tenI bhakti karavI, ane jenAmAM evA guNa na hoya tenI bhakita na karavI. tene badale je zudramAM brAhmaNonA jevA guNe hoya, arthAta je vyakita janmathI zuddha hovA chatAM paNa je vidvAna, dhArmika, niSkAma ane lekasevaka hoya to tenI bhakti karavAmAM have keIe saMkoca rAkha nahi. ziSya--ApanA siddhAMta sAthe koI hiMdudharmAvalaMbI ekamata thAya ema mane te lAgatuM nathI. guro -bhale na thAya, tethI zuM thayuM? paraMtu hiMdudharmane yathArtha marma te teja che. mahAbhAratanA vanaparvamAM mArkaDeya samasyA-pUrvAdhyAya 215 mAM A pramANe RSi. vAya che "patityajanaka, kriyAsata, ane dAMbhika brAhmaNa vidvAna hoya to paNa te zuddha samAna che. ane je zuddha satya, dama ane dharmamAM satata anurakata hoya tene brAhmaNa samAna huM lekhuM chuM. kAraNa ke manuSya mAtra vyavahArathI ja manuSya ke zudra banI zake che." punaH vanaparvamAM ajagara parvAdhyAya 180 mAM rAjarSi nahuSa A pramANe prazna kare che:-" vedamAM kahelA dharmo jevA ke:-satya, dAna, kSamA, ahiMsA, ane karaNuM vigere zadramAM paNa jovAmAM Ave che. satyAdi brAhmaNocita dharma je zakamAM jovAmAM Ave to te zaka 5Na zuM brAhmaNaja gaNAya ?" tenA uttaramAM yudhiSThira kahe che ke -" aneka zomAM brAhmaNanA jevAM lakSaNo ane aneka jimAM zakonA jevAM lakSaNo jovAmAM Ave che. mATe brAhmaNakuLamAM janmele brAhmaNa gaNAya ane zudra kuLamAM janmelo ja gaNAya ema kahevAya nahi. je je vyakitaomAM vaidika vyavahAro jovAmAM Ave teo ja brAhmaNa nAmane yogya che, ane jemanAmAM e lakSaNo jovAmAM na Ave teo zaka nAmane yogya che" evAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 memanuSyabhakti 02 . .. evAM anya aneka vA uddhata karI zakAya. vRddha gautama saMhitAnA 21 mA adhyAyamAM spaSTa rIte jaNAvyuM che ke -- kSAntaM dAntaM jitakrodhaM jitAtmAnaM jitendriyam / tameva grAhya maLe sevA drA rUti sRtA agnihotravrataparAn svAdhyAyaniratAn zucIn / upavAsaratAn dAntAMstAn devA brAhmaNAn viduH|| na jAtiH pUjyate rAjan guNAH klyaannkaarkaaH| caNDAlamapi vRttasthaM taM devA brAhmaNaM viduH|| arthAta-kSamAvAna, yamazIla, jitakrodha ane chatAtmA tathA jIteMdriyane ja brAhmaNa kahevAya. te sivAyanA sarvane zaja jANavA. jeo agnihotra vratane viSe tatpara heya, svAdhyAyamAM tallIna rahetA hoya, pavitra hoya, upavAsarata arthAta saMyamI hoya teone ja devatAo brAhmaNanA nAmathI oLakhe che. he rAjana ! jAti pUjya nathI, guNaja kalyANakAraka che. janmathI caMDAla chatAM paNa je vratazIla hoya te devatAo paNa tene brAhmaNa samAnaja mAne che. ziSya -astu. manuSya-samAjamAM traNa varganA manuSyo prati bhaktibhAva prakaTa karavo eja ApanuM kahevAnuM tAtparya che ne? (prathama) gRhamAM vasatA murabbIo prati, (dvitIya) rAjA prati ane (tRtIya) samAja zikSake prati. te sivAya bIje koI varga che ? gura-(4) je vyakita dhArmika athavA jJAnI hoya tene ukta traNa vargamAMnA ekake vargamAM ullekha karyo nathI, chatAM te bhakitane pAtra che. dhArmika manuSya game teTale nIca jAtine hoya topaNa te bhaktipAtra che. (5) te sivAya paNa keTalAka evA mANasa che ke je kevaLa vyakitavizeSarUpeja bhakitane pAtra hoI zake, athavA te avasthA vizeSamAM temanA pratye bhakita darzAvI zakAya. A prakAranI bhakitane AjJAMkitapaNuM athavA sanmAna kahIe to paNa cAlI zake. koI eka khAsa kAma pAra pADavA mATe ApaNe bIjA koI manuSyanI AjJA pALavI paDe tema hoya to te vyakti pratye ApaNe ApaNI bhakti kiMvA sanmAna pradarzita karavuM joIe. aMgrejImAM tenuM eka bahu suMdara nAma che, ane te eja ke 'saDanezana e zabda yAda AvatAnI sAthe ja mane "ophIzIyala sADInezana" nuM smaraNa thaI Ave che. ApaNuM dezamAM, e vastu cheka nahotI ema kahI zakAya nahi, paraMtu te IcchavAyogya te nahatI ja. ApaNA dezamAM bhaktine badale prathama bhaya hato. bhakita e manuSyanI zreSTha vRtti che, jyAre bhaya e nikRSTa vRtti che. bhakitazanya bhaya jevuM mAnasika avanatinuM mahAna kAraNa bhAgyeja bIjuM koI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattva haze. dareka mANase potAnA uparinI AjJAnuM pAlana karavuM, tenuM sanmAna karavuM, ane tenI bhakti karavI, paraMtu kAraNa vinA tenAthI koI paNa prakAre DaravuM nahi." eka bIjA prakAranI AjJAMktitA paNa ApaNuM dezamAM jarUranI che. ApaNuM dharma-karmo tathA AcAra-vyavahAro prAyaH samAjanA hitArtheja hoya che. samAjanuM kAma mANasoe ekasaMpIthI ekatra thaIne calAvavuM joIe. pAMca mANasomAM je ekatA na hoya to temanAthI sAmAjIka hitanuM koI kAma thaI zake nahi. eTalA mATe pAMca jaNamAMthI eka manuSya nAyaka banavuM joIe; ane bAkInAoe tenI AjJAnuM pAlana karI potAnuM kartavya bajAvavuM joIe. A sthaLe paNa AjJAMkitatA (soDInezana ) nI jarUra che. kamanasIbe ApaNAmAM atyAre evuM AjJAMkitapaNuM rahyuM nathI. je kArya prathama daza mANaso ekatra thaIne karatAM te kArya Aje pratyeka manuSya pote ekalo ja pAra pADavA prayatna kare che. Aje kai kedanI AzAne mAna ApatuM nathI tethI anekanA prayatna niSphaLa thAya che. aneka samaye ema paNa bane che ke eka nikRSTa vyakti AgevAnatarIke nImAya che, ane keTalAka zreSTha manuSyone tenI AjJA pramANe cAlavuM paDe che. AvI rIte samAjanA hitane arthe zreSTha manuSyoe nIca AgevAnanuM sanmAna sAcavavuM e kartavya che, kAraNa ke je te te na kare to kAryano uddeza saphaLa thAya nahi, ane samAjane hAni sahana karavI paDe. ApaNuM dezamAM AvI udAratA batAvavAmAM AvatI nathI, tethI ApaNuM sAmAjIka unnati saMpUrNa rIte siddha thaI zaktI nathI. (6) eka manuSya je viSayamAM bahu nipuNatA dharAve te viSayamAM tenuM khUba sanmAna karavuM e paNa bhaktinA viSayamAM AvI jAya che. uMmaramAM jeo moTA hoya temane vadharUpe bhakitapAtra lekhavA. (7) samAja pratye bhakitabhAva rAkhe. manuSyamAM jeTalA guNo hoya te sarva guNa samAjamAM paNa hoyaja, e vAta bahu lakSamAM rAkhavADyu che. samAja ApaNane yogya zikSaNa ApI ApaNuM bharaNapoSaNa karI ApaNI rakSA kare che, eTaluM ja nahi paNa prasaMgopAta daMDa karIne ApaNane ayogya mArge jatA roke che. eTalA mATe samAja ApaNuM guru samAna paNa che ane ApaNuM rAjA samAna paNa che. je rIte samAjanuM kalyANa thAya te rIte saMpUrNa bhakitapUrvaka ApaNe vartavuM joIe.' A zikSaNane vizeSa pracAra karavA mATe keTadharme "mAnavadevI" nI pUjA karavAne je upadeza karyo che, te bahu ye che. AjakAla bhakitanA abhAve ApaNA dezanI keTalI durdazA thaI che ! keTalI badhI uchuMkhalatA AvI gaI che ! pUrve hiMdI pumAM bhakitano lezamAtra abhAva jovAmAM Avato nahe. hiMdudharmamAM athavA hiMduzAstramAM bhakita uparaja mukhya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 mo-manuSya bhakti bhAra mUkavAmAM Avyo che, ema kahuM to paNa atyukita nathI, paraMtu atyAre ApaNuM suzikSita gaNAtA vargamAM temaja azikSita vargamAM bhaktine chAMTe paNa rahyo nathI. pAzcAtya sAmyavAda ( sozIAlIjhama ) no yathArtha marma nahi samajI rakavAne lIdhe hiMdI yuvakonA magajamAM kAMIka uMdhA khyAleja bharAI beThA che. atyAranA sudharelA yuvake ema mAne che ke manuSyamAtra samAna che manuSyamAM ucca nIcanA bheda pADavA asvAbhAvika che, ane tethI keIe koInI bhakita karavAnI kazI jarUra nathI. manuSyanI sarvazreSTha vRtti, je bhakita, tene atyAranA bhaNelA yuvako nIcatAnuM cinha samajavA lAgyA che, te kharekhara zocanIya che. pitAne atyAre "mAI DIyara phAdhara" kahevAmAM koIne kazo saMkeca thatuM nathI, paNa ene kharo artha to eTaleja thaI zake ke " buDhDho karo." AjakAla mAtAne "phAdharanA phemIlI" tarIke arthAta-pitAnA parivAra tarIke oLakhAvavAmAM Ave che, ane moTA bhAine te pitAnI jJAtino eka manuSyaja lekhavAmAM Ave che. gurune eka sAdhAraNa mAstaratarIke gaNI kADhavAmAM Ave che. purohite te jANe kAMI kAmanAja nathI ! je svAmInI eka kALe devatA samAna pUjA thatI te svAmIne AjakAla eka sAdhAraNuM badhu samAna lekhavAmAM Ave che, eTaluM ja nahi paNa kavacita kavacita tenI pAsethI nokaranuM paNa kAma karAvavAmAM Ave che. strIne ApaNe lakSmI svarUpa mAnavI joIe evuM to koInA manamAM paNa AvatuM nathI; kAraNa ke lakSmIne mAne cheja koNa? A te jANe ApaNuM gRhanI vAta thaI ! gRhanI bahAra jaine joIzuM to jaNAze ke rAjAne aneka mANase pitAnA kaTTA zatra samAna mAnavA lAgI gayA che. rAjapuruSa e jANe ke koI julamI rAkSasa hoya emaja sai koine ThasI gayuM che. samAjanA guruo te ApaNI pAse upahAsyAspadaja banI gayA che, ane ApaNI samAlocanA zakita keTalI tIkSNa che te prakaTa karavA mATe samAja zikSakanA viSaya sivAya bIjo koI viSayaja ApaNane maLato nathI, jagatamAM koI dhArmika ke jJAnI heva ema to ApaNuM svamamAM paNa AvatuM nathI. je koI dhArmika puruSanAM anAyAse darzana thaI jAya che to Apa ne bhakitabhAva pharavAne badale tenA pratye dayA kiMvA tiraskAraja phare che ! ke jJAnI puruSa maLe to tene parAjita kevI rIte karavo tenAja khyAla ApaNA manamAM ramyA kare che ! huM kAInA karatAM nikRSTa chuM athavA mArA karatAM amuka mahAna che, ema mAnavuM e A kALe eka mahAna mUrkhatA gaNAya che. AthI karIne ApaNA jIvanane ucca lakSmaprati dorI zake evo koI Adarza ApaNane maLI zakatA nathI. A sarvanuM pariNAma e AvyuM che ke ejyapUrvaka ApaNAthI je sAmAjIka hitanAM kAryo thavAM joIe te ApaNAthI banI zakatA nathI. vidvAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva tathA vRddha puruSonI mazkarI karatAM ApaNane saheje saMkoca thatuM nathI. samAjanA bhayathI DarI DarIne cAlIe chIe, paraMtu samAja pratye je bhakita joIe te ApaNAmAM rahI nathI. A sarvanA pariNAmarUpe Aje ApaNuM gRha naMdanavana banavAne badale narakAvAsa samAna thaI paDayuM che ! zikSaNa athavA keLavaNI paNa evI che ke te ApaNuM hita karavAne badale ahita karI rahI che ! rAjanaitika puruSomAM paNa aneka prakAranA matabheda paDavA lAgyA che ! samAjamAM adhogati tathA uchuMkhalatAe praveza karyo che. ApaNuM cittamAM malinatAe tathA magajamAM abhimAne uMDAM mULa nAkhyAM che. ziSya-umatine mATe bhakatanI ATalI badhI jarUra hoya ema te me kadApi dhAryuM nahotuM. | gusa -eTalAja mATe bhaktine huM sarvazreSTha vRtti kahetA hatA. hajI te meM manuSyabhakitanIja tane vAta karI che. have pachI IzvarabhakitaviSe vivecana karIza. tyAra pachI bhakitanI zreSThatA vizeSarUpe tuM samajI zakaze. adhyAya 11 mo-Izvarabhakti ziSya --Aje IzvarabhaktiviSe kAMIka upadeza Ape, evI mArI prArthanA che. gusa--atyAra sudhImAM teM je kAMI mArI pAsethI sAMbhaLyuM che ane have pachI je kAMI sAMbhaLaze te sivAya IzvarabhaktisaMbaMdhe bIje kAMI khAsa upadeza nathI. alabatta, samajAvavA mATe te viSayanuM anya prakAre vivecana karavuM paDe e judI vAta che. hiMdudharmamAM "bhakti" zabda mahAna artha sUcaka lekhAya che, ane te zabda ApaNAmAM eTale badhA prasiddha che ke tene mATe vizeSa bolavuM anAvazyaka che. bhinna bhinna dharmavettAoe tenI vividha prakAre vyAkhyAo karI che. krizciyana dharma je Aryotara dharma paNa bhaktine pradhAnapada Ape che, te tuM jANato haIza. sarva dharmonA siddhAMtanuM manana karyA pachI ane ati unnata bhakatonAM jIvanacaritrone abhyAsa karyA pachI bhakitanA svarUpaviSe meM je nirNaya karyo che, te huM tane Aje jaNAvavA icchuM chuM. bahu dhyAnapUrvaka ekAgra manathI mArI vAta nahi sAMbhaLe to tAro ane mAro ubhayano parizrama nirarthaka jaze. ziSya --pharamAve. gusa-manuSyanI saghaLI vRttio IzvarAbhimukhI thAya arthAta sakaLa vRttio Izvara tarapha vaLe tene bhakita kahevAmAM Ave che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 11 me-Izvarabhakti ziSya --barAbara samajAyuM nahi. gusa -arthAta jyAre ApaNI jJAnAnI vRttio IzvarasaMbaMdhI adhyayana karavAmAM ja pravRtta rahyA kare, kAryakAriNI vRttio jyAre Izvaraneja samarpita thAya, cittaraMjanI vRttio jyAre IzvaranA sauMdaryane ja upabhoga kare, ane zArIrikI vRttio jyAre izvaranAM kAryo bajAvavAmAM ja tallIna rahyA kare, athavA IzvaranI AjJAnuM ja pAlana karavA lAge, tyAre te avasthAne bhakita kahevAmAM Ave che. jenuM jJAna paNa IzvaramAMja samAI jAya, jenuM karma paNa IzvaramAMja samAI jAya, AnaMda paNa IzvaramAMja samAI jAya ane jeno deha paNa Izvarane ja AdhIna rahe tenAmAM Izvarabhakita che, ema samajavuM. IzvarabhaktinuM gya skUraNa tathA khIlavaNI paNa tyAreja thayAM gaNAya ziSya -ApanA A kathana sAme mAre prathama vAMdho te eja che ke Ape atyArasudhI bhakitane anya anya vRttio paikInI eka vRttimAtraja jaNAvI hatI, ane have saghaLI vRttinI samaSTine-ekatratAne bhakti kahe che. ene artha zuM samajavo? ja gusa--bhakita nAmanI ekaja vRtti che. mAre kahevAne Azaya evo hato ke jyAre manuSyanI saghaLI vRttio eka mAtra bhaktivRttine ja anusare tyAreja bhaktinuM yeya skuraNa thayuM gaNAya. aneka prakAranI vRttiomAM bhakita vRttinI meM zreSThatA tane jaNAvI tenuM kAraNa paNa eja che. bhakti jyAre IzvaramAM samarpita thAya tyAre bIjI vRttioe tene AdhIna thavuM ja joIe. irApita bhakti je mArga darzAve te mAge anyAnya vRttioe javuM ja joIe, eja mAre kahevAno Azaya che bhakti eTale saghaLI vRttionI samaSTiyukata eka zakti; e artha kare taddana ayogya che. ziSya --te pachI sAmaMjasya kyAM rahyuM? Apa agAu kahI gayA che ke saghaLI vRttionI yathAyogya smRti tenuM ja nAma manuSyatva. yathAyogya rakRtino te sthaLe Ape evo artha karyo hato ke koIpaNa vRttine eTalI badhI AgaLa vadhavA na devI ke jethI karIne bIjI vRttionI smRtine hAni pahoMce. have je saghaLI vRttio eka mAtra bhakitavRttine ja AdhIna rahe te pachI bIjI vRttione AjJAdhIna rahevuM ja paDe, e svAbhAvika che, ane jo ema thAya te vRttionuM parasparanuM sAmaMjasya kyAM rahyuM ? gasa--bhakitane anusaravAthI koIpaNa vRttinI utkRSTa Rtine vidI naDatuM nathI. manuSyanI vRttine eka cokkasa prakArane uddeza hoja joIe. temAM Izvara saMbaMdhI uddeza sarvathI mahAna che, ema kahevAnI jarUra nathI. je vRtti pote AgaLa vadhavAnI - zakita dharAvatI hoya te vRtti jo IzvarAnuvarta thAya to tenA AgaLa vadhavAmAM kaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 dharma tattva jAtanuM vighra naDe nahi. dhiraja jo vRttinA uddeza hAya, arthAt anaMta magaLa, anaMta jJAna, anaMta dharma, ana MtasAM, ane anaMta zakti je vRttine uddeza hAya, tene AgaLa vadhatI kaNa aTakAvI zake ? mATe bhaktivRttine AdhIna rahevu eja sa vRttionu yathArtha sAmajasya che. ziSyaH--Ape je manuSyatattva ane anuzIlana dhama' samajAvyA tenuM sthULa tAtparyAM, mArA samajavA pramANe, evuM nIkaLe ke Izvarabhakti, eja saMpUrNa manu dhyatva, eTaluMja nahi paNa bhakti eja anuzIlananA eka mAtra uddeza hAvAyAgya che. guru:---anuzIlana dharmanA evA Azaya che, e vAta kharI. vastutaH jyAM sudhI saghaLI vRttio gharamAM saSita na thAya tyAMsudhI saMpUrNa manu byavaja prAsa na thai zake. vRttionuM Izvarane arpaNa karavuM teja sAcu kRSNANuM ! eja sAcA niSkAma dha' ! ane eja sAcu sukha ! prakArAMtare kahIe te! cittazuddhi paNa enuja nAma ! dharmAM paNa eja ! ane bhakti, prIti, zAMti vigere je lakSaNA kahyAM che te paNa teja dharmAMnAM ! me upara kahyo te sivAya khInne kAi yathA dharma nathI. mAre je kAMi kahevAnuM che tenu mULa huM taneja samajAvI gayA; pazu eTalA uparathI tuM ema mAnI laIza nahi ke eTalI vAta samajavA mAtrathIja anuzIkSanadhanuM saMpUrNa rahasya tuM samajI gayA ! ziSyaH---vastutaH huM kaMija samajyA nathI. e vAtane huM poteja svIkAra kareM hyu. anuzIlana dharmamAM bhakitanuM thAna kayAM che teviSe huM hajI taddana ajJAna chuM. zArIrika anuzIlananI vyAkhyA Ape kahI saMbhaLAvI tyAre mArI khAtrI thai hatI zArIrika baLamAM vRddhi karavI athavA tA zarIranI mAMsapezIone majabUta banAvavI e kavyu che. have, dhArA ke kASTha manuSya rAga, dAridra ke evAja bIjA kAi kAraNathI peAtAnI zArIrika vRttine saMpUrNa pramANamAM keLavI na zake te zuM tenAthI zvarabhakti na thai zake? guruH--mAre kahevAnuM mAtra eTaluMja che ke je avasthAmAM manuSyanI sadhaLI vRttie IzvarAbhimukhI thAya te avasthAne bhakita kahevAya. amuka vyaktinuM zArIrika khaLa adhika nyUna athavA game teTaluM sAya paNa jo te vyakita IzvarAbhimukha rahe, arthAt peAtAnA zArIrika baLanA upayAga IzvarAnumata kAryoMmAM kare, temaja tenI sAthe peAtAnI bIjI vRttione paNa saMyukta kare teA tenAmAM zvirabhakita che, ema kahI zakAya. je manuSyamAM jeTaluM baLa nyUna hrAya teTale aMze tenI kanyapAlanatAmAM khAmI Ave e vAta teA khullIja che. anuzIlananI jarUra eTalIja che ke zarIrane kivA manane kharAkhara keLavI tene IzvarAnumata ( Izvare upadezelA ) kAryoMmAM aMtaHkaraNapUrvaka upayAga karavA. dAkhalAtarIke eka lUTArA eka bhalA-nirdoSa mANasane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 11 me--izvarabhakti 85 herAna kare che. A dekhAva e mANasA jIve che. dhAro ke A banne prekSakA izvara pratye bhakitabhAvayukta che; paratu temAM eka jaNu aLavAna ane khIje nirjI che. aLavAna mANase bahAra AvI pelA lUTArAnA hAthamAMthI pelA nirdoSa mAsane mukata karyA, paraMtu bIjo du.La manuSya prayatna karavA chatAM paNa te kAryoMmAM vijayI thai zakayA nahi. AvA prasaMge vRttivizeSanA anuzIlananA abhAve duba La manuSyamAM manuSyatvanI khAmI hatI, ema ApaNe kahI zakIe, paraMtu tenAmAM IzvarabhakitanA kivA manuSyabhakitanA abhAva hatA, ema kahevuM chAje niha. zArIrika vagere vRttiAnuM jyA~sudhI yAgya pramANumAM anuzIlana thAya nahiM tyAMsudhI kAi paNa vyakita saMpUrNa manuSyatva prApta karI zake nahi, tenI sAthe manuSya pAtAnI vRttionA sAmarthyane jyAMsudhI Izvara-bhakita prati vahetuM na kare tyAMsudhI teNe manuSyatva meLaveluM hAya tApaNuM te niSphaLa che, ema kahevuM joie. mATe e ubhaya ceAgyatAonA samAveza eja saMpUrNa manuSyatva. manuSyatvanI prApti arthe jema vRttionu svAtaMtrya surakSita rahevu joie tema tenI sAthe bhakitanuM paNa prAdhAnya rahevu joie. eTalAja mATe me kahyuM hatuM ke vRttie Izvarane samarpita karavA mAtrathIja saMpUrNa manuSyatva prApta thatuM nathI, paraMtu tenI sAthe vRttionuM samucita anuzIlana pazu atyAvazyaka che. ziSyaH--jI eka bIjo vAMdhA che, je upadeza pramANe kAya thai zake evuM na hAya, tene huM upadezaja kahetA nathI. huM pUrphyuM chuM ke ApanA upadeza pramANe zu savRttione IzvarAbhimukhI karI zakAya ? krodha paNu eka prakAranI vRtti che. have krodhane izvarAnugAmI kevI rIte karI zakAya ? guruH--jaganI te atula mahAkrodhavANInu tane smaraNu che ? krodhaM prabho saMhara saMhareti yAvadbhiraH khe marutAM caranti / tAvat sa vahnirbhavanetrajanmA bhasmAvazeSaM madanaM cakAra // A krodha mahA pavitra krodha gaNAya; kAraNu ke yeAgamAM bhaMga karanArI madananI kupravRtti te krodhanA pratApe vinaSTa thai gai ! AvA krodhane svayaM prabhuneAja krodha kahI zakAya. AvIja eka nIca vRtti ke jene IzvarAbhimukhI karavAthI byAsadeva mahAbhArata jevA adritIya kAvyagraMtha jagatane ApatA gayA ! paNa huM bhUlu chuM. tArA jevA navA jamAnAnI rAzanI pAmelA-vIsamI sadInA yuvakane A vAta ekAeka gaLe utaraze nahi. eTalA mATe mArUM vizeSa kathana tArA jevAne mATe nirarthaka che. ziSyaH--bIjo paNa eka vAMdhA che- guruH-te svAbhAvika che. je avasthAmAM manuSyanI sadhaLI vRttie izvaramukhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattva athavA IzvarAvatI hoya tene bhakita kahevAya. A vAta eTalI badhI gaMbhIra che, ane tenI aMdara eTalI badhI mahattvanI vAtone samAveza thaI jAya che ke eka vAra kahevA mAtrathIja tuM te samajI zake evI bilakula saMbhAvanA nathI. aneka zaMkAo thAya, aneka vAMdhAo jaNAya, aneka chidro jaNAya, eTaluM ja nahi paNa chevaTe A upadeza tane arthazaya pralApa je bhAse che te paNa saMbhavita che; paraMtu mArI tane punaH punaH eTalIja bhalAmaNa che ke eTalethIja nirAza na thaI javuM. pratidina, pratimAsa, ane prativarSa eja eka tatvasaMbaMdhI vicAro karyA karavA ane eja eka tattvane kriyAmAM mUkavAnA hRdayapUrvaka yatno karI levA. ethI kramazaH e tattva tArI daSTa sanmukha dIpakanI mAphaka saMpUrNa tejathI prakAzavA lAgaze, ane jyAre ema thAya tyAre samajaje ke tAruM jIvana sArthaka thayuM ! tAro manuSyajanma saphaLa thayo ! ukta gaMbhIra tattva sivAya anya ekake vAta manuSya lakSapUrvaka zIkhavAnI nathI. eka manuSya potAnuM samasta jIvana saddavicAra ane ucca bhAvanAomAMja vyatIta kare ane chevaTe ukata tattva samajI, tene kriyAmAM mUkavAno prayatna kare teja tenuM jIvana saphaLa thayuM gaNAya. ziSya -AvuM prApya jJAna Apane kevI rIte prApta thayuM ? gura-ati taruNa avasthAmAMthI ja mArA manamAM A eka prazna sadA udbhavyA karato ke -"A jIvana kevI rIte sArthaka thAya ? A jIvanamAM evuM zuM kartavya karavuM joIe ke manuSyabhava saphaLa thAya ? " samasta jIvana A ekaja praznane saMtoSakAraka uttara meLavavA athe meM vyatIta karyuM che ane tenA uttaranI zodhamAMja jIvana prAyaH pUruM thavA AvyuM che. aneka prakAranA lokapracalita uttaro atyAra sudhImAM mane maLI cUkyA che. tenI satyatA kiMvA asatyatAne nirNaya karavA mATe huM aneka bhoga paNa ApI cUkyo chuM, aneka kaSTo sahana karyA che, yathAzakita vAMcavAmAM ane vicAravAmAM paNa pramAda karyo UI, aneka prakAranA lekho paNa lakhI vALyA che, aneka lokonI sAthe vArtAlApa ane carcAo karavAmAM paNa kayAza rAkhI nathI, eTaluM ja nahi paNa aneka prakAranI pravRttio paNa karI cUkyo chuM. sAhitya, vijJAna, itihAsa, darzana tathA dezI-videzI zAstro paNa uthalAvI joyAM che. TuMkAmAM, jIvana saphaLa karavA arthe prANuta parizrama karI cUkyo chuM. A sarva pari. zrama ane kaSTonA pariNAme huM eTaluM samajI zake chuM ke saghaLI vRttione IzvarAnavatI karavI teja yathArtha bhakita, ane evI bhakita vinA yathArtha manuSya koI kALe prApta thaI zake nahi. "A jIvana kevI rIte sArthaka karavuM" e praznanA uttaramAM e ekaja uttara mane yathArtha ane saMtoSakAraka lAgyo che. bAkI sarva uttaro mane nirarthaka jevAja jaNAya che. vastutAe manuSyanA samasta jIvananuM-samasta pari. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 11 mAinthakti 87 zramanu' eja eka atima phaLa, eja eka chellu suphaLa che. " Ape. AvuM jJAna kevI rIte prApta karyu ?" tenA uttaramAM mAre tane mAtra eTaluMja jaNAvavuM' joie ke samasta jIvana e ekja gaMbhIra praznanA uttara prApta karavA arthe meM vyatIta karyu che, ane tenA je uttara ATalA lAMbA kALe mane prApta thayA che, teja hu tane saMbhaLAvavA mAgu chuM. mArA samasta jIvananA parizramAnu phLa tuM ekaja divasamAM kevI rIte samajI zake? ziSyaH----ApanA kahevA uparathI mane ema lAge che ke bhaktinAM lakSaNlRAsabaMdhI Ape mane je upadeza ApyA te ApanA peAtAnAja eka khAsa siddhAMta che. ARSi te tattva jANutA nahAtA.' guru:----mUrkha ! mArA jevA kSudra prANImAM te evI zuM zakita che ke A mahaA je vAta na jANI zakyA te vAta huM jANI ke zodhI zakuM ? mArA kathanane sArAMza mAtra eTaleja che ke samasta jIvana paryaMta temanA zikSaNAnA abhyAsa karavAcIja huM' temanA AzayeA samajI zakI chu. hA, eTalu che ke je bhASAmAM tane Aje bhakita tattva samajAvuM chuM te bhASAmAM teoe te vAta samajAvI nathI. tamArA jevA vIsamI sadInA navayukre!ne mAre vIsamI sadInI bhASAmAMja A vAta samajAvavAnI jarUra paDI che. bhASAmAM game teTalA prabheda paDI jAya tApaNu satya vastumAM kAi kALe pheraphAra thavA pAmatA nathI. satya vastu nitya che. temAM vikAra ke prabheda kadApi thatA nathI. zAMDiyanA samayamAM bhakitanuM je svarUpa hatuM teja svarUpa hajI A kALe paNu vartamAna che. bhakitanuM thA svarUpa hajI paNu A maharSienA kathaneAmAM ane upadezeAmAM maLI Ave che. jevI rIte samudramAM DubakI mAryA vinA ratnanu' yatha. svarUpa jaNAtuM nathI; tevIja rIte hinduzAstrarUpI agAdha samudramAM nimajjana karyA vinA zAstrIya tattvaratnAnI yathArtha prApti thaI zakatI nathI. ziSya:- A maharSioe bhakitanI je vyAkhyA karI che tema vyAkhyA ApanI pAsethI sAMbhaLavAnI mArI jijJAsA che. guru:--evI jijJAsA kharekhara AvakAradAyaka che. bhakti upara hiMdunIja mAlekI che, kAraNa ke bhakita e vastuja hiMduenI che. krizciyana dhama mAM paNa jo ke bhakitavAda che, pazu hiMdudharmamAM je khubIthI bhakitanI sAkatA darzAvavAmAM AvI che, tevI khukhI bIjA kAi thamAM nathI. kheda mAtra eTaleAja che ke Aya maharSioe bhakitanI je vyAkhyA karI che te vistArapUrvaka sAMbhaLavAne tathA saMbhaLAvavAne joie teTalA ApaNane avakAza nathI. ApaNA mULa uddeza anuzIlana dharmI samajavAnA hatA, te tane smaraNumAM haze. chatAM bhakitasabaMdhI sthULa vyAkhyA huM tane prasaMgApAta saMbhaLAvIza. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva ziSya pahelAM mane e vAta kaho ke zuM cirakALathI ja bhakitavAdane hiMdudharmanA eka aMzarUpe mAnavAmAM Avyo che ? gu -nA, tema nathI. vaidika dharmamAM bhakti nathI. huM dhAruM chuM ke vaidika dharmathI tuM paricita haIzaja. sAdhAraNa upAsakonI sAthe upAsya devano je saMbaMdha AjakAla ApaNI najare paDe che tevo ja saMbaMdha vaidika yugamAM hatA. " he prabhu ! mArA arpaNa karelA A somarasanuM Apa pAna karo, havi bhajana karo ane mane dhana Ape, saMpatti Ape, putra Apa, gAya apa, dhAnya Ape, tathA mArA zatruone parAbhava kare. " vigere. AgaLa vadhIne bahu bahu to teo eTale sudhI prArthanA karatA ke-" he prabhu! mArAM pApano dhvaMsa kare.A pramANe devane prasanna karavAnI icchAthI vaidika yugamAM loke yajJo vigere karatA. evI rIte kAmya vastunI prApti arthe je yajJAdi karavA tene kAma karma kahevAmAM Ave che. je upAsanAmAM kAmya karmonI mukhyatA hoya tene sAdhAraNa rIte " karma " kahevAmAM Ave che. " tame amuka kAma karaze te tamane amuka phaLa maLaze, mATe tamAre amuka ja karma karavuM," evI rItanI dharma karavAnI paddhatine karma kahevAya. vaidika yuganA chelA samayamAM AvI rItanA karmAtmaka dharmanuM baLa bahu vadhI paDayuM hatuM. mAyAnI prabaLatA eTale sudhI vadhI paDI hatI ke dharmanA yathArtha marmane cheka lopa thaI jAya e prasaMga AvI pahoMcyo hato. barAbara e ja samaye keTalAka pratibhAzALI pavitra pura ne vicAra thayo, ke A karmAtmaka dharma eja yathArtha dharma hoya ema bane nahi. teoe vicAra karyo ke vaidika deva-devIonI kalpanAmAtrathI ja A jagatanuM asti- barAbara samajAya nahi. A sarva kalpanAonI pAchaLa eka anaMta ane aya kAraNa avazya hovuM joie. A kAraNanI tapAsa karavA temaNe prayatno zarU karyA. lokonI zraddhA paNa dhIme dhIme karma uparathI khasavA lAgI. chevaTe traNa prakAranA viplava (yugAMtara-athavA uthalapAthala) A dezamAM upasthita thayA, ke je viplavanI sattA hajI paNa ApaNA dezamAM pracalita che. e traNa prakAranA viplavemAM eka vilava cArvAkadvArA upasthita thayo. temaNe evA upadezanI zarUAta karI ke saghaLA karmakAMDo mithyA che. basa, khAo, pIo ane moja-majA bhoga. bIje saMpradAya buddha athavA zAkyasiMhe utpanna karyo. teNe kahyuM ke-karmanuM phaLa alabatta mAnavA yogya che, paraMtu karma eja duHkhanA kAraNabhUta che. karmane lIdhe ja punarjanmo levA paDe che, mATe karmaneja nAza kare. vividha tRSNAone zAMta karI cittasaMyamapUrvaka aSTAMgadharmanA mArge pravRtti karI nirvANa prApta kare. trIjo viplava dArzanikedArA upasthita thaye. teo prAyaH brahmavAdI hattA. temane jaNAyuM ke teoe jagatanA anaMta kAraNabhUta je caitanyanI zodha karavA mAMDI hatI te tattva atizaya duya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 11 me-izvarabhakti A brahmavastu je barAbara samajAya to te paramAtmA sAthe kiMvA jagatanA te aMtarAtmA sAthe ApaNo ke saMbaMdha che, temaja A jagatanI sAthe paramAtmAno ane ApaNe zuM saMbaMdha che, vigere rahasyo samajI zakAya. A rahasyo samajAyA pachI " A jIvana kevI rIte sArthaka thAya " te kaThina praznano uttara ApoApa ja maLI jAya che. eTalA mATe brahmanuM saMpUrNa jJAna prApta karavuM kaThina che tepaNa yathArtha dharma teja che. matalaba ke jJAna eja dharma ane jJAna eja niyasa athavA parama maMgaLa che. vedanA je aMzane " upaniSadda " evuM nAma ApavAmAM AvyuM che te A jJAnavAdIonI ja zodhanuM pariNAma che. upaniSaddamAM ApaNuM maharSionI jJAnakIti pUrNa pramAthI prakAzI rahI che. brahmanirUpaNa athavA AtmajJAna eja upanipadono uddeza che. tyAra pachI cha darzanamAM A jJAnavAda vizeSa vRddhi pAmate gayo ane tene pracAra paNa vRddhigata thato gayo. kapilanA sAMkhyamatamAM je ke brahmane tyAga karavAmAM Avyo che to paNa te darzanazAstra jJAnavAdAtmaka gaNAya che. darzanemAM kevaLa pUrvamImAMsAja karmavAdI che. bAkInAM sarva darzane jJAnavAdI che. ziSyajJAnavAda te bahu apUrNa hoya ema mane lAge che. jJAnathI Izvarane jANI zakAya paraMtu jJAnathI IzvaranI prApti kevI rIte thAya te samajAtuM nathI. jANuMvAmAtrathI koI vastunAM kAMI thoDIja prApta thAya ? dhAro ke IzvaranI sAthe A paNu AtmAnuM ekatva che e vAtano mane nizcaya thayo, paNa teTalAthIja IzvaranI prApti thaI jAya e kevI rIte bane ! AtmA ane paramAtmAne-ubhayane ekatra karanAra kei eka vastu joIe ke nahi ? - gurU -tAnavaDe je aikaya nathI prApta thatuM te bhaktithI prApta thaI zake che. bhaktivAdIo paNa emaja kahe che ke jJAnathI te mAtra Izvarane oLakhI zakAya paNa jANavA mAtrathIja IzvaranI prApti thaI jatI nathI. jagatamAMnI aneka vastuone ApaNe jANIe chIe, paNa te jANavA mAtrathI zuM ApaNI pAse AvI jAya che ? ApaNe jenA pratye dveSa dharAvatA hoIe tene paNa oLakhIe te chIeja, paraMtu zuM tethI tenI sAthe ApaNe ApaNuM aikya sthApI zakIe chIe? nahi ja. tevI ja rIte je ApaNe Izvarane jANIe ane chatAM tenA pratye dveSa rAkhIe to te ApaNane kevI rIte prApta thAya ? ethI ulaTI rIte joIe to jenA pratye ApaNI cAhanA-prIti heya tene anAyAse ApaNe maLI zakIe chIe. eka zarIradhArI manuSya paNa je ApaNI aMtaHkaraNanI prIti vinA ApaNI sAthe haLImaLI zakatA nathI te pachI je azarIrI che, ane je kevaLa aMtaHkaraNArAja prApta thaI zake tema che te prIti ke bhakti vinA kevI rIte prApta thAya ? matalaba ke je ApaNo Izvara prati gADha anurAga heya teja ApaNe tenuM satya svarUpa pAmI zakIe. A prakArane gADha anurAga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 dharmatattva tenu Mja khIjuM nAma bhakti che. zAMDilyasUtranA khIjA sUtramAM kahyu` che ke:-- sA(matti: ) vAsurAhIyare // ziSyaH--A pramANe bhaktivAdanI utpattine itihAsa sAMbhaLavAthI mane bahu lAbha thayA. Ape jo ATalI prastAvanA karI na hAta te! huM bhaktivAda cAya rIte samajI zakata nahi. ApanI vAta sAMbhaLyA pachI mArA aMta:karaNanA udgAra ApanI pAse prakaTa karyA vinA rahI zakatA nathI. yUre pIya vidrAnA tathA svAmI dayAnaMda sarasvatI vigere A dezanA vidvAnA vaidika dharmane zreSTatama dharma kahI tenI praza MsA kare che, paraMtu te paurANika dharmane athavA tA Adhunika hiMdudharmAMte ahuja nikRSTa gaNI kADhe che, te ThIka nathI, ema mane have spaSTa rIte jaNAya che. vaidika dharmAMmAM bhakti nathI, eTalA mATe tene asaMpUrNa kivA nikRSTa gaNI zakAya paraMtu paurANika athavA Adhunika vaiSNutrAdi dharma ke jemAM bhaktinI pradhAnatA che tene apUrNu kAcha rIte kahI zakAya nahi, je paurANika dharmanA lApa karI vaidika dharmane punarujjIvana ApavA mAge che teo gaMbhIra bhUla kare che, ema mArAthI kahyA vinA rahevAtuM nathI. guru-tuM je kahe che te eka rIte ThIka che, parantu vedamAM kAMi bhaktivAda nathI, ema ApaNAthI kahI zakAya nahi. zAMDilya sUtranA TIkAkAra svapnezvare chAMdogya upaniSadmAMthI eka vacana uSkRta karI A vAta siddha karI che ke vedamAM bhakti zabdane spaSTa ullekha nahi hAvA chatAM {ktavAdanA sArAMza te keTaleka aMze AvI gayA cheja. te vacana A pramANe che. ' AtmaivedaM sarvamiti sa vA eSa eva pazyannavaM manvAna evaM vijAnannAtmarati - rAtmakrIDa Atmamithuna AtmAnanda sa svarADbhavatIti // .. arthAta------(pUrva je kAMI kahevAmAM Agyu che te) sarva AtmAmAMja che, je tete nihALI, vicArI ane samajIne AtmAmAM tallIna thAya, AtmAnI sAtheja krIDA kare, AtmAnI sAtheja mithuna (maitrI ) kare ane AtmAmAMja je AnaMda meLave te svarAja ( pAte peAtAnA rAjA athavA pAte peAtAnAmAMja AnaMda anubhavanAra) thAya. yathA bhaktivAda te evuja nAma. ,, adhyAya 12 mo - Izvarabhakti - zAMDilya guru:----bhakitane mATe zrImad bhagavadgItA e pradhAna graMtha che. chatAM gItAmAM pratyeAdhAyelA bhakitavAda tane kahuM te pahelAM aitihAsika prathAne anusarI vedamAM bhakitasabaMdhe je kAMi kahyuM hoya te Tu'kAmAM mAre tArI pAse raju karavu jeie Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 12 me-izvarabhakti-zAMDilya 1. ema dhArI atyArasudhI te viSayanI carcA karI, teApaNa keTaluMka kahevAnuM bAkI rahyuM che te Aje sapUrNa karIza. vedamAM bhaktisakhadhI ullekha maLI AvatA nathI e vAta huM tane agAu jaNAvI gayA chu. chAMdAgya upaniSamAM te sa MbaMdhI isArA che, ema paNu meM kahyu che. chAMdegya upaniSamAM je ullekha che tenI sAthe zAMDiya mahinuM nAma joDAelu che. ziSya:----bhakitasUtranA praNetA zAMDilya maharSi kahevAya che te eja ke ? guru:--zAMDiya nAmanA be maharSi pUrve thai gayA che, ema mAre tane prathamaja kahI devu joie. temAM prathama zAMDilyanu nAma upaniSadnI sAthe joDa!elu che, ane khIjA zAMDilyanuM nAma bhakitastranA praNetAtarIke prasiddha che. upaniSadvALA zAMDilya maharSi jeTalA prAcIna che teTalA atisUtranA praNetA zAMDilyaRSi prAcIna nathI, tisUtranA trIjA sUtramAM prAcIna zAMDilyanA nAmane ullekha che. ziSya:--kaI Adhunika sUtrakAre prAcIna marSinuM nAma ApI peAtAne graMtha jagamAM prasiddha karyA hAya to te zuM saMbhavita nathI ? hAla tuta tA prAcIna zAMDilyanA matanIja vyAkhyA kare. guruH--kamanasIbe te prAcIna RSipraNIta kASTha graMtha atyAre maLI AvatA nathI. zrIzaMkarAcArye vedAntasUtranuM je bhASya racyuM che temAMnA kAi eka sUtranA bhASyanA bhAvA uparathI kAlabruka sAhebe evu anumAna karyuM che ke prAcIna RSi zAMDilye pAMcarAtranI racanA karelI hAva jaie. kAlabuka sAhebanu A anumAna kadAca satya hoya ane na paNuM hAya. paMcarAtramAM, bezaka bhAgavata dharmanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Avyu che, tathApi evA eka sAmAnya mULa upara vizvAsa rAkhI zAMDilya maharSineja poMcarAtranA praNetAtarIke mAnI levA e ThIka nathI. tathApi prAcIna RSi zAMDilya bhakitadharmanA eka pradhAna pravaka hatA tema mAnavAne ApaNI pAse pUratAM kAraNe che. jJAnavAdI zakarAcArye peAtAnA bhASyamAM bhakitavAdI zAMDilyanI nidA karatAM kahyuM che ke;-- " veda pratiSedhazca bhavati caturSu vedeSu parama zreyo'labdhvA zAMDilya idam zAstramadhigatavAn ityAdi vedanindAdarzanAt // tasmAdasaMgatA eSA kalpanA iti siddham / ,, arthAt-AthI karIne vedanA pratiniSedha thAya che. cAra vedavaDe zAMDilyane paramazreyanI prApti na thai teTalA mATe teNe mA zAstranI racanA karI. teNe vedatI je niMdA karelI che te uparathI siddha thAya che ke tenI kalpanA bilakula asaMgata che. ziSya:paraMtu e prAcIna RSi zAMDilya bhaktivAdamAM keTalI hadasudhI AgaLa ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmata vadhyA hatA te jANavAnuM kAMI sAdhana maLI zakaze ? | gusa-hA, che. chAMdogya upaniSadunA tRtIya prapAThakanA caudamA adhyAyamAMthI saheja tane vAMcI saMbhaLAvuM chuM te zravaNa kara. "sarvakarmA