________________
વિવિધ વિષય વિચારમાળા ભાગ-૮ ભોગવે છે. ચાર કષાયોથી ચાર ગતિઓની અંદર ભટકતો પ્રાણી, કિલ્વેિષરૂપી ભીલની રોકાણથી પોતાની ઇચ્છાએ હેરાન થાય છે. તેમાં કારણ વિનાના મિત્ર અને જગપૂજય માત્ર ધર્મથી જ પ્રાણીનું રક્ષણ થાય છે, પરંતુ બીજાથી રક્ષણ થતું જ નથી. જે અનાથનો નાથ, સમગ્રને ભયરહિત કરનાર અને સ્વર્ગ તથા મોક્ષના કારણરૂપ ધર્મ જ છે તે નિરંતર સમગ્ર જીવોને સેવન કરવા લાયક છે.
(ઉપદેશ પિસ્તાલીશમો.)
- સત અસત રે જીવ ! આ જગતમાં વસ્તુની અનુલબ્ધિ (અપ્રાપ્તિ)બે પ્રકારે હોય છે : એક તો સત્ (છતી) વસ્તુની અપ્રાપ્તિ અને બીજી અસત્ (અછતી) વસ્તુની અપ્રાપ્તિ. તેમાં સસલાંનાં શીંગડા, આકાશનું પુષ્પ વિગેરે અસત્ વસ્તુની અપ્રાપ્તિ કહેવાય છે. તે વસ્તુ દુનિયામાં છે જ નહી, બીજી સત્ (છતી) વસ્તુની અપ્રાપ્તિ, તે આઠ પ્રકારની છે. તેમાં અતિ દૂર રહેલી વસ્તુની પ્રાપ્તિ ન થાય તે પહેલો પ્રકાર છે, તેના પણ દેશકાળ અને સ્વભાવએ ત્રણ ભેદ છે, જેમ કોઈ માણસ બીજે ગામ ગયો તેથી તે દેખાતો નથી, તેથી તે માણસ શું નથી ? છે જ, પણ દેશથકી અતિદૂર રહેલો હોવાથી તેની પ્રાપ્તિ થતી નથી. એ પ્રમાણે સમુદ્રને પેલે પાર મેરુ વિગરે છે, તે સત્ છતાં પણદૂર હોવાથી દેખાતો નથી, તથા કાળથી દૂર હોય તે પણ દેખાતા નથી. જેમ મૃત્યુ પામેલા પોતાના પૂર્વજો, તથાહવે પછી થવાના પદ્મનાભ જિનેશ્વર વિગેરે કાળથી દૂર હોવાને લીધે દેખાતા નથી, ત્રીજો પ્રકાર સ્વભાવથી દૂર હોય, તે પણદેખાતા નથી, જેમ આકાશ, જીવ, ભૂત, પિશાચ, વિગેરે દેખાતા નથી, તે પદાર્થો છે. પણ ચર્મ ચક્ષુથી ગોચર થઈ શકતા નથી. આ ત્રણ ભેદ પહેલા વિપ્રકર્ષ (દૂર) નામના પ્રકારના છે, બીજો પ્રકાર અતિ સમિપ જે વસ્તુ હોય તે પણ દેખાતી નથી, જેમ નેત્રમાં રહેલું કાજળ દેખાતું નથી. તે શું નથી ? છે જ. ઇંદ્રિયોનો ઘાત થવાથી વસ્તુ દેખાય
૧૨૮
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
