Abhinav Updesh Prasad Vyakhyano Part 04

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Abhinav Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009108/1

Page #1

10) Sછે. 2) Oછે છે ) SSC GO ) . . . S9 0 0 S S SS S SS S
)
છે છે બાલ અહ્મચારી શ્રી નેમિનાથાય નમ: Gujaહી છે .)
DS
. A
)
હોય છેઉ.
) થી 8) .60 0 0 0 0 0 0
0 0
નિપણ .
ઈ) છે
.
. . ) Sછે. ઉો છે $5, 600 0
૯
) 2
0
0 0
0
0
0 0 6
da)
શ્રી સુધમસાગરજી | મહારાજ સાહેબ
|
0
255)
Se Gી છે
છ )
() ) થાઈ06) 05 ઉહિ. (0)
Eછેફી છે. ઈ) હથિઈ છે તે છે IS SS Sોઈ છે એ છે ) ) 0
કે છે કે કોઈ ઈ મારો જીવ છે 0 0 0 0 )
0 0 0 0 0 0 0
I
કોણ છે... .. 60 થી
80
900 55 0
0 0 |
is ,
)
થઈ છે.
90
%
1
08 /
0
2 |
'હા,વ, પહ8.પા.,
ભિત
છે ,
છે રિયલ જા |
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાગ-૪
જ છે
છે
ઈ
) ઉ960 0 0 0
0 0
0
|
0
- મૃ યુ સજ ક - છે, એ છે કે 60 , 500 અને 24
મુનિ શ્રી દીપરત્ન સાગર TO ) SSC CM com.
A (M, com, M.Ed., Ph.D.)

Page #2

બાલ બ્રહ્મચારી શ્રી નેમિનાથાય નમ: શ્રી આનંદ ક્ષમા લલિત સુશીલ સુધમ સાગર ગુરૂભ્યો નમ:
ન
૬
&
I
કી
સ:
છે
૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
શવપદ - શ્રી.પા.લ.
ર૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
છંદ-ર૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
-: પ્રેરક :નિપુણ નિર્યામક પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી સુધર્મસાગરજી મહારાજ સાહેબ
: સર્જક :
૫૨નસાગર M.Com., M.Ed., Ph.D.
સંવત ૨૦૪૬, આસો સુદ-૧, તા. ૧૯/૯૯૦ બુધવાર

Page #3

અનુક્રમણિકા
ક્રમ પદ
શ્રીપાલકથા
૧ અરિહંત કથા પ્રારંભ, ૧મયાના ઊંબરાણા સાથે લગ્ન
૨ સિદ્ધ
માતા કમલપ્રભા માતા રૂપસુંદરી મિલન
૩ આચાર્ય શ્રીપાલ કુવરનુ ધવલ શેઠ સાથે દેશાંતરગમન ૪ ઉપાધ્યાય
મનસેના– મદનમંજુષા સાથે શ્રીપાલનાલગ્ન
૫ સાધુ
૪મદનમ’જરી સાથે લગ્ન
દ દન
પગુણમ'જરી-ડીલેાક્યસુંદરી સાથે લગ્ન
માન
૭
• ચારિત્ર
૯ તપ
શુંગાર સુ દરી–જયસુંદરી-
[] મુદ્ર
દર્શોના પ્રિન્ટર્સ, ઘી કાંટા રોડ, અમદાવાદ-૧
પૃષ્ઠ
૧
૧૧
૨૧
૩૧
૪૧
૫૧
તિલકસુંદરી સાથે લગ્ન
૬૧
રાજા અજિતસેન સાથે યુદ્ધ અને રાજાની દીક્ષા ૭૧ શ્રીપાલરાજાએ કરેલ તપનું... ઉજમણું
૮૧
0<<<<<<<<<<<<><

Page #4

૭૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
દ્રવ્ય સહાયક - નામાવલિ
૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૪ (૧) સરળ સ્વભાવી પૂજ્ય આચાર્ય દેવ શ્રી વિજય દેવસૂરીશ્વરજી
મ.સા.ની પ્રેરણાથી, એક ગૃહસ્થ હ. હર્ષદભાઈ (૨) પૂજ્ય પંન્યાસ પ્રવર શ્રી જિતેન્દ્ર સાગરજી ગણિવર્યના
શિષ્યરત્ન પ્રિયવકતા પ્રવચનકાર પૂ. મુનિરાજ શ્રી પુજ્યપાલ સાગરજી મ.સા.ની પ્રેરણાથી–શ્રી ખાનપુર જેન સંઘ
| શ્રી જયનગર છે. મૂર્તિ જેન સંઘ-વાપી (૩) નિપુણ નિયમક પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી સુધમસાગરજી
મહારાજ સાહેબની પ્રેરણુથી (૧) શ્રી ખુશાલભવન જૈન ઉપાશ્રય (૨) શૈલેષભાઈ ચંદુલાલ (૩) સુભદ્રાબેન ચંદુલાલ, મુંબઈ, હ. કિરણભાઈ (૪) હસમુખભાઈ કેસરીચંદ ચુડગર (૫) અર્જુનભાઈ જયંતિલાલ
(૬) પોપટલાલ રવચંદ (૭) કેશવલાલ હરીલાલ
(૮) ખેમચંદ કાલીદાસ (૯) જશવંતલાલ માણેકલાલ (૧૦) કીરણકુમાર ચંદુલાલ (૧૧) બાબુભાઈ ચીમનલાલ રાણા (૧૨) રાજેન્દ્રભાઈ જીવણલાલ (૧૩) અંજનાબેન જયંતિલાલ (૧૪) ડો. વી. વી. શાહ (૧૫) ચંદ્રાબહેન સારાભાઈ (૧૬) હરીભાઈ રવચંદ (૧૭) કસ્તુરચંદ નેમચંદ (૧૮) એક શ્રાવિકા હ. સૂર્યાબેન (૧૯) ધીરજલાલ એમ. શાહ (૨૦) અમૃતલાલ મણીલાલ (૨૧) દીપકકુમાર નવનીતલાલ ' (૨૨) ભદ્રેશકુમાર વિનોદચંદ્ર (૨૩) ડે. જે. જે. વોરા
(૨૪) રમણલાલ ઘીયા

Page #5

શ્રી નેમિનાથાય નમઃ
‘નવપદ-શ્રીપાલ'! અભિનવ શ્રત પ્રકાશનના પૂર્વ પ્રકાશિત થયેલા અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ ના ભા. ૧-૨-૩ પછી ભાગ ૪ રૂપે બહાર પડતા આ ગ્રંથમાં નવ દિવસના, શાશ્વતી ઓળીના આરાધકોને લક્ષમાં રાખીને, નવે દિવસ પર પ્રમાણે અરિહંતાદિનું વર્ણન પણ આવતું જાય અને શ્રીપાલ ચરિત્ર પણ ચાલતું જાય તે રીતે પ્રયત્ન કરેલ છે.
તપ પદના પારશિલન સાથે સાથે શ્રીપાલ ચરિત્ર પણ પૂર્ણ થઈ જાય તેવો પ્રયત્ન કરેલ છે.
વ્યાખ્યાન આપનારને ૧ કલાક શાંતિથી પૂર્ણ થઈ જાય તે બાબતને પણ ધ્યાનમાં રાખેલ છે.
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદમાં“મન્ડ છણાણું”માં બતાવેલ શ્રાવકના ૩૬ કર્તવ્ય ઉપર ભાગ ૧-૨-૩ માં ૧૦૮ પરિશીલનો તૈયાર કર્યા પછી જૂદા જૂદા પૂજ્ય તથા સાદકી જીઓની આવેલી ટપાલમાં એક સૂચન એવું પણ આવેલ કે આ રીતે ૩૬૦ પરિશીલને તૈયાર કરો તે ભવિષ્યના શ્રી સંઘને ઘણી સમજણ મળશે. તેમજ તેમાં એકદમ મંડાયું છે. વાંચનાર–સાંભળનાર બંનેને લાભકારક બનશે.
જુદા જુદા વિષે ઉપર આવા પરિશીલને તૈયાર કરવાના સુચને પણ મળતાં રહ્યા છે.
શ્રી સંઘને સહકાર મળી રહેશે તેમ પ્રકાશને શકય બનતા રહેશે.
શ્રી ખુશાલભુવન જૈન ઉપાશ્રયના ટ્રસ્ટીગણ સુતરીયા પરિવાર તથા ગુપ્ત કે જાહેર રીતે પ્રકાશનમાં સહકાર આપનાર બધાના સિહયોગ પ્રશસ્ય છે. તેમજ ગૃહસ્થપણુમાં આટલું ભણેલ મુનિશ્રી દીપરતનસાગરજી. પોતાની શક્તિ વિશેષ વિશેષ ફેરવીને શ્રી સંઘની અપેક્ષા પૂર્ણ કરવામાં સફળ બને તે ભાવના.
નવપદજીના આ પરિશીલન દ્વારા વક્તા શ્રોતા અને–વાચક એ સર્વે આત્મા નવપદજીની આરાધનામાં આગળ વધતા પંચમ પદ દ્વારા પરંપરાએ દ્વિતીય પદને પામનારા બને એજ મનેકામના.
સુધમસાગર

Page #6

बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नमः
नमोनमोनिम्मलदंशणास (૧) અરિહંત પદ
तत्थऽरिहंतेऽट्ठारस, दोस विमुक्के विशुद्ध नाणमए
पयडियतत्ते नबसुर-राए झाएह निच्चपि શાસ્ત્રકાર મહારાજા શ્રીમાન રન શેખર સૂરિજી શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરતા જણાવે છે કે આ જગતમાં બોધ પામનારા જીવો ત્રણ પ્રકારના છે.
. . કેટલાંક જ જ્ઞાની પુરુષનાં વચનમાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાળા હોય છે. “ભગવાને કહ્યું તે નિઃશંક સત્ય જ છે. આ પ્રમાણે માનનારા જીવો ગુરુ ગૌતમની જેમ પ્રભુ સંમિત કહેવાય – પરંતુ–
બધાં જીવો કંઈ આજ્ઞાનું પ્રમાણ માનીને જીવતા નથી. વર્તમાન કાળે તે એક નાનું બાળક પણ દરેક વાતમાં “શું?-કેમ? – શા માટે?” એવા પ્રશ્નો કરે છે તેવા જવાને મિત્ર સમિત ગણ્યા. જેમ મિત્રોને હેતુ કે યુક્તિપૂર્વક કઈ વાત સમજાવી સત્કાર્ય કરાવાય છે. તેમ આવા જીવોને પણ તર્ક કે યુક્તિ-પ્રયુક્તિ થકી ધર્મને બંધ કરાવાય છે. '
આ સિવાય ત્રીજા પ્રકારના જ સાવ બાળક જેવા છે. તેમને આજ્ઞા કે હેતુ-યુક્તિથી સમજ પડતી નથી. તેઓ તે કથાના રસથી જ સમજે છે. જેમ સ્નેહ પૂર્વક મીઠું મીઠું બેલી સ્ત્રી પિતાના પતિને વશ કરે છે તેમ દષ્ટા કે ચરિત્રે સંભળાવી જે જીવોને હેય-ઉપાદેયનું જ્ઞાન કરાવાય તે જ કાંતા સીમિત કહેવાય. - શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના એવા ત્રીજા પ્રકારના છ માટે કરાઈ છે.
જબૂદ્વિપના ભરત ક્ષેત્રમાં મગધ દેશમાં રાજગૃહી નામની નગરી હતી. ત્યાં શુદ્ધ સમ્યવને ધારણ કરતા અને મહાવીર પરમાત્માને પરમ ભક્ત એ શ્રેણિક નામે રાજા રાજ્ય કરતે હતે.
આ અવસરે પ્રભુ મહાવીરે પિતાના પ્રથમ શિષ્ય ગૌતમ ગણધરને રાજગૃહ નગરના લકેના લાભને માટે ત્યાં મોકલ્યા. ત્યારે ગૌતમ સ્વામીનું આગમન સાંભળી શ્રેણિક રાજા પોતાના પરિવાર સહિત
હતી. ત્યાં થવા કિ તાર પાતાના
માથા વિવાર સહિત,

Page #7

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
સમસ્ત લેક સાથે ત્યાં આવ્યા. વિધિવત્ વદન કરીને ધદેશના સાંભળવા બેઠા.
ગૌતમ સ્વામીએ ગભીર વાણીથી સમ્યફ્ ધ સ્વરૂપ દેશનાના આરંભ કરતા જણાવ્યું—
દાન-શીલ-તપ અને ભાવ એ ચાર ભેદે ધમ બધાં જિનવરા એ ઉપદેશ્ય છે. તેમાં ભાવની મહત્તા સૌથી વધારે છે. ભાવના સબંધ મન સાથે છે. મનના વશીકરણ માટે આલંબનયુક્ત ધ્યાન કહેવાયુ છે. શાસ્ત્રમાં ઘણાં પ્રકારે આલબના કહ્યાં છે છતાં નવપદ ધ્યાનને પ્રધાન આલંબન કહ્યું. વળી આત્મકલ્યાણને માટે પણ નવપદ આરાધન શ્રેષ્ઠતમ ગણ્યુ છે. [] પણ નવપદ એટલે શુ? પહેલે પદ જપીયે અરિહંત, આજે સિદ્ધ જા જયવંત
ત્રીજે આચારજ સ`ત
ચેાથે નમા ઉવજ્ઝાય તત
નમે લાએ સવ્વ સાહૂ મહંત પંચમ પદ વિલસત
દશ જપે મતિવ’ત
સાતમે નમે! નાણુ અનંત
આઠમે ચારિત્ર હત
નમા તવસ્લ નવમે સાહ‘ત
શ્રી સિદ્ધચક્રનું ધ્યાન ધરત પાતિક ના હાયે અંત
નવપદમાં પ્રથમ દેવ તત્ત્વ લીધુ. તેના બે ભેદ કહ્યા અરિહંત અને સિદ્ધ.
સર્વ પ્રથમ અરિહંત પદનુ ધ્યાન ધરવું જોઈએ તેમ કહ્યુ. • અરિહંત એટલે શુ ?
જેઓ જુગુપ્સા ભય, અજ્ઞાન વગેરે અઢાર દોષથી રહિત છે, નિર્માલ અને વિશુદ્ધ જ્ઞાનના ધારક છે, જીવ–અજીવ પુણ્ય-પાપ આદિ તત્ત્વાને જણાવનારા છે અને ઇન્દ્રો પણ જેને નમસ્કાર કરે છે તેવા “અરિહ‘તપરમાત્મા”ને અમે નમીએ છીએ અથવા ધ્યાન ધરીએ છીએ.

Page #8

અરિહંત પદ
૦ અરિહંતને નમસ્કાર શા માટે?
દેવને દેવ દયાકર ઠાકર, ચાકર સુરનર દાજી ત્રિગડે ત્રિભુવન સ્વામી બેઠા, પ્રણમે શ્રી જિનચંદા
( ભવિયણ ભજીયેજી. અરિહંત પરમાત્મા એ મોક્ષ માર્ગના પ્રરૂપક છે. અને ઉદ્દઘાટક પણ છે. જેમકે આ વિસીના પ્રથમ તીર્થકર કેણ?
ઋષભદેવ ભગવાન. કઈ સ્થિતિ હતી તે વખતની ?
અઢાર કડાકોડી સાગરોપમથી અજ્ઞાન રૂપી અંધકાર ફેલાયેલો છે. અસંખ્યાતા પલ્ટેપમે એક સાગરોપમ થાય તેવા એક-બે નહીં અઢાર કિડાકડી સાગરોપમ સુધી અહીં કોઈ મેક્ષ (માગે) ગયું નથી.
તે કાળે જન્મતે મનુષ્ય પલ્યોપમ (અબજો ના અબજ) વર્ષ સુધી ખાવું–પીવું–હરવું-ફરવું તેમાં જ મગ્ન રહ્યો છે. તે સમયે ભોગનો જ આનંદ જોયે છે. ત્યાગની વાત તે સ્વને પણ વિચારી નથી. આવા કપરા સમયે ત્રણ જ્ઞાનથી સંયુક્ત એવા પ્રભુએ ત્યાગને આનંદ સમજાવી મોક્ષ માગને વહેલ મુકો.
બોલો આવા ઉપકારીને નમસ્કાર થાય કે નહીં? થાય—માટે
“નમો અરિહંતાણું” એ જ રીતે દરેક તીર્થકર તીર્થની સ્થાપના કરે ત્યારે મોક્ષમાર્ગ ફરીથી ચાલુ થાય. વળી બધાં છોને કર્મથી મુક્ત થઈમેક્ષે જવાનો રાહ પણ અરિહંત પરમાતમા બતાવે. સર્વથા દુઃખનો ક્ષય કરવા માટે અને સંવર નિર્જરા પુન્ય–પાપ આદિ તને ઓળખાવનારા પણ અરિહંત જ છે. માટે મહા ગેપ મહામાહણ કહીએ, નિમક સથવાહ ઉપમા એહવી જેહને છાજે તે જિન નમીયે ઉત્સાહ રે
- ભવિકા – માટે અરિહંત પરમાત્માને નમસ્કાર કહ્યો.
जे अ अइया सिद्धा, जे अ भविस्संति णा गए काले संपइय वट्टमाणा सव्वे तिविहेण वदामि પપમનું સ્વરૂપ લેક પ્રકાશાદિ ગ્રંથોથી જાણી લેવું.

Page #9

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ આવા અરિહંતાદિ નવપદની આરાધના કરનાર છવ શ્રીપાલ રાજાની જેમ સુખને પ્રાપ્ત કરે છે. મધુર ગીર બોલ્યા શ્રી ગૌતમ
સાંભળે શ્રેણિક રાય વયણજી રે ગાને સંપદા પામ્યા
શ્રી શ્રીપાળ ને મયણજી 0 ભાવિ તીર્થકર એવા શ્રેણિક મહારાજા પૂછે છે, “હે ભગવનું આ શ્રીપાલ કેણુ છે?”
ગોતમ સ્વામી જણાવે છે –
દક્ષિણાઈ ભરતમાં માલવ દેશે ઉજેની નામે સુપ્રસિદ્ધ નગરી હતી. ત્યાંની સમૃદ્ધિનું વર્ણન નિપુણ બુદ્ધિને સ્વામી બૃહસ્પતિ જ કદાચ કરી શકે.
તે નગરમાં પ્રજાપાલ રાજા હતા. તેને સૌભાગ્યથી મનહર પણ મિથ્યાષ્ટિ વાળી સૌભાગ્ય સુંદરી નામની તથા રૂપમાં રતિ સમાન એવી સમક્તિ દૃષ્ટિવાળી રૂપ સુંદરી નામે બે રાણીઓ હતી.
પરસ્પર પ્રીતિવાળી તે બંને રાણી સાથે ક્રિડા કરતા એવા પ્રજાપાલ રાજાને સુર સુંદરી અને મદન (મયણું) સુંદરી નામે બે કન્યા રત્નની પ્રાપ્તિ થઈ.
મિથ્યાદષ્ટિ માતા એ સુરસુંદરીને શિવમી એવા શિવભૂતિ પાસે અભ્યાસ કરાવી લેખન-ગણિત-છન્દશાસ્ત્ર–અલંકારશાસ્ત્ર-પુરાણ-નાટય શાસ્ત્ર-ગીતગાન આદિમાં નિપુણ બનાવી.
સમક્તિ દૃષ્ટિ રૂપસુંદરી રાણીએ તેની પુત્રી મયણાસુંદરીને જેનધમી સુબુદ્ધિ પડિત પાસે શિક્ષણ અપાવ્યું. મયણા સુંદરી જીવાદિ નવતા , પાંચ અસ્તિકાય, નયનક્ષેપ સ્વરૂપ, છ દ્રવ્ય કર્મસાહિત્ય વગેરેમાં નિપુણ થઈ
અભ્યાસ પૂર્ણ થતા પ્રજાપાલ રાજાએ બંનેને સભામંડપમાં લાવી, પરીક્ષા કરવા માટે એક સમસ્યા પદ આપ્યું
પુર્દિ દમ દુ”
“પુન્ય વડે તે “પ્રાપ્ત થાય છે.” સુર સુંદરી બોલી, અરે આ સમસ્યા તે હમણું પુરી કરું.

Page #10

અરિહ’ત પદ્મ
धणुजुव्वण सुत्रियह, पुण रोगरहिओ नियदेह मणुवल्लह मेलावडु, पुन्निहिं लब्भइ एहु
ધન, ચૌવન, રાગ રહિત નિજ દેહ, મનને પ્રિય પુરૂષ સાથે ના મેળ વગેરે વસ્તુ પુણ્યથી પ્રાપ્ત થાય છે. રાજા તેના ઉત્તરથી ખુશખુશ થઈ ગયા. ત્યારબાદ રાજાની આજ્ઞાથી મયણાસુ દરીએ સમસ્યા પૂતિ કરતાં કહ્યું –
૫
विय विवेय पसन्न मणु, सिलसुनिम्मलदे हु परमपह मेलवड, पुन्निहिं लभइ एहु
વિનય, વિવેક, બ્રહ્માથી ઉજ્જવળ અનેલ શરીર, પરમેષ્કૃષ્ટ મે ક્ષમાગ સાથે મેળ આ બધુ... પુન્યથી પ્રાપ્ત થાય છે.
આ ઉત્તરથી અધ્યાપક અને રૂપસુંદરી ાણી ખુશ થયા પણ રાજા અને પ્રજાજન ખુશ ન થયા કેમકે
તત્ત્વના ઉપદેશ મિથ્યા દષ્ટિ લાકાને આનંદ આપતે! નથી. પણ આપણે શ્રીપાલ રિત્રમાં વાર્તા કે કથા નહીં પકડતાં તત્વ જ ગ્રહણ કરવાનું
જગત્માં તત્વ ત્રણ છે. દેવ-ગુરુ-ધ
દેવ તત્વમાં એ ભેદ કહ્યાં અહિત અને સિદ્ધ.
ઉપદેશદિ પ્રવૃત્તિ શરીરધારીથી થાય માટે અહિ તને લીધાં અને નિરંજન-નિરાકાર સ્વરૂપી, શરીર વિનાના દેવ તે સિદ્ધ
૦ પ્રશ્ન :-સિદ્ધો ! આઠ કર્મના ક્ષ કરેલા છે. અહિ ત કરતાં વિશેષ ગુણવાળા છે તો પ્રથમ નમો સિદ્ધાણુ કેમ ન મુકચુ` ?
અહિતપણાથી સિંહની ઉત્પત્તિ છે. સિદ્ધિ ગતિના માર્ગ દર્શાવનાર પણ અúિંત જ છે અને સિદ્ધોની પ્રામાણિકતા પણ એળખાવનારા અરિહત જ છે માટે કહ્યું પહેલે પદ જપીએ રહત
૭
તીર્થાંના નાથ અરિહંત છે, પ્રથમ નિષ્પરિગ્રહી પણ અરિહંત છે. પુન શ્ન :-અરિહંતપણા કરતાં પહેલાં પણ સમ્યકત્વ હતુંજ્ઞાન દર્શન હતુ. તેા પછી આદિ સ્થિતિની અપેક્ષાએ નનો યંગસ વગેરે જ પ્રથમ મુકવા હતાને ?

Page #11

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
માત્ર જ્ઞાન-દન મહત્ત્વના નથી તે સાથે આચરણ–ચારિત્ર મહત્વનું છે તી કર પરમાત્માએ પેાતે આચરણા કરી છે. નિલજ્ઞાન મેળવ્યું છે પછી પ્રકાશ્યું છે.
તેથી કરીને જ અરિહ‘તને પ્રથમ નમસ્કાર કર્યા છે. અન્યથા આદિની અપેક્ષાએ નમો રસમસ જ ન કહ્યું હોત ?
પણ અહીં મહત્ત્વ અરિહંતપણાનું છે. અરિહંત કેન્દ્ર સ્થાને છે. બાકીના આઠ પદે તેની આસપાસ ગાઠવાયાં છે. અરિહંત વિશે સિદ્ધ સૂરિ પાક સાહુ ચિહુ દિસિ સાહેજી દન નાણુ ચરણુ તવ વિદેિશે એ નવપદ મન મેાહેજી
એ નવપદની આરાધનાના પસાથે સુખ સમૃદ્ધિ પામેલી મયણાના ઉત્તર રાજાને ન ગમ્યા. પણ સુરસુંદરીના ઉત્તરથી ખુશ થયેલા પ્રજાપાલ રાજાએ જોયુ` કે દિમતારી રાજાના પુત્ર અરિદમનને આવેલા જોઈને તેના પરત્વે આકર્ષાયેલી સુરસુંદરી લજ્જા છોડી વાર વાર તેને નીરખી રહી હતી.
પ્રજાપાલ રાજાએ તે જોઈ ને પૂછ્યું, “હે વત્સે ! તને કેવા પતિ ગમે ?” સુરસુંદરી એલી કે પિતાની કૃપાથી જે માંગીએ તે મળવાનુ જ છે.
તેના પ્રશ'સાયુક્ત વચનાથી ખુશ થયેલા રાજાએ અવસરે અશ્વિમન સાથે તેના લગ્ન કરાવી આપ્યા. સ્નેહપૂર્વક મયા સુંદરીને પણ પૂછ્યું કે તને કેવા પતિ હું કરી આપું ?
લજ્જાળું મયણા સુંદરીને મૌન જાણી ફરી ફી એજ પ્રશ્ન રાજાએ પૂછતાં તે એટલી કે આપ જ વિવેકી છે, હે પિતાજી મને આ પ્રશ્ન કેમ પૂછે છે ?” માતા પિતા કે મારી ઈચ્છા તા નિમિત્ત માત્ર છે. ખરેખર તા કમ સચાગે-પૂર્વ ભવે બધાયેલ સંબધ મુજબ જ જીવના એકમેક સાથે સબંધ થાય છે.
આવા પ્રકારની તાત્વિક વાણીથી કાપેક્ષ પ્રજાપાલ રાજાને છેવટે મયણા સુંદરીએ કહ્યુ−તા હૈ પિતાજી! આપને ગમે તે મારા ભર્તાર થાઓ. મારુ જેવુ. પુન્ય હશે તેવુ ભાવિ થઈ રહેશે.

Page #12

અરિહંત પદ
તેનું ભયાનક મુખ જોઈ મંત્રીએ અવસર જાણી રાજાને નગરમાં રયવાડીએ જવા માટે પ્રેરણું કરી. માર્ગમાં તેણે મોટું ટોળું આવતું જોયું. સાતસે કેઢિયાનું ટોળું આવી રહ્યું હતું. ઊંબર રાણો ખચ્ચર પર બેઠે હતે. કાઢવાળ છત્રધારક હતા, જેનું નાક ગળી ગયું હતું તે ચામરધારી હતો, ગળેલા કાનવાળો ઘંટનાદક હતા, રક્ત વહેતા અંગવાળો તેને અંગરક્ષક હતા અને દાદરને રેગી તાંબુલ દાયક હતે.
રાજા હજી તો બીજી દિશામાં વળવા જાય ત્યાં તો ગલિંતાગુલિ નામક ઉંબરાણાના મંત્રીએ પ્રજાપાલ રાજા પાસે પહોંચી જઈને કહ્યું કે અમારા ઉંબર રણ માટે કૃપા કરીને આપ કન્યાદાન કરો.
મયણ સુંદરી પર રોષે ભરાયેલા રાજાએ કેઢીયા ઉંબર રાણાને પિતાની પુત્રી આપી. મયણએ પણ જણાવી દીધું કે કમેં આણેલે કુછી વર પણ મને મંજુર છે.
ઉંબર રાણાએ ઘણું આનાકાની કરી છતાં રાજા ન માન્યું ત્યારે મયણ સુંદરી સ્વયં તેનો હાથ પકડી ચાલી નીકળી. ધર્મને મર્મ પામેલી મયણાસુંદરીને કેાઈ જ દુઃખ ન થયું પણ લોકોએ જિન ધર્મની નિંદા શરૂ કરી તે સહન કરી શકી નહીં.
સવારે ઉમ્બર રાણને લઈને ઋષભ દેવ સ્વામીને પ્રાસાદે આવી અરિહંત પ્રભુની સ્તુતિ કરી.
પ્રભુ કેવા છે?
અજ્ઞાનતાના અંધકારને દૂર કરનાર, રાજા અને મનુષ્યોથી પૂજાતા, કરુણ સાગર, ત્રિભુવન દિનેશ્વર, કામદેવને શત્રુ અને શિવગતિગામી
– એવા અરિહંતને નમસ્કાર -- જે પરમાત્માએ પૂર્વે ત્રીજા ભવમાં ક્ષાયિક સમકિત ઉપાર્જન કર્યું છે-કમની ૧૫૮ પ્રકૃતિમાં તીર્થકર નામકર્મ બાંધેલુ છે. સિદ્ધના પંદર ભેદમાં જિનસિંગે જ સિદ્ધ થવાના છે. વીસ સ્થાનકમાંના એક કે વધુ પદની આરાધના કરેલી છે, જેઓ દેવ કે નારકી ગતિમાં હોય કે તિર્યંચ પણે હોય ત્યારે પણ તે આમાની ઉત્તમતા જળવાઈ રહી છે, ત્રણ જ્ઞાને યુક્ત છે, મેરુ શિખરે જન્માભિષેક પામ્યા છે અને ભોગ પણ કર્મક્ષય માટે થયે છે એવા અરિહંત પરમાત્માની આજે આરાધના કરવાની છે.

Page #13

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
સ્વામી ચેત્રીશ અતિશયે શોભતાં વાણી પાત્રીસ વચન રસાળ, ગુણે તણું માળ
- કાગળ લખું કેડથી– અરિહંત પરમાત્માના અતિશયોમાં માત્ર સમવસરણનું વર્ણન જેશે તે પણ અરિહંતના નમસ્કારની મહત્તા સ્પષ્ટ થશે.
(૧) વાયુકુમાર દેવે પ્રથમ એક રોજન પૃથ્વીનું પ્રમાર્જન કરે. (૨) મેઘકુમાર દેવે સુગંધી જળ વડે તે પૃથ્વીને સિંચે.
(૩) વ્યંતર દેવો સોનું-માણેક-રત્નના પાષાણ વડે ચુ ભૂમિતલ બાંધે, પંચરંગી પુષ્પો વેરે.
(૪) ચારે દિશામાં રત્ન-માણેક–સુવર્ણના તોરણ બાંધે. નીચે સ્વસ્તિકાદિ આઠ મંગળ રચે.
(૫) ત્રણગઢ(૧) ભુવનપતિ દેવ સેનાના કાંગરા વાળ રૂપા ગઢ બનાવે. (૨) જોતિષ દેવે રતનના કાંગરા યુક્ત સોનાને ગઢ બનાવે.
(૩) તેના ઉપર વૈમાનિક દે મણીના કાંગરાવાળ રત્નને ત્રીજે ગાઢ રચે. - દરેક ગઢને ચાર દરવાજા હોય અને ૨૦૦૦૦ પગથીયાં હોય છે. પહેલાં ગઢમાં પૂર્વ દ્વારે વૈમાનિક દ્વારપાળ હોય છે–દક્ષિણ દ્વારે વ્યંતરપશ્ચિમ દ્વારે જ્યોતિષ્ક અને ઉત્તર દ્વારે ભુવન પતિ દ્વારપાળ હોય છે કે જ્યાં માત્ર રથ-વાહન આદિ જ રખાય છે.
બીજા ગઢમાં પૂ–જયા, દક્ષિણે-વિજ્યા, પશ્ચિમે–અજીતા, ઉત્તરે– અપરાજિતા એવી ર-ર દેવીઓ દ્વારપાળ હોય છે. અને ત્યાં પશુ પક્ષી આદિ તિર્યંચ વાણી સાંભળે છે.
ત્રીજા (સૌથી ઉપરના) ગઢમાં બાર પર્ષદા વાણી શ્રવણ કરવા બેસે છે.
સમવસરણ મધ્ય ભગવંતની ઊંચાઈથી બાર ગણું ઊંચુ ચૈત્યવૃક્ષ હોય, વૃક્ષ નીચે ભગવંતને બેસવાની રતનમયી પીઠ હોય છે ઉપર ત્રણ છત્રો હોય આજુબાજુ ચામર વીંઝાતી હોય છે. સમીપમાં રતનને ધર્મ દવજ હોય છે. આવા પ્રકારે સમવસરણના અતિશયને વર્ણવે છે.