sarvakAmaH sarvagandhaH sarvarasaH sarvamidamabhyAtto'vAkyenAdara eSa mama AtmAntahadaya etad brahmaitamitaH pretyAbhisaMbhAvitAsmIti yasya syAdavA na vicikitsAstItaha smAha zAMDilyaH" arthAta-sarvakarmavALo (doSa rahita ), sarva kAmavALo- sukhakara ) sarva gaMdhavALo, sarva rasavALo, sarva prati abhivyApta, vANIrahita, sabamarahita A mAro AtmA hRdayanI aMdara che, A brahmane A zarIrathI viyoga pAmIne huM avazya prApta thanAro chuM; e jeno nizcaya hoya ane temAM (e nizcayanA evA phaLanA saMbaMdhamAM ) saMzaya na hoya ( te vidvAna IzvarabhAvane pAme che. ) evI rIte prasiddha zAMDilya kahetA havA. jo ke A vAta bahu mahattvanI nathI. kAraNa ke upaniSadUnA jJAnavAdIo paNa eja vAta kahetA AvyA che. zraddhA zabda bhaktivAcaka nathI, chatAM jyAM zraddhA hoya tyAM saMzaya na rahe e vAta mAnavA jevI che, ane ethI zraddhA zabda bhaktine uddezIne lakhAela hoya to te banAvAyogya che. chatAM mULa vAtanI zodha karavI hoya to ApaNe vedAntasAra graMthanuM manana karavuM joIe. vedAntasAranA kartA sadAnaMdAcArya upAsanA zabdanI vyAkhyA karatAM kahe che ke - " upAsanAni saguNabrahmaviSayakamAnasavyApArarUpANi zAnDilyavidyAdIni" have barAbara vicAra karI che. hiMdudharmamAM IzvarasaMbaMdhI vividha kalpanAo karavAmAM AvI che. hiMduoe IzvaranAM mukhyatve be svarUpo kayAM che. eka niguNa izvara ane bIje saguNa Izvara. aMgrejImAM jene "ebsolyuTa" athavA " anakanDIzanala" kahevAmAM Ave che teja nirguNa Izvara. je Izvara nirguNa heya tenI koI paNa prakAre ApaNe upAsanA karI zakIe nahi. nirguNa IzvaranI te stuti paNa ApaNAthI thaI zake nahi. kAraNa ke je nirguNa che, jenI " kanDIzansa oNpha ekajhIsTansa' ja nathI tene saMbodhanaja kevI rIte thaI zake tenI prArthanA tathA tenuM smaraNa kevI rIte karavuM te paNa ApaNe jANI zakIe nahi. eTalA mATe upAsanA arthe te saguNa Izvaraja upayogI che, nirguNavAdamAM upAsanAne sthAna maLatuM nathI. saguNuvAdIo athavA te bhaktivAdIone ja arthAt zAMDilya Adi purUSone ja upAsanA karavAno adhikAra che. vedAntasAranuM je vAkaya meM hamaNuM uddhata karyuM, temAMthI be mukhya vAto siddha thaI zake che. prathama to eja ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 12 mo-Izvarabhakti-zAMDilya saguNavAdane prathama pravartaka je kaI hoya te te zAMDilyaja hevA yogya che, ane bIjI vAta e ke upAsanAne prathama pravartaka jo koI hoya te te paNa zAMDilyaja ho joie. bhakti saguNavAda vinA TakI zake nahi, e vAta to bahu saraLatAthI. samajAya tevI che. ziSya:-te zuM samasta upaniSade nigu NavAdI haze ? guru - IzvaravAdIomAM koI yathArtha nirguNavAdI haze ke nahi te mATe mane zake che. vastutaH yathArtha niguNuvAdIone nAstika kahIe topaNa khoTuM nathI. jJAnavAdIoe mAyAnAmaka eka IzvarI zakita hovAnI kalpanA karI che, ane. jagatanI utpattimAM tene ja kAraNabhUta mAnI che. teo kahe che ke A mAyAne lIdhe ja ApaNe izvarane jANI zakatA nathI, mAyAthI mukata thaI zakAya te ja brahmajJAnanI prApti thAya ane brahmamAM tallIna banI zakAya. matalaba ke jJAnavAdIo pAse Izvara eka mAtra ya-jANavAyegya vastu ja banI rahe che. brahmaviSayaka jJAna prApta karavA mATe sAdhanAnI agatya teoe svIkArI che. zama, dama, uparati, titikSA, zraddhA ane samAdhAna e rIte cha prakAranI sAdhanA * teoe prabodhI che. izvara saMbaMdhI zravaNa, manana ane nididhyAsana sivAya anya viSayanuM ciMtana tyajI daI antarindriyono nigraha karavo tene zama kahevAmAM Ave che. tyAra pachI bAhya indri, yonA nigrahane dama kahevAmAM Ave che. viSayomAMthI pAchI vALelI bAhya indriyonA damanapUrvaka ane vidhipura:sara vyAvahArika dharmone parityAga kare tene uparati kahevAmAM Ave che. TADha-taDake vigere kaSTa sahana karavAM tene titikSA kahevAmAM Ave che. damananI daDhatAne samAdhAna ane guruvAjyAdimAM vizvAsa rAkhavo tene zraddhA kahevAmAM Ave che. pratyeka zAstramAM A pramANe ja cha sAdhanAonuM nirUpaNa karyuM che ema mAnI levAnuM nathI. tathApi dhyAna-dhAraNuM ane tapasyAdine jJAnavAdIoe prAyaH prAdhAnya ApyuM che ema kahevAmAM harakata nathI. AthI siddha thAya che ke jJAnavAdIo paNa upAsanAno svIkAra karyA vinA rahI zakyA nathI. sAdhAraNa rIte jene upAsanA kahevAmAM Ave che tene eka rIte anuzIlana kahIe to te ayogya nathI, paraMtu te upAsanAne saMpUrNa te naja lekhI zakAya e vAta huM tane pUrve kahI cUkyo chuM. bhaktidvArA prakaTelI upAsanA eja yathArtha upAsanA che. bhaktita ttvanI vistRta vyAkhyA karatAM jyAre gItakata bhakitatatva tane samajAvIza tyAre A viSaya banI zakaze teTale spaSTa karIza. * brahmajJAnamAM pravezavA icachanAra mATe viveka, vairAgya, saMpatti ane mokSecchA e cAra sAdhanothI saMpanna hovAnI AvazyaktA kahelI che te paikI SaTa saMpatti nAmaka sAdhanane ja A cha prakAranI sAdhanArUpe A sthaLe varNaveluM jaNAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dharmatattva ziSya -atyArasudhImAM ApanI pAsethI meM je kAMI sAMbhaLyuM te uparathI zuM mAre ema samajI levuM ke prAcIna maharSi zAMDilya eja bhakitamArganA prathama pravartaka che? gusa-chAMdogya upaniSaddamAM jevI rIte zAMDilyanuM nAma che tevI ja rIte devakInaMdana kRSNanuM paNa nAma che. have A bemAM prathama ke te praznane saMtoSakAraka nirNaya thaI zakayo nathI, ane eTalA mATe bhakitamArganA prathama pravartakatarIke zrIkRSNane mAnavA ke zAMDilyane mAnavA e mArAthI nizcayapUrvaka kahI zakAtuM nathI. adhyAya 13 mo--bhagavadgItAno sthUla uddeza ziSya -have gItakata bhakitatattvaviSe upadeza Ape te sAMbhaLavAnI icchA che. gura:--gItAnA bAra adhyAyone bhakitayoganA nAmathI oLakhAvavAmAM Ave che; paraMtu bAramA adhyAyamAM bhakatatavanI vyAkhyA bahuja alpa pramANamAM che. bIjAthI bAramAparyatanA sarva adhyAyonI sUkSma AlocanA karyA vinA gIta yathArtha bhakitatatva samajI zakAya nahi. gItAno bhakatavAda samajo hoya te prathamanA agIAra adhyAyanuM sahaja manana karI levuM jarUranuM che. A agIAra adhyAyomAM jJAna, karma ane bhakita e traNe viSayo AvI jAya che-traNenI prazaMsA AvI jAya che. anya koi graMthamAM AvI prazaMsA paNa nathI temaja AvuM sAmajasya paNa nathI. gItAne dharmane sarvottama graMtha mAnavAmAM Ave che tenuM eja kAraNa che ke temAM jJAna, karma ane bhakti traNene yogya nyAya ApavAmAM Avyo che. anya ke graMthamAM AvuM sAmaMjasya nathI. chatAM meM te evoja nirNaya karyo che ke A traNe tAnI je aMtima avasthA te bhAMktatavamAMja parisamApta thAya che. ane eTalA mATe vastuta: gItA e bhaktizAstraja che, ' ma kahIe to te ayogya nathI. ziSya:--Apa zuM kahevA mAgo cho te huM barAbara samajI zakyo nathI. potAnA baMdhu ane vaDIlono vadha karI rAjya prApti karavI e yogya nathI evo vicAra karI arjuna yuddhathI nivRtta thavA mAge che tene upadeza ApI zrIkRSNa yuddhamAM joDe che. e ja gItAne mukhya viSaya che. je A vAta satya hoya te gItAne bhakitazAstra kahevAne badale "ghAtaka zAstra" kahIe to zuM khoTuM che? gusa-graMthanAM mAtra ekAda be pAnAM vAMcavAthI samasta graMthano Azaya pote samajI gayA, e khoTo DoLa karavAnI ane kone Teva hoya che. AvA uparaceTIA vAMcanArAo gItAne ghAtakazAstra kahetA hoya to bhale kahe. TuMkAmAM, arjunane yuddhamAM pravRtta kare eja kAMI gItAne maLa-mUkhya uddeza nathI, paraMtu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 13 mA-bhagavadgItAnA sthUla uddeza 95 hamAM te vAtane rahevA de. badhAja prakAranAM yuddha pAparUpa nathI e vAta. huM tane pUrva kahI gayA chu. kahyuM hatuM ke AtmarakSAartha ziSya:--huM na bhUlatA hau tA Ape ema athavA svadezarakSA arthe yuddha karavuM e pApa nathI. guru:--A sthaLe arjunane paNu AtmarakSAja karavAnI che. peAtAnI saMpattine uddhAra karavA te paNa eka prakAranI AtmarakSAja che. ziSya:--keTalAka narAdhame paNa yuddhane mATe evAMja khATAM khAnAM kADhI yuddhamAM pravRtta thAya che. nepeAlIana bAnApATa neAja dAkhalo lyA. sarakSAnuM khAtuM kADhI samasta cUrApane narazeAdyuitathI kalakita karyuM... tenA bacAva Apa kevI rIte karazo ? guru:--nepAlIananuM jIvanacaritra jayAre koI niSpakSapAta lekhakArA lakhAze tyAreja jagata dveSa zako ke tepAlIananu kathana asatya athavA bahAnArUpa tA nahAtu ja. tepAlIanane narAdhama gaNuvA e bhUla che. + parantu atyAre ApaNe te viSayanI carcAmAM utaravAnI jarRra nathI. ApaNe je kAMI samajavAnuM che te eja aneka samaye yuddha paNa puNyakarma ja hAya che. ziSya:---paNa te kayAre ? guru:--e praznanA be uttarA che. eka yUropIyana tivAdIone uttara ane jo bhAratavIya uttara. yUropIana hitavAdIe tenA uttara evI rIte Ape che ke je sthaLe eka lAkha mANaseAnuM aniSTa thatu hAya ane bIjI tarapha eka kATI manuSyAnuM kalyANu thatuM hAya tA te sthaLe yuddha puNyaka che; paraMtu A uttaranI sAme eka evA prazna udbhave che ke eka kATI manuSyeAnA hitanI khAtara eka lAkha manuSyAnuM ahita karavu e yeAgya che, e vAta eka kSaNabharane mATe mAnI laie, teA pazu eka kAkI manuSyeAnA hitane arthe eka lAkha mANusAnA sahAra karavA... ApaNate zu adhikAra che, tene kAi uttara Apaze| ? yUropIana hitavAdIe A praznanA uttara ApI zakatA nathI. bhAratavarSIya uttara AdhyAtmika kiMvA pAramArthika che. adhyAtma athavA paramA eja samasta AnItinuM mULa che A mULa samajAvavA mATe yuddhanA nimitta kAi game teTalA vistArathI khelavA dhAre teA elI zake. yuddha sivAyanAM bIjA nimitto keTalAeka kaThina praznAnA niya mATe bahu upayogI thai zakatAM nathI. eTalA mATe gItAkAre arjunanA yuddhathI uparAma thavAnA prasaMganimitta parama pavitra dharmanA pravAha vahetA mUkI dIdhA che. ziSya:~--mULa vAtanI zarUAta kevI rIte thai ? + vividha graMthamALAnu` AnI AgaluM pustaka taipAliyananA caritranu ja hAine te kima bApunA A kathananI pUrepUrI satyatA spaSTa kare che. sapAdaka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattva gusa--bhagavAna kartavya-akartavya saMbaMdhe arjunane prathama be prakAranAM anuSThAna. samajAve che. temAM prathama AdhyatmikatA arthata AtmAnI nityatA-avinAzIpaNuM viSe vivecana kare che. A viSaya jJAnano che, ane tethI tene jJAnayoga athavA sAMkhyayoga paNa kahevAmAM Ave che. tRtIya adhyAyamAM teo kahe che ke - __ loke'smin dvividhA niSThA purAproktA mayAnagha / jJAnayogena sAMkhyAnAM karmayogena yoginAm // bhAvArtha -he pAparahita arjuna ! A lekamAM jJAnIonI jJAnagavaDe ane yogIonI karmavegavaDe evI be prakAranI niSThA meM AgaLa kahI che. temAM prathama jJAnayoga saMkSepamAM samajAvyA pachI karmayoga vistArapUrvaka samajAve che. A zAnayoga ane karmayoga je tuM barAbara samajI zakaze te tane jaNAze ke gItA e eka bhakitazAstraja che. gItAno bhakitavAda samajAvavA mATe Aje ATaluM laMbANa karavuM paDayuM. adhyAya 14 mo-bhagavadgItA-karmayoga guru -have huM tane bhagavaddagItAmAM kahela karmayoga samajAvavA mAguM chuM, paraMtu te pahelAM bhakitanI meM je vyAkhyA karI te punaH yAda karI ja. je avasthAmAM manuSyanI saghaLI vRttio idharAbhimukhI thAya te mAnasika avasthAne bhakti kahevAmAM Ave che, athavA te je vRttinI prabaLatAne lIdhe evI avasthA prApta thAya tene bhakita kahevAmAM Ave che. have vizeSarUpe huM je kahuM te ekAgratApUrvaka zravaNa kara. zrIkRSNa karmayoganI prazaMsA karatAM arjunane karma karavA pravRtta kare che, te vakhate teo kahe che ke - na hi kazcit kSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt / #Aryate ivara: * sarva pratisaiH | koI prANI kSaNavAra paNa niSkarma banIne besI rahI zake nahi; kAraNa ke te pite kadAca karma na kare te paNa prakRtithI utpanna thayelA guNene lIdhe tene karmamAM pravRtta thaI thavuM ja paDe. matalaba ke teNe karma te karavAM ja joIe; parantu te karma kayAM ? huM pUrve kahI gayo chuM ke prathama te karma kahevAthI vedokata karma ja samajAtAM; arthAta pitAnA kalyANanI kAmanAthI devatAone prasanna karavA mATe je yajJayAgAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 14 ma-bhagavaddagItA kAga s karavAmAM Ave teneja karma evuM nAma ApavAmAM AvatuM. matalaba ke karma eTale kAma-karma. prAcIna vedakta karmanI sAthe kRSNakata dharmanI bhinnatA tathA utkRSTatA ahiMyAMthI ja zarU thAya che. vedakata kAyakarmanA anuSThAnanI niMdA karatAM zrIkRSNa kahe che ke - yAmimAM puSpitAM vAcaM prvdntyvipshcitH| vedavAdaratAH pArtha nAnyadastIti vaadinH|| kAmAtmAnaH svargaparA janmakarmaphalapradAm / kriyAvizeSabahulA bhogaizvaryagati prti|| bhogaizvaryaprasaktAnAM bhyaaphRtcetsaam|| vyavasAyAtmakA buddhiH samAdhau na vidhIyate (2-42-44) bhAvArtha-De pArtha ! vedanA vAdamAM ja magna rahenArA ane bhoga tathA aizvarya vinA bIjuM kAMI meLavavAnuM ja nathI evuM bolanArA ajJAnIo mAtra punA jevI suzobhita vANIne bole che, ane viSayonI ja kAmanAvALA tathA svargane ja sarvathI zreSTha mAnanArA te manuSyo bhoga tathA aizvaryanI prApti karavAne mATe janma tathA karmanA phaLane ApanArI evI aneka prakAranI bahoLI kriyAo karavAnuM kahe che. evI vANI sAMbhaLIne jeonuM citta te tarapha kheMcAI gayuM hoya evA bhoga ane ezvaryamAM ati AsakitavALA manuSyo evI kriyAo kare te paNa kAryanI siddhi-siddhi pratye rAkha joito samabhAva teonI vyavasAyavALI buddhimAM upaja nathI. arthAta vaidika karma athavA kAmyakarmanuM anuSThAna e kAMI dharma nathI. chatAM karma to karavAM ja joIe. te pachI kevA karmo karavAM e svAbhAvika rIte ja prazna uddabhave che. tenA uttaramAM zrIkRSNa kahe che ke je karma kAmanArahita hoya tene niSkAma karma kahevAya, ane evAM niSkAma karma karavAM teja satya dharma mArga che, teja satya karmanuM anuSThAna che. ziSya --niSkAma karma kone kahevAya? guru bhagavAna poteja niSkAma karmanuM A pramANe lakSaNa bodhe che : karmaNyevAdhikAraste mA phaleSu kadAcana / / nA karmabhU te nokarAra ni (2-47) arthAta-karmamAMja tAro adhikAra che, karmanA phaLamAM nahi. karmanA phaLanI AzA tajI de. karmano tyAga karI daIza nahi. sArAMza ke karma karavAne ApaNe baMdhAyelAja chIe, paraMtu karmanA phaLasaMbaMdhI leza paNa AkAMkSA na rAkhavI joIe. ziSya --phaLanI AkAMkSA na rahe te pachI karma karavAnI pravRttija koNa kare? gu--e pramANe zaMkA thavI svAbhAvika che ema dhArIne bhagavAna pote ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dhamatava - - - bIjA lekamAM tenuM spaSTIkaraNa kare che: yogasthaH kuru karmANi saMgaM tyaktvA dhanaMjaya / arthAta he dhanaMjaya ! saMgane tyAga karIne ane yogamAM sthira thaIne karma kara. ziSyaH-kAMIja samajAyuM nahi. saMga eTale zuM ? guru-saMga eTale Asakti. karmamAM ApaNane koI paNa prakArane anurAga ke Asakita na hovI joIe. zikhya --ane gastha eTale zuM ? guge--bIjA caraNamAM tenuM paNa spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che siddhayasiddhayoH samo bhUtvA samatvaM yoga ucyate // arthAta -karma to karavaja, paraMtu karma siddha thAya ke asiddha thAya temAM samAna buddhi rAkhavI. tamArAthI banI zake teTalAM kartavyo kare paraMtu temAM saphaLatA ke niSphaLatA prApta thAya tene mATe harSa ke zeka karazo nahi. AvI rIte siddhiasiddhimAM samAna buddhi rAkhavI tene bhagavAne "ga" kahyo che. A pramANe gamAM sthira thaIne, karmamAM Asaktizanya banIne karmanuM je anuSThAna karavuM tene niSkAma karmAnuSThAna kahevAmAM Ave che. ziSya:-hajI barAbara samajAyuM nahi. dhAro ke huM hAthamAM khAtarIyuM laine tamAre tyAM khAtara pADavA ( corI karavA ) Avyo chuM. tame te vakhate jAgatA he che. AthI karIne huM curI zakayo nahi, temaja te mATe mane koI duHkha paNa na thayuM. meM vicAra karyo ke "bhalA, corI thaI te ThIka che, nahitara kaI nahi." te sthaLe meM niSkAma dharmanuM anuSThAna karyuM ema kahevAya ? gusa -te vicAra karyo ke "corI thaI zakI to ThIka che, nahitara kAMI nahi." e vAta bolavAmAM te ThIka lAge che, paraMtu je tuM corI karavAnA khAsa uddezathIja Ave che te tArA manamAM e vicAra kadApi AvavA pAme nahi; kAraNa ke corI karavAnI AkAMkSA rAkhIne tuM na AvyuM che, arthAta dhanarUpI phaLa prApta karavAnI Asakti tArA hRdayamAM na hoya te corI karavAno vicAraja tArAthI na thaI zake. jene "karma" kahevAmAM Ave che temAM cArI vigerene samAveza nathI thato, e vAta paNa tAre lakSamAM rAkhavI joie. " karma" eTale zuM e vAta tane have pachI huM samajAvIza. chatAM eka kSaNabharane mATe mAnI laIe ke cerIne paNa karmamAM samAveza thaI jAya che, te paNa eTalI vAta te cokkasa ja che ke tuM anAsakitapUrvaka corI karavAne Avyo na hato. eTalA mATe evAM karmAnuSThAnane sata athavA niSkAma karmAnuSThAna kahI zakAya nahi. ziSya--paNa mArI zaMkAnuM nivAraNa na thayuM. dhAro ke eka bIlADInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 14 -bhagavadagItA karmayoga mAphaka huM bhANuM cATavA beTho chuM athavA te vIlIyama dhI sAIleMTanI mAphaka dezane uddhAra karavA beTho chuM. A banne kriyAomAM phaLanI AkAMkSA rahe te svAbhAvika ja che. gura-je je karma ApaNe mATe kartavyarUpa hoya te te karma, kartavyapAlana karavAnI buddhithI ja thavuM joIe. AhAra temaja dezadvAra e tamArA kartavyadharma che. eTalA mATe te dharmanuM tamAre pAlana karavuM ja joIe. corI e kAMI kartavya dharma nathI. ziSya-te pachI kahyuM karma kartavya che ane kahyuM nahi, te kevI rIte jANuM zakAya ? jyAM sudhI e vAtanuM jJAna na thAya tyAMsudhI niSkAma dharmanuM mULaja na samajAya. | gusa-e apUrva dharmapraNetAe koI vAta bAkI rAkhI nathI, anuSkraya karmanA saMbaMdhamAM teNe kahyuM che ke yajJArthAt karmaNo'nyatra loko'yaM karmabandhanaH / tadartha karma kaunteya muktasaMgaH samAcara // A sthaLe yajJa zabdathI IzvaranuM sUcana thAya che. mArI vAta upara tane vizvAsa na besatA hoya to zaMkarAcAryanA pitAnAja zabda zuM kahe che te lakSamAM le. ukta zlokanA bhAgyamAM teo kahe che ke -"cazo jai jijiri esa phrezvaratatha" " - have ukta kane niHsaMzaya evo artha thaI zake ke -" izvarArtho athavA Izvarane uddezIne je karma-te karma sivAyanAM samasta karmone baMdhanamAtraja samajavAM-arthAt bAkInAM karmo anuSkaya ( karavA yogya ) nathI." sArAMza eja che ke ApaNe kevaLa Izvarane ja uddezIne karmo karavAM joIe. Ama karavAnuM pariNAma zuM Ave tenI kAMI kalpanA tuM karI zake che ? ethI karIne te saghaLI vRttione IzvarAbhimukhI thayA vinA cAleja nahi, kAraNa ke je vRttio izvaramukhI na thAya te IzvaraddiSTa karmaja na thaI zake. A niSkAma dharmane bhakti kahevAmAM koI jAtanI harakata nathI, kAraNa ke bhakita e niSkAma dharmanuM nAmAMtara mAtra che. A rIte ApaNe bhakita ane karma vaccenuM sAmaMjasya tapAsI gayA. karmanI sAthe bhaktine je zakya che te anya sthAne ethI paNa vizeSa spaSTa che-api sani lekhi sNnysyaadhyaatmcetsaa| nirAzInirmamo bhUtvA yuddhapyasva vigatajvaraH // arthAta vivekabuddhithI sakaLa karmo mane arpaNa kara ane niSkAma temaja mamatA tathA vikArazUnya banI yuddha karavAne taiyAra thA. ziSya:-Izvarane kevI rIte karmo arpaNa thaI zake ? gura:-"cAmita" e vAkyanI sAthe "saMkhyA " zabdano artha samajI levuM joIe. "zANapatarA" zabdanI vyAkhyA karatA bhagavAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. dharmatattva zrIzaMkarAcArye lakhyuM che ke -" huM phlezvara "mRtya royanAtha dvAarthAt kartA eTale IzvaranI khAtara tenA karatarIke A kAma karuM che, evI buddhipUrvaka je karma thAya teja karma kRSNane arpaNa thayeluM gaNAya. ATalA vistAra pachI karmayoganuM rahasya tuM samajI zakayo hoIza, ema huM dhAruM chuM. te paNa sArAMzarUpe ekavAra punaH kahI jaIza. prathama vAta te eja ke karma karyA vinA keIthI rahI zakAya temaja nathI, paraMtu karma zabdathI anuSkraya karma ja samajavAM joIe. je karma IzvaradiSTa ( IzvarApaNa buddhiyukata ) kiMvA IzvarAbhipreta ( Izvare upadezelAM ) hoya teja karma anuddheya athavA kartavya lekhAya. te karma paNa AsakitarahitapaNe karavAM joIe tenI siddhi tathA asiddhimAM samAna buddhi rAkhavI joIe ane te karmo Izvarane arpaNa karavA joIe; arthAta mArA svAmInI vatI eka karatarIke huM A kAma karuM chuM evI buddhithI karma karavAM joIe. jyAre A pramANe kartavya-karmo thavA lAge tyAre karmayoga siddha thayo, ema samajI levuM. jyAre IzvarArthe karmo karavA lAgIe tyAre ApaNe ApaNuM zArIrika vRtti ene paNa izvara pratye vALavI joIe, e svAbhAvika che, ane tethI A pramaNeno karmoga te prakAratare bhakitayogaja banI rahe che, ema kahIe te atyuti nathI. karmanI sAthe bhakitane keTaluM aikaya che te vicAra karavAthI bahuja spaSTa thavA rogya che. A apUrva dharma, AvuM apUrva aikya kevaLa gItAmAMja daSTigocara thAya che. AvI addabhuta dharmavyAkhyA kaI paNa dezamAM kaI kALe, kaie karI hoya ema mArA jANavAmAM nathI. gItakta dharmanI vyAkhyA hajI pUrNa thaI nathI, kAraNa ke karmayogamaja dharmanI samApti nathI. karma e te dharmanuM prathama pagathiyuM che. AvatI kAle huM tane jJAnayoganuM rahasya samajAvavAno prayatna karIza. adhyAya 15 mo-bhagavadgItAnuM jJAna gu-have jJAna saMbaMdhI bhagavAna zrIkRSNanA upadezano sArAMza kahuM te zravaNuM kare. karmane viSaya saMpUrNa karI, caturtha adhyAyamAM pitAnA avatAraviSayaka kathana samaye teo kahe che ke: vItarAgabhayakrodhaH manmayA maamupaashritaaH| bahavo jJAnatapasA pUtA mdbhaavmaagtaaH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 15 -bhagavadagItAnuM jJAna 106 bhAvArtha:--rAga, bhaya ane krodha jenA TaLI gayA che evA mArArUpa thayelA, mAre Azraye rahelA ane jJAnarUpI tapathI zuddha thayelA bahu manuSyo mArA izvara svarUpane pAmyA che. ziSya:--e jJAna kevA prakAranuM? gura---je jJAnanA pratApe jIva samasta bhUtamAtrane pitAnA AtmAmAM athavA IzvaramAM joI zake che. jemake:-- yena bhUtAnyazeSeNa drakSyasyAtmanyatho mayi / / arthAt je zAna samagra bhUtamAtra mArAmAM (Izvara) temaja pitAnA AbhAmAM rahelAM samajAya te jJAna. ziSya:--te jJAna kevI rIte prApta karavuM? gura --bhagavAne pite tene upAya A pramANe batAvyo che - tadviddhi praNipAtena paripraznena sevayA . upadekSyAnta te zAnaM jnyaaninstttvdaarshnH|| arthAta--praNipAta, prazna, ane sevAkArA jJAnI-tattvadazao pAsethI te zIkhavuM joIe. ziSyA--huM Apane sevA dvArA parituSTa karI praNipAta temaja pariprazna sahita prArthanA karuM chuM ke mane te jJAnano upadeza Ape. gusa--mArAthI te banI zake nahi; kAraNa ke huM jJAnI nathI temaja tattvadarzI paNa nathI. chatAM dhULa vAta kahevAmAM harakta nathI. huM tane pUchuM chuM ke "jJAna dvArA samasta bhUta mAtrane pitAnAmAM temaja IzvaramAM jaIza" te vAkayamAM kayA kayA padAtheMne paraspara saMbadha che. ziSya:--bhUta, huM, ane Izvara. gura--bhUtane jANavAnuM zuM sAdhana che? ziSya-bAhyavijJAnazAstra gura--arthAta A vIsamI sadImAM gaNita, jyotiSa, padArthatatva ane rasAcaNa. ("methemeTIkasa, enemI, phIjhIkasa, kemIsTrI.") Adi zAstro jANavI Avazyaka che. evA zAstrIya jJAna mATe ApaNe pAzcAtya vidvAnane gurupade sthApavA joIe. tyAra pachI have kahe joIe ke "ApaNane-patAne jANavAnuM zuM sAdhana che? ziSya --bahivijJAna ane aMtarvijJAna. - gura-arthAta chellAM be zAstro (bAyolejI, sezalejI) prakRtivijJAna tathA samAjavijJAnanuM jJAna Avazyaka che. A jJAna paNuM ApaNane pAmatya guo pAsethI ja maLI zake tema che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 * dhamatarava ziSya -have, Izvarane jANavAnuM zuM sAdhana che? gura--hiMduzAstra. upaniSada, darzanazAstra, purANo, ItihAsagraMtho tathA mukhyataH gItA. ziSya --eTale ke jagatamAM je je geya padArtho che te sarva ApaNe jANavAM joIe. Ajaparyata pRthvImAM jeTalA prakAranuM jJAna pracalita thayuM che te sarve jJAna ApaNe saMpAdita karavuM joIe. tyAre zuM jJAna zabdane ahIM bahu sAdhAraNa arthamAM vyavahAra thaye che? :--huM pUrve kahI gayo chuM tenuM punaH smaraNa kara. meM kahyuM hatuM ke jJAnAjenI vRttionI barAbara smRti tathA unnati thavI joIe. jyAM sudhI sarva prakAranAM jJAnanI ApaNe carcA na karIe athavA rasapUrvaka temAM bhAga na laIe, tyAMsudhI jJAnArjanI vRttionuM saMpUrNa anuzIlana athavA khIlavaNuM thAya nahi. have jJAnArjanI vRttinuM 5 skaraNa thayA pachI je anuzIlana-dharmanI vyavasthAne anusarI te jJAnArjanI vRttio bhaktine AdhIna thaI IzvaramukhI thAya temaja te gItAkta jJAnanI prApti karI zake. karmayoga jevI rIte anuzIlanadharmamAM samAI jAya che tevI ja rIte jJAnayoga paNa anuzIlanadharmamAMja samAI jAya che. ziSya:--anuzIlanadharmanuM rahasya have kAMIka samajAya che. atyArasudhI anu. zIlanavAdane huM jUdAja rUpamAM samajyo hate. gura --hamaNuM viSayAMtarane rahevA de. ApaNe Aje zAnAga samajavAne ja prayatna karavo joIe. - ziSya:--jJAnamAM ja dharmanI saMpUrNatA je AvI jatI hoya to te pachI paMDitane ja dhArmika puSo mAnI levA joIe. gura--pAMDityamAM ane jJAnamAM jamIna AsamAna jeTaluM taphAvata che e vAta huM tane pUrve kahI gayo chuM. je vyakti IzvaranuM svarUpa samaje che tathA Izvara ane jagatanI sAthe pitAne ke saMbaMdha che te jANe che, te vyakti kevaLa paMDitaja nathI, paratu jJAnI paNa che. pAMDitya vinA aneka sapura jJAnInuM pavitra pada zobhAvI gayA che. kevaLa jJAnavaDe ja tene potAne (Izvarane pAmI zakAya che, ema zrIkRSNa pite paNa kyAMI kahyuM nathI. teo khullI rIte jAhera kare che ke -- vItarAgabhayakrodhAH manmayA mAmupAzritAH / bahavo jAnatapasA pUtA mdaavmaagtaaH|| arthAta-jeoe pitAnA citta upara saMyama karyo che, izvaraparAyaNa che, teo jJAnadhArA pavitra banIne mArA bhAvane prApta karI zake che. matalaba ke kevaLa jJAnadvArAja tenI prApti thaI zake che, e kRSNakata dharmane muddala Azaya nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - - -- ---- ----- - -- -- - - --- - adhyAya 15 -bhagavadagItAnuM jJAna 103 jJAna ane karma ubhayane saMyoga joIe. ekaluM jJAna jema upayogI nathI tema ekaluM karma paNa upayogI nathI. * karmakArAja jJAnanI prApti thAya che, eTalAja mATe svayaM bhagavAna kahe che ke:-- ArurukSormuneogaM karma kAraNamucyate / ' arthAta: -jJAnayogamAM ArUDha thavA IcchanArane mATe karmaja upayogI-kAraNabhUta che. matalaba ke karmAnuSThAnadvArA jJAnaprApti karavI joIe. A sthaLe bhagavaddavAkyane artha evo karavAne che ke karmavega sivAya cittazuddhi thaI zake nahi; ane cittazuddhi na thaI hoya tyAM sudhI jJAnayogaprati gati thaI zake nahi. ' ziSya:-- zuM kamaThArA jJAnanI prApti karyA pachI karmane tyAga karI devuM joIe? | gusa --nahi, bannene saMyoga tathA bannenI yathAyogyatA sacavAvI joIe. gItAmAM kahyuM che ke yogasaMnyastakarmANaM jJAnasaMchinnasaMzayam / AtmavaMtaM na karmANi nibadhnanti dhanaMjaya // arthAta -he dhanaMjaya ! jeNe yoga vaDe karmone saMnyAsa (tyAga) karyo che tene, ane jJAnavaDe jenA saMzayo chedAI gayA che tene tathA AtmAmAM niSThAvALA puruSane ka bAMdhI zakatAM nathI. eTalAja mATe mukhyataH be vastuo jarUranI che. (1) karmane saMnyAsa athavA izvarArpaNa, ane (2) jJAnadhArA saMzayachedana. A pramANe jJAnavAda ane karmavAdanA vivAdane niveDo ANI zakAya tema che; temaja dharmanI vyAkhyA paNa tethI saMpUrNa thAya che. gItAkAre saghaLA vivAdanA nirNayapUrvaka je apUrva-nUtana dharma prabodhe che tenuM yathArtha mAhA" AvAja sthaLe spaSTa thAya che. tamArA karmo izvarane arpaNa kare, ane karma dvArA jJAnaprApti karI paramArtha-tattvasaMbaMdhI tamArA saMzayone chedI nAkho, e pramANenA upadezamAM jJAna ane bhakita ubhayano saMga thaI jAya che, ema kahevAnI chUra nathI. * A siddhAMta jJAnavAdI zrIzaMkarAcAryanA matathI viruddha che ema kahevAnI jarUra nathI. temanA matAnusAra jJAnamAM karmane tilamAtra sthAna nathI. udAra vicAravALA suzikSita vargo sivAya, zrIzaMkarAcAryanA matathI viddha jaNAtuM amAruM A kathana vartamAnakALe keAI sAMbhaLaze nahi, e amArA lakSa bahAra nathI. zrIdhara svAmI jevA bhakitavAdIo zrIzaMkarAcAryanA anuvatI nathI, eTaluM ja nahi paNa potAnA pUrvagAmI AcAryonA matanuM khaMDana karavA kiMvA pitAnA pakSanuM samarthana karavA zrIzaMkarAcAryane potAnA bhASyamAM aneka sthaLe vistAra kare paDayo che, e vAta paNa prasaMgopAta amAre kahI devI joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dharmatattva tbuddhystdaatmaanstnnisstthaasttpraaynnaaH| gacchaMtyapunarAvRttiM shaannissuutklmssaaH|| bhAvArtha-izvaramAMja jemanI buddhi che. IzvaramAMja jemane AtmA che, IzvaramAM ja jemanI niSThA che, ane jeo izvaraparAyaNaja che, temanAM pApa jJAnavaDa devAI jAya che ane teo punarjanmarahita mokSapadane pAme che. ziSya --nAna ane karmanI sAthe-samavAyapaNeja bhakita rahelI che, e vAta have mArAthI samajAya che. karmane mATe kAryakAriNI ane zArIrika vRttionI upayukata stuti tathA pariNati jarUranI che. tenI sAthe te vRttione izvarAnugAmI banAvavAnI paNa teTalI ja jarUra che. jJAnane mATe paNa jJAnArjanI vRttionI teja pramANe puti tathA pariNati jeTalI jarUranI che, teTalIja tene IzvaramukhI banAvavAnI jarUra che. A baMne viSaya bahuja spaSTa thayA. paNa cittaraMjinI vRttinuM zuM karavuM? gura--tenuM paNa teja pramANe samajI levuM. paraMtu te viSe vistArathI bolavAnuM hajI bAkI che. hAla turata te meM upara kahyuM teja cittaraMjinI vRtti saMbaMdhe paNa samajI levuM. ziSya --ApaNuM samasta vRttione yathAyogya sthati tathA pariNatiyukta karI temane izvaramukhI karavI, eja gIta jJAnayoga ane karmavega e vAta have spaSTa jaNAya che. ane jJAna tathA karmane saMga teja bhakti. manuSyatva ane anuzIlanadharmasaMbaMdhe pUrve mane je Ape upadeza karyo hato te A gIta dharmanIja nUtana vyAkhyA hoya ema mane lAge che. gura--kame krame e vAta vadhAre spaSTa thatI jaze. adhyAya 16 mo-bhagavadgItAno saMnyAsa gura-tyAra pachInI eka vAta sAMbhaLI le. yuvAvasthAmAM jJAnArjana karavuM ane madhyavaye gRhasthAzramamAM rahI karma karavAM evI hiMduzAstranI AjJA che; paraMtu gItakta dharmamAM tenI khAsa AjJA nathI. gIta dharma te karma dvArA jJAnanI prApti karavI eja upadeza ApI rahyo che. ane e vAta satya paNa lAge che; kAraNa ke kevaLa adhyayanavaDe jJAnanI prApti thaI zakatI nathI. te game tema che. manuSyane mATe jIvanamAM eka samaya evo Ave che ke je samaye tene jJAnanI prApti thaI cUkI hoya che, ane karma karavAne avakAza athavA te zakita ke AvazyakatA tene hotI nathI. AvI avarathAmAMja tRtIya athavA caturtha Azramane svIkAra karavAnuM hiMduzAstra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 16 me-bhagavadgItAne sanyAsa 105 kahe che. sAdhAraNa rIte tene sanyAsa kahevAmAM Ave che. "kanA tyAga karavA e saMnyAsIonuM sthUla kartavya che. mukitanA upAya tarIke svayaM bhagavAne pazu teja mAnA upadeza karyo che. te sivAya temaNe ema paNa kahyu` che ke " jo tamAre jJAnayeAgamAM ArUDha thavu hoya te 'kama` ' eja tamAre mATe Avazyaka che; paraMtu jo jJAnayogamAM ArUDha thai cUkayA hai| to 'kra`tyAga ' eja sahAyarUpa che." ArurukSormuneyogaM karma kAraNamucyate / yogArUDhasya tasyaiva rAmaH kAraNamucyate // arthAt~~yAganI icchAvALA munine mATe niSkAma karmAMja sAdhana kahevAya che, ane yeAgamAM ArUDha thayelA munine mATe zama-saMkalpanA tyAga-eja sAdhana kahevAya che. ziSya--para Mtu katyAga ane sasAratyAga e banne zuM ekaja nuM sUcana kare che? jo temaja hAya tA tA saMsAratyAga paNa eka prakAranA dharmaja gaNAya ! jJAnIne mATe zu teja kartavya che? "" guruH---pUrvagAmI zAstrAnA siddhAMta tA teja che. jJAnInI sAdhanAmAM tenA peAtAnA ka tyAga sahAyabhUta bane che e vAta satya paNa che. svayaM bhagavAkaya tene TakA Ape che; paraMtu ka yAgavaDe cittazuddhirUpa ceAgyatA meLavyA vinAja harakAie kanA tyAga karI devA athavA saMsArane tilAMjali ApI devI, evI kRSNeAkata puNyamaya dharmAMnI zikSA nathI, bhagavAne karyeAga ane katyAga e ubhayane muktinAM sAdhana kahyAM che; paraMtu temAM zreSThatA tA kayAganeja ApavAmAM AvI che. saMnyAsaH karmayogazca niHzreyasakarAvubhau / tayostu karmasaMnyAsAt karmayogo viziSyate // bhAvArtha :--- sa MnyAsa ane karmayoga e bane mArgo nizcaya kalyANune karanArA che, paNa temAM kasanyAsathI kama yAgama karavAM teja zreSTha che. ziSyaH--evuM tA kAI kALe bane nahi. rAgane dUra karavA e jo icchavA ceAgya hAya tA rAganA humalA kadApi AvakAradAyaka lekhI zakAya nahi. karma tyAganA mAga ne ThIka gaNAtA hAya tA pachI karmAMcAganA mA kadApi zreSTha hoi zake niha. guruH----karma karavA chatAM jo katyAganuM phaLa maLI zakatu. hAya to ? ziSyaH-tA tA pachI karmAMyeAgaja zreSTha; kAraNa ke tema karavAthI tA kaOyAga ane kama`tyAga ubhayanuM ekIsAthe phaLa maLI jAya. guruH--tyAre yathArtha vastu pazu teja che. pUrvIgAmI hiMdudhanA upadeza evA che ke karmAMtyAgapUrNAMka saMnyAsa grahaNa karo, gItA evA proAya kare che ke kamA~ evA cittathI karI ke karmI karavA chatAM saMnyAsanuM phaLa maLI zake. niSkAma karma karavAM eja yathA sanyAsa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dharmatatva zeyaH sa nityasaMnyAsI yo na dveSTi na kAMkSati / nirdvandvo hi mahAbAho sukhaM baMdhAtpramucyate // sAMkhyayogau pRthag bAlAH pravadaMti na paMDitAH / ekamapyAsthitaH samyagubhayorvidate phalam // yatsAMkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate / ekaM sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa pazyati // saMnyAsastu mahAbAho duHkhmaaptumyogtH| yojAyu munidrA na jinavijAti (a. 5-3thI6.) arthAta je manuSya dveSa karatA nathI temaja IcchA karatA nathI tene sadAe saMnyAsI ja jANa; kemake he mahAbAho ! evo rAgadveSarahita niddha puruSa sukhapUrvaka baMdhathI mukta thAya che. (sAMkhya) saMnyAsa ane (karma) karmayoga e baMne jAdA jUdA che evuM te bALake eTale ajJAnI manuSyAja kahe che- paMDita nahi; kAraNa ke e bemAMthI koI paNa eka mArgane yathArtha rIte AcaranAro manuSya baMne mArganA phaLane pAme che. je mekSasthAna* sAMkhya-saMnyAsa-vaDe pamAya che te sthAna nathI. (karmayogathI ) paNa pamAya che; mATe sAMkhyane ane yogane je eka jANe che teja yathArtha jANe che, chatAM te mahAbAha! kamoga vinAne saMnyAsa te duHkha pAmavAne mATeja che. kemake karmayogavALA saMnyAsI thoDA vakhatamAM ja brahmane pAme che. matalaba ke je manuSya anuSThaya karmo karavA chatAM cittathI niSkAma rahe che, athavA to hRdayamAM karmasaMbaMdhe saMnyAsI banI rahe che te ja yathArtha dhArmika manuSya che. ziSya --A parama pavitra vaiSNava dharma tyajI daIne laMgoTIvALA bAvAo sAmATe Ama tema rakhaDavA bahAra nIkaLI paDayA haze te samajAtuM nathI. pAzcAtyo jene "aseTIsIjhama' kahe che te artha vairAgya zabdamAMthI nIkaLatuM nathI e vAta have mane samajAvavAnI jarUra nathI. gItAkata parama pavitra dharmamAM verAgI AcAryanA julamane sthAna nathI, temaja tenA jevo pavitra, sarvavyApI ane unnatizIla vairAgyadharma jagatamAM anya koI nathI e have mAro vizvAsa baMdhAya che. gItakta pavitra vairAgya pAse kiMvA sakarma vairAgya pAse dharmAcAryonI julamI sattA nabhI zakatI nathI. gItA jevA saraLa-apUrva dharmazAstrane eka bAjue mUkI daIne leke vedamAM, smRtimAM, bAibalamAM tathA kurAnamAM zAmATe dharmanI zodha karatA haze te mArAthI samajAtuM nathI. gItakta dharmanA pracAraka jevA dharmavettA puruSa