________________
વિવિધ વિષય વિચારમાળા ભાગ-૮ નથી એવો હનપુન્ય (સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતાં જેને કંટાળો આવેલ નથી, અને અર્ધ પુગલસંસારથી જેને અધિક સંસાર બાકી રહેલો છે તેવો) જીવકૃષ્ણપક્ષી કહેવાય છે.
શુકલપક્ષી-જેને મોક્ષ અનુકૂળ કરણી કરવામાં રુચિ પ્રગટ થયેલ છે, અને છેલ્લા પુદ્ગલપરાવર્તનમાં પ્રવેશ કરતા જેને પૂર્ણાનંદનો અંશ પ્રગટ થયો છે તેવો જીવ શુકલપક્ષીની કોટીમાં ગણાય છે.
એ ઉપરોક્ત ભવ્યાદિક તમામ વાંચી જન્મ, જરા અને મરણના મહાદુઃખોથી ત્રાસ પામેલા જીવોને આ દુષમ કાળમાં પણ સમકિત સહિત શુદ્ધ ધર્મકરણી કરી