Page #14

અરિહંત પટ્ટ
માટે અરિહંતને નમસ્કાર કર્યા -
રશિયાના મુન્ચ લેખક ટાલ્સટોયને માણસની જરૂર પડી. તેણે જે ઉમેદવાર પસંદ કર્યો તેની પાસે કાઈ જ ભલામણ ચિઠ્ઠી ન હતી. ટોલ્સટોયના પરમ મિત્રે ફરિયાદ કરી કે જેની પાસે કે!ઈ જ ભલામણુ ચિઠ્ઠી કે પ્રમાણપત્ર ન હતું તેમને તમે પસદ કર્યા ?
ટાલ્સટાય કહે હા !
તે ઉમેદવાર પેાતે જીવતુ' જાગતુ પ્રમાણપત્ર હતા. તેની વાણીમાં વિવેક હતા, વસ્ત્રોમાં સ્વચ્છતા અને સાદાઈ હતી. પ્રત્યુત્તરમાં આત્મ વિશ્વાસ હતા, વનમાં સચ્ચાઇના આવિર્ભાવ હતા માટે તેને કોઈ જ પ્રમાણપત્રની જરૂર ન હતી.
અમે પણ અરિહંતને દેવ તરીકે આરાધવા કહ્યું તેનુ" કારણ આ જ છે, તેમના અતિશયા એ જ જીવતાં જાગતાં પ્રમાણપત્રો છે.
ચાર અતિશય મૂત્રથી,
ઓગણીસ દેવના કીધ
ચેાત્રીશ એમ અતિશયા સમવાયાંગે પ્રસિદ્ધ
કેમ ખપ્યાથી અગિયાર,
સિદ્ધચક યંત્રને યાદ કરો. ખરાબર મધ્યમાં એટલે કે કેન્દ્રમાં અરિહંત બિરાજમાન કર્યા છે અને ચાર દિશા તથા ચાર વિદિશામાં બીજા આઠ પદ ગોઠવાયા છે. આ આઠ પદમાં વચ્ચે રહેલા અરિહંત પરમાત્માના સુંદર સંબધ જોડવાના છે.
જેમકે—મત્ર સિદ્ધ, તત્ર સિદ્ધ ઘણાં હોય પણ આપણે તે અરિહંતના માર્ગ ને અનુસરીને આઠેક ક્ષય કરી મેાક્ષને પામેલા સિંહોન જ નમસ્કાર કરવાના છે. મતલબ કે નમો સિઢાળ પદ સાચું પણ આગળ હિત હોય તે—એટલે કે નમો અસ્તૃિત સિદ્ધા—અરિહંત પદની અનુવૃત્તિ આ રીતે આઠે પદમાં સમજવાની છે.
એ રીતે વ્યાકરણાચાય, ન્યાયાચાર્ય, વેદાન્તાચાર્ય એવા બધાંને નમસ્કાર નથી કરવાના પણ અરિહંતના શાસનમાં કહેલા પચ-આચાર પાળે—સૂત્રા જાણે તેને માટે નમો અયિાળ મુકયું.

Page #15

૧૦
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
ઉપાધ્યાયમાં પણ ગમે તે શિક્ષકને નમસ્કાર નથી કર્યો પણ અરિહંત પ્રરૂપિત દ્વાદશાંગીના ધારક અને અધ્યાપક એવા માટે રમો ઉડાવાળ કહ્યું છે. - સાધુ એટલે જોગી–ફકીર-સંન્યાસી એમ ગમે તે અર્થ નહીં લેતા કેવળ મોક્ષમાર્ગને સાધતા એવા અરિહંતના શાસનના હાર્દને પામેલા માટે નમસ્કાર કર્યો છે.
આથી જ સર્વ પ્રથમ આરાધના અરિહંતપદની કરવાનું કહ્યું.
આવા અરિહંતની સ્તુતિ કરતી મયણ સુંદરી અને ઊંબરાણું એકાગ્ર ચિત્ત બન્યા ત્યારે ઋષભદેવ સ્વામીના કંઠમાંથી પુપમાળ અને હાથમાંથી બીજે ઉછળ્યા. મયણાસુંદરીના કહેવાથી ઉબર રાણાએ બીજોરુ ગ્રહણ કર્યું. મયણએ પિતે માળા લીધી. પછી બેલી કે હે સ્વામી ! હવે આપનો દેહ રોગ અવશ્ય શાંત થશે એવા આ શુભ શુકન થયા છે.
રોગ નિવારણ થાય છે કે નહીં –અને–થાય તો કઈ રીતે તે અગ્રે વર્તમાન.
આજે અરિહંત પદની આરાધના છે તે માત્ર આજ પૂરતી નથી પણ કાયમી કરવાની છે. “અરિહંત અરિહત” શબ્દનું રટણ થઈ જાય ત્યારે પદની આરાધનાનું દયેય સાર્થક બને.
શ્રીમતીને ફૂલમાળા લાવવા કહ્યું. પિતાનું ઘર છે. પતિ પણ પિતાનો છે. એરડામાંથી માળા લાવવાની છે તે માળા પણ પોતાના હાથે મૂકી છે છતાં “નમે અરિહંતાણં બેસવાનું કામ શું? કારણ કે અરિહંત જ એક રટણ છે. માટે સર્પ મીટી ફૂલમાળા બની ગઈ.– સિદ્ધ પદની આરાધના કઈ રીતે દર્શાવે તે અગ્રે વતમાન.

Page #16

(૨) સિદ્ધપદ
पनरसभेयपसिद्धे सिद्ध घणकम्मबंधण विमुक्के
सिद्धाणंत चउक्के झायह तम्मयमणा सययं શ્રીમાન રત્ન શેખર સૂરિજી મહારાજા શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરતાં જણાવે કે શાસકારે ચાર પ્રકારે ધર્મ કહે છે. દાન–શીલ-તપભાવ. પરંતુ ચારેમાં પ્રધાનતા ભાવ ધર્મની જણાવી છે.
આ ભાવ વિશુદ્ધિ થાય કયારે? –મનનો નિગ્રહ કરવામાં આવે તે– મને નિગ્રહ માટે આલંબન શું ? –આલંબન નવપદ કે સિદ્ધ ચક–– ૦ પ્રશ્ન- “સિદ્ધ ચક' એ શબ્દ કેમ મુ?
નવે પદની આરાધના કરવાનું અંતિમ ધ્યેય તે સિદ્ધ પદની પ્રાપ્તિ જ છે. આખા ચક્રમાં તમે નજર કશે તે ટોચ ઉપર સિદ્ધ ભગવંતનું સ્થાન દેખાશે. વળી લેકમાં પણ સૌથી ઉપર સિદ્ધો જ રહેલા છે. માટે અહીં સિદ્ધ ચક શબ્દ મુકેલ છે. તે આરાધનાનું ધ્યેય અને જે સ્થાને સાદિ અનંત સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી પહોંચવાનું છે. તેના લયને સૂચવે છે.
જો કે તમારું વર્તમાન કાળે ધ્યેય શું તેમ કોઈ પૂછે તે શું કહેશો?
સાહેબ! બધી વાત સાચી પણ ઊંબર રાણાને કેદ્ર મટી ગયો કે નહીં તે વાત આગળ ચલાવે છે. તમારું ધ્યેય જ કથા સાંભળવી તે છે.
અહીં મયણ સુંદરી ઉંબર રાણાને લઈને મુનિચંદ્ર-ગુરુ પાસે જાય છે. ભક્તિ પૂર્વક ગુરુવંદન કરે છે. ધર્મદેશના બાદ પરિચિત એવી મયણ સુંદરી પૂછે છે કે હે ભગવન્! કેઈપણ ઉપાયથી મારા પતિના કેઢ રોગનું નિવારણ દર્શાવી મને લોકાપવાદથી મુક્ત કરે તથા જૈનધર્મની નિંદા અટકાવે.

Page #17

૧૨
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
ગુરુ મહારાજ જણાવે છે કે હે ભદ્રે સાધુને ચિકિત્સા, મંત્ર, તંત્રાદિ સાવદ્ય પ્રવૃત્તિ કહેવાને આચાર નથી પણ હું તને નિરવદ્ય એવા નવપદ આરાધનાન વિધિ જણાવું છું.
अरिहं सिद्धायरिया उज्झाया साहूणो य सम्मत्त
नाणं चरणं च तवो इअ पयनवगं परमतत्तं આ નવ સિવાય કઈ પરમતત્વ નથી. સકલ જિન શાસનને સાથે આ નવપદ . જે જીવો સિદ્ધ થઈ ગયા, જે છ વર્તમાન કાળે સિદ્ધ થાય છે, જે જીવો ભવિષ્યમાં સિદ્ધ થશે તે સર્વે નવપદ ધ્યાનથી જ સિદ્ધ થાય છે.
અરે ! તેમાંનું એક પદ પણ પરમભક્તિ પૂર્વક આરાધતાં ત્રણ ભુવનનું સ્વામિત્વ પ્રાપ્ત થાય છે. પણ શ્રદ્ધા નપદની હોવી જરૂરી છે. એ રીતે નવપદ આરાધનને વિસ્તૃત મહિમા જણાવી ગુરુ ભગવંત મયણ સુંદરીને તેની વિધિ જણાવે છે – આસો ચિત્ર સુદી સાતમથી માંડી શુભ મંડાણ જી. નવનિધિ દાયક નવ નવ અબિલ, એમ એકાશી પ્રમાણ છે.
આસો સુદી સાતમથી આયંબિલ પૂર્વક શાશ્વતી ઓળીની આરાધના કરી નવ ઓળી પૂર્ણ કરવી.
રેજ સિદ્ધચકની અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરવી, નવમે દિવસે વિસ્તારથી પૂજા કરી (સ્નાત્રાદિ મહોત્સવ કે મહા પૂજાપૂર્વક) આ તપ પૂર્ણ કરે. મનમાં નવપદ દયાન ધરવું.
ગુરુ ભગવંતના ઉપદેશ અને મયણા સુંદરીને વચનથી ઊંબર રાએ તપ-ધ્યાનનો આરંભ કર્યો. શરીર તથા અંતઃકરણની શુદ્ધિ પૂવર્ક જિનગૃહે જઈ જિનપૂજા કરી, પછી સિદ્ધચક્રની વિધિ પૂર્વક પૂજા કરી, ગુરુ ભગવંત પાસે આયંબિલનું પચ્ચખાણ કર્યું.
ઓળીના બીજે જ દિવસે રાગની ઉપશાંતિ થઈ ગઈ. દિવસે દિવસે ઉંબર રાણને રોગ ઘટતો ગયો અને ભાવ વૃદ્ધિ થતી ગઈ નવમે દિવસે વિસ્તારથી પૂજા કરી સ્નાત્ર જળનું શરીર વિલેપન કરતાં કુમારનું અભુત અને દિવ્ય એવું શરીર પ્રગટ થયું.

Page #18

સિદ્ધ પદ
૧૩.
સિદ્ધચક યંત્રનું સ્મરણ કરો. તેમાં પણ તમને તપ પદ અને સિદ્ધ પદ બાજુ બાજુમાં રહેલા જણાશે. ત્યાં સુંદર પ્રજનથી પદની
ઠવણ થઈ છે. તેના નિરા–તપથી કર્મોની નિર્જશ થાય છે. રોગ મટ એ તે સામાન્ય કે અનંતર ફળ છે પણ તપસ્યાથી સર્વ કમ નિર્જરી જાય (ક્ષય થાય) ત્યારે સિદ્ધ પણાની પ્રાપ્તિ થાય છે. માટે જ તપ પછી સિદ્ધ પદે યંત્રમાં ગોઠવીને કાર્ય-કારણ સંબંધ દર્શાવ્યો છે.
આજે સિદ્ધ પદની આરાધના પણ સિદ્ધપણું પ્રાપ્ત કરવા માટે જ છે ને? પણ તે સિદ્ધ ભગવંત કેવા છે? અજ અવિનાશી અકળ અજરામર, કેવલ દશણ નાણજી અવ્યાબાધ અનંતુ વિરજ, સિદ્ધ પ્રણામે ભવિ પ્રાણી
ભવિયણ ભજીયેજી – સિદ્ધ પરમાત્માની ઓળખ આપતાં પૂજય રન શેખર સૂરિજી પણ જણાવે છે કે જેઓ પંદર ભેદથી પ્રસિદ્ધ છે, કર્મને ગાઢ બંધનથી મુક્ત થયેલા છે, અનંત જ્ઞાન-અનંતદશન-અનંતચારિત્ર–અનંતવીર્ય એવા અનંત ચતુષ્ટયન ધારક સિદ્ધ ભગવતનું તમય ચિત્તથી ધ્યાન ધરવું જોઈએ.
શ્રીપાલ ચરિત્રમાં પણ મહત્વ નવપદ અારાધનાનું છે કથાનું નહીં. જેમ છોકરાના લગ્ન કરવા નીકળ્યા હો તેમાં બસ કે ટ લીધી હોય, એક ગામથી બીજે ગામ જવા માટે વચ્ચે ભાથાંની વ્યવસ્થા હોય, સાથે બેન્ડ વાજા અને ચોકીદાર પણ હોય, માણસો ભેગા થઈને નવા નવા ભોજન પણ કરે છતાં દયેય શું?
કન્યા લાવવી તે. આખી જાનમાં ગમે તે એકાદ વસ્તુ ખુટે તે વાંધો નહીં પણ કન્યારૂપ તવ જ ભૂલી જાઓ તે જાનની કિંમત શી? - અહી પણ સિદ્ધ પદનું ધ્યાન ધરવા જણાવે છે તે જ શ્રીપાલ ચરિત્ર સાંભળવાનું મુખ્ય ધ્યેય રૂ૫ છે. સિદ્ધને નમવાનું કારણ શું?
પુદ્ગલની સતામાંથી જીવાત્માને સદાને માટે દૂર રાખવાની સત્તા કોની
- માત્ર સિદ્ધોની

Page #19

૧૪
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ ૦ નિગોદના અનંતા દુઃખમાંથી છોડાવી બહાર લાવનાર કોણ? – સિદ્ધ ભગવંત – [ એક જીવ સિદ્ધ થાય ત્યારે એક જીવ
નિગોદમાંથી છુટ | ૦ જન્મ–જરા-મરણ વગેરે માંથી છુટી એક શાશ્વત સ્થળે કાયમી રજિસ્ટ્રેશન મેળવવાની જે કોઈ ઓફિસ હોય તે
– એક માત્ર સિદ્ધ ભગવંતની ઓફિસ –0 કાળને પણ ખાઈ જનાર કેણ? – માત્ર સિદ્ધો –
જેમ કેઈ સ્ત્રી વિધવા બને તે તે વખતે કેટલે આઘાત લાગે? પણ કાળ સર્વ ભક્ષી છે. જેમ જેમ દિવસે જાય તેમ તેમ તે દુઃખ ભૂલાતું જાય. અને કોઈને ખૂબ જ સુખને અનુભવ થયે હોય તો પણ બે દિવસ યાદ રહે પછી સમય જતાં સુખને સ્વાદ ઘટતા જાય.
પણ સિદ્ધોના સુખ-જ્ઞાન-દર્શન વગેરેમાં કાળનું જોર ન ચાલે. કારણ કે તે શાશ્વત છે. આવા સિદ્ધ ભગવંતને બીજા પદમાં નમસ્કાર કરવા જણાવ્યું
નમે સિદ્ધાણું નવપદની આરાધનાથી રોગ મુક્ત બનેલો કુમાર અધિકાધિક ધર્મરાધના કરી રહ્યો છે. ત્યારે એક વખત કોઈ પ્રૌઢ નારીને જોઈને રોમાંચિત થયેલા કુમારે પ્રણામ કર્યા. બલ્ય કે ખરેખર આશ્ચર્ય છે કે મને માતુશ્રીના દર્શન થયા. મયણાએ પણ પિતાના ભર્તારની માતા છે તેમ જાણે નમસ્કાર કર્યા. શ્રીપાલે મયણની ઓળખ આપી.
માતા કમલ પ્રભાએ જણાવ્યું કે મુનિવરના વચનથી તાર વૃતાંત . જાણી હું અત્રે આવી છું. ત્યાર પછી માતા-પુત્ર અને પુત્રવધૂ ત્રણે દેવાધિ દેવને નમસ્કાર કરી, ગુરુને વંદન કરી સમ્યગ પ્રકારે ધમ–આરાધના કરી રહ્યા છે.
એક વખત મયણું શ્રીપાલ અને માતા કમલ પ્રભા ત્રણે, જિનમંદિરમાં અંગપૂજા અગ્રપૂજા કરી ભાવપૂજા કરતાં બેઠા છે, તે સમયે પુત્રીના દુઃખથી રોષાયમાન બની, પ્રજાપાલ રાજા પાસેથી પોતાના ભાઈ

Page #20

સિદ્ધ પદ
૧૫
પુજ્યપાલ રાજાને ત્યાં આવીને રહેલી રૂપસુંદરીએ જિન મંદિરે આવી પિતાની પુત્રીને ઈ.
દિવ્યાકૃતિ વાળા પુરુષ સાથે મયણને જોતાં રૂપસુંદરીને આઘાત લાગ્યું. મારી પુત્રી એ આવું અકાર્ય કર્યું. કઢીયાને છોડીને બીજા કોઈ પુરુષ પાછળ પડી. કુળને કલંકીત કર્યું.
તેના વચનને સાંભળી મયણું સુંદરીનું ધ્યાન ખેંચાયુ. પિતાની માતા રૂપસુંદરી છે તેમ જાણી હાથ વડે ઈશારો કર્યો, ચૈત્યવંદન પૂર્ણ કરી બહાર વાત કરીશું. જિનમંદિરમાં સંસારની વાત કરતા નિસહી ભંગ થાય.
તમે પણ રોજ દહેરાસરજીમાં દર્શન-પૂજા કરવા જાઓ છે ને? વિચાર્યું છે કદી કે નિસહી કોને કહેવાય? ' અરે ! જેમના દર્શન કરો છો તે મૂતિને આકાર બે જ પ્રકારે કેમ છે તે વિચાર પણ ક્યારેય આવે છે ?
આજની આપણી આરાધના છે “સિદ્ધપદ કેઈપણ જીન સિદ્ધ થાય એટલે કે મોક્ષ પામે ત્યારે અતિત-અનાગત કે વર્તમાનકાળના કે કેઈપણ ક્ષેત્રમાં રહેલાં તીર્થકર બે જ આકારે મેક્ષમાં જાય.
કાં તે તે પવાસને બેઠા હોય અથવા તે કાયોત્સર્ગમાં હોય. તીર્થકર મોક્ષે જાય ત્યારે શરીરને ત્રીજો આકાર હોઈ શકે જ નહીં. માટે જેમના દર્શન કરો છો તે મૂતિને પણ ત્રીજે આકાર હોઈ શકે નહી.
– કારણ કે મૂર્તિ એ સિદ્ધપણાની સ્થાપના દર્શાવે છે. નહીં તે સમવસરણ એ તો આપણું મહત્ત્વનું અંગ છે. પ્રભુ જ્યારે પણ દેશના દેવા બેસે ત્યારે એક પગ પાદપીઠ પર સ્થાપીને બેસે છે, છતાં તે આકારની મૂર્તિ ન રાખતા બે આકાર જ રાખ્યા તેનું કારણ માત્ર એ જ કે અરહિંતપણામાં પણ દયેય તો સિદ્ધ દશાનું જ છે. માટે જ બીજા પદમાં સિદ્ધ ભગવંત એવા નિરંજન-નિરાકાર દેવ તત્ત્વની આરાધના ગોઠવી છે.
કોઈપણ પદની આરાધનાનું અંતિમ લક્ષ્ય તે સિદ્ધત્વ પ્રાપ્તિ જ છે. માટે કહીએ છીએ – નમે સિદ્ધાણું –

Page #21

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
નિર્મળ સિદ્ધ શિલાની ઉપરે જોયણ એક લાગત સાદિ અનંત તિહાં સ્થિતિ જેહની તે સિદ્ધ પ્રમા સત્તરે – ભવિકા –
૧૬
કમલથી મુક્ત થયેલા એવા સિદ્ધ ભગવંતા સિદ્ધ શિલા પર એક યેાજન ઊચે લાકના અગ્ર ભાગે રહેલા હાય છે.
તે સિદ્ધ શિલા કેવી હોય ?
આ સિદ્ધ શિલા સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાન કરતાં ખાર ચાજન ઊંચી રહેલી છે. તે ૪૫ લાખ યાજન લાંખી-પહેાળી છે. વચ્ચે આઠ ચેાજન જાડી છે. છેડે માખીની પાંખ સરખી પાતળી, સ્ફટિક જેવી નિર્માળ શ્વેત સેાનાના વર્ણવાળી, ઉજ્જવળ હેાય છે. ત્યાં સિદ્ધોના જીવા વાસ કરે છે.
જાય છે.
૪૫ લાખ ચાજન પણ સુંદર વૈજ્ઞાનિક રીતે ગોઠવાયેલા છે. અઢી દ્વિપની વસ્તિમાંથી કોઇપણ મનુષ્ય સિદ્ધ થાય તે સમશ્રેણીએ ઉપર હવે અહી દ્વિપમાં મધ્યમાં જ બુદ્વિપ છે એક લાખ યોજન, લવણ સમુદ્ર બંને તરફ બે-બે લાખ ચેાજન, ઘાતકી ખંડ અ`ને તરફ ચારચાર લાખ યેાજન, કાલેાધી સમુદ્ર બ ંને તરફ આઠ-આઠ લાખ યેાજન, અર્ધ પુષ્કર વર દ્વિપ બંને તરફ આઠ-આઠ લાખ ચેાજન એટલે કે ૮ + ૮ +૪+૨+૧+૨+૪+ ૮ + ૮ = કુલ ૪૫ લાખ યેાજન થયા. માનવ વસ્તિ આ ૪૫ લાખ ચેાજનની બહાર હાય જ નહી તેથી ૪૫ લાખ યેાજનમાં કોઈપણ જીવ સિદ્ધ થાય તે સીધા ઉપર સિદ્ધ શિલામાં ગાઠવાય જાય.
પ્રશ્ન :- કોઇપણ જીવ સિદ્ધ થાય યારે? -૦- સઘળાં કર્મોથી મુક્ત થાય ત્યારે પુનઃપ્રશ્ન :- તેા પછી તમે સિદ્ધાળ કેમ કહ્યું ? નને મુત્તા” કહેવુ
-0
જોઇએ ને?
ના કહેવાય. કર્મ ક્ષયને મેાક્ષ ન ગણતાં કર્મના વિચાગ કે અભાવ થવે તેને મેાક્ષનુ લક્ષણ ગણ્યુ છે. કર્મોના ક્ષય તા થાય અને બધાય

Page #22

૧૭
સિદ્ધ પદ પણ ખરા. જે વિગ થાય એટલે કે સંપૂર્ણ કર્મ બીજ બળી જતા કર્મ અભાવ થાય ત્યારે તેને સિદ્ધિ ગણ છે.
કર્મના અભાવનું મહત્વ શું ?
નાગિલ અને નાગશ્રી નામે એક દંપતી હતા તેને છ પુત્રી ઉપર એક સાતમી પુત્રી અવતરી. એક તરફ ગરીબી અને દુઃખને પાર નથી બીજી તરફ સાત-સાત દીકરીઓ થઈ એટલે આ સાતમી તરફ સંપૂર્ણ અભાવ થયે. કેઈ તેનું નામ પાડવા પણ તૈયાય નહીં “નિર્નામિકા” તરીકે જ લોકમાં પ્રસિદ્ધ થઈ
લોકેના હલકાં કામ કરી જીવન વિતાવે છે. પુરતું ખાવા-પીવા પણ મળતું નથી. છતાં એક વખત લાડવા ખાવાની ઈચ્છા થઈ. માએ ધકેલી લાકડાં લેવા. જા પર્વત પર જઈ લાકડાં લઈ આવ તો લાહવા ખવાય. માતાના વારંવારના રહેણાંથી અતિ દુઃખી થયેલી નિર્નામિકાએ પર્વત પર જ્યારે મુનિને જો ત્યારે તેની દેશના સાંભળતી ઉભી.
યુગમંધર મુનિની દેશના પુરી થયા બાદ નિર્નામિકાએ પ્રશ્ન કર્યો કે આ જગતમાં મારાથી વધુ દુઃખી કેણ હશે ?
મુનિ ભગવંતે કહ્યું કે હે બાલિકા તે દુઃખ ભોગવ્યું છે જ ક્યાં?
નરક ગતિમાં જીવને છેદન–ભેદન પલણના દુખો જે છે, અરે ! ઝાડ નીચે જ્યાં છા લેવા જાય ત્યાં અસિપત્ર પડે ને શરીર ને છેદતું જાય, નદીમાં પાણી પી તરસ છીપાવવા જાય ત્યાં ધગધગતું પાણી પીવું પડે, કરવતેથી કપાવું પડે, પરમાધામી દ્વારા વસ્ત્રની પેઠે શીલા પર અફળાવું પડે આવા તે અનેક દુઃખો નારકીમાં ૧૦૦૦૦ વર્ષથી માંડીને ૩૩ સાગરોપમ સુધી ભોગવ્યા.
તીય ચગતિમાં જળચરે એકબીજાનું ભક્ષણ કરી જાય, સ્થળચરને સિંહાદિ મેટા પશુનો ભય સતત રહે. સામાન્ય પશુઓને પણ ટાઢ-તસ–ભૂખ-ગરમી-ભાર વહન કરવાનું દુઃખ ઊંટ થઈને બેજ ઉચકારે ચરશે વળી કાંટાને કથાર હાથને હડસેલે ઘર ભેગા થશે ઉપર પડશે પાટુના પ્રહાર, મનુષ્યને પણ – આંધળા-બહેરાપણું રોગદિ દુઃખો હોય છે.

Page #23

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
૧૮
પણ હે ખાલિકા, તારે આમાંનું કાઇ દુઃખ નથી.
માનવીને અચાનક કેવું દુઃખ આવી પડે છે તેના એક પ્રસંગ ૧૮૪૦ ના મહાસુદ ૧૦ બનેલા.
અમરેલીમાં લાઠી નામે ગામ હતું. ત્યાંના કુંવર દાજીભાના વિવાહ મંડાયા. સુખાના ઘુંટડા ભરાઈ રહ્યા છે-આખા ડાયરા વેલડું આવવાની વાટ જોઇને બેઠા છે.
દાજીભાએ પેાતે પણ દસે આંગળીએ વેઢ પેર્યા છે, પીઠી ચાડી છે. સેાનેરી સાથે માંગ્યેા છે, માં માથે રાજતેજ ઝગારા કરે છે.
સામે પક્ષે વાલીમા પણ ખાંડા સાથે ત્રણ ફેરા ફરી, ચેાથેા ફે ફરવા અને જીવતર ઉજાળવા વેલડામાં બેસી ઘેરથી નીકળ્યા છે.
સમય સાધી લાખા ચાવડાએ. પચીસ ભેરુ ખંધ સાથે નીકળી લાઠી પર ઘેાડે ચડી પુગ્યેા અને ગાયાનુ ધણ વાળી હાલી નીકળે.
જયાં ડેલે સમાચાર પુગ્યા કે દાજીભા ઘેાડે છલાંગ મારી વાંહેવાહ જાય દીધે. લાખા ચાવડાએ જોયુ` કે આ તેા કુંવર આવી રીયા છે. તરત બધાં ભેરુબધાને રાકી દીધાં.
કુંવરને કહ્યું તમે મી ઢાળ બધા છે. તમારી માથે ઘા ન થાય. કુંવરે મીઢાળના તાડીને ઘા કર્યા. પાંચને તેા ઢાળી દીધા પણ અચાનક કાઇની ખછી વાગી ને કુવર ત્યાંજ પોઢી ગયા.
જીવતરને લહાવા લેતા
વાલીમાના ચાથા ફેરા અધુરા રહ્યો. પહેલાજ વિધવા થઈ ગયા.
પણ કર્માંના સ`થા અભાવ થયા પછી ખરુ? સિદ્ધોને કાયમ માટે સુખસુખને સુખ સ્થિતિ સાદિ અનંત છે. અટલે કદી ઘટવાનુ છે જ નહી
આવું કોઈ દુઃખ આવે જ હાય તેના સુખની
સિદ્ધોને આત્માનું સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય પ્રાપ્ત થયુ છે. ચાની માયા કે દર્મ્યાનગિરિ સવ થા ચાલી ગઈ છે. તેથી જન્મ મરણ કે રાગ-વૃદ્ધત્વના પણ ભય નથી.
તાત્ત્વિક ભાષામાં કહીએ તેા અનંત જ્ઞાન–અન તદન-અને તેચારિત્રઅન તવીય એ ચાર ગુણા તેમજ અવ્યાબાધ સુખ, અગુરુલ પણ, અક્ષસ્થિતિ, અરૂપી પણ એવા આઠ ગુણા પ્રાપ્ત થાય છે.

Page #24

સિદ્ધ પદ
૦ જ્ઞાનાવરણીય સર્વથા ક્ષય થતા કેવળ જ્ઞાન થાય અને સર્વ લોકાલેકનું સ્વરૂપ જાણે,
૦ દર્શનાવરણીય કર્મને સર્વથા ક્ષય થતા કેવળ દર્શન પ્રાપ્ત થાતા કાલેક સ્વરૂપને જુએ છે.
૦ મેહનીય કર્મના ક્ષયથી ક્ષાયિક સમક્તિ અને યથાખ્યાત ચારિત્ર પ્રાપ્ત થતાં સદા આત્મ સ્વભાવમાં સ્થિર થવાય છે.
૦ અંતરાય કર્મને ક્ષય થતા અનંત વીર્ય ગુણ ઉત્પન્ન થાય છે. દાન-લાભ-ભોગ-ઉપભેગ–વીર્ય પાંચે અંતરાયનો છેદ થાય છે.
૦ વેદનીય કર્મના ક્ષયથી સર્વ પ્રકારની પીડા રહિત એવું અવ્યાબાધ સુખ મળે છે.
૦ આયુષ્ય કમને ક્ષય થતાં અક્ષય સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
- નામ કર્મને ક્ષય થતાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ રહિત થતા અરૂપીપણું પ્રાપ્ત થાય છે કારણ કે શરીર હતું જ નથી.
- ગોત્ર કર્મને ક્ષય થતાં અગુરુલધુપણું ગુણ પ્રગટે છે. તેથી સિદ્ધમાં મેટ-નાને હલકેભારે એવે વ્યવહાર થતો નથી.
આવા સિદ્ધપણને પામવા માટે નવપદજીનું આરાધન કરવું જોઈએ. શ્રીપાલને પણ નવપદ આરાધન થકી રોગનાશ પામ્યો અને સુંદર–નિમલ કાયા પ્રગટ થઈ.
મયણું સુંદરીની માતા રૂપ સુંદરી ને જિનાલય બહાર નીકળી સર્વ વૃત્તાંત જણાવે છે. શ્રીપાલની માતા કમલપ્રભા પણ પિતાની કથની કહે છે.
ચંપાનગરી હતી. ત્યાં સિંહરથ નામે રાજા હતા. તેને કમલપ્રભા નામે રણે હતીતેને શ્રીપાલ નામે એક પુત્રનો જન્મ થયો. બે વર્ષને એ બાળક થશે ત્યારે સિંહરથ રાજા મૃત્યુ પામ્યા. બાળકને રાજા પણે સ્થાપી મતિસાગર મંત્રી રાજય વ્યવસ્થા સંભાળી. છેડા દિવસો બાદ બાળકના કાકા અજિતસેને રાજ્ય પડાવી લેવા યુક્તિ રચી તે જાણી મતિસાગર મંત્રીની સલાહી કમલપ્રભા રાણી બાળકને લઈને રાજય બહાર નીકળી ગઈ.