pAse bIjo koI dharmavettA ubho rahI zake nahi. bhalA, e daivIdharmapraNetA koNa haze? 4"sakhya" e zabdanA artha mATe jene zaMkA hoya teNe zAMkarabhASya jevuM. mULa lekhaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 16 -bhagavadgItAne saMnyAsa 17 gura-kurukSetranA yuddha samaye zrIkRSNa arjunanA ratha upara caDI Ave upadeza karyo hato, ema je kahevAya che te upara mane vizvAsa nathI; kAraNa ke vizvAsa nahi rAkhavAnA aneka sabaLa hetuo maLI Ave che. gItA e mahAbhAratamAM prakSipta aMza che, ema mAruM mAnavuM che, paNa gItaktadharmanA kartA kRSNaja che e saMbadhe mane lezamAtra zaMkA nathI. tenA aneka sabaLa kAraNo paNa che. atyAre tuM jaI zakaze ke e pavitra-puNyamaya upadezanA pratApe niSkAma dharmane jagatamAM vizALa, pracAra thato jAya che. mAnava-jIvana niSkAmadharmanI ArAdhanAvaDe saphaLa karavAnI pavitra bhAvanAo prasaratI jAya che, eTaluM ja nahi paNa nIti ane dharmamAM paNa eja niSkAma dharmanA pavitra aMze praveza karI cUkayA che. vastutaH kAmya karmane tyAga eja saMnyAsa athavA te niSkAma karma karavAM tenuM ja bIjuM nAma saMnyAsa. niSkAma karmane paNa tyAga kare ene saMnyAsa kahI zakAya nahi. kAmyAnAM karmaNAM nyAsaM saMnyAsaM kavayo viduH / 'sarvakarmaphalatyAgaM prAhustyAgaM vickssnnaaH|| arthAta vidvAne sakAma karmonA tyAgane saMnyAsa jANe che; ane vicakSaNa puruSe. sarva karmanA phaLanA tyAgane saMnyAsa kahe che. - je divase yUropIya vijJAna ane zilpa, tathA bhAratavarSane A niSkAmadharma e banane ekatra thaze tyAre A saMsAra svarga samAna banaze, ane manuSyo deva samAna banaze. tyAra pachI vijJAna ane zilpanA niSkAma prayogo thavA lAgaze, ane vijJAnAdi vivAone sakAma vyavahAra kevI rIte kare tenI keAine kalpanA paNa Avaze nahi. ziSya:-manuSyonA bhAgyamAM eka divasa koI kALe Avaze kharo? guru-tame leke Aryaputro che, te kema bhUlI jAo cho? tamArAthI zuM asAdhya che ? tame je kaI dhAro te karI zake tema che. tame daDha dhAraNa karI te samasta pRthivInA deranAra banI zake. je tamArA hRdayamAM AvI mahattvAkAMkSA tathA AtmabaLa na hoya te mAre A sarva bakavAda niSphaLa che. astu. have, gIta saMnyAsavAdanuM yathArtha tAtparya tuM zuM samajyo ? karma rahita saMnyAsa e halakI keTIne, saMnyAsa che, eja AjanI ApaNI dharmavyAkhyAne niSkarSa che. bhaktiyukta kiMvA. bhakayAtmaka karmo ApaNe karavAM joie e vAta huM tane pUrve kahI gayo chuM. eTalA. mATe gItAkta saMnyAsanuM paNa aMtima tAtparyo te eja nIkaLI zake ke kayAtmaka karmayukta saMnyAsa eja yathAtha saMnyAsa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 17 mo-bhakti-dhyAna-vijJAnAdi gu-bhagavaddagItAnA prathama pAMca adhyAyaviSe huM vivecana karI cUkyo chuM prathama adhyAyamAM sainyadarzana bIjA adhyAyamAM jJAnayogane sthala AbhAsa, athavA te sAMkhya yoga. trIjA adhyAyamAM karmayoga, cothA adhyAyamAM jJAna-karmasaMnyAsayoga, ane pAMcamA adhyAyamAM saMnyAsayoga vigere viSayo AvI jAya che. chaThTho adhyAya dhyAnayoga che. dhyAna e jJAnavAdIonuM anuSThAna che, tethI tenuM jUduM vivecana karavAnI jarUra rahetI nathI. A adhyAyamAM vega kone kahevAya tenAM lakSaNo ApavAmAM AvyAM che. je avasthAmAM gAnuSThAnadvArA cittane nirodha thAya, je avasthAmAM vizuddha aMtaHkaraNadvArA Atmadarzana thavAthI, AtmAmAM ja paritRpti anubhavAya ane je avasthAmAM kevaLa buddhivaDeja prApta thaI zake evuM atIndriya-AtyaMtika sukha prApta thAya, eTaluM ja nahi paNa je avasthAmAM eka samaya sthiti thayA pachI pAchuM pharavApaNuM rahetuM nathI ane je avasthAmAM prApta thatA sukhanI tulanA koI paNa vastunI sAthe thaI zakatI nathI, temaja game tevuM bhAre du:kha paNa je avasthAmAMthI manuSyane vicalita karI zakatuM nathI, te avasthAne "yoga" evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. kevaLa netI-detI, mudrA, Asana, ke prANAyAma jevAM rathuLa sAdhanethIja yogadazA prApta thatI nathI, paraMtu yoginAmapi sarveSAM mdgtenaaNtraatmnaa| zraddhAvAn bhajate yo mAM sa me yuktatamo mataH // arthAta je yogI mArAmAMja mana rAkhIne zraddhApUrvaka ane bhaje che tene meM yogayukta vyaktiomAM sarvottama yogI mAnelo che. A bhagavadukti sAMbhaLyA pachI have tane khAtrI thaI haze ke gItakta jJAna, karma, dhyAna ke saMnyAsa vigere dharmomAM ekake dharma bhaktivinA saMpUrNatA prApta karI zake nahi. bhakti e ja sarva rahane ane sarva tane ekamAtra niSkarSa che. sAtame adhyAya vijJAnayogasaMbaMdhI che. temAM Izvara pote pitAnA svarUpanuM spaSTIkaraNa karI batAve che. jo ke te sthaLe bhagavAna pote potAnA nirguNa ane saguNa bhAvanuM varNana kare che, tathApi tenI sAthe eTaluM paNa khullI rIte kahI de che ke bhakti sivAya mane prApta karavAne ekake upAya nathI. matalaba ke bhakti brahmajJAnamAM paNa sahAyaka che. AThamA adhyAyamAM tArakabrahmaga Ave che. e paNa eka prakArane saMpUrNa bhaktiyoga che. A adhyAyamAM mukhyatve IzvaraprAptinA cUla upAyonuM varNana che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 17 me-bhakti-dhyAna-vijJAnAdi 109 te uparathI paNa siddha thAya che ke bhakti sivAya tene prApta karavAne bIje eka uttama mArga nathI. navamA adhyAyamAM vikhyAta rAjaguhAgane sthAna ApavAmAM AvyuM che. A adhyAyamAM ghaNIkharI vAta atizaya manehAriNI che. atyAre pUrve jagadIzvara eka atizaya manahara upamA dvArA, jagatanI sAthene pitAne saMbaMdha darzAvI cUkayA che. arthAta-eka sUtranA derAmAM jevI rIte aneka maNio guMthAyelA hoya che, tevI ja rIte A samasta vizva eka mArAvaDeja grathita thayeluM che ema kahyuM che. prastuta navamA adhyAyamAM eka bahuja suMdara upamA ApavAmAM AvI che. jemaH sarva bhUtamAtranuM pAlana tathA dhAraNa mAro AtmA ja karI rahyo che. chatAM mAro AtmA kAMi bhUtemAMja AvI raheto nathI. jema mahAna ane sarvatra gati karanAre vAyu tethI paNa mahAna evA AkAzamAM nitya rahela che te rIte sarva bhUte. mArAmAM samAI rahelAM che, paNa huM bhUtomAM samAi rahelo nathI." harbaTa spensaranI nadI uparanA pANInA parapoTAonI upamA karatAM A upamA keTalI badhI zreSTha che ? ziSya: mArI AMkha uparanA pATAo dhIme dhIme dUra thatA jAya che.niguNuvyabhavAda eka prakArano "pArtheIjha mAtra che, evI mArI Ajaparyata mAnyatA hatI. have mArI e mAnyatAmAM moTo phera paDI gayo che. gura-ekavAra aMgrejI saMskAre prApta karyA, eTale pachI AryazAstranuM avalekana karavA chatAM paNa yathArtha satyanI prApti thatI nathI, ema je kahevAya che te satya che, ane tArAM A vAkaye paNa eja vAtane siddha kare che. ApaNAmAM aneka mANaso evAM maLI Ave tema che ke jeone kAcanA glAsamAM pANI bharIne na ApIe te temane te pANI pIvAnI IcachAja na thAya ! atyAra sudharela. varga malina pANI paNa kAcanA galAsamAM gaTagaTAvI jAya che! tame leke te ema mAnI beThA che ke sAmyavAda athavA samAnabhAvanA siddhAMta buddhadharma ke krizciyana dharma sivAya bIje kyAMI che ja nahi. ! eka mAtra zAkayasiMha kiMvA isukhristaja jagatanA manuSyono uddhAra karavAneja samartha che, evuM bhUta tamArA manamAM bharAI peThuM che ! tamane evA saMskAre vaLagI gayA che ke hindudharmamAM varNabheda sivAya bIjI koI mahatvanI vAta ja nathI, ane eTalA mATe mUrkha tathA jJAnI, dhanI tathA daridra puraNa tathA strI, ane vRddha tathA bALaka vigerene samAnabhAve uddhAra karavAne buddhadharma ke krizciyana dharma sivAya hiMdudharma kaI rIte upakAraka thaI zake nahi, paraMtu prastuta adhyAyanA mAtra beja lonuM zravaNa kara samo'haM sarvabhUteSu na me dveSyo'sti na priyH| ye bhajati tu mAM bhaktyA mayi te teSu cApyaham // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamatava + + + mAM hi pArtha vyapAzritya ye'pi syuH pApayonayaH / tti vairayAstathA rAstAvi jAti va gatima ! (9-32). arthAta yadyapi hu sarva prANIomAM samAna rahyo chuM, ne mAre kaI priya ke apriya nathI; topaNa jeo mane bhaktithI bhaje che teo mArAmAM ane huM tenAmAM vizeSa bhAve rahelA chIe. x x x x jeo pApakarmathI nIca yonimAM janmelA hoya, temaja strIo, vaizyo ke Do hoya paNa teo mAre Azraya karavAthI parama gati (mokSa) ne pAme che. ziSya:-ghaNuM karIne A Azaya to bauddha dharmamAMthIja grahaNa karavAmAM Avyo haze. gura:--atyAranA bhaNelA gaNutA vargamAM eja eka moTAmAM moTI bevakuphI pracalita che. yuropIyana paMDita tamane zIkhave che ke I. sa. pUrve 543 varSe zAyasiMha mRtyu pAmyo hato. eTalA uparathI tame AMkho mIMcIne e siddhAMta karI beThA cho ke bhAratavarSamAM je kAMi sArUM tattva jovAmAM Ave te sarva buddhadharmanuM ja hovuM joIe. tamane evo daDha nizcaya thaI gayA che ke hiMdudharma e nikRSTa che ke temAMthI koI sArI vastu kaI kALe utpanna ja thaI zake nahi; paraMtu bauddhadharma piteja hiMdudharmane eka phATe che, e vAta atyArane bhaNele varga bhUlI jAya che. hiMdudharmamAMthI buddhadharma je eka prabaLa dharma utpanna thavA pAmyo to pachI teja hidudharmamAM bIjA keTalAye mahattvanA siddhAMta bharyA haze teno koI vicAra karI zake che ? ziSya --ApanuM kahevuM yogya che. je Apane ThIka lAge to have rAjaguhyayoganI vyAkhyA saMbhaLAvavA kRpA karo. gura-rAjaguhyagane sarvapradhAna sAdhana mAnavAmAM AvyuM che. tene pUla Azaya e che ke - je ke izvaranI prApti sarvane mATe saMbhavita che, tathApi je manuSya je bhAve tenuM dhyAna kare tene tevAja rUpe te prApta thAya, e paNa eka sAmAnya niyama che. jeo deva-devIonI sakAma upAsanA kare che, ane tene dvArA IzvarAnugraha prApta kare che teo svarge jaI zake che, paraMtu temane IzvaranI prApti thatI nathI. jeo niSkAmapaNe deva-devIonI upAsanA kare che, teonI upAsanA niSkAma hevAthI eka rIte teo IzvaranI ja upAsanA kare che, ema kahI zakAya, kAraNa ke Izvara sivAya bIjo devaja karyA che ? ane tethI teo niSkAma upAsanAnA phaLarUpe sAkSAta Izvaratvane prApta kare che. ahIM evI zaMkA thavI saMbhavita che ke je deva-devIomAM paNa izvara vyApta che, to pachI sakAma upAsanAdvArA te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 17 me-bhakti-dhyAna-vijJAnAdi 111 kema prApta thatI nathI ? te tenuM samAdhAna mAtra eTaluM ja che ke sakAma upAsanA e izvaranI ArAdhanAne satya mArga nathI. jo ke deva-devIonI upAsanA karanArAe paNa prakAratare te IzvaranI upAsanA kare che, te paNa vastutaH IzvaranI niSkAma upAsanA eja mukhya upAsanA che. te sivAya IzvaraprAptine ekake rAjamArga nathI. eTalAja mATe sarva kAmanAono tyAga karI, izvarane ja sarva karme arpaNa karavAM ane IzvaramAM daDha bhakitabhAva rAkha eja dharma ane eja mekSane upAya che. A rAjaguhAga bhakitarasathIja paripUrNa che. sAtamA adhyAyamAM IzvaranuM svarUpa varNavavAmAM AvyuM che, ane dazamA adhyAyamAM tenI vibhUtionuM varNana che. A vibhUtiyoga bahu vicitra che; paraMtu atyAre te viSayamAM utaravAnI jarUra nathI. dazamA adhyAyamAM vibhUtionuM vivaraNa karI tenuM pratyakSa svarUpa vizvarUpa darzananA AkAramAM arjunane agIAramA adhyAyamAM bhagavAna darzAve che. tyAra pachI bAramA adhyAyamAM bhaktine prasaMga nIkaLe cheAvatI kAle huM tane e bhakitayoga saMbhaLAvIza. adhyAya 18 mo-bhagavadgItAno bhaktiyoga --02 - ziSya:-bhakitayoga viSayaka vyAkhyA karavA pahelAM mane eka vAta samajAve. izvara eka chete pachI tenI prAptinAM sAdhanAmAM ATalo badho vivAda kema ? sIdhe mArga te sarvadA ekaja have ghaTe che. eka grAmamAM javAne mATe sIdhA pAMca mArga hoya ema bane ja nahi. gurA-sIdhA mArga pAMca na hoya, paraMtu ekaja hoya e vAta satya che. paraMtu pratyeka mANasane sIdho mArga ja prApta thAya ema banatuM nathI. eka pahADanA zikhare pahoMcavA mATe je eka sIdhe mArga hoya te mArge thaIne kevaLa eka-be baLavAna vyakitao sivAya bhAgyeja bIjuM kaI upara caDhI zake. sAdhAraNa mANasone mATe evAM sthaLoe dhIme dhIme caDatAM phAve evA lAMbA mArge thaIne dhIme dhIme caDavuM eja vadhAre mAphaka hoya che. A saMsAramAM aneka prakAranAM manuSyo vase che. teonuM zikSaNa, teonA saMskAra tathA tenI prakRti paNa aneka prakAre bhinna bhinna hoya che. keTalAke saMsArI hoya che, to keTalAkee saMsArakSetramAM praveza paNa karyo hoto nathI; keTalAo saMsAra bhogavIne tethI virakta banI gayA hoya che, te keTalAke saMsAramAM ja rahevAnuM pasaMda kare che. saMsArIone mATe kama, temaja asaMsArIone mATe saMnyAsa eja upayukta che. je manuSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dharmatatva jJAnI hovA chatAM saMsAramAM ja rahyo hoya tene mATe jJAna tathA vijJAnayoga eja prazasta che. tevI ja rIte je manuSya jJAnI hovAnI sAthe saMsArane tyAga karI cUkyo hoya, tene mATe arthAta jJAnI gIne mATe dhyAnayoga e ja uttama che. te sivAyanA pAmarathI laIne ucca keTI sudhInA sarva manuSyone mATe sarva zreSTha evo rAjaguhyayogaja ThIka che. sArAMza ke sarva prakAranA manuSyo unnati prApta karI zake teTalAja mATe svayaM jagadIzvareja AvA Azcaryamaya apUrva dharmane pracAra karyo che. paramAtmA pite anaMta karaNamaya che, tethI ja temaNe sarvane anukULa Ave evA uddezathI AvA sIdhA mArgo darzAvyA che. ziSya: paraMtu ApanI dharmavyAkhyA je satya hoya to te pachI bhakitaja sarva sAdhanAonuM mULa che, ane je pratyekane mATe bhakitayogaja uttama hoya te teneja eka sIdhA mArga rUpe zAmATe na lakhI zakAya ? | gusa-bhakitanuM anuzIlana atyAvazyaka che, eTanAja mATe aneka prakAranI sAdhanAo tathA , anuzIlanapaddhatio pracalita thaI che. mAre anuzIlanavAda jo tuM barAbara samajI zakaze te pachI teM upara kahI tevI zaMkAnuM tuM poteja samAdhAna karI zakaze. bhinna bhinna prakRtinAM manuSyone mATe bhinna bhinna anuzIlana paddhatio jarUrI che. yoga e kevaLa anuzIlanapaddhatinuM nAmAMtara mAtraja che. ziSyaH-paraMtu sakaLa yogonuM je prakAre varNana karavAmAM AvyuM che te uparathI pAThakavargane svAbhAvikarIte ja eka prazna uddabhavavA yogya che. nirguNa brahmanI upAsanAna-arthAta jJAnane eka prakAranuM sAdhana gaNAvavAmAM AvyuM che, tevI ja rIte samu brahmanI upAsanAne-arthAta bhaktine paNa eka prakAranA sAdhanarUpe gaNAvavAmAM AvI che. aneka manuSyone mATe A bane sAdhane upayogI temaja sAdhya havAyogya che. to jemane mATe banne mArgo ekasarakhA upayogI hoya temaNe emanA kayA mArganuM avalaMbana levuM bane sAdhanAomAM bhakti to rahelI ja che, e vAta mAre lakSabahAra nathI; tathApi prazna e che ke jJAnamayI bhakti ane karmamayI bhakti e bemAM zreSTha koNa gura:-bAramA adhyAyanI zarUAta thatAMnI sAthe ja ane e prathane zrIkRSNane pUchyuM hatuM-zrIkRSNa paramAtmAe tene je uttara Apyo hato, teja A bAramA adhyAyanA bhaktiyogarUpe ApaNI pAse pragaTa che. arjunanA praznanuM ane tenA uttaranuM rahasya tuM barAbara samajI zake teTalAja mATe gItAnA pUrvagAmI agIAra adhyAyo huM tane TuMkAmAM samajAvI gayo. kAraNa ke jyAM sudhI praznanuM svarU5 na samajAya tyAMsudhI uttara paNa barAbara buddhimAM na utarI zake e svAbhAvika che. ziSya:-zrIkRSNa tene zuM uttara Apo ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 18 me-bhagavadgItAnA bhaktiyoga 113 guruH--temaNe spaSTa rIte kahI dIdhuM ke nijIyAnA upAsakeA tathA sadgu izvarabhakto ubhaya zvarane prApta karI zake che, paraMtu temAM taphAvata mAtra eTaleAja che ke brahmanA upAsakeAne anekAneka o tathA duHkhA sahana karavAM paDe che, jyAre bhakto bahuja sahelAithI uddhAra pAmI jAya che. klezo'dhikatara steSAmavyaktAsaktacetasAm / avyaktA hi gatirduHkhaM dehavadbhigvApyate // ye tu sarvANi karmANi mayi saMnyasya matparAH / ananyenaiva yogena mAM dhyAyaMta upAsate // teSAmahaM samuddhartA mRtyusaMsArasAgarAt / bhavAmi na cirAtpArtha mayyAvezitacetasAm // arthAta----jee abhyastamAM ( nAnApAsanAmAM ) AsacittavALA che temane ati bhrUNA kleza thAya che, kAraNa ke daMDadhArIo avyaktanI gatine bahu du:khathI prApta karI zake che; paraMtu je sarva karmo mane aNu karIne maparAyaNu thaI ananya yogavaDe mArUM dhyAna kare che, ane maneja upAse che, tevA mArAmAMja Ave. zayukta cittavALAone A mRtyuyukta saMsArasamudramAMthI huM satvara ane rUDI rIte uddhAra karU chu. ziSyaH - bhalA, te lamto devA daze ? guruH--vayaM bhagavAna tenu spaSTIkaraNa A pramANe adveSTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva nirmamo nirahaMkAraH samaduHkhasukhaH kSam / saMtuSTaH satataM yogI yatAtmA dRDhanizcaya / mayyarpitamanobuddhiyoM me bhaktaH same priyaH / yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate ca yH|| harSAmarSabhayodvegairmukto yaH sa ca me priyaH // anapekSaH zucirdakSa udAsIno gatavyathaH / sarvAraMbhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH // yo na hRSyati na dveSTi na zocati na kAMkSati / zubhAzubhaparityAgI bhaktimAnyaH sa me priyaH // samaH zatrau ca mitre ca tathA mAnApamAnayoH / zItoSNasukhaduHkheSu samaH saMgavivarjitaH // tulyaniMdAstutirmonI saMtuSTo yenakenacit / aniketaH sthiramatirbhaktimAnme priyo naraH // 5. 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat chatra www.umaragyanbhandar.com
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dhamatatva ye tu dhAmRtamidaM yathoktaM pryupaaste| zraddadhAnA matparamA bhaktAste'tIva me priyaaH|| arthAta-jene mArUM-tArUM evI mamatvabuddhi nathI, je nirahaMkAra che, jene sukha ane duHkha ukaya samAna che, je kSamAvAna che, je keIne paNa dveSa karato nathI, je sarvabhUtene mitra che, je dayALu che, je sarvadA saMtuSTa che, je riyaracittavALo (yogI) che, jeNe pitAnA manane saMyama karyo che, je baLavAna nizcayavALo che, ane jeNe potAnuM mana tathA buddhi ane arpaNa karyA che, e je mAre bhakta teja mane priya lAge che. jenAthI lokene uga thato nathI, ane lokothI jene saMtApa thato nathI temaja je ha-odha tathA bhaya-trAsathI mukta hoya che teja mane priya lAge che. mAre je bhakta nispRha, pavitra, dakSa, udAsIna, duHkharahita, ane sarva AraMbhano parityAga karavAne zaktimAna ya che teja mane priya thaI paDe che. jene koI paNuM vastupratye deSa nathI temaja Asakita paNa nathI, je kadApi zekake AkAMkSA karato nathI, ane je zubha ke azubhano tyAga karavAne samartha hoya che te ja mane priya hoya che. je zatru ane mitra pratye ekasarakho ja vyavahAra rAkhe che, mAna ane apamAnamAM samAna bhAva rAkhe che, TADha-taDake ke sukha-duHkhane paNa samAna gaNe che, je kaI paNa vastu para Asakti dharAvatA nathI, jene niMdA ane stuti samAna che, jeNe potAnI vANI upara kAbU meLavyo che, yadagyA je prApta thAya tethIja je saMtuSTa rahe che, jenuM koI nizcita rathAna nathI, jenI buddhi sthira che, ane je mArI bhakti kare che, teja mane priya thaI paDe che. mArApara zraddhA rAkhI maparAyaNa thaI mArA je bhakto upara varNavelA dharmAmRtanuM sevana kare che te mane atizaya priya che. have bhakitanuM svarUpa samajAyuM ne? devapUjAno DoLa karavAmAtrathI ja koI sAco bhakata banI zako nathI. mAtra mALAnA maNakA pheravavAthI ke mAtra hari ! hari ! zabdonA uccArathI bhakata thavAtuM nathI. hA izvara ! are prabhu ! evI bIjAene saMbhaLAvavA mATe khAlI bUmo pADavAthI ja satya bhakatanuM bIrada prApta thatuM nathI. jeNe pitAnI Idi upara vijaya meLavyuM che, jenuM citta saMyamamAM rahI zakatuM hoya, je samadarzI hoya, ane je parahita karavAne sadA tatpara rahetA hoya, teja yathArtha bhakata puruSa che. pitAnA temaja sarvanA aMtaHkaraNamAM sarvadA Izvara virAjI rahyo che ema daDhatApUrvaka vizvAsa rAkhI, pitAnA caritrane saMpUrNa nirdoSa banAvavAne je prayatna kare temaja potAnI samasta vRttione IzvarabhimukhI kare che, te ja yathArtha saMtapuruSa ke bhakata maharSi che. jenA caritra upara bhakitano prabhAva nathI, te kadApi bhakatanA padane mATe yogya nathI. jenI samasta vRttio izvarAmukhI nathI, te paNa pote bhakata hovAne kadi dA karI zake nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 19 me-izvarabhakti-viSNupurANa 115 gItakata bhakitayogano eja sthUla Azaya che, zrImad bhagavadgItAne jagatane sarvazreSTha dharmagraMtha kahevAmAM Ave che tenuM kAraNa e che ke A udAra ane uttama bhaktivAna jagatamAM bIje kyAMya nathI. adhyAya 19 mo-Izvarabhakti-viSNupurANa gura-bhagavaddagItAnA bAkI rahelA aMzanuM vivecana karavAnI have jarUra nathI. atyAre pUrve je kAMI huM kahI cUkyo chuM tene vizeSa spaSTa karavAne mATe, have viSNupurANamAMthI prahAdacaritra laI tenIja samAlocanA karIza. viSNupurAkaNamAM prahAda ane dhruva e be jagaprasiddha bhakatAtmAonAM jIvanacaritra che. A bane bhaktAtmAonI bhakita cheka bhinna bhinna prakAranI hatI. have tuM eTaluM te samajI zakayo hoIza ke bhakita mukhyatve be prakAranI cheH-(1) sakAma, ane (2) niSkAma. sakAma upAsanAne kAmyakarma kahevAmAM Ave che ane niSkAma upAsanAne bhakita kahevAmAM Ave che. dhruvanI upAsanA sakAma hatI; kAraNa ke teNe 'ucca padanI prApti arthe viSNunI ArAdhanA karI hatI. eTalA mATe tenI upAsanAne yathArtha bhakti kahI zakAya nahi. jo ke IzvaramAM tene daDha vizvAsa hato, eTaluM ja nahi paNa pitAnAM manabuddhi paNa teNe izvarane ja arpaNa karI dIdhI hatAM, chatAM tenI upAsanAne bhakatanI upAsanA kahI zakAya nahi. allAdanI upAsanA niSkAma hatI, kAraNa ke teNe kAMI paNa prApta karavAnI abhilASAthI IzvaranI bhakita karI nahotI. balake Izvarapratye bhakitabhAva rAkhavA mATe tene aneka prakAranI ApattiomAMthI pasAra thavuM paDayuM hatuM, chatAM teNe izvarabhakitamAM saheja paNa saMkoca sevyo na hato. te jANatA hatA ke kevaLa bhakitanI khAtaraja tene A sarva Apattio sahana karavI paDe che, te chatAM teNe bhakitane cheka chellI ghaDI sudhI tyAga karyo nahoto. Avo niSkAma prema te ja yathArtha bhakita che, temaja prahAra je niSkAma premIja sAcA bhakatanA pavitra nAmane saMpUrNa yogya che. viSNu purANanA graMthakartAe sakAma upAsanA ane niSkAma upAsanAnAM udAharaNa pUrAM pADavAarthe temaja eka-bIjA jIvanacaritranI paraspara tulanA karavAartheja AvAM be caritronI-dhruva tathA malhAdanAM upAkhyAnanI racanA karelI hovI joIe. bhagavaddagItAnA rAjyogasaMbaMdhe meM je kAMi kahyuM hatuM, te je tane yAda haze te tuM samajI zakaze ke sakAma upAsanA paNa cheka niSphaLa to nathI ja hotI. je manuSya jevI kAmanApUrvaka IzvaranI upAsanA kare che tene te kAmanAanusAraja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dhamatavA phaLanI prApti thAya che, paNa khuda IzvaranI prApti thatI nathI. dhruve uccapadanI kAmanA rAkhI IzvaranI upAsanA karI hatI tethI tene paNa tevuM ja phaLa maLyuM. tenI upAsanAne nIcalI zreNInI upAsanA kahI zakAya, paraMtu tene bhakita te naja kahI zakAya. prahAdanI upAsanA saMpUrNa bhakitamaya hatI, tethI tene mukita maLI. ziSya keTalAke te ema kahe che ke khare lAbha te temAM dhruvane ja thayo. mukita eka prakArano pAralaukika lAbha che, ane tenI satyatA ke yathArthatA mATe paNa aneka saMzayo che. AvA bhakitamaya dharmanI lo ke kadara kare evI mane te saMbhAvanA jaNAtI nathI. guru-mukitanuM satya svarUpa tuM bhUlI gayo jaNAya che. Aja lokamAM aneka manuSyo mukita prApta karI cUkyA che ane karI paNa zake che. jenuM citta zuddha heya ane duHkhano jene sparza thatA na hoya te A lekamAM paNa muktAtmA ja che. eka mahAna cakravatI rAjA pAse atula sattAsaMpatti hoya che to paNa te duHkhathI mukta rahI zakatA nathI, paraMtu eka mukata jIva pAse eka keDI na hovA chatAM paNa te sukhI rahI zake che; kAraNa enuM spaSTa temaja buddhimAM utarI zake tevuM che. je manuSya pitAnA AtmA upara vijaya meLave te manuSya vizva upara vijaya meLavI zake emAM Azcarya jevuM ja zuM che ? cakravatI rAjAne kevA prakAranuM sukha hoya te kAIthI kahI zakAya nahi, athavA to te bahu sukhI ja heya e banavAgya nathI; paraMtu mukatAtmA arthAta saMyamI-vizuddha citta mahAtmA pitAnA hRdayamAM kevuM ane keTaluM sukha bhogave che tenuM vANIthI varNana thaI zake nahi. muktAtmA A jagatamAM paNa sukhapUrvaka rahI zake che. eTalAja mATe meM tane eka prasaMge kahyuM paNa hatuM ke dharma sivAya sukha prAptino anya ekake uttama mArga nathI. muktAtmAnI sakaLa vRttio saMpUrNa skRti pAmI cUkI hoya che, ane tenI sAthe tenuM sAmaMjasya paNa surakSita raheluM hoya che, tethI ja tene mukta kahevAmAM Ave che. jenI vRttio saMpUrNa smRti nathI pAmI hatI te kAM to ajJAna hoya che, kAM to asamartha hoya che ane kAM to malina cittavALA hoya che. tethI te mukta thaI zakato nathI. ziSyaH- mane to ema lAge che ke evI jIvanmukitanI kAmanAeja bhAratavarSane adhogatinI uMDI khAImAM pheMkI dIdhuM che, kAraNa ke jeo jIvamukta bane che athavA te jIvanmukta banavAnI sAdhanAo kare che teo sAMsArika bAbatomAM jevuM joIe tevuM lakSa ApI zakatA nathI, ane tethI pariNAme dezanI avanati thAya che. bhAratavarSanI avanatinuM paNa teja kAraNa hoya ema mane lAge che. - gura-muktinuM yathArtha tAtparya nahi samajI zakavAne lIdhe ja evA bhUlabharelA khyAla tamArAmAM bharAI peThA che. jeo muktAtmA hoya che, athavA te jeo, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 19 mo-izvarabhAta-viSNupurANa 117 muktimArganA musApharo heya che, teo saMsAramAM nilepabhAvathI rahe che, e vAta satya che, paraMtu teo niSkAmabhAvathI paNa pitAnAM kartavyo karyA vinA te rahetA nathIja e vAta khAtrIpUrvaka mAnI levI. mahAtmAonAM niSkAma karmo svadezanuM tathA jagatanuM jeTaluM kalyANa karI zake che teTaluM sakAma karma karanArAonAM kAmethI dezanuM ke jagatanuM maMgaLa thaI zakatuM nathI. niSkAma karmavIranI samasta vRttio vikasita temaja sphatiyukta banI cUkI hoya che tethI teo jeTalA dakSa tathA prabaLa parizramI hoya che teTalA bIjA kaI hoI zake nahi. agAu zrImad bhagavaddagItAnuM eka vAkya udhUta karIne meM tane batAvI ApyuM che ke dakSatA eja kharA bhagavadbhakatonuM eka lakSaNa che. ane jeo dakSa hevAnI sAthe niSkAma karmayegI heya teo svajAtinuM tathA jaga nuM jeTaluM hita karI zake teTaluM anya koithI kei kALe naja thaI zake, ema kahevAnI jarUra nathI. A dezanAM samasta manuSyo jyAre muktimArganuM avalaMbana leze tyAreja bhAratavaNI ya prajA jagatamAM zreSTha prajA tarIkenuM ucca pada dIpAvaze. muktitattvane yathArtha bhAva AjakAla ApaNAmAM vilupta thaI gayo che, teTalAja mATe A anuzIlanavAdadvArA teno punaruddhAra karI tArA jevA yuvakonA hRdayamAM teno abhiSeka karavA mAguM chuM. ziSyaprahAdacaritranI je samAlocanA Apa karavAnA hatA, te te eka bAjueja rahI gaI ! gusaH-prahAdacaritra viSe vistArathI balavAnI mane IcchA nathI, temaja teTalI jarUra paNa nathI. mAtra prahAdanA jIvananI eka vAta bahu lakSamAM levA jevI che, te ja kahIza. meM kahyuM che ke-" he Izvara, are prabhu ! " evI mAtra meDhAnI bUmo pADavAthIja IzvaranI prApti thaI jatI nathI. je AtmajayI puruSa sarva bhUtamAtrane pitAnAja AtmA samAna lekhe ane sarvajananA hitArthe tahalIna rahyA kare, eTaluM ja nahi paNa zatru tathA mitramAM samAnabhAva rAkhI zake, teja niSkAmakama ane yathArtha bhakta puruSa che. bhagavaddagItAmAM paNa eja mahattvanI vAta upara bhAra mUkavAmAM Avyo che. prahAdacaritra tenuM ja eka javalaMta udAharaNa che. bIja zabdomAM kahuM te bhagavadgItAmAM je vAta upadezanA rUpamAM che te ja vAta viSNu purANamAM vArtAnA rUpamAM che. je zrImad bhagavaddagItAmAM bhatAtmAnAM je lakSaNo kahyAM che te tuM bhUlI gayA hoiza ema dhArI punaH ekavAra tArI pAse kahI jAuM chuM. nIcenAM lakSaNo tArI yAdazaktimAM barAbara saMgrahI le -- + ahIM A vAta paNa vAcaka baMdhuonA khAsa lakSapara lAvavA jevI che ke zrImadbhAgavatamAM te vaLI bhagavaddagItAnA upadezaneja amalamAM Avela darzAvI Apa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dharmatatva adveSTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva c| nirmamo nirahaMkAraH samaduHsukhaH kssmii|| saMtuSTaH satataM yogI yatAtmA dRddhnishcyH| mayyarpitamanobuddhiryo madbhaktaH sa me priyH|| yasmAnnAdvijate loko lokonodvijate ca yH| harSAmarSabhayodvegairmukto yaH sa ca me priyH|| anapekSaH zucirdakSa udAsIno gtvythH| sarvAraMbha parityAgI yomadbhaktaH sa me priyH|| yo na hRSyati na dveSTi na zocati na kAMkSati / zubhAzubhaparityAgI bhaktimAn yaH sa me priyH|| samaH zatrau ca mitre ca tathA maanaapmaanyoH| zItoSNasukhaduHkheSu samaH sNgvivrjitH|| tulyaniMdAstutiaunI saMtuSTo yenakenacit / aniketaH sthiramatirbhaktimAnme priyo nrH|| ye tu dhAmRtamidaM yathoktaM paryupAsate / zraddadhAnAmatparamA bhaktAste'tIva me priyaaH|| (12 13thI20)x prAraMbhamAM ja prahAdane sarvatra samadarzI arthAta samAna daSTivALo jaNAvavAmAM Avyo che. prallAdanA guNaviSe caritrakAra A pramANe lakhe che - samacetA jagatyasmin yaH sarveSveva jantuSu / yathAtmani tathAnyatraM paraM maitrgunnaanvitH|| dharmAtmA satyazaucAdiguNAnAmAkarastathA / upamAnamazeSAnAM sAdhUnAM yaH sadAbhavat // arthAta--graMthakAre prahAdane sarva bhUtamAtramAM samAnabuddhi rAkhanAra, pittAnAja samAna anya prANIone gaNanAra tathA satya-zaucAdi aneka guNagaNAlaMkRta jaNAvyo che; paraMtu kevaLa guNuvAda karavAthI zuM vaLe? jenI stuti karavAmAM Ave tenA jIvana caritramAM tevA guNo spaSTa na thAya te te guNAnuvAda kazI asara karI zakatA nathI. prahAdane sauthI prathama guNa tenA jIvana-caritramAM e jovAmAM Ave che ke te parama satyavAdI hato. satya bolavAnA saMbaMdhamAM te eTale badhe dRDha hato ke game nArI evI aneka vAte AvelI che. bhAgavata ekAdaza skaMdha te evI thoDIka vArtAo dharAvavA uparAMta zrImadabhagavaddagItAnI ekAda uttama TIkA jevo ja che. saMpAdaka A lekene bhAvArtha pUrvanA adhyAyamAMja joI le. www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ - adhyAya 19 me-izvarabhakti- viSNupurANa 119 tevA duHkhanA paMjAmAM sapaDAvA chatAM teNe satyane lezamAtra parityAga karyo nahi. guru pAsethI prahAdane jyAre tenA pitA-hiraNyakazipu pAse laI javAmAM Avyo tyAre tenA pitAe tene pUchayuM keH "bola, tuM atyArasudhImAM zuM zIkhe? kahe joIe ?" prahAde uttaramAM jaNAvyuM keH " huM je kAMI zIkhyo chuM tene sArAMza eTaloja che ke jene Adi nathI, aMta nathI, madhya nathI, vRddhi nathI, ane kSaya nathI arthAta je ayuta che, je mahAtmA che, ane je sarvakAraNonuM paNa kAraNa che, tene namaskAra che. " A zabdo putranA mukhethI sAMbhaLI hiraNyakazipu krodhathI lAlacoLa je banI gayo. tenAM netromAMthI agninI cINugArIo bahAra nIkaLavA lAgI ! teNe dhrujatA avAje prahAdanA gurune sakhta tiraskAra karyo. gue kahyuM keH " emAM mAro leza paNa deSa nathI. meM temanI eka paNa vAta tene zIkhavI nathI. " tyArabAda hiraNyakazipue prahAdane prazna karyo ke -"to pachI bola! allAda! tane A sarva vAte koNe zIkhavI?" prahAda bolI uThe keH "pitA! je viSNu bhagavAna A anaMta jagata upara pitAne adhikAra vartAvI rahyA che, ane je mArA hRdayane viSe paNa virAjI rahyA che tenA sivAya bIjuM kazuM zIkhavI zake tema che?" hiraNyakazipue kahyuM ke: "are bevakupha! A jagata Izvara te huMja chuM ! viSNu te vaLI keNa ?" prahAde javAba Apyo ke " jenA paramapadane vyakata karavAne vANI azakata banI rahe che, yogIo jenA paramapadanuM nitya dhyAna kare che, jenAvaDe A samasta vizva utpana thayuM che, athavA je teija vizvasvarUpa che, te viSNuja paramezvaranA nAmane yogya che." hiraNyakazipune krodha have atizaya vegathI vadhavA lAgyo. teNe kahyuM ke: "punarapi eja vAta ! tArA mAthA upara taja bhamatuM jaNAya che! paramezvara kene kahevAya te tuM jANe che? mArI hayAtimAM tAro paramezvara mArA sivAya bIje keNu hoI zake?" prahAde niDaratApUrvaka jaNAvyuM keH "pitA! te zuM kevaLa mAro ekalAno ja paramezvara che, ema Apa mAno cho ? jagatanAM sarva prANImAtrano teja eka parama Izvara che. Apane paNa teja Izvara che. dhAtA kahe, vidhAtA kahe, game te kahe; te sarva eka mAtra te ja paramezvaramAM AvI jAya che. pitAcha krodha karaze nahi. prasanna thAo! hiraNyakazipue kahyuM : "kaI pApAtmAeja A bevakA bALakanA hadayamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 praveza karyAM DhAya tema jaNAya che. ' prahAde uttara ApyA ke:- " nahi pitAjI ! Apa bhUlA che. te kevaLa mArA ekalAnAja hRdayamAM vasatA nathI, paraMtu te sa leAkamAM vyApI rahyo che. teja eka sarvAMnA svAmI samAna viSNubhagavAne mane, Apane tathA sarvAMne sa karmAMmAM niyukta karI dIdhA che.' dhama tattva have peluM bhagavAkaya yAda kara *cattAramAM dRDhanizcaya:A emAM bhakatane dRDha nizcayavALA zAmATe jaNAvavAmAM AvyA tenA bheda ahIM spaSTa thAya che. dUrvAmamoDhaLamukho ca: sa ca me priya:" e vAkayanuM paNa smaraNa kara. bhaktAtmA bhayathI niraMtara mukata hAvA joie ema zAmATe kahevu paDayuM. te artha prahAdanA ukata jIvanaparathI samajAyAne ? bhayathI mukata, tathA dRDha nizcayavALA bhakata kavA hAya viSe zu have vizeSa kahevAtI jarUra rahI che? marpitamano vruddhi: eTale zu te paNa samAi gayuM te? eka bhakatAtmAnAM yathA lakSaNA A pramANe prahAdacaratramAM javalatapaNe prakAzI rahyAM che, ema kahevAnI jarUra nathI. hiraNyakazipue prahlAdane tiraskAra karyo ane tene tyAMthI hAMkI hADayA. pra hAda punaH gurugRhe gayeA. keTalAka samaya vItyA bAda punaH tenA abhyAsanI parIkSA karavA pitAe tene sabhAmAM khelAvI maMgAvyeA. pra,Ade prathama praznanAja uttaramAM punaripa peAtAnA purANA nizcaya teTalIja praLatAthI prakaTa karyo, ane te nizcaya bIjo kAMija nahi, paNa ApaNe saiA kAi jANIe chIe teja eTale keH-jALa sakalasyAsya sa no viSNuH prasIdatu / (( praTThAdane mArI nAMkhavAnA hiraNyakazipue hukama pharamAvyA. seMkaDA ane hajArA daityo tene kacaDI nAkhavA ekatra thayA; paraMtu prahlAda dhArpitamanovruddhiH ''arthAt potAnuM sarvasva jeNe izvaraneja sarpita karyu che te prahlAda-daDha nizcayavALA prahAda--gaMbhIratApUrvaka yAMnA tyAMja sthira thaIne ubhA rahyo ane kahyuM ke tamArAM zasromAM paNa teja viSNu bhagavAnanA nivAsa che, ane mArAmAM pazu teja bhagavAna virAjI rahyA che. tamArAM astra-zastro mane kazI hAni karavAne sama nathI. " dRDha nizcaya te enuM ja nAma ! ziSya:--viSNupurANu eka prakAranI navalakathA che ane temAM astra-zastra vigere pradghAdane sparzI zakayAM nahi evI vAta Ave che, e vRttAMta huM sArI rIte jANuM chuM; paraMtu navalakathAmAM je vAta sArI lAgatI hAya te vyavahAramAM paNa yathArUpe * lastuiH satata coLo yatAtmA dRDhanizcaya:| mayyarpitamanobuddhiyo madbhaktaH sa me priyaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 19 me-Izvarabhakti-viSNupurANu banI zake ema huM mAnI zakatA nathI. eka manuSya game teTale Izvarabhakata hoya tepaNa kudaratI niyamo tenI pAse niSphaLa hoya ema mAnavuM yogya nathI. parama bhakata purajane paNa je eka talavArane ghA lAge te rudhira nIkaLavuM joIe. guru:-arthAta tuM "mIrekalane" (adabhUta vyApArane) mAnatA nathI, eja vAta tAre kahevAnI chene? viSNupurANuvALI ghaTanA bahu purAtana che. IzvaranI zaktine tuM jevI sImAbahaM mAne che tevI huM mAnI zakato nathI. viSNupurANamAM prahAdanI jevI rIte rakSA thayAnuM jaNAvavAmAM AvyuM che, tevI rItanI rakSA AjakAla ApaNuM daSTi sanmukha koinI thatI nathI, eTaluM ja nahi paNa evI rakSA ekamAtra navalakathAmAM ja zobhA pAme e vAtano huM svIkAra karuM chuM, paraMtu IzvarakRpAnA pratApe koI eka khAsa kudaratI niyamaThArA bIjA kudaratI niyamomAM pheraphAra na ja thaI zake ema te tArAthI kahI zakAya nahi. ekAda astranA AghAtathI parama bhaktanA zarIramAMthI dhira vahevA lAge e kharuM, paNa bhaktapuruSa IzvarakRpApratApe pitAnI zakti tathA buddhine e sarasa upayoga kare ke astranA AghAta paNa niSphaLa thAya, te te zuM banavAgya nathI ? bhaktAtmA khAsa karIne " dakSa " puruSa hovo joIe e vAta huM tane sau prathama ja kahI gayo chuM. je puruSa dakSa hoya tenI sarva prakAranI vRttio saMpUrNa anuzIlita thaI hoya che, ane tethI te atizaya kAryakSama hoya che. te uparAMta tenA upara Izvarane paNa saMpUrNa anugraha hoya che. IzvarAnugraha hoya to game tevA duHkhanA prasaMgomAM paNa manuSya kudaratI upAyo vaDeja pitAnI AtmarakSA karI zake emAM tane asaMbhavitatA jevuM zuM jaNAya che ? paNa te vAtane hamaNuM javA de. atyAre e vAtane carcavAnI koI jarUra nathI; kAraNa ke huM atyAre bhaktinuM svarUpa samajAvavA mAguM chuM. bhakta IzvarAnugraha kevI rIte prApta karI zake athavA prApta karI zake ke nahi tevize atre belavA mAgatA nathI. bhaktAtmAe kAI paNa prakAranA phaLanI kAmanA rAkhavI na joIe, kAraNa ke kAmanAyukta bhaktine nikAma bhakti kahevAya nahi. zikhya-paraMtu prahAde to te samaye pitAnI rakSA thAya evI kAmanA rAkhelI guru nahi. teNe evI lezamAtra icachA rAkhI nahatI. mAtra e daDha saMkahipa teNe karyo hato ke je mArA ArAdhya viSNubhagavAna mArA potAnAmAM vAsa karI rahyA che to pachI teo A astramAM paNa hovA ja joIe. ethI karIne A astra vigere mane kazI hAni karavAne samartha nathI. teno A prakArano daDha nizcaya dhIme dhIme adhika spaSTa ane baLavattara thato gayo che, eja eka vAta mAre bhAra mUkIne kahevAnI che. have mULa kathA upara AvIe. astra-zastranA AghAtathI paNa jyAre prahAdanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dhamatattva - - - - zarIrane kAMI kSati na thaI tyAre hiraNyakazipue alhAdane kahyuM ke-"are durbaddhi! hajI paNa zatrunI stuti karavI tyajI de. mUrkhAInI paNa hada hoya che. je mArA zatru nAM guNagAna karavAM tyajI de te huM tArA sarva aparAdhonI kSamA ApavA taiyAra chuM." kSamAnI vArtA sAMbhaLI prahAda bolI uThe ke -" jeo sarvanA bhayane haravAne samartha che, jeonuM smaraNamAtra karavAthI janma-jarA-mRtyunA bhayo nAza pAme che, te anaMta Izvarane hadayamAM sthAna ApyA pachI mane koI jAtano bhavya lAgato nathI- nirbhaya-niDara chuM." | gItAnI "maNe :" vALI vANI yAda kara. tyAra pachI hiraNDazipue tenA upara sarpe cheDI mUkAvyA paraMtu sarpadaMzathI prahAda mRtyu pAme nahi. A vAta upara tane zraddhA upajatI na hoya te mane tethI kazI hAni nathI, paraMtu purANakArane A sarpadaMzavAnI vigata zAmATe lakhavI paDI tene ApaNe vicAra karavA joIe: sattvAsaktamatiH kRSNe dazyamAno mhorgaiH| na vivedAtmano gAtraM tat smRtyaalhaadsNsthitH|| te samaye prahAdanuM mana kRSNamAM eTaluM badhuM Asakta hatuM ke aneka mahA bhayaMkara sarpoe tene DaMsa mAryA tathApi kRSNa-smaraNanA AnaMdamAM tene tenI kazI. vyathA jaNAI nahi. A bhaktipUrNa AnaMda, nirmaLa AhaMda, hRdayamAM jAgRta thAya che tyAre sukha-duHkhamAM kAMI bheda jaNAto nathI. peluM bhagavaddavAya punaH mRtimAM lAvaH-"ramANa kSamI." kSamI eTale zuM e vAta huM have pachI kahIza. hAla turtA to " samavasuva: " e kathananuM rahasya samajI le, ziSya:-samajyo. bhaktAtmAnA manamAM rAtridina eka evuM mahAna sukha rahyA kare che ke jethI anya prakAranAM sukha-duHkhane te gaNatarImAM lekha nathI. | gusa-hA. sarpadaMzathI paNa jyAre prahAdanuM mRtyu na thayuM, tyAre hiraNyakazipue tenA para madonmatta haritaone choDI mUkAvyA. hastionA dAMta bhAMgI gayA, paNa prahAdane kazI hAni thaI nahi. te prasaMge pralhAda potAnA pitAne zuM kahe che te eka vakhata sAMbhaLI le dantA gajAnAM kulizAgraniSThurAH zIrNAyadete na balaM mamaitat / mahAvipat pApavinAzano'yam janArdanAnusmaraNAnubhAvaH // arthAta -vajanA agrabhAga jevA kaThina gajada bhAMgIne tUTI paDayA e kAMI mArA baLathI thayuM nathI. jeo mahA vipad ane mahApApathI rakSaNa karavAne samartha che te eka janArdana prabhunA smaraNanAja pratApe tema banyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 19 me-Izvarabhakti-viSNu purANa 123 << 33 punaH peluM' bhagavAkaya yAda kara. nirmamo nirahaMkAra: + ityAdi bhagavadhuktimAM je nirahaMkAra zabda vAparavAmAM Avye che te AvA sthaLe sAka cAya che. bhaktAtmA A vAta bahu sArI samaje che ke vizvamAM je kAMI bane che te kevaLa paramAtmAnI icchAthIja ane che, ane tethI te bhakata puruSa haMmezAM ahaMkAra rahita rahe che. hastio paNa prahlAdanA arjIMgane kazI hAni karI na zakayA, tyAre hiraNyakazipue tene AgamAM khALIne bhasma karavAnA hukama karyo. prahlAdane dhagadhagatA agnimAM nAkhavAmAM AvyA, paraMtu tyAMthI pazu te jevAne tevAja bahAra nIkaLyo. bhaktAtmA TADha-taDakAmAM tathA sukha-duHkhamAM samAnabhAvavALA hAya che, e vAta magAu kahI cUkayA chu. prahlAdane te agnikuMDa paNa kamaLapatranA jevA zItaLa jAya. tyArabAda daityapurAhita bhAgAe daityapatine jaNAvyu` ke: Apa krodhane zAMta karI prahvAdane amAre havAle karI do. amArI pAse rahyA pachI paNa jo te-viSNubhaktinA parityAga nahi kare te| ame amArA jAdubaLathI tenA vadha karI nAkhIzuM. amArA rAkSasI prayatnA kadApi niSphaLa thatA nathI. ' te daityezvara A prastAvane sammata thayeA, bhAgavA prahlAdane peAtAnI sAthe lai gayA ane daityaputrA jyAM bhaNutA hatA tyAM prazvAdane paNa bhaguvA besavAnu kahyu. prahlAda A daityazALAmAM meThA tA kharA, paNa tyAMye eka jUdA varga khAlI, daityaputrAne ekatrita karI, temane viSNubhaktasa MbadhI upadeza ApavA mAMDI gayeA. prahlAdanI viSNubhakta e mAtra tenuM parahitavrata hatuM ema kahIe tApaNu cAleH vistAraH sarvabhUtasya viSNorvizvamidaM jagat / draSTavyamAtmavattasmAdabhedena vicakSaNaiH // sarvatra daityAH samatAmupetya samatvamArAdhanamacyutasya // arthAt A samagra jagat e sarva bhUtasvarUpa viSNunA vistAramAtra che. eTalA mATe vicakSaNu vyaktie sane peAtAnI sAthe abhedabhAvavALA mAnavA joIe. x xxx hai daityagaNu ! tame sarvAMtra samAna buddhi rAkhatA jAe. AvuM samAnava-eTale ke--sa bhUtamAtrane peAtAnA Atmavat lekhavA-eja IzvaranI ArAdhanA-prabhunI bhakita che. pralhAdanA potAnA zabdo khAsa karIne viSNupurANuAMthI vAMcI levAnI huM tane bhalAmaNu karUM chuM. namunAtarIke ahi eka-e laikA ApyAvinA rahI zakatA nathIHath bhadrANi bhUtAni hIna zaktirahaM param / mudaM tathApi kurvIta hAnidveSaphalam yataH // +" nirmamo nihaMjAraH bhramavuM:pulaH kSamAM 1' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ matattva baddhavairANi bhUtAni dveSaM kurvanti cettataH / zocyAnyo'timohena vyAptAnIti manISiNAH // arthAt--jethI karIne ApaNe zakitarahita banatA hAie, paraMtu khIjAtuM maMgaLa thatuM hAya tA tethI ApaNe Ana Mdita thavuM joie. kAInA pratye kadApi dveSabhAva rAkhavA nahi; kAraNa ke dveSa e aniSTanuM mULa che. je peAtAnA zatrue pratye dveSa rAkhe che te mehathI vyApta thai gayelA Aya che, ema dhArI nAnI puruSo te mATe du:khI thAya che. have peluM bhagatra vacana yAda kara. bhakatAtmAnAM lakSaNA gaNAvatAM prabhu Ateja he che ke: 114 yasmAnna dvijate loko lokAnneodvijate ca yaH / yo na hRSyati na dveSTi na zocati na kAMkSati // "" na draSTi " zabda upara vicAra karI jo, ukata bhagavAyasabaMdhe purANakAra A pramANe spaSTIkaraNa kare che; prahlAda viSNubhakitanA upadrava puna: cAlu karyAM che ema hiraNyakazipunA jANuvAmAM AvatAM teNe tene jhera ApavAnA hukama pharamAvyo. viSayapAnathI pazu prahAda mRtyu pAmyA nahi. tyAra khAda daityezvare peAtAnA purAhitAne melAvI kAi paNa maMtra-taMtra ke jAduprayAgathI prahlAdane mArI nAkhavAnI AjJA karI. te purAhitA prahAdane peAtAnI sAthe lai gayA ane ekAMtamAM keTalAka upadeza ApyA. teoe prahlAdane kahyuM ke; " tArA pitA peAte jagA Izvara che, tA pachI anaMta paramAtmA jevAkhAnAM guNugAna karavAthI tArUM zuM kalyANa thavAnuM hatuM? " prahlAdanA vicArAmAM ke vizvAsamAM ethI paNu lezamAtra krUraka na paDayA. matalakha ke prakSAda ,, * sthiramati " ja rahyo, ane purAhitAnA upalA zabdo sAMbhaLIne mAtra hasyA. chevaTe daityapurAhitAe abhicAra kriyA ajamAvavAnA AraMbha karyAM. agnimaya svarUpavALI abhicAra-kriyAe prahlAdanA hRdayamAM trizULa mAryuM, chatAM prahAdane tethI kazI hAni thai nahi, kSaTuM trizULa bhAgIne cUrecUrA thaI gayuM. tyAra pachI te mUrtimAna abhicArI kriyAne peAtAneja nirdoSa prahAda prati preravAmAM AvI. tenA badale levA krodhAvezamAM abhiyAra kriyA karanArA daityapurAhitA taraph pAchI pharI ane temanA potAneAja dhvaMsa karavA lAgI. A dekhAva joi prahAda karuNa svare prAnA karavA lAgyo ke: " he kRSNa ! huM anaMta ! A jIvAnI rakSA karA ! " eTalI prArthanA karIne zAMta besI na rahetAM te pe.te daityapurAhitAne bacAvavA AgaLa dADayA ane paramAtmAne samAdhIne kahevA lAgyA keH " huM sarva vyApina, hai jagata* aniketaH sthiramatibhaktimAn me priyo naraH / (6 66 emAMnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 19 me-izvarabhakti-viSNupurANa 125 svarUpa! he jagata kartA ! he janArdana ! A brAhmaNone AvA asahya du:khamAMthI mukata karo. sakaLa bhUtamAtramAM Apaja eka sarvatra vyApaka che evI mArI daDha mAnyatA hovAthI e brAhmaNe mArA zatru banIne mane mAravA AvyA hatA, paraMtu temane huM zatrurUpe mAnI zakyo nathI. temanI rakSA kare ! jeo mane viSapAna karAvavA mAgatA hatA, jeo mane hAthI nIce cagadI nAkhavA mAgatA hatA, ane jeo mane bALIne bhasma karavA cAhatA hatA, teo paNa mArA mitro ja che ! teo pratye je mane atyArapata deSabhAva utpanna thayo na hoya ane mAre maiitrIbhAva AdithI aMtaparyata jene teja jaLavAI rahyo hoya to he prabho ! mArA e satyanA baLathI e brAhmaNone uddhAra kare." te pachI izvarakRpAthI brAhmaNo jIvatA thayA ane pralhAdane AzIrvAda ApI pitAnA gRha tarapha vidAya thayA. AvI udArakathA bIjI koI dharma sAhityamAM maLavI azakya che. A unnata bhakitavAda Aryadharma sivAya bIjo koI paNa sthaLe tuM batAvI zakaze ? AvA unnata dharmane anya koI paNa dezamAM koI paNa kALe pracAra thaye heya, ema hajI sudhI mArA jANavAmAM nathI. ziSya -ApanuM kahevuM yathArtha che. ravadharmanA pratyeno tyAga karIne se pahelAM aMgrejI sAhityano abhyAsa karavAthI amAruM vizeSa aniSTa thayuM che, e vAtane huM svIkAra karuM chuM. * gura:-bhagavaddagItAmAM je bhatAtmAne kSamAzIla-temaja-zatrumitramAM tulya jJAnI jaNAvavAmAM AvyA che te bhakatAtmA vastuta: kevA prakArano ho joIe, tene tane kAMIka khyAla AvI gayo haze. hiraNyakazipu pitAnA putrano A apUrva prabhAva joine bahuja cakita thaye, ane teNe prahAdane pUchayuM keH " tArAmAM A prabhAva kevI rIte AvI zako?" tenA uttaramAM malhAde jaNAvyuM ke:-"jeonA hRdayamAM amyuta hari vizeSarUpe avasthAna kare che temanAmAM svAbhAvikarIte ja evA prabhAvane praveza thAya che. je manuSya bIjAnuM aniSTa karavAne svapna paNa vicAra karato nathI, tenuM kadApi koI * suprasiddha vidvAna bAbu pratApacaMdra majumadAra pitAnA "oriyenTala kAITa" nAmanA utkRSTa granthamAM evA bhAvanuM lakhe che keH " jeo potAnA prANa levA mAgatA hatA, teo pratye dayA karI isu khriste prabhune prArthanA karI ke: " pitA ! teone kSamA Ape; kAraNa ke teo pote zuM kare che, tenuM temane potAne bhAna nathI. AvI Adarza mA bIjI kayI heI zake?"paraMtu isu khristanI dayA karatAM pralhAdanI dayA keTalI badhI ucca Adarza svarUpa che, tene tela upalA jIvana-caritra uparathI vAcakoe karI le. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva aniSTa karI zakatuM nathI; kAraNa ke tyAM mULa kAraNane ja abhAva hoya che. je manuSya potAnAM karmodvArA, athavA to mana ke vANakArA bIjAne pIDA Ape che te manuSya hAthe karIne pitAnAja vinAzanAM bIja vAve che, ema samajavuM." je kezava mArAmAM vyApta che teja kezava sarva bhUtamAtramAM rahelo che, ema mAnI huM koInuM buruM icchato nathI, temaja keAInuM aniSTa karato nathI. pratyeka prANunuM kalyANa kevI rIte thAya te ja saMbaMdhI vicAre huM rAtrIdina sevyA karuM chuM. te pachI koI paNa zakti mArUM zArIrika ke mAnasika athavA bhautika ke daivI azubha kevI rIte karI zake ? paramAtmA sarvamaya che, ema mAnI bhUtamAtranI avyabhicAriNuM bhakti karavI te paMDitanuM kartavya che. AthI adhika unnata upadeza bIje kyo hoI zake ? ApaNuM vidyAlayomAM kiMvA lejomAM AvA upadezanAM mULatara paNa samajAvavAmAM AvatA nathI. ApaNuM udAra dharmakathAone tyajI daI mekaeNlekRta vaeNna hesTIMgsa ke lairDa kalAIvanA papapUrNa upanyAseja ApaNuM sanmukha dharavAmAM Ave che, ane jANe ke e upanyAseja ApaNumAM ucca saMskAro prerI zake che, ema mAnI ApaNuM zikSake abhimAna le che, e keTaluM badhuM zocanIya che ? prahAdanA upalA zabdo sAMbhaLI daityapati atyaMta krAddha thayo ane teNe prahAdane agAsIethI nAkhI daIne mArI nAkhavAno Adeza karyo; eTaluM ja nahi paNa vAyuThArA, mAyAdvArA tathA bIjA aneka upAyo dvArA teno jIva levAne hiraNyakazipue prayatna karI jeparaMtu prahAdane kazI hAni thaI nahi. daityapatie vicAra karyo ke je punaH pralhAdane vidyAlayamAM mokalI tenA hRdaya upara anya prakAranA saMskAronI chApa pADavAmAM Ave to te kadAcita sudharI zake. bAkI AvI zikSAothI tene kAMI asara thAya tema lAgatuM nathI. chevaTe tene nItizikSaNa ApavA punaH guru-gRhe mekalavAmAM Avyo. nItinuM zikSaNa saMpUrNa thayuM eTale daityaguru pite prahAdane sAthe laI daiyezvaranI pAse AvyA. daityezvare alhAdanI parIkSA karavA prazna karyo ke: he alhAda ! mitro tathA zatruo pratye rAjAoe kevA prakArano vyavahAra kare joIe ? yuddhakSetramAM rAjaoe kevI rIte vartavuM ucita che? pitAnA pradhAna maMtrIo tathA amAtyopratye kuzaLa rAjAoe kevA prakAranuM vartana rAkhavuM joIe ? cera, ArapIo, gunhegAro tathA rAjyanA zatruo prati rAjAe kevI dRSTithI jevuM joIe ? saMdhi samaye, vigraha samaye temaja rAjyanA ripuonA damana samaye rAjanuM zuM kartavya che ? mArA A praznonA uttaro sApa ?" prahAde sau prathama pitRdevane praNAma karyA ane kahyuM ke: " gurudeve mane e sarva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 19 mo-izvarabhakti-viSNupurANa 127 praznonA uttare zIkhavyA che, ane huM te zIkhyo paNa chuM-paraMtu temaNe zIkhavelI rAjanIti ane saMtoSaprada jaNAI nathI. zatruo tathA mitro pratye prasaMgopAta sAmadiAmadaMDa-bheda vigere upAyo ajamAvavA ema mane kahevAmAM AvyuM che, paraMtu, 'pitAjI ! mArAthI je kAMI aparAdha ke avinaya thato hoya to tenI kSamA yAcIne mAre kahevuM joIe ke huM te zatruo athavA mitromAM kazo bhinnabhAvaja nihALI zakto nathI-mArI daSTie to ubhaya ekasamAna che. mane kAMi karavApaNuM hoya emaja huM te mAnI zakatuM nathI, ane tethI rAjanIti jevAM sAdhanonI mane sahAya levAnI jarUra paDe ema mAnato nathI. je jaganmaya jaganAtha paramAtmA gevinda piteja sarvabhUtonA aMtaHkaraNamAM nivAsa karIne rahelA che to pachI zatru-mitra jevA bheda pADavA e eka jAtanI mUrkhatA nahi te bIjuM zuM che ? ApanAmAM je bhagavAna vyApta che teja vibhUti mArAmAM ane sarva prANImAtramAM vyApta che. vastutaH zatru athavA mitra evA bhedo ApaNe zA mATe paSavA, teja huM te samajI zakatA nathI, ane ethI karIne duSTa vidhi-vidhAnavALI nItizikSA mane leza mAtra Avazyaka nathI." | hiraNyakazipunI krodhavALA nakhathI zikhAparyata bhabhUkI nIkaLI. teNe ekadama ubhA thaI prahAdanI chAtImAM lAta mArI ane potAnA anucarone pharamAvyuM "jAo, A duSTane nAgapAzathI bAMdhI samudramAM pheMkI dyo. " anuyaroe turataja daityapatinI AjJAnuM pAlana karyuM ane pralhAdane nAgapAzathI baddha karI, samudramAM pheMkI tenA upara pattharo dAbI dIdhA. te vakhate prahAda IzvaranI stuti karavA lAgyo. kAraNa ke aMtimakALe Izvarastuti karavI e pratyeka manuSyanI pavitra pharaja che. alhAde AvA kaSTanA samayamAM paNa potAnI AtmarakSA karavA prabhune prArthanA karI nahi. IzvaramAM tallIna thavuM eja ApaNuM kartavya che, ema mAnI te dhyAna kare karato IzvarastutimAM ekAgra thaI gayo. A dRSTie joIe te prahAda eka yogI hate, ema kahIe topaNa kAMI doSa nathI. x aMte tenAM baMdhano zithila thaI gayAM, samudranuM pANI sukAI gayuM, ane tenA zira uparanA patthare eka bAju khasI gayA. prahAda viSNastavana karate karate tyAMthI ubho thayo. A sarva samaye prahAda je stuti karato hato te tenA pitAnA AtmarakSaNa arthe karato hato tema mAnavAnuM eka kAraNa ApaNane maLI AvatuM nathI. niSkAmapaNe izvaranuM bhajana karavuM te pratyekanuM kartavya che, e vAta te pite bahu sArI rIte samaja hato. viSNu paramAtmAe tene Akhare pitAnAM darzana ApI kRtArtha karyo. paramAtmAe tenA upara prasanna thaI vara mAgavAne Adeza karyo. prahAda hamezAM saMtuSTaja hatA, x saMtuSTaH satataM yogI yatAtmA dRDhanizcayaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dharmatatva tethI tene kAMI mAgavApaNuM hatuM ja nahi. chatAM prabhunI AjJAne mAna ApI allAde eTalI ja yAcanA karI ke -" je hajAro niomAM mAre paribhramaNa karavuM paDe te sarva janmamAM ApanA pratyenI mArI bhakti acaLa rahe evI mane AziSa Apo. " bhaktAtmA bhakti sivAya bIjA koI paNa vastunI kAmanA karato nathI. bhagavAne kahyuM: " je vastu tArAmAM che, te te sarvadA rahevAnI ja che. to pachI bhakti sivAya bIjI koI vastunI mAgaNI kara." pramhAre bIjI vAra prArthanA karI ke -" huM ApanI bhakti karuM chuM tethI mArA pitAe TheSa ane krodhathI je pApane bhAra saMcita karyo che, te pApabhara temanA zithiI dUra thAya, evI kRpA karo." - bhagavAne te yAcanAno svIkAra karyo, ane tRtIya vara mATe prArthanA karavAno Adeza karyo, paraMtu niSkAma prahAda mATe tRtIya prArthanA karavA jevI ke paNa vastu jagatamAM nahotI; kAraNa ke te sa maparityA-harSa-zoka-va-tathA rAgathI saMpUrNa mukta hatA, eTaluM ja nahi paNa mAsumaparityA x paNa hatA. chevaTe teNe prabhunI pAse evI yAcanA karI keH " prabhu, ApanA pratyenI mArI bhakti sarvadA avyabhicAriNI rahe e AzIrvAda Ape." x sarvArabhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH // yo na hRSyati na dveSTi na zocati na kAMkSati, zubhAzubhaparityAgI bhaktimAn yaH sa me priyH|| zrIviSNu bhagavAna chevaTano vara pradAna karI tyAMthI aMtahita thayA. tyAra pachI hiraNyakazipue paNa prahAda upara atyAcAra karavo tyajI dIdho. ziSya -huM dhAruM chuM ke trAjavAnA eka pallAmAM veda, bAIbala, kurAna tathA jagatanAM sarva dharmazAstrane mUkIe ane bIjA palAmAM je prahAdacaritra mUkIe to e bemAM prahAdacaritraja vadhI jAya. gura-kharuM che ke alhAdakathita Arya dharma sakaLa dharmomAM eka zreSTha dharma che. Arya dharma e sarva dharmone eka mAtra niSkarSa (sArAMza) che, ane tethI ja te sarva vizuddha dharmomAM vyApta che. je dharma jeTale aMze vizuddha jaNAya teTale aMze te Arya dharma che emaja ApaNe te samajavuM joIe krizcIana dharma kahe ke brAhmaNadharma kahe ke bIje game te dharma kahe, paraMtu te sarva eka AryadharmamAMja parisamApta thaI jAya che. " gaDa"nA nAmathI IzvaranI prArthanA karanAra, "allAha" nA nAmathI prabhune saMbodhanAra athavA "brahma" zabdathI iSTadevanuM ArAdhana karanAra ekamAtra jaganAthane ja belAve che. sarva bhUtanA aMtarAtmA rUpa jJAna jeNe jANyuM che, tathA jeNe AnaMdamaya caitanyane pAmavAne prayatna kare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 20 mA-bhaktinuM sAdhana 129 che, athavA tA kare che, ane je sarva bhUtAmAM peAtAnA AtmA jevI abheda buddhi rAkhe che, te puruSa game te dezamAM janmyA hAya ke game te dharma pALatA DhAya tA pazu te hiMdu--A tathA vaiSNuva che, ema kahevAmAM kazI atyukti nathI. je sahAkaleza tathA dveSa-prapaMcamAM aDDAniza tallIna rahetA hAya, peAtAnA mAnavabaMdhuotuja gaLu kApavA taiyAra hAya ane janasamAjanuM aniSTa karavAmAM jemate leza pazu sakAca rahetA na heAya, te gaLAmAM sutaranA tAMtaNA tathA kaMThamAM rudrAkSamALA rAkhavA chatAM paNa hiMdunA nAmane yogya nathI. ekabIjAnA dveSa karanAra tathA mAnavatra pratye krUratAthI vanAra manuSyo plethI paNa adhama che, ane tethI teonA sparzI karanAra pavitra manuSya paNa dUSita thAya che. adhyAya 20 mo - bhaktinuM sAdhana ziSya:--have mArA prazna mAtra eTaleja che ke Ape bhakitanI je vyAkhyA kahI te kitane mAre sAdhanarUpe mAnavI ke sAdhyarUpe mAnavI ? guruH--bhakitane sAdhanarUpe temaja sAdhyarUpe paNa mAnI zakAya. bhaktithI mutinI prApti thAya che, eTalA mATe tyAM bhakita sAdhanarUpe che. vaLI, kiMta mukitaprada hovA chatAM te pe!te mukitanI ke khIjI kAI prakAranI kAmanA rAkhatI nathI, eTalA mATe te sAdhya paNa che. ziSya:--bhakitane je sAdhyarUpe lekhIe teA pachI tenAM sAdhanA paNa hovAM joie. Ape kahI te anuzIlanapaddhatine zuM tenA sAdhanarUpe mAnI zakAya ? uSAsanAne bhakitanA sAdhanarUpe dhaNA kALathI svIkAravAmAM AvI che, paraMtu Ape hamaNAM je vyAkhyA karI batAvI tene lakSamAM letAM bhakitamAM karyAMya upAsanAne sthAna hoya tema hu' joI zakayA nathI. gurubhaktimAM paNa upAsanAne megya sthAna cheja; parantu upAsanA zabda vividha arthamAM vaparAtA hovAthI, alabata gerasamaja utpanna thavAnA bhaya rahe che. sakaLa cittavRtione temaja zArIrika vRttione zvarAbhimukhI karavI te sivAya bIjI ekake uttama upAmanA nathI. tuM jyAMsudhI tArAM nitya-naimittika kAryo karatAM aMtaHkaraNa pUrvaka pRzvaranuM smaraNa na kare tyAMsudhI tArAthI e upAsanA thaI zake nahi. ziSyaH----tathApi hiM duzAstramAM bhakitanI anuzIlanapaddhativiSe je kAMi niyame prAdhavAmAM AvyA hAya teviSe huM ApanI pAsethI yakiMcita sAMbhaLavA icchuM chuM. pa. T Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dhamatava Ape je vyaktitatva mane samajAvyuM te hiMduzAstrane anukULa te che, paraMtu vartamAna kALe teno pracAra nathI. eTale ke atyAre hiMduomAM bhaktibhAva te che, paraMtu tenuM svarUpa kaMIka judA ja prakAranuM jaNAI Ave che. AjakAla te eka pratimAnI sthApanA karI, tenI pAse be hAtha joDI, gaddagaddabhAve azrumecana karatAM "he prabhu ! he hari! he mAtA !" ItyAdi zabdane uccasvare uccAra kare ane pratimAnAM caraNomAM mastaka namAvI, pratimAnuM caraNAmRta mAthe-mukha-kAna-nAke AMkhe lagADI gura-tuM je kAMI kahevA mAge che te huM samajI gayo chuM. pratimA pAse e bhAva darzAve te paNa cittanI eka prakAranI unnata avasthA che. mATe mazkarI karIne tene uDAvI daIza nahi. tArA hakasalI athavA TIMDala karatAM evA bhaktAtmA pratye huM vadhAre mAnanI dRSTithI jouM chuM paraMtu teM je vAta karI te aiNa bhaktisaMbaMdhI che. ziSya -ApanI prathamanI vAto sAMbhaLavAthI te mane emaja lAgyuM hatuM ke Apa evI bhaktine bhaktirUpe ja nahi svIkAratA he. guca-avazya, e bhakitane huM mukhya bhakitarUpe svIkAratA nathI, to paNa te gaNu athavA nikRSTa bhakti to che ja. Adhunika hiMdu zAstromAM prAyaH evI bhakitane bahuja agatyanuM sthAna ApI devAmAM AvyuM che, te paNa mArA lakSa bahAra nathI. ziSya-gItA jevA prAcIna zAstramAM mukhya bhakitatatvanA siddhAMta maLI AvavA chatAM Adhunika zAstromAM gaNubhaktine eTaluM badhuM mahattva zAmATe ApI devAmAM AvyuM haze? | gusa-huM dhAruM chuM ke jJAnAtmaka ane karmAtmaka evI rIte bhaktinA be prakAra che, te vAta tuM atyAre pUrve samajI cUkyo haiza. bhakti ubhayAtmaka hovAthI tenA anuzIlana prasaMge manuSyoe pitAnI samasta vRttione IzvarAbhimukhI karavI joIe, e eka sAmAnya niyama che. arthAta sakaLa vRttio Izvarane arpaNa karavI e bhakitamArganuM pradhAna rahasya che. have je ApaNI bhakita karyAtmikA hoya, athavA ApaNe ApaNuM sarva ke Izvarane arpaNa karavAnAM hoya te pachI e svAbhAvika che ke ApaNe ApaNI samasta karmendriya paNa Izvarane arpaNa karI devI joIe. arthAta huM tane kahI gayo chuM ke jagatamAM jeTalAM karavA yogya karmo che, jeTalI izvarAnudita karmo che, athavA te jeTalAM kartavya karmo che te saghaLAM evAM che ke temAM ApaNI zArIrikavRttine yojayA vinA ApaNAthI rahI zakAya nahi, ane zArIrikavRtti izvarAnudita (izvare gItAdi sata zAstradhArA anumodana ApelAM ) karmamAM joDAI, eTale te zArIrikavRtti paNa IzvarAbhimukhI thaI, emaja lekhI zakAya; paraMtu keTalAeka zAstrakAre A vAtane jUdA ja prakAre samajyA che. teo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 20 me-bhaktinu sAdhana 131 peAtAnI karmendriyA dhruvI rIte izvarane aNu karavA mAgatA hatA, tenuM u AharaNa ApavA bhAgavata purANamAMthI atre keTalAeka zlokA Apu' chuM. bhagavAna sabaMdhe temAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke;-- bile batorukramavikramAn ye na zrRNvataH karNapuTe narasya / jihvAsatI dardurikeva sUta, na yopagAyatyurugAyagAthAH // bhAraH paraM paTTakirITajuSTamapyuttamAMgaM na namenmukundam / pAdau karau no kurutaH saparyA harerlasatkAMcanakaMkaNau vA // barhIyate tannayanaM narANAM liGgAni viSNorna nirIkSate yat / pAdau nRNAM tau dumajanmabhAjau kSetrANi nAnutrajato hareyauM / jIvaJchavo bhAgavatAGghrireNuM na jAtu martyo'bhilabheta yastu / zrIviSNupadyA manujastulasyA zvasaJchavo yastu na veda gandham // tadazmasAraM hRdayaM batedaM yadgRhyamANairharinAmadheyaiH / na vikriyetAtha yadA vikAro netre jalaM gAtraruheSu harSaH // arthAt-je manuSya vaDe zrIharinA guNAnuvAdanuM zravaNa na kare, tenA mane karNA vRthA gata ( khADA ) mAtra che. he sUta ! je hirakIna kare niha tenI azubha jIhuvA deDakAnI jIvA samAna che. mastakavaDe je mukundane namaskAra nathI karatA tenu mastaka mugaTavaDe bhale suzobhita hAya tApaNu te niSphaLa bhArarUpa che, je peAtAnA hastayavaDe harinI pUjA na kare tenA hAtha kanaka-kaMkaNathI zAlatA chatAM paNu muDadAnA hAtha samAna che. je cakSuvaDe viSNupUrtinuM darzana na thAya te cakSuene cakSu nahi samajatAM meAranA pIchAmAMnA DAdha samAna samajavA. jenAM caraNA saritI mAM paryaTana na kare te caraNA niSphaLa che. prabhunI caraNaraja je manuSya dhAraNa karatA nathI te jIvavA chatAM paNa zakhasamAna che. viSNunA caraNamAM arpaNa karelI tulasInI gaMdha je manuSya nathI letA, tenA zvAsevAsa cAlatA hAya tApaNu te mRtavat che. hiranA nAmanu' kAna sAMbhaLI jenuM hRdaya unmatta na thAya ate jenI AMkhamAM pANI na Ave tathA jenuM aMga rAmAMcita na thAya tenuM hRdaya lAThumaya che, ema samajavuM. A pramANe eka zreNInA bhatA izvarane peAtAnI khAndriyA samaNu karavAnA mA darzAvatA gayA che; parantu e upAsanA mUrtinI apekSAvALI che. nirAkAra prabhu pratye upara kazo tevA AMkha-kAnanA niyeAga thaI zake asavita che, ziSyaH--parantu mArA praznanA uttara hajI mane maLyA nahi. bhakitanuM yathA sAdhana zuM ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13ra dharmatatva - gura-bhagavAna pote gItAnA bAramA adhyAyamAM A pramANe kahe che - ye tu sarvANi karmANi mayi saMnyasya mtpraaH| ananyenaiva yogena mAM dhyAyanta upAsate // teSAmahaM samuddhartA mRtyusaMsAra sAgarAt / bhavAmi na cirAt pArtha mayyAvezitacatasAm // mayyeva mana Adhatsva mayi buddhi nivezaya / nivanircAvi deva ta ka ra saMvAda (6-7-8) arthAta-he arjuna ! sarva karmo mAviSe arpaNa karIne, matparAyaNa rahIne, ane mArA sivAya anya AlaMbana nathI ema mAnIne jeo bhaktiyoga seve che, arthAta mAruM dhyAna ane upAsanA kare che, tevA mumukSaone mAreviSe jeonuM citta che evA bhaktane-A mRtyuyuta saMsAramAMthI huM satvara uddhAra karuM chuM. mArejaviSe tuM tArA mananI sthiratA kara, ane buddhine paNa mAreja viSe tuM sthApana kara. ema kahevAthI deha chUTayA pachI paNa tuM mArA viSeja vasIza." ziSya -bahu kaThina vAta jaNAya che. evI rIte keTalA mANaso Izvarane viSe pitAnuM citta sthira karI zake ? gura-dhAre te sarva kaI karI zake. prayatna kare joIe. ziSyaH-paNa e prayatna karo kevI rIte? gura-zrIkRSNa paramAtmAe pote ja te vAtane khulAso karyo che. sAMbhaLa - atha cittaM samAdhAtuM na zaknoSi mayi sthiram / abhyAsayogena tato mAmicchAptuM dhanaMjaya // arthAta-"he arjuna ! mAre viSe cittane rithara karavA jeTaluM tArAmAM sAmarthya na hoya to yogAbhyAsavaDe mane pAmavAnI icchA kara." matalaba ke Izvarane viSe cittanI sthiratA na thAya te punaH punaH prayatno dvArA te abhyAsa kare joIe. ziSya -abhyAsamAtra kaThina che, ane temAM paNa Ave abhyAsa te bahuja kaThina lAge che. mArA dhArA pramANe Avo abhyAsa sarva keIthI thaI zake nahi. jemanAthI AvA abhyAsa na thaI zake temaNe zuM karavuM ? gula-karma karavAne zakitamAna che temaNe IvadiSTa karma athavA ivarAnudita karmo karavAno abhyAsa karo. A pramANe sarvadA karmo karatA rahevAthI krame krame IzvaramAM mananI sthiratA thaze. eTalA mATe bhagavAna pote kahI gayA abhyAse'pyasamartho'si matkarmaparamo bhava / artha nirvaviddhimavAli (12 a. 10 ka. ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ aA ra0 me-bhaktinuM sAdhana 133 arthAta-je abhyAsa karavA jeTaluM tArAmAM sAmarthya na hoya te mAre vAteja sarva karma karavA lAga-arthAta maparAyaNa thaIne karmo karavA lAga. mAre vAte karma karate thake paNa tuM siddhine pAmaze. ziSyaH-paraMtu keTalAekathI te karma paNa thaI zakatAM nathI ane cheka akamaya besI rahe che, temane mATe koI upAya kharo ? gura:-evA praznanI AzaMkA karI bhagavAna poteja kahe che ke - ___athaitadapyazakto'si kartu mdyogmaashritH| sarvakarmaphalatyAga tataH kuru yatAtmavAn // arthAta-je e prakAre mane uddezIne karma karavAnuM tArAmAM sAmarthya na hoya te niyata cittavALo thaI sarva karmanA phaLane tyAga kara. ziSya:-ema kevI rIte banI zake ?je karma karavAne azakata che, temaja jene mATe kaI karma nathI, te pote karmanA phaLano tyAga kevI rIte karI zake ? gura-kaI paNa jIva taddana karmazanya hoi zake nahi. je svata:pravRtta thaIne karma na kare, tene paNa kaMIka ne kaMIka to karavuM ja paDe. A saMbaMdhI bhagavadvavacana huM tane pUrva kahI cUkyo chuM. eka manuSya pote je kAma kare, te karmanA phaLanI AkAMkSA na rAkhe to tethI anya kAmanAnA abhAve Izvara piteja tene ekamAtra kAmya padArtha banI rahe, ane je ema bane to anAyAseja citta ivaramAM sthira thaI jAya.. ziSyA-e caturvidha sAdhano te bahu kaThina hoya tema mane lAge che. eTaluMja nahi paNa tethI upAsanAne koI hetu siddha thatuM hoya ema paNa mane lAgatuM nathI. gura-e caturvidha sAdhanaja zreSTha prakAranI upAsanA che. je sAdhake evI sAdhanA athavA upAsanA karI zake temane mATe anya prakAranI sAdhanAnI ke upAsanAnI kazI jarUra nathI. ziSya:-paraMtu ajJAnI, durAcArI, tathA bALako mATe Ape kahI te sAdhanA kaI upAyogI thaI paDe ema huM dhArato nathI. zuM teone bhakti karavAne adhikAra nathI ? gura:- kahyuM tevAM manuSyone mATe upAsanAtmaka gaNubhakita upayogI thaI zake. gItAmAM kahyuM paNa che ke - ye yathA mAM prapadyante tAratathaiva bhajAmyaham / arthAta- je prakAre je mAre Azraya le che, tene huM teja prakAre prApta thauM chuM. vaLI, bIje rathaLe teo kahe che ke - patraM puSpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prycchti| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dharmatattva tadahaM bhaktyupahRtamaznAmi prayatAtmanaH / / arthAta-patra, puSpa, phaLa, jaLa ItyAdi vastuo bhakti vaDe je puruSa mane Ape che, te zuddha vRttivALA puSe bhaktibhAvavaDe ApeluM te sarve huM grahaNa karuM chuM. ziSya:-tyAre zuM gItAmAM paNa sAkAra mUrtinI upAsanA karavAnuM vidhAna che? | gusa-phaLa-puSpAdi arpaNa karavA meM.gya radhULa padArtho, kevaLa pratimAne ja arpaNa thaI zake e kAMI niyama nathI. Izvara sarvatra che eTale jyAM ApaNe arpaNa karIzuM tyAM te pote te svIkArI leze. ziSya:-- pratimA AdinI pUjaviSe vizuddha hiMdudharmamAM niSedha haze ke vidhAna haze? gusa-adhikArIde te niSiddha temaja vihita paNa che. te saMbaMdhI bhagavAna kapilalanuM kathana huM bhAgavatapurANamAMthI ahIM udhUta karuM chuM. bhAgavatapurANamAM kapila ne Izvarano avatAra mAnavAmAM AvyA che. teo pitAnI mAtA-devahUtine nirguNa bhaktiyoganAM sAdhane kahI batAve che. temAM teo eka rIte sarvabhUtAmAtrapratye prItibhAva rAkhavAnuM tathA dayA-maitrI ane yama-niyama pALavAnuM kahe che, te bIjI rIte pratimAnI pUjA-darzana karavAnuM paNa kahe che. paraMtu vizeSamAM teo kahe che ke - ahaM sarveSu bhUteSu bhUtAtmAvasthitaH sadA / tamavajJAya mAM martyaH kurute'IviDambanam // yo mAM sarveSu bhUteSu santamAtmAnamIzvaram / hitvA m bhajate mauDhyAd bhasmanyeva juhoti saH // 3 skaM. 17 arthAta-huM sarvabhUtamAtramAM temanA AtmasvarUpe rahele chuM. mArI avajJA karIna-arthAt bhUtamAtranI avajJA karIne jeo pratimApUjA kare che, teo vyartha vi. banA pAme che. sarva bhUtenA AtmasvarUpa je huM izvara tene parityAga karIne je manuvyo pratimAne bhaje che, teo bhasmamAM vyartha ghI home che. vaLI, az2AdAvarcayettAbadIzvaram mAM svakarmakRt / __ yAvanna veda svahRdi sarvabhUteSvavasthitam // je vyakti potAnAM karmomAM ja tallIna rahe ane sarva bhUtamAtramAM Izvara rahelo che evI zraddhA prApta na kare, tyAM sudhI teNe pratimAnI pUjA karavI joIe." - have tArI khAtrI thaI haze ke zAstramAM pratimA pUjAnI jema vidhi che tema niSedha paNa che. jyAM sudhI manuSyo pratye premabhAva na uddabhave ane izvarasaMbaMdhI jJAnanI prApti na thAya tyAMsudhI pratimAnI pUjA e eka prakAranA sAdhanarUpa che. jenA hRdayamAM sarva janapratye prItibhAva rahyA karato hoya, ane jene izvarajJAna prApta thayuM hoya tene mATe pratimApUjA Avazyaka nathI. jyAM sudhI upara kahyuM tevuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 20 mo-bhaktinuM sAdhana 135 - -- - jJAna prApta na thAya tyAMsudhI viSayI leke mATe pratimApUja jarUrI che, kAraNa ke tethI karIne krame krame cittanI zuddhi thatI cAle e saMbhava che. pratimApUjAne gauNabhaktimAM mUkavI joIe. ziSya-gauNabhakti kone kahevI teja huM to barAbara samajato nathI. gura:-mukhyabhaktimAM aneka vinA rahelI che. A vidhinene jevaDe nAza thAya tene zAMDiyasUtranA praNetAe "gauNabhakita" evuM nAma ApyuM che. IzvaranuM nAma kIrtana, phala-puSpAdidvArA tenI pUjA-arcanA, vaMdanA ane pratimApUjana, vigerene gauNabhaktinAM lakSaNo gaNAvavAmAM AvyAM che. sUtranA TIkAkAre pote paNa eTalI vAta te svIkArI che ke ukata anuchIne bhaktibhAva utpanna karavAmAM sAdhanabhUta che, ane teTalA mATe tene bhaktijanaka sAdhano kahIe to te ayogya nathI. ukata anuSThAnanuM te sivAya bIjuM kAMI phaLa nathI. * ziSya-te huM dhAruM chuM ke pUja-homa--nAmakIrtana tathA saMdhyAvaMdanAdi, vizuddha hiMdu-dharmathI viruddha nathI, e Apane mata che. tenI sAthe Apane e paNa Azaya che ke e sarvanI mAtra bhaktinA sAdhanotarIke jeTalI kiMmata AMkI zakIe teTalI ja AMkI zakAya. gura-te sAdhana te che, paNa nikRSTa sAdhana che, ema paNa mAre kahI devuM joIe. utkRSTa sAdhana kene kahevAya te vAta paNa kRSNavAya udhRta karI tane jaNAvI gayo chuM. jeo utkRSTa sAdhane prApta karavAne azakta hoya temane mATeja pUjAdinuM vidhAna che. chatAM stuti vigere mATe mane thatuM bolavAnuM prApta thAya che, te khAsa lakSapUrvaka sAMbhaLI le. jyAre izvarasmaraNanA udezapUrvaka pUjA-hema vagere thAya tyAre tene gauNabhaktinA lakSaNarUpe nahi