Page #25

૨૦
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
ખેદ કરતી–રડતી કમલપ્રભાએ રાત્રિ પસાર કરી પ્રભાતે કઢીયાનુ ટાળું જોયું. કુષ્ટિના ટોળાના મનુષ્યોએ અનુકંપાથી પૂછયું? તમે કેમ રડો છે? કેમ ભયભીત છે ? ત્યારે કમલપ્રભાએ પોતાને સર્વ વૃતાન્ત જણાવ્યો. કેઢિયાઓએ તેને પિતાની બહેન જેવી માની આશ્વાસન આપ્યું. ખચ્ચર પર બેસાડી. તે રાણીએ પણ વસ્ત્ર વડે શરીરને આચ્છાદિત કર્યું સુખેથી બાળકની સાથે ટોળા સાથે ચાલી. કેઢીયાના ભયે અજિતસેન રાજાના સૈનિકે પણ ચાલ્યા ગયા. રાણી સુખપૂર્વક ઉજજૈની નગરી પહોંચી ગયા. કમશઃ યૌવનને પ્રાપ્ત થતાં સાથે તે બાળકને કોઢને રોગ લાગી ગયે.
રોગના નિવારણ માટે રાણું કૌશામ્બીના વૈદ્ય પાસે ગયા. પણ મુનિના વચનથી કોઢનાં રોગથી તે બાળક મુક્ત થયે જાણ્યું. તે બાળક આ શ્રીપાલ અને હું કમલપ્રભા પિતે તેમજ આ તમારી પુત્રી. જેની દેવ-ગુરુ-ધર્મની નિશ્ચલ શ્રદ્ધા અને નવપર આરાધના થકી. મારો પુત્ર રોગ રહિત બન્યો.
આ કથન સાંભળી ખુશ થયેલી રૂપસુંદરી પોતાના ભાઈને ત્યાં બધાને લઈ ગઈ. ત્યાં ગવાક્ષે બેઠેલા મયણું તથા શ્રીપાલને એકદમ પ્રજાપાલ રાજાએ જ. પ્રજાપાલ રાજાના મનમાં શે વિચાર આવ્યા તે કઈ રીતે જણાવશે–અગ્ર વર્તમાન - નવપદમાં પ્રથમ દિવસે અરિહંતપદ બીજે દિવસે સિદ્ધપદ થકી દેવતવના બે ભેદ જોયાં ગુરુતત્વના ત્રણ ભેદ કઈ રીતે દર્શાવે તે અગ્ર વર્તમાન
છતાં એક વાત ખાસ લક્ષમાં રાખવી કે કઈપણ પદની આરાધના થકી પ્રાપ્ત શું કરવાનું ?
સિદ્ધપણુ-માટે બોલે નમે સિદ્ધાણું

Page #26

(૩) આચાર્ય પદ
पञ्चायारपवित्ते विसुद्ध सिद्धत देसणुज्जुते
परउवयारि कपरे, निच्च झाएह सूरिवरे શાસ્ત્રકાર મહારાજા શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરતા જણાવે છે કે તત્ત્વ રસિકે નવપદ આરાધનાને જ મહત્વ આપે છે અને કથા રોસકોને ને દેવતાઈ ઋદ્ધિ કે ચમત્કારોમાં જ રસ હોય છે. પણ ચરિત્ર રચનાનો હેતુ તે નવપદ આરાધનાની શ્રેષ્ઠતા દર્શાવવાનું જ છે.
હિન્દી ભાષાના મહાન સાહિત્યકાર મહાવીર પ્રસાદ દ્વિવેદીના જીવનનો એક પ્રસંગ છે. એક વખત રસ્તા પર ટહેલતા તેને કંઈ બાળકના રડવાનો અવાજ આવ્યો જલ્દીથી ત્યાં જઈને જોયું તે બાળકને સાપ કરડેલું હતું. બાળક પીડાથી રડતો હતો. બાળક પાસે ઉભેલા કોઈ પણ માણસ બાળકને મદદ કરવા તૈયાર ન હતા.
દ્વિવેદીજી નજીક ગયા ત્યાં ટોળું બેહ્યું હું.. ...એ હરિજન છે. અડતા નહી.
દ્વિવેદીજી તે પાસે બેસી ગયાં. પોતાની જનોઈ કાઢી બાળકના પગે બાંધી દીધી, ઝેરી લેહી કાઢી નાખ્યું. આ પ્રાથમિક ઉપચારથી બાળક ને રાહત થતાં દવાખાને લઈ ગયા.
સવર્ણોને ખબર પડતાં તેણે દ્વિવેદીજી પર માછલા ધોવામાં બાકી ન રાખ્યું. ત્યારે દ્વિવેદીજીએ એટલે જ જવાબ આપ્યો કે માતા માનવી પ્રત્યે કરુણા ન રહે તે એ જોઈ માત્ર દેરાથી વિશેષ શું છે?
જનોઈથી ધર્મની જાળવણી એ મુખ્ય દયેય છે. એ રીતે અહીં કથા કે ચરિત્ર વડે નવપદ આરાધન એ મુખ્ય ધ્યેય છે.
પ્રથમ બે દિવસ દેવતત્વને જણાવ્યા બાદ હવે ત્રણ દિવસ ગુરુ તત્વ જણાવે છે આચાર્ય–ઉપાધ્યાય–સાધુ ત્રણે પદની આરાધના તે ગુરુ તત્વની આરાધના છે. આચાર્ય જૈન શાસનમાં વ્યવસ્થાપક રૂપે છે.
પ્રશ્ન:- શરીરધારી એવા અરિહંતદેવ અને નિરંજન–નિરાકાર સિદ્ધ દેવ ને સ્વીકાર્યા પછી ગુરુની જરૂર જ શું છે?
– – આખી અવસર્પિણી કે ઉત્સર્પિણીમાં અરિહંત દેવ માત્ર

Page #27

૨૨.
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ ચોવીસ જ હોય, વધારે હોય જ નહીં. સર્વક્ષેત્ર અને સર્વ કાળમાં કંઈ ૨૪ દેવો પહોંચી શકવાના નથી.
તેથી જગતના ઉદ્ધાર માટે કે જીવોને માર્ગે ચઢાવવા પ્રતિનિધિ તે જોઈશે. આ પ્રતિનિધિઓ તે જ આચાર્ય.
એવા આચાર્યપદની આજે નવપદજીમાં ત્રીજે પદે આરાધના કરવાની છે. આ આરાધનાના પ્રભાવે સુખ-સંપદા પામેલા શ્રીપાલ તથા મયણાને ગેખમાં બેઠેલા જોઈ પ્રજાપાલ રાજા વિચારે કે મારી પુત્રીએ આ કેવું અકાર્ય કર્યું? તેના મનમાં ઉદ્દભવેલા વિષાદને પુન્યપાલ રાજાએ સમગ્ર વૃતાંત જણાવી દૂર કર્યો.
મયણુ તથા શ્રીપાલે પણ પ્રજાપાલ રાજાને પ્રણામ કર્યા. પ્રજાપાલ રાજાએ પણ મયણાસુંદરીની ક્ષમા માંગી. ધર્મના મર્મને પામેલી મયણાએ ત્યારે પણ એ જ કહ્યું કે હે પિતાજી; જગતમાં કેણુ કેને સુખી કે દુ:ખી કરી શકે છે? સૌ પોત–પિતાના કર્મોનું ફળ જ ભગવે છે.
મયણાની ધર્મશ્રદ્ધા અને વાણીથી રાજા પ્રજાપાલે પણ જૈનધર્મ અંગીકાર કર્યો, પછી રાજા જમાઈશ્રીપાલ અને મયણા ત્રણે હાથી પર આરૂઢ થઈ સ્વગૃહે આવ્યા. જિનશાસનની પ્રભાવના થઈ પણ સારી શાસન પ્રભાવના થાય કયારે ?
–-વ્યવસ્થાપક સારા હોય તેજૈન શાસનમાં વ્યવસ્થાપક કે શાસન ના ધેરી કેને કહ્યાં?
– આચાર્યોનેપંચ આચાર જે સુધા પાળે મારગ ભાખે સાચે તે આચાર જ નમિયે નેહશું પ્રેમ કરીને ભારે
ભવિકા– આચાર્યની ઓળખ આપતા શ્રીમાન રતનશેખર સૂરિજી પણ કહી ગયા કે “જે પાંચ આચાર વડે પવિત્ર છે, નિર્મળ સિદ્ધાંતની દેશના આપવામાં ઉદ્યમી છે. પર ઉપકારમાં અદ્વિતીયપણે તત્પર છે એવા આચાર્યનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ.

Page #28

આચાર્ય પદ
આચાય ની વિશેષ એળખ આપતા કહે છે કે જેઓ પ`ચાચાર પાળે છે અને પળાવે છે, લેાકેા પર ધ દેશના કે સૂત્રની ગુંથણી થકી અનુગ્રહ કરનારા છે, પ્રમાદ–વિકથાથી રહિત હાય, કષાયના ત્યાગી હાય, ધર્મોપદેશમાં સમથ હાય. સારણા વારણા-ચેાયણા-પડિચેાયણા વડે નિરતર ગચ્છની સાંભાળ લેતા હોય તેવા આચાય .
ખેલા હવે તેને નમસ્કાર કરવાના કે નહીં?
૨૩
આચાર્યોને તીથંકરના પ્રતિનિધિ કહ્યા છે. પ્રથમ પહેારે તીથ કર દેશના આપે. પછી બીજા પહેા૨ે ગણધર દેશના આપે. ત્યાં તત્વ તે સમાન જ હેય. પણ પરમાત્મા પેાતાની હાજરીમાં જ પ્રતિનિધિ સ્થાપે છે. ગણધરા દ્વાદશાંગી રચે કે તુરંત વાસ-ક્ષેપ કરી અનુમતિની સહી આપે છે.(ગણધરા) આચાર્ય પણ અશ્વિત પ્રત્યે—તેના શાસન પ્રત્યે પૂર્ણ શ્રદ્ધાવાળા જ હાય.
તમે જરા સિદ્ધચક્રના યંત્રને યાદ કરો. ચત્રમાં આચાર્ય ના સ્થાન પૂર્વે કર્યુ. પદ છે ?
- દેશને પદ્મ --
આ એક સુંદર સંબંધનું જોડાણ દર્શાવે છે, દન એટલે શ્રદ્ધા. “અરિહંતના માર્ગની પૂર્ણ શ્રદ્ધા હેાવી.”તે આચાય પદવીની પૂ શરત જણાવી દીધી. તીથંકર પરત્વે શુદ્ધ શ્રદ્ધા પૂર્વક—વફાદારીપૂર્વક જ વાણીની પ્રરૂપણા કરે.
પ્રશ્નઃ- આચાર્ય તીથંકરની જ વાણી પ્રતિનિધિરૂપે રજૂ કરે તેનું' કેાઈ પ્રમાણ છે ?
-હા– જુએ ઉત્તરાયન સૂત્રના ત્રીજા અધ્યયનની ગાથા.
चत्तारी परमंगाणी दुल्हाणीय जंतुणो
माणुसतं सुइ सद्धा संजमंमीय वीरयम्
વાત કેટલી સાદી છે. પ્રાણીને ચાર વસ્તુ દુલભ કહી. (૧) મનુષ્યત્વ
(૨) શ્રુતિ રાગ (૩) શ્રદ્ઘા ઉત્પન્ન થવી (૪) સંયમ પૂર્વક વિરમણુ.
(
આવી ચાર સાદી વાત પણ પોતાના નામે ન રજૂ કરતાં આચાય (સુધર્મા સ્વામીજી) શું કહે છે?
હું જબૂ! ભગવતે આ પ્રમાણે કહ્યુ છે.

Page #29

૨૪
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
ગણધર છે. દ્વાદશાંગીના રચયિતા છે. તે પણ નામ કોનું મૂકયું ? ભગવાનનું.
આજ પ્રમાણપત્ર છે અમારી વાતનું કે આચાર્યો તીર્થકરોના પ્રતિનિધિ છે.
જેમ રૂપિયાની નોટમાં કાગળ બનાવનાર એક છે. શાહી બનાવનાર બીજા છે. છાપનાર ત્રીજા છે. છતાં મૂલ્ય કેનું ? ગર્વનર, રીઝર્વ બેંકનું.
જે સહી જ ન હોય તે નોટ ચાલે ખરી?
આવા જ એક આચાર્ય શ્રીમાન રત્ન શેખર સૂરિજી મહારાજા શ્રીપાલ ચરિત્રમાં જણાવે છે કે મયણાસુંદરીના વચનથી જેન ધમી બનેલા રાજા પ્રજાપાલ જ્યારે પોતાના રાજયમાં શ્રીપાલાદિ સાથે ગયા, રયવાડી એ નીકળેલા છે ત્યારે શ્રીપાલને જોઈને ગ્રામજનેને પ્રશ્ન થયે કે અહો આવો દિવ્ય-આકૃતિ પુરુષ કોણ છે? તુરંત કેઈ નાગરિકે જવાબ આપ્યો કે આ તે રાજાને જમાઈ છે.
उत्तमाः स्वगुणैः ख्याताः मध्यमाश्च पितुर्गुणैः
अधमा मातुलेः ख्याताः श्वसुरेणाधमाधमाः પિતાના ગુણથી પ્રખ્યાત થવું તે ઉત્તમ છે, પિતાના ગુણથી ઓળખાવું તે મધ્યમ છે, મામાના નામે ઓળખાવું તે અધમ છે પણ સસરાના નામે ઓળખાતે અધમાધમ ગણાય છે. ”
એમ વિચારી દેશાંતર જવાનું શ્રીપાલ નકકી કરે છે. માતાને સમજાવે છે કે હું એકલો જ દેશાંતર જઈશ. જેથી મુક્તપણે ફરી શકું, મયણાને પણ કહે છે કે તું હમેશા સાસુની (કમલપ્રભાની) સેવા કરજે.
મયણાએ શ્રીપાલની આજ્ઞા પ્રમાણ કરી. વિનંતી કરે છે કે હે સ્વામિનાથ ! નિત્ય એકાગ્ર મનથી નવપદનું સ્મરણ કરજો. હું પણ તમારા કલ્યાણ માટે નવપદ ધ્યાન ઘરીશ. તમે માતાજીને યાદ કરજે. અને કયારેક આ દાસી (મયણા)ને પણ યાદ કરજે.
નિર્ભય પણે ફરતે તે શ્રીપાલ એકવખત પર્વતની નજીક વૃક્ષોની શ્રેણું જોઈ રહ્યો હતો ત્યાં એક સુંદર પુરુષને મંત્ર જાપ કરતે જે.
તે પુરુષને વિદ્યા સિદ્ધ થતી ન હતી ત્યારે કુમારની સહાયથી

Page #30

આચાર્ય પદ
૨૫
એક જ રાત્રીમાં વિદ્યા સિદ્ધ થઈ ગઈ. તે પુરુષે પણ બદલામાં શ્રીપાલને શસ્ત્ર નિવારણ અને જલતરણ નામની બે ઔષધીઓ આપી. કુમારે માદડીયું બાંધી તે ઔષધી રાખી લીધી.
પર્વત કિનારે બીજાને સુવર્ણ સિદ્ધિમાં મદદ કરી. તે સાધકે કુમારને આગ્રહ કરીને સૌનું ભેટ આપ્યું. પછી શ્રીપાલકુમાર કાળક્રમે ભરુચ બંદરે આવ્યા.
આ તરફ કૌશામ્બીને ધવલ નામે એક વણિક ભરુચ બંદરે આવેલો હતું. તે પોતાના પ૦૦ વહાણ અને ૧૦૦૦૦ સુભટ સાથે વહાણું ઉપાડવા તૈયારી કરે છે, ત્યારે વહાણ સમુદ્ર દેવતા એ સ્થભિત કરી દીધાં.
નિમિત્તિયાને પૂછતાં તેણે જણાવ્યું કે કઈ બત્રીસ લક્ષણા પુરુષને ભોગ આપે તે આ વહાણ ચાલશે. - ઘવલ શેઠે રાજાને ભેટશું ધરી વિનંતી કરી. રાજા કહે કેઈ વિદેશી અને અનાથ એ કે ઈ પુરુષને સ્વેચ્છાએ ગ્રહણ કરો. ત્યારે ઘવલના સુભટોએ શ્રીપાલને જે. બલી માટે માંગણી કરી ત્યારે શ્રીપાલકુમારે સિંહનાદ કરી સુભટને ભગાડી મૂક્યા. રાજાના સૈનિકોને પણ હરાવી દીધા કેમ કે શસ્ત્ર નિવારણ ઔષધી પ્રભાવે કુમારને કેઈ શસ્ત્ર અડતું પણ ન હતું. - ઘવલ શેઠે પણ તેને પ્રભાવ જોઈને હાથ જોડીને કહ્યું કે મને આ મુશ્કેલીમાંથી છોડાવો.
કુમારે હૃદયમાં નવપદનું ધ્યાન ધરી જેરથી નાદ કર્યો કે વહાણે ચાલવા માંડયા.
આપણે પણ આખા ચરિત્રને-કથાને સાંભળીએ. પણ ચાન કોનું ધરવાનું ?
નવપદજીનું આજે કેટલા દિવસ છેઓળીનો ડે ત્રીજે દિવસ એટલે કે આચાર્ય પદનું આરાધન

Page #31

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
પ્રશ્ન:- આચાર્યને ત્રીજે પદે જ કેમ મૂક્યાં?
–૦- પ્રથમ બે દિવસ દેવતત્વની આરાધના કરી. હવે અરિહંતના પ્રતિનિધિ કે સીધા વારસદારની જ આરાધના કરવાની છે. માટે ગુરૂ તત્વમાં આચાર્યો પ્રથમ ગ્રહણ કર્યા.
જિનેશ્વર પરમાત્માની ફેકટરીમાં જે માલ તૈયાર થયા તેના સૌથી પહેલાં ગ્રાહક કેણ છે?—આચાર્ય એટલે કે ગણધરે.
તીર્થકર પરમાત્માની અમૂલ્ય દેશનાઓની સંપૂર્ણ નેધ દ્વાદશાંગી રૂપે તૈયાર કરી તેણે?-આચાર્યોએ–
આચાર્ય ભગવંતોને કેટલે ઉપકાર છે કે તેણે સૂત્રોની રચના કરી. તે જ આજે જગત પાસે જ્ઞાનને પ્રકાશ છે. નહીં તો તીર્થકરને ગયા પછી અજ્ઞાન રૂપી અંધકાર જ ફેલાયે હોત.
અWમિયે જિન સૂરજ કેવી ચંદે જે જગદીવા ભુવન પદારથ પ્રકટનપટુ તે આચારજ ચિરંજી
રે ભવિકા– આચાર્યોને તે તીર્થકર રૂપી સૂર્ય અને કેવળજ્ઞાન રૂપી ચંદ્રના અસ્ત થયે દીવા સમાન ગણ્યા છે.
કઈ પણ તીર્થકર ૮૪ લાખ પૂર્વ થી વધુ આયુષ્યવાળા ન હાય જ્યારે આચાર્યોને પ્રભાવ અસંખ્યાત લાખ પૂર્વ સુધી રહ્યો છે. શ્રી પુંડરિક સ્વામી એ સૂત્ર રચના કરી તે પ૦ લાખ (ડાકડ?) સાગરોપમ સુધી ચાલુ રહેલી
અરે! ભગવાન મહાવીરનો વિચાર કરે. તેની મહેનત કેવળ ત્રીસ વર્ષની. પણ તેના શાસનમાં રચાયેલ દ્વાદશાંગીથી જ્ઞાનને પ્રકાશ ક્યાં સુધી રહેશે?
૨૧ હજાર વર્ષ સુધી આ પ્રભાવ કેને? આચાર્ય ભગવંતે ને જ માટે ત્રીજા પદે આચાર્યોને નમસ્કાર કરવાનું જણાવ્યું છે.
તીર્થકરની ગેરહાજરીમાં શાસનના માલિક આચાર્યો છે. તેમને ઝળહળતે શાસન રાગ-શાસન પ્રત્યેની પૂર્ણ શ્રદ્ધાને લીધે જ સિદ્ધચક યંત્રમાં દર્શન પછી આચાર્યને ગોઠવેલા છે.

Page #32

આચાર્ય પદ
२७
શાસન રાગ કોને કહેવાય? ભાવસાર કેમને વિક્રમસિંહ નદીએથી કપડાં રંગીને ઘેર પાછા આવ્યો. આખા દાડાની મહેનતથી ભુખ ભડાકા દીયે. રાંઘણયે આંટો મારી આવ્યો પણ હજી રોટલાને વાર હતી. ભુખ જીરવાણ નહીં એટલે ભાભીને ઉઘાડી લીધી.
બપોર થયા તોય રાંધ્યું નથી.” - ભાભી પણ તાડુકી ઊઠી. કમાણી તે તમારા ભાઈની ખાઓ છે. ને ફોગટને રેફ શું મારે છે.”
બહાદુર છે તે જાઓ સિદ્ધાચલની યાત્રા ચાલુ કરાવે. સિંહ મારીને આવે તે સાચા માનું.”
વિક્રમસિંહ ઊઠ. કડીયાળી ડાંગ લીધી. ચડયો શેત્રુ જાની ટુંકે કહેતો ગયો કે જે ઉપર ઘંટ વાગે તે માનજે કે સિંહ મર્યો અને ન વાગે તે જાણો કે હું મર્યો.
ઉપર પહોંચ્યું. સુતેલા સિંહને જગાડો સિંહની ત્રાડના પડઘા આખા ડુંગરમાં ગાજી ઉઠયા. પછી તે વિક્રમસિંહની ડાંગ અને સિંહના પં–ધિંગાણું ખેલાઈ ગયું અંતે સિંહની પરી ફાડી નાંખી. - ઘવાયેલે વિકમ સિંહ લેહી નીતરતી કાયા લઈને ઢસડા ઉપર ગયે. ઘંટ વગાડે. હજારો યાત્રાળુના વિસામા સમા શત્રુંજયને યાત્રા માર્ગ ખુલો થયે.
૦ આપણે આચાર્યોએ પણ આ જ શત્રુ જ્યની બંધ પડેલી યાત્રા ચાલુ કરાવેલી છે. પણ તે બને કયારે?
શાસનને રાગ હોય તે હું શાસન અને શાસન માહરું તે વાત વસી હેય તે
આપણે તે ખુદ તીર્થંકર પરમાત્મા જ કાનુગાનામિ કહીને આચાર્યો (ગણઘરને) શાસન ભળાવી ગયા છે. એટલા માટે જ આચાર્યની ઓળખ આપતા રતન શેખર સૂરિજી એ કહ્યું કે
જે પાંચ આચારથી પવિત્ર છે, વિશુદ્ધ સિદ્ધાંતની દેશના દેવામાં ઉદ્યમી છે.

Page #33

૨૮
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
પર ઉપકારમાં રત છે, સૂત્રમાં પણ તેની વ્યાખ્યા કરતાં લખેકે
पंचिदिअ संवरणो, तह नवविह बंभचेर गुत्तिधशे उहि कसा मुक्को, इअ अट्ठारस गुणेहिं संजुत्तो पंचमहन्वयजुस्तो, पंच विहायार पालण समत्थो पंचसमिओ तिगुत्तो, छत्तीसगुणो गुरु मज्झ છત્રીસ ગુણેામાં આચાર્યની એળખ આપતાં લખી દીધું કે——
પાંચ ઇંદ્રિયને સંવરનારા, નવ પ્રકારે બ્રહ્મચર્યની પ્તિને ધારણ કરતાં ચાર પ્રકારના કષાયથી મુક્ત, પ'વિધ આચારના પાલનમાં સમ. પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ એ ચુક્ત એવા છત્રીસ ગુણના ધારક મારા ગુરુ છે.
એલે! હવે આવા આચાર્યને નમસ્કાર કરવાના કે નહીં ?કરવાને એલા-મો આવયાળ
માત્ર પાંચ પ્રકારના આચારના જ વિચાર કરે! તેા જ્ઞાન-દŚનચારિત્ર-તપ-વીય એવા પાંચ આચાર થયા.
આ પાંચ આચાર પાળે અને પળાવે.
વળી આ પાંચેમાં તેની પવિત્રતા પણ વિદ્યમાન હોય. એટલે કે પાંચ આચાને જીવનમાં ઉતાર્યા હોય.
તાસલી પુત્ર આચાર્ય પાસે આરક્ષિત મુનિ રહેલા છે. તેને વધુ ભણવાની ઇચ્છા થઈ. આચાર્ય મહારાજે કહ્યું કે વધુ ભણવું... હાય તા તું વસ્વામીજી પાસે જા. કારણ કે તેમને વિશેષ જ્ઞાન છે. તે વાચના આપી તને ભણાવશે. આ થયા જ્ઞાનપ્રેમ કે જ્ઞાનાચાર.
આરક્ષિત મુનિ જતા હેાય છે ત્યારે માર્ગમાં ભદ્રગુપ્ત સુરિના અંતિમ સમય જાણી નિર્યામણા કરાવવા રોકાયા. ભદ્રગુપ્તિસૂરિએ કહ્યું કે તમે વસ્વામીજી પાસે ભણવા ભલે જાએ. પણ તેની સાથે ન રહેતા. તેની સાથે રહેવાથી મૃત્યુને સંજોગ ઉભું થશે.
આ રક્ષિત મુનિએ વજાસ્વામીજી ને વાત કરી. વાસ્વામીજીએ પણ જ્ઞાનના ઉપયાગથી તે વાત સત્ય જાણી સ્વીકાર કર્યા અને આ રક્ષિત મુનિને નવ પૂર્વ સુધીનું જ્ઞાન આપ્યું.

Page #34

આચાર્ય પદ
૨૯
22
કારણુ અહી. જ્ઞાનાચારની મહત્તા પવિત્રતા તેમણે સમજી છેવનમાં ઉતારી છે. અન્યથા મુનિને “તમે અવિનયી છો ” કે એવુ‘ કંઈ કહી ભણાવ્યા ન હોત.
માટે જ આચાય ને
• पंचायार पवित्त
• पंच विहायार पालण समत्थो
એવા શબ્દોથી ઓળખાવ્યા છે.
આવા આચાર્ય પદની આજે આરાધનાના પવિત્ર દિન છે. પવિત્રતમ નવપદજીની આરાધનાના ત્રીજો દિવસ કે જે આરાધનાના પ્રભાવે શ્રીપાલે ધવલ શેઠના વહાણા વહેતા કર્યાં.
ખુશ થયેલા ધવલ પૂછે કે મારી સાથે ચાલ અને તું કહે તે પગાર આપું.
શ્રીપાલે જવાખ આપ્યા કે આ બધાં સુભટાને પગાર આપો છો તે મને એકલાને આપવાની તૈયારી હેાય તે આવું.
ધવલશેઠને થયુ ૧ કરોડ દિનાર આને એકલાને પગાર કઈ રીતે અપાય ? તેને વિચાર મગ્ન જોઈ શ્રીપાલે કહી દીધું કે મારે તમારા પગારની કોઈ જરૂર નથી ૧૦૦ દિનાર પ્રતિ માસે પાતે ભાડું આપવાની શરતે ધવલશેઠ સાથે વહાણમાં ચાલ્યેા.
વહાણા ખખ્ખરકુલ પહેાંચ્યાં, ત્યાં રાજાના બંદર અધિકારી કર લેવા આવ્યા. ધવલ શ્રેષ્ઠી કર નથી આપતા. તે જાણી મહાકાલરાજા બાધિપતિ જાતે મહાસૈન્ય સાથે આવીને ધવલને બાંધી લીધો.
શ્રીપાલે તે જોઈને ધવલ શ્રેષ્ઠીને કહ્યુ કે મને જે અડધી મિલ્કત આપવા તૈયાર હૈ। તા તમને છોડાવી દઉં. પછી મહાકાલ રાજા સાથે મહાયુદ્ધ ખેલાયુ. શ્રીપાલે એકલે હાથે રાજાને પરાજિત કર્યા. રાજાને બાંધીને ધવલ શેડને છોડાવ્યા. પછી રાજાને પણ મુક્ત કર્યા.
રાજા શ્રીપાલને મહુમાન પૂર્વક પોતાના નગરમાં લઈ ગયા. પેાતાની મદન સેના નમની કુંવરી માટે લગ્નનું માંગુ કર્યું....

Page #35

૩૦
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ શ્રીપાલ લગ્નની વાત સ્વીકારે કે નહીં તે અગ્રે વર્તમાન.
આજે નવપદજીમાં ત્રીજા આચાર્ય પદની આરાધના કરવાની છે. તે આચાર્યની મહત્તાને હૃદયમાં ધારણ કરજે–
પર્ષદામાં કેવલી કરતાં પણ આચાર્ય (ગણધર)નું સ્થાન પહેલાં મુકયું. ગણધર આગળ બેસે-કેવલી તેમની પાછળ બેસો.
વિચાર જરા–ચાર ઘાતી કર્મનો ક્ષય કરી ત્રણ લોકના જ્ઞાનને ધારણ કરતા સર્વજ્ઞને પાછળ બેસાડયા અને ચાર જ્ઞાનધારી ગણધર (આચાર્ય)ને પહેલાં મુકયા.
કારણ પરમાત્માનું શાસન આચાર્યને સેંપાયુ છે. માટે જ તેને તૃતીયપદે નમસ્કાર કર્યો-નમો આયરિયાણું–
હવે ચતુર્થ પદે ઉપાધ્યાયનું સ્થાન અને મહત્તા કઈ રીતે દર્શાવે તે અગ્રે વતમાન.

Page #36

(૪) ઉપાધ્યાય પદ
गणतित्तीसु निउत्ते सुतत्थज्झावणंमि उज्जुत्ते
सज्झाए लीणमणे सम्मं झाएह उज्झाए શ્રીમાન રતન શેખર સૂરિજી મહારાજા ભવિ જીના ઉપકારને માટે શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરે. તેમાં સામાન્ય કથા રસિક બાલ જીવોને આનંદ જરૂર આવે પણ આપણે ચરિત્રમાં સમજવા જેવું શું છે?
નવપદ આરાધનની મહત્તા. નવપદ કેવી અમૂલ્ય અને કલ્યાણકારી ચીજ છે તે.
નવપદની બહાર આરાધનાને કેઈ વિષય જતે જ નથી. વીસ સ્થાનક પણ આરાધ્ય ખરું. છતાં તે નવપદને જ વિસ્તાર ગણાવેલો છે. માટે અરિહંત-સિદ્ધ–આચાર્ય–ઉપાધ્યાય-સાધુદર્શન–જ્ઞાન–ચરિત્રતપ એ નવપદ જ આરાધ્ય છે.
આ નવપદ આરાધના પ્રભાવે સુખને પામેલા શ્રીપાલ રાજાને મહાકાલ રાજા પોતાની કુંવરી મદનસેના સાથે પાણિગ્રહણ માટે વિનંતી કરે છે. ત્યારે શ્રીપાલ પૂછે છે કે તમે તે મારા કુળથી અજ્ઞાત છે, વળી હું વિદેશી છું. છતાં મને કન્યા કેમ આપે છે?
રાજા જણાવે છે કે તમારા આચાર વડે જ તમારા કુળની ઉચતા પ્રતીત થાય છે. તમારા જેમ વાત નથી છે
કુળ ગયુ કુવામાં ને નાત ગઈ મરી
જેના હાથમાં કથળી તેની વાત ખરી આચાર પરથી કુળની ઉત્તમતાને ઓળખીને રાજા પ્રાર્થના કરી રહ્ય છે.
એક વખત એક વૃદ્ધ–અંધ ભિખારા રાજમાર્ગ પર ઉભે રહી ગયે. રાજાની સવારી આવી રહી હતી છતાં ખસ્યો નહીં. સૈનિકોએ આવી ધક્કો માર્યો-અપશબ્દો કહ્યા. “આવા ને આવા આંધળા ક્યાંથી ચાલ્યા આવે છે ?” બેવકુફ! ભાન નથી રાજાની સવારી આવે છે.

Page #37

૩ર
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
પેલેા ભિખારી ગમડી પડ્યા અને એટલું વાક્ય એસ્થે, “બસ ! આ જ કારણું.”
ફરી પાછો રસ્તા ઉપર ઉભેા રહી ગયેા. ત્યાં રાજાના મંત્રી આવ્યા. તેણે તે વૃદ્ધ અંધ ભિખારી ને કહ્યું, અરે ! ખસી જાએ ભાઈ.... ખસી જાએ. રાજાની સવારી આવે છે.
પેલે ભિખારી તે ત્યાંજ ઉભા રહ્યો અને ફરી એ જ વાક્યુ બેલ્વેઅસ ! આજ કારણું.
પછી ખુદ રાજા આવ્યા. સવારી પથી ઉતરી પેલા ભિખારી ને હાથ જોડી, ઢેકા આપી રસ્તાની એક તરફ દ્વારી ગયા.
વૃદ્ધ-અધ ભિખારી બાલ્યું. બસ! આ જ કારણ” નક્કી રાજા લાગે છે.
લેાકેાને તેના આ વાક્યથી આશ્ચર્ય થયા કર્યું. એટલે છેવટે પૂછ્યું કે વારંવાર આ શું એલા છો ?
વૃદ્ધ ભિખારી ટુંકા પણ અનુભવી જવાબ આપ્યા. “તેઓ જે છે તે પેાતાના આચરણ ને લીધે એળખાય છે.” બસ! આ જ કારણુ
અહી` શ્રીપાલના આચરણથી જ મહાકાલ રાજાએ તેને ચેગ્ય જાણી પાતાની કન્યા પરણાવી. ૬૪ કુપ સ્થંભવાળું વહાણ કન્યાદાન માં આપ્યું. નવસંખ્યા વાળુ નાટક આપ્યું.
ધવલશેઠને આ બધુ જોઈને ખૂબજ ઇર્ષ્યા થઇ. આ મારે સેવક સમાન અને આટલી ઋદ્ધિ-સિદ્ધિને સ્વામી થઈને બેઠા.
ત્યાંથી ધવલશેઠ સાથે શ્રીપાલ રત્નદ્વીપે પહેોંચ્યાં. માલના વિક્રય માટે શ્રેષ્ઠીએ પૂછ્યું, ત્યારે કુમારે કહ્યું કે તમે જે કંઇ વેપાર કરશે તે મારે મંજુર છે. એમ કહી તંબુમાં નાટક જોવા બેઠા.
એક ધાડેશ્વાર ત્યાં આવ્યા. કુમાર ને નમસ્કાર કરી બેઠા. નાટક પૂર્ણ થતાં કુમારે પૂછ્યું કે તમે શું આશ્ચય જેયુ ?
ઘોડેસ્વારે જણાવ્યુ. એક રત્ન સંચયા નામે નગરી છે. ત્યાં કનકકેતુ વિદ્યાઘર રાજ્ય કરે. તેને કનકમાલા નામે રાણી છે. મદન મ ંજુષા કુંવરી છે.
રત્નમય એવા ઋષભ પ્રાસાદ ત્યાં છે. તેમાં સુવર્ણની રત્નમયી

Page #38

ઉપાધ્યાય પદ
પ્રતિમાજી છે. રાજકુવરી મદનમજુષા ત્યાં અતિ ભક્તિ ભાવથી. પ્રભુની ત્રિકાલ પૂજા કરે—દેવ વંદન કરે.
રાજા તેની ભક્તિ જોઈ ને વિચાર કરે છે.દેવ-ગુરુ-ધર્મીમાં અતરંગ પ્રીતિવાળી મારી આ કન્યાને (પુત્રીને) ચેાગ્ય એવા ધર્માનુરાગી (પતિ) સ્વામી મળશે કે કેમ ?
દેવ-ગુરુ-ધમ એટલે શુ?
૦ દેવમાં અહિત અને સિદ્ધને લીધા
૩૩
॰ ગુરુ કાણુ ? આચાય –ઉપાધ્યાય અને સાધુ,
૦ ધર્મમાં શું લીધું? દેશન-જ્ઞાન-ચારિત્ર અને તપ. આ નવપદ આરાધનાના આજે પાંચમે દિવસ. ગુરુતત્વમાં ઉપાધ્યાય પદની આરાધનાની વાત આજે જોવાની છે.
ઉપાઘ્યાય પદની ઓળખ આપતા પદ્મવિજયજી મહારાજા જણાવે છે.
અંગ ઉપાંગ ન’દી અનુયેાગ, છ છેદને મૂલ ચારજી દશ પયશા એમ પણચાલીસ પાક તેહના ધાર —વિચણુ ભજીયે
રત્નશેખર સૂરિજી પણ ઉપાધ્યાયના અને સ્પષ્ટ કરતાં કહી
-
ગયા કે
જેએ ગચ્છને સારાદિ આપવા માટેના અધિકારી છે, સૂત્ર–અ ના અધ્યયને ઉદ્યમવંત છે અને સ્વાધ્યાયમાં લીન જેનું મન છે. તેવા ઉપાધ્યાયનું સમ્યક્ પ્રકારે ધ્યાન ધરવું જોઈ એ.
ઉપાધ્યાય એટલે શું? તે સમજ્યા પણ તેને નમસ્કાર શા માટે કરવા ?
ઉપાધ્યાય ભગવંત જૈન શાસનમાં અધ્યાપકના સ્થાને છે. પથ્થર જેવા શિષ્યને પણ શિલ્પીની જેમ મૂર્તિરૂપે ઘડનાર છે. મેહરૂપી સથી ડંખાઈને નષ્ટ પ્રાય જેના પ્રાણ થયા છે તેવા જીવા ને ચેતના આપે છે. અજ્ઞ!ન રૂપ વ્યાધિથી પીડાતા જીવાને શ્રુતરૂપી ઔષધ આપે
૩

Page #39

૩૪
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
છે, જ્ઞાન અંકુશથી કષાય હાથીને મહાત કરે છે, અજ્ઞાનાંધ લેકના જ્ઞાનચક્ષુ ઉઘાડનારા છે માટે ઉપાધ્યાયને નમસ્કાર કરવાનું કહ્યું.
મહાભારતના યુદ્ધ પછી પાંડવ પ્રાયશ્ચિત માટે તીર્થાટન કરવા નીકળે છે. તે એક જૈનેતર પ્રસંગ છે.
કૃષ્ણ મહારાજા પાસે આજ્ઞા માંગી. કૃષ્ણ કહે હું તે સાથે આવી શકુ તેમ નથી પણ મારી આ તુંબડીને સાથે લઈ જાઓ, તેને બધાં તીર્થમાં સ્નાન કરાવજે.
પાંડેએ અડસઠ તીર્થમાં તુંબડીને બરાબર સ્નાન કરાવ્યું. પછી દ્વારિકા આવી, રાજ દરબારમાં કૃષ્ણ મહારાજાને તું બડી પાછી આપી.
કૃષ્ણ કહ્યું આનું ચૂર્ણ કરી નાખે. પછી બધાને ચૂર્ણની એકએક ચપટી ખાવા માટે પ્રસાદ તરીકે આપી. ઍમા મુકતા જ બધાં યુ-થુ કરવા લાગ્યા.
કૃષ્ણ મહારાજા કહે આ તે મેં પાંડને સમજાવવા યુક્તિ કરી હતી. જેમ તુંબડુ ગમે તેટલા તીર્થે સ્નાન કરવા છતાં તેની કડવાશ છોડતું નથી તેમ ગમે તેટલી યાત્રા કરો પણ હૃદયની કડવાશ-કલુષિત ભાવે ઘટે નહીં તે શું ફાયદે?
ઉપાધ્યાય ભગવંત પણ આવી જ રીતે અજ્ઞાનથી અંધ બનેલા લેઓને જ્ઞાન રૂપી ચક્ષુ વડે અંધાપ નિવારે છે.
વળી ઉપાધ્યાય શબ્દનો અર્થ પણ સમજવા જેવો છે. | ૦ ૩ જા જેના સમીપમાં રહેવા માત્રથી શ્રુતજ્ઞાનને લાભ થાય છે.
ઉપાધ્યાય આખો દિવસ સૂત્ર અર્થની ચિંતામાં-અભ્યાસમાં લીન હોય. છે. જેમ માછલાને પાણી વિનાને સમય તરફડિયા મારવા જેવો લાગે તેમ ઉપાધ્યાયને પણ સ્વાધ્યાય વિનાને કાળ તેવો જ લાગે. માટે જ યશોવિજયજી મહારાજે લખ્યું છે.
તપ સજ્જા રત સદા દ્વાદશ અંગના ધ્યાતા રે, ઉપાધ્યાય તે આતમા જગબધવ જોબ્રાના રે, આવા ઉપાધ્યાય પાસે રહેતા ગ્રુત જ્ઞાનને લાભ થાય કે નહીં?