svIkAratAM mukhya bhaktinuM ja lakSaNa mAnavuM joIe. dAkhalAtarIke jIvanmukta prahAde je viSNastuti karI hatI tene mukhyabhakiAja kahevI joIe; paraMtu amArAM pApone vaMsa thAo, amAruM jIvana sukhamAM pasAra thAo, evI rItanI sakAma prArthanAo tathA saMdhyA-vaMdanAdi kriyAo gauNabhaktimAMja gaNAvAyogya che. mArI te tane eTalIja bhalAmaNa che ke kRSNavAkyane hRdayamAM dhAraNa karI, IzvarAbhimukhI vRttio dvArA banI zake teTalAM karmo karavAne tAre prayatata karavo. ziSyapUjA-hema-yAga-yA vigere paNa izvarane arthe ja gusa-e tArI bhUla che. pUjA-hema vigere karmo izvarArthe nathI hotAM. paNa sAdhakanA pitAnA kalyANane mATe hoya che. keI ema kahe ke e sarva karmo kevaLa * bhaktyA kIrtanena bhaktyA dAnena parA bhakti sAdhayeditixxxx na phalAntarArtham gauravAditi // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dharmatattava bhaktinI vRddhi artha thAya che to tene "IzvarArtha kama" kema na kahevAya ? teno uttara mAtra eTalo ja che ke sAdhaka pite potAnI bhaktimAM vRddhi karavA sArU je karma kare te karma paNa sAdhakanA pitAnA kalyANane arthe thatuM hovAthI tene IzvaraddiSTa karma kahI zakAya nahi. Izvara jagatmaya che, ane tethI jagatanuM je kArya, teja tenuM kArya, ema ApaNe daDha vizvAsa pUrvaka mAnavuM joIe. je kArya karavAthI jagatanuM kalyANa thAya teja kAryane kRSNokta satkarma kahI zakAya. evA jagatahitanA kAryo karavAne tatpara thA, ane samasta vRttione suMdararUpe keLavI te dvArA jagatanuM kalyANa karavAne cogya thA. jagatanuM kalyANa karavuM teja Izvarane uddeza che. jo ApaNe paNa evA udezapUrvaka karmo karavA lAgIe te svAbhAvika rIte ja ApaNuM mana IzvarI svarUpamAM sthira thAya ane krame krame jIvanmukta avasthA prApta karI zakIe. jeo ema karavAne azakta hoya teo gauNa upAsanA arthata pUjA-nAmakI. tana tathA saMdhyAvaMdanAdidvArA bhaktinA nikRSTa anuzIlanamAM pravRtta thAya, te paNa IcchavAyogya che; topaNa eTaluM lakSamAM rAkhavuM joIe ke je kaI sAdhanA karavI te aMtaHkaraNapUrvaka karavI joIe. zuddha hRdayapUrvaka jyAM sudhI kAI anuSThAna thAya nahi tyAMsudhI bhakitanuM lezamAtra anuzIlana thatuM nathI. kevaLa bAhya ADaMbarothI aneka manuSyo hitane badale ahitaja karI bese che. ghaNIvAra bAhya ADaMbaro bhaktinA sAdhanarUpa banavAne badale ThagAinA sAdhanarUpa banI jAya che, e vAta paNa visarI javI joItI nathI. AvI zakatA karavA karatAM te kAMI karavuM nahi eja bahetara che. kemake jeo koI paNa prakAranuM anuSThAna athavA bhaktinuM sAdhana karatA nathI, teo alabatta Thagabhakate karatAM zreSTha che, paNa temanAmAM ane pazuomAM kAMI bheda hoya ema huM mAnatA nathI. zikhya - te pachI atyAranA aneka hiMduone ApaNe Thaga, zaTha ane pazusamAna ja lekhavA paDe. - gura:--hiMdudharmanI avanatinuM eja eka mukhya kAraNa che; paraMtu mane AzA che ke jyAre hiMduomAM vizuddhabhaktine pracAra thaze tyAre teo navajIvana prApta karI, kolanA samayanA aMgrejo jevA tathA mahamadanA samayanA Ara jevA atizaya pratApAvita banyA vinA raheze nahi; ane e divasa paNa have bahu dUra nathI. ziSya:-mana-vacana-kAyAthI jagadIzvarane prArthanA karuM chuM ke ApanI e AzA zIgha phalIbhUta thAya ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 21 mo-- prIti ziSyaH-- have bhinna bhinna hiMdugranthAmAM bhaktinI kevI rIte vyAkhyA karavAmAM AvI che te sAMbhaLavAnI mArI icchA che. guru:--huM je anuzIlanadharmanI vyAkhyA karavAmAM pravRtta hyu, temAM te viSaya agatyatA nathI. bhAgavata-purANamAM paNa bhaktitattva sabaMdhe aneka kathAo che. chatAM te samAM zrImad bhagavadgItAja ekamAtra mULasvarUpa che. anyAnya granthAmAM pazu bhaktitattvaviSe je kathana maLI Ave che tene huM teA gItAmUlakaja samajI cheM. eTalAmATe sarvAM granthAnI ane kathAonI paryAlAcanA karI kALakSepa karavA te huM ucita samajatA nathI. mAtra caitanyadevane bhaktivAda kAMika jUdA prakAranA jaNAya che; paraMtu ApaNA anuzIlanadharmI sAthe te bhaktivAdane sabaMdha nathI. ulaTA saheja vidha Ave che, ane e kAraNune lIdhe huM te bhaktivAdanI AlocanAmAM utaravA mAgatA nathI. ziSya:--nA pachI have prItivRttinA anuzIlanasaMbadhe upadeza ApavAnI kRpAkarI. guruHbhaktivRttinA sabaMdhe khelatAM prItinA mULatattvaviSe paNa huM khe:lI gayA chuM. manuSyApratye prItibhAva na uddabhave tyAMsudhI Izvarapratye bhaktibhAva sphuratA nathI. prahlAdacaritranI AlocanA samaye prahlAdanA potAnA zabdomAM A siddhAMtanI amarakArakatAviSe huM vivecana karI cUkayA . anya dharmo manuSyaprIti upara ATaluM vajana mUke che ke nahi te huM jANuteA nathI, paraMtu hiMdudharma tA tenA upara khAsa bhAra mUke che. prItinA anuzIlanamATe be mArgo che. eka tA prAkRtika mA athavA cUrApIya mArgo ane khIjo AdhyAtmika athavA bhAratIya mA. AdhyA tmika mArgonI carcAne hamaNAM ApaNe mulatavI rAkhIzuM, ane prAkRtika mA viSe huM je kAMI samajyeA chuM, teja huM tane samajAvavAnA prayatna karIza. prIti e prakAranI che. (1) saheja ane (2) sa Msargaja, keTalAMeka manuSya pratye ApaNI prIti svabhAvasiddha hoya che, dAkhalAtarIke mAtApitAnI potAnAM saMtAna pratyenI prIti, athavA saMtAnanI mAtApitApratyenI prIti. A prItine sahaja prItinuM nAma ApavAmAM Ave che. bAkI keTalIka prItivRtti saMsa`ja hAya che. udAharaNutarIke svAmInI srIpratyenI prIti athavA strI svAmI pratyenI prIti. andhuonI parasparanI prIti tathA zeTha ane nAkaranI parasparanI prIti, vigerene paNa eja peTAmAM mUkI zakAya. A sahaja ane sa MsaCja prIti dhIme dhIme pArivArika baMdhanamAM pariName che, kivA e ubhaya prItine lIdheja ApaNAM pArivArika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dharmatasava jIvana baMdhAya che, ema kahuM to ayogya nathI. A parivAra eja ApaNI prIti vRttine keLavavAnuM prathama ane megya zikSAsthaLa che; kAraNa ke je bhAvane ApaNe vazIbhUta thaI anyanI khAtara AtmatyAga karavAne taiyAra thaIe tenuM nAmaja prIti. evI prItinI sAmAnya vyAkhyA che. putrAdine arthe ApaNe AtmatyAga karavA nitya taiyAra rahIe chIe, eTalAmATe saMsAramAM ApaNI prItivRttine khIlavAno prathama prasaMga tyAM ja prApta thAya che. dhArmika puruSo pArivArika jIvananI mahattA gAya che, tenuM paNa eja kAraNa che. hiMduzAstrakAroe vidyArthI avasthAmAMthI pasAra thayA pachI gRhasthAzramamAM joDAvAnuM pharamAvyuM che, tenuM paNa eja kAraNa che. - je pArivArika jIvanamAM 5 aMze prItivRttinuM anuzIlana (khIlavaNI) thAya che te te prItivRtti parivAranI sImAbahAra vistaravAno ravAbhAvika rIte prayatna kare che. huM pUrve kahI gayo chuM ke anyAyazreSTha vRttionI mAphaka prItivRtti paNa atizaya kuraNakSama eTale ke adhika vistAra pAmavAnA svabhAvavALI hoya che, ane tethI te gRha athavA parivAranI nAnI nAnI dIvAlane teDI nAMkhI bahAra nIkaLavAne prabaLa prayatna kare che. AvI rIte A prItivRtti jyAre vizeSa vikasIta thatI jAya che, tyAre te krame krame baMdhuvarga, nehIvarga, anucaravarga tathA Azritavarga pratye paNa gatimAna thAya che ane te prasaMge paNa je tenuM barAbara anuzIlana (khIlavaNI) thAya to te svAbhAvika rIte gAmanAM manuSyo, prAMtanAM manuSyo ane chevaTe dezanAM manuSyo upara paNa pharI vaLe che. A pramANe prItivRtti jyAre samasta dezanAM manuSyo upara vistAra pAme che, tyAre tene "dezavAtsalya" nA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A avasthAmAM e prIti bahuja baLavAna bane che, ane banAvI paNa joIeja. A prItivaDe dezanI prajAnAM aneka mAMgalika tathA kalyANukAraka kAryo thayAM che tathA thAya che. yuropiyana prajAmAM A prItivRttinuM bahuja prAbalya jovAmAM Ave che, ane eja prabaLatAne lIdhe te prajA Aje unnatinA zikhare pahoMcI che. ziSya yUropamAM evI prabaLa svadezaprIti jovAmAM Ave che ane ApaNuM dezamAM nathI jovAmAM AvatI tenuM zuM kAraNa haze ? | gusa-meM e viSe bahu gaMbhIratApUrvaka vicAre karI joyA che. yUropane dharma vizeSa karIne Adhunika yuropane dharma-ApaNuM hiMdudharma eTale unnata nathI; ema mane vicAra karatAM lAgyuM che. A vAta tArI buddhimAM utare teTalA mATe mAre jarA vistArathI belivuM paDe tema che. prItivRttinI skRti (khIlavaNI) dezavAtsalyaparyata pahoMce eTale tene prItinI aMtima sImArUpe mAnI levI e eka gaMbhIra bhUla che. dezavAtsalyanI upara paNa prItine mATe eka pagathIuM caDavAnuM bAkI hoya che. samasta jagata upara prIti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 21 me-prIti 13 bhAva upaje eja prativRttinI chellI sImA che, ane yathArtha dharma paNa teja che. jyAM sudhI samasta jagatapratye ApaNuM prIti samAnabhAve na phare tyAM sudhI e prIti apUrNa rahe che, ane tethI dharma paNa apUja rahI jAya che. atyAre ApaNe eTaluM spaSTa rIte joI zakIe chIe ke yuropIya prajAnI prItivRtti pitAnA svadezathI eka paNa pagaluM AgaLa vadhI zakatI nathI. je prItie samasta jagata ane samasta manuSyo upara pharI vaLavuM joIe, te prIti temanAmAM mAtra svadezanI saMkucita sImAmAM ja aTakI gaI che. potAnA dezanAM manuSya upara prema rAkho ane anya dezanAM manuSyane tiraskAra kare, e pAzcAtya prajAne sAmAnya svabhAva baMdhAI gayuM che. te sivAya bIjI keTalIeka prajAo evI paNa che ke je pitAnA svadharmIone premapUrvaka cAhe che, paraMtu vidhamIe pratye snehabharI najarathI joi zakatI nathI, dAkhalAtarIke musalamAna prajA. eka manuSya je musalamAna dharma pALatA hoya te pachI te kyA dezane che, te jANavAnI paravA nahi rAkhatAM musalamAne tene premapUrvaka cAhavA lAgaze. matalaba ke dharmanI ekatA joyA pachI teo jAtine mATe deSabhAva rAkhatA nathI. musalamAna daSTi sarve musalamAna prajAne ekasamAna lekhe che, paraMtu aMgreja-krizcIyane ane krizcIyanamAM bhAre virodhabhAva jovAmAM Ave che. ziSya -Ape kahyuM te rIte te jema musalamAna prajAnI prIti * jAgatika nathI tema yuropIyana prajAnI prIti paNa jAgAtaka nathI. . gura-musalamAnanA prIti-vistAramAM paNa aMtarAya karanAra temanI amuka mAnyatA che kharI; paraMtu je samasta jagata musalamAna dharma aMgIkAra kare te musalamAna prajA paNa samasta jagatane premathI cAhavA lAge.... paraMtu krizciyanethI *samasta jagata athavA samasta manuSyo pratyenI prItine jAgatika prIti kahevAmAM Ave che. anuvAdaka. *dilagIrI sAthe jaNAvavuM paDe che ke chellA mahAyuddhamAM svAthI khristI prajAenI halakI asara musalamAno upara paNa pahoMcI gaI; ane lAkho musalamAnoe sAmA pakSamAMnA pitAnA dharmabaMdhuo upara hathIAra calAvyAM. hiMduonI te A viSayamAM avadazA seMkaDo varSathI ja cAlu thaI cUkelI che. paradezIonAM ghara bharavA sArU bhAratavarSanI abajanI saMpatti lUMTI ApavA mATenA kApaDa vagerenA dhaMdhA karIne pitAnAM pApI peTa bharavAnuM adhama kArya karavAvALA, moTAM moTAM TIlAvALA ane dharmAtmAmAM gaNAye jatA lAkho hiMduo muMbaI ane bIjAM zahero temaja gAmomAM, Aje paNa paDelAja chene! kaDo lUMTI ApI temAMthI lAkhanI maLatara meLavavI ane temAMthI cheDA so ke ceDA hajAranuM dAna karI potAne dharmAtmA mAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dhamatava tevuM banI zake ema nathI. samasta jagata krizciyana dharmAvalaMbI thAya to paNa jarmane jarmanakrizciyanane ane pheMce pheMcakriIana sivAya anya koIne cAhI zakavAnA nahi. have prazna e che ke yuropIya prIti dezavyApaka banavA chatAM zAmATe vizeSa AgaLa gati karI zakatI nathI? A praznano uttara meLavavA mATe sA prathama prItiskRtimAM mukhya virodhI vastu kayI che tene ApaNe vicAra karavo joIe. mane vicAra karatAM ema jaNAyuM che ke AtmaprIti e temanI prItiskRtimAM mukhya vinasvarUpa che. pazu-pakSIonI mAphaka manuSyomAM paNa AtmaprItinI atizaya prabaLatA jovAmAM Ave che. temanAmAM kudaratI rIte ja paraprIti karatAM AtmaprIti bahuja baLavAna hoya che. eTalA mATe je unnata dharma dvArA ApaNe svArthI jIvanane aMkuzamAM na rAkhIe te prItine vistAra AtmaprItinI sImA bahAra eka pagaluM paNa AgaLa vadhI zakti nathI. jyAM sudhI pitAnA svArthane dhakko na lAgato hoya ane AgaLa pAchaLa kAMi badale maLyo hoya ke maLavA saMbhava hoya tyAMsudhI ja AtmaprItinI khIlavaNI mANasathI thaI zake che, ethI leza paNa te AgaLa vadhI zakatuM nathI. ApaNuM pArivArika prItine AtmaprIti sAthe bilakula virodha Avate nathI; kAraNa ke A mAro putra, A mArI bhAryA, ane A sarva mArA sukhanAM sAdhana che, ema mAnI temane cAhavAne ApaNane svabhAva paDI gayo hoya che. tethI ApaNuM kuTuMba, mitramaMDaLa, Azritavarga tathA anucaravargane ApaNe premathI cAhIe chIe. e ja pramANe gAma, nagara ke dezane paNa ApaNA sukhane mATe ApaNe cAhI zakIe chIe, paraMtu jagatanI sAthe ApaNe kazo saMbaMdha hoya ema ApaNane samajAtuM nathI ane tethI samasta jagatane ApaNe premapUrvaka cAhI zakatA nathI. A pRthvI upara lAkhe ane kare manuSyo vase che, temane deza-prAMta alalenArA o bagabhagata! tamArA jevAonA pratApe ja deza nidhana banI jaIne daravarase lAkho ane karoDo mANaso bhukhamarAthI, duSkALAthI ane vyAdhiothI mare che e zuM cAkhIne caTa vAta nathI? zuM e badhAonA khunI tame nathI ? A mahA ghera gunhAthI bacavA mATe zuM IzvaranI AMbemAM paNa tame dhULa nAkhI zakaze? jyAM sudhI gAMdhI je guru AvI bAbato cokhI rIte samajAvanAra tamane nahoto maLyA, tyAM sudhI te ajANapaNane paNa bacAva kadAca cAlI zake, paNa have te cokhA-irAdApUrvakanAja khunIo tame kharA ke nahi? jAgo, ane tamAruM bhaluM tAkIne evA dhaMdhAthI cheTA rahe ! cAra dahADAnuM cAMdaraNuM te kAle TaLI jaze ane pachI dIrdhakALa sudhI ghara narkamAM saDavAnuM ane nIca yoniomAM ravavAnuM Avaze saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 21 mo-prIti 141 batta ApaNA deza athavA prAMtathI bhinna hoya che. paraMtu teo je pRthvI upara vase che te pRthvI kAMI ApaNI pRthvIthI bhinna hotI nathIparaMtu te chatAM paNa ApaNe pRthvIne ApaNI potAnI mAnI zaktA nathI, ane tethI pRthvI paranAM manuSyone ApaNe cAhI zakatA nathI. ziSya -evI mAninatA baMdhAI javAnuM zuM kAraNa haze? tene uttara zuM hajI koIe nahi Apyo hoya? gusa-yuropamAM e praznanA aneka prakAre uttare ApavAmAM Ave che. yuropamAM hitavAdanI bahuja prabaLatA che. teone mukhya siddhAMta janasamAjanA moTA bhAganuM adhika kalyANa thavA devuM, evA prakAra che. te uparAMta isu khristane jAgatika prItivAda paNa evuM kahe che ke sarva manuSyamAtra IzvaranA putra svarUpa che, tethI pratyeke manuSya prati bhAI samAna AcaraNa rAkhavuM joIe. ziSya -AvA saMtoSakAraka uttara vartamAna hovA chatAM, ane te uparAMta krAIsTa dharmane unnata nItivAda pracalita hovA chatAM, yuropIyana prajAnI prIti pitAnA dezanI bahAra kema vistAra nahi pAmI zakatI hoya ? gura-tenAM kAraNonI tapAsa karavA ApaNe prAcIna kALanA grIsa tathA rema tarapha javuM paDaze. prAcIna grIsa tathA ramamAM prathama keka prakArane unnata dharma nahote. je kAMI suMdara ane zaktimAna hoya tenI mRtipUjA sivAya teo kAMI vizeSa jANatA nahatA, ane tethI teo ucca dharmanA siddhatithI cheka vimukha hatA. jagatanAM manuSyo prati zAmATe prema rAkhe te praznane teonI pAse eka ke uttara nahoto. eTalA mATe temane prItibhAva dezanI sImAne oLaMgI bahAra jaI zake naha; paraMtu meM je be jAtione ullekha karyo te bane jAtie unnatasvabhAvavALI AryavaMzamAMthI uddabhavelI hatI, tethI temanAmAM svAbhAvika rIte ja mahatvanA guNo rahelA hatA. A mahattAne laIne temanI prIti svadezanI sImA paryata vistAravA pAmI hatI, ane e dezaprItie bahuja manohara tathA AkarSaka svarUpa pakaDayuM hatuM. dezavAtsalyanA guNamAM ukta bane jAtio pRthvImAM amara kIrti prApta karI gaI che. Adhunika yuropamAM vartamAna kALe, eka manuSya pote krizciyana hoya ke game te hoya to paNa tene mukhyatve prAcIna grIsa ane romamAMthI utarI AveluM zikSaNa ApavAmAM Ave che. TUMkamAM, prAcIna grIsa ane rema atyAranA yUropane mATe Adarza svarUpa manAI gayA che. A Adarzoe Adhunika yuropamAM eTaluM badhuM Adhipatya meLavyuM che ke tenI pAse mahAtmA krAIsTanI nIti paNa jhAMkhI paDI gaI che. te sivAya Adhunika yurepa upara eka bIjI jAtinI paNa sajajaDa asara joi zakAya che. huM yahudIjAti viSe belavA mAguM chuM te tuM samajI gayo haiza. yAhudI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dharmatatva prajA khAsa karIne bahuja dezavatsala hoya che; paraMtu dezavAtsalya ane jagat vAtsatyane atizaya cheTuM che, e vAta punaH kahevAnI jarUra nathI. je dezavatsala hoya te jagatavatsala paNa hoya ema bhAgyeja banatuM jovAmAM Ave che. A pramANe traNa prakAranI asare pradhAnataH yUropIya prajA upara thaI che, ane tethI te lekavatsala banavAne badale dezavatsala banavA pAmI che. temAM paNa khUbI te eja che ke ATaluM chatAM yUropane dharma krizciyana dharma gaNAya che. bicAro krizciyana dharma paNa ukta traNa asarone lIdhe eTale badho nirbaLa thaI gayo che ke have te mAtra vANImAMja rahI gayo che. tenA jagata hitanA siddhati tarapha koInuM lakSa kheMcAtuM nathI. yUrapiya prajA moDhethI te potAne jagatavatsala batAvavAne DoLa kare che, paraMtu teonAM aMtaHkaraNamAM je uMDA utarIne tapAsIe to dezavAtsalya sivAya bIjuM kAMI dekhAze nahi. mArA kathanano Azaya samajAya che ne ? ziSya-prItivRttinuM prAkRtika athavA cUrepIya anuzIlana te jANe mArA samaja. vAmAM AvyuM. AtmaprItirUpI aMtarAya naDavAthI yuropIyana prajAnI prItivRtti dezavAtsalyathI vizeSa AgaLa vadhI zakatI nathI, ane tethI teo prItinI saMpUrNa khilavaNI karI zakatA nathI, e vAtamAM mane have kaI zaMkA rahI nathI. je prajA jagatanI sAthe potAne amuka sabaMdha che, e vAta zraddhApUrvaka na svIkAre, te prajA jagatanAM manuSyonuM hita sAdhavAne tatpara na thAya, emAM have mane kaMI Azcarya jevuM jaNAtuM nathI. have prItine pAramArthika athavA bhAratavarSIya anuzIlanano marma samajAvavAnI kRpA karazo ? - garaH-paraMtu te pahelAM tAre bhAratavarSIya dRSTie IzvaranuM svarUpa vicArI levuM joIe. krizciyanone Izvara jagatathI taddana svataMtra che. alabatta te jagatano Izvara che. ema manAya che, paraMtu jarmanI athavA AzIyAno rAjA jevI rIte samasta jarmana prajA athavA RzIana prajAthI eka svataMtra vyakita che, tevI ja rIte krizciyono izvara paNa jagatathI eka pRthaka-judI ja vyakti gaNAya che. A pRthvInA rAjAonI mAphaka te Izvara paNa jagatathI bhinna rahI rAjyapAlana tathA rAjyazAsana calAve che. arthAta duSTanuM damana, ziSTonuM pAlana, tathA lekanI sAra saMbhALa paNa te le che. temane Izvara polIsanI mAphaka manuSya upara dekharekha rAkhe che. pRthvInA rAjAnI kRpA prApta karavA jevI rIte ApaNe prayatna karIe chIe tevIja rIte te jagatanA IzvaranI kRpA prApta karavA mATe manuSyoe tenA prati prIti tathA bhakitabhAva darzAvavA joIe. hiMduone Izvara te nathI. te te sarva bhUtamaya-sarva prANImAtranA aMtarAtmA svarUpa che. te jaDa jagatamaya nathI-5Na jagatathI pRthak che, chatAM tenA vaDe ja A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 21 mA-prIti 143 jaganI sthiti tathA gati che. jevI rIte eka sUtranA AdhAre maNanA hAra zAbhe che, ane jevI rIte AkAzane viSe vAyu gati kare che tevIja rIte A jagat IzvaranAja AdhAre TakI rahyuM che. krAMI paNa manuSya evA nathI ke jenAmAM izvaranA vAsa na hAya. te pratyeka prANImAtramAM vidyamAna che. mArAmAM paNa teneja nivAsa che. mate premathI cAhanAra manuSya izvarateja cAhe che. izvarane nahi cAhanAra manuSya mane paNa cAhI zakatA nathI, ane dhruvarane cAhanAra manuSya sakaLa manuSya jAtine pazu premathI cAhI zake che. je kAi, izvarane cAhI zakatuM nathI te Izrvarane ke peAtAne paNa cAhI zakatA nathI. arthAt samasta jagat jyAMsudhI prItinI Rtagata thaI na jAya tyAMsudhI prItinuM astitvaja svIkArI zakAya nahi. A samasta jagat Izvaramaya athavA mArA peAtAmayaja che--huM pAteja chuM ema jyAM sudhI ApaNe samajI zakIe nahi, tyAMsudhI ApaNe ApaNune saMpUrNa jJAna, nirmaLa buddhi, pavitra bhakti ke maneAhara prItibhAva prApta thavAnI AzA rAkhavI niSphaLa che. A prakAranI jAgatika prIti eja hiMdudharmAMnuM mULa che. AvI aDhedya ane abhinna jAgatika prIti sivAya hindutva paNa saMbhavatuM nathI. zrIkRSNa paramAtmAnAM te mahAmahimAmaya vAkayeAnuM puna: smaraNu karaH-- sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani / IkSate yogayuktAtmA sarvatra samadarzanaH // yo mAM pazyati sarvatra sarve ca mayi pazyati / tasyAhaM na praNazyAmi sa ca me na praNazyati // * arthAt--je yogayukata AtmA sarva prANImAtramAM peAtAneja rahelA samaje che ane peAtAnAmAMja sarvabhUtAnA vAsa che, ema mAne che; tathA je mane sarvAMtra vyApaka samaje che ane mArAmAMja sane rahelAM jIve che tenAthI huM adazya rahetA nathI temaja te paNa mArAthI adRzya rahetA nathI. TukAmAM eTaluMja kahevuM khasa thaze ke hinduzAstra anusAre manuSyaprIti e IzvarabhakitanI aMdaraja samAveza pAmI jAya che. manuSyaprIti na heAya teA pravarabhakita pazu saMbhavita che. bhakita ane prIti, hinduzAstranI dRSTie taddana abhinna * vaidika dharma pazu teja che. vAjasaneya sa MhitApaniSamAM kahyuM che ke:-- yastu sarvANi bhUtAnyAtmanyevAnupazyati / sarvabhUteSu cAtmAnaM tato na vijugupsate // yasmin sarvANi bhUtAnyAtmaivAbhUdvijAnataH / tatra ko mohaH kaH zoka ekatvamanupazyataH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dharmatattva ane acchedya che--bhakita vinA prIti rahIja na zake, tema prIti vinA bhakita paNa rahIzake nahi, bhakitatattvanuM spaSTIkaraNa karatI veLA A vAta huM tane kahI gayA . bhagavaddagItA temaja viSNupurANavALA prahAdaritramAMthI meM je vAyA tArI pAse uSkRta karyA hatAM, te uparathI paNa tuM joi zakayA heIza ke bhakita ane manuSya prItine bahuja nikaTanA sabaMdha che, jyAre hiraNyakazipue prahvAdane prazna karyAM ke:-" trunI sAthe rAjAe kevI rIte vartavu joie ?" tyAre prahAde uttaramAM kahyuM keH- zatru heija kema zake ? prANImAtra viSNumaya---zvaramaya che. zatru ane mitra evA bhedo kevI rIte pADavA teja hu' tA samajatA nathI. " prItitattva sabaMdhe ApaNe je vicAra karavAnA hatA, tenA thoDA aMza teA ahiMja samApta thAya che. vastutaH prahAdanA chellA zabdo evA mahattvanA che ke eTalA zabdo uparathIja hiMdudharmonI zreSThatA tathA mahattAnuM saMpUrNa mApa kADhI zakAya che. prahAdanA saphaLa uttarA tathA bhagavaddagItAmAMthI cuTI kahADelAM vAkayAnuM A sthaLe ekavAra puna: smaraNu karI le. jo te vAkayA tArA smaraNamAM na rahyAM dAya te tenuM ukata granthAmAMthI puna: adhyayana karI le. jyAM sudhI e vAkayAnuM mahattva tArA hRdayamAM aMkita nahi thAyatyAsudhI hiMdudhanuM prItitattva tuM saMpU rIte samajI zakaze niha. A prItivaDeja jagat TakI rahyu che. jo AvI prIti ApaNAmAM svAbhAvika rIteja na hAta te jagat kayAranu Mye avyathita ane chinnabhinna thaI gayuM. hAta. prIti vinA A jagat kevaLa japiMDa jevu ja khanI gayuM hAta. manuSyeAmAM prItitattvanA cheka abhAva hAta tA be vidveSI manuSyA A jagat upara eka kSaNa mAtra paNa chavI rAkata nahi. prItinA abhAve A sa MsAra kayAraneA manuSyazUnya banI gayA hota, ane kadAca tema na banyuM hota te| A manuSyalAke asahya narakanuM bhayaMkara rUpa dhAraNa karyuM. dAta. bhakita pachI prItinI AgaLa khIjI eke uccavrutti nathI. jevI rIte izvarane viSe A jagat guthAyeluM che, tevIja rIte prItivarDa A jagat gatimAna thai rahyuM che. zrvara pAteja prIti ane izvara poteja bhakti ravarUpe jagA eka mAtra AdhAra che. prANImAtranA hRdayamAM je prIti tathA bhakita rahelI che te izvararUpaja che. ajJAnane lIdhe ApaNe dhruvarane oLakhI zakatA nathI, temaja ajJAnane lIdhe ApaNe prIti tathA bhakitanuM saMpUrNa mAhAtmya samajI zakatA nathI. eTalAja mATe meM kahyuM che ke bhakita tathA prItinA yeAgya anuzIlana arthe manuSya mAtra peAtAnI jJAnAnI vRttione yathAyogya pramANamAM keLavavI joie. jJAnAnI vRtti jo keLavAya nahi te bhakta prIti Adi vRtti paNa vikasita thai zake nahi. pratyeka vRttinuM cAya pramANamAM anuzIlana athavA khIlavaNI karavI e manuSya mAtranI pavitra pharaja che, ema kahyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 21 me-prIti 145 hatuM te eTalAja mATe ke samasta vRttionI yathAyogya skuti na thAya te dharmanI prApti paNa thaI zake nahi. ziSya-prItivRttinI bhAratavaSaya athavA pAramArthika anuzIlana paddhatti mArA jANavAmAM AvI gaI. jJAnadhArA IzvaranuM svarUpa samajI jagatanI sAthe tenI tathA ApaNI abhinnatA che, evI krame krame ApaNe daDha zraddhA prApta karavI joIe. chevaTe jyAre sarva lekane ApaNe ApaNuM AtmA samAna lekhatAM zIkhIe tyAre ja prItivRttinI saMpUrNa stuti thaI ema gaNAya. AtmaprIti (svArthavRtti) paNa e jAgatika prItinI vacamAM vina nAkhI zaktI nathI. kAraNa ke samasta jagata je prabhumaya athavA Atmamaya jaNAvA lAge te pachI AtmaprIti kAMI hAni karI zake e saMbhava raheto nathI. AvI prItiskRtinuM pariNAma chevaTe mAtra dezavAtsalyamAM ja AvIne nahi aTakatAM jagata vAtsalyamAM ja pariNAma pAme che. prAkRtika (bhautika athavA skUla) unnatinA pariNAme yuropamAM to dezavAtsalyane janma thayo che, paraMtu huM jANavA mAguM chuM ke ApaNA bhAratavarSamAM jagata vAtsalya kyAMya janma lIdhe che? gura-AjakAla evuM banatuM jovAmAM AvatuM nathI. pAzcAtya zikSaNanA saMskAroe ApaNA upara evI te sajajaDa asara karI che ke have ApaNe jagatavatsala thavAne badale dezavatsala thavA lAgyA chIe. atyAre ApaNane anya prajAo upara tiraskAra AvavA lAgyo che, paraMtu atyAra sudhI A dezamAM evuM kAMIja nahatuM. "dezavAtsalya" evI vastuja A dezamAM rahetI. anya prajAprati bhedabhAve vartavuM, e koIne kadApi khyAla paNa Avate nahe. hiMdu rAjAonI pachI musalamAna rAjAo thayA topaNa hiMduoe temanI sAme kaze vAMdho uThAvyo nahi. hiMduone mana hiMdu tathA musalamAna eka samAna hatA. musalamAna pachI aMgrejo AvyA, te paNa hiMduoe ekake zabda uccAryo nahi, eTaluM ja nahi paNa hiMduoe ja aMgre. jene bolAvI rAjya upara besAryA. hiMdu sIpAhIo aMgrejonI taraphathI laDayA ane hiMduonuM rAjya temane ja arpaNa karyuM. kAraNa ke aMgrejo pitAnAthI bhinna jAtinA che, e khyAlaja hiMdu prajAne AvI zako nahato. aMgrejo pratye temane mula dveSabhAva nahato. Aje paNa bhAratavarSa aMgrejI rAjya pratye saMpUrNa vaphAdAra che. aMgreja prajA hiMdujAtinI AvI prabhubhakti-rAjabhakti samyapharUpe samajI zakatI nathI, ane tethI te hiMdujAtine durbaLa mAnI kRtrima prabhubhakta jAti mAne che. paraMtu aMgrejI prajAnI te eka gaMbhIra bhUla che, ema kahevAnI jarUra nathI. * agreja prajAnI e bhUla, ane te tene zreSTha mAnI levAnI hiMdIonI bhUla, e baMne bhUlo athavA bramaNAono ghaTasphaTa have kevI rIte thavA mAMDayA che te vAta have prasiddhaja che. saMpAdaka 1. 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 : dharmatattava ziSya paraMtu hiMdu prajA athavA aMgrejonA hiMdu sIpAIo "Izvara sarva bhUtamAtramAM che, sarvatra Atmatatva che." ema mAnIne ja aMgrejo taraphathI laDayA heya ema huM to mAnI zakatuM nathI. guru - sAdhAraNa janasamAja evI tAtvika vAtane samajI na zake. e vAta to taddana spaSTa ja che. paraMtu jAtIya caritra sarvadA jAtIya dharmane ja avalaMbI rahyuM hoya che, e siddhAMta visarI ja joItuM nathI. jeo pitAne jAtIya dharma samajatA nathI teone paNa jAtIya dharmane adhIna rahyA sivAya cAlatuM nathI. arthAta jAtIyadharmaThArAja jAtIya caritra ghaDAya che. dhamane gUDha bhama te bahuja alpa manuSya samajI zake che, paraMtu jeo te guDha mama samajI zake che temanI AjJAthI ane temanA anukaraNa dvArA te dezanuM jAtIya (sAmAchaka) caritra paNa kame kame gaThita tathA zAsita thatuM cAle che. huM tane je anuzIlana dharma Aje samajAvavA beTho chuM. te dharma paNa sarva sAdhAraNuM hiMdu prajAne mATe sahaje samajAya ema huM mAnato nathI, paraMtu eTaluM to nizcittaja che ke je vidvAna puruSo A dharmanA rahasyane barAbara samajIne grahaNa kare te temanI AjJA ane anukaraNadvArA samasta hiMdujAtInuM jAtIya caritra paNa gaThita thayA vanA rahe nahi. jAtIya dharmanuM mukhya phaLa bahuja a85 manuSyane prApta thAya che. paraMtu tenuM gaNuM phaLa te sau koIne avazya ja prApta thAya che. - ziSyaH-eka vAta hajI barAbara samajAI nahi. Ape prItinI je pAramArthika anuzIlanapaddhati darzAvI tenA pariNAme jagata vAtsalyamAM dezavAtsalya samAI jAya, e vAta to huM samajI gayo. paNa dezavA satyanA abhAve A bhAratavarSa sAtameM varSathI parAdhInapaNe avanati pAmato jAya che, teno koI vicAra karyo che Ape kahI te pAramArthika prIti sAthe jAtIya unnatine kAMI saMbaMdha che kharo ? gusa-niSkAma karmagadvArAja jAtIya unnati thaI zake. pitAnAM sarva kartavya-karma niSkAmapaNe karavAM joIe. je karmo IzvarAnumodita eTale ke zAstrasaMmata hoya teja karmo anuccheya che, e vAta pUrve huM kahI ja gayo chuM. AtmarakSA, dezarakSA, parapIDitanI rakSA, ane patino uddhAra-e sarva IzvarAnudita karyo che, ane tethI te AcaravA yogya che. arthAta niSkAma citte AtmarakSA, dezarakSA, pIDita badhuonI rakSA tathA dezIya lekanI unnati karavAnA prayatna aMtaHkaraNa pUrvaka karavA joIe. ziSya:-niSkAma paNe AtmarakSA kema thaI zake, te samajAtuM nathI. AtmarakSA piteja sakAma che. gurA-te praznano uttara have pachI ApIza. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 22 mo-Atmaprati ziSya -niSkAma AtmarakSA kevI rIte thaI zake e praznano uttara Ape Aje ApavAnuM kahyuM che. kRpA karIne tenuM samAdhAna karo to sAMbhaLavAnI IcchA che. gura-ApaNuM bhakitavAdanA samarthana mATe koI pAzcAtya paMDita pramANo Ape evI AzA huM rAkhatA nathI. chatAM harbaTaspensaranI eka yuktine bhAvArtha huM tane kahuM te sAMbhaLa izvaranI sRSTinI rakSA mATe pratyeka prANIe pitAnI AtmarakSA karavI joIe. sRSTi rakSA arthe AtmarakSA atyaMta prajanIya che, ane tethI te izvaradiSTa kama che. e IzvarAnumodita karma sarvadA niSkAmapaNe karavuM joIe. AtmarakSA paNa niSkAmapaNe thaI zake che, ane tema karavuM e prANImAtranI pharaja che." have, parahita ane pararakSAnI sAthe A AtmarakSAnI sarakhAmaNI karI je. parahita dharma karatAM paNa AtmarakSAdharmanuM gaurava adhika che. je jagatanA leke parasparanuM hita na kare, athavA parasparanI rakSA na kare to tethI jagata manuSyarahita thaI jAya evo saMbhava nathI. udAharaNa tarIke asabhya kiMvA jaMgalI manuSya parahita dharmane leza paNa samajatA nathI. chatAM paNa jaMgalamAMthI jaMgalI jAtio hajI naSTa thaI nathI, ane thaI zake paNa nahi; paraMtu koI paNa sabhya athavA asabhya samAja je AtmarakSAmAM bedarakAra rahe che teno nAza te vahelo moDo thayA vinA raheja nahi. je pratyeka manuSya athavA pratyeka prANI pitAnI AtmarakSA arthe sarvadA tatpara na rahe to jagatamAM eka paNa manuSya ke eka paNa prANI bacI zake nahi. matalaba ke parahita karatAM paNa pitAnA prANanI rakSA karavI e atyaMta projanIya che. ziSya -ApanA A siddhAMta mane te nAstika jevA jaNAya che. kemake huM koIne kAMI paNa ApyA vinA mAruM peTa ja bharyA kare to tenuM pariNAma zuM Ave? gurutuM tArA mATe je kAMI khAvAnI sAmagrI ekatra karI zake, te sarva sAmagrI je tuM dararoja anyane vaheMcI de te, bahu bahu to sAta-ATha divase tArA dAnadharmane aMta AvyA vinA rahe nahi; kAraNa ke tuM pote khAI na zake to tAro deha paNa TakI zake nahi. parArthe kAMI paNa vAparavuM nahi, ema huM kahevA mAgata nathI, paraMtu potAnI AtmarakSAarthe paNa pratyeke khAvuM te joIe, eja huM kahevA mAguM chuM. parArthe kAMI paNa vAparI zake evI jenI sthiti na hoya, teNe parane ApyA vinA teija pitAne nirvAha calAvI levuM joIe. ahIM keTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dharmatatva lIka gerasamaja utpanna thavAne bhaya che kharo. jeo pitAnA mojazokhanI khAtara lakhalUTa kharca karyA karatA hoya, teo parArthe kAMI paNa dAna ApI zake nahi te te temane mATe koI paNa rIte saMtavya lekhI zakAya nahi. jeo bhUtamAtramAM Atma buddhi rAkhatA hoya, temaNe te potAnA AhAramAM ane paranA AhAramAM kaI paNa prakArane bhedabhAva rAkha ucita nathI; kAraNa ke potAnAmAM ane manyamAM samAna buddhi rAkhavI eja zreSTha dharma che. ziSya --udAharaNa ApavAmAM ja mArI bhUla thaI gaI. paropakArArthe pitAnA prANane bhoga Apavo e zuM ApaNuM kartavya nathI ? gura-aneka samaye tema karavuM e paNa Avazyaka kartavya che, ane te samaye te kartavya nahi bajAvavuM e adharma che. ziSya:--e viSe kRpA karIne eka be daSTAMta Apa te sAMbhaLavAnI icchA che. gujaH-je mAtApitAnA pratApe tane A deha prApta thayo che, ane jemanA pratApe tuM karma tathA dharma karavAne yogya banyo che, te mAtApitAnI rakSArthe prasaMgepAta prANu arpaNa karavo paDe te karavo e dharma che, ane tene prasaMge te kartavya na bajAvavuM te adharma che. tevI ja rIte tene prANudAna ApavAno jo anya keIe prayatna karyo hoya, te temane mATe paNa tAre prANanuM balidAna ApavAne tatpara rahevuM joIe. teja pramANe jeonA rakSakatarIke tAre tAruM kartavya bajAvavAnuM hoya. temane mATe paNa prANa Apa e paNa tAruM Avazyaka kartavya che. have, tuM kono kene rakSaka che, te viSe vicAra karI che. eka to tArAM strI-putrAdino ane tArA parivAra vargane, (2) svadezana, (3) tArA svAmIna-arthAta jeo tane pagAra ApI pitAnA kAryamAM yoje che te zeThane, ane (4) zaraNAgatano. eTalA mATe strIputrAdi pari vAra, svadeza, svAmI tathA zaraNugata vigerenI rakSA arthe tAre tArA prANanI AhutI ApavI e tAro dharma che. jeo potAnI rakSA karavAne azakata hoya, temanI rakSA manuSyamAtre karavI joie. strIo, bALake, vRddho, regIo tathA AMdhaLA-apage vigere pitAnI rakSA karI zakatA nathI. AvA manuSyonI rakSA arthe paNa ApaNe prANa tyAga karavo paDe che te kare e dharma che. e sivAya paNa prANaparityAga karavAnA aneka prasaMge Ave che, ke jenI atyAre gaNatrI thavI azakya che, temaja tenI eTalI badhI A prasaMge jarUra paNa nathI. jenI jJAnArjanI tathA kAryakAriNI vRttio yathAyogya vikAsa pAmI hoya che. teo ke prasaMge prANaparityAga kare te dharma che, ane keve prasaMge tema karavuM e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 22 me-AtmaprIti 19 adharma che te vAta bahu sArI rIte samajI zake che. ziSya:-Apane kahevAno Azaya e che ke AtmaprIti e anya pratyenI prItivRttinI virodhI hovA chatAM te tiraskArane pAtra te nathI ja; paraMtu AtmaprItine yogya niyamothI sImAbaddha karIne ja tenuM ucita anusaraNa tathA vikAsa kare joIe. emajane? gusa-vastutaH je sva-paramAM kaI bheda na lAgate heya ane sarva keAI samAna che, evI vRtti satata rahyA karatI heya, te te pachI sva ane para evA bhedo pADavA eja anucita che. AtmaprItine yogyarUpe keLavavAthI tathA tene vyavasthita banAvavAthI krame krame tene samAveza jAgatika prItimAM thaI jAya che, kAraNa ke ApaNe kAMI A jagatanI bahAra nathI. dharmanuM, ane temAM paNa khAsa karIne hiMdudharmanuM mULa eka mAtra Izvara che. Izvara sarva bhUtamAM vyApta che, ane tethI prANImAtranuM hita sAdhavuM eja ApaNo dharma che. huM pUrve ja kahI gayo chuM ke sarva vRttione izvaramukhI karavI e manuSyajanmane aMtima uddeza che. jo prANImAtranAM hita sAdhanamAM dharma hoya to pachI paranuM hitasAdhana karavuM e paNa dharmakartavya che, ema kahevAnI jarUra rahetI nathI. tevI ja rIte pitAnuM hita sAdhavuM e paNa ApaNe dharmakartavya che; kAraNa ke ApaNe paNa sarva bhUtanA aMtargataja chIe. jevI rIte anya prANIomAM izvaranuM astitva che, tevI ja rIte ApaNumAM paNa che, e vAtane asvIkAra kevI rIte thaI zake ? sArAMza ke paraprANInI rakSA karavI e jema ApaNe dharma che, tevI ja rIte potAnI rakSA karavI e paNa ApaNo dharma che. ziSyaH-paNa mULa vAtamaja moTo vadhe Ave che, tenuM kema? je sthaLe Atmahita ane parahita vacce paraspara viruddhatA upasthita thAya tyAre Atmahita sAdhavuM ke parahita sAdhavuM tene nirNaya kevI rIte karavo ? atyAre pUrvenA dharmavettAo emaja kahI gayA che ke jyAM A vidha utpanna thAya tyAM parahita sAdhavuM eja dharma che. te viSe Apano zuM abhiprAya che? guru -teM je chellI vAta kahI tevI vAta koI dharmamAM hoya ema mAre jANavAmAM nathI. krizciyana dharma kahe che ke bIjAo taraphathI je prakAranA vartananI IcchA tame rAkhatA ho tevA prakAranuM vartana tame temanA pratye karo. A vacana uparathI eTaluM te samajI zakAya che ke temAM parahitane prAdhAnya ApavAne badale svahita tathA parahita e ubhayane ekasarakhuM mahattva ApavAmAM AvyuM che. paraMtu e vAtane ApaNe hamaNuM rahevA daIe; kAraNa ke ApaNe paNa A anuzIlana tattvanI vyA khyAmAM, khAsa prasaMge parahitaneja agatyanuM sthAna ApavuM paDaze; paraMtu tArA praznane nirNaya te bahuja saraLa rIte thaI zake tema che. tArA praznanA uttaramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dharmatatva sarvathI prathama mAre eTaluM kahI devuM joIe ke paranuM aniSTa thAya che te sadAya adharmaja che. eTale ke anyanuM aniSTa karI pitAnuM hita sAdhavAne koIne paNa adhikAra nathI. hiMdudharma tathA krizciyana dharma tathA bIjA dharmo paNa AmAM sammata thayA vinA raheze nahi. vartamAna dArzanika tathA nItivettAo paNa tethI judA paDI zake tema nathI. anuzIlana tattva tuM je barAbara samajI zako haIza to tArA lakSamAM ATalI vAta te khAsa karIne AvIja haze ke paranuM aniSTa ciMtavavuM e paNa bhakita, prIti Adi eka vRttionA anuzIlanamAM mahAna vigharU5 che, eTaluM ja nahi paNa samAnabhAva ke jene bhakti tathA prItinA lakSaNarUpa mAnavAmAM Ave che, te samAnabhAvano paNa e duSTavRtti uchera kare che. paranuM aniSTa karavAnI bhAvanAthI bhakti-prIti-dayA Adi zreSTha vRttio lupta thaI jAya che, eTalA mATe anyanuM ahita karIne paNa pitAnuM hita sAdhI levuM e to cheka ja anucita che. hiMduzAstranI tathA ApaNuM anuzIlana dharmanI paNa eja AjJA che. AtmaprItine upara kahyo te eka mukhya niyama che. ziSya --A niyamano amala kevI rIte kare che, te samajAvo. dAkhalAtarIke eka mANasa cora che, ane tenAM strIputrAdi kuTuMbIo bhukhathI TaLavaLI rahyAM che. corI karanArA manuSyo ghaNuM karIne evI avasthA ja bhogavatA hoya che, ema kahevAnI jarUra nathI. evo koI cera, dhAro ke mAre tyAM rAtre khAtara pADavA Ave, ane tALA teDavA mAMDe to te vakhate mAre zuM tene na pakaDa? corI karavAno tene udeza potAnA parivAra vargane anna-vastra ApavA sivAya bIjuM kAMIja nathI, e vAtane huM asvIkAra nathI karato, paraMtu evA corane ja karavo, athavA te tene inAma ApIne vidAya kare, ene Apa zuM yogya dhAro cho? guru -nahi, evAone te pakaDI yogya sajA apAvavI joIe. ziSya:--ema karavAthI mArI saMpattinI to rakSA karI zakuM ane mAruM potAnuM hita sAdhI zakuM, paNa pelA ceranuM tathA tenAM kuTuMbIonuM bhayaMkara aniSTa thAya tenuM zuM karavuM ? Apane prathama niyama have kayAM gayo? gusa:--coranAM niraparAdhI strIputrAdi je bhukhathI rIbAtAM hoya ane temane khAvA mATe tuM kAMI Ape to te kArya agya naja kahevAya. cora pote paNa sudhA-tRSAthI pIDAto hoya te tene paNa anna-pANI ApavuM joIe; paraMtu tene tenI corInA aparAdha mATe te avazya daMDa maLavo ja joIe, kAraNa ke cora vigerene je ucita zikSA na karavAmAM Ave che tethI ApaNuM ekalAnuM ja nahi paNa samasta manuSyajAtinuM aniSTa thAya che. corene Azraya ApavAthI cauyavRttine uttejana maLe che ane tethI ekaMdare samAjanuM ahitaja thAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 22 me-AtmaprIti 151 ziSya-A te Ape vilAyatI hitavAdane siddhAMta raju karyo. janasamAjanA moTA bhAganuM moTuM hita thAya e sUtranuM AvA prasaMge avalaMbana levuM joIe, emaja Apa kahevA mAgo cho ne ? | gusa-hitavAdane siddhAMta mazkarImAM uDAvI mUkavA jevuM nathI. hitavAdIonI eka mahAna bhUle che te ApaNe sudhArI levI joie. teo ema kahe che ke hitavAdanI aMdaraja samasta dharmonuM rahasya samAI jAya che, paNa te temane bhrama che. hitavAda to dharmatatvane eka sAmAnya aMzamAtra che. meM hitavAdane upara je mahatva ApyuM tene te ApaNA anuzIlanavAdanA eka khuNAmAMja huM sthAna Apu chuM. hitavAdane siddhAMta satya che, paNa te dharmatatvanA samasta kSetra upara prasarI jAya eTale baLavAna nathI. dharma joIe to bhaktimAM athavA sarvabhUtamAtramAM samadaSTi rAkhavAmAM che. e bhakti kiMvA samadaSTirUpI mahAzikharamAMthI je hajAro nadIo tathA jharAo vahe che te paikI hitavAda te eka nachavAmAM na jhare mAtra che. paraMtu te jharAnuM jaLa pavitra che. hitavAda paNa dharmane cheja. hitavAdane adharma kahevAnuM sAhasa karavuM e mUrkhatA che. vizeSa spaSTa rIte kahuM te anuzIlana dharmamAM "janasamAjanA moTA bhAganuM moTuM hita thAya" te sivAya anya koI vAta kahevAnI nathI. dAkhalAtarIka bhUtamAtranuM hita sAdhana karavuM e ja dharma hoya ke pachI eka jaNanuM hita sAdhana karavuM e paNa dharma ja che. eka jaNane badale je daza jaNanuM eka sarakhuM hita thatuM hoya te te vaLI ekanA hitanI apekSAe daza gaNe dharma che. je eka tarapha ekaja vyaktinuM hita sadhAtuM hoya ane bIjI tarapha daza jaNanuM teTaluM ja hita sadhAtuM hoya te eka jaNanA hitanA bhoge paNa bIjA daza jaNanuM hita sAdhavuM e dharma-kartavya che. AvA sthaLe daza jaNanA hitanA bhoge eka vyakitanuM hita thavA devuM e adharma che* moTA bhAganA hitane siddhAMta AvA sthaLe saphaLa thAya che. bIjI rIte kahIe te eka tarapha eka jaNanuM svalpa hita sadhAtuM hoya ane bIjI tarapha eka jaNanuM vizeSa hitasadhAtuM hoya to AvA sthaLe a5 hitano parityAga karI vizeSa hitasAdhana thavA devuM eja dharma che, ane tethI viruddha vartavuM e adharma che. mahAna hitane siddhAMta AvA sthaLe spaSTa thAya che. ziSya --A vAto te bahuja saraLa ane spaSTa che. guru-A vAta atyAre jeTalI spaSTa jaNAya che teTalI kArya karatI veLA * daza jaNanA hitArthe eka jaNanuM aniSTa karavuM, e artha maherabAnI karIne A upadezamAMthI koIe kahADo nahi; kAraNa ke evo artha yathArtha dharmathI viruddha che, ema kahevAnI jarUra nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra dharmatattava spaSTa jaNAtI nathI. dRSTAMtatarIke eka tarapha eka kulIna brAhmaNa garIbAIne lIdhe pitAnI kanyA meTI vayanI thaI javA chatAM paraNAvI zakato na hoya ane bIjI tarapha ekAda garIbanuM kuTuMba bhukhamarAthI adhamuvA jevI avasthA bhogavatuM hoya, evA prasaMge moTuM hita pelA garIbanA pakSamAM hovA chatAM tene pUre eka Ane paNa tuM ApI zakaze nahi ane pelA brAhmaNane pAMca rUpiyA ApavA chatAM paNa tane te rakama najIvI jaNAze. A pramANe aneka prasaMgoe bane che. vizeSa hita konA pakSamAM che, tene yathAvata tela athavA viveka bahuja ochAM manuSyo karI zake che. ziSya -e vAtane javA dyo. gheDa manuSyo karatAM vadhAre manuSyanuM hitasAdhana e dharma che, temaja eka manuSyanA alpahitane badale bIjA manuSyonuM tethI vadhAre hita thatuM hoya to te vizeSa hita karavuM e dharma che, e vAta samajAI; paraMtu je sthaLe eka manuSyanuM vadhAre hita sadhAtuM hoya ane bIjI tarapha daza manuSyanuM apa hita sadhAtuM hoya tyAM zuM karavuM ? guru -eve sthaLe mArka mUkavA, arthAt AMkaDAnI gaNatrIthI kAma karavuM joIe. udAharaNatarIke kalpanA kara ke eka tarapha eka manuSyanuM jeTaluM hita sadhAtuM hoya tenA cothA bhAga jeTaluM hita je so manuSyonuM-pratyekanuM sadhAtuM heya te ekaMdare pacIza manuSyonuM hitasAdhana eka manuSyanA hitasAdhana karatAM ghaNuM ja vadhI jAya. AvA prasaMge eka jaNanuM vizeSa hitasAdhana rahevA daI so jaNanuM a85 hitasAdhana karavuM, e dharma che. bIjI rIte jotAM eka manuSyanuM jeTaluM hita sadhAtuM hoya tenA hajAramA bhAga jeTaluM hitasAdhana je so manuthonuM sadhAtuM hoya te te sthaLe se jaNanA hitane rahevA daI eka manuSyanuM saMpUrNa hita sadhAvA devuM e kartavya che. kAraNa ke te manuSyonAM hitanI pelA eka manuSyanA sukhanI sAthe tulanA karIe to mAtra eka dazAMzaja thAya. ziSya:-hitAhitanuM evI rIte mApa thaI zake e saMbhavita nathI. pratyeka prasaMge je ema hisAba karavA besIe to hisAbamAM ne hisAbamAja samaya nIkaLI jAya. guru -anuzIlanatatvanA abhyAsIone mATe e kArya bahu saraLa che. jeonI sarva prakAranI vRttio ane temAM paNa vizeSa karIne jeonI jJAnArjanI vRttio sArI rIte keLavAIne kurtipAtra (sUma) thaI hoya teo hitAhitane nirNaya bahu sArI rIte karI zake che. jeo anuzIlanapaddhatithI vimukha che teone ja e kAma kaThina jevuM jaNAya che. vastutaH evAM manuSyone mATe sarva prakArano dharma duHsAdhya che, e vAta huM tane pUrve jaNAvI gayo chuM. yUropIya hitavAdIo e viSe bahuja spaSTa rIte potAnA siddhAMto pratipAdana kare che, tethI mAre te viSaya para vizeSa vistArathI bolavAnI jarUra nathI. anuzIlanavAda tathA hita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 22 me-AtmaprAMti 153 vAdanAM sthAne tArAthI nizcita thaI zake eTalA mATe ja meM hitavAdasaMbaMdhI ane isAre karyo che. ziSya -e sthAnenuM jarA spaSTIkaraNa kare. gura-hitavAda tathA anuzIlanavAda, baMnene prItivRttinA sAmaMjasyamAM samAveza thaI jAya che. sarva bhUtapratye samAna bhAva rAkha joIe; paraMtu je samaye vyakti-vizeSanuM hita paraspara virodhI jaNAya te samaye akaDA mUkIne tathA niSakSapAta buddhie tulanA karIne janasamAjanA moTA bhAganuM vizeSa hita karyA samAceluM che, tene nirNaya karavo joIe. taTasthapaNe rahI be vyaktionA hitAhitane nirNaya kare e kArya bahu kaThina nathI, paraMtu jyAre Atmahita ane parahita vacce virodha utpanna thAya che, tyAre manuSya potAnI samatolana vRttine gumAvI bese che. eTalA mATe e sthaLe nIcenA niyamo sadA smaraNamAM lAvavA joIe - (1) jyAre eka tarapha tAruM potAnuM hita samAyeluM hoya ane bIjI tarapha eka karatAM vadhAre manuSyanuM sarakhuM hita raheluM hoya, tyAre tAre Atmahita tyajI daI parahita karavuM e dharma che. (2) jyAre eka tarapha tAruM pitAnuM hita samAyeluM hoya ane bIjI tarapha bIjA koIeka manuSyanuM adhika hita samAyeluM hoya, te te sthaLe paNa tAre parahitaja karavA tatpara thavuM joIe. (3) jayAre eka tarapha tAruM vizeSa hita samAyeluM hoya ane bIjI tarapha bIjAnuM a5hita samAyeluM hoya te sthaLe je taraphanI hitanI mAtrA ekaMdare vizeSa jaNAya te taraphanuM hita sAdhana karavuM eja kartavya che. je sAmA pakSanA hitanI mAtrA ekaMdare vizeSa pramANamAM jAya to sAmA pakSanuM hita thavA devuM ane je tArA pakSanuM hita vizeSa pramANamAM thatuM hoya te tAre pitAnuM hita sAdhavuM. ziSya -paNa (4) je sthaLe banne pakSanuM hita samAnabhAve raheluM hoya tyAM zuM karavuM ? gura-te sthaLe parahita thavA devuM eja dharma athavA kartavya che. ziSya-kema? je sarva bhUta mAtra samAnaja heya te pachI ukata prasaMge paNa sva tathA para pratye samAna bhAva kema na rAkhavo ? gura-teno uttara anuzIlanavAda bahu cagya prakAre Ape che. prItivRtti parAnurAgiNI hoya che. kevaLa AtmAnurAgiNI (svAtha) prItine prIti kahI zakAya nahi. pitAnuM ja hita sAdhIne besI rahevAthI prItinuM anuzIlana, skaraNa tathA sArthakaya thatuM nathI. parahita sAdhanAthe ja prItine upayoga thAya te ja te prItivRtti vizeSa unnata tathA divya banI zake. eTalA mATe jyAre svArtha tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dhamatatva parArtha vacce kheMcAkheMcI thAya te samaye parapakSanuM hitasAdhana karavuM, ane temAM paNa Atmahita thayA vinA rahetuM nathI; kAraNa ke 5rahita karavAmAM jyAre mANasanI prItivRtti yojAya che tyAre tenI pitAnI prItinuM anuzIlana skaraNa tathA sAthaya thayA vinA rahetuM nathI; ane evI rIte parahita karavAmAM paNa tenuM potAnuM hita te samAyeluM ja rahe che. matalaba ke niraMtara parapakSanuM hita karavA udyamazIla rahevuM. meM je traNa niyamonuM ullekha karyo temane prathama niyama bahuja spaSTa che arthAta jyAM anyanuM aniSTa thatuM hoya tyAM pitAnA svArthane tilAMjali ApavI. A niyamanI sImA nakkI karavA hitavAdIoe dvitIya niyamane svIkAra karyo che. te sivAya eka bIje niyama paNa lakSamAM rAkhavA yogya che. aneka samaye ApaNuM Atmahita jeTaluM ApaNuM hAthamAM hoya che teTaluM anyanuM hita ApaNuM hAthamAM hotuM nathI. udAharaNatarIke ApaNe ApaNI mAnasika unnati jeTalI dhArIe teTalI sAdhI zakIe, paNa anya koI vyaktinI mAnasika unnati karavAnuM kArya ApaNuM hAthamAM teTale aMze hotuM nathI. AvA prasaMge sau prathama ApaNe ApaNI mAnasika unnati sAdhI levI eja ApaNuM prathama kartavya che; kAraNa ke temAM siddhinI-saphaLatAnI saMbhAvanA vizeSa rahelI che. vaLI aneka sthaLe evuM paNa bane che ke jo sau prathama ApaNe ApaNuM hita na sAdhI zakIe to parahitanuM eka paNa kArya ApaNAthI thaI zake nahi. eve sthaLe parahita pUrva Atmahitaja sAdhI levuM joIe. daSTAMtarUpe je huM mArI mAnasika unnati prApta na karUM te tArI mAnasika unnati karavAne kadApi sazakta banI zakuM nahi. matalaba ke AvA saMgamAM sau prathama ApaNe ApaNuM hita sAdhavA taraphaja daSTi karavI joIe. vaidya piteja mAMdagInI pathArIe paDayo hoya to te pote Arogya thavA pahelAM aneka daradIone ArAma ApavAnuM kartavya bajAvI zake nahi. mATe evA saMyogomAM prathama Atmahitaja sAdhI levuM, e Avazyaka kartavya che. atyAre pUrve je kAMI huM tane kahI gaye tene saMkSipta sAra punaH kahI saMbhaLAvuM chuM te sArI peThe dhyAnamAM rAkhaje. prathama-Atma tathA paranuM abheda jJAna eja prItivRttinuM yathArtha anuzIlana che. dvitIya-paraMtu tethI karIne AtmaprItino cheka niSedha thAya che, ema samajavAnuM nathI. amuka sImAmAM yogya prakAre Atmahita 5NuM kartavya che, kAraNa ke sarva bhUtamAM pitAne paNa samAveza che. tRtIya-vRttionA anuzIlanane chelle udeza eja hovo joIe ke krame krame sarvavRttio IzvaromukhI thaI zake. IzvaradiSTa karmo ja niraMtara karyA karavAM. karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ra3 -svajanaprIti 155 ' yogya karmomAM saMyogone anusarIne tathA khUba vicAra karyA pachI yogya lAge tyAre Atmahitane tathA parahitane paNa prAdhAnya ApavuM joIe. ukata niyamonA pAlanathI hiMdudharmamAM kahelA samabhAvane kazuM vina thatuM nathI. je sthaLe AtmarakSA karavAne eka mANasane adhikAra heya che te rathane anya mANasane paNa AtmarakSA karavAne eTale ja adhikAra che. je sthaLe parahitArthe Atmabhoga ApavAne tuM baMdhAyelo hoya che. te sthaLe anya paNa tAre mATe atmavisarjana karavAne baMdhAelo che. A prakAranuM jJAna eja samatva jJAna che. meM aneka vAte bahArathI lAvI ahIM baMdhabesatI karI che tethI gIta sAmyajJAnane kazI hAni thatI hoya ema mAnIza nahi. ziSya paratu pUrve je eka prazna karyo hato tene te yogya uttara maLyo nahi, meM jijJAsApUrvaka ema pUchayuM hatuM ke hiMduonI pAramArthika prItinI sAthe jAtIya unnatine kevA prakArane saMbaMdha rahe che ? gusa-te praznanA uttaranuM prathama sUtra nakkI thaI gayuM. have, dhIme dhIme eja praznano uttara ApavAno prayatna karIza.. adhyAya 23 mo-svajanaprIti gu -have harbarTaspensaranuM peluM vacana punaH yAda kara. teNe kahyuM che ke pratyeka prANI je pitAnI saMbhALa na le te bIjAnI saMbhALa levA nIkaLavAnuM pariNAma pitAnA mRtyumAMja Ave; ane pratyeka prANI jo A pramANe pitAnuM jIvana gumAve te pachI saMbhALa laI zake evAM koI prANI jagatamAM rahe nahi." jagadIzvare je sRSTi utpanna karI che te sRSTinI rakSA karavI, evo Izvarane uddeza hovo joIe. A siddhAMta svIkAravAmAM Ave te AtmarakSA karavI e paNa izvaradiSTa karma che, e vAtamAM leza paNa saMzaya raheto nathI; kAraNake te sivAya suSTirakSA asaMbhavita che; paraMtu eTalA uparathI ema samajI levAnuM nathI ke game te prakAre AtmarakSA karavI eja kartavya che. jeo potAnI AtmarakSA karavAne azakta heya, ane jeonI AtmarakSA karavAnI javAbadArI ApaNA upara rahelI heya teonI rakSA paNa AtmarakSA jeTalI ja prayajanIya che; kAraNa ke te sivAya jagatarakSA paNa saMbhave nahi, ziSyaH Apa balabaccAM vagerene udezIne e vAta kahe che ? gusa -hA. huM prathama e viSe ja bolavA icchuM chuM. bALake pitAnuM rakSaNa ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dhamatavA pAlana karavAne zaktivAna hatAM nathI. je teonI rakSA tathA lAlana-pAlana karavAne baje bIjA pitAnA mAthe na le te te bALake jIvI zake nahi. je samasta bAlake pAlana ane rakSA vagara rahe che teone mATe muvA sivAya bIjo rasto rahe nahi, ane ethI pariNAme jagata chava zUnya banI jAya. eTalA mATe AtmarakSA karavAnI jeTalI gaMbhIra javAbadArI ApaNuM zire rahelI che, teTalI ja gaMbhIra javAbadArI saMtAnAdinA pAlana mATe ApaNuM zire rahelI che. AtmarakSAnI mAphaka saMtAnarakSA paNa IzvaraddiSTa (IzvaranA uddezamujabanuM) kartavya che. tethI te karmane paNa niSkAmakarmamAM pariNata karI zakAya; eTaluM ja nahi paNa AtmarakSAnI apekSAe saMtAnAdinuM pAlana tathA rakSaNa vizeSa javAbadArIvALuM che, ema kahuM te paNa atizayokita nathI; kAraNa ke je samasta jagat AtmarakSA mATe cheka udAsIna banI jAya, ane kevaLa saMtAnAdinI rakSAmAMja saMpUrNa lakSya Ape to tethI paNa sRSTi surakSita rahI zake; paraMtu je samasta cha saMtAnAdinI rakSA nahi karatAM potAnI AtmarakSAja karyA kare to te saMtAnAdinA abhAve jIvasRSTine lepaja thaI jAya. mAre kahevAno Azaya eTaleja che ke AtmarakSA karatAM paNa saMtAna rakSA e vadhAre mahavanuM dharmakartavya che. A sthaLe eka mahattvanI vAta pratye tArUM lakSa kheMcavuM joIe, ane te eja ke saMtAnAdinI rakSA arthe potAno prANa ApavAno prasaMga Ave te paNa te dharmasaMgata hAi kartavya che. A vAta huM tane pUrve kahI gayo chuM; parantu A sthaLe punaH kahevAne prasaMga lIdhe tenuM kAraNa eTaluM ja che ke A vAta A samaye pramANapUrvaka raju thAya che. - pazu-pakSIo paNa pitAnAM saMtAnonI rakSA kare che. dhArmika jJAnane lIdhe teo ema kare che, ema kahI zakAya nahi; paNa apatyaprIti e eka sAdhAraNa vRtti che, ane te vRttine vazIbhUta thaI teo tema kare che. putraprema je svataMtra svAbhAvika navRtti hoya te te sAdhAraNa prItivRttinI vidhI thAya e banavAyogya che, ane ghaNIvAra tema banatuM jovAmAM paNa Ave che. keTalIka vAra ApaNe joIe chIe ke aneka prANIo saMtAnanehane vazIbhUta thai anyanuM aniSTa karatAM AMcake khAtA nathI. jAgatikaprIti ane AtmaprIti vacce virodha utpanna thavAne bhaya meM pUrve darzAvyo hato te ja pramANe jAgatikaprIti ane apatyaprIti vacce paNa e bhaya tathA saMzaya ubho thAya che. ' jAgatikaprIti ane saMtAnaprIti vacce virodha utpanna thavAno bhaya rahe che, eTaluM ja nahi paNa ghaNIvAra saMtAnaprItinI sAthe AtmaprIti paNa joDAyelI hoya che, ema nyAyanI khAtara kahI devuM joIe. "A mAre putra che mATe bIjAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ra3 mo-svajanaprIti 157 pAsethI paDAvI laIne paNa tene ApavuM evI bhAvanA manuSyone tathA prANIone rahyA kare che. putranA hitamAM mAtapitAo pitAnuM ja hita mAne che, ane tethI game te rIte putranuM hita sAdhavA taiyAra rahe che. aneka manuSya tathA prANIo AvI ja buddhithI prerAIne kAma kare che ema kahevAnI jarUra nathI. eTalA mATe apatyaprItinI: yathAyogyatA sAcavavA sarvadA sAvaceta rahevAnI jarUra che. ziSya -evI sAvacetI kevI rIte rAkhavI ? guru-hiMdudharmanuM kiMvA prItitatvanuM peluM mULa sUtra yAda kara. "sarvabhUta pratye samAnabhAva" samAnaprItine samAveza jAgatikaprItimAM karI daI apatyapAlana tathA rakSaNa e IzvaraddiSTa karma che mATe ja te AcaravA yogya che ema mAnIne "jagadIzvaranI. sevA bajAvavA khAtara A karma-kartavya karuM chuM, mane temAM ISTa ke aniSTa jevuM kaMIja nathI." evI buddhi rAkhIne karavAgya karmo karavAM joIe. jo Ama banI zake te saMtAnanA pAlana tathA rakSaNano dharma paNa niSkAmadharmamAM pariNata thai zake. AvI rIte niSkAma dharmamAM yojAvAthI manuSya eka tarapha pitAnAM kartavyakarmone suMdarabhAve karI zake tema bIjI tarapha zoka-mahAdithI nirlipta rahI pApa tathA duSTa vAsanAonA paMjAmAMthI paNa mukta rahI zake. ziSyaH-Apa zuM A saMtAnasneharUpI vRttine uccheda karI te sthaLe jAgatika prItine sthApavAne upadeza kare che ? gura-nahi. huM koI paNa vRttine ucacheda karavAno upadeza karatuM nathI. e vAta mAre punaH punaH bhAra mUkIne jaNAvavI joIe. chatAM pAzavavRtti saMbaMdhe meM je kAMI kahyuM che tenuM pharI smaraNa kara. pAzavavRttionuM damana karavAne upadeza tArA smaraNamAM hovA joIe. saMtAnasneharUpIvRtti eka prakAranI parama ramaNIya tathA pavitra vRtti che. pAzavavRtti sAthe tenI sarakhAmaNI karIe to mAtra eTaluM ja maLatApaNuM maLI Ave che te vRtti jema manuSyomAM daSTigocara thAya che te ja pramANe pazuemAM paNa daSTigocara thAya che. AvI vRttio svataHskurta (pitAnI meLeja spharavAvALI) khAya che, e vAta punaH jaNAvavAnI jarUra nathI. eTalA mATe saMtAnasneharUpI prItivRtti paNa svataHskRta che, ane tethI samasta mAnasika vRttio karatAM tenuM baLa ati durdamanAya che, ema paNa kahI devuM joIe. saMtAnaprIti game teTalI ramaNIya tathA pavitra hoya to paNa tenI anucita skRti ghaNIvAra viktarUpa thai paDe che. svataHkurta vRttine saMyamamAM rAkhavAmAM na Ave te te ekadama anucitapaNe baLavAna thaI bese che, eTalA mATe tenA upara aMkuza rAkhavAnI jarUra che. jo tenA upara aMkuza na rahe te te vRttinA pravAhamAM Izvarabhakita tathA manuSyaprIti paNa taNAI jAya che. huM pUrve ja kahI gayo chuM ke Izvarapratye bhakti tathA manuSyo pratye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dharmatava prIti eja dharmane mukhya sAra, anuzIlana mukhya uddeza tathA sukhanuM mULa che. manuSyatvanI aMtima avasthA paNa eja hovA gya che. mATe saMtAnaprItinA anucita skaraNathI dharmanAza, sukhanAza tathA manuSyatvanAza na thAya te mATe sarvadA sAvaceta rahevAnI jarUra che. janasamAjano moTo bhAga AvI vRttionI gulAmagIrImAM sapaDAI jAya che, ane Izvaratva tathA manuSyatvane cheka visarI jAya che. teo emaja mAnI bese che ke saMtAnanehavinA Izvara ke jagata jevI bIjI koI vastuja nathI. pitAnA putra-parivAra sivAya anyane mATe kAMI kartavya heya e tene khyAla paNa Avato nathI. A sarve pariNAma svataHkurtI vRttionA anucita raNamAM thIja prakaTe che, e vAta tuM samajI zakyo hoIza. AnI sAthe bIjI paNa eka vAta lakSamAM rAkhavA jevI che. avasthAvizeSamAM putrasneharUpI vRttinuM damana karavAne badale tene vizeSa pradIpta karavI e paNa kartavya che. anyonya pAzavavRttionI sAthe tenI sarakhAmaNI karatAM eka bahuja mahattvano bheda spaSTa thaI zake che, ane te eja che ke te putrane havRtti kAmAdi nIcavRttinI mAphaka sarvadA temaja sarvatra svataHskRta hetI nathI. evA paNa narapizAca tathA nArIpizAcaNIo jovAmAM Ave che ke jeonI A apatyaneharUpI parama ramaNIya, pavitra tathA sukhakara svAbhAvika vRtti cheka lupta thaI gaI hoya che. keTalIka sAmAjIka kurItIone laIne paNa A vRttino lopa thAya che. meM joyuM haze ke anekavAra mAtApitArUpI pizAco dhananI AzAthI pitAnA putrane ke kanyAne vecavAmAM saheja paNa AMcako khAtA nathI. tyAM teonAmAM apatyaprIti hoya che, ema keNa kahI zake ? lekamAM potAnI apakIrti thaze evA bhayathI ghaNI kulakalaMkinIo potAnA saMtAno nAza karavA taiyAra thaI jAya che. aneka vyabhicAriNIo saMtAnane parityAga karI nAsI jAya che. mArI kahevAnI matalaba eTalIja che ke apatyaprIti kiMvA saMtAnaprItine abhAva athavA lepa e paNa ati bhayaMkara adharmanuM kAraNa che. je sthaLe A vRtti yogya rIte svata: phurta na thaI hoya te sthaLe abhyAsahArA tenI smRti thavA devI e Avazyaka kartavya che. je yathAyogya rIte A vRttine keLavI hoya to Izvarabhakita sivAyanI bIjI koI vRtti eTalI sukhadAyI thatI nathI. sukhadAyIpaNumAM saMtAnaprIti (eka mAtra Izvarabhakitane bAda karatAM) sarva zreSTha che. - saMtAna prItinA saMbaMdhamAM jeTaluM kahyuM teTaluM ja dAMpatyaprItinA saMbaMdhamAM paNuM kahI zakAya tema che. arthAta (1) strInA pAlana tathA rakSaNane bhAra ApaNuM zire rahela che. strI pote potAnuM AtmarakSaNa athavA pAlana karI zake teTalI sazakata hotI nathI, tethI tenA rakSaNa tathA pAlananI javAbadArI pu upara rahelI che. strInuM pAlana tathA rakSaNa na thAya to paNa pariNAme jagadIzvaranI sRSTine lupta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya ra3 mesvajanIti. 159 thavAne prasaMga Ave, eTalA mATe jagadIzvaranA hetunI siddhi arthe strI-putrAdinI rakSA karavI e manuSyanuM anuSThaya karma che. A anuSThaya karma bajAvatAM svAmIne prANatyAga kare paDe to te paNa dharmasaMgata che. (2) svAmInuM pAlana tathA rakSaNa strIthI thaI zake nahiM; paraMtu patinI sevAcAkarI te strIthI banI zake tema che. mATe strIonA pakSe patisevA e dharmakartavya che. hiMdudharmamAM strIne sahadharmiNI tarIke oLakhAvavAmAM AvI che. hiMdudharma bIjA sarva dharmo karatAM zreSTha tathA saMpUrNa hevAnuM e paNa eka kAraNa che; paraMtu dAMpatyaprItine je pAzavatimAM pheravI nAkhavAmAM na Ave, te ja strIne ApavAmAM AveluM sahadharmiNInuM pada sArthaka thAya. strI svAmInA dharmanI sahAyaka che, tethI teNe svAmInI sevA karavI, svAmIne sukhaduHkhamAM bhAga le tathA tenAM kartavyamAM sahAyatA ApavI eja strInuM mukhya kartavya che. (3) jagatanI rakSA karavI tathA dharmAcaraNa karavuM eja daMpatIprItine uddeza che. A vAta niraMtara smaraNamAM rAkhI dAMpatyaprItinuM anuzIlana karavAmAM Ave te te vRtti paNa niSkAma dharmamAM pariNata thaI zake che, ane tema karavuM e ucita paNa che. je ukta uddeza bhUlI javAmAM Ave te tene pAzavavRttinuM nAma ApavAmAM bahu harakta nathI. ziSya-huM to e dAMpatyaprItineja pAzavavRtti mAnuM chuM. jo ke saMtAnaprItine eTale aMze pAzavatti lekhavA taiyAra nathI, kAraNa ke pazuomAM paNa dAMpatyaprema hoya che, ane te prema paNa bahu tIvra hoya che. gura:-pazuomAM dAMpatya prema nathI hoto. je sthaLe rati sAthe kAmadeva hAjara thAya che te sthaLeja evA pAzava premano vikAsa thAya che. pazuomAM je anurAga jevAmAM Ave che te bhoganI kAmanAthI utpanna thayelo hoya che. A anurAga jema manuSyamAM hoya che tema pazuomAM paNa hoya che. AvA anurAgane meM pUrve kAmavRttirUpe oLakhAvyo che, te tArA smaraNamAM haze. e anurAgane huM daMpatiprematarIke oLakhAvavA mAgato nathI. A anurAga svata: skUrta hovAthI tenuM paNa damana karavuM e anuzIlanamAM aMtargata thaI jAya che. kAmavRtti sahaja che, jyAre daMpatiprIti saMsargaja (saMsargathI utpanna thayelI) hoya che. kAmathI uddabhavela anurAga kSaNika hoya che, jyAre daMpatiprIti cirasthAyI hoya che. eTaluM chatAM aneka samaye daMpatIprItinuM sthAna kAmavRtti paDAvI le che, e vAtane huM asvIkAra karatA nathI. tenI sAthe eTaluM paNa kahI devuM joIe ke keTalIkavAra kAmavRtti daMpatiprIti sAthe joDAyelI paNa hoya che. je avasthAmAM jeTale aMze indriyavAsanAnI prabaLatA jovAmAM Ave te avasthAmAM teTale aMze daMpatiprItine pAzavakRtti kahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dharmatatva zakAya. AvA prasaMge daMpatiprIti paNa bahuja baLavAna vRttinuM svarUpa dhAraNa karI le che; paraMtu tema thavA devuM e yogya nathI. sarva vRttionI yathAyogyatA sacavAvI joIe. meM upara je niyamonuM ullekha karyo che, te niyamane anusarIne vRttio upara aMkuza rAkha eja vidheya che. ziSya -mane te emaja lAge che ke kAmavRtti eja sRSTirakSAmAM kAraNabhUta che. daMpatiprIti na hoya ane ekalI kAmavRtti ja hoya to paNa tenAthI jagatanI rakSA thaI zake, ane e vRttine paNa niSkAma dharmamAM pariNata karI zakAya, ema huM mAnuM chuM. daMpatiprItine niSkAma dharmamAM pariNata karI zakAya evI kaI vicAra praNAlI mArI buddhimAM AvatI nathI. guja-smaraja (kAmathI utpanna thayelI) vRtti paNa niSkAma dharmamAM parivRta thaI zake te saMbaMdhe mAro bhinna abhiprAya nathI, paraMtu tArI vAtane mULa pAyAja kAco che. dAMpatyaprItivinA kevaLa pAzavavRttithI jagatanI rakSA thaI zake ema mAnavuM eja bhUla che. ziSya -kema? pazusRSTi zuM kevaLa pAzavavRttithIja nathI AvatI? gusa-pazusRSTi jIvita ane rakSita rahI zake, paraMtu manuSyasRSTi evI rIte jIvita tathA surakSita rahI zake nahi; kAraNa ke pazuomAM strI jAtine potAnI rakSA tathA bharaNapoSaNa karavAnI zakti rahelI hoya che, ane manuSya-strI jAtimAM tevuM kaI hotuM nathI. mATe je manuSyajAtimAM puruSa strI jAtinuM rakSaNa tathA pAlana kare nahi te strI jAtine lopa thavAno saMbhava rahe che. ziSya --manuSyajAtimAM jeo jaMgalI avasthA bhogave che, temanuM zuM thatuM haze ? guDha --jaMgalI avasthA bhogavatAM manuSyo te eka rIte pazusamAnaja heya che. teomAM vivAha prathA jevuM kAMI hotuM nathI. temaja jaMgalI avasthAmAM rahetI strIo potAnuM pAlanapoSaNa tathA rakSaNa karavAne keTalI sazakta hoya che, tevize vistArathI bolavAnI jarUra nathI. jaMgalI manuSyanA jIvanane dharmanI sAthe koIpaNa prakArane saMbaMdha hete nathI. jyAM sudhI manuSya samAjanA baMdhAraNutaLe nathI AvatAM tyAM sudhI temane zArIrika dharma sivAya anya koI unnata dharmane khyAla paNa hoto nathI. dharmAcaraNa thai zake teTalA mATe samAjarUpI baMdhAraNanI jarUra che. samAja sivAya jJAnenati thaI zake nahi, ane jJAnennati sivAya dharmadharmano viveka thaI zake nahi. dharmajJAna sivAya Izvarabhakti paNa asaMbhavita che. je sthaLe manuSyamAM potAnAmAM jyAM sudhI kAI paNa prakAranA saMbaMdha na thAya ane teo samAjanA chatra taLe na Ave tyAM sudhI te sthaLe manuSyaprIti Adi dharmonI AzA rAkhavI e paNa vyartha che. matalaba ke jaMgalI avasthAmAM zArIrika dharma sivAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 23 mA-svajanaprIti 161 anya kAi dhama hoya e savita nathI. manuSya. dharmAcaraNa karI zake teTalA mATe samAjanI AvazyakatA che, samAjanI sthApanA karavA paheryAM vivAhaprathA sudRDha thavI joie. strI ane puruSa ekatra thaI sAMsArika vyavahAra potapAtAnI javAbadArI pramANe calAve e mATe vivAhaprayA cAlu karavAnI samAjane jarUra jaNAya che. vivAha karyAM pachI puruSe strInA pAlana tathA rakSaNanI javAkhadArI peAtAnA zire rAkhavI. strI pote pAlana tathA rakSaNa mATe game teTalI sazakta DhAya tepaNu teNe te kAryathI vimukha rahevuM eja yAgya che. kAraNu ke strIne khInna' vividha kavyA khajAvavAnAM hAya che, atyAre ApaNe joie chIe ke lAMbA kALathI je paddhati cAlI Ave che tene laine strIe peAtAnuM rakSaNa pASaNu karavAnI zakti dharAvatI haiAtI nathI. AvA sAgAmAM jo puruSavarga strIAnuM pAlana-pANu na kare tA strIvarganuM astitva vinAza pAmavAnI hada AvyA vinA rahe nahi. A sthaLe jo kAi evI zaMkA kare ke strIone saMpUrNa svatatratA ApavAmAM Ave ane lAMkhA kALathI parAdhIna rahevAnA je abhyAsa temane paDI gayA che te dUra karavAmAM Ave tA zuM teo peAtAnuM pAlana-poSaNa na karI zake? A saMbaMdhe mArUM kahevu' mAtra eTalu ja che ke vivAhaprayAnA nAza karyA vinA acavA teA samAjanA baMdhAraNane chinnabhinna karyA vinA e vyavahAra nabhI zake nahi; arthAt oene svataMtratA arpavAnI sAtheja samAja nAza pazu ava zya bhAvI che. ziSya;--pAzcAtya prajA ke je strI ane puruSA vacce samAnatA sthApavAnA prayatna kare che te zuM vya viDaMbanAmAtra che ? guruH-bIjAM zuM ? puruSA zuM kAi kALe putra prasava karI zake ? athavA zuM zizune stanapAna karAvI zake ? bIjI rIte zuM strIe palaTanamAM dAkhala thai yuddhakSetramAM laDAi karI zake ? ziSyaH---mApanuM kathana mane paraspara viruddhatAvALu jaNuAya che. Apa pUrveja kahI cUkayA che ke pratyeka puruSe tathA strIe peAtAnI zArIrivRtti ceAgya prakAre khIlavavI joie. have jo Apa strIone yuddhamAM mokalavAnI viruddhamAM hA te zuM strIoe peAtAnI zArIrikaottine ane teTale aMze na khIlavavI ? guruH--zAmATe na khIlavavI? jenI jeTalI zakti hAya teNe te zakti bahAra ANavAnA prayatna karavAja joie. emAM yuddha karavAnI zakti hAya tA bhale te zaktine yAgya prakAre khIlave, ane puruSAmAM stanapAna karAvavAnI zakita hAya x apavAdarUpe kAi krAi zrIe tema paNa karI zake, paraMtu A te sAmAnya dhAraNanI vAta che. 1. 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16ra dhamatatva te bhale teo paNa te zakita khIlave ! ziSya -yuropamAM aneka strIo azvArohaNa karI nizAnabAjI calAvatAM zIkhe che, ane puruSonA jeTalI ja pravINatA prApta kare che, te saMbaMdhe Apa zuM khulAse ape che ? guca-abhyAsajanita evAM vikRta dRSTAMta samasta manuSyasamAjane mATe baMdha besatAM thaI zakatAM nathI. abhyAsamAM ane anuzIlanamAM meM je bheda darzAvyA che, tenuM smaraNa kara. vikRta daSTatinI upekSA karavAmAMja lAbha che. jeTalI jarUranI vAta hatI teTalI tane A prasaMge kahI dIdhI. have, saMtAnaprIti tathA daMpatiprItisaMbadhe be bela kahI A viSaya samApta karIza. prathama kahI gayo chuM ke saMtAnaprIti svata:raskRta che. daMpatiprIti svata:skRta nathI; paNa indriyavAsanA ke je svataHskRta hoya che tenI tRptinI lAlasA daMpatiprItinI sAthe saMyukata hovAthI e daMpatiprIti paNa svatarapha vRttinI mAphaka baLavatI jovAmAM Ave che. Ane laIne e ubhaya vRttio ati durdamanIya banavA pAme che. apatyaprIti jevI durdamanIya vegavALI vRtti manuSyamAM anya kaI hoya ema huM dhAratuM nathI. bIjuM--e bane vRttio atizaya ramaNIya che. e vRttionA jeTaluM baLa athavA vega bIjI koI vRttimAM hoya te te banavAgya che, paraMtu tenA jevI parama ramaNIya vRtti te bIja nathI, ema spaSTatAthI kahI devuM joIe. potAnI svAbhAvika ramaNIyatAne lIdhe A ubhaya vRttioe manuSyanI zeSa vRttio upara eTale badho kAbumAM meLavyo che ke saMsAranI samasta prajAnA kAvyasAhityamAM e banne vRttione-temAM paNa vizeSa karIne daMpatiprItine-bahuja ucca sthAna prApta thayuM che. daMpatiprIti athavA saMtAnaprIti sivAya jagatanuM koI paNa kAvya khAlI rahyuM hoya ema bhAgyeja koI kahI zakaze. trIjuM-sAdhAraNa manuSyone mATe e be vRttio jeTalI bIjI koI vRtti sukhadAyI thatI nathI. alabatta, bhakti ane jAgatikaprItinuM sukha saiAthI vizeSa tIvra tathA ucca che, tepaNuM anuzIlanAvanA te sukhanI prApti asaMbhavita che. e anuzIlana paNa kaThina jJAnanuM sahagI che. saMtAnaprItinuM je sukha che tene mATe anuzIlananI jarUra rahetI nathI. daMpatiprItinuM sukha jo ke keTale aMze anuzIlananI apekSA rAkhe che, te paNa te anuzIlana bahu sahaja ane sukhakara hevAthI temAM vizeSa zrama paDato nathI. upara jaNAvelAM kAraNone lIdhe aneka samaye ukata bane vRttio manuSyanA dharmapAlanamAM vinabhUta thAya che. ukta vRttio parama ramaNIya ane sukhadAyaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 13 -svajanIti 163 hovAthI manuvyo tenI aparimita khIlavaNI karavA prayatna kare che, ane e vRttieno potAne vega svAbhAvikarIte ja bahu prabaLa hovAnA kAraNe te dumanIya thaI paDe che. AthI enuM pariNAma evuM Ave che ke e be vRttio anya sarva vRttio upara kAbU meLavI jAya che, ane koIne AgaLa vadhavA detI nathI. pachI bhakti, prIti ane anya samasta dharmo tenAja vegamAM sapaDAI jaI pitAnI sattA gumAvI bese che. aneka manuSyo strI-putrAdinI pAchaLa gAMDA jevA banI jAya che ane dharmakarmane tilAMjali ApI bese che, tenuM paNa eja kAraNa che. ApaNI hiMdI prajA upara A kalaMka khAsa karIne baLavAna thayeluM jaNAvavAmAM Ave che, te asatya nathI. - saMnyAsa dharmanA pravartaka athavA upadezake apatyaprIti tathA daMpatiprIti pratye tiraskAranI dRSTithI nihALe che, tenuM paNa eja kAraNa che. saMnyAsIo strImAtrane pizAcIrUpe mAne che, paraMtu huM tane AgaLa kahI gayo chuM ke je saMtAnaprIti tathA daMpatiprItine tenI yogya sImAmAM keLavavAmAM Ave che te parama dharma che. tema karavAne badale strI-putrAdine nirdayapaNe tyAga karI de e parama adharma che. te uparAMta jAgatika prIti saMbaMdhe vivecana karatI veLA huM tane kahI gayo chuM ke jAgatika prItiparyata pahoMcavAne mATe pArivArika prIti eka pagathIA samAna che. jeo pArivArika prItirUpI prathama pagathI Ano tyAga karI jagata sAthe prIti joDavAno dekhAva kare che teo temAM anekavAra niSphaLa thayA vinA rahetA nathI. ziSya -isunA saMbaMdhamAM e kathana kevI rIte lAgu pADaze ? guru-isa athavA zAkyasiMhanI mAphaka jeo evuM parAkrama dAkhavI zake teone huM IzvarAMzI lekhuM chuM. te sAthe eTaluM paNa kahevuM joIe ke isa athavA zAkyasiMha jevA manuSya sivAya e niyamanuM ulaMdhana karI AgaLa vadhavAne bhAgyeja kaI samartha thaI zake che. huM ema mAnuM chuM ke jo Isu athavA zAkyasiMhe gRhasthAvasthAmAM rahI dharma pravartAvyo hato te teonI dhArmikatA atyAre che tenA karatAM paNa adhikatApAtra thaI heta, emAM zaka nathI. zrIkRSNa jevA Adarza puruSo gRhasthAzramamAM ja rahyA hatA. Isu athavA zAkayasiMha mAtra saMnyAsIo hatA-Adarza puruSa nahetA. saMtAnaprIti ane daMpatiprIti sivAya svajanaprItinA saMbaMdhamAM paNa thoDa balavAnuM rahI jAya che. (1) je vastutaH ApaNuM saMtAna na hoya paNa saMtAnanA sthAne heya teo paNa ApaNuM saMtAnaprItinA hakkadAra che. (2) jeo ApaNI sAthe eka vaMzanA lohIthI joDAyelA hoya, teo arthata bhAI--bena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dharma tattva vigere paNa ApaNAM prItipAtra che. sAMsate larjIne hAya ke AtmaprItinI udAratAne laine hAya, paNa tenA pratye prItibhAva rAkhavA e ApaNuM kartavya che, (3) A pramANe prItinA vistAra thatAMtI sAtheja ApaNA kuTuMba tathA ADeAzIpA DAzIpratye paNa prItibhAvanA nirmaLa jharA vahevA lAge che. prItinA svAbhAvika vikAsa kevI rIte thatA jAya che, te vAta huM tane pUrve jaNAvI gayA cheM. (4) aneka samaye ApaNe evAM manuSyAnA samAgamamAM AvIe chIe ke teo ApaNAM ravajana na hoya te paNa temanA guNApratye mugdha thaine temanA pratye khAsa prItibhAva rAkhyA vinA ApaNe rahI zakatA nathI. AvI rItanI andhuprIti paNa keTalIka vAra bahu khaLavatI thayelI anubhavavAmAM Ave che. izvaraprItinI pazu ceAgya prakAre khIlavaNI thavI joie, kAraNa ke te manuSyAnA utkRSTa dharma che. yAM ii prItine baLavAna banAvavI tene zuddha hRdayathI niSNuya karIne, athavA upara jaNAvyA te sAdhAraNa niyamAne lakSamAM rAkhIne prIti vRttinuM anuzIlana karavuM eja yAgya ane uttama che. adhyAya 24 mo - svadezaprIti guru:--samasta vRttine jAgRta tathA unnata karI izvaramukhI karavI e anuzIlananA uddeza che, ane tene mATe sAdhake izvarAddiSTa karmo karavAM joie. prazvara prANImAtramAM vyApaka che, tethI samasta jagatane peAtAnA AtmAsamAna lekhI tene cAhatAM zIkhavuM joIe. jagatane Atmavata lekhavAmAM Ave tAja manuSyanA hRdayamAM nagatika (samagra jagat uparanI ) prItinA udaya thAya. kAi ema pUche ke samasta jagatane Atmavat zAmATe mAnavuM? te tene eja uttara ApI zakAya ke tema karavu e izvarAddiSTa kartavyU che, ane tethI te dhama'kA' che. chatAM evI zaMkA karavAmAM Ave ke jo kApaNu izvarAddiSTa karyAM jAgatika prItithI viruddha jatu hoya tA tyAM zuM karavuM ? AvA sthaLe e dizAonI sa MpUrNa rakSA thavI azakaya che. te pachI tyAM kayI dizAmAM kartavya karavuM? ziSya:--te sthaLe niSpakSapAtapaNe vicAra karI me trAjavAmAM je trAjavuM namatu jaNAya, teja dizAnuM avalakhana levuM joie, ema mane lAge che. guru:--e vAta kharI che. tepaNu e sabaMdhe hu hu' te kharAkhara zravaNu kara daMpatiprItinA viSaya samajAvatI veLA me' tane kahyu` hatu` ke je samAjanI bahAra DhAya che teonu jIvana pazuvat hAya che. dAkhalAtarIke jaMgalI manuSyA samAjamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 24 ma-svadezaprIti kahetAM nathI, tethI temanuM jIvana lagabhaga pazu jevuM ja hoya che. samAja sivAya manuSya yathAyogya prakAre dhArmika jIvana gALI zake nahi, eTaluM ja nahi paNa samAja sivAya manuSya koIpaNa prakAranuM maMgaLa athavA Atmaya sAdhI zake nahi, ema kahuM te paNa atyukti nathI. have jo samAjano dhvaMsa thAya te manuSyanA dharmano paNa vaMsa thayA vinA rahe nahi, ane dharmane vaMsa thAya te pachI sarva prakAranAM maMgaLa kAryone vaMsa paNa tenI sAtheja thAya, e svAbhAvika che. A viSe vadhAre vistArathI tArA jevA samajune samajAvavAnI jarUra nathI. ziSya --vAcaspati mahAzaya je A prasaMge hAjara hatA te teo e dalIlanI sAme vidhei uDAvata, paNa mane temAM kaI saMzaya nathI. | gu-astu. jo emaja heya, eTale ke je samAjanA dhvaMsanI sAthe dharmavaMsa joDAyeluM hoya ane dharmavaMsanI sAthe sarva maMgaLa kAryono vaMsa anivArya hoya te eTaluM te cakkasa che ke game te prakAre samAjanI rakSA karavI e ApaNuM gaMbhIra kartavya che. harbaTa spensara paNa kahe che ke "AtmarakSA karatAM paNa dezarakSA e eka dharma che. ane eTalA mATe hajAro tathA lAkho manuSyo pitAnA AtmAne bhoga ApIne paNa dezanI rakSA karavA prayatna kare che." AtmarakSA je kAraNe dharma lekhAya che te ja kAraNe dezarakSA paNa zreSTha dharma lekhAya che. svajanarakSAne paNa dharmanuM aMga lekhavAmAM AvyuM che, tenuM eja kAraNa che,kAraNa ke ApaNo parivAra e paNa samAjanuM eka aMga che; paraMtu samudAyanA hitanI khAtara pArivArika hitanI paNa upekSA karavI e kartavya che. AtmarakSA ane svajanarakSAnI peThe svadezarakSA e paNa IzvaraddiSTa karma che; kAraNa ke temAM samasta jagatanA hitano samAveza thaI jAya che. sAmAjIka manuSpo athavA dezanAM manuSyo atiravigrahathI laDI maratAM hoya te samaye je koI pApiSTa jAtine AgevAna AvIne dezajanone dabAvI de te pRthvImAMthI dharma tathA unnatino uccheda thayA vinA rahe nahi. eTalA mATe bhUtamAtranA hitanI khAtara svadezarakSaNa karavuM e paNa dharma che. svadezarakSAne je AtmarakSA tathA svajanarakSAnI peThe izvadiSTa karma mAnavAmAM Ave te tene paNa niSkAma karma banAvI zakAya. AtmarakSA tathA svajanarakSA karatAM svadezarakSAnA karmane vizeSa sahelAIthI niSkAma karma banAvI zakAya, e vAta have tane bahu zramapUrvaka samajAvavAnI jarUra huM dhArato nathI. ziSya-A praznanI zarUAtamAMja Ape kahyuM hatuM ke "vicAra karIne ja nirNaya kara." te have huM jANavA icchuM chuM ke ATalA vicAranA pariNAme ApaNe zuM nirNaya upara AvyA ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatatva gura-eja ke sarva bhUtapratye samadaSTi rAkhavI e jema ApaNuM kartavya karma che, teja prakAre AtmarakSA, svajanarakSA tathA dezarakSA paNa ApaNuM kartavya karmo che. e ubhayanI aMdara jyAre paraspara virodha utpanna thAya tyAre kayI taraphanuM trAjavuM bhAre che, te bArIkIthI-nipakSapAtapaNe joI javuM. AtmarakSA tathA svajanarakSAnI jarUra eTalA mATe che ke tenAthI dezarakSAmAM tathA jagatarakSAmAM bahu moTI sahAya maLe che, mATe banI zake tyAM sudhI dezarakSA kivA jagatarakSA tarapha ja vizeSa lakSa ApavuM. vastutaH jAgatika prItinI sAthe AtmaprIti, ravajanIti tathA dezaprItine virodha utpana thAya e saMbhavaja lAgato nathI. daSTAMta tarIke dhAro ke koI eka manuSya ApaNuM upara hallo kare, to tenAthI ApaNe ApaNuM AtmarakSaNa karavuM. paraMtu tenI sAme nirdayatA kivA deva dAkhavavAnI jarUra ja zuM che? kSudhAtura coranA. saMbaMdhamAM jyAre ApaNe prasaMga nIkaLe tyAre A vAta huM tane samajAvI cUkyA chuM. te vakhate meM tane evA AzayanuM kahyuM paNa hatuM ke jAgatika prIti athavA sarvatra samAnabhAvane artha e nathI ke ApaNe mUMge moDhe mAraja khAdhA karamAruM kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke je sarva prANImAtra ApaNuM pitAnA AtmA samAnaja che, te pachI ApaNe koInuM kadApi aniSTa na karavuM. koI manuSyanuM te, zuM paNa kaI samAjanuM paNa kadApi aniSTa karavA taiyAra thavuM nahi. ApaNuM samAjanuM jevI rIte yathAzakti ISTasAdhana karavuM, tevI ja rIte banI zake te parasamAjanuM paNa ISTa karavA cUvuM nahi. zakti pramANe iSTa karavuM tene artha mAtra eTaleja karavAne che ke koI samAjanuM aniSTa karI anya samAjanuM iSTa karavuM e bIlakula ucita nathI. parasamAjanuM aniSTa karI ApaNuM samAjanuM iSTa na sAdhavuM teja rIte ApaNA samAjanuM aniSTa karI parasamAjanuM daSTa sAdhavuM e paNa yogya nathI. Ama thAya teja yathArtha samAnabhAva, jAgatikaprIti tathA svadezaprItinI yathAyogyatA sacavAya. keTalAka divaso upara te eka prazna pU hato, tene uttara ApavAno have yogya prasaMga AvI lAge che. huM dhAruM chuM ke tArA manamAM yuropIya "paMTrIyeTIjhama" (svadezavAsaya) nA saMskAro bahu daDha thaI gayelA hovA joIe, ane tene ja lIdhe teM e prazna mUkyo haze. meM tane Aje je svadezaprItisaMbadhe upadeza karyo che, tene yuropanI svadezavAtsalyatA sAthe leza paNa saMbaMdha nathI. yuropIya pI. TIjhama (svadezavAtsalya) ne eka prakAranA mahAdhara vaizAcika pAparUpeja huM to oLakhuM chuM. pAzcAtya svadezavatsalatAne artha mAtra eTaleja che ke parasamAjanI pAsethI je kAMI heya te chInavI lo ane potAnA samAjamAM lAve. te peDhITIjhama dharma kahe che ke anya samasta jAtionuM satyAnAza kADhIne paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 24 mo-svadezaprIti --- - - - ------ -- --- - svadezanI zobhA vadhAre. AvA bhayaMkara svadezapremarUpI dharmane laIne amerikAnI asalI jAtio Aje pRthvImAMthI lagabhaga lupta thaI gaI che. A dezavAtsalyarUpI dharma bhAratavaSaya prajAnA hRdayamAM koI kALe rathAna na pAme, eja mArI jagadIzvara pratye prArthanA che. bela, prItitatvane sthUla Azaya have samajyo ne? ziSya -hA che. manuSyanI sarva vRttio khIle ane te badhAnuvatinI thAya te avasthAne bhakti kahevAya, e viSaya have huM barAbara samajI gayo chuM. AvI avasthAnuM pariNAma jAgatika prItirUpe ja phaLe; kAraNa ke bhUtamAtramAM Izvara vyApI rahyo che, e vAta paNa mArAthI samajI zakAya che. tenI sAthe eTalI vAta paNa nakkI thaI gaI ke jAgatikaprIti sAthe svajanaprIti athavA svadezaprItine virodha A. vavAne bhaya paNa asthAne che. je kaMI virodha kavacita jovAmAM Ave che, te te ApaNuM sakAmavRttine ja AbhArI hoya che. je niSkAmapaNe kartavya bajAvavAmAM Ave te e virodha kadApi utpana thAya nahi. te sAthe eTaluM paNa samajI zako chuM ke AtmarakSA karatAM svajanarakSAnuM kartavya vadhAre mahatvanuM che, ane svajanarakSA karatAM paNa svadezarakSAnuM kartavya vizeSa mahattvanuM che. jyAre aMtaHkaraNamAM izvarabhakita tathA sarva leprItinA saMskAro daDha thAya, tyAre te dezaprIti e mAtra Izvarabhakita karatAM ja utaratuM ane anya sarva karatAM adhika mahatvanuM kartavya banI rahe che. gura-bhAratavaSaya prajAnI sAmAjIka tathA dhArmika avanatinuM kAraNa have spaSTa thaI zakaze. bhAratavarSanI AryaprajAmAM IzvaraprIti tathA sarvaka pratye samadRSTi hatI, paraMtu teoe dezaprItine sArvalikika prItinI aMdaraja DUbADI dIdhI. AthI prItivRttinI krame krame je khIlavaNI thavI joIe tevI thaI zakI nahi. dezaprIti tathA sArvalaikika prIti e bane yathAsthAne yogya khIlavaNI thavI joIe jyAre A vAta Arya prajAnA hRdayamAM utaravA pAmaze tyAre bhAratavarSa punaH pRthvInI zreSTha jAtinA ucca siMhAsane virAjaze emAM mane jarA paNa saMzaya nathI. ziSya -Ape je dharmatatvanI vyAkhyA karI che, te dharmatattva je Arya prajA samajI zake ane tene kAryamAM pariNata karI zake te keTale badhe lAbha thAya? A vAkyane sthAne AvuM vAkya ThIka gaNAtA ke "kALe karIne bhAratavarSanI Arya prajAnAM AcaraNomAMthI izvaraprIti tathA sarva pratyenI samadaSTi nIkaLI gaI ane dezaprItinuM sthAna paNa svArtha ane viSayalelupatAe lIdhuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 25 mo - pazuprIti guru:--prItitattva sabaMdhI hajI eka vAta kahevAnI bAkI che. anya sarva dharmAnI apekSAe hiMdu dharma zreSTha gaNAya che, tenAM hajArA udAharaNo ApI zakAya tema che. prItitattva samajAvatI veLA hiMdudharmAMnI zreSThatA huM prasagApAta siddha karI cUkyA chuM. hiMdudharma jAgatikaprItinA jevA upadeza kare che tevA upadeza anya kAi dha'mAM nathI. nyAyanI khAtara mAre A sthaLe kahevuM joie ke alabatta anyAnya dharmAM paNa sa lokapratye prItibhAva rAkhavAnI bhalAmaNu tA kare che; paraMtu tema karavAnuM je yathAyogya mULa kAraNu darzAvavu. joie te tee darzAvI zakayA nathI, ane tethI temanI te bhalAmaNu sAka thai zakI nathI. tyAre Izvara sarvavyApaka hAvAthI sa bhUtapratye samAnabhAva rAkhavAnA hiMdudharmanA upadeza tarataja hRdayamAM utarI jAya che. hiMdudharma' upadezelI patiprIti paNa anya jAtiomATe AdarzarUpa che temaja vivAhaprathA paNu kAi rIte ochI anukaraNIya nathI. A uparAMta hiMdudharmanA prItitattvanuM eka vizeSa udAharaNa-pramANu Apu ' te lakSa pUrNAMka sAMbhaLa. bhUtamAtramAM izvaranA nivAsa che, eTalA mATe prANImAtrapratye samadaSTi rAkhavI e kanya che; paraMtu jee ema samajatA hAya ke bhUtamAtra' kahevAthI kevaLa manuSyAneAja temAM samAveza thAya che te te bhUla che. bhUtamAtra kahevAthI jagatanAM sarvAM prANIo temAM AvI jAya che. arthAt pazuo paNa manuSyAnI prItine pAtra che. manuSyapratye jema prItibhAva rAkhavAnA che, teja prakAre pazu pratye paNa prItibhAva rAkhavA joie. AvA abhedabhAva hiMdudharmAM athavA tA hiMdudharmamAMthI utpanna thaela mAddhadharma sivAya anya sthaLe nathI. ziSya:--e abhedabhAva Ame hiMdudharma pAsethI lIdhA haze ke aududhama pAsethI hiMdudhame lIdhA haze? guru:marthAt tu ema pUchavA mAge che ke pitAnI mIlakatanA vArasadAra putra thayA ke putranI mIlkatanA vArasadAra pitA thayA ? ziSyaH--pitAne paNa keTalIkavAra putranI saMpatti maLe che. guruH--kudaratI niyamathI viruddha vAta je koi siddha karavA icche, teNe pUrAvA rajI karavA joIe. bahudha pAsethI hiMdudhame* ukata abhedAna lIdhuM, ema kahe. vAmAM tuM zuM pramANu ApI zakaze? ziSya:----mArI pAse tA evuM kAMi pramANu nathI, paNa yuddhame hiMdudharmAM pAsethI e abhedajJAna lIdhuM ema Apa kevI rIte pUravAra karI che? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 25 mo-pazuprIti 169 guru pitAnI mAla-mIlakta putrane maLe e ekaja pramANa mAre mATe basa che. te sivAya vAjasaneya upaniSadanI kRti uddhata karI meM tane batAvI ApyuM che ke sarva bhUtapratye samAnabhAva rAkhe eja prAcIna vedakata dharma che. ziSya --paraMtu vedamAM te azvamedhAdinI paNa vidhi maLI Ave che tenuM kema? guru:-veda jo koI eka ja vyakitavizeSano racele graMtha hota te asaMgati doSano Apa tenA upara mUkI zakAta. Tosa ekavInsanA kathananI sAthe harbarTa spensaranA siddhAMtanuM maLatApaNuM tapAsavuM e jema vicitra che, te ja prakAre vedanA bhinna bhinna aMzonuM paraspara maLatApaNuM zodhavuM e vicitra che. eTaluM ja nahi paNa asaMbhavita che. hiMsAmAMthIja ahiMsAnI utpatti che; paraMtu te vAtane hamaNa rahevA daizuM. " pakSuo pratye dayA karavI" e hiMdudharmane upadeza parama ramaNIya che, emAM te kAMIja zaka nathI. hiMduo A upadezanuM lAMbA kALathI pAlana karatA AvyA che. jemAM hiMduo nathI teo paNa ahiMsAdharmanuM anusaraNa thAzakti kare che. kevaLa khetI arthe athavA svArI karavA mATe pazuonuM pAlana kare che, temaneja uddezIne huM A vAta kahetA nathI. kUtarAnuM mAMsa kaI upayogamAM AvatuM nathI, chatAM keTalAke kUtarane bahu premathI uchere che; kAraNa ke temAMthI je AnaMdasukha tathA premane badale maLe che, te teo bahu sArI rIte jANatA hoya che. ApaNuM dezamAM keTalIeka bAIo bilADI pALI saMtAnahInatAnA duHkhane bhUlI javAno prayatna kare che. meM eka aMgrejI pustakamAM vAMcyuM che ke "je gharamAM pAMjarAmAM pakSI AnaMdathI nAcatuM hoya te gRhamAM koI premI athavA sujJa manuSya rahe che, ema samajavuM." A pustakanuM nAma mane atyAre smaraNamAM nathI, paNa vAta ghaNI ja mahattvanI che. hiMduomAM khAsa karIne gAyane sarvathI vizeSa prItipAtra mAnavAmAM Ave che. hiMduone mATe gAyanA jevI anya eke parepakArI vastu nathI. gAyanuM dUdha hiMduenA jIvanasvarUpa che. ApaNe hiMduo mAMsabhojana karatA nathI. je annabhojana ApaNe AhAramAM laIe chIe temAM puSTikara dravya bahu apa pramANamAM hoya che, tethI je gAyanuM dUdha na vAparIe to e dravyanI beTa koI rIte pUrI thAya nahi. gAya kevaLa dUdha ApIne ApaNane uchere che, eTaluM ja nathI, paNa je dhAnya upara ApaNo saMpUrNa AdhAra che te dhAnya paNa eka rIte gAya-mAtAne ja AbhArI che, ane eTalA mATe gAyane annadAtA kahevAmAM atizayokti nathI. baLadvArA khetare kheDAya che, ane bhAre bejAe eka gAmathI bIje gAma laI javAmAM Ave che. je gAyonuM rakSaNa na thAya te keTalAM badhAM khetara kheDAyA vinA paDayAM rahe gADAM bharI bharIne je mAla paragAma mokalavAmAM Ave che, te koNa vahana karI zake? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dhamatatva TuMkAmAM, bhAratavarSamAM ghaNuMkharUM kAma gAya ane tenI saMtati uparaja nirbhara rahe che. gAya ane baLada mRtyu pAmyA pachI paNa dadhIcinI mAphaka potAnAM hADa, cAma tayA zIMgaDArA A5NuM upara upakAra karatAM jAya che. keTalAeka mUrkha manuSyo kahe che ke"gAya te hiMduone eka devatA che." vastuta: te devatA nathI, paNa devatA eTale upakAra ApaNI upara kare che, eTalAja mATe tene devatAsamAna lekhavAmAM Ave che. vRSTidevatA ApaNuM upara jeTalo upakAra kare che tenA karatAM paNa gAya vizeSa upakAra kare che. indra je pUjya hoya te gAya paNa pUjavAyogya che. je ApaNA dezamAMthI gAyano lepa thaI jAya te hiMduprajA paNa tenI sAtheja lepa thaI jAya, emAM zaka nathI. musalamAnonI dekhAdekhIthI je hiMduo paNa gomAMsa bhakSaNa karavA lAgyA heta to atyAre pUrve hindu nAmane kayAraneye lepa thaI gayo hota, athavA te hiMduo atyaMta durdazA bhogavatA hatA, ema vicAra karavAthI spaSTa thayA vinA raheze nahi. hiMduonA ahiMsAdharmo ja hiMduonI rakSA karI che. anuzIlananuM pratyakSa phaLa jevuM hoya to pazuprItinA sAkSAta upakAro pratye ekavAra daSTipAta karI jA, pazuprItinA anusaraNanA pratApeja hiMduprajA Aje jIvatI rahI gaI che. ziSya:-ghaNA musalamAno paNa gemasa nathI khAtA. gusa-e pratApa hiMduonA sahavAsane che. jeo hiMdu vaMzamAM janmavA chatAM gomAMsa bhakSaNa karatA hoya teo kulagAra che-narAdhama che. ethI vadhAre sapta zabdo mArI pAse nathI. ziSya -keTalAka pAzcAtya paMDite kahe che keH "hiMduo janmAMtara mAne che. tethI rakhene ApaNe koI pUrvapuruSa dehAMtara prApta karIne pazupe ApaNe tyAM AvyuM hoya te? evA bhayathI hiMduo pazuo prati dayAvAna rahe che." | gusa-pAzcAtya paMDito ane pAzcAtya gardabha vacceno bheda bhUlavuM joIe nahi. hiMdudharmane yathArtha marma meM tane kahI dIdhA che. hajI paNa tuM zuM gardabha kone kahevAya ane paMDita kene kahevAya tene nirNaya karI zake nahi? gardabha te enA avAja uparathI ja pakaDAI jAya. ukta kathana kAI pAzcAtya paDitanuM hevA saMbhava nathI. adhyAya 26 mo-dayA gusa-bhakita ane prIti pachI dayAnuM sthAna Ave che. Arta athavA duHkhI prANapratye je vizeSa prItibhAva tene dayA kahevAmAM Ave che. bhaktinA piTAmAM jema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 29 me-dayA 19. prItine samAveza che, tevI ja rIte dayA paNa prItine eka khAsa piTA bhAga che. sarva bhUtamAtramAM je potAnAja AtmAne jotA hoya athavA sarva bhUtamAtrane pitAnAmaja anubhava karate hoya te manuSya niraMtara dayAmayaja hoya che. eTalA mATe bhakitanA anuzIlana (anusaraNa ane vikAsa) thI jema prItinuM anAyAse anuzIlana thAya che tevI ja rIte prItinA anuzIlananI sAthe dayAnuM anuzIlana paNa raheluM ja hoya che. bhakita, prIti ane dayAne hiMdu dharma evA sUtrathI eka bIjA sAthe guMthelI che ke tene judI pADI batAvavAnuM kAma sahaja nathI. hiMdudharma je sarvAMgasaMpanna dharma anya keI nathI, evA uddagAre AvA prasaMge baLapUrvaka bahAra AvyA vinA rahetA nathI. ziSya -chatAM dayAnuM anuzIlana pRthapha rIte karavAnuM hiMdudharmamAM kaheluM che. gusa-ekavAra nahi paNa hajAravAra punaH punaH dayAnA viSaya upara bhAra mUkavAmAM Avyo che. vastutaH jenAmAM dayA nathI tene hiMdu evuM nAmaja ApI zakAya nahi. te paNa eTaluM che ke hiMdudharmamAM dAna zabdano jeTalo chUTathI upayoga thayelA ApaNuM jovAmAM Ave che teTale dayA zabdane vyavahAra thaele jovAmAM AvatuM nathI. kharI rIte te dAnamAMja dayAnuM satya anuzIlana raheluM che, paraMtu "dAna" zabdanA artha tarapha barAbara lakSa ApavAmAM AvatuM nathI. "dAna" kahevAthI mAtra annadAna, vastradAna athavA dhanadAnaja sarvatra samajavAmAM Ave che; paraMtu e artha to bahuja sAMkaDo che. dAnano kharo artha tyAga che. tyAga ane dAna eka bIjAnA mAtra pratizaja che. dayAnA anuzIlanAthe tyAga zabdane paNa aneka sthaLe upaga karavAmAM Avyo che. A tyAga zabdathI kevaLa dhanatyAgaja samajavo, e yogya nathI. tyAga zabdathI sarva prakAranA tyAganuM sUcana thAya che, ane temAM prANatyAga 5Na samAI jAya che. matalaba ke jyAM dAnadharmane Adeza karavAmAM Avyo hoya tyAM AtmatyAga karavAno upadeza paNa sAthe ja rahelo che ema samajI levuM. A prakAranuM dAna karavuM temAMja yathArtha dayAnA anuzIlanane mArga rahelo che. eka mANasa pAse puSkaLa dhana-saMpatti hoya, ane te saMpattino amuka aMza keI dInadaridrIne arpaNa kare che tethI teNe dayA karI ema kahI zakAya nahi; kAraNa ke eka taLAvamAMthI koI pravAsI kheba bharIne pANI pIve tethI taLAvane kAMI khoTa jatI nathI, tema tArA uta prakAranA dAnathI tane kAMI kaSTa thatuM nathI. teNe je svArtha tyAga karavo joIe tevo svArtha tyAga ethI thatA nathI. A uparathI evA dAnanI paNa jarUra nathI ema mAnI laIza nahi. jeo evuM najIvuM dAna paNa karI zakatA nathI teo gheratara narAdhamathI kaI rIte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17ra . dhamatA : caDIyAtA nathI, paraMtu jeo evuM dAna karatA hoya teoe temAM potAnI dAnavIratA athavA bahAdUrI samajI levI e paNa bhUla che. evI dAnavRttithI dayAnuM yathArtha anuzIlana (anusaraNa ane khIlavaNI) thaI zakatuM nathI. pote kaSTa sahIne paNa paropakAra kare te ja kharUM dAna che. - ziSya -je ApaNane kaSTa sahana karavuM paDe te pachI zubha vRttinA anuzIlanamAM sukha raheluM che, ema Ape kahyuM tene zuM artha ? gu--zubha vRttinuM anuzIlana (anusaraNa ane vikAsa) thavAthI te kanTaja sukhanA rUpamAM pheravAI jAya che. zreSTha vRttio bhakti-prIti-dayA vigerenuM A eka khAsa lakSaNa che ke tene anuzIlanathI du:kha paNa sukharUpe ja anubhavAya che. ukta vRttio sarva prakAranA du:khane sukhamAM pheravI nAkhavAnuM sAmarthya dharAve che. dharma eja sukhano ekamAtra upAya che, emAM zaMkA rAkhavA jevuM nathI. saMsArI manuSyo jene kaSTa kahe che tenI utpatti "A mAruM ane A pArakuM" evA bhedajJAnamAMthI ja thAya che. dharmAnukULa Atma-prItinI sAthe yogya pramANamAM AtmatyAga rahele hoya te pachI temAM kaSTa ke du:kha jevuM kazuM ja jaNAtuM nathI. eTaluM kharuM ke evuM pratyeka anuSThAna-kartavya karma ke IzvarAnudita kartavya niSkAma bhAvathI karavuM joie. hiMdu zAstrakAroe dAnadharmanI je sthApanA karI che, tevize mane A prasaMge bolavAnuM prApta thAya che. hiMdudharmanA keTalAka sAdhAraNa darzanakAro kahe che ke "dAna karavAthI puNya thAya mATe dAna kare." kahevAnI jarUra nathI ke A sthaLe puNyane svargAdi kAmya vastuonA upAyarUpe sUcavavAmAM AvyuM che. dAna karavAthI akSaya svarganI prApti thAya eTalA mATe dAna karavuM evoja sAdhAraNa hiMduzAstrakArone mata hoya che. AvA dAnane huM dharmanuM nAma ApI zakato nathI. svarganI prApti mATe dhananuM dAna karavuM teno artha mAtra eTalo ja ke svargamAM rahevAnI sArI jagyA maLe eTalA mATe atyArathI ja mUlya ApIne tyAM jamIna kharIdI levI. A dAnane dharma kahI zakAya nahi. e te eka prakArano vepAra athavA vinimaya che. evA vANijyavyApArane dharmanuM nAma ApavuM ThIka kahevAya nahi. 4 dAna karavuM te niSkAmapaNeja karavuM ucita che. niSkAma dAna karavAthI ja dayAvRttinuM anuzIlana thAya che, ane dayAvRttinA anuzIlanathI prItivRttinuM paNa anuzIlana thAya che, tathA prItinA anuzIlanathI bhakitanuM anuzIlana thAya che * paraMtu svarga sukhanA hetuthI paNa dAna karavAmAM Ave, e kAMi paNa dAna na karavA karatAM te sAruM ja che. eTaluM ja nahi paNa evAM dAna paNa vadhate vadhate niskAma karmamAM deravanArAM thaI rahe che, e paNa bhUlavuM joiye nahi. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 26 me-yA 173 e pramANe eka mAtra dha dAnavRttinA anuzIlanathI (pAlana ane vikAsathI ) uttarAttara aneka uttama vruttionu' svAbhAvika rIteja anuzIlana thAya che. mATe jethI karIne dhyAnuM anuzIlana thAya teja sthAna, samaya ane pAtramAM dAna karavuM e ApaNI pavitra pharaja che. vRttinA anuzIlanamAM kartavya athavA rahelA che mATe te dharmArthe ja dAna karavu`. e uttama che. svargAthe athavA khIjo kAi khalA meLavavA mATe dAna karavu e tevu uttama nathI. zvarsa bhUtamAM che mATe sarvabhUtane dAna ApavuM, je izvaranuM che te prazvarameja AvuM, pRthavA tA izvarAthe sarvasvanA bhAga ApavA e manuSyAnuM parama kartavya che. sarvaMbhUtamAM ane tArAmAM tattvaSTithI jotAM kazA bheda nathI, eTalA mATe tArI pAse je kAMi che, tenA upara tArA peAtAne temaja sarvAM prANInA hakka che, ane je vastu upara prANImAtranA adhikAra che, te vastu prANImAtrane aNu karavA sadaiva tatpara rahevu joIe. gItAkata dharmomAM je dAnane upadeza karavAmAM AvyA che, tathA yathArtha hindudharmAM je dAnanI mahattA gAya che, te Ana meM upara kahyuM" teja prakAranuM samajavuM. evI bhAvanAthI je dAna thAya teja yathArtha dAnadharma che. raste cAlatA ekAda bhikSuka taraph amuka vastu pheMkI devI te kAMdAna nathI. keTalAMeka manuSNeA te evu` niSTa dAna paNa karI zakatAM nathI, e joi mane bahu Azcaya thAya che. * ziSya:--sata samAna rIte dAna ApavAmAM Ave teA pachI pAtrApAtrane vicAra kayAM rahyo ? AkAzastra sUrya pRthvI upara sa` sthaLe kazApaNu bhedabhAva vinA peAtAnAM kiraNeA pheke che, e vAta kharI, paNa tenAthI keTalA pradeze! dugdha thax jAya che ? AkAzane medha satra jala varSAve che paNa tethI keTalAM gAmaDAMo tathA zaherA taNAI jAya che ? evI rItanA vicArazUnya dAnathI lAbhane badale hAni thavAnA zuM bhaya nathI rahetA ? guru:--hu pUrve ja kahI cUkayA hyuM ke dAna karavu te eTalAja mATe ke tethI ApaNI yAdattinu anuzIlana thAya. je yApAtra hAya, ane je smA athavA pIDita DhAya teneja dAna ApavuM-anyane nahi. sarvabhUtapratye dayA karavI ema kahevAmAM mArA evA muddala Azaya nathI ke jene kAI paNa prakAranuM duHkha na DhAya tene mATe paNa ApaNe sarvasvane bhAga ApavA taiyAra thaI javuM. tApi eTalu tA kahevu. joSae ke jene kAI paNa prakAranuM duHkha na haiAya evA manuSya A saMsAramAM du`bha che. jene dArighra duHkha na hAya tene dhananuM dAna ApavuM niSphaLa che. tevIja rIte jene kASTa paNa prakAranA rAga na heAya tene davAnu dAna ApavuM e niraCka che. anucita dAnathI anekavAra pRthvImAM pApanI vRddhi thAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dha tattva che, e paNu lakSamAM rAkhavAyAgya che. aneka leAkAmAM anucita dAna karavAnI pravRtti vadhI paDelI hAvAthI, je manuSyA pRthvImAM satkAryAparAyaNu rahIne jIvana gALI zake tevAM hAya tevAM pazu bhikSuka athavA prapaMcakanA veza dhAraNu kare che. anucita dAna karavAnI pravRttine lIdhe saMsAranA prapaMcAmAM ghaTADA thavAne badale ulaTI vRddhi thAya che. sazakata bhikhArIone dAna ApavAthI ALasane uttejana maLe che, ema mAnIne pazu keTalAMkA dAna karatAM acakAya che. A pramANe ane -khAjIe tapAsIne yAgya pAtre megya dAna ApavuM eja uttama che. jeenI jJAnAnI athavA kAryakAriNI vRttie yAgya pramANamAM vikasita thaelI DhAya che, temane pAtrApAtrA vicAra bahu muzkelIbhayeryAM nathI lAgatA; kAraNu ke dayAzIla hAvAnI sAthe vicAravAna paNa heAya che. matalaba ke manuSyanI saCvRtti suMdara rIte vikasita na thAya tyAMsudhI tenI kAi eka vRtti saMpUrNatA prApta karI zatI nathI. te gItAnA saptadaza adhyAyamAM dAnasaMbaMdhe bhagavAnanuM je kathana che, tenuM tAtpa pazu evuja che. dAtavyamiti yaddAnaM dIyate'nupakAriNe / deze kAle ca pAtre ca taddAnaM sAttvikaM smRtam ||20|| yattu pratyupakArArthaM phalamuddizya vA punaH / dIyate ca parikliSTaM taddAnaM rAjasaM smRtam // 21 // adezakAle yaddAnamapAtrebhyazca dIyate / asatkRtamavajJAtaM tattAmasamudAhRtam // 23 // ,, arthAt " ApavuM eja kanya che. ema mAnIne je dAna ApavAmAM Ave, jenA dalAnA hetu na rAkhavAmAM Ave, ane je dAna deza, kALa, pAtrane vicAra karyA pachIja ApavAmAM Ave, teja yathA-sAttvika--dAna che. mAnI smAzAthI je dAna ApavAmAM Ave, amuka phaLanI AzApUrNAMka je dAna ApavAmAM Ave, athavA aprasanna thaIne je ApavAmAM Ave te rAjasa dAna che. dezakALapAtrane vicAra karyA vinA, athavA anAdara ane avajJApUrvaka je Ana ApavAmAM Ave te tAmasadAna che. ziSyaH----dAna ApatI veLA deza-kALa-pAtrane kevI rIte vicAra karavA, te viSe gItAmAM kaMi upadeza karavAmAM AvyA che ? gurugItAmAM nathI, paNu bhASyakArAe te viSaya ccei haiM; paNa atyAre tevI lakhANu carcAmAM utaravAnI jarUra nathI. kAi paNa karma' evu nathI ke jemAM deza-kALa--pAtranA vicAra karavAnI AvazyakatA na heAya. dAnane mATe paNu temaja che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 26 me-dayA 175 deza kALa pAtrane vicAra karyA vinA je dAna karavAmAM Ave tene sAtvika nahi, paNa tAmasa dAna kahevAmAM AvyuM che. Ama kahevAnuM kAraNa eTaluM badhuM spaSTa che ke te samajavAne mATe hiMdudharmanI kaI vizeSa vidhi zodhI kADhavAnI jarUra rahetI nathI. dAkhalAtarIke ApaNuM gujarAta prAMtamAM duSkALa paDayo hoya ane teja vakhate macesTaranI kApaDanI mIle paNa baMdha paDI gaI hoya, arthAta bane jagyAe kArIgare ane majuro duHkhI sthitimAM AvI paDayA heya te prasaMge ApaNe kAMI paNa ApI zakIe evI avasthAmAM hoie te ApaNI prathama pharaja che ke sai pahelAM ApaNe ApaNA pratinA kaSTanivAraNArthe ja hAtha laMbAva. banI zake che. bane sthAnomAM amuka amuka sahAyatA ApavI e paNa uttama che, paraMtu je gujarAtanA manuSyone sahAya ApavAne badale mAMcesTara tarapha ja pakSapAta rAkhIe to dezano vicAra ApaNe rAkhyo che, ema na kahevAya. kAraNa ke mAMcesTaranAM du:khI manuSyone madada kare evA aneka puruSo bahAra Ave e saMbhava che, paNa gujarAtanAM manuSya tarapha koInI draSTi paDavAno saMbhava nathI. kALane paNa teja prakAre vicAra karavAnuM che, Aje je vyaktine teM tArA prANanA bhege bacAvyo hoya te ja vyaktine kadAca AvatI kAle sajA karavAnI pharaja tAre zire AvI paDe to tene tuM koI paNa rIte prANadAna ApI zake nahi. pAtrApAtrano vicAra paNa spaSTaja che-prAyaH sarva tene vicAra karI zake che. eka duHkhI manuSyane dAna ApavA aneka mANaso taiyAra thAya che, paNa kei cAra ke jugArIne ApavAne tatpara thatuM nathI. eTalA mATe je vAra page enI sUkSma vyAkhyAmAM khAsa karIne utaravAnI jarUra nathI. je udAra jAgatika mahAnIti sarvanA hRdayamAM rahelI che, tene anusarIne ja deza kALa pAtranA bhedo darzAvavAmAM AvyA che; paraMtu vividha bhAkhyakAroe e spaSTa ane saraLa vAtanA paNa kevA vicitra arthe karyA che, te paNa jevA hoya te eka namuno ApuM. zrIzaMkarAcArya tathA zrIdharasvAmI kahe che ke deze eTale kukSetra Adi tIrthasthAnomAM je dAna thAya teja dAna egya deze thayeluM gaNAya. kALano ke vicitra artha karyo che, te je. zaMkarAcArya kahe che ke saMkrAnti Adi parvane viSe je dAna thAya te ja yogya dAna kahevAya, tathA zrIdhara svAmI kahe che ke grahaNa prasaMge je dAna karavAmAM Ave teja zreSTha che, pAtra eTale zrI zaMkarAcArya kahe che ke je vedamAM pAraMgata hoya, cha aMgone sArI rIte jANukAra hoya, tathA AcAramAM niSThAvALo hoya tene yogya pAtra samaja, teja saMbaMdhe zrIdhara svAmI kahe che ke je tapa japa vrata Adi karatA hoya evA brAhmaNane ja yogya pAtra mAna joIe. sarvanAza ! huM mArA dezamAM rahI dInadu:khI pIDita manuSyonI sevA pahelI tArIkhathI 31 mI tArIkhaparyata karyA kare che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmatattva = ----- temanA abhiprAya pramANe bhagavadabhipreta dAna thayuM ema naja gaNuMya ! bhAgyakAronA vicAra pramANe to garIba, rogI ke du:khIne sahAya karavI e yogya dAna na lekhAya. A pramANe kaI kaI bhASyakAre ati unnata udAra tathA sArvalekika hindudharmane e te saMkIrNa, anudAra tathA upadharma banAvI dIdho che ke te bhASyakAronA vicArane yathArtha hiMdudharmanA vicAre kahevAnI hiMmata kAIthI thaI zake nahi. mane ema lAge che ke smRtine anumodana ApavA mATe ja bhASyakAroe bhagavAnanA udAra vAkyane eTaluM badhuM saMkIrNa rUpa ApI dIdhuM haze. jo ke ukta sarva ane mahA pratibhAsaMpanna, sarvazAstravita bhASyakAronI pAse huM kazIja bisAtamAM nathI, te paNa mAre eTaluM te kahevuM joIe ke - kevalaM zAkhamAzritya na kartavyo vinirnnyH| / yuktihInavicAre tu dharmahAniH prajAyate // arthAta mAtra zAstranA AdhAreja kartavyano nirNaya kare egya nathI. yuktihInavicArazunya banIne kartavya karavAthI te dharmahAni ja thAya che. vicAra karyA vinA, AMkha mIcIne dharmagraMthonuM anusaraNa karavA jatAM AjakAla ApaNe kevI durdazA-adharma athavA vizaMkAvALI sthitie pahoMcyA chIe tene vicAra karatAM trAsa thayA vinA raheto nathI. hajI paNa vinA vicAre evuM ja karyA karIe te e ucita nathI. piotapotAnI buddhi pramANe sarvee vicAra karavo joIe, nahitara caMdanavADI gardabha jevIja ApaNI sthiti rahI javAnI-arthAta caMdanamahimA samajavAne badale caMdanane bhAra vahana karIne ja jIvana vitAvI daIzuM. ziSya -te pachI bhAkhyakAronA paMjAmAMthI yathArtha hiMdudharmane uddhAra kare e ApaNuM pradhAna kartavya nathI zuM ? gusa-prAcIna RSimaharSi tathA paMDito atizaya pratibhAsaMpanna tathA mahA jJAnI hatA. temanA pratye vizeSa bhaktibhAva rAkha, ane temane anAdara athavA amaryAdA kadApi na thAya tenuM satata lakSa rAkhavuM e ApaNe dharma che. chatAM je sthaLe temanuM vAkaya IzvaranA abhiprAyathI viruddhatAvALuM jaNAya te sthaLe te vAkyane parityAga karI IzvarabhiprAya ja anusaraNa karavuM, eja mAre kahevAne marma che. * manu 12 mo adhyAya, 113 mA lekanI TImamAM bahaspatinuM vacana. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 27 mo-cittaraMjinI vRtti ziSya -have anyAnya kAryakAriNI vRttionI anuzIlana-paddhati sAMbhaLavAnI icachA rAkhuM chuM. gura-e viSaya zikSaNazAstrane che, tethI te viSe ane vistArathI bola. vAno prasaMga nathI. zArIrika vRtti tathA jJAnArjanI vRttisaMbaMdhe huM kevaLa sAdhAraNa anuzIlana paddhati tane kahI gayo chuM-vRttivizeSane khAsa karIne kevI rIte keLavavI te viSe meM kAMI kahyuM nathI. bIjA zabdomAM kahuM te zarIrane kevI rIte baLavAna banAvavuM, kevI rIte astrazastra calAvavAM, kevI rIte buddhine tIkSNa banAvavI tathA magajane gaNitazAstra samajI zake evI yogyatAvALuM kevI rIte banAvavuM e sarva viSayone meM sparza karyA vinA ja rahevA dIdhA che; kAraNa ke e viSaya keLavaNuzAstrano che. anuzIlana tatvano skUla mAM samajavAne mATe kevaLa sAdhAraNa vidhinuM kAnaja basa che. eTalA mATe zArIrika tathA jJAnArjanIvRttinA anuzIlanasaMbaMdhe meM sAdhAraNa vidhija darzAvavAno prayatna karyo che, paraMtu kArya. kAriNI vRttinI anuzIlana paddhati-sAdhAraNa vidhi-bhaktinA viSayamAM samAveza pAmI jAya che. prItitatva bhaktitatvanI aMdara samAveza pAme che tathA yAtatva prItitatvanI aMdara samAveza pAmI jAya che, e vAta huM tane pUrve kahI gayo chuM. samasta dharmo ukta traNa tanI aMdaraja samAveza pAme che, ema kahuM te paNa atizayokti nathI. eTalA mATe meM bhakti, prIti tathA dayAne viSaya banI zake teTalA vistArathI carcA che. nahitara ukta sarva vRttionI gaNanA karAvavI temaja tenI anuzIlanapaddhatine nirNaya kare e mAre uddeza nathI, temaja teTalI zakita paNa nathI. zArIrika, jJAnArjanI ane kAryakAriNI vRtti saMbaMdhe mAre je kAMi belavA yogya hatuM te bolI gayo chuM. have cittaraMjinI vRtti saMbaMdhe saMkSepamAM kahuM te sAMbhaLa. jagatanA sarva dharmomAM eka apUrNatA rahI gaI hoya, ema mane lAge che, ane te eja ke cittaraMjinI vRttionA anuzIlana mATe khAsa karIne koIe bhAra mUkyo nathI, paraMtu e uparathI e siddhAMta karI levuM yogya nathI ke prAcIna dharmavettAo tenI AvazyakatA barAbara samajI zakayA nahi hoya, athavA te teoe e viSayane bIlakula upadeza nahi karyo hoya. hiMduonI pUjAnI sAmagrI-puSpa, caMdana, dhUpa, dIpa, nRtya, gIta tathA vAgha Adine udeza bhakitanA anuzIlanapUrvaka cittaraMjinI vRttinA anuzIlanane paNa have jaIe, athavA dha 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dharmatatva - te ukata sAdhano dvArA bhakitane ja jAgRta karavAno hovo joIe, ema vicAra karatAM lAgyA vinA rahetuM nathI. prAcIna grIka prajAnA dharmamAM tathA madhyakALanA yUropIya romana krizcIana dharmamAM upAsanAnI sAthe cittaraMjinI vRttionI stuti arthe khAsa prayatno karavAmAM AvatA hatA. ApilIsa athavA rAphelenAM citro, ane jarmanInA vikhyAta saMgItazAstrIonuM saMgIta e sarvanI upAsanA samaye sahAyatA levAmAM AvatI; eTaluM ja nahi paNa citra-zilpa tathA saMgIta Adi lalita kaLAo dharmanA caraNa pAse mastaka namAvIne ubhI rahetI. bhAratavarSamAM paNa citrakaLA, zilpakaLA tathA saMgIta vidyAne upAsanA arthe sahAyaka sAmagrI mAnavAmAM Ave che. ziSya-upAsanAnI sAthe cittaraMjinI vRttine tRpta karavA mATe ja mUrtipUjA vigerene zAstramAM upadeza karavAmAM Avyo hoya; ema mane lAge che. gura:-e vAta keTaleka aMze satya che, paNa te sivAya mUrtipUjAnI upayogitA anya koI kAraNe siddha thatI nathI. ema kahI zakAya nahi. mUrtipUjAnI utpatti kevI rIte thaI te viSe vicAra karavAno ane avakAza nathI. citravidyA, zilpavidyA tathA saMgIta vidyA vigere cittaraMjinI vRttine tRpti tathA skRti ApI zake che, e vAta satya che, paraMtu kAvyanA je cittaraMjinI vRttine khIlavavAne anya ekake zreSTha upAya nathI. grIka ane remana dharmoe paNa kAvyanI sahAya lIdhI hatI; kintu hiMdudhameM kAvyane je prabhAva svIkAryo che, te te ItihAsamAM apUrvaja che. rAmAyaNa ane mahAbhArata jevA kAvya graMtha eja hiMduenA pradhAna dharmagraMtha manAya che. viSNupurANa tathA bhAgavatAdi graMthamAM evA evAM vAkayo maLI Ave che ke anya koI dezanA dharma sAhitya sAthe tenI tulanA thaI zake nahi. A uparathI ema jaNAya che ke cittaraMjinI vRttinI khIlavaNI saMbaMdhe hiMdudharma kAMI ja lakSa ApyuM nathI, ema te ApaNAthI kahI zakAya nahi. chatAM eTaluM che ke pUrve je zubha pravRtti vidhirUpe nahi paNa lekacArarUpe cAlatI hatI, te pravRttine A kALe ApaNe vidhibaddha karavI joIe, ane zArIrika tathA jJAnArjanI vRttinA anuzIlana upara eTale bhAra mUkavAmAM Avyo che teTalo ja bhAra cittaraMjinI vRttinA anuzIlana upara paNa mUkAvA joIe. ziSya-arthAta Apa ema kahevA mAgo cho ke zAstramAM jevI rIte guru jananI bhakita karavAnuM, dayA rAkhavAnuM dAna karavAnuM tathA zAstrAyana karavAnuM kahevAmAM AvyuM che, te ja prakAre citravidyA-zilpavidyA-nRtyagItatathA kAvya Adi halitakaLAonI paNa khIlavaNI karavA zAstradhArA lekene preraNA karavI joIe ? gura-hA, nahitara manuSyone dharma apUrNa ja rahI jAya. ziSya:-te kevI rIte ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 27 mA-cittarajinI vRtti 19 guruH--ApaNe pratyakSa je kaMI joi zakIe chIe te uparathI teA jagat eTale jaDa zarIza ane bIjI vastuonI samaSTi, eTaluM ja kahI zakAya; paraMtu A jagatamAM ApaNe je vividha prakAranI, vividha prakRtivALI tathA vividha guNAvALI vastu nitya anubhavIe chIe, te sa anekatAnI aMdara tane kAMi aikaya jevuM jaNAya che? viSNu khalanI madhyamAM kAMi zRMkhalA jevu jaNAya che ? ziSyaH----hA. guru:--kevI rIte, kahe joie. ziSya:----eka anaMta satya athavA anirvAcanIya zakti-jene haOTa spensara "ikruTebala pAvara ina necara' kahe che, temAMthIja sa vastu janme che, jIve che ane chevaTe temAMja vilIna thai jAya che. guruH--e sarvopari tattvane athavA zaktine ApaNe vizvavyApI caitanyanA nAmathI oLakhIzuM. te caitanyarUpiNI zaktine citrazakti kahIzuM te te yeAgya thaI paDaze. have, kahe joie e samAM cittA avasthAnanuM kuLa zu ziSyaH--mULa tA Ape humaNuAMja spaSTa darzAvyuM, ane te eja ke A jAgatika zRMkhalA-vyavasthA; kivA anicanIya ekaya. guru: have jarA vicAra karIne javAba Apa ke jIvanA sa MbaMdhe A anirvAca nIya zRMkhalAnuM pariNAma zuM ? ziSyaH--jIvananI upacekiMgatA athavA jIvanuM sukha. guru:--tenuM ja nAma AnaMda. e saccidAnaMdanuM jJAna thAya eTale jagatanuM paNa sAtheja jJAna thAya; paraMtu prazna e che ke tene jANavu` zI rIte ? have krame krame ApaNe tene viyAra karIzuM. prathama te e sat arthAt je trikAlAbAdhya che, tenu astitva kevI rIte jAvu ? ziSyaH--e satnI sAthe satanA guNo paNa AvI jAyate ? guru"--hAja tA. * ziSyaH--tA pachI sat athavA satyane pramANudvArA jANavuM joie. guruH--pramANu keTalAM che ? ziSya:--mukhyatve te pratyakSa ane anumAna. bAkInAM pramANAnA samAveza anumAnamAMja samajIne tene pRtharUpe gaNAvyAM nathI. guru--DI. anumAnanuM mULa pazu pratyakSapramANu che, athavA teA satyajJAna paNa humezAM pratyakSamUlaka hAvA yeAgya che, e vAta smaraNamAM rAkhaje. paNa vastu pratyakSa thaI zake che. eTalA mATe prathama tA yathA arthe indriyAnI arthAt zArIrikI vRttionI khIlavaNI thavI jJAnendriyadvArA kAya pratyakSa jJAnanI prAptijoIe; ane jate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dharmatatva pramANe anumAnajJAnanI prApti arthe jJAnArjanIvRttionI yogya smRrti tathA khIlavaNI thavI joIe. jene ApaNe jJAnArjanIvRtti kahIe chIe temAMnI keTalIka vRttine mana evuM nAma ApaNuM darzanazAstramAM ApavAmAM AvyuM che, tathA keTalIka vRttione buddhi evuM paNa nAma ApavAmAM AvyuM che. saMkalpavikalpanI eTale ke vicAraka vRttione "mana" evuM nAma apAyeluM che ane nirNayAtmaka vRtti buddhi' nAmathI oLakhAya che. e paikI anumAnajJAnane mATe manomaya vRttionI ja smRti khAsa karIne jarUranI che. have kahe joIe e savyApI ciddane-caitanyane kevI rIte jANI zakAya ? ziSya:-anumAna pramANArA. guca-ema kahevuM te ThIka nathI. jene buddhi athavA vicAravRtti evuM nAma ApavAmAM AvyuM che tehArA-arthAta jJAnadvArAja satane jANavuM joIe ane dhyAnaThArA "citane jANavuM joIe; paraMtu tyArabAda AnaMdane kevI rIte jANuM ? ziSya:-AnaMda, e te anumAnagamya nathI, paNa anubhavagamya che. ApaNe AnaMdane anumAnathI jANI zakatA nathI, paNa anubhavathI-bhogathI-jANI zakIe chIe. e AnaMdano anubhava jJAnArjanIvRttithI e azakya che. AnaMdanI prApta arthe te koi eka khAsa prakAranI vRtti joIe. - gura-je vRttinI huM vAta karavA mAguM chuM teja te vRtti, arthAta " cittarajinI' vRtti. tenA samyak anuzIlanathI ja A saccidAnaMdamaya jagata athavA jagatmaya saccidAnaMdane svarUpAnubhava thaI zake che. jyAM sudhI tevo anubhava na thAya tyAMsudhI dharma apUrNa lekhAya che. cittaraMjinI vRttinI khIlavaNI na thAya tyAMsudhI saMpUrNa dharmanI prApti thai, ema kahevAya nahi. ApaNA sarvAMgasaMpanna hindudharmane itihAsa je tuM barAbara lakSamAM leze to A vAta tuM bahu sArI rIte samajI zakaze. ApaNuM dharmamAM jeTalA jeTalA pheraphAra thayA che te sarva hiMdudharmane saMpUrNa batAvavA mATe ja thayA che, ema tane lAgyA vinA raheze nahi. ApaNI prathamAvasthAmAM vedasaMhitAne dharma bahu prabaLa hatuM. te dharmanI AlocanA karavAthI tane jaNAze ke je kAMi zaktimAna, je kAMI upakArI athavA je kAMI suMdara hoya tenI ja upAsanA karavI e Adi vaidika dharma hato. temAM alabatta AnaMdane bhAga yatheSTa pramANamAM hatA, paraMtu sata tathA cinI upAsanAne kivA jJAna tathA dhyAnane prAya: abhAva hate. eTalAja mATe upaniSadoe temAM sudhAro karyo. upaniSaddane dharma parabrahmanI upAsanAnI vidhi darzAve che. eTalA mATe temAM jJAna athavA dhyAnane abhAva nathI, paraMtu AnaMdano abhAva che, x ema te mAre kahevuM joIe. * A baMne kathana yogya jaNAtAM nathI. paramAtmA saccidAnaMdasvarUpa che, te pachI AnaMda te enA peTAmAM ja AvI gayo. e saccidAnaMdanI nityaprApti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 27 mecittaraMjanIvRtti 181 sarva upaniSadone udeza brahmAnaMdanI prAptino che, e vAtane huM asvIkAra nathI karato paraMtu te jJAna tathA dhyAnamaya dharmamAM cittaraMjinIvRttine khIlavavAnI koI vyavasthA darzAvavAmAM AvI hoya ema mArA jANavAmAM nathI. + bauddhomAM upAsanA nathI. bauddho satane ja mAnatA nathI to pachI temanA dharmamAM AnaMdaheja kayAMthI Rgvada,upaniSad tathA bauddha e traNe dharmomAMthI ekake dharma sAccadAnaMdaprayAsI hiMdujAtamAM saMpUrNa sthAyIrUpe nabhI zakyo nahi, pariNAme e traNe dharmano sArabhAma grahaNa karI paurANika hindudharma bahAra Avyo. A paurANika dharmamAM satanI upAsanA, citanI upAsanA - tathA AnaMdanI upAsanA bahoLA pramANamAM che. temAM paNa khAsa karIne AnaMdabhAga vizeSarUpe smRti pAme che, ane eTalAja mATe te jAtIya dharmatarIkenuM acaLa sthAna hajI paNa sAcavI rahyo che. koI paNa vijAtIya asaMpUrNa dharma tenA upara humalo karIne hajIsudhI phAvI gayo nathI. AjakAla jeo dharmasaMskAra arthe prayana karI rahyA che teoe A eka vAtanuM niraMtara smaraNa rAkhavuM joIe ke Izvara jevI rIte satarUpa che, jevI rIte citarUpa che tevI ja rIte AnaMdasvarUpa paNa che. mATe jyAM sudhI cittaraMjinIvRttionA anuzIlananI vidhi tathA upAya darzAvavAmAM na Ave tyAM sudhI saMskAra pAmelA dhama paNa kadApi sthAyIrUpe TakI zake nAha. ziSya:-paraMtu paurANika hiMdudharmamAM AnaMdano bhAga hada karatAM vadhAre che, ane tethI AnaMdanI yathAyogyatA sacavAI nathI e saMbaMdhe Apane zuM abhiprAya che? gurue vAta satya che. hiMdudharmamAM aneka jALAM-jhAMkharAM bAjhI gayAM che mATe ane duHkhamAtranI AtyaMtikI nivRttine mATe te karma upAsanAdi sAdhana kahelAM che. sAdhana eja sApya nathI, muMbainI TIkITa lai revenA DabAmAM beThA, te Dabeja muMbaI nathI ke temAM muMbaine anubhava thAya. emAM te ulaTuM gharamAM sukha sagavaDa haze teTalAM paNa nahi maLatAM keTaluMka kaSTa paNa veThavuM paDaze; ane muMbaI te te samaye mAtra udezamAM samAyeluM rahIne teno sAkSAtkAra te e prayatnanI chevaTephaLarUpe ja thavAne. abAnAM thaDa, DALa, pAMdaDAM, vageremAM kerIno svAda na ja hoya, paNa ulaTI turAja hoya. e badhAMthI AgaLa vadhI DALanI chevaTe pahoMcavAthI ja karI ane tene umadA svAda meLavI zakAya. AvI rIte vicAra karavAthI samajAze ke upaniSade upadezelA dharmamAM AnaMdano abhAva nathI paNa AnaMda te (kevaLa AnaMda ja nahi paNa anaMta prakAranI anupama atulya mahattAo) tenA udezamAM ane phaLamAM rahelAja che; ane e saccidAnaMdane prApta karavAnA zikSaNathI ja gItA upaniSad bharapUra che. bAhya padArthodvArA meLavI zakAtA AbhAsamAtra viSayAnaMda ke jenI IcchAvALAne brahmavidyAmAM adhikAraja nathI ema e vidyAnA graMthe prathamathI ja kahI de che. temA-gItA upaniSadAdimAM viSayAnaMdanuM zikSaNa ke vyavasthA na hoya e te svAbhAvika ja che. saMpAdaka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dharma tattva e huM bhula karUM zru, ane tene khaMkherI nAMkhavAnI paNa teTalIja jarUrI che, ema pazu huM mAnuM chuM. hiMdulanA yathArtha mama je samajI zakaze te dharmonA Avazyaka tathA anAvazyaka azAne paNa ahu sArI rIte samajI zakaze. tethI tee Avazyaka 'zAne svIkAra tathA anAvazyaka zAne parihAra bahuja sahelAIthI karI zakaze, emAM zaka nathI. Ama nahi thAya tyAM sudhI hiMdujA~tanI unnati thavI asaMbhavita che. have, ApaNe A sthaLe je kAMi vicAravAnu che, te eja che ke je Izvara anata sauMdaryaMmaya hAya te Rzvara jo saguNu hAya teA tenAmAM saLa zuAnA samAveza haiAya e taddana svAbhAvika che. kAraNa ke te sarvamaya che, eTaluM ja nahi paNa tenA sakaLa guNA paNu anata che, je anaMta hAya tenA guNu atavALA ke parimANuvALA hAI zake nahi. matala" ke Izvara anaMta saudaryaviziSTa hAte te mahAna, pavitra, premamaya, vicitra chatAM eka, sarvAMgasaMpanna tathA nirvikAra paNa che. tenA A saguNA amApa hAvAthI e sakala guNanuM samavAya svarUpa je sauMdaryAM te paNu anata hAvA yAgya che. ApaNI je vRttiedrArA sau nA upabhAga karI zakIe te vRttione jo ApaNe cAgya prakAre na keLavIe te te sauMda kevI rIte anubhavI zakIe ? teTalAja mATe hu' kahyuM. chu ke jema buddhi Adi nAnAnIttione ane bhakita Adi kAryakAriNIttine keLavavAnI, dharmAMprApti arthe jarUra che, teja pramANe cittarajinIvRttine paNa keLavavAnI tathA khIlavavAnI jarUra che. jyAMsudhI paramAtmAnA sau nA samucita anubhava na thAya tyAMsudhI te paramAtmApratye ApaNe samyaprema athavA samyakti sphurI zake nahi. Adhunika vaiSNuvame kRSNeApAsanAnI sAthe vrajalIlA-kInanA sayAga karyAM che, tenuM kAraNu have tuM samajI zakaze. ziSya:--paNu e vrajalIlAnuM kuLa zuM sArUM AvyuM che, ema Apa kahI zakazeA ? guru:--jee A vrajalIlAnuM yathArtha tApa samajI zakayA che, ane jeonuM citta zuddha thayuM DhAya che, temane mATe e vrajalIlAnu pariNAma bahu uttama thayuM che, ema kahevAmAM dASa nathI; parantu je ajJAna hoya, vrajalIlAne cA Azaya samajavAne je azakta hAya, athavA jeenI cittavRtti mULathIja kluSita TrAya temane mATe enuM pariNAma kharAbaja Ave che. cittazuddhi sivAya, kivA jJAnAnI, kAryakAriNI ane cittaraMjinI vRttinA ucita anuzIlana sivAya koIpaNa manuSya yathArtha vaiSNava thai zake nahi. vaiSNava dharmAM ajJAna athavA pApAtmAe mATe nathI. jeo rAdhAkRSNane indriyasukhamAM tallIna mAnI temane upAse che, tee yathArtha vaiSNava nathI-paNa pizAca che. dhaNAkharA lAkA tA emaja mAne che ke rAsalIlA e eka prakAranA atyaMta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 27 mA-citta'jinIvRtti 183 azlIla athavA kharAba vyApAra che. alabatta, vakhata jatAM leAkAe rAsalIlAne eka rItane nIca vyApAraja banAvI dIdhA che; parantu kharUM joie tA mULamAM te te mAtra izvarApAsanAnAja eka prakAra hatA. anaMta suMdara evA paramAtmAnA sauda *nI upAsanA sivAya ane cittaraMjitI vRttine izvarAbhimukhI karavA sivAya e rAsalIlAne anya eka uddeza nathI. ziSya:----have, e cittara'jinA vRttinA anuzIlanasa MbaMdhe kAMika upadeza Ape. guruH--jagatanA sauMdarya tarapha cittane AkarSavuM ane joDavu, eja cittara MjinI vRttine keLavavAnuM pradhAna sAdhana che. jagata sauMda maya che, khAdya prakRti jema sauda maya tevIja rIte AntaraprakRti paNa sauMdaryamaya che. khAdya prakRti cittane bahuja sahelAthI AkaSI zake che. e Ane vazIbhUta thai sa`grAhI vRttinA anuzIlanamAM ( te vRttine jagADavA ane khIlavavAmAM ) nitya tatpara rahevu. e vRttio jema jema vikAsa pAmatI jaze tema tema AMtaraprakRtinA saidinA paNa anubhava thavA lAgaze, eTaluMja nahi paNa jagadIzvaranA anaMta sauMdaryanA AbhAsa suddhAM Avaze. sAMya grAhiNI vRttienA eka evA svabhAva che ke tedvArA prIti, yA ane bhakti Adi zreSTha vRtti paNa sAthe sAthe jAgRta tathA paripuSTa thayA vinA rahetI nathI. chatAM eka vAtamAM bahu sAvacetI rAkhavAnI jarUra che. cittara MjinI vRttionA anucita anuzIlana tathA sphUrtithI anya keTalIka kAryakAriNI vRtti duH`La thaI jAya che. eTalA mATe zuAkharA manuSpAnA evA dRDha vizvAsa badhAi gayA che ke kavie vigere kabyA sivAya anya viSayeAmAM eka nirupayeAgI jevA thaI jAya che. eka rIte A vAta satya paNa che, je cittaraMjinIvruttinuM ayeAgya anuzIlana kare che, ane anya vRttie sAthe tena thAyeAgyatA viA sAmaMjasya sAcavavAnI kALajI rAkhatA nathI, athavA " huM pratibhAzALI DhAvAthI kavitA lakhavA sivAya bIjuM kAma mArAthI karAyaja nahi." ema mAnI je vRthA ga^thI phUlI jAya che, te saMsAramAM prAyaH nirupayeAgI thai paDe che, e vAta satya che. paraMtu je zreSTha vie peAtAnI anya vRtti keLavavAnI sAthe sAthe cittaraMjinIvRttine paNa keLavatA rahe che te te| nirupayogI thavAne badale sAmAnya manuSyA karatAM paNa adhika kuzaLatA dAkhavI zake che. cUrApanA vize- zekasapIara, milTana, DeTe, geTe vigere zreSTha rasikAtmA sasAravyavahAramAM paNa ati nipuNa hatA, ema kahevAya che, kAladAse kAzmIranu` rAjataMtra peAtAnA hAthamAM lIdhuM hatuM, te zuM vyavyahAradakSatA sivAya lA` TenIsananI murti paNa zu siddha. kare che? cArlsa DIkansa vigerenAM jIvanacaritrA paNa enI eja vAta kahe che. naisargika mAM pratye cittane saMyukta karavAthI, cittaraMjitI ziSyaH--kevaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 - dharmatatva vRttionI zuM samucita kRti thaI zake ? gura-e viSayamAM to manuSyoja manuSyane uttama sahAya ApI zake che. zilpavidyA citravidyA, saMgItavidyA, tathA nRtyavidyA vigere vidyAo manuSyadvArAja uddabhavI che, ane te vidyAo cittaraMjinIvRttine keLavavAmAM amUlya sahAya ApI zake che. ukta vidyAonA abhyAsathI bAhya sauMdaryane anubhava karavAnI zakti khAsa karIne sateja thayA vinA rahetI nathI. vastutaH kAvya e eka atiupayogI sAdhana che. kAvyathI citta vizuddha thAya che, ane hRdaya AMtara prakRtinA sauMdaryamAM rasa letAM zIkhe che. kavine dharmane pradhAna sahAyaka lekhavAmAM Avyo che, te paNa eTalAja mATe. manukhyatvanI khIlavaNI mATe vijJAna athavA dharmopadeza jeTaluM jarUra che, teTaluM ja kAvya paNa jarUranuM che. jeo ukta traNa vastuomAMnI eka vastu upara hada karatAM vadhAre bhAra mUkI de che teo ja manuSyatva athavA dharmane yathArtha lahAvo laI zakatA nathI. ziSyaH-paraMtu kAvyamAM to keTalAMka kuvAkyo paNa hoya che. gura-kharI vAta, paNa ethI karIne teno tyAga kare, tenA karatAM vizeSa sAvacetIpUrvaka kAvyone abhyAsa karavo eja hitakAraka che. jeo kukAvyo racI janasamAjanI vRttine kaluSita karavAno prayatna karatA hoya teo cora ane luMTArAonI peThe manuSyajAtinA zatruo che ema gaNI evA kukavione paNa zikSA karavI joIe. adhyAya 28 mo-upasaMhAra gusa-anuzIlanasaMbaMdhI mAruM vaktavya have samApta thAya che. mAre je kAMi kahevA yogya hatuM te sarve kahI cUkayo chuM. emAM keTalIka vAto apUrNa temaja aspaSTa rahI gaI haze, topaNa meM mArI zakti pramANe e viSaya caryo che, ema kahevAnI jarUra nathI. je pratyeka vAtane nirNaya karavA besIe te mULa vAtane kaI divase ukela Ave nahi. eTalA mATe na chUTake keTalIka vAto aspaSTa tathA apUrNa rAkhIne AgaLa cAlavAnI mane jarUra paDI che. huM AzA rAkhuM chuM ke atyAra sudhImAM meM je kAMI kahyuM che te sarva tuM yathAyogya rIte samajI zakyo hoIza, ane je vAta barAbara samajavAmAM AvI na hoya te samajavAno prayatna bhaviSyamAM cAlu rAkhIza. mane vizvAsa che ke ema karavAthI kALakrame te vAta tArA samAja'vAmAM AvyA vinA raheze nahi. ghaNuM karIne pUla vAta te tArA samajavAmAM barAbara AvI gaija haze. ziSyaH--keTalIka marmakathAo saMkSiptamAM be.. jauM chuM, te kRpA karIne ekavAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 28 mA-upasa hAra 185 sAMbhaLI jAo: tr , ( 1 ) manuSyamAM keTalIka zaktio hAya che, tene Ape " vRtti evuM nAma ApyuM te vRttionu anuzIlana-eTale ke tenI jAgRti, anusaraNu ane unnati karIne te zakti athavA vRttine caritArtha karavI teja manuSyatva, ema Apa siddha karI gayA che. ( 2 ) manuSyatvanI prApti eja dharma che, ( 3 ) te anuzIlananI sImA; ane vruttionuM parasparanuM sAmaMjasya sAthevavuM jo'e. ( 4 ) vRttionuM sAmajasya tathA sphuraNa eja sukha. ( ( 5 ) samasta nRttionuM yathAyeAgya anuzIlana karI, tene izvaramukhI karavI joIe, ane vRttine izvaramukhI karavI eja yacA anuzIlana che. e avasthAne bhakti paNa kahI zakAya. ( 6 ) izvara sarva bhUtamAtramAM che, eTalA mATe sarva prANIpadArtha pratye bhakti tathA prIti rAkhavI e atyAvazyaka che, bhUtamAtrapratye bhaktibhAva na janme tyAM sudhI Rzvaraprati paNa bhaktibhAva udbhave nahi, eTaluM ja nahi paNa manuSyatva tathA dharma pazu apUNuMja rahI jAya. ( 7 ) AtmaprIti, svajanaprIti, svadezaprIti, pazuprIti tathA dhyA e sa prItinI aMdara samAveza pAme che. temAM paNa manuSyanI avasthAnA vicAra karatAM svadezaprIti e sarva zreSDa dha che, ema kahI zakAya. basa, ApanA kathananA eTalA sthULa mA~ mArA hRdayamAM suvarNAkSare kAtarAi gayA che. guru--paNa zArIrika vRtti, nAnAnI vRtti, kArSIkAriNI vRtti tathA cittarajinI vRtti vigerenu teA te nAma paNa na lIdhuM ? ziSya:----enI kAMi jarUra nathI. anuzIlanatattvanA sthUlamanu varNana karatAM evA vibhAgo pADavA anAvazyaka che. have huM barAbara joi zakuM chuM ke kevaLa mane samajAvavA mATeja Ape evA vibhAgA pADayA hatA. guru:--have tu' anuzIlanatattva samajyA che. tArI izvarabhakti dRDha thAya tathA tArA svadezaprema savizeSa pavitra thAya evI mArI AziSa che. anuzIlana athavA tattvanI sAthe jAtibheda ane kanA saMbadha ApaNe ApaNI tamAma vRttioArA zuM karIe chIe ? keTalIka vRttie vaDe keTalAMka krama karIe chIe, ane keTalIka vRttiovaDe keTaluMka jANIe chIe, manu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dharmatatva SyanA jIvanamAM vRtti mAtranuM karma ane jJAna sivAya bIjuM pariNAma athavA phala nathI; eTalA mATe ja jJAna ane karma manuSyone svadharma che. je sarva manuSyo pitApitAnI samagra vRttione vihita mArgamAM abhyAsavALI kare to jJAna ane karma baMne sarva manuSyonA svabhAvarUpaja thaI jAya; paraMtu manuSyasamAjanI aparipakava dazAmAM sAdhAraNa rIte tema banavuM saMbhavatuM nathI. keTalAka kevaLa jJAnane ja pradhAna gaNI svadharmarUpa mAne che, ane keTalAka kevaLa karmane ja pradhAna gaNa lai svadharmarUpe svIkAre che. - jJAnane uddeza bahmasAkSAtkAra che. samasta jagata brahmamAM che, eTalA mATeja jJAnaprApti karavI e jemane svadharma che, temane brAhmaNa kahevAmAM Ave che. brAhmaNa zabda brahmana badamathI thayela che. karmane cAra zreNImAM vibhakta karI zakAya, paraMtu te samajavA pUrve karmanA viSayane sArI rIte jANI levo joIe. jagatamAM AMtarika viSaya ane bAhya viSaya ema be prakAranA viSaya che. aMtaviSayane karmo viSaya karI zake nahi. bAhya viSayaja kamene viSaya che. te bAhya viSayomAMnA keTalAka sarvabhogya che. manuSyonAM karma manuSyonA bhogya viSayane ja Azraya karI zake che. te Azraya cAra prakArane che. (1) utpanna karavuM athavA banAvavuM; (2) yojanA karavI athavA saMgraha karavA; (3) rakSA karavI; ane (4) sevA karavI. (1) emAM jeo utpanna kare teo kRSidhama kheDuta, (2) jeo saMyojana athavA saMgraha kare teo zilpI athavA vyApArI, (3)jeo rakSA kare teo yuddhadhamI ane jeo sevA cAkarI kare te sevAdhama (4) jyAre jJAnadharmavALA, yuddhadharmavALA ane vANijya athavA kRSidharmavALAone pitA potAnAM kAryo eTalA vadhI paDe, ke jethI teo potAnA dehavyavahAra Adi agatyanAM kAryone na pahoMcI vaLe, tyAre keTalAka loko temanI sevAmAM niyukta thAya che. temane zraddhA kahe che. Ama hAIne ja (1) jJAnaprApti athavA lekazikSaNa, (2) yuddha athavA samAja rakSaNa, (3) zi95 athavA vyApAra, (4) utpAdana athavA khetI ane (5) paricaryA-sevA. A pAMca prakAranAM karmo che. hiMdudharmazAstramAM emAMnI pahelI bAbata te brAhmaNanA svadharmarUpa kahI che. bIjI bAbatane kSatrIyanA svadharmarU5, trIjI ane cothI bAbatane vaizyanA svadharmarUpa ane cothI bAbatane zakkanA svadharmarUpa kahelI che. bhagavadgItAnI TIkAmAM meM je lakhyuM che, temAMthI A keTalIka vigata lIdhelI che. ahiM e smaraNamAM rAkhavuM agatyanuM che, ke sarva prakAranAM karmAnuSThAna mATe abhyAsane upayoga kare jarUra che. jene je svadharma che, tene anusarate abhyAsa karyA vinA tenAthI te svadharmanuM sArI rIte pAlana thaI zakatuM nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 28 mo-upasaMhAra . . . . . . svadharmane anusaratA abhyAsa joIe, ema kahevAno artha e che ke svadharmanI AvazyakatAne anusarIne teNe karmane athavA vRtino amuka samaya sudhI vizeSa abhyAsa karavo joIe. yogyatAnI rakSA dvArA amuka karma athavA vRttine vizeSa abhyAsa zI rIte thaI zake te mArA lakhelA " zikSAtattva" mAM AvI gayeluM che ethI A graMthamAM te viSayanA vizeSa abhyAsanI vAta lakhavAmAM AvI nathI. meM A graMthamAM sAdhAraNa abhyAsanI ja vAta kahI che; kemake tene ja dharmatatvamAM samAveza thaI zake ema che. vizeSa abhyAsanI vAta kahI nathI; kemake te zikSaNatatvane viSaya che. baMnemAM kAMI paNa virodha nathI, ane heI paNa na zake; eTaluM mAre ahiM kahevuM agatyanuM che. N : C - samAsa che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha viSayanAM uttama pustako pUrAM pADanArI, AkhA hiMdamAM sathI mastI ane 15 varSathI 5000 pratamAM nIkaLatI vividha graMthamALA cAlu varga A va mAM daravarSe pAAnA kadanAM 1500 pRSTanAM vividha viSayanAM uttama pustakA mAtra rU. 4 mAM ane pAkAM pUDAM sAthe rU. pa mAM maLe che, pAJApha .. " vividha graMthamALA"nAM sa. 1981 nAM pustakaHsvAmI rAmatIrtha bhAga 12-13 me, satyAgraha ane asahakAra, yAgI rAmacaranuM Arogya viSenuM uttama pustaka, TukI vAaAneA nA bhAga, dAMtasaMgraha, TAgAraSkRta bhAratadhama, jemsa ezananAM pustakA, bhAratIya nItithA, svAmI vivekAnaMdanA jJAnayAga, emAMthI temaja vadhu pasaMdagI jArI rahI temAMthI paNa nIkaLaze. sUcanA 1-game te mAsamAM grAhaka thanArane pustaka! AkhA varSanAMja apAI lavAjama paNa pUrUM varSoMnuM ja levAya che. 2 varSa pUruM thatAM sudhIja posTeja mAk hAi te pachI jUduM caDe che.ka-A mALAnAM ane varganAM pustakA mahine mahaMte nathI nIkaLatAM, pazu mATe bhAge 300thI 500 pRSThanAM pustakA nIkaLe che; ane te taiyAra zAya tyAre tyAre mokalAtAM skrIne varSa pUruM thatAM sudhImAM badhAM pustaka apAI jAya che. 4-vaSe prathamathI khabaraApIne dareka varSanuM chelluM pustaka vI. pI. thI melIne navA varSanuM lavAjama magAvAze. dhamALA uparAMtanA jenAnAmoTA graMthA nIkaLe che, tenI khabara mALAnAM pustakAmAM chapAI taratamAM lenArane khAsa kiAyate apAya che. A mALAnA AgalAM varSAnA hajI maLatA seTa saMvata 1976 nAM traNa pustaka-- kada patra, pRSTha 1500, 3. zA) svAmI vivekAnaMda bhAga 6-7 mA, bhAgyanA sRSTAo, TukI vArtA bhAga 6 ThTho. saMvata 1979 nAM traNa pustaka-( kada paxA, pRSTha 1500, 3. zA pArka jA) TuMkI vArtA bhAga 7 meA, kAunTa TAAEAya, svAmI vivekAna MdanA rAjayAga. saMvata 1980 nAM traNa pustaka ka pAx8, pRSTha 1600, rU. 4, pAkAM pUDAM sAthe rU. 5)-svAmI rAmatIrtha bhAga 10-11-pRSTha para8, `peliyana khAnApArTInu vistRta caritra pRSTha 840, dharmatattva-pRSTha 248. sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya amadAvAdamAM--traNadaravAjA khahAra, nadIne raste, sezanakeTa pAse. muMbaimAM-kAlabAdevIrADa, hanumAnagalIne nAke, kAlakhAdevInA maMdIrasAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtamahAtmAonI bedhaprada vANa, tathA mahAna strIpuruSanAM uttama jIvanacaritra svalpa mUlya ApavAnI jojanA vividha graMthamALA-navIna varga A vargamAM daravarSe saMtamahAtmAo IDanI bedhaprada vANInAM, tathA uttama jIvana caritranA 9 nA kadanAM 1500 pRSThanAM pustako mAtra rU4)mAM-ane pAkAM pUThAM sAthe rU. 5) mAM maLaze. pi mApha. A vibhAga saMvata 1981thI zarU thaI tenAdvArA nIce jaNAvelamAMthI temaja bIja nakkI thaze te te pustake nIkaLaze. jIvanacaritra -suprasiddha svAmI bhAskarAnaMda sarasvatI, mahAna gaurAMganuM vistRta caritra, musalamAna mahAtmAonAM badhaprada vRttAMta, jagaprasiddha udArAtmA kAranegI. saMta mahAtmAonI vANI -A vANInAM pustakamAM nIce jaNAvelA temaja bIjA aneka saMta mahAtmAonAM dhoLa, bhajana, garabI, chappA, mahinA, sAkhIo, rekhatA, AkhyAna vagere nIkaLaze. jema ke prItama, bhojo, dhIre, narasiMha, mIrAMbAI nIrAMta, bApu, niSkuLAnaMda ravIdAsa,bhANadAsa,dayALabhakata, nepALa, buTI, morAra, lAladAsa, narahari, zAmaLa, giradhara, dayArAma, vagere. vaLI AgaLa jatAM dalapatarAma, kezava, kalApi, maNilAla, nAnAlAla, kAnta, bhoLAnAtha, beTAdakara, maithilizaraNa, nRsiMhAcArya, i. vartamAna kaviyuganA hindI tathA gujarAtI kavionI kavitAo paNa cuMTI kahADIne apAze. akhAnI vANuM to nIkaLI cheja. bane vargamAM grAhaka thavAthI khAsa lAbha jeo vividha graMthamALAnA cAlu vibhAgamAM grAhaka hovA (athavA thavA) uparAMta navIna vibhAgamAM paNa grAhaka thaze, temanI pAsethI rU. 1) kamI eTale ke rU.8ne badale 7 ane pAkAM pUMThAM sAthe 10 ne badale 9 levAze. pi. mA. sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya-amadAvAda ane muMbaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ satuM sAhitya vadhaka kAryAlaya tarannA uttama ane sastA graMtho 0 $ ati uttama dhArmika graMtha graMthanuM nAma pRSTha kadaIca mUlya piosTeja giradharakRta zuddha rAmAyaNa . *** 750...pANax9 ...rA ...nA dharmata-akimacaritra sAthe... ... 259.pA.88 ..ne ...0 akhAnI vANI.. - . 500.. pa48 nA ...0 zrIvAhimakI rAmAyaNa-meTA be bhAgamAM... 1400...6410 6) ...14 mahAbhAratanAM Adi ane sabhAparva ... 600... " ...2) ...vAra -zrIdAsabodha-navI AvRtti ... ....... 620... pA48 ...rA .. vAra zrI jJAnezvarI bhagavadgItA-navI AvRtti... 700... pA...8...rA ...nA zrImadbhAgavata--uttama bhASAMtara ..... 700. 8x11 ... 5) :- 1) zrI rAmakRSNakathAmRta-baMne bhAga bhegA..... 650... pA4i8 ...ro ... svAmI matItha graMtha 1 le. bhA 1thI 5... 500... pA4i8 ...2) ...0 " graMtha 2 je bhA. 6 thI 9... navI AvRtti satvara prasiddha thaze. graMtha 3 je bhA. 10-11... 500... pA4i8 ...2) 01 " graMtha 4 the. bhA. 12-14 thoDA mAsa pachI chapAze. svAmI vivekAnaMda graMthale.bhA. 1-2-3... pa75... " rA ... vATa " graMtha 2 je bhA. 4-5 ... 600... ... ... ... " bhAga 6-7-8nokhA khA 1000... pa46 3 .. " bhAga -saMpUrNa caritra... 40.. " ... rA ...0 " bhAga 10 mo rAjayoga......300... " ...1 ...00 -zrIbhajanasAgara-navI AvRtti...... .. ... 200, 548 ... bhAra ...) utsAha ane cetanApreraka pustako AgaLa dhase. ... .. ... ...... 584. 546 1) ) bhAgyanA sRSTAo... .. ... ...... 720... ' sukha sAmarthya ane samRddhi.... ......... papara.. " ..1) ...0) prabhumaya jIvana... ... ... ...... rada 216... " ... ...0 baMminibaMdhamALA-dhamaMtava tathA caritra sAthe 600. pA48 1aaaa chAtra vaidaka saMbaMdhI upacAgI pustako AryabhiSaka athavA hiMdane vaidyarAja.........1000.. pA...8.4) bAra ArogyaviSe sAmAnyajJAna-gAMdhIjIkRta... 140 54phA ... ..0) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 ne, bedhadAyaka jIvanacaritre unTa TelasToyanuM jIvanacaritra... ...... 620.. pA48 rA ...banna svAmI vivekAnaMdanuM saMpUrNa jIvanacaritra 740. pajhA rA - jagatane mahAna puruSa(ma. gAMdhIjI) ... 350... mahAna nepaliyana.. ... ... 840. pA48 3) 3) - bhAratanAM strIratna graMtha 1 le che 2000. pA48 6) 1 strIo tathA puruSo mATe bodhaprada vArtAo TuMkI vArtAo bhAga 1, 2, 3, 4 thoDA mAsa pachI chapAI bahAra paDaze. TUMkI vArtAo-bhA. 5 mo-28 vAto.... 304. 546 ..gATa .0) kI vArtAo -bhA. 6 - 27 vAto ... 360... ... ... .0e kIvArtAo -bhA. 7mo aneka vAta... 350... " ...1 ...) dayALu mAtA ane saguNI putrI...... 168. 4xLA .. ...) bALakomATe khAsa upayogI pustako sadguNI bALake 69 kharAbanelA banAve........128.. paLA ... bA- ...bALasadha-vArtAorUpe dhArmika zikSaNa. 112... . ...0)bALakanI vAte-rasikavAtacItarUpe 21 pATha... 96... pA ... ..)du:khamAM vidyAbhyAsa-sacoTa sAcAMdaSTAMto..... 90... pA4i8 .....0)sudhakanItikathA 15ra bedhadAyaka nAnI vAto...184... pA47 le ...) bhagavaddagItA, paMcaratna gItA, ityAdi kada Ica sAdupaTuM pAkuM posTeja bhagavaddagItA-gujarAtI TIkA sahita ola all o) ,, marAThI ke hiMdI TIkA sahita eka ne mApha bhagavadagItA-malamAtra-nAnA akSaramAM kApA 0)a , madhyama akSaramAM , ,, meTA akSaramAM pAx 7 vAda paMcaranagItA-mUlamAtra-nAnA akSaramAM mAtra pA ko madhyama akSaramAM , nA meTA akSaramAM pA x cha 01da 1) a * sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya amadAvAdamAM-traNa daravAjA bahAra, nadIne raste, sezana korTa pAse. muMbaI-kAlabAdevI roDa, hanumAna galIne nAke. kAlabAdevInA maMdira sAmenI dukAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ have pachI bahAra paDanArA graMtho nIcalAmAMnA ghaNAkharA graMthe cAlu temaja AvatA-1982 nA varSamAM vividha graMthamALAdvArA temaja chuTA nIkaLaze ane taratamAM lenArane kiphAyate maLaze. rAmatIrtha-bhAga 12 thI 14. || saMtavANIsaMgraha-aneka bhAgomAM. mahAna akabara. tulasIkRta rAmAyaNa-mULa tathA TIkA. paDhiyAranAM svarganAM pustaka. rAjasthAnane itihAsa-baMne bhAga. TuMkI vAtanA nahi maLatA bhAge. givAsiSTha baMne bhAga-navI AvRtti. bhAratanA saMtapura. bhagavatI bhAgavata-navI AvRtti. zrIrAMga mahAprabhunuM moTuM caritra. mahAbhAratanAM aDhAre parva. saMpUrNa mahAbhArata A graMtha kahADavAnI yojanA agAu A saMsthAe paDatI mUkelI, te pAchI navesarathI zarU karavAnI taiyArI cAle che. IzvarecachA to AvatA varSamAM tenI yojanA raju karAIne banatAM sudhI ekAda varasamAM ja Akho. graMtha rU. 25)mAM bahAra paDI ja pustako maMgAvanArane khAsa sUcanA 1-pisTeja uparAMta rajIsTara tathA vI. pI. kharca paNa rU 10 sudhInuM rU 1 jUduM lAge che. 2-muMbaImAM paNa bahAragAmanIja (amadAvAdathI sahaja vadhu) kiMmata levAtI hovAthI bahArathI maMgAvanAre amadAvAdaja lakhavuM. 3-maMgAvelAmAMthI je pustaka na Ave te khalAsa samajavuM. 4. 1) thI ochAnAM pustakAdi je te vI. pI. thI na mAgatAM ma. o. ke TIkITeja moklavI. pa-pUrUM mUlya tathA vadhArAnA pikIMga badala 01 prayamathIja mekalIne dazeka rUA. nAM sAmaTAM pustakAdi rela raste maMgAvanArane kharca bahu ocho Avaze. 6-3. 25) yA vadhunAM pustakAdi levAthI pekIMga mApha che, tathA kamIzana paNa maLaze. 7-bahAranAM pustako lAvIne mekalAze nahi. sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya amadAvAdamAM-traNadasvAjA bahAra, nadIne raste, sezana kerTa pAse. * muMbaImAM-kAlabAdevI roDa, hanumAna galIne nAke. phAlabAdevInA maMdira sAme. Aso vadI 12 saM. 1980 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com