Page #40

ઉપાધ્યાય પદ
૩૫
અરે ! સ્કુલભદ્રની બહેન કક્ષા એક હજાર ક્ષેક બીજાને બેલતા સાંભળે તો પણ માત્ર એક વખતમાં યાદ રાખી લેતા હતા. આપણે ચક્ષાના જેવી બુદ્ધિ ભલે ન હોય પણ આખો દિવસ વાચના-પૂછનાદ પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાયમાં લીન ઉપાધ્યાય પાસે રહીએ તે કંઈક તે યાદ રહેવાનું જ છે ને?
આ ઉપરાંત સૂત્ર–અર્થના જાણકાર ઉપાધ્યાય ભગવંત માટે બીજું પણ સુંદર લક્ષણ બાંધ્યું કે – મુરખ શિષ્ય નિપાઈ જે પ્રભુ, પહાણને પલ્લવ આણે. તે ઉવજ્રાય સલ જન પૂજિત સૂત્ર અથ સવિ જાણે.
એક રબારીને સૌંદર્યવાન પુત્રી હતી. એક વખત બીજા ઘણાં રબારી સાથે ગાડાં લઈ ઘી વેચવા જતે ત્યારે તે પુત્રીને પણ સાથે લીધી. તે પુત્રી ગાડું ચલાવી રહી હતી. તેને જોઈ મેહ પામેલા બીજા રબારી આડા માર્ગે ગાડી ચલાવીને પણ તે કન્યાનું મુખ નિરખવા પ્રયત્ન કરવા લાગ્યા. પરિણામે તેઓના ગાડાં ભાંગવા માંડ્યા,
આ બધું જોઈ રબારીને સંસાર પર ધિક્કાર છુ. પાછલા ભાવે ચારિત્ર પાળેલું છે. અશુચિ ભાવના યાદ આવી. તે ભાવતા વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયે. પુત્રીને પરણાવી દઈ દીક્ષા લીધી. આવશ્યકદિ ચે. વહન કર્યા,
ઉત્તરાધ્યયના ત્રણ અધ્યયન પુરા કર્યા બાદ પૂર્વકૃત જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ઉદય થયે. ઘણા પ્રયત્ન કરવા છતાં ચોથા અધ્યયનને એક અક્ષર ન ચડે.
ઉપાધ્યાય ભગવંતે તે આત્માની ગ્યાયેગ્યતા વિચારી, રાગદ્વેષને નિગ્રહ કરનારું એક પદ આપ્યું. “મા મ તુવ.”
મુનિએ વિનયપૂર્વક તે સ્વીકારી બેલના તપ સાથે માટે મેટેથી ગોખવાનું શરૂ કર્યું. પણ તે માસતુષ-માસતુષ કર્યા કરે છે. બાર વર્ષ સુધી ઉપાધ્યાય ગુરુ વચને માસતુષ-માસતુષ્ટ કર્યું પણ એક પદ ન આવડયું. છતાં પણ તેને છેવટે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. ઘણું જીવને બોધ પમાડા.
પણ આવું સુંદર પરિણામ આવશે, તે નકકી કોણે કર્યું?

Page #41

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
""
ગીતા ગુરુ ભગવંતે–ઉપાધ્યાયે. માટે ઉપાધ્યાયનું લક્ષણ ખાંધ્યુ.“સુરખ શિષ્ય નિપાઈ જે પ્રભુ-પાહાડને પલ્લવ આણે, ’ ઉપાધ્યાય માત્ર શિક્ષક જ નથી. તે સાથે વન પણ શીખવે છે. શાસ્ત્રીય ભાષામાં કહીએ તે ગ્રહણ અને આસેવન અને પ્રકારની શિક્ષા ઉપાધ્યાય ભગવંતે આપે છે.
૩૬
જેમ માતા બાળકના શિક્ષણ અને ઉછેર બંનેની કાળજી રાખે તેમ ઉપાધ્યાય સાધુ-સાધ્વીની તમામ પ્રકારે કાળજી રાખે. કેમકે જ્ઞાન ચાચાનું મોક્ષ કહેલા છે.
સિદ્ધચક યંત્રમાં જોશે તેા ઉપાધ્યાયની પૂર્વે જ્ઞાનપદ છે. કારણ કે જ્ઞાન એ અધ્યયન-અધ્યાપનના પાયા છે. આ કાંઈ ચાલુ જમાનના શિક્ષક નથી કે પૂર્વ તૈયારી વિના ભણાવી ન શકે તેને તે જ્ઞાન જીભને ટેરવે હાય.
ઉપાધ્યાય પછીનુ પદ યંત્રમાં જુએ તા ચરિત્ર છે. જ્ઞાન પ્રાપ્તિનુ ફળ શું? વરિત. માટે જ્ઞાન-ક્રિયા અને તેનામાં સમાવ્યા. આવા ઉપાધ્યાય ભગવતને જેમાં નમસ્કાર કરવાનું–આરાધવાનુ કહ્યુ છે તે નવપદ આરાધનામાં રત અને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાળા શ્રીપાળને ઘેાડેસ્વાર આવીને આશ્ચય જણાવી રહ્યો છે.
કનક કેતુ રાજાએ પેાતાની પુત્રીને ચેગ્ય ભર્તારની વિચારણા કરી તે જ સમયે રાજકુમારી મદન મ`જુષા પાછા પગે જિનમદિરમાંથી બહાર નીકળી અને જિનાલયના દ્વાર ખોઁધ થઈ ગયા.
રાજકુમારી આત્મનિ‘દા કરતી ખેદ કરે છે અરેરે! મારાથી અશુભ ભાવે કર્યુ. પાપ થઈ ગયું હશે ? મન્દભાગ્યા એવી મને હવે ક્યારે પ્રભુ દર્શન થશે ? અધન્યા એવી મે' શી વિરાધના કરી હશે ? હે નાથ ! મારા અપરાધની ક્ષમા આપે।.
રાજા કહે છે હે ખાલિકા! આમાં તારા કશે। જ દ્વેષ નથી. મે જિનગૃહમાં તારા વિવાહની ચિન્તા કરી તેનું જ આ ફળ છે. પરમાત્મા તે કદી રોષ પામતા નથી પણ અધિષ્ઠાયક દેવ અપ્રસન્ન થયા જણાય છે.
રાજા અને કુવરી ત્યાં જ બેસી રહ્યા છે. પ્રભુના દર્શન માટેની ચિંતા કરતા ત્રણ ઉપવાસ થયા. સમગ્ર નગર શેાકમગ્ન થઈ ગયુ. ત્રીજી રાત્રીના ચાથા પ્રહરે આકાશવાણી થઇ. રાજા કે કુંવરી કોઈ દોષીત નથી.

Page #42

ઉપાધ્યાય પદ
૩૭
જે પુરુષની દૃષ્ટિ પડતાં આ જિનગૃહના દ્વાર ખુલશે તે પુરુષ મદન મંજુષાને પતિ થશે. હું ચકેશ્વરી દેવી એક માસમાં તે પુરુષને નિચ્ચે અહીં લાવીશ.
આજે એક માસ પૂર્ણ થવા આવ્યા છે. હે પુરૂષોત્તમ! તમે ત્યાં પધારે.
શ્રીપાલ ત્યાં પહોંચ્યો. ઉત્તરાસંગ કરી, નિસહી બોલી, રીત્યના પ્રથમ દ્વારે પ્રવેશ કર્યો. તેની દષ્ટિથી દ્વાર ખુલી ગયા. દેવાધિદેવને નમસ્કાર કર્યા. સર્વોત્કૃષ્ટ ફળ વડે પૂજા કરી સ્તુતિ કરી.
सिरिरिसहेसर सामिय ! कामिय फलदागकप्पतरुकम्प
कंदप्पदप्प गंजण ! भवभंजण देवतुझ . नमो વાંછિત ફળને દેવામાં કપતરૂ સમાન, કામદેવના અભિમાનને મર્દન કરનારાં ભવિભંજન એવા હે ઋષભદેવ તમને નમસ્કાર થાઓ.
રાજા પણ કુમારે કરેલી આવી આવી પ્રભુની તવના સાંભળી આનંદીત થયે. જિનમંદિર બહાર નીકળીને શ્રીપાલે રાજાને પણ નમન કર્યું ત્યારે રાજાએ તેને આશીર્વાદ આપી તે કેણ છે એ જાણવા શ્રીપાલને વૃત્તાંત પૂછ.
શ્રીપાલ હજી મનમાં વિચારે છે કે ઉત્તમ પુરુષે પિતાનું નામ કહેતા નથી તેટલામાં ત્યાં આકાશમાગે ચારણ મુનિ પધાર્યા.
મુનિને વંદન કરીને બેઠા. ચારણ મુનિએ રાજાદિ પાસે ધર્મદેશના શરૂ કરી. આ જગતમાં તો ત્રણ છે. દેવ-ગુરુ અને ધર્મ. દેવ તત્વના બે ભેદ, ગુરુ તત્વના ત્રણ ભેદ અને ધર્મના ચાર ભેદ છે.
આપણે આજે આરાધનાનું તત્ત્વ કયું? ગુરુતત્વ. ગુરુતત્વમાં કયા ભેદની આરાધના છે?
ઉપાધ્યાય પદની દ્વાદશ અંગ સક્ઝાય કરે જે પારગ ધારક તાસ સૂત્ર અથ વિસ્તાર રસિક તે નમો ઉવઝાય ઉલ્લાસ રે
–ભવિકા–

Page #43

૩૮
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
દ્વાદશાંગીને સ્વાધ્યાય કરનારા એવા ઉપાધ્યાય.
પણ સ્વાધ્યાય એટલે? જેમાં વાંચના–પૃછના–પરાવર્તન–અનુપ્રેક્ષા-ધર્મકથા એ પાંચ પ્રકારોને સમાવેશ થાય છે તે સ્વાધ્યાય.
૦ વાચના–સૂત્ર અને અર્થને નિરંતર અભ્યાસ કરે અને કરાવે. જેમ ભદ્રબાહુ સ્વામીજી વાચન આપતા હતા તે રીતે.
૦ પૃછના–સૂત્ર અને અર્થ સંબંધિ કઈ સંશય થાય ત્યારે તે સંશયેના નિવારણ માટે વિશેષ જ્ઞાતાને પૂછવું.
ચિલાતી પુત્રે ધર્મ શું છે તે જાણવા પ્રશ્ન કર્યો. તે ઉપશમવિવેક – સંવર એટલો જ ઉત્તર મળવા છતાં આત્મકલ્યાણ સાધી ગયા.
૦ પરાવર્તના–ભણેલા સૂત્રને વારંવાર યાદ કરવા દ્વારા આવૃત્તિ કરવી.
અંત સમયે પણ માત્ર નવકારને સ્વાધ્યાય – પરાવર્તન કરનાર એક વણકર સ્વર્ગ ગયો હતો. એ આ સ્વાધ્યાયનું ફળ છે.
એક વણકર કપડું વણવાનું કામ કરે. પણ કપડું વણતાં વણતા એક છેડેથી બીજે છેડે જાય ત્યારે વારંવાર પોતાની બે સ્ત્રીઓ સાથે કંઈને કંઈ કામચેષ્ટા કર્યા કરે.
એક વખત મુનિયુગલ પસાર થયું. તેની દષ્ટિ વણકરની આ ચેષ્ટા પર પડી. વણકરે પ્રશ્ન કર્યો તમે આમ શું જોઈ રહ્યા છે ? કયારેય તમે આ આનંદ લીધો છે?
મુનિ ભગવંતે ઉત્તર વાળ્યો કે હે ભાગ્યવાન! તારું આયુષ્ય હવે અલ્પ છે આ કામલીલામાં તને શું ફાયદો થવાના છે? તેને બદલે નવકાર મંત્ર ગણતો તને લાભ થશે. | મુનિ પાસે નવકાર મંત્ર શીખી તે વણકર વારંવાર આવૃત્તિ કરવા લાગ્યો તે મરીને સ્વર્ગે ગયે. માટે ત્રીજો ભેદ પરાવર્તના રૂપ સ્વાધ્યાય કરવાનો કહ્યો. જે પરપરાએ મને દેનાર છે.

Page #44

ઉપાધ્યાય પદ
૦ અનુપ્રેક્ષા–સૂત્ર કે અર્થ ઉચ્ચાર કર્યા સિવાય કેવળ મનમાં ધ્યાન કરવું તે અનુપ્રેક્ષા–ચિંતન.
૦ ધર્મસ્થાનંદીષેણની માફક ધર્મકથા કરીને લેકોને ચારિત્ર માગે—ધર્મ માર્ગે વાળવા તે ધર્મકથારૂપ સ્વાધ્યાય.
આવા વાંચનાદિ સ્વાધ્યાયમાં રત એવા ઉપાશ્ચય ભગવંતને ચોથા કમમાં નમસ્કાર કર્યો.
ન ઉવજ્ઝાયાણું પ્રશ્ન:-ઉપાધ્યાયનો કમ સે કેમ મૂકે?
૦ પ્રથમ બે પદ દેવ તત્ત્વના મુક્યા. પછી ગુરુ તત્ત્વમાં આચાર્યને લીધા. કેમકે જિનેશ્વર ભગવંતના સીધાં પ્રતિનિધિ તે આચાર્ય ભગવતે જ છે.
આચાર્યું ન હોવા છતાં આચાર્યના સહાયક અને આચાર્યપદની યેગ્યતા ધરાવતા હોવાથી ચોથો કમ તેમને રાખે.
પ્રશ્ન:- આચાર્ય ભગવંત તીર્થકરના પ્રતિનિધિ જ ગણે છે તે પછી ગુરુતત્વમાં ત્રણ વિભાગ શા માટે મુક્યાં ?
૦ શાસનની વ્યવસ્થામાં ત્રણ જરૂરિયાત છે. વ્યવસ્થાપક કે સંચાલકની, અધ્યાપકની અને સહાયકની.
આચાર્ય ભગવંત સંચાલન કર્તા જેવા છે, ઉપાધ્યાય ભગવંતે સૂત્ર-અર્થનું જ્ઞાન આપનારા શિક્ષક સરીખા છે. અને સાધુ ભગવંતો મેક્ષમાર્ગમાં સહાયક છે.
આ રીતે ત્રણેના સમન્વયથી જ શાસનનું કામ ચાલે છે.
દેવ તત્વ એટલે કે દેવાધિદેવ પરમાત્મા મેક્ષ માર્ગ ચાલુ કરે, તત્વની પ્રરૂપણું કરે. પણ આગળ વધારનાર તે ગુરૂ ભગવંતે જ છે..
ગુરુ જ તમને અરિહંત કે સિદ્ધ સુધી પહોંચાડશે. પણ પહોંચાડવા માટે સાધન શું – ઘમ –
આ રીતે ચારણ મુનિ દેવ-ગુરુ ધર્મની સમજ આપતા નવપદજીને અર્થ અને મહત્ત્વ સમજાવીને છેલ્લે જણાવે છે કે

Page #45

૪૦.
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
“આ નવપદ જિનશાસનનો સર્વસાર છે માટે હે ભવ્યજનો આ નવપદની પરમ ભક્તિથી આરાધના કરે.”
જે કોઈ જીવો આ ઈષ્ટ ફળદાયી નવપદેને આશા છે તે શ્રીપાલ રાજાની જેમ સુખની પરંપરાને પામે છે.
ત્યારે રાજા કનક કેતુએ પૂછયું, “હે ભગવાન! તે શ્રીપાલ કોણ? મુનિ ભગવંત શું જવાબ આપે તે અગ્રે વર્તમાન
ઉપાધ્યાય પદની આજે આરાધના કરવાની છે. તેની મહત્તા અને અર્થને હૃદયમાં અવધારી–૧૧ અંગ + ૧૨ ઉપગ + ચરણ સિત્તરી + કરણ સિત્તરી એમ ઉપાધ્યાયના એ પચીસ ગુણે સમરણ કરી આરાધના કરે એ જ અભ્યર્થના..
સાધુ પદ કઈ રીતે જણાવે તે અગ્રે વર્તમાન.

Page #46

(૫) સાધુપદ
... सव्वासु कम्मभूमिसुं विहरते गुणगणेहि संजुत्ते
गुत्ते मुत्ते झायह मुगिराए निट्टियकसाए શ્રીમાન રન શેખર સૂરિજી મહારાજા ભવિ જીવોના ઉપકારને માટે શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરે. તેમાં દેવતાઈ ઋદ્ધિ-સમૃદ્ધિ ચમત્કારે, આકસ્મિક મંત્ર, કન્યા પ્રાપિત બધું આવે. પણ તેના પર લક્ષ કેવું રહેશે - જે આત્માને પરમપદની પ્રાપ્તિ પર લક્ષ ગયું નથી પણ પગલિક વૈભવશીલતા પરત્વે જ જેની દૃષ્ટિ રહેલી છે તેને જ કેવળ કથા કે ચરિત્રોમાં રસ હોય છે.
ખરેખર યાદ રાખવા લાયક વાત એ છે કે નવપદની આરાધનાની ઉત્તમતાને દર્શાવવા માટે આ બધાં વર્ણન છે. હૃદયમાં નવપદની ઉત્તમતા કતરાઈ ન જાય તો તળાવે જઈને તરસ્યા આવવા જેવો ઘાટ થાય.
નવપદના ઉત્તમ આરાધક એવા શ્રીપાલને જ્યારે કનક કેતુ રાજા પૂછે છે કે તમારો વૃત્તાંત જણાવે. ત્યારે શ્રીપાલ કશે ઉત્તર આપતા નથી. પણ ચારણ મુનિ દેશના અને હાથની સંજ્ઞા દર્શાવીને શ્રીપાલની ઓળખ આપે છે. પછી મુનિવર આકાશ માર્ગે ચાલ્યા જાય છે.
રાજા અને ખુશ થયેલા નગરજને તત્કાલ મદન મંજુષાને શ્રીપાલ સાથે વિવાહ કરી દે છે. વિવિધ પ્રકારના મણિ–સુવર્ણ–રત્નોના આભુષણે આપે છે, ઘોડા, હાથી અને સારો પરિવાર આપે છે. સુંદર આવાસ પણ આપે છે, જ્યાં શ્રીપાલ પિતાની બંને પત્ની સાથે આનંદથી રહે છે. અને નિત્ય જિનગૃહે જઈ પૂજા–પ્રભાવના કરે છે.
તે જ નગરીમાં રહીને શ્રીપાલકુમારે વિધિપૂર્વક ચૈત્ર માસની ઓળીની આરાધના કરી.
આપણે પણ શાશ્વતી ઓળીની આરાધના કરી રહ્યા છીએ. આજે કેટલા દિવસ થયો?
– પાંચમો દિવસ – ૦ ક્યા પદની આરાધના કરવાની છે આજે?

Page #47

૪૨
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
-
-
-
-
–સાધુ પદનીસાધુની ઓળખ આપતા શ્રીમાન રત્ન શેખર સૂરિજી મહારાજા પૂર્વે જણાવી ગયા કે–જેઓ બધી જ કર્મભૂમિમાં વિચરણ કરે છે, ગુણના સમૂહથી યુક્ત છે, કષાયને અંત આણનારા છે. અત્ત-રીદ્ર રૂપ દુર્ગાનને છોડતા અને ધર્મ–શુકલ ધ્યાનને આદરતા છે. તેમજ દર્શન–જ્ઞાન–ચરિત્ર રૂપ રત્નત્રયીની આરાધના વડે મેક્ષમાર્ગની સાધના કરે છે. તેવા સાધુ ભગવંત એટલે કે મુનિરાજનું ધ્યાન ધરવું.
પદ્મવિજયજી પણ સાધુપદની ઓળખ આપતી પંક્તિમાં જણાવે છેવેદ ત્રણને હાસ્યાદિક ષમિથ્યાત્વ ચાર કષાયજી ચૌદ અત્યંતર નવ નિધિ બાહ્ય ગ્રંથિ તજે મુનિરાય
' –ભવિયણ ભજીયેજીસાધુની લાંબી ઓળખમાં કંઈ સમજ ન પડતી હોય તે ટુંકી વાત યાદ રાખે. અTI MITગ વરૂણ ઘર છોડીને ઘર વગરના થયા તે સાધુ.
જે જે પાછા ઘર છોડી બેઘર બન્યા તે અર્થ નહીં કાઢતા. ગૃહસંસારનો ત્યાગ કરી ચારિત્ર ધર્મની સાધના કરે છે તે લક્ષણ યાદ રાખજે.
સિદ્ધચક યંત્રને પણ યાદ કરે, સાધુ પદ પૂર્વે યંત્રમાં કયું પદ છે?
– ચારિત્ર – આ ચારિત્ર પર જ સાધુપણાને સુંદર સંબંધ જોડી આપે છે. સાધુને માટે પૂર્વ શરત કઈ ? ચારિત્ર. જ્ઞાન હોય-દર્શન હોય પણ આચરણ-ચારિત્ર ન હોય તો ? કોઈ કિંમત ખરી? –ના- યત્રમાં પદેના સંબંધ ખૂબજ સમજણ પૂર્વક ગોઠવાયેલા છે. ચારિત્ર હોવું એ જ પ્રધાન ઓળખ દઈ દીધી સાધુ ભગવંતની.
ઈલાચીકુમાર નટડીના મેહમાં પડીને નટ બન્યો છે. શ્રીમંત પિતાસંસ્કારી માતાને છોડીને નટકળ દેખાડતે ભટકી રહ્યો છે. રાજા પાસે મોટું દાન મેળવીને નટડીને પરણવાને માટે આખી રાત્રી વાસ પર નવનવા ખેલ કરે છે.

Page #48

સાધુપદ
૪૩
રાજાને પણ નટડીને મેહ થયે. તે વિચાર કરે કે ક્યારે આ નટ પડે અને હું નટડીને હાથ કરું? ચાર-ચાર વાર નટે ભવ્ય ખેલ કર્યા. બધાંજ જેનારા ખુશ ખુશ થઈ ગયા પણ રાજા નવા-નવા બહાના કાઢી દાન આપતો નથી.
છેલ્લી વાર વાંસ પર ચડેલા ઈલાચીકુમારે સામે એક સુંદર દશ્ય જોયું. દૂર એક હવેલીમાં અતિ સ્વરૂપવાન સ્ત્રી કોઈ મુનિને વહોરાવવા માટે કરી વિનવી રહી છે. તે સ્ત્રી સામે પોતાની નટડી તે સાવ “ભંગાર” જેવી લાગી રહી છે.
મુનિ પણ કેવા છે? પંચ મહાવ્રત સુધાં પાળે, અંતરંગ સેલ ટાળે વ્રત દુષણ ક્ષણ ક્ષણ સંભારે, જ્ઞાન ક્રિયા અજવાળે.
ઈલાચીકુમાર તે મુનિને ઓળખતા નથી. પણ તેને એક જ દશ્ય તરવરી રહ્યું છે કે મુનિ આંખ ઊંચી કરી તે સ્ત્રી સામે જોતા નથી કે થાળ ભરી મેદક (લાડુ) વહોરાવવા લ્યો લ્યા કરતી હોવા છતાં તે લાડવાની સ્પૃહા પણ નથી કરતાં. | મુનિને લાખ લાખ ધન્યવાદ આપે છે. પોતાની જાતને ધિકકારે છે. અને મુનિનું આ એક વખતનું દર્શન ઈલાચીકુમારને કેવળજ્ઞાન અપાવી જાય છે.
ત્યાં મુનિની એક જ ઓળખ હતી તેને માટે કે સંસાર ત્યાગ કરી (સાધુપણુ) ચારિત્ર અંગિકાર કર્યું છે તે જ સાધુ
પ્રશ્ન:-સાધુ એટલે શું તે તો સમજ્યા પણ તેને નમસ્કાર શા માટે કરવાનો? સાધુને વસ્ત્ર–પાત્ર–આહાર–પાણી-શયન–વસતિ–ઉપકરણ બધું અમે આપીએ. છતાં યે તેને નમવાનું? શું કામ નમવું?
૦ તમારો પ્રશ્ન તો બહુ સારો છે ઘેર પણ જઈને શ્રીમતીને પૂછવા જેવો ખરો !
હું તને કપડાં આપું–ખાવા આપું–રહેવા આપું તો યે મારે તને..........શું કામ ?” - ભાગ્યશાળી! દુનીયાના સંબંધો તો બધાં સ્વાર્થના છે. તમે ઉપયેગી થતા હો ત્યાં સુધી તમારી કિંમત-ખુરશી હોય તો સલામ..

Page #49

४४
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ સાધુ ભગવંતો નિસ્વાર્થ સેવા કરે છે. મોક્ષમાર્ગે જતાં તમને સહાયક સાધુ છે, ઘર્મ માર્ગે ચડાવવામાં પણ સહાયક સાધુ છે. બાકી તમને સન્માર્ગે ચડાવતા કે ધર્મમાર્ગે જોડતાં સાધુને શું મળવાનું ?
કદાચ તમને સમ્ય જ્ઞાન કે ક્ષાયિક સમ્યકત્વ, પ્રાપ્ત થઈ જાય. અરે ! મોક્ષ પણ મળી જાય તે શું? તેમાંથી સાધુને કોઈ ભાગ મળવાનો છે. ખરો ?
અરે ! ખુદ તીર્થંકર પરમાત્મા પણ અમુક સાધુથી સમકિત પામ્યા એ ઉલેખ વાંચ્યા પછી તે જીવ તે અરિહત થઈ ગયે પણ પિલા સાઘુનું શું થયું તે વાત કયાંય સાંભળો છો ખરા?
સાધુ તો ધર્મકાર્યમાં નિસ્વાર્થ મદદકર્તા છે. માટે નમસ્કાર કરો છો. દુનિયાદારીના કામમાં તે બધાં મદદ કરે છે. પણ સામાયિક પૌષધ કે દીક્ષાની વાત કરે તે કેટલા મદદે આવે છે?
વાલ્મીકી, ઋષિ બન્યા પૂર્વે એક લુંટારા હતા. જોકે વાલીયા લુટારા તરીકે જ તેને ઓળખે. દરેકને લુંટતા એવા તેણે એક વખત કેઈ ઋષિને માર્ગમાં રોક્યા. ઋષિ પાસે તે શું હોય કે લુંટે. છતાં ત્રષિએ તેને વિશ્વાસ અપાવ્યું કે હું અહીં જ ઉભે છું. તું ઘેર જઈને પૂછી આવ કે લુંટમાં ભાગ ખાનારા તારા કુટુમ્બી તારા પાપમાં પણ ભાગીદાર ખરા કે નહીં?
વાલી ઘેર પહોંચ્યા. પૂછ્યું તેણે કુટુમ્બીજનેને,” તમે લુંટેલા માલમાં તે ભાગ પડાવે છે, પણ હું જે પાપ બાંધુ છું તેમાં પણ તમે બધાં ભાગીદાર ખરાને?”
કુટુમ્બમાં કઈ ભાગીદાર થયું નહીં ત્યારે વાલી પણ સ્વાર્થના સગપણ તોડી વાલ્મીકી બને.
આટલી વાત તે બધા જાણે છે. પણ મારે આગળનો પ્રશ્ન પૂછવો છે.
દુનિયાદારીમાં બધાં ભેગા રહ્યા પણ વાલીઆએ સંસાર છોડયો ત્યારે કોઈ ભેગું આવ્યું ખરું? –ના–
ભેગા તે માત્ર તે ઋષિ જ આવ્યા. કારણ કે સાધુ જ મોક્ષમાર્ગના સહાયક છે. માટે તેને નમસ્કાર કરવાનું કહ્યું? સાધુને નમસ્કાર કે સાધુ પદની આરાધના સાધુ પણ પ્રાપ્ત કરવા માટે છે.

Page #50

સાધુ પર
૪પ
શ્રીપાલ પણ નવપદની આરાધના કરે છે. તેને કન્યા કે સંપત્તિ મળી તે તો અનંતર ફળ છે. પરંપર ફળ શું? નવમે ભવે ક્ષાયિક ચારિત્ર–કાયમી સાધુપણું) ને છેલ્લે મેક્ષ. કારણ કે તેને રોમેરેામમાં નવપદ આરાધન વણાઈ ગયું હતું. દરિયામાં મગરમચ્છની પીઠ પર પડતાં પણ તેણે નમો અરિહંતાણું યાદ આવેલું–
રત્ન સંચયા નગરીએ મદનસેના તથા મદન મંજુષા સાથે શ્રીપાલ સુખેથી રહ્યો છે–ત્યાં દંડનિગ પુરુષ કરવેરા અધિકારી] કઈ વણિકને પકડીને લાવ્યા. રાજા પાસે ફરિયાદ કરી કે આ વણિક દાણ (કર) ચુકવતો નથી. તમારી આજ્ઞાને પણ ભંગ કર્યો છે તે શું કરવું?
રાજાએ આદેશ આપ્યો કે પ્રાણદંડ આપે. (ફાંસીએ ચડાવી દ). શ્રીપાલે તેને પોતાનો ઉપકારી ગણ છોડાવ્યો. કહ્યું કે આ ધવલ શ્રેષ્ઠી મારે પિતા તુલ્ય છે.
પછી શ્રીપાલે પિતે પણ જવા માટે રાજાની અનુજ્ઞા માંગી. રાજાની અનુજ્ઞા મેળવી, બંને પત્ની તથા પ્રચૂર સમૃદ્ધિ લઈ તે પણ વહાણમાં વિદાય થયા. | ધવલ શેઠ, શ્રીપાલની સ્વરૂપવાન બે સ્ત્રી તથા ઋદ્ધિ સમૃદ્ધિ જોઈ વિચારે કે અરે રે! આ શ્રીપાલ એકલો ભટકતો મારી પાસે આવ્યો હતે છતાં કેટલી સંપત્તિ અને આવી બે સુંદર સ્ત્રી પ્રાપ્ત કરીને આનંદ માણી રહ્યો છે. જે હું તેની લક્ષમી અને સ્ત્રી પ્રાપ્ત કરી લઉં તે જ મારૂં જીવિત ધન્ય છે.
આ રીતે ધનલોભી અને કામાંધ બનેલા તે ઘવલની ઊંઘ હરામ થઈ ગઈ છે. તેણે પોતાના મિત્રો પાસે વાત કરી. મિત્રોએ પણ તેને ધિક્કાર્યો. પણ ત્રણ હિત ચિંતક મિત્રો ગયા પછી ચેથા કુટિલ સ્વભાવી મિત્રે તેને વિપરીત સલાહ આપી.
કૌતુક જેવાના બહાને વહાણમાં ઉપર શ્રીપાલને બોલાવ્યું. જે શ્રીપાલ મંચ ઉપર ચડે કે તુરંત ધવલના દુબુદ્ધિ મિત્રે દેરડું કાપી નાખ્યું. શ્રીપાલ સીધો જ દરિયામાં પડે છે. પણ નવપદમાં અનન્ય શ્રદ્ધાવાળા તેણે તુરત નવપદનું સ્મરણ કર્યું. તે ધ્યાનના પ્રભાવથી તત્કાળ મગરમચ્છની પીઠ પર પડયા.

Page #51

૪૬
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
અહીં સમજવા જેવી વાત છે. નવપદ દાન, નવપદજીની ઓળી આપણે ઘણી એ કરી. શ્રીપાલને પહેલી જ ઓળી ફળી ગઈને આપણને જિંદગીભર ઓળી કરવા છતાં આ સ્થિતિ કેમ છે?
કારણ કે નવપદ આરાધનાના સંસ્કાર આપણે પરિણમ્યા નથી. સાઠ વર્ષને ડોસે હોય ચાળીસ વર્ષ પહેલાં મા બાપ મરણ પામ્યા હોય અરે ! કદાચ બચપણથી માબાપ જોયા ન હોય છતાં ઠેસ લાગે તે શું બેલશે?
ઓ બાપ રે!' મરી ગયો રે. આ શબ્દો કેમ નીકળ્યા? સંસારી પણાનાં સંસ્કારે ગયા નથી.
શ્રી પાલ દરિયામાં પડતા પણ નવપદને યાદ કરે છે. માબાપ કે રાણીઓને નહીં.
આ જ છે નવપદ આરાધનાનું ખરું રહસ્ય. કેઈપણ સ્થિતિમાં નવપદજી ભૂલાય નહીં. તે નવેની શ્રદ્ધામાં લેશ માત્ર ઘટાડો થાય નહીં. તમે પણ નપદની આરાધના કરે છે ને? નવે પદ પર શ્રદ્ધા કેળવી છે ખરી? આજના પાંચમા દિવસે ન
નાકૂ બોલે છે તે સડ્ય પદને અર્થ વિચારશે તે શ્રદ્ધાનું માપ નીકળી જશે.
લોકમાં રહેલા સંવ બધાં જ સાધુને નમસ્કાર કરવાને. તમે સંધ્ય નું મમ કરી દીધું. મારા સાધુને નમસ્કાર મતલબ કે મેં માનેલા ગુરુને જ નમસ્કાર. આમાં સાધુ પદ પરત્વેની શ્રદ્ધા ક્યાં રહી! સવ [જા કેમ મૂકયું?
ભરતના–ઐરાવતના કે મહાવિદેહના ગમે તે સાધુને નમસ્કાર વાત વે નદી, જંબુદ્વિપ-ઘાતકી ખંડ કે પુષ્કરવા દ્વિપના સાધુને પણ નમસ્કાર.
બકુશ-કુશીલ-ગુલાક–નિર્ચન્થ કે સ્નાતક ગમે તે હોય તે પણ નમસ્કાર. Wવીર કપી હોય કે જિનકપી, આજના દીક્ષિત હોય કે પર્યાય સ્થવર. ગમે તે સાધુ હોય તેને મારા નમસ્કાર થાઓ. કેવલીમનઃ પયર્વજ્ઞાની–અવધી જ્ઞાનીપૂર્વધર કે માત્ર નવકાર મંત્ર જ આવડતો હોય તેવા સર્વે સાધુને નમસ્કાર થાઓ.

Page #52

સાધુ પદ
સાધુ ભગવંત મારા પૂજ્ય છે. તેને નમસ્કાર થાઓ તે એક જ વાતનું લક્ષ રહેવું જોઈએ. સર્વવિરતિને ઈન્દ્રો પણ નમસ્કાર કરે છે.
કાળ પ્રમાણે સંજમનો ખપ જોઈને ગુણ લીજે વિજય વિમળ પંડિત એમ બોલે તસપાય વંદન કીજે કારણ કે ઈલાચીકુમારનું એક જ વખત સાધુ સમક્ષ નમી ગયેલું મસ્તક તેને કેવળજ્ઞાન અપાવી ગયું.
આ રીતે એક માત્ર સાધુ પદ જ નહીં પણ નવે નવ પદની શ્રદ્ધાવાળે શ્રીપાલ મગર મચ્છની પીઠ પર પડયે. મગરમ છે તેને સુખપૂર્વક કોંકણના કિનારે ઉતારી દીધો. નીદ્રામાંથી જાગેલે શ્રીપાલ આસપાસ જુએ ત્યાં સુભટોથી પરીવરેલો જોયે.
વિનયપૂર્વક અંજલી કરી સુભટો બોલ્યા કે હે દેવ ! નિમિત્તયાના વચનથી અમે તમને લેવા આવ્યા છીએ. આ નગરીને રાજા વસુપાલ છે. રાજા એ આજ્ઞા કરી છે કે આ રીતે વૃક્ષ છાયામાં સૂતેલા પુરુષને બહુમાન પૂર્વક લાવ. નિમિત્તિયાના કહેવા મુજબ તે અમારી રાજકુમારી મદન-મંજરીને પતિ થશે.
કુમાર પણ ઘોડા પર બેસી ત્યાં ગયે. રાજા વસુપાલે મંત્રી સહિત આવી સ્વાગત કર્યું. શુભ મુહૂર્ત મદન મંજરી કન્યા શ્રીપાલને પરણાવી. શ્રીપાલે પણ બીજી કઈ પદવી ગ્રહણ ન કરતાં તાંબુલ દાતા (વિશિષ્ટ મહેમાનને પાન આપવાની) પદવી ગ્રહણ કરી. ત્યાં સુખપૂર્વક રહ્યો.
આ તરફ ઘવલ શેઠે છેટું કલ્પાત શરૂ કર્યું. છાતી કુટવા લાગ્યો. શ્રીપાલની બંને પત્ની મદન સેના અને મદન મંજુષા મૂછીત થઈ ગઈ. જયારે ભાનમાં આવી ત્યારે ઘવલના કપટ વાક્યો સાંભળી બંને સુંદરીઓ સમજી ગઈ કે આ કપટીએ જ અમારા સ્વામીને વિપત્તિમાં નાખ્યા છે.
ઘવલે જ્યારે તેની તરફ કુદષ્ટિ કરી ત્યારે બંને સુંદરી નવપદજીના ધ્યાનમાં રત બની. તુરંત સમુદ્રમાં તેફાન શરૂ થયું ઘનઘોર વાદળા ઉમટયા. વીજળી ચમકવા લાગી. રૌદ્રરૂપ ધારણ થયું. ડમરૂક દવનિ
ક્ષેત્રપાલ પ્રગટ થયે. અન્ય દેવે પણ પ્રગટ થયા. ચકેશ્વરી દેવી પણ પ્રગટ થયા.

Page #53

४८
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ દુબુદ્ધિ મિત્રના મુખમાં વિષ્ટા મૂકી. અંગે અંગના ટુકડા કરી દીધા. ઘવલ ભયથી બંને સુંદરીના શરણે જતાં તે સ્ત્રીઓએ ઘવલને છેડા,
એક મહિનામાં પતિ મળી જશે તેવી ખાતરી આપી કલ્પવૃક્ષની માળા આપી, શીલરક્ષણની બાંયધરી આપી. દેવી સ્વસ્થાને ગયા.
વહાણ કોંકણ કિનારે પહોંચ્યા. ઘવલ પણ ભેંટણું લઈ રાજા પાસે પહોંચ્યા ત્યાં સ્થગીધર–તાંબુલદાયક એવા રાજાના જમાઈ શ્રીપાલને જે. ઘવલને મનમાં દુષ્ટ વિચાર આવ્યો કે હવે આની બરાબર ફજેતી કરું.
તેણે ડુંબના કુટુમ્બને બેલાવ્યું. ૧ કરોડની મુદ્રા આપી, ડુંબને ખાનગી કાર્ય સોંપ્યું. ડુંબ કુટુંબ તો શ્રીપાલને ફજેત કરવા પહોંચ્યું રાજ મહેલે. વૃદ્ધા ડુંબી કહે અરે અરે આ તો મારો પુત્ર છે. કેઈ કહે મારો ભાઈ છે.–કઈ કહે મારે ભત્રીજે છે. કોઈ કહે મારે દેવર છે.
એ પ્રમાણે બધા શ્રીપાલને વળગવા લાગ્યા. રાજાને થયું કે અરે મેં મારી કુંવરીને કુવામાં નાખી દીધી. આવા નીચ કુળના પુરુષ સાથે પરણાવી કંધાયમાન થયેલે રાજા શ્રીપાલને મારી નાખવા નિકેને આદેશ આપે છે. કુંવરી એ તરત રાજાને અટકાવ્યા.
आचारः कुलमाख्याति, देश माख्याति भाषणम् । ..
आकृतिगुंगमाख्याति, वपुराख्याति भोजनम् ॥ રાજાએ શ્રીપાલને પૂછયું.” તારું કુળ કયું છે? શ્રીપાલ તેને શો જવાબ આપે અને નવપદ પસાથે કઈ રીતે આ વિપત્તિમાંથી મુક્ત થાય તે કઈ રીતે જણાવે.
એ અગ્રે વર્તમાનઆજે નવપદજી આરાધનાનો પાંચમે દિવસ-સાઘુપદની આરાધના
સાધુને ઓળખવતા પૂજ્ય યશવિજયજી મહારાજ નવપદજીની ઢાળમાં જણાવે છે–

Page #54

સાધુપદ
અઢારે સહસ સીલાંગના ઘેારી, અચળ આચાર ચરવ મુનિમહંત જયણાયુત વદી કીજે જન્મ પવિત્ર રે
— વિકા—
આખી પતિમાં “ અઢાર સહાસ શલાંગ” શબ્દ પકડો તો પણ જેને નમસ્કાર કરવા છે તે સાધુ પદની ગહનતા સમજાઈ જશે.
દશિવિધ ચક્રવાલ સમાચારી
૧૦
.
૪૯
ઇચ્છાકાર, મિચ્છાકાર તતિકાર વગેરે
O
પૃથ્વીકાયાદિ પાંચમે ઇન્દ્રિયાદિ ૪ + અજીવ= ૧૦
૦ ઇર્યા-ભાષાદિ સિમિત પ
૦ ક્રોધાદિ કષાય ૪
૦ જ્ઞાન—-ન-ચારિત્ર ત્રિક ૩
૦ મન-વચન-કાય ગુપ્તિ ૩
૧૦-૧૦૦
× ૫=૫૦૦
× ૪=૨૦૦૦
x ૩=૬૦૦૦
x૩=૧૮૦૦૦
વચનગુપ્તિ એ ગુપ્ત એવા સમ્યક્ જ્ઞાન વાળા અને પ્રશાંત કષાયી–માયાના અભાવવાળા-(સરળ) તેમજ ભાષા સમિતિ પાલન કરતા એવા પમિચ્છાકાર સમતિપૂર્વક પચેન્દ્રિય જીવનું રક્ષણ કરે (મિચ્છામિ દુક્કડમ આપે)
66
સાવ સરળ ભાષામાં સાધુનું લક્ષણ માંધતા લખ્યુ જયણાયુત જયણા ધર્મનુ પાલન કરતા હૈાય તે પણ નમસ્કાર કરવા.’
,,
વર્તમાન કાલે આ લક્ષણ સારી રીતે સમજવા જેવુ છે. આજે સાધુ કાણુ છે તે વિચારવાને બદલે વક્તા કાણુ છે? તે વાતમાં જ તમને રસ છે.
નદીષેણ વેશ્યાને ત્યાં રહ્યા ત્યારે અભિગ્રહ હતા કે રાજ દશને પ્રતિબાધ કરવા. કેટલું કપરુ કામ હતુ ? વેશ્યાને ત્યાં આવતા વિલાસી પુરુષોને ધકથા થકી પ્રતિબાધ પમાડવા, ચારિત્ર માર્ગે વાળવા, સાધુ બનાવવા તે.
તે પણ આ કાર્ય નદીષેણે કર્યું.... એક બે દિવસ નહીં પણ પુરા ૧૨ વર્ષ. સાદું ગણિત માંડી જુએ.
૪

Page #55

૫૦
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
૩૬૦ દિવસનું એક વર્ષ રોજના દશ દીક્ષા લઈ સાધુ બને ૩૬૦૪૧૦=૩૬ ૦૦x૧૨=૪૩૨૦૦
સમજવા ખાતર વિચારો કે ૪૩૦૦૦ જેટલા દીક્ષા લે. સાધુ બને એટલું જ નહીં કેવળજ્ઞાન પામે.
કેટલી સુંદર વ્યાખ્યાન શક્તિ હશે નંદીષેણની? પણ નંદીષેણને સાધુ ગણ્યા ખરા?
જ્યારે ધમરચી અણગાર જેવાની જયણાવૃતિ-કરૂણ દષ્ટિ પણ કલ્યાણકારી બની ગઈ માટે વિવાદમાં ન પડતાં એક જ વાત સ્મરણમાં રાખો
_ नमो लाए सव्व साहूण' આ લોકના સઘળા સાધુઓને નમસ્કાર.
સાધુ પ્રત્યે કેવળ પૂજ્યભાવ-બહુમાન ભાવ હૃદયમાં વહેતે હોય તે જ કલ્યાણ કરનારે થશે.
હવે દર્શન પદ કઈ રીતે જણાવે તે અગ્રે વર્તમાન

Page #56

(૬) દર્શન પદ
सव्वन्नुपणीयागम पयडियतत्तत्य सदहणर व
दंलणरयणपईवं निच धारेह मगभवणे શ્રીમાન રતનશેખર સૂરિજી મહારાજા શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરે. પણ તે કથાનું રહસ્ય કયાં છે ? નવપદ આરાધનામાં.
તમે પાંચ-પચાસ લાખને વેપાર કરો છતાં એમ બોલે કે સાહેબ! રવિવારે પણ ઘેર બેસી ચેપડા લખવાના હોયને? માટે સમય મળતો નથી, મતલબ કે ધર્મકાર્ય કરવાને તેને ફુરસદ સાથે જોડી દીધું. ઘરધંધ-સંબંધ બધું સાચવવાનું. કેઈનું મોત થઈ જાય તે ધંધો છોડીને પણ જવાનું. પરંતુ તમારું મન થાય ત્યાં સુધી ધંધો છોડવાને નહીં !
કેમ? કુરસદ નથી.
જ્યારે શ્રીપાલ કે બીજા મહારાજાઓ એ ધર્મને ફુરસદને ગો નહોતે પણ ફરજ તરીકે ગણેલા હતા. શ્રીપાલ ચરિત્ર આપણે સાંભળવાનું છે. તે ધર્મને કર્તવ્ય માનીને આરાધવા માટે છે. જે તેને રસ કથા કે નવલકથા રૂપે જ સાંભળશો તો એક નહીં સો જીંદગી પુરી થઈ જાશે તે પણ તત્ત્વ હાથમાં નહીં આવે.
૦ તત્વ શું? –ધર્મ0 ધર્મના કેટલા ભેદ નવપદમાં આરાધના કરવા માટે કહ્યાં ? –ચાર–
દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, તા. સર્વ પ્રથમ (આજે) દર્શન પદની આરાધના કરવાનું કહ્યું. પણ દશન એટલે શું ? –શુદ્ધ શ્રદ્ધા
સમઢીયાળા ગામનો કસળસિંહજી ગોહેલ એટલે ગંગા જળીયા કુળને ભક્તિથી રંગાયેલે જણ. તે દી” મકર સંક્રાન્તી હતી. સવારે લે કે દાન પુન કરીને ભવનું ભાથું બાંધી રહ્યા “તા. ઈ” ટાણે કસળસિહ ગામને પાદરે શિવમંદિરે બેઠે ભેળીયાનાથને ભાવે ભીંજાઈ રહ્યો “તો.

Page #57

પર
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
ભીતરના ભેદ ભાંગીને બેઠેલા ઈ રાજપુતને હવે ગામ–ગાસમાં કઈ રસ ને “તા. હથીયાર હેઠાં મેલી માળાના મણકામાં મન પરોવી સરગને મારગ પગલું માંડતે “તે.
ગામને પાદર પુ. જોયું તે ગામને પાદર માણસની ઠઠ જામેલી. ગામને ગોંદરે ગાયોને લીલુ ઘાસ ખવરાવે છે, કણબીયું દાન દઈ રહ્યા છે. દરબાર ડાયરો ભરીને બેઠે છે; હોકે ફરી રહ્યો છે.
કસળસિંહને થયું આ ભીડ શાની? ત્યાં કેઈ ગાય વધું લીલું ખાઈ ગઈ ‘તી, આંખ્યુ એળે ચડી ગઈ તી, મોઢેથી ફીણ ફગ ફગી રીયા ‘તા. ત્યાં કાને સાદ પડયો, લ્યો ઓલ્યા ભગત હાલ્યા આવે. હવે કંઈ ગાયને ચેડી મરવા દેહે. - વેણ કસળ સિંહને કાળજે લાગ્યા ત્યાં બીજે ઘા વછુટ. લ્યો ભગત ! મેડું કાં કરે તેમ બેઠા સપરમે દોડે ગામને પાદર ગાય મરે ? તે તે તમારી ભક્તિ લાજે.
સળ સિંહને થયું આ જ કસોટી છે. ભેળાનાથનું નામ લઈ, ત્રાંબાના લોટામાંથી જળ છાંટયું. પેલી–બીજી–ત્રીજી અંજલીએ તો ગાયા પૂછડું ઉલાળી જાય ભાગી.
ડાયરો ઝંખવાણે પડી , પાઘડી ઉતારી દરબારે માફી માંગી, કસળસિંહ કે ભાયું ! ભગવાનને ચરણે શીશ નમાવો હું તે ચિઠ્ઠિને ચાકર.
ઘેર જઈ માળા લઈ બેસી ગ્યા. ભેળાનાથને પ્રાર્થના કરી હવે મડું ન કરે નહીં તે લોક જંપવા નહી દે, આંખ મીંચીને તેને આત્મા અલખને આંગણે ચાલ્યો ગયે.
આનું નામ શ્રદ્ધા.
આપણે પણ નવપદોની શ્રદ્ધા હેવી મહત્ત્વની ગણી. અરિહંત પણું કે સિદ્ધપણુંની જે કઈ જડ હોય તો તે સમ્યકત્વ-દર્શન છે. જે દર્શન જ ચાલ્યું જાય તે અરિહંત-અરિહંત નહીં રહે, સિદ્ધ સિદ્ધ નહી રહે.
બધાં જ અરિહતેની જે કોઈ ભૂમિકા હોય તો તે સમ્યકત્વ છે.

Page #58

3
દર્શન પદ
વિચાર કરે કે સમ્યક દર્શનને પાયો સમાન ન હોય તે ઇન્દ્ર મહારાજાની હાલત શું થાય ?
સમ્યક્ત્વને અભાવ થઈ જાય તે દરેક અરિહંત નવુ સુત કાઢે. ઇંદ્રને તે એક જિંદગીમાં અસંખ્યાત તીર્થકરોની સેવા કરવાની છે. પલ્યોપમના અસંખ્યાત ભાગ કરતાં પણ ૮૪ લાખ પૂર્વ ઓછા થાય. તેથી અસંખ્યાત તીર્થકર તેની જીંદગીમાં આવી જાય.
ઉત્કૃષ્ટાને જ વિચાર કરો તે પણ ૧૭૦ મત અજીતનાથ સ્વામીના વખતે થયા હેત વળી ઈન્દ્ર તે એ જ ભારતમાં જશે અને એ જ ઇન્દ્ર મહાવિદેહમાં જશે. બધે જ જુદે ઉપદેશ સાંભળે તે ફયા તીર્થકરની વાત માન્ય કરે ?
પણ આવું કશું બનતું નથી. કેમ કે (શ્રદ્ધાની) સભ્ય દર્શનની ભૂમિકા બધાંની સંપૂર્ણ સમાન છે.
પ્રશ્ન :- જે આટલું બધું દર્શનનું મહત્વ ગણો છો તે પછી નમો સારૂં જ પ્રથમ મુકવું હતું ને?
માબાપ હોય તો સંતાન થાય તેમ દેવ કે ગુરુ હોય તેની શ્રદ્ધા થાય પણ દેવ કે ગુરુ જાણ્યા જ નથી તે શ્રદ્ધા કોની કરશે?
માટે નો રંસંગરસ એ પાંચ પદ પછી આવે છે. તે એગ્ય જ છે. છતાં નવમાં શ્રદ્ધા એ પાયો છે. તે વાતમાં કઈ મતભેદ નથી, નિર્વિવાદ સત્ય છે.
દર્શન એટલે શું? શુદ્ધ દેવ ગુર ધમ પરીક્ષા-સદહનું પરિણુમ જેહ પામી જે તેહ નમી જે સમ્યગ્ર દશન નામ રે,
ભવિકા.......... આવા દર્શનાદિથી યુક્ત શ્રીપાલને વસુપાલ રાજા પૂછે છે કે તારું કુળ કયું?
શ્રીપાલે કહ્યું કે વહાણમાં રહેલી સ્ત્રીઓને બેલાવીને પૂછો. બહુમાન પૂર્વક પાલખીમાં બેસાડી બંને સ્ત્રીઓને લાવીને રાજાએ પૂછ્યું કે આ યુવાન કોણ છે?

Page #59

૫૪
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ પિતાના પતિ શ્રીપાલને જોઈને તે બંને સ્ત્રી-મદનસેના અને મદનમંજુષાએ પુરો વૃતાન્ત જણાવ્યું. ત્યારે ખુશ થયેલા રાજાએ તેને ક્ષમા કરી ડુંબના ટેળાને માર મરાવી સાચી વાત કબુલ કરાવી.
ધવલ શેઠે આ કરાવ્યું છે તે વાત જાણીને અતિ ક્રોધે ભરાયેલા રાજાએ ધવલને બાંધીને વધ કરવા માટે હુકમ કર્યો. શ્રીપાલે રાજાને વિનંતી કરીને ધવલને છોડાવ્યો કેમકે પ્રાયઃ સજ્જન પુરુષે પોતાની સજજનતા છોડતાં નથી.
ધવલના મનમાં રહેલી દુષ્ટતા હજી ગઈ નથી, તે શ્રીપાલને મારી નાખીને બળાત્કારે પણ શ્રીપાલની સ્ત્રીઓ લઈ જવા ઇરછે છે.
એક વખત શ્રીપાલ સાતમે મજલે ચંદ્રશાળામાં સુતા હતા ત્યારે તેને મારી નાખવા છી લઈને ધવલ પાછલી તેથી ચઢે છે. પણ ભયભીત એવા તેનો પગ ઉભાગને કારણે લપસતા તે નીચે પડે છે. અને પિતાની છરીથી પોતે જ મૃત્યુ પામે છે. મરીને તે સાતમી નરકે ગાયે,
યથા ગતિ તથા મતિ. –જેવી ગતિ થવાની હતી તેવી મતિ જ તેને ઉત્પન્ન થઈ. * શ્રીપાલે ધવલની મિલ્કત તેના ત્રણ હિતચિંતક મિત્રોને વહેંચી દીધી અને પોતે પણ મદનસેના-મદનમંજુષા-મદનમંજરી સાથે આનંદથી કળ વતાવે છે.
એક વખત ઉદ્યાનમાં તેણે સાર્થવાહને જોયો. પૂછયું કે કેાઈ નવીન વાત જોઈ હોય તે કહો. ત્યારે સાર્થવાહ શ્રીપાલને આશ્ચર્ય જણાવે છે. - કુંડલપુર નામે નગર છે. ત્યાં મકરકેતુ નામે રાજા છે. કપુર તિલકા રાણું છે. તેને સ્વરૂપવાન એવી ગુણસુંદરી નામે પુત્રી છે. તે વીણું વાદનમાં પ્રવીણ છે. તેને પ્રતીક્ષા કરી છે કે મને વીણા વાદનમાં જીતે તે મારે પતિ થાઓ. ઘણાં રાજકુમારો વીણું વાદનને અભ્યાસ કરે છે. પણ કોઈ તેને જીતી શકયું નથી.
કુમારે આ વાત સાંભળી મન-વચન કાયાના ગે નવપદજીનું ધ્યાન કર્યું. સિદ્ધચકમાં તલ્લીન બની ગયા, ત્યારે વિમલેશ્વર યક્ષે પ્રગટ થઈને તેને દિવ્યહાર આપ્યો. પછી શ્રીપાલને કહ્યું કે આ હારના પ્રભાવે પાંચ કર્યો કરી શકાશે.

Page #60

દર્શન પદ
૫૫
(૧) રૂ૫ પરાવર્તન (૨) આકાશમાં ઉડવું (૩) સર્વ કળામાં નિપુણતા (૪) શત્રુઓ પર વિજય (૫) સર્વ પ્રકારે ઝેર ઉતારવું.
જે એ ઓળો કરે ઉજમાળી, તેહના વિદ્ધ હરે સહુ બાળી–સેવક જન સંભાળી.
ઉદયરત્ન મહારાજે આ પંક્તિમાં બાંયધરી આપી કે જેઓ શાશ્વતી ઓળીને વિધિપૂર્વક આરાધે છે, તેના સઘળા વિદને નાશ થાય છે. મનવાંછિતની પ્રાપ્તિ થાય છે. - શ્રીપાલ પણ હારને પ્રભાવે કુંડલપુર પહોંચી ગયે. કંઈક નવું કરવા કુબડાનું રૂપ ધારણ કર્યું. તેનું વિચિત્ર વામન રૂપ જોઈ લોકોના ટોળે ટેળા એકઠા થઈ ગયા. લોકે મશ્કરી કરી. ઉપાધ્યાયને રાજી કરવા તેણે મૂલ્યવાનું ખડ્રગનું ભણું ધર્યું. પછી તે દામ કરે કામ. ઉપાધ્યાયે વીણ શીખવવા માંડી.
વીણું પરીક્ષાને દિવસે તેની બેહદી સકલ જોઈ દરવાને ર તે તેને પણ રત્નજડીત કુંડલ ભેટ આપ્યા. પૈસાની કરામતથી વામન અંદર પ્રવે. ત્યાં કુંવરી તેને મૂળરૂપે જુએ અને બાકી બધાં કુન્જ રૂપે જુએ તેવું રૂપ કર્યું. કુંવરીને થયું આ જ મારો જન્મ સફળ કરશે.
કુંવરીની વીણા હાથમાં લઈ વામન રૂપી શ્રીપાલે તેના દે કાઢવા શરૂ કર્યા. પછી સુંદર રાગ ગાઈ બધાને મૂર્શિત કરી લોકેની ગલએ અલગ વસ્તુ હરી લીધી. કુંવરી એ પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થતા વરમાળા આરોપી દીધી.
હવે બોલે, પાંચમી સ્ત્રી મળી, તે પ્રભાવ કેને? – નવપદજીને – શ્રદ્ધાને.
શ્રદ્ધાને શાસ્ત્રીય ભાષામાં દર્શન કહે છે. કે જે પદની આજે આરાધના કરવાની છે.
દર્શન એટલે શું? રત્નશેખર સૂરિજી જણાવે કે–
સર્વજ્ઞ ભગવંતે પ્રરૂપેલા આગમોમાં પ્રગટ કરાયેલા તત્વોના અને વિશે શ્રદ્ધારૂપ સમ્યકત્વ રત્ન મનમંદિરમાં નિત્ય ધારણ કરવું તે દર્શન.

Page #61

૫૬
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
આજ વાત ઉમાસ્વાતીજી મહારાજાએ નાનકડાં સૂત્ર રૂપે મુકી–
तत्वार्थ श्रध्धानां सम्यग्दर्शनम् પક્રમ વિજયજીએ સુંદર પદ્ય રચના કરી. ઉપશમ ક્ષયઉપશમ ને ક્ષાયિક દર્શન ત્રણ પ્રકારે શ્રદ્ધા પરિણતિ આતમ કેરી નમીએ વારંવાર
– ભવિયણ ભજીયેજી – આવું દર્શન ધર્મ વૃક્ષના મૂળ સમાન છે, મેક્ષ રૂપી નગરના દ્વિાર સમાન છે, જ્ઞાન અને ચારિત્રને પણ પાયે છે, સમતાનું ભાજન છે, શ્રાવકના વ્રતના લગભગ ૧૩૦૦ કરેડ ભાંગામાં પણ સમક્તિ વિનાને એકે ભાંગો નથી. સંઘ પ્રસાદના પગથીયે સમક્તિ વિના પગ પણ ન મુકી શકાય, શાસન આજ લગી ટકી રહ્યું છે, ટકે છે અને ટકશે તે બધાંને આધાર સમ્યગદર્શન પર છે.
પૂ. મહોપાધ્યાય યશવિજયજીએ ત્યાં સુધી લખી દીધું કે જે વણ નાણુ પ્રમાણ ન હોવે, ચારિત્ર તર નવિ ફળો સુખ નિર્વાણ ન જે વિણ લહીએ, સમકિત દર્શન બળીયો
– ભવિકા – માટે દર્શનને નમસ્કાર કરવા કહ્યું.
પ્રશ્ન :- આટલાં બધાં દર્શનના ગુણગાન કરે છે. તે પછી નમસ્કાર મંત્રમાં તેનું સ્થાન કેમ નથી રાખ્યું ? દર્શનાદિ ચાર પદો વાળે નપદ સહિતને નવકાર હોવો જોઈએ ને? તમારે ઘરે પાને બદલે જે નવ ના જ કહેવું હતુને?
જુઓ ભાગ્યશાળી! અહીં અરિહતાદિ પાંચને નમસ્કાર કર્યો તેને હેતુ સમજો. નમસ્કાર વડે દર્શનાદિ ગુણોની વૃદ્ધિ થાય તે ધ્યેય રહેલું છે. અરિહંતાદિ પાંચ એ ગુણી છે તેને કરેલ નમસ્કાર દર્શન વગેરે ચાર ગુણે પ્રાપ્ત કરવા માટે છે. સમ્યગદર્શનાદિ માટે અરિહંતાદિની આરાધના કરે તે જ સાચી આરાધના લેખાય. બીજા દયેયથી કે ધ્યેય હિન પણે થતી આરાધના સાચી આરાધના ન ગણાય.
પંચ નમુક્યા પછી સંવ પર:qનાળા લખ્યું છે તે પરંપર ફળ છે. પણ અનંતર ફળ તે સમ્યગદર્શનાદિની પ્રાપ્તિ જ છે. એટલે કે પાંચને નમસ્કાર કરતાં આ ચાર ગુણોનું ધ્યેય રાખવાનું જ છે.

Page #62

દર્શન પદ
પ૭
અરહિંત કલ્યાણકારી નથી પણ તેની આરાધના કે નમસ્કાર કલ્યાણકારી છે. તેથી જ ઇ નમુવારે શબ્દ મુકો. નહીં તો પ પંચ પરમેટ્ટી લખીને કહેત કે પાંચ પરમેષ્ઠી સઘળાં પાપને નાશ કરનાર છે
ખરે નમસ્કાર તે સગ્ગદર્શનાદિની પ્રાપ્તિના પરિણામ દ્વારા કરાતા નમસ્કાર
શ્રીમાન્ હરીભદ્ર સૂરિજી જેવા મહાત્માએ પણ શાસ્ત્ર વાર્તા સમુચ્ચયમાં લખી દીધું કે સત જારની ધન્ય : રચન સપુત : ધન્ય છે તે મહાપુરુષોને જેણે ગ્રંથિ ભેદ કરી સમ્યદર્શન પ્રાપ્ત કર્યું છે.
પ્રભુ ચંપાનગરીમાં પધાર્યા હતા ત્યારે અંબડ પરીવ્રાજક રાજગૃહી તરફ જતા હતા. પ્રભુ એ તેને પ્રતિબંધ કરવા કહ્યું કે ત્યાં સુલતા શ્રાવિકાને મારે ધર્મલાભ કહેજે.
અંબડે વિચાર્યું કે આ સુલસાની શ્રદ્ધા કેવક છે તેની પરીક્ષા કરી જોઉં. તેણે “વૈક્રિય લબ્ધિ વડે નગરીની પૂર્વ દિશાએ સાક્ષાત્ બ્રહ્મા હોય તેવું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. નગરના ઘણાં લોકો ત્યાં ગયા પણ સુલસા શ્રાવિકા તે સ્વ ઘમે સ્થિર રહીને ત્યાં ન ગઈ.
બીજે દિવસે દક્ષિણ દિશામાં શંકરનું રૂપ કર્યું. તેના દર્શને પણ સુલસા સિવાય બધાં ગયા. ત્રીજે દિવસે પશ્ચિમ દિશામાં જઈ અંબડે વિષ્ણુનું રૂપ વિકુવ્યું. નગરના જનના ટોળે ટોળા ઉમટયા તો પણ ન ચલીત થઈ એક સુસા.
ચોથે દિવસે અંબડે પણ પરાકાષ્ઠા સજી સમવસરણમાં દેશના દેતા તીર્થકરનું રૂપ ધર્યું. છતાં સુલસા ન છેતરાઈ. માણસ મોકલ્યા સુલસાને બોલાવવા. તારા પિતાને ભગવાન આજે આવ્યા છે.
સુલસાની શ્રદ્ધા તો પણ ડગી નહીં. કારણ? તીર્થકર વીસ જ હાય, પચીસમાં હેય નહીં. અને જે પ્રભુ મહાવીર આવે તો મારી રેમરાજી વિકસ્વર થયા વગર રહે નહીં.
બેલો, છે આપણી આટલી શ્રદ્ધા? તે આપણે પણ તીર્થંકર પરમાત્માના ધર્મલાભના સંદેશા આવે.

Page #63

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
પણ સુલસા તે। ભાવિ તી કરના જીવ છે, તેના સમ્યગૂદન વિશે કહેવાનુ જ શું હોય ?
આવું દર્શીન, જે પન્નુની આજે આરાધના કરવાની છે તેના ત્રણ ભેદ જણાવ્યા.
ઔપશમિક - ક્ષાયેાપશમક – ક્ષાયિક
-
૫૮
પચવાર ઉપશમીય લહીજે, ક્ષય ઉમિયા અસ‘ખ એકવાર ક્ષાયિક તે સતિ, દર્શન નમિયે અસ`ખ રે – ભવિકા –
• ઔપમિક સમક્તિ ભવચક્રમાં પાંચ વખત આવે ( ને જાય ) તે મિથ્યાત્વ મેાહનીય તથા અનંતાનુબ"ધી કષાયને ઉપશમ કરવાથી પ્રાપ્ત થાય છે તેની સ્થિતિ રાખ ઢાળેલા અગ્નિ જેવી ગણાય
છે
આ સમક્તિ અન્તમુત ટકે છે, ચારે ગતિના જીવાને પ્રાપ્ત થઈ શકે છે અથવા તે। ગુણઠાણાની ઉપશમ શ્રેણીએ ચડેલાને ૧૧મા ઉપશાંત મેહ નામના ગુઠાણું હેાય છે.
૦ ક્ષાયેાપમિક સમકિત – ભવચક્રમાં અસંખ્ય વખત આવે અને જાય. મિથ્યાત્વ મેાહનીય તથા અન ંતાનુબંધી કષાયની ચેાકડીમાં જે ઉચમાં આવે તેનેા ( ક્ષય) નાશ કરે અને ઉદયમાં ન આવી હોય તેને ઉપશમ કરે તે ક્ષાયેાપમિક સક્તિ કહેવાય. તેની વધુમાં વધુ સ્થિતિ ૬૬ સાગરોપમની હાય.
°
-
ક્ષાયિક સમકિત – જીવનમાં એક જ વખત આવે પછી કદી જાય નહી'.
સમકિત માહનીય, મિશ્ર મેાહનીય અને મિથ્યાત્વ મે!હનીય તથા અનંતાનુબંધી ક્રોધ-માન-માયા—લાભ એ સાતે પ્રકૃતિના સવથા નાશ કરવાથી જે પ્રગટ થાય તે ક્ષાયિક સમક્તિ કહેવાય. તે સાડિ અનંત સ્થિતિવાળુ હેાય છે. તેની ભાવના ભાવવા માટે પડિલેહણ કરતી વેળા રાજ ખેલવાનુ હોય છે કે – સતિ મેહનીય, મિશ્ર માહનીય, મિથ્યાત્વ માહનીય પરીહરુ.
-
નવેદમાં શ્રદ્ધા એટલે કે ઇનતત્વ એ પાયા છે. કેમ કે ચારિત્રથી પડેલા કદીક પણ મોક્ષે જશે પણ દ ન ભ્રષ્ટ હોય તે કદી મેાક્ષે ન જાય.

Page #64

દન પદ
૫
અભવીને જીવ હેય તે! બ્રહ્મચારી હાઈ શકે કે નહી...? ચેાથું વ્રત સારામાં સારું કે નિરતિચાર પાળી શકે કે નહી?
પરંતુ અભવી કાઈ દિવસ મેાક્ષે જવાના ખરા ? – કેમ ન જાય ? –– કારણ કે તે મેાક્ષ તત્ત્વને માનતા જ નથી. દન જ નથી પછી માક્ષની વાત કર્યાં આવવાની છે?
પંતુ શ્રીપાલ મહારાજા તેા નવેપદમાં શ્રદ્ધાવાળા છે. ઋદ્ધિ સમૃદ્ધિ કે ચમત્કાર તા દ્રવ્ય ક્રિયા કહી છે. ભાવ ક્રિયા તા નવપદજીની આરાધના જ છે.
તેને પથિક દ્વારા સમાચાર મળે કે અહીંથી ૧૨૦૦ ગાઉ દૂર કંચનપુર નગર છે. ત્યાં વસેન રાજા છે. કંચનમાળા રાણી છે અને શૈલેાકય સુંદરી નામે કુંવરી છે. તેણે સ્વયંવર મડપની રચના કરી છે. મૂળ થાંભલે સાનાની રત્ન જડીત પુતળી ગોઠવી છે.
શ્રીપાલ કુંવર હાર પ્રભાવથી કુખડાનું રૂપ ધારણ કરી કંચનપુર પહેાંચ્યા તેને દરવાને રોકયા ત્યારે સેનાના અમુલ્ય દાગીના ભેટ આપ્યા. તુરત અંદર દાખલ થઈ પુતળી પાસે ઉભેા રહ્યો. આવેલા બધાં તેની મશ્કરી કરે છે? ત્યાં રાજકુમારી પાલખીમાં આવી અકસ્માત શ્રીપાલ કુમારનું સુંદર રૂપ જોતાં તેણી શ્રીપાલવર પ્રત્યે અનુરાગ વાળી થઇ.
શ્રીપાલ ઘડીક કુબડાનું રૂપ દેખાડે છે તેા ઘડીક મૂળરૂપ દેખાડે છે. તે કુવરીએ બધાં જ રાજાના રૂપ જોયા. પણ શ્રીપાલ સિવાય કેઈ તેને ગમતું નથી. તે સમયે હારના પ્રભાવે વિમલેશ્વર દેવે પુતળીમાં પ્રવેશ કરી કુંવરીને કહ્યું કે જો તું ચતુર છે તે આ કુંવરને પરણુ. આવું સાંભળી તુરત શૈલેાકય સુંદરીએ કુબ્જાને વરમાળા પહેરાવી.
રાષે ભરાયેલા બીજા રાજાએ તેને મુખડે જાણી જેમ તેમ ખેલવા લાગ્યા. એટલે તે કુખડાએ પણ એવુ પરાક્રમ બતાવ્યુ` કે ખધાં રાજા જીવ લઈને નાઠા. પછી શ્રીપાલે મૂળ રૂપ પ્રગટ કરતાં તેની સાથે કુંવરીને પરણાવી. મેટ! દાયો અને નિવાસ આપ્યા.
એક દિવસ રાજસભામાં :ઠેલા શ્રીપાલને ચર પુરુષે કહ્યુ દેવદત્તનગરે ધરાપાલ રાજા અને ગુણમાળા રાણીને શુંગાર સુંદરી નામે કન્યા છે. જૈન ધર્મોમાં નિશ્ચલ શ્રદ્ધાવાળી તે કુંવરીએ નકકી કર્યુ` કે જૈન

Page #65

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
ધર્મના મર્મને જાણકાર પુરુષ સાથે જ લગ્ન કરવા. તે માટે તે કુંવરીએ સમસ્યા મુકી છે. જે આ સમસ્યા પૂર્ણ કરશે તેની સાથે કુંવરી પરણશે.
હારના પ્રભાવે કુંવર દેવદત્ત નગરમાં પહોંચે. રાજકન્યા પણ તેને જોઈને ચમત્કાર પામી લગ્ન માટે વિચારવા લાગી. કુમારે તેને સમસ્યા પૂછતા તે કુંવરીએ પહેલી સમસ્યા કહી. – મનવાંછિત ફળ કયારે થાય?–
અરિહંતાઈ સુનવહ પય નિયમન ધરે કઈ નિચ્છક તસુ નરહેસરહ મનવંછિત ફળ હોઈ
શ્રીપાલે પોતે જવાબ ન દેતા નજીકની પૂતળીના માથે હાથ રાખી પૂતળી પાસે સમસ્યા પૂતી કરાવી. – આવી સમસ્યા પૂરણ થયે કુંવરી પરણે છે કે કેમ તે – અગ્રે વર્તમાન
ધર્મ તત્વના ચાર ભેદમાં આજે દર્શન પદની વિચારણા કરી. હૃદયમાં શુદ્ધ શ્રદ્ધા પ્રગટ થયા પછી તબકકે છે જ્ઞાન.
જ્ઞાનપદની વિચારણા કઈ રીતે દર્શાવવા તે અધિકાર અગ્રે વર્તમાન.

Page #66

(૭) જ્ઞાનપદ
जीवाजीवाइ पयत्थ सत्थतत्ताव बोह रुवं च
नाग' सव्व गुणाण मूल सिकरवेह विणणं શાસ્ત્રકાર મહર્ષિ શ્રીમાન રન શેખર સૂરિજી મહારાજા ભવ્ય જીના ઉપકારને માટે શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરતા જણાવે કે જગતમાં રસપ્રધાન અને તત્વ પ્રધાન બંને પ્રકારના શ્રેતા જોવા મળે છે. તેમાં રસપ્રધાન શ્રેતાને હેય ઉપાદેયનું જ્ઞાન હોતું નથી. આપણે રસપ્રધાન શ્રોતાને પણ તવનું જ્ઞાન કરાવવા માટે આવા ચરિત્રોને ઉપયોગ કરવાનું છે.
શ્રીપાલ ચરિત્રમાં શ્રીપાલને છ કન્યા પરણાવી. બીજી પણ બે કન્યા આજે પરણાવી દઈશું પણ કન્યા પરણાવવી તે નવપદજી મહા
ભ્ય સમજાવવાને ધ્યેય નથી. શ્રીપાલ ચરિત્ર કથાનુગ થકી નવપદ આરાધનાનું તત્વ કે અરિહંતાદિ પદેની શ્રદ્ધાને ઠસાવવી તે મુખ્ય દયેય છે?
દેવદત નગરમાં શંગાર સુંદરી પણ વરની પસંદગી માટે એવી સમસ્યા મુકે છે. જેના વડે તે જિન ધર્મ પર કેટલે શ્રદ્ધાવાન કે જ્ઞાન રુચિવાનો છે તે નક્કી થઈ શકે.
સમસ્યા– (૧)-મન વંછિત ફળ થાય
શ્રીપાલ પુતળીના માધ્યમથી જવાબ અપાવે છે–અરિહંત, સિદ્ધ આદિ નવપદને જે કંઈ મનુષ્ય પોતાના મનમાં ધારણ કરે છે તે મનુષ્યને મનવાંછિત ફળ પ્રાપ્ત થાય.
(૨) અવર મ ઝ આળ શ્રીપાલ તેને જવાબ પણ પુતળી મારફત દેવડાવે કે-અરિહંત દેવ, સાધુભગવંત ગુરુ અને વિશાળ દયામય ધમ એ ત્રણ તત્વવંત નવકાર મંત્ર સિવાય બીજી આળપંપાળની ઝંખના ન કરે.
(૩) તું તારા આત્માને સફળ કર પુતળી આ સમસ્યાને ઉત્તર આપે કે દેવ તેમજ ગુરુનું આરાધન

Page #67

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
કરી, સુપાત્રે દાન દઈ, તપ સંયમ તથા પરોપકાર કરી હે જીવ! તું તારા આત્માને સફળ કર.
ર
(૪) નસીબમાં લખ્યું હશે તે.
અરે મન ! તું આત્માને પરાણે ખેંચીને ચિંતાની જાળમાં ફસાઈશ નહી' કેમ કે ફળ તા તારા નસીબમાં હશે તે જ પ્રાપ્ત થવાનું છે. આવા પ્રકારની સમસ્યા પૂતિ થી ખુશ થયેલી શૃંગાર સુંદરીને રાજાએ ધામ ધૂમથી પરણાવી દીધી.
તે સમયે અંગભટ્ટ નામના વિદેશી બ્રાહ્મણ શ્રીપાલના ચરિત્રથી આશ્ચય ચક્તિ થઈ કહેવા લાગ્યા. “મહારાજ મારું પણ વચન શ્રવણ કેરા.”,
તમે પણ બધાં શ્રીપાલ ચરિત્ર જ સાંભળવા આવ્યા છો ને ? હું પણ તમને બ્રાહ્મણની જેમ જ કહું છું કે તમે મારુ વચન સાંભળા શ્રીપાલને સાત કન્યા વરી, પણ મૂળ તત્વ શું છે? નવપદની શ્રદ્ધા
તત્ત્વના માર્ગમાં પ્રવેશ કરાવવા માટે ચિત્રા જરૂરી, ભગવદ્ વાણીમાં પણ કથાનુયોગ સમાવેલા જ છે પણ દ્રવ્યાનુયોગમાં પ્રવેશ જ ! થાય તા ?
તે રીતે અહીં નવપદ્રેજીનુ' મહત્ત્વ અવધારાય તા ચરિત્ર શ્રવણ
સફળ થાય.
નવપદ એ વ્યાપક છે અને શાશ્વત પણ છે, તેમાં આખા શાસનના સમાવેશ થઈ જાય છે. નવપદમાં જેના સમાવેશ થતા નથી તે શાસન મહાર છે, કારણ કે દેવ-ગુરુ કે ધર્મ એક તત્વમાંતા સમાવેશ થા જોઈ એ ને ?
વળી કોઈપણ તી કરના શાસનમાં દેવ-ગુરુ-ધર્માંની આરાધના હાવાની જ છે. ૨૨ તીથંકરેામાં વડી દીક્ષા-પી-ચામાસી ન હેાય. પશુ નવપદ આરાધના તા.હેવાની જ. દેવતાએ પણ આ શાશ્વતી આળીની આરાધના તો કરે છે. આપણે સંવત્સરી ગમે તેંટલી મહત્વની છે પણ તે શાશ્ર્વતી નથી, જયારે દેવ-ગુરુ-ધર્મની આરાધના રૂપ આ નઃપદજીની આરાધના તે! સદાકાળને માટે રહેવાની-રહેવાની ને રહેવાની જ.

Page #68

જ્ઞાનપદ
૬૩
પાછા ખેલતા નહીં કે મહારાજ સાહેબ આવા ગપ્પા કયાંથી લાવ્યા? અષ્ટાદ્દિકામાં સૌ પ્રથમ શ્લાકમાં જ શ્રી વિજય લક્ષ્મીસૂરિજી એ શાશ્વતી અઠ્ઠાઇઓના વર્ણનમાં આસા—ચૈત્રની એળીને ગણાવેલી છે. દેવતાએ પણ નંદીશ્વર સ્ક્રિપે જઇને તેની આરાધના કરે છે.
પણ સાહેબ અમને આવું જ્ઞાન હૈાય તેને ? સકળક્રિયાનું મૂળ જે શ્રદ્ધા તેહનુ મૂળ જે કહીએ તેહ જ્ઞાન નિત નિત વાદી જે તે વિષ્ણુ કહેા કેમ રહીએ – ભવિકા
આજે જ્ઞાનપદની આરાધના કરવાની. તે માટે ચશેાવિન્યજી મહારાજે લખ્યું કે સઘળી ક્રિયાનું મૂળ શ્રદ્ધા છે પણ શ્રદ્ધા માટે ના પાચે! શુ જ્ઞાન
માટે નમા નાળÆ કહ્યુ .
તમે તે। કહી ઢો કે સાહેબ જ્ઞાન જ ન હેાયતા શું કરવું? તેને શાસ્ત્રકારે સુ ંદર જવાબ આપ્યા છે. એકેન્દ્રિય જીવા ખા બેલે છે? ના. ચારી કરે છે? ના. અરે ! સૂક્ષ્મનાદના જીવાના જ વિચાર કરીને ? કોઇ હિંસા, કેાઈ ચારી, કેાઈ જૂઠ, કાઈ પરિગ્રહ કઇ કરે છે? તે પછી સૂમ નિગેાદીયા સીધાંજ મેલ્લે જવા જોઈ એ કે નહીં ?
ના જાય. કારણકે ન કરવાની બુદ્ધિ સમજણુ કે જ્ઞાનથી તે તપાલન નથી કરી રહ્યો. તે તમે પણ સમજણુના ઘરમાં બેસીને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી ત્યાગ કરે તે નિર્જરા થાય.
કાયદામાં પણ અજ્ઞાન ને ગુને! જ ગણા છે ને? કરવેરા ન ભરા પછી કહી દો કે “હુ તો જાણતા જ નથી”તા સરકાર ચલાવે ખરી?
જો છાસવારે બદલાતી સરકાર પણ કાયદાનું અજ્ઞાન ન ચલાવે તે શાશ્ર્વતી એવી કરાજાની સરકારમાં અજ્ઞાન ચાલે ખરું?
કલ્પસૂત્રમાં એક દાખલા આવે છે. કાંકણ દેશના કોઈ ખેડૂતે દીક્ષ! લીધી. મેડટી ઉંમરે દીક્ષા લીધેલી. ધૈર પુત્રાદિ પરિવારને છેડીને આવેલા છે. હવે એક વખત બહારથી આવીને કાઉસ્સગ્ગ કરે છે.

Page #69

६४
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
બહાર જઈને આવે ત્યારે હાલતા ચાલતા કેઈ જીવની વિરાધના થઈ હોય, પગ નીચે આવી ગયા હોય તો તેની વિચારણા કરી કરીને મિચ્છામિ દુક્કડમ્ આપવાનું હોય છે.
ખેડુત મહારાજને તે કાઉસ્સગ્નમાં બહુ સમય લાગ્યો. ગુરુ ભગવતે પૂછ્યું કે કેમ ભાગ્યશાળી ! આટલી વાર કેમ લાગી ?
સરળ એવા ખેડુત મહારાજે કહ્યું કે હું તે ઈર્ષા સમિતિ ચિંતવતે હતે.
ગુરુ ભગવતે કહ્યું શું ચિંતવ્યું તમે?
ખેડુત મહારાજ સરળ ભાવે બેલ્યા, હે ભગવંત! મારા પુત્રો આળસુ છે તેઓને ગરમી માં ખેતર ખેડી લેવાની ખબર પડતી નથી. હવે ચોમાસું બેસશે, વરસાદ આવશે પણ બિચારાએ એ ખેતર ખેડીને વાવણી કરી નહીં હોય, પછી ઉગશે શું અને તેઓ ખાશે શું ?
પંચેન્દ્રિય એવા મારા તે પુત્રો કેવા દુઃખી થશે તેમ હું ચિંતવને હતો. - આ કેવી અજ્ઞાન ચિંતવના છે.
કઈ ગામમાં એક સારે જાણકાર મનાતે શ્રાવક રજ ઉપાશ્રયે આવે. વ્યાખ્યાનમાં પણ તે મહાજ્ઞાની છે એવો દેખાવ કરે. એક વખત જીવન એકેન્દ્રિય-બેઈનિદ્રય વગેરે ભેદની વાત નીકળી મહારાજે પૂછયું બેલો સા! એકેન્દ્રિય વગેરે જીવ કેને કહેવાય.
પેલા સુશ્રાવકે તે પાઘડી સરખી કરી તરત જવાબ દઈ દીધે.
આ ઝાડપાન એકેન્દ્રિ, કોળી મકેળા બેઈન્દ્રિ માંકડ-મચ્છર તેઈન્દ્ર છે (તમે) ચઉરિદ્રિ અને મે (હુ) પંચેન્દ્રિ.
મહારાજ સાહેબે પૂછ્યું કે થારે (તારે) મારે કાંઈ ફેર?
શ્રાવકજીએ તરત જવાબ દઈ દીધે, તારું માથું બેબડું મારે માથે પાઘ. (મતલબ કે) તું બેબડા માથા વાળે છે માટે તું ચઉરિદ્રિય થયું. મેં તો પાઘડી પહેરી છે માટે પાઘડી વાળે હું પંચેન્દ્રિય થયો.
આવા જ્ઞાનીને અમારે શું કહેવું. આપણે જે જ્ઞાનની વાત કરવાની છે તે મતિ-શ્રુત-અવધિ-મન પર્યવ અને કેવળજ્ઞાનની વાત કરવાની છે.

Page #70

જ્ઞાનપદ
- ૬૫
અઠ્ઠાવીસ ચૌદ ને પ દુગઇગ, મત્યાદિકના જાણેજી એમ એકાવન ભેદે પ્રણામે સાતમે પદ વરનાણ
ભવિયણ ભજીયેજી મતિજ્ઞાનના ૨૮ ભેદ, શ્રુતજ્ઞાનના–૧૪, અવધિ જ્ઞાનના-૬, મનઃ પર્યવ જ્ઞાનના–ર અને કેવલજ્ઞાન ને ૧ ભેદ એમ એકાવન ભેદે જ્ઞાનની સમજ મેળવવાની છે.
એજ વાત બીજી રીતે વિચારો તે જીવ–અજીવ આદિ નવ તત્તનું જ્ઞાન મેળવવાનું છે. - શ્રી દશવૈકાલિકમાં કહ્યું પત્રમાં ના તો રયા પ્રથમ જ્ઞાનને પછી અહિંસા.
જે જીવને નથી જાણતા-અજીવને નથી જાણતો, પુન્યને નથી જણ–પાપને નથી જાણત, આશ્રવને નથી જાણતો–સંવરને નથી જાણત, બંધ નથી જાણતા કે નિર્જરા નથી જાણતા તે મોક્ષને શું પામવાને?
પૃથ્વીકાયનું જ્ઞાન હોય તે માટી કે મીઠાની વિરાધનાથી અટકશે, અપકાયનું જ્ઞાન હશે તે પાણીને ઉપયોગ ઘટાડશે. તેઉકાયનું જ્ઞાન હશે તે લાઈટ ઓછી બાળશે.
આપણે જીવમાત્રની કરુણાની વાત કરીએ છીએ પણ જીવનું જ્ઞાન જ ન હોય તે દયા કેની પાળશે?
પ્રશ્ન:- જ્ઞાનનું આટલું બધું મહત્ત્વ ગાઓ છે તે પહેલા જ્ઞાન જ મુકવું હતું ને દર્શન કેમ પહેલાં મુકયું? કેમ કે પદાર્થ જ્ઞાન હશે તે શ્રદ્ધા આવશે ને ?
વાત તો સાચી છે. પણ શ્રદ્ધા વગરની બુદ્ધિ એ ચેરની ચતુરાઈ જેવી છે, ચારને કોઈ ન્યાયાલયમાં ન્યાય કરવા ન બેસાડે, તે બુદ્ધિવાળે તે હોય જ.
વ્યવહારમાં પણ જરા ભાર દઈને બોલે કે ભાઈ “બહુ હોશિયાર છે તે અર્થ શું થાય કે ભરેસ કરતા નહીં. - આપણે પણ જ્ઞાનની વાત કરી તે કંઈ અપેક્ષાએ?મેક્ષની બુદ્ધિએ.

Page #71

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
જે જ્ઞાનમાં આત્માનું દયેય ન હોય, આશ્રવને છાંડવાની બુદ્ધિ કે સંવરને આદરવાની બુદ્ધિ ન હોય, જ્યાં આમ કલ્યાણની ભાવના ન હોય તેવા જ્ઞાનને ચેર–કે ગુંડાની ચતુરાઈ જેવું ગયું. જેમ કોઈ ભારાડી (જોરાવર) માણસ ચતુર હોય તો જગતમાં વધારે ઉથલપાથલ કરે છે તેમ સમ્યગ્ગદર્શન વિનાના જ્ઞાનવાળે જીવને જગતમાં વધારે ડુબાડે છે.
અરે ! આગળ વધીને ત્યાં સુધી કહ્યું છે કે શ્રદ્ધા અને જ્ઞાન વિનાને જગતમાં જેટલું ઉત્પાત કરશે તેના કરતાં જ્ઞાનવાળે પણ શ્રદ્ધા વગરને વધારે ઉન્માર્ગે લઈ જશે.
અમારે તે આશ્રવ છાંડી–સંવર આદરી મોક્ષની પ્રીતિથી બોલે તેના વાક્ય ને જ માનવાનું છે. બાકી કષાય વધારનાર કે સંસારમાં પાડનાર જ્ઞાનને અમે માનતા જ નથી પછી આરાધના તો હોય જ શેની?
માટે દશન પદ પ્રથમ રાખ્યું.
વ્યાકરણમાં પણ શ્રદ્ધા અને મેધા એટલે કે દર્શન અને જ્ઞાનના સમાસમાં પણ શ્રદ્ધા, ને જ પ્રથમ મુકવાનું કહ્યું છે.
આવો શ્રદ્ધાવાન શ્રીપાલ અંગ ભટ્ટ બ્રાહ્મણની વાત સાંભળી રહ્યો છે.
કલાગપુર શહેરમાં પુરંદર નામે રાજા છે. તેમને વિજ્યા નામે પટરાણી છે. તેને જય સુંદરી નામે પુત્રી છે. તેણે વિદ્યાભ્યાસ કરતી વખતે પ્રતિજ્ઞા કરી છે કે રાધાવેધ કરી શકે તે પુરુષ સાથે મારે લગ્ન કરવા.
રાધાવેધનું સ્વરૂપ શું ?
એક થાંભલા પર આઠ ચક ગોઠવવા. જેમાં એક જમણી તરફ કરે અને બીજુ ડાબી તરફ ફરે. એ રીતે ચાર ચક્ર સવળા અને ચાર ચક્ર અવળા ફરતા હોય. પાઠે ચકની ઉપર રાધા નામની લાકડાની પુતળી છે.
કઈ પુરુષ ત્રાજવાના બંને પલ્લામાં પગ રાખીને ઉભા ઉભા નીચે રહેલા તેલના કડાયામાં ઉપર ફરતા ચકને અને પુતળીને જુએ, નીચી નજર રાખી ઉપરની બાજુની રાધાપુતળીની આંખને વીધી

Page #72

જ્ઞાનપદ
૬૭
નાખે તેને રાધાવેધ કહેવાય. આ કળા ધનુર્વેદના નિષ્ણાત કળાકાર જ સાધી શકે.
ત્યાં જયસુદંશને માટે રાધાવેધની રચના કરી છે. હું માનું છું કે આપના જેવા કલાકાર જ આ રાધાવેધ કરી શકશે.
શ્રીપાલે તે બ્રાહ્મણને કુંડલ આપીને વિદાય કર્યો. પ્રાત: કાલે હારના પ્રભાવે શ્રીપાલકુમાર કલાગપુર પહોંચ્યા. સર્વની સામે સાધાવેધ સાધી બતાવ્યો. જયસુંદરીની પ્રતિજ્ઞા પણ પૂર્ણ થઈ. રાજાએ મહોત્સવ પૂર્વક વિવાહ કરી તે દંપતીને રહેવા આવાસ આપ્યો. બંને ઉત્સાહપૂર્વક દિવસ વિતાવી રહ્યા છે.
ઠાણપુરથી મામાએ શ્રીપાલ કુંવરને તેડું મેકહ્યું. વસુપાલ રાજાને સંદેશો સાંભળી શ્રીપાલે પણ પોતાની બધી સ્ત્રીઓને બોલાવી. બધી સ્ત્રીઓ પોતપોતાની દોલત અને સેના સહિત આવી પહોંચી. શ્રીપાલ કુંવર ચતુરંગી સેના સાથે ઠાણપુર પહોંચે.
મામા એ પણ પુણ્યવંત પરાક્રમી જાણું રાજગાદીનો વારસ બનાવ્યા. વિધિપૂર્વક રાજ્યાભિષેક થે.
આટલી ઋદ્ધિ-સમૃદ્ધિ મળી તેમાં પ્રભાવ કોનો? નવપદ ભક્તિશ્રદ્ધા–આરાધનાને.
આજે આરાધનાને સાત દિવસ. યંત્રમાં નજર કરો. ચાર દિશામાં રહેલા તથા કેનદ્રસ્થ પંચ પરમેઠીની આરાધના કરી. પણ દિશાની વચ્ચે રહેલા વિદિશાના પદેનું શું ?
આ એક સુંદર તાર્કિક ગોઠવણ છે. જે દિશાના પરમેષ્ઠીની આરાધના કરો તો વિદિશામાં રહેલા ગુણો પ્રગટ થાય.
શાસ્ત્રમાં કે વ્યવહારમાં પહેલો પાયે શ્રદ્ધા છે. માટે ઈશાન ખૂણામાં સર્વ પ્રથમ દર્શન પદ મુકયું. પણ દર્શન સાથે બીજું શું જોઈશે?-જ્ઞાનભક્ષાભક્ષ ન જે વિણ લહીયે, પિય અપેય વિચાર, કૃત્ય અકૃત્ય ન જે વિણ લહીયે, જ્ઞાન તે સકલ આધાર
ભવિકા.. જૈન દર્શન પરત્વે શ્રદ્ધા સો ટકાની પણ ભર્યા–અભક્ષ્યનું કે કૃત્ય

Page #73

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદઅકૃત્યનું જ્ઞાન જ ન હોય તે? શું છોડવું અને શું આદરવું તે કેમ નક્કી કરશે?
જ્ઞાન-જ્ઞાન કર્યા કરે છે તે જ્ઞાન કર્યું તે પણ સમજવા જેવું છે.
જ્ઞાન એટલે ઈતિહાસ-ભૂગોળ-ગણિત-વિજ્ઞાનનું જ્ઞાન નહીં. નવપદ અપેક્ષાએ બહારની દુનિયાદારીનું જ્ઞાન કેવળ અજ્ઞાન જ છે. જે ધર્મના સ્વરૂપને જાણીને હેય–ઉપાદેયને વિવેક પ્રગટે તેનું નામ જ્ઞાન, જીવઅજીવ-પુન્ય-પાપ-આશ્રવ–સંવર, બંધ–નિર્જરા મોક્ષ એ તોનું જ્ઞાન તેને જ્ઞાન કહ્યું.
શાસ્ત્રકાર જણાવે છે કે નવપૂર્વ સુધીનું જ્ઞાન હોય પણ સમ્યકદર્શન જ ન હોય અથવા તે અવિને જીવ હોય તો તેનું સઘળું જ્ઞાન અંતે અજ્ઞાન જ છે અને માત્ર આઠ પ્રવચન માતાનું જ્ઞાન પણ સમ્યક્ પ્રકારે હોય તો તે જ્ઞાની કહ્યું છે. ઘણાં શાસ્ત્રો ભણે છતાં સ્વ-પર વિવેક ન પ્રગટે અને પરભાવ દશામાં જ રહે છે તે જ્ઞાની પણ અજ્ઞાની છે.
પ્રશ્ન :- તમે જ્ઞાન જ્ઞાન કરે છે પણ જ્ઞાનની જરૂર શું ? એકેન્દ્રિય નરકે જાય?
ન જાય. બેઈન્દ્રિય નરકે જાય?
ન જાય. તેઈદ્રિય નારકે જાય?
ન જાય. અરે મૂઢ હોય તે પણ પાપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ્યે જ નરકે જાય.
જ્યારે જ્ઞાની, સાતમી નરકે પણ જાય. અરે! ૩૩ સાગરોપમ સુધી નરકમાં સળે. બેલે હવે જ્ઞાનની જરૂર ખરી?
તમારી વાત સાચી છે. પણ સાથે સાથે એ યાદ રાખો કે એકેન્દ્રિયાદિ સ્વર્ગે પણ જતા નથી.
જ્ઞાન અનર્થનું કારણ છે તેમ મોક્ષનું પણ કારણ છે. મોક્ષનું કરણ (સાધનો પણ છે. સમ્યક જ્ઞાન–કેવળજ્ઞાન પછી જ મોક્ષ મળે.
આવા જ્ઞાન પદને આરાધક શ્રીપાલ પિતાના માતુશ્રીને નમન કરવા ઉજજેની ભણી જઈ રહ્યો છે. રસ્તામાં પારક નગર આવ્યું.
ત્યા મહસેન રાજા છે. તારા નામની રાણી છે. તિલક સુંદરી નામે તેને કન્યા છે. તેને ઝેરી સાપ કન્ડ છે. ઝેર ઉતારવાના ઘણું ઘણું

Page #74

જ્ઞાનપદ
ઉપાયો કર્યા છતાં કુંવરીનું ઝેર ઉતરતું નથી. તે જ કારણે આ નગર પણ સુમસામ છે. - શ્રીપાલ રાજાએ જોયું તે મૂર્શિત કુંવરી મશાને લઈ જતી જાણી. શ્રીપાલે તુરંત ઘેડા પર ત્યાં જઈ પવિત્ર જલ મંગાવી; હારને ધોઈને તે નમણ (ન્ડવણજલ) કુંવરી પર છાંટત: કન્યા ઉભી થઈ. મહસેન રાજાએ પણ શ્રીપાલના ઉપકારનો બદલો વાળવા કન્યા સાથે હસ્તમેળાપ કરાવ્યો.
આ રીતે મયણાસુંદરી પછી મદનસેના–મદનમંજુષ –મદન મંજરી– ગુણમંજરી– રીલેક્ય–સુંદરી –શૃંગાર સુંદરી–જયસુંદરી-તિલક સુંદરી એમ બીજી આઠ કન્યા સાથે શ્રીપાલના લગ્ન થયા.
પછી મયણું તથા માતાના મિલનને માટે ઉત્સુક શ્રીપાલ રાજા ઉજજેની પહોંચી ત્યાં ઘેરો ઘાલી હારના પ્રભાવે મહેલના દરવાજે પહોંચે, પછી શું થાય તે અગ્રે વર્તમાન - જ્ઞાનપદની આજે આરાધના કરવાની છે. તે જ્ઞાનપદને બરાબર સમજી લો. પૂ. હરિભદ્ર સૂરિજી મહારાજા તેના ત્રણ ભેદ જણાવે છે–
(૧) વિષય પ્રતિભાસ જ્ઞાન - વિષય પ્રતિભાસ જ્ઞાનમાં મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાન, વિલંગ જ્ઞાનનો સમાવેશ થાય છે. ' વિષય પ્રતિભાસ એટલે કે ઈપણ વસ્તુનું માત્ર શાબ્દિક જ્ઞાન જેમાં હેય કે ઉપાદેયને કેઈ નિશ્ચય હેત નથી.
સંસાર હેય છે. મોક્ષ ઉપાદેય છે. કુદેવ હેય છે. સુદેવ ઉપાદેય છે, કુગુરુ હેય છે. સુગુરુ ઉપાદેય છે, કુધર્મદેય છે. સુધમ ઉપાદેય છે. બરાબર જાણે છોને?
હેય એટલે છોડવા લાયક. સંસાર હેય છે કે નહીં? છોડવા લાયક ખરે કે નહીં ? બરાબર જાણો છો?
એક શેઠને ત્યાં ચાર આવ્યા, શેઠાણી કહે જુઓ જુઓ ચાર આવ્યા. શેઠ કહે જાણું છું.
શેઠાણી બેલી ઓરડામાં ધુ. શેઠ કહે જાણું છું.

Page #75

So
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ શેઠાણું કહે, પણ હવે તે ચોરી કરે છે. શેઠ બોલ્યા જા... ” છું. બાપા.
શેઠાણી કહે અરે હવે તે માલ પણ બાદ. શેઠ કહે જા...છું.
શેઠાણ બોલી, જુઓ–જુઓ જુઓ આ તે ચાલવા માંડયા. જાણું છું... જાણું છું....જાણું છું.
શેઠાણી ખીજાયા–ધૂળ પડી તમારા જાણવામાં—એ તે ગયા.
તમે પણ સંસાર છોડવા જેવો છે. જાણે છોને? ધૂળ પડી તમારી...મારે કહેવાય? - (૨) આત્મ પરિણુત જ્ઞાન :- આત્મામાં જ જ્ઞાન પરિણમે તે. જ્ઞાન–દન-ચારિત્ર આરાધનામાં જ પોતાનું હિત સમજે, હેયઉપાદેયને વિવેક પણ હોય, આદરવા લાયક ન આદરી શક્યા દિલમાં ડંખ રહે, પરિહરવા લાયક ન છોડી શકે તે તથા પ્રકારે પાપોદય માને. આ જ્ઞાન વૈરાગ્યનું કારણ બને.
(૩) સ્વ સંવેદન જ્ઞાન :- જેવું જ્ઞાન તેવું જ આચારણ કરે, રત્ન ત્રય આરાધને નિરતિ ચાર પ્રવૃત્તિ હોય, મેક્ષ માર્ગમાં અપ્રમત્ત પણે પુરુષાર્થ કરે અને સંસારને અસાર માની ત્યાગ કરે. તમે પણ આવું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી “ચારિત્ર પામી મેક્ષ માર્ગ આરાધો તેજ
અભ્યર્થના હવે ચારિત્રપદ કઈ રીતે જણાવે તે અગ્રે વર્તમાન.

Page #76

(૮) ચારિત્ર પદ
असुह किरीयाग चाओ सुहासु किरियासु जो य अपमाओ
तं चारित्तं उत्तम गुणु जुत्तं पालए निरुत्तं શાસ્ત્રકાર મહારાજા શ્રીમાનું રત્નશેખર સૂરિજી જણાવી ગયા તેમ શ્રેતાઓ કથા રસિક અને તત્વરસિક એમ બે જાતના હોય છે. શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના દ્વારા કથાનગની નિરૂપગિતા તો સાબીત નથી જ થતી પણ ચરિત્ર સાથે નવપદને માહાત્મયને જણાવી કથા રસિકોને તત્વરસિક પણ બનાવવા માટે પુરુષાર્થ કર્યો છે.
શ્રીપાલને મળેલી સિમૃદ્ધિ, દેવતાઈ ચમત્કારોની વાત આવે જરૂર પણ તે ફળ તરીકે છે. કારણ તરીકે નહીં. કારણ શું છે?
–“નવપદ-આરાધના – આતમા સર્વથા કર્મને ક્ષય કરી મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે તે જ આ આરાધનાનું ખરું ફળ છે. ઋદ્ધિ-સમૃદ્ધિ તે બાહ્ય ક્રિયાથી પણ મળી જાય. પરંતુ બાહ્ય કિયા મોક્ષનું કારણ કદી ન બને.
શ્રીપાલને નવ સ્ત્રીઓ થઈ, હવે રાજ્ય મળવાની અને લડાઈ જીતવાની વાત પણ આવશે. પરંતુ અનંતર ફળ તો શ્રીપાલને મેક્ષ પ્રાપ્તિ થશે તે જ યાદ રાખવાનું.
જેમ અભયકુમારની બુદ્ધિ હશે. વાતમાં તેની બુદ્ધિ-ચાતુર્યના દાખલા અનેક મળે છે. છતાં સૌથી વધુ બુદ્ધિશાળી પણું તેણે કયારે દાખવ્યું? –ચારિત્ર લેવામાં–
જે અંતિમ રાજર્ષિ ઉદાયન થયા અને હવે કે રાજા દીક્ષા લેશે નહીં તેમ ભગવાન કહે છે તે મારે કદી રાજ ન લેવું. ચારિત્ર ના માર્ગમાં આડે આવે તે રાજ્યને પણ લાત મારી દે. આ હતી તે અભયકુમારની બુદ્ધિ-શક્તિ.
શાલીભદ્રની રિદ્ધિ હાજે કહ્યું. પણ કઈ રિદ્ધિ? નવાણું પેટી ઉતરતી હતી તે સિદ્ધિ કે બીજી કંઈ?

Page #77

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ –ના જેને મેળવતા દુઃખ નહીં –ભેગવતા દુઃખ નહીં–ત્યાગ કરતાં પણ દુઃખ નહીં, તે રિદ્ધિ.
શ્રેણિક મહારાજાને સ્પર્શ પણ જેને અકળાવી ગયે. છતાં વૈભારગિરિની ધગધગતી શીલાનું બિછાનું લહેરથી માણ્યું. એકાવનારી થઈ મેક્ષે જશે.
તમારે કઈ રિદ્ધને સંબંધ છે? મોક્ષનો કે નવાણું પેટીને?
શ્રીપાલ ચરિત્રમાં શ્રીપાલ ઉજજેની પહોંચે. માતા કમલપ્રભા તેને ચાદ કરી રહ્યા છે. ત્યારે મયણાં સુંદરી આશ્વાસન આપતા કહે છે. માતાજી આપ નવપદનું સ્મરણ કરી તેના પ્રભાવે તમારા પુત્ર જરૂર મળશે.
ત્યાંજ “બારણા ઉઘાડે” અવાજ થયે. શ્રીપાલે અંદર આવી માતાજીને નમસ્કાર કર્યા. મયણા પણ વિનય-મર્યાદા સાચવી શ્રીપાલને પગે લાગી. હારના પ્રભાવે પોતાની માતા તથા પ્રાણપ્રિયા મયણ સુંદરને લઈ બહાર તંબુમાં પહોંચ્યા. ત્યાં આઠે સ્ત્રીઓએ માતા કમલપ્રભા અને મણ સુંદરીને નમસ્કાર કર્યા. શુભાશીષ લીધી.
મયણાને પૂછે છે કે તારા પિતાને કેવા રંગ–ઢંગથી અહીં બોલાવું. શ્રીપાલના વચનને સમજી મયણાસુંદરી પોતાના પિતાને ખભે કુહાડો રાખી બોલાવવા કહે છે....શ્રીપાલ પ્રજાપાલ રાજાને સંદેશ મોકલે છે. ક્ષણવાર ગુસ્સો પામેલ રાજા મંત્રીના વચનથી ખુલે પગે ચાલી અભે કુહાડે મુકી શ્રીપાલની છાવણીમાં પહોંચે. શ્રીપાલ પણ સામે જઈ સુંદર વસ્ત્રાલંકારથી તેમનું સ્વાગત કરે છે. રાજા તે આ બધું જોઈ આશ્ચર્ય મુગ્ધ થઈ ગયે; ત્યારે શ્રીપાલ કહે છે કે હે રાજન ! આ તો બધાં સદગુરુના વચને પ્રાપ્ત થયેલ નવપદજીનો પ્રભાવ છે.
રાજાએ પણ રાણીવાસમાં સંદેશા મેકલી સૌભાગ્ય સુંદરી-રૂપસુંદરી વગેરે સર્વ પરિવારને બોલાવી લીધું. શ્રીપાલે નાટક મંડળીને નાટક કરવા હુકમ કર્યો. પણ નાટઠ મંડળીની મુખ્ય નટી કેમે ઉભી થતી નથી. માંડ માંડ સમજાવી ઉભી કરી ત્યારે નિસાસે નાખતો દુહો બેલીકિહાં માલવ કિહાં શખપુર, કિહાં બમ્બર કિહાનદ સુરસુંદરી નચાવીયે, દૈવે દલ વિમરદ્દ હાજી વચન સુણી તવ તેહ, જનની જનકાદિક સર્વે હોજી ચિતે વિમિત ચિત્ત, સુરસુંદરી કિમ સંભવે

Page #78

ચારિત્રપદ
૭૩ આટલામાં તે સુરસુંદરી પોતાની માતા સૌભાગ્ય સુંદરીને વળગી રોવા લાગી. પછી પોતાને વૃત્તાંત જણાવતા બોલી કે, હે પિતાજી! તમે તે મને સઘળી સમૃદ્ધિ આપી વિદાય દીધી. માર્ગમાં લુંટારા મા તમારા જમાઈ તે પોતાના જીવ બચાવવા ભાગી ગયા. લુંટારાઓ મને આભુષણ સહિત લઈ ગયા. નેપાળ દેશના એક સાથે વાહને ત્યાં મને વેચી દીધી. તે સાથે વાહે મને ખબર કુળ નગરની વેશ્યાને ત્યાં વેચી દીધી. તે વેશ્યાએ મને નાટકની નટી બનાવી. નાટક મંડળી મહાકાળ રાજાએ ખરીદી. શ્રીપાલ રાજા સાથે પોતાની કુંવરીના લગ્નમાં દાયજામાં આપી. આજે સર્વ કુટુમ્બ જોઈ મારું હૃદય ભરાઈ ગયું. મેં સેવેલ મિથ્યાત્વ વૃક્ષે મને કાંટા આપ્યા અને બહેન મયણાએ સેવેલા જિનમત વૃક્ષે તેને સુંદર ફૂલો આપ્યા.
૦ આ બધો પ્રભાવ કેને? –નવપદજીનો નવપદમાં આજે કયું પદ? – ચરિત્રપદ –
દેશ વિરતિને સર્વવિરતિ, છે ગૃહિયતિને અભિરામ તે ચારિત્ર જગત જયવંતુ, કીજે તાસ પ્રણામ રે
– ભવિકા - સિદ્ધચકમાં દર્શન–જ્ઞાનની આરાધના પછી ત્રીજે કમે મુકયું ચારિત્ર પદ.
શ્રદ્ધા પ્રાપ્ત થઈ ગઈ– જ્ઞાન પણ મળી ગયું. પછી શું? જ્ઞાની ૪ વિત્તિ: જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ અને ચારિત્ર.
તીર્થંકર પરમાતમાં ત્રણ જ્ઞાનના જન્મથી ઘણી હોય છતાં ચારિત્ર ગ્રહણ કરે, પાબે–ચારિત્રની પ્રરૂપણા કરે અને બીજાને આપે.
ચક્રવતી પણ જે ચારિત્ર ન લે તો નિયમ નરકે જાય પણ ચારિત્ર ગ્રહણ કરે પછી દેવ ભવ કે મેક્ષ નકકી જ. તેથી છ ખંડની ઋદ્ધિને તૃણ સમાન સમજતો ચકવતી પણ આત્મકલ્યાણ કે મોક્ષની ઋદ્ધિ પામવા ચારિત્ર લે.
અરે? કદાચ ભિખારી પણ ચારિત્ર લે તે ત્રણ લેકમાં પૂજનીય બની જાય. આ સર્વવિરતિ ને દેવ-દેવેન્દ્રો પણ નમસ્કાર કરે.
देवावि तं नमसति

Page #79

७४
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ –૪ પછી આપણે શા માટે નમસ્કાર ન કરીએ? બાર માસ પર્યાયે જેહને, અનુત્તર સુખ અતિકમિ. શુકલ શુકલ અભિજાત્ય તે ઉપરે, તે ચારિત્રને નમિયે.
રે ભવિકા– ચારિત્રના બે ભેદ કહ્યા. (૧) દેશવિરતિ (૨) સર્વવિરતિ. વિરતિ એટલે શું ?
વિરમવું તે. પચ્ચખાણ પૂર્વક પાપને ત્યાગ કરે. સંયમ પૂર્વકનું વિમણ જ મેક્ષ તરફ ગતિ કરાવશે. કારણ જૈનશાસનને અબાધિત નિયમ છે કે ચારિત્ર વિના મુક્તિ થાય જ નહીં.
૦ પ્રશ્ન :- દ્રવ્ય ચારિત્ર જ હોય તે શું કામનું?
કેવળ વેશ ધારણરૂપ કે દ્રવ્ય ચારિત્ર પણ કલ્યાણકારી જ છે. કારણ કે દ્રવ્ય ચારિત્ર એ ભાવ ચારિત્રનું પ્રબળ સાધન છે. જેમ છોકરો પાટીમાં લીટા તાણતો હોય તે કયારેક એકડો પણ શીખશે. એકડો શીખ્યું હશે તે મેટો ગણિતશાસ્ત્રી કે હિસાબનીશ પણ બનશે. જે લીટાને જ મહત્ત્વ આપશે તે ?
બીજી વાત ૬૬ કેડાછેડીની મેહનીય સ્થિતિને ક્ષય થયા પછી જ દ્રવ્ય ચારિત્ર પ્રાપ્ત થાય. બીજાને માટે આ રજોહરણ (ધા) ને હાથ પણ લગાડ મુકેલ છે.
જે આત્માને ચારિત્ર કે ચારિત્રવાન (સાધુ) પ્રત્યે રાગ નથી. (બહુમાન નથી) તેની જૈન શાસનમાં કેડીની કિંમત નથી.
ભગવંત પણ પ્રથમ ઉપદેશ સર્વવિરતિને જ આપે. બીજા ક્રમે દેશવિરતિ ઉપદેશે. આ સર્વવિરતિ તે સાધુપણું. તે ન જ લઈ શકે તે સાધુપણું ક્યારે મળશે એવા ભાવ સાથે ગૃહસ્થ ધર્મ પાળે તેનું નામ દેશવિરતિ.
સિદ્ધચક યંત્રમાં પણ જુએ ચારિત્ર પદ પછી સાધુ પર મુક્યું છે તે પ્રમાણ પત્ર છે. અમારી વાતનું કે ચારિત્ર પદની આરાધનાનું ફળ શું?
–સાધુપણાની પ્રાપ્તિ–

Page #80

ચારિત્રપદ
૭૫
અહીં શ્રીપાલ ચરિત્રમાં પણ જણાવે કે નવપદ પસાયે મયણ સુંદરીને પણ અમૃત ફળ પ્રાપ્ત થયું. સુરસુંદરીને દુઃખી જોઈ શ્રીપાલે પિતાના જ લશ્કરમાં હાજર રહેલા અરિદમનને બેલાવી ઉત્તમ પોષાક અને સન્માન સહિત સુરસુંદરી સાથે મેળાપ કરાવી વિશેષ કદ્ધિ આપી નેકરીમાંથી મુક્ત કર્યા.
૭૦૦ કેઢિયાને પણ હિતચિંતક જાણી તેમજ મચણાના વચને જનધર્મ પામીને નિરોગી થયા જાણી લશ્કરમાં નાયક બનાવ્યા.
મતિ સાગર મંત્રીના કહેણથી ચતુર્મુખ નામને દુત ચંપાનગરી મોકલ્યો. દુતે વિવિધિ પ્રકારે મીઠ-ખાટા વચને કહ્યા. અજિતસેન રાજાએ સ્પષ્ટ યુદ્ધ માટે જણાવી દીધું. શ્રીપાલ પણ ચતુરંગી સેના સહિત ત્યાં પહોંચ્યો.
તલવાર–બાણભાલા–દંડ આદિ અનેક સાધનોથી યુદ્ધ થયું સંગ્રામ ભૂમિ અને મસ્તકોથી–કલેવરથી–શરીરના જુદા જુદા અવયવોથી–સેંકડો હાથી ઘડાથી વ્યાપ્ત થઈ ગઈ. લોહીના પ્રવાહમાં મડદાં તણાવા લાગ્યા. છેલ્લે સાત રાણુઓ એ અજિતસેન રાજાને બાંધીને શ્રીપાલ પાસે હાજર કર્યો.
શ્રીપાલે તેને બંધન મુક્ત કર્યા, ફરી રાજ્ય સંભાળી લેવા વિનંતી કરી, મિષ્ટ વચને કહ્યા પણ અજિતસેન રાજા વિચાર કરે કે જે મનુષ્ય ગૌત્ર દ્રોહ કરે છે, તેની કીતિનાશ પામે છે. જે રાજ્ય દ્રોહ કરે ત્યાં ન્યાય માર્ગ નાશ પામે અને બાલ દ્રોહ કરવાથી કુળ નાશ પામે છે. મેં ત્રણે દ્રોહ કર્યા છે. માટે મારે દીક્ષા લેવી એ જ ઉત્તમ છે. એ રીતે ચારિત્રની ઉત્તમોત્તમ ભાવના ભાવતા અવિરતિ સમ્યગુ દષ્ટિ ગુણઠાણું પ્રાપ્ત કર્યું. સમક્તિ સાથે જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન પણ થયું. પૂર્વ ભવે નિહાળી ભવભ્રમણની વિષમતાને જોઈ તેણે અપ્રત્યાખ્યાની–પ્રત્યાખ્યાનીની ચાડી દૂર કરી, છઠ્ઠ ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું. ગૃહસ્થ વેશ ત્યજી ચાત્રિ પદ પ્રાપ્ત કર્યું.
આ ચારિત્રની ઓળખ આપતા પ–વિજયજી મહારાજા જણાવે છે | નિવૃત્તિને પ્રવૃત્તિ ભેદે ચારિત્ર છે વ્યવહારેજી નિજગુણ સ્થિરતા ચરણ તે પ્રણામો નિશ્ચય શુદ્ધ પ્રકારે
ભવિયણ ભજીયેજી

Page #81

૭૬
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
૦ નિવૃત્તિ—એટલે અશુભ ક્રિયાના ત્યાગ પ્રવૃત્તિ-એટલે શુભમાં પ્રવર્તન
ઇન્દ્રિય, કષાયેાને આધીન બની જે ક્રિયા કરાય તે અશુભ ક્રિયા કહેવાય. તેના ત્યાગ કરવા અને દેવ-ગુરુ-ધર્માંની આરાધના મય શુભ ક્રિયા ને આદરવી.
p
આપણે પ્રવૃત્તિ રૂપ ધ તા કરવાનું શીખી ગયા પણ નિવૃત્તિ રૂપ ધર્મ હજી આદરતા નથી. મતલબ કે સામાયિક-પૂજા—પ્રતિક્રમણ તા કરા છે પણ કષાય વિષય આધીન ક્રિયા હજી છુટી નથી.
અજિતસેન રાજાને પહેલા સ`સાર ભુડા લાગ્યા હતા–મિથ્યાત્વ ને! ત્યાગ કર્યા હતા પછી ચારિત્ર ગ્રહણ કરેલું. તમને છેડવાની ઈચ્છા થાય તા ચારિત્ર પરિણામ જાગે ને?
હરિભક્ સૂરિજી ત્રણ ચેાગ જણાવે છે
(૧) ઇચ્છાયાગ- ધર્મ આરાધના માટેની પ્રમળ ઈચ્છા હેાવી તેને ઇરછા ચેાગ કહેવાય.
(૨) શાસ્રયોગ– ઈચ્છાની પૂતિ માટે શાસ્ત્રાજ્ઞા કે જિનાજ્ઞા મુજબ અનુષ્ઠાન આદરે.
(૩) સામર્થ્ય ચેાગ– અપ્રમત દશામાં ક્ષપક શ્રેણી માંડે તે સામર્થ્ય ચેાગ કહેવાય.
આપણે ઈચ્છા યાગ ના જ ઠેકાણા ન હોય પછી સામર્થ્ય યોગ કયાં આવશે. તમને જ ચારિત્રના ભાવ વિશે પૂછીએ તેા શુ'કહેશે ? સાહેબ! શુ' કરીએ અ'તરાય નડે છે,
હવે અમારે પૂછવું શું? કયા અંતરાય નડ્યા તમને ? એમ હેાને કે મેાહનીય નડે છે. મેાક્ષ લક્ષ્મીની વાત કરવી ને લક્ષ્મીમાંજ મેાક્ષ દેખાતા હાય, શીવરમણીની વાતેા કરવી છે પણ રમણી જ શીવ લાગતી હાય પછી ઈચ્છા યાગનું ઠેકાણું ક્યાંથી પડે?
પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ લે તેા વ્યવહારથી ગણાવ્યા. પણ નિશ્ચયથી ચારિત્ર કોને કહ્યુ` ? નિજ ગુણ સ્થિરતા,
સુંદરી ને દીક્ષા લેવી જ છે. ભરત ચક્રી તેને શ્રી રત્ન ખનાવવા

Page #82

ચારિત્રપદ
૭૭
ઈચ્છે છે. ભરતે જ્યારે દિગ્વીજયની યાત્રા આરંભી ત્યારે સુંદરીએ વિષયાદિકથી નિવૃત્ત થઈ આયંબિલ રૂપ નિવૃત્તિ ધર્મ આદર્યો.
૬૦૦૦૦ વર્ષ સુધી આયંબિલ કર્યા. હેતુ શો હતે? ચારિત્ર પ્રાપ્તી.
ભક્ત છ ખંડની સાધના કરી પાછા આવ્યા ત્યારે સુંદરીને જોઈને લોકોને પૂછે છે
આ કણ દિશે દુર્બલ નારી રે...
ભરતને સુભદ્રા સ્ત્રી પ્રાપ્ત થઈ હોવા છતાં સુંદરીને જ સ્ત્રી રન બનાવવાની તમન્ના હજી ગઈ નથી. ચૌદરત્ન, નવનિધાન, ૮૪ લાખ હાથી, ૮૪ લાખ ઘોડા, ૯૬ કરોડ પાયદળ બધું હોવા છતાં સુંદરી પ્રત્યેને મેહ ચાલુ છે.
છતાં ૬૦,૦૦૦ વર્ષની મહેનત જોઈ સુંદરીની ચારિત્ર દઢતા જોઈ ભરત પણ ઝુકી ગયા. સુંદરીના દેહ લાલિત્ય ને તપના ઓજસ સામે સ્ત્રીરતન એવી સુભદ્રા આજે પણ ભંગાર સમી લાગતી હતી. તે પૂર્વનું સૌદર્ય કેવું હશે ?
છતાં બધાને ત્યાગ કરી ચારિત્ર માને પામી-નિજણ સ્થિરતાથી મોક્ષે ગઈ
અરે ! ગજસુકુમાલને યાદ કરો. તેને હૃદયે નિજગુણ સ્થિરતા કેવી હશે કે એક જ દિવસ ચારિત્ર, તે જ દિવસે શમશાને કાત્સર્ગ ધ્યાને લીન બની મેક્ષે ગયા. આ હતું નિશ્ચય ચારિત્ર.
આવા ચારિત્રને શાસ્ત્રકારો પાંચભેદે ઓળખાવે છે.
(૧) સામાયિક ચારિત્ર:- રાગ દ્વેષનો ત્યાગ કરી સમભાવમાં લીન બનવું તે સામાયિક ચારિત્ર કહ્યું.
(ર) છેદોપસ્થાપનીય :- વર્તમાનકાળને આશ્રીને જ જણાવીએ તો વડી દીક્ષા એ છેદપસ્થાપનીય ચારિત્ર છે.
(૩) પરિહાર વિશુદ્ધિઃ - ચારિત્રની શુદ્ધિને માટે ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરવી તે પરિવાર વિશુદ્ધિ ચારિત્ર.
ધુંધળીનાથનું અસલ નામ શું છે કાળી જનમ કેળીને પેટ થયેલ. પણ જીવ પરોવાણે દયા દાનમાં. હિંસા કદીયે ન કરે. વરસે વરસ

Page #83

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
બજરના પડતલાં વેચીને ગીરનારને મેળે જાય. કમાણીમાં જેટલો વધારો થાય તે નાણું બધું ગરીબ ગુરબાંને દઈ દે.
ધીરે ધીરે ધું છે અને ગીરનાર એકમેકમાં એકાકાર થઈ ગયા. સંસારની ગાંઠ વછુટી ગઈ. થયે ગિરનાર ભેળે. ગીરનારની કોઈ ટુંકમાં જઈ ધુણી ધખાવી. એક દી' ગેબી અવાજ આવ્યો. નવનાથ ભેગો તું દશમનાથ-ધુંધળીનાથ.
ગુરૂદને સ્મરણ કરી નવનાથ ભેગા કર્યા. આદેશ દીધે આજથી આ દશમે નાથ થયો.
નવેનાથે કહ્યું, ગુરુદેવ, ગમે તેમ તો કળી છે. દુધ હલકું છે, કોક દી કાળા કામ કરાવશે. વધારે વિશુદ્ધિ કરો.
ઘુંઘળીનાથે ગુરુના વચને ૧૨ વર્ષ આબુમાં તપ કર્યો. બધા નાથ ભેગા થયા ઘુઘળીનાથને ભેગો લીધો પણ નવેનાથ વિચારે કે આને તપ પચશે નહીં.
તપ તેજની જ્યોતથી પૂજાતા ધુંધળીનાથ અરવલ્લી ડુંગરમાં આવ્યા ચીતડી રાણાને સંતાન નહીં. ઘુંઘળીનાથે કહ્યું બે સંતાન થશે પણ એક મને આપવો પડશે.
બાર વરસે ઘુંઘળીનાથે આવી છોકરાને સાથે લીધું. સિદ્ધનાથ નામ પાડયું. તે દી ઢાંક ન હતું પ્રેહપાટણ નગરી હતી. ઘુંઘળીનાથે ફરી બાર વર્ષની સમાધિ લીધી. પછી સિદ્ધનાથને કોઈ ચપટી લોટ ન આપે. પણ સિદ્ધનાથ તો રાજ-બીજ.લાકડા કાઢી બજારે વેચી રોટલા ખાવા નક્કી કર્યું. સિદ્ધનાથ સિવાય બધાં શિષ્યો ચાલ્યા ગયા. એક ડેરી રોટલા ઘડી દેતી અને ૧૨ વર્ષ ગાડું ચાલ્યું.
ધુંધળીનાથનું ધ્યાન પુરું થયું. સિદ્ધનાથે મેટું પેટ રાખી બાકીના ચેલા ચાલી ગયાની વાત સમજાવી. પણ તેના માથે ઘા જોઈ માખી બણબણતી જોઈ, સાચું પૂછતા બધી જ ખબર પડી ગઈ.
ઘુંઘળીનાથે ગુસ્સે થઈ તપથી આખી પાટણ નગરી ઘુળથી ઢકી દીધી.

Page #84

ચારિત્રપદ
૭૯
અહીં તપ દ્વારા વિશુદ્ધિ તા કરાવી જ હતી. પણ છતાં તેમાં કષાયની પરિણતી નરકે લઈ જનારી થાય.
આપણે જે પરિહાર વિશુદ્ધિની વાત વિચારીએ છે, તે ચાશ્ત્રિ તા સાત્વિક વિશુદ્ધિને જણાવવા માટે છે.
ચય તે આ કરમના સચય રિક્ત કરે જે તેહ ચારિત્ર નાણુ નિરુો ભાંખ્યું તે વંદુ ગુણગૃહ રે વિકા—
આપણે પરિહાર વિશુદ્ધિ ચારિત્રની વાત આ સંદર્ભમાં જ વિચારવાની છે. જે ભૂલ કે વ્રત ભંગાદિ થયા હાય તેની શુદ્ધિઆલેચના કરીને ભાવિમાં કમ નિર્જરાના ધ્યેયથી કે ચિત કરેલા કર્મોને ખાલી કરવા માટે ચારિત્ર પાલનની દિશામાં આગળ વધવું. જેથી સામાયિક ચારિત્રની ચાત્રા યથાખ્યાત ચારિત્ર સુધી પહોંચે.
(૪) સૂક્ષ્મ સ`પરાય :— આ ચારિત્રમાં માત્ર સૂક્ષ્મ લાભના ઉદય જ બાકી રહે છે.
કેાધ-માન-માયા-લોભ એ ચારને અન ́તાનુબંધી અપ્રત્યાખ્યાની પ્રત્યાખ્યાની અને સંવલ એ ચાર વડે ગુણતાં જે સેાળ ભેદ થાય તેમાં સંજ્વલન લાભ સિવાયના પદર કષાયને ક્ષય અથવા ઉપશમ થાણુ ત્યારે દશમે ગુણઠાણે આ ચારિત્ર ગણાય.
(૫) યથાખ્યાત ચારિત્ર :- ખારમે ગુઠાણે સેાળે પ્રકારના કષાયના ક્ષય થયા હાય અથવા અગીયારમે ગુણઠાણે સાળે કષાયાના ઉપશમ થયેા હાય તેને યથાખ્યાત ચારિત્ર કહે છે.
ખારમે ગુણઠાણે હાય તા તે છેલ્લે કેવળી થઈ માક્ષે જાય, અગીયારમે ગુણઠાણે હાય અને આયુના ખંધ પડે તે! સર્વત્ર સિદ્ધ વિમાને પણ જાય.
આવા પાંચ ભેદે ચારિત્રની વાત કરી. પણ તમારે માટે તત્ત્વ શું? ચારિત્રની આરાધના કરવી તે.
તમે દર્શનને રત્નદીપ સમજી મન ભવનમાં ધારણ કર્યું. નીર તર પ્રકાશ થયે!. વિનયપૂર્વક જ્ઞાનને ગ્રહણ કરીને ધારણ કર્યું. જ્યારે ચારિત્ર એ માત્ર શીખવાની કે ધારી રાખવાની ચીજ નથી. પણ

Page #85

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ વર્તનમાં મુકવાની કે પાલન કરવાની ચીજ છે. તે પણ યાજજીવને માટે પાલન કરવાની.
અછત સેન રાજાએ પણ ચાવજ જીવને માટે ચારિત્ર અંગીકાર કર્યું, કાળક્રમે તેને અવધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું.
શ્રીપાલે વંદન કરી, સપરિવાર દેશના સાંભળી પિતાના સુખ દુઃખનું કારણ પૂછ્યું.
અજિતસેન મુનિ શ્રીપાલને પૂર્વ ભવ જણાવી કહે કે પૂર્વે હિરણ્યપુર નગરે તું શ્રીકાન્ત નામે રાજા હતા. વ્યસનાસક્ત હતે. તારે ધર્મ પ્રિય એવી શ્રીમતી નામે રાણી હતી તે તને વ્યસન છોડવા ખૂબખૂબ વિનવણું કરતી હતી છતાં હું માનતો નહીં.
એક વખત ૭૦૦ લુચ્ચા પુરુષ સાથે તું શિકારે ગયેલે ત્યારે માર્ગમાં મુનિને કેઢીયા કહ્યા હતા માટે તેને કોઢ થયે.
કઈ વખત કોઈ મુનીને નદીમાં નાખ્યા હતા. પછીથી દયા આવતા બહાર કાઢયા. માટે આ ભવે સમુદ્રમાં પડવાનો વખત આવ્યો.
શ્રીમતી રાણીએ ખૂબ સમજાવીને ધર્મ માર્ગે વાળ્ય. ગુરુ વચને પાપને પ્રાયશ્ચિત રૂપે નવપદજીની આરાધના કરી. તે સમયે શ્રીમતીની આઠ સખીએ પ્રશંસા કરેલી–૭૦૦ સેવકોએ પણ અનુમોદના કરેલી તે પ્રભાવે તું શ્રીપાલ થયો આ નવે તારી સ્ત્રીઓ થઈ. તું દેવમનુષ્યના નવ ભવ કરી મોક્ષ પામીશ. * આજે પણ ચારિત્ર પદની આરાધનાનું મૂળ લક્ષ શું? મોક્ષ મેળવો. વળી આજે ચાદશને દિવસ તે પણ ચારિત્ર તિથિ કહી છે. કેમ કે ૮–૧૪–૧૫-૩૦ એ ચારિત્ર તિથિઓ છે. ચારિત્ર તિથિએ ચારિત્ર આરાધી પરંપરાએ મેક્ષ મેળવ કેમકે અનંતા દ્રવ્ય ચારિત્ર જ ભાવ ચારિત્રના કારણ બનનાર છે.
હવે તપપદ કઈ રીતે જણાવે તે અગ્રે વર્તમાન.

Page #86

(૯) તપપદ
धग कम्म तमो भेर-हरण भागुभूव दुवालसंगवर
नवरम कसाय तार चरेह सम्म तवोकम्म શ્રીમાન રતનશેખર સૂરિજી શ્રીપાલ ચરિત્રની રચના કરે, તેમાં સમગ્ર વર્ણનને અંતે છેલ્લે શું વાત કહું? હે શ્રીપાલ તું નવમે ભવે મેક્ષે જઈશ.
તમે પણ નવકાર મંત્ર રોજ ગણો છે ને? તમારે ઉદેશ છે? સાચવવાળા. સર્વ પાપને નાશ કરવો તે. ઈરિયાવહીના કાઉસ્સગ્નમાં પણ ધ્યેય શું મુકયું ? પાસાળ HIT નિશાચખટ્ટા પાપકર્મનું નિર્ધાતન કરવું તે. તેમ નવપદની આરાધનામાં પણ દયેચ તે કર્મ નિર્જરા જ હોવું જોઈએ.
તે માટે આજનું આરાધના પર છે ત૫. Rા નિર્ણા તપ થકી કર્મ નિર્જરા કરવી.
કમ નિકાચીત પણ ક્ષય જાયે, ક્ષમા સહિત જે કરતા, તે તપ નમીયે જેહ દીપાવે, જિનશાસન ઉજમા રે.
ભવિકા – ઢંઢણકુમાર, કૃષ્ણ મહારાજા અને ઢંઢણ રાણીના પુત્ર છે. ભૌતિક સુખની છોળો ઉડી રહી છે. તેની વચ્ચેથી નીકળી, વૈરાગ્યવંત બની, સંસારને ત્યાગ કર્યો. ભર યૌવનમાં તેણે દીક્ષા લીધી. કઠીન અભિગ્રહને ધારણ કરી વિચરી રહ્યા છે.
કૃષ્ણ મહારાજા એક વખત નેમિનાથ પ્રભુને પૂછે કે આપના અઢાર હજાર મુનિવરોમાં ઉગ્ર તપસ્વી કેણ?
ભગવદ્ કહે તપસ્વી ઘણાં છે. પણ સર્વ શ્રેષ્ઠ તપાસવી છે ઢંઢણકુમાર.
રોજ ભિક્ષા લેવા જાય છે. પણ નિર્દોષ આહાર ન મળતા પાછા આવે છે. આજે પણ તે દ્વારિકામાં ભિક્ષા માટે જ ગયા છે.
ભગવન્! આવડી દ્વારિકામાં તેને નિર્દોષ આહાર ન મળે ? એમ
કેમ?

Page #87

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪
રાજન પૂર્વભવે તે પ૦૦ ખેડૂતોને અધિકારી હતા. ભજન વેળા થાય ત્યારે દરેક પાસે એક એક ચાસ વધુ ખેડા વી પછી જ જમવા દે. એ રીતે ૫૦૦ ખેડૂત તથા ૧૦૦૦ બળદને તેણે આહારાદિમાં અંતરાય કર્યો. તે સમયે બાંધેલા ગાઢ અંતરાય કર્મના ઉદયે બીજા બધાને નિર્દોષ આહાર મળે છે. પણ હુંઢણ મુનિને મળતો નથી.
ઢંઢણકુમાર ગ્લાનિ રહિત પણે પિતાના કર્મોને તેડવા પુરુષાર્થ કરી રહ્યા છે.
निषि निर्निदानाढय तन्निर्जरा प्रयोजनम्
चितोत्साहेन सद्बुद्धया तपनीय तपः शुभम् તપ કે તપ (કર)
(૧) નિર્દોષ (૨) નિયા| રહિત (૩) નિર્જરાના હેતુ પૂર્વક (૪) ચિત્તના ઉત્સાહપૂર્વક (૫) સદબુદ્ધિ વડે.
ઢણકુમાર પણ આ સ્વાભાવિક–નિર્દોષ કે ઈપણ જાતના નિયાણા વગરને, ચિત્તના ઉત્સાહ પૂર્વક એટલે કે ગ્લાનિ રહિત તપ કરી રહ્યા છે. એક જ લક્ષ છે– કર્મોની નિર્જરા કરવી –
એક-એક આત્મપ્રદેશ અનંતી કર્મવર્ગણા લાગેલી છે, એ કર્મ વર્ગને ખેંચી ખેંચીને સાફ કરવા માટે નો શ્રેષ્ઠ તમ રસ્તો તે “તપ”
જે જૈન ધર્મમાં ચારિત્ર અને તપ બે વસ્તુ ન રાખો તે આખું જગત જૈન ધર્મને માને કે આરાધે કારણ? વાંધો હોય છે. વર્તન અથવા આચરણને.
અરિહંતાદિને દેવ માનવામાં અડચણ નથી. આચાર્યાદિને ગુરુ માનવામાં મુશ્કેલી નથી. અને જ્ઞાન સુધીના સાત પદમાં કયાં વધે જ છે? પણ જેવું વર્તન કે આચરણ કરવાનું આવે ત્યાં આપણે– આપણું કાયાને તકલીફ ઉભી થાય.
છતાં એ કાયારૂપ સાધનની મદદ લઈને જ આત્માને લાગેલી વર્ગણ છેડાવવા કે સજજડ કર્મોમાંથી મુક્ત થવા તપ કરવાનું છે.
ઢંઢણકુમારે પણ ધર્મના ચાર ભેદ બરાબર સમજી લીધાં હતા. -ભગવદ્ વાણી માં શ્રદ્ધા થતા દર્શન પણ આવ્યું અને આતમ કલ્યાણ

Page #88

તપપદ
માટેનું જ્ઞાન થતા ચારિત્ર અંગીકાર કર્યું. પછી પોતાના ધ્યેયને સફળ બનાવવા આરંભે ઉગ્ર તપ
સિદ્ધ ચક યંત્રમાં પણ જુઓ. તપનું પરિણામ શું દેખાયું? સીધું જ સિદ્ધપણું
દર્શનથી આરંભાયેલી ધર્મયાત્રામાં ચોથા તબક્કે તપમાં પ્રવેશી જીવાત્માને સિધું સિદ્ધ પદ દેખાડી દીધું.
આવા ઉગ્ર તપસ્વીને જેઈ કૃષ્ણરાજા હાથી પરથી ઉતરી ગયો મુનિને ત્રણ પ્રદક્ષિા દઈ તપની અનુમોદન કરી આગળ ચાલ્યા. એક વણિકે આ દશ્ય જોયું તેણે મુનિને બહુ આદરપૂર્વક લાડવા વહોરાવી લાભ
લીધે.
મુનિને નિર્દોષ આહાર મળ્યો જાણી અભિગ્રહ પૂરો થશે તેમ માન્યું. ભગવંતને આહાર દેખાડી પૂછ્યું. હે ભગવન્! મારું અંતરાય કર્મ હવે તુટયું કે નહીં?
હે ઢંઢણ! આ આહાર તમારો અંતરાય તુટવાથી પ્રાપ્ત થયે નથી પરંતુ કૃષ્ણ મહારાજાના બહુમાનથી પ્રાપ્ત થયો છે. તમારી પોતાની લબ્ધિથી નહીં.
તુરંત ઢંઢણ અણગારે આહારના પાત્રા અને પેળી હાથમાં લીધાં ચાલ્યા નિર્જીવ સ્થાને પાઠવવા.
લાડવાને ચૂરો કરતાં કરતાં પોતાના કર્મોને પણ ચુરો કરતા મુનિને આ કાયા પર નિર્મોહ જાગ્યો. આમ પરિણતીમાં આગળ વધતાં વધતાં વધતાં ચારે ઘાતી કર્મોને ભુક્કો બોલાવી પામી ગયા કેવળજ્ઞાન.
એટલા માટે જ શ્રીમાન રશેખર સૂરિજી પણ જણાવી ગયા કે
ગાઢ કર્મના અંધકારના સમુહને દૂર કરવામાં સૂર્ય સમાન, કષાયના તાપથી રહિત અને બારભેદે વર્ણવાયેલા તપ રૂપ કમને (તપને) રૂડી રીતે આચરે.”
શ્રીપાલ ચરિત્રમાં શ્રીપાલ પણ તપના રૂડા આચરણ દ્વારા નવપદની નવ-નવ ઓળીની આરાધના કરી સુખી થયે પણ આ આરાધના કઈ રીતે કરી તે જણાવવા વિજયજી મહારાજા શ્રીપાલ રાસમાં કહે છે.

Page #89

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
૦ અરિહંત પ્રભુની આરાધનામાં બાવન જિનાલયવાળા નવ જિનમંદિરે બાંધ્યા, નવી જિન પ્રતિમાજી નવ ભરાવી. નવ જિર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા.
૦ સિદ્ધ ભગવંતની આરાધનામાં સિદ્ધની મન-વચન-કાયાની એરાગ્રતાપૂર્વક આરાધના કરી, ત્રિકાળ પૂજા–નમસ્કાર કર્યા.
૯ આચાર્ય મહારાજની આરાધના માટે આદર ભક્તિ-વિધિવત્ વંદન-વૈયાવચ્ચ-સુશ્રુષા-પર્યું પાસના–સેવના વગેરે થકી સાવધાની રાખી.
૦ ઉપાધ્યાય મહારાજની આરાધનામાં ભણતાં ભણાવતા સાધુ માટે અન્ન-વસ્ત્ર–વસતિ–પાત્ર લેવા મુકવા જવું વડે કરીને–પાઠ શાળા બનાવીને દ્રવ્ય-ભાવથી ભક્તિ કરી.
૦ સાધુ મુનિરાજની આરાધનામાંનમન વંદન-વિનય–વિવેક વૈયાવાદિમાં લીન રહી અન–વસ પાત્રાદિમાં જરૂરી કાળજી રાખી, આરાધનાનો આનંદ લીધો.
૦ દર્શનપદની આરાધનામાં ભક્તિભાવપૂર્વક તીર્થયાત્રા કરી. સ્નાત્રાદિ પૂજા રથયાત્રા, આદિ શાસન પ્રભાવનાના કાર્યો કર્યા.
૦ જ્ઞાનપદની આરાધનામાં સિદ્ધાંતના ગ્રન્થો લખાવવા, ગ્રન્થ - રક્ષણ કરવું, ધૂપ-ચંદન કે વસ્ત્રાદિકથી પૂજવા, સ્વાધ્યાયાદિ કરવા વડે : આ પદની આરાધના કરી.
૦ ચારિત્રપદની આરાધનામાં લીધેલા વ્રત નિયમેની સુંદર પરિપાલના કરી. વીરતીમાં લીન બની. સાધુ વગેરેની ભક્તિ કરીને આ પદ આરાયું.
૦ તપ પદની આરાધનામાં આલોક પરલેકના સુખની ઈચ્છા ' સિવાય બાર પ્રકારના તપને યથાશક્તિ આદરવાપૂર્વક આ પદની • આરાધના કરી.
તપની પૂર્ણાહુતી નિમિત્તો હર્ષત થયે શ્રીપાલ રાજા ઉઘાપન કરવાનું વિચારે છે.
હવે રાજા નિજ રાજની લચ્છીતેણે અનુસાર ઉજમણું તેલ તપતણું માંડે અતિહિ ઉદાર,

Page #90

તપપદ
શ્રીપાલ રાજાએ અરિહંત પદ પર રૂપાને વરખ ચોંટાડેલ શ્રીફળ મૂકયું અને આઠ પ્રાતિહાર્યની યાદ આપતા આઠ કકેતન રત્ન તથા ચોત્રીશ અતિશય માટે ૩૪ હિરા મૂકી અરિહંત ભક્તિ કરી.
સિદ્ધ ભગવંતના આઠ ગુણને આશ્રીને તેના વર્ણ મુજબ આઠ માણેક તથા બીજા ભેદે એકત્રીસ ગુણ અનુસાર ૩૧ પરવાળા તેમજ કેસર ઘોળેલા રાતા ચંદનથી વિલેપન કરેલા આઠ નાળીયેરના ગેળા મૂક્યા.
આચાર્યને પંચાચારની ભક્તિથી પાંચ પુખરાજ તથા ૩૬ ગુણને માટે ૩૬ પીળા રસ્તે ચઢાવ્યા.
ઉપાધ્યાયના ૨૫ ગુણને પૂજવા ૨૫ નીલમ મૂકી, ૨૫ શ્રીફળના ગેળા પર ચંદન ચોપડી નાગરવેલના પાનની શોભા યુક્ત ભકિત કરી.
સાધુ ર૭ ગુણવાળા-શ્યામ રંગી હોવાથી ર૭ અરિષ્ટ, રત્ન પાંચ મહાવ્રતની ભકિત માટે પાંચ મહાશ્યામ રંગના રત્ન તથા ૨૭ નાળીયેરના ગેળા મૂકયા.
શ્વેતવર્ણ યુક્ત દર્શન પદની ભકિત માટે ૬૭ શ્વેત મોતી, જ્ઞાન પદ માટે ૫૧ મેતી, ચારિત્ર પદ માટે ૭૦ મોતી, તપ પદ માટે, ૫૦ મતી મૂકી ઉઘાપન કર્યું.
અન્ય અનેક સામગ્રી તે તે પદ અનુસાર મૂકીને ઉજમણું કર્યું. સ્નાત્રાદિ મહોત્સવ કર્યા. અષ્ટપ્રકારી પૂજા આરતી વગેરે કર્યા.
આવા નવપદ આરાધક શ્રીપાલને નવરાણીથી નવપુત્ર રત્ન પ્રાપ્ત થયા. તેમજ ૯૦ ૦૦ હાથી. ૯૦૦૦ રથ, ૯ લાખ ઘેડા, ૯ ઝાડપાયદળ મળ્યું. ૯૦૦ વર્ષ તેણે રાજ્ય પાળ્યું. ત્રીભુવનપાલ નામના પુત્રને રાજ્ય સેપી અંતે મૃત્યુ પામી દેવલોકે ગયે.
આ નવપદ આરાધનાનું આજે છેલ્લું પદ તે તપપદ નપદમાં તપપદની એક આગવી વિશેષતા છે. આઠ પદની આશ. ધનામાં મન મુખ્ય છે. આચરણ થકી મન કાયાને ખેંચે છે. જ્યારે ત૫ પદ એવી વસ્તુ છે જેમાં કાયા મનને ખેંચી લાવે છે. બે ચાર ઉપવાસ કરો ત્યાં કાયાની ઝુંપડીની આગ મનને પણ પોતાની સાથે ખેંચી જાય.

Page #91

૮૬
અભિનવ ઉદેશ પ્રાસાદ-૪
ભુખ્યા ભજન નવી હાય ગોપાલા લે તેરી કરી લે તેરી માળા
કારણ—
સર્વ દેવદેવમાં પ્રત્યક્ષ દેવ રેટી તાન માન એહ વિના સર્વ વાત એટી
એક ધનાઢ્ય શેઠને પત્ની મૃત્યુ પામેલી. ઉંમર લાયક થતાં પુત્રને પરણાવ્યા,વિવાહ થતાં જ પુત્ર પણ મરણ પામ્યા. વિવેકી અને ધર્મ પરાયણ શેઠે પુત્રવધૂની મનઃસ્થિતિને સમજીને કઈ જ કહ્યુ નહી'.
એક વખત મેાકેા શેાધી ઘરની ચાવી પણ આપી દીધી. કહી દીધું કે હવેથી તું આ ઘરની માલિક છે. ખાવુ-પીવું પહેરવુ. ઓઢવુ બધુ તારી ઇચ્છાનુસાર કરજે. માત્ર તારા પિતૃ કુળ કે આ ગૃહને કયારેય નીચુ' ન જોવું પડે તેવું આચરણ કરજે.
ઘરની સ્વામીની થતાં પ્રસન્ન થઈ ગઈ; ધીમે ધીમે વૈધવ્યનું દુઃખ પણ ભૂલી ગઈ.
શેઠે સુવિધા પુરી પાડી–પણુ વિલાસી ખાનપાન સાથે તપના અંકુશ હતા નહીં. તેમજ આ વિધવાની કોઈ ઉંમર પણ હતી નહીં, ધીમે ધીમે કામવાસનાના રગ તેના મન પર કાબુ જમાવવા લાગ્યા. બધી સુખ સગવડોને આહારની માર્જ યુવાનીના ઉન્માદ વધવા લાગ્યા. ખ'ને કુળની આખરુ જળવાય રહે કેાઈ ને ખબર ન પડે અને કામવાસનાની આગ શાંત થાય તેવા રસ્તા શેાધ્યે.
એક દિવસ સસરાજીને કહ્યું. કે હવે આપણા રસેયેા વૃદ્ધ થયા છે. આંખે બરાબર દેખતે નથી, તે બીજો કેાઈ ચુવાન રસાયેા રાખી લઈએ તે કેમ ?
અનુભવી સસરાજી વાતના તાગ પામી ગયા. કંઈ બેઠા નહીં પણ મનામન વિચાર્યું કે આને જે તપની તાલીમ પણ આપી હાત તા આ દિવસ ન આવત
શેઠ હું બેટા! આજ તા અગિયારસ છે. મારે ઘણાં સમયથી આરાધના છૂટી ગઈ હતી. આ બહાને ચાલા આજ તે ઉપવાસ કરી દઉં. કાલે કંઈક વ્યવસ્થા કરીશું.

Page #92

તપપદ
અહી' ઉપવાસ એ તે ખારમાંથી માત્ર પહેલા અનશન નામના એકળખ આપતાં જણાવે છે કે
તપ થયા. પણ પદ્મવિજયજી તપની આદ્ય-અભ્ય તર તપ તે સવર
તે તપ નમીયે ભાવ ધરીને
67
સમતા નિરા હેતજી
ભવ સાયરમાં સેતુ
વિયણ ભજીયેજી
તપના બે મુખ્ય ભેદ છે. બાહ્ય અને અભ્યંતર. બાહ્ય તપમાં અનશન-ઊાદરી વૃત્તિ સક્ષેપ-રસત્યાગ કાયકલેશ અને સલીનતા એ છ પ્રકારો ગણાવ્યા.
અભ્ય‘તર તપમાં પ્રાયશ્ચિત-વિનય વૈચાવચ્છ-સ્વાધ્યાય—ધ્યાન અને ઉત્સગ એ છ પ્રકારો લીધા.
તપની યાત્રા તે! અનશનથી આર‘ભીને દેહમમત્વના ત્યાગ સુધીની જણાવી. અનશન તપ કાયાને કૃશ કરશે તેમ ઉત્સર્ગ તપ કાયાના મમત્વને તાડી નાખશે.
ઉણાદરીથી ઉપકરણ–ભેજન-પાનાદિનું પ્રમાણ નિય'ત્રિત થશે તે ધ્યાનએ મન અને વાણીને નિયંત્રિત કરશે.
આ રીતે બાહ્ય-અભ્ય་તરતપ અને એક બીજાના પુરક છે. છતાં અભ્યંતર તપની મહતા વિશેષ ગણી દે. જ્યારે બાહ્ય તપને અભ્ય તર તપ માટે નિમિત્તિ ભૃત ગણ્યું છે. એવા ખાદ્ય તપના પ્રથમ ભેદ અનશનના અ કર્યા ન અગનપ્ ત બનશનમ્ ખાવું નહીં તે.
ક ક્ષયને માટે તીર્થંકર પરમાત્મા પણ આ તપને અવશ્ય
આદરે.
મલ્ટિનેમિ પાસ આદિ અઠ્ઠમ ખાસ
કરી એક ઉપવાસ વાસુપૂજ્ય સુવાસ શેષ છઠ્ઠ સુવિલાસ કેવલજ્ઞાન જાસ કરે વાણી પ્રકાશ જેમ અજ્ઞાન નાશ.
શેઠે પણ પૂત્રવધૂને સમજાવવા અને તપની તાલીમ આપી કાયાને નિયંત્રિત કરાવવા પેાતે જ ઉપવાસ કરી દીધા.

Page #93

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪ વિવેકી પુત્રવધૂને થયું કે હું પણ જે ઉપવાસ કરું તે સસરાજી પર મારી પ્રતિષ્ઠા જમાવી શકું. તેણુએ પણ ઉપવાસ કર્યો.
શેઠ બીજે દિવસે કહ્યું આજ તે અમુક તીર્થકરનું કલ્યાણક છે માટે હવે આજ ઉપવાસ કરી આરાધના કરીશ. તું આજનો દિવસ ચલાવી લેજે, પછી કસોઈયાની તપાસ કરીશ.
વહુ મોભે જમાવવા બેલીઅરે આપ ન જમવાના હેત મારે પણ ભજન ત્યાગ બે ઉપવાસને લાભ થશે. - ત્રીજે દિવસે વળી ત્રીજું કારણ આગળ ધરી દઈ શેઠે ત્રીજો ઉપવાસ કર્યો. વહુ તે ઢીલી પડી ગયેલી. છતાં જેમ તેમ કરીને ઉપવાસ ખેંચે. ચામડાની કોથળીની આગે કાયાને એવી તે સળગાવી દીધી કે ધીરે ધીરે મનના સંક૯૫– વિકલ્પોને પણ બાળીને ખાખ કરવાનું શરુ કર્યું.
ચોથે દિવસે તે ચતુર્દશી હતી. આ ધર્મનિષ્ઠ શેઠ કંઈ પારણું કરે ખરા?
તમે પણ વેચીદશે પ્રતિકમણમાં સાંભળો છેને? પખિ લેખે એક ઉપવાસવગેરે
તીર્થંકર પરમાત્માની અજ્ઞાનુસાર અવશ્ય આટલે તપ તે કરવું જ જોઈએ. અન્યથા આજ્ઞા ભંગને દોષ લાગે. વળી છતીશક્તિએ પર્વતિથિએ ઉપવાસાદિક તપ કીધે નહીં. એ અતિચાર–દેષ પણ લાગે.
શેઠને જોઈને પૂત્રવધૂએ માંડમાંડ ઉપવાસ ખેંચે. પણ કાયાનું કૌવત તો સર્વથા હરાઈ ગયેલું હતું. સુતા સુતા જ જેમ તેમ દિવસ પુરો કર્યો.
રાત્રે વિવેક પ્રગટયે, અરે રે! મારા માટે સસરાજી એ ચાર–ચાર ઉપવાસ કર્યા પછી તે કાયાએ મનને પાછું ખેંચી લીધું. ભુખના ભડાકાએ મનની આગને ઠંડી કરી દીધી અને વિવેકે વાસ્તવિક પરિસ્થિતિનું ભાન કરાવી દીધું.
મનડું દુરાય તે વશ આપ્યું તેહવાત નહીં બેટી આનંદધન પ્રભુ માહ આણે એકહી વાત છે મોટી
કુંથુજિન મનડુ કીમ હી ન બાજે,
સી
,

Page #94

તપ્રદે
૮૯
વરાણીનું મન તપથી અંકુશમાં આવી ગયું. સવાર પડતાં જ સસરાજીને પગે પડી માફી માંગી લીધી. પેાતાના કુવિચારને છેડી દીધાતપથી આત્મા પરથી મલિનતા નીકળી ગઈ.
સજડમાં સજ્જડ કર્મોને પણ તપ દ્વારા ખપાવી શકાય છે. જયાં સુધી આ શરીર છે ત્યાં સુધી પાપીપણું છે. પાપના ક્ષય માટે તપસ્યા મુખ્ય તત્વ ગણ્યું.
ત્રણ જ્ઞાનથી યુક્ત એવા તીર્થંકર પરમાત્મા જાણતા હોય છે કે આ ભવે તે અવશ્ય મેાક્ષે જવાના છે. છતાં પણ તેઓ તપ કરે છે. દીક્ષા લે ત્યારે તપ, કે ખપાવીને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા પૂર્વે પણ તપ અને મેક્ષે જતાં પહેલાં પણ તપ કરવાના.
તે આપણા જેવા સામાન્ય છદ્મસ્થા ને તેા તપ કરવા જ જોઈ એ ને ? પ્રશ્ન :- તપ કર્યો પછી ધનાં કાદી જેવા તપસ્વીને માત્ર હાડકાં ખડખડ કરતાં રહ્યા તે પણ તેની પ્રશ ંસા કરી તેા પછી ક્ષયથી પીડાતા અને કૃશ થયેલાને કેમ નથી વખાણુતા ?
ભાગ્યશાળી ! અને વાતના તફાવત સમજો. જે રાગે! આવે છે તે કર્મના ઉદયથી-અશાતા વેદનીયને લીધે આવે છે. જ્યારે તપશ્ચર્યા જીના ક્ષયને માટે છે.
રાગથી કૃશ થયેલાને ક`નિજરા થતી નથી. ઉલટાનુ આધ્યાન વધે તા નવા કર્મ બંધાવે છે. જયારે તપ તા સ્વ ઈચ્છાથી થતા હોવાથી સકામ નિર્જરાનું કારણ બને છે.
વળી તપને સુંદર મંગળરૂપ પણ ગણેલ છે. શિવપ`થનુ` સહાયક તત્ત્વ ગણે છે.
પણ કયારે?
જો તે તપ નિર્દોષ હોય-ચિત્ત ઉત્સાહ પૂર્વકના હાય, નિયાણા રહિત હોય અને કમ નિર્જરા કરવાના હેતુથી તે તપ થતા હોય.
નદીષેણ મુનિએ કેવા તપ કર્યો હતેા. કેટલી સુ ંદર તેની પરિણતી હતી. તેની વૈયાવચ્ચ તપની અનુમાદના સ્વર્ગ લેાકમાં ઇન્દ્ર મહારાજાએ પણ કરેલી હતી.

Page #95

અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૪
બધાંની સેવા કરી આહાર લેવા માટે બેઠેલા. તેને પરીક્ષા કરવા દેવે માયા રચી. ભર તડકે ખરે બપોરે ગામ બહાર જંગલમાં માંદગીના બહાને પડેલી છે. બીજો દેવ આવી તેને વૈયાવચ્ચ માટે યાદ અપાવે.
નંદીષેણે મુનિ ચાલ્યા તરત જંગલમાં. પેલા દેવે પાણી માંગ્યું. નંદીષેણ મુનિ જ્યાં જ્યાં પાણી માટે જાય ત્યાં માયાવી દેવ પાણીને અવર્ણીય બનાવી દે છે. છતાં ગ્લાની રહિત તે મુને પોતાના કર્મો ને જ નીંદતા શુદ્ધ ગષણ કરે છે. છેલ્લે પિતાના ખભે બેસાડી તે માયાવી મુનિને લઈને વસતિ તરફ આવે છે. તો માર્ગમાં તેના શરીર પર વિષ્ટા છેડી, છતાં નંદીષેણ મુનિ તે માયાવી મુનિની ક્ષમાપના માંગતા અને પિતાના કર્મને નિંદતા ચાલે છે ત્યારે તેના બૈર્ય ગુણ અને વૈચાવર્ચી ગુણ ને પ્રશંસતા દેવે પ્રત્યક્ષ થઈ અનુમોદના કરી.
આવા મહામુનિ પણ છેલ્લે નિયાણ બાંધી હું સ્ત્રી વલ્લભ થાઉ તેમ વિચાર્યું તે બીજે ભવે વસુદેવ થયા. પણ તેને તપ નિર્જરા કરાવી સદ્દગતિ દાતાર ન બને.
માટે તપ કેવળ કર્મ નિર્જરાના હેતુથી જ કરવો જોઈએ. જેથી ઢંઢણકુમાર વગેરેની જેમ સિદ્ધપદની પ્રાપ્તિ થાય.
છેવટે તપની સુંદર વ્યાખ્યાને યાદ રા–ઇચ્છા રાધે સંવરી - આ પંક્તિનું મનન કરી નવપદ આરાધનાનું સિદ્ધચક નામ સાર્થક કરતા સિદ્ધ પદને પામનારા બને તે જ શુભેચ્છા.

Page #96

-
-
મુનિ શ્રી દીપરતસાગર M.Com., M.Ed. Ph.D.
દ્વારા સર્જત સંપાદિત પ્રકાશનો အ
પ્રકાશન પ્રેરણાદાતા
-
-
નિપુણનિર્ધામક પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી સુધર્મસાગરજી મ.સા.
-
-
-
-
૧ સંસ્કૃત વ્યાકરણ સાહિત્ય (૧) અભિનવ હેમ લઘુપ્રક્રિયા-૧ સપ્તાંગી વિવરણ (૨) અભિનવ હેમ લઘુપ્રકિયા-૨ સપ્તાંગી વિવરણ (૩) અભિનવ હેમ લઘુપ્રક્રિયા-૩ સપ્તાંગી વિવરણ (૪) અભિનવ હેમ લઘુપ્રકિયા-૪ સપ્તાંગી વિવરણ
નોંધ :-અભિનવે હેમ લધુ પ્રક્રિયા એ પૂ. મહેપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી રચિત હેમ લઘુપ્રક્રિયાનું સાત અંગોમાં વિભાજીત સુવિસ્તૃત–સર્વ પ્રથમ–એકમાત્ર વિવેચન છે.
(૫) કૃદન્તઝાલા [ ૧૨૫ ધાતુના ૨૩ પ્રકારે કૃદન્ત ].
-
-
-
-
-
----
૨ વ્યાખ્યાન ઉપયોગી પરિશીલને (૬) અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૧ (૧ થી ૧૦ ર્તવ્યો) (૭) અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ-૨ (૧૧ થી ૧૪ કર્તવ્ય) (૮) અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૩ (૧૫ થી ૩૬ ર્તવ્યો)
અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ એ (શ્રાવકના ૩૬ કર્તવ્ય) મન્નાહ જિણાવ્યું સજઝાયનું સવિસ્તૃત સુગ્રથતિ વિવેચન છે. (૯) નવપદ શ્રીપાલ (અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ–૪) જેમાં નવપદની સુંદર સમજ અને શ્રીપાલ કથાને સુભગ સમન્વય છે,
૩ આરાધના સાહિત્ય (૧૦) સમાધિ મરણ (પુસ્તક વાંચે અને મરણ સુધારો)

Page #97

- ૪ ભક્તિ સાહિત્ય (૧૧) ચૈત્યવંદન પર્વમાં (૧૨) ચૈત્યવંદન નિતીર્થ વિશેષ (૧૩) ચૈત્યવંદન જોવી (૧૪) મશ્રિત (૧૫) ચિત્યવંદન માલા (૭૭૯ ચૈત્યવંદનેનો સંગ્રહ) (૧૬) શત્રુજય ભક્તિ
(જેમાં તળેટી-શાંતિનાથ-આદિનાથ-રાયણ પગલા-પુંડરિક સ્વામી -ઘેટી પગલાં-એ સ્થાને સંપૂર્ણ અનુરૂપ સ્તુતિ-ચૈત્યવંદન–સ્તવનશેય ઉપરાંત ૨૧ અને ૧૦૮ ખમાસમણ તથા બીજા સ્તવને છે.) (૧૭) રૌત્ય પરિપાટી
(જેમાં પ્રભુ સન્મુખ બેલવાન ૧૧૧ ભાવવાહી સ્તુતિ તથા ૬ ભાવગતે સમાવાયા છે.)
ઉપ પ્રકિર્ણ સાહિત્ય (૧૮) માનવ ગન vā ૨૦૪૬
(સર્વ પ્રથમ વિશાળ માહિતી સાથેનું જોતીયું પંચાંગ) (૧૯) શ્રી નવકાર મહામંત્ર નવલાખ જાપની નેધપોથી (૨૦) શ્રી ચાત્રિ પદના ૧ કરોડ જાપની નોંધપોથી (૨૧) બારવ્રત પુસ્તિકા તથા અન્ય નિયમો (૨૨) અભિનવ જૈન પંચાંગ–૨૦૪૨
(તારીખ-તિથિ-વાર ઉપરાંત સૂર્યોદયથી પુરિમડુ, કામળીનો કાળ, સાંજે બે ઘડી, ભણાવવાની પરિસિના સમય સાથેનું સર્વપ્રથમ પ્રકાશન) (૨૩) શ્રી જ્ઞાનપદ પૂજા
ક અભિનવ શ્રુત પ્રકાશન ક C/o. પ્ર. જે. મહેતા, પ્રધાન ડાકઘર પાછળ,
જામનગર–361001

Page #98
paaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa વ્યાખ્યાન પૂર્વે બોલવાની માંગલિક ક્લાકે 2 સંસાર વારાંનિધિ યાનપાત્ર : નિ જાત્મભાવા લયલીન ચિત્ત; સુદશન ક્ષાયકે ભાવયુક્તક નમામ્યહ’ શ્રી જિન વધમાન 1. ભવ્યાજ બાઘતરણી" ભવ સિધુનાવ", ચિતામણે સુરતરધિક’ સુભાવ; તત્વત્રિ પાદ નવક* નવકારરૂપ', શ્રી સિદ્ધચકે સુખદ' પ્રણમામિ નિત્ય, 2 ચેન કેમેણ કૃપયા શ્રુતમ એષ, | આનીય મા‘શ જનેડપિ હિ સપ્રણીત: શ્રી મસુધમ ગણ ભતું પ્રમુખ નતોડસ્મિ, ત' સૂરિ સંઘમના સ્વગુરુ શ્ચ ભફ ત્યા, 3 nasionabananasiassaaaanan પ્રાર્થના અરિહંત સિદ્ધ દેવ એ છે તેહ ને કર વ‘દના 2. આચાર્જ ઉવજઝાય સાધુ, કરે પાપ નિકંદના દરશન નાણ ચરણ તપચઉ, ધમ જેહમાં મુખકર” નમુ" તેહને હું આજ ભકતે નવપદ જે દુ:ખહેર Saaanaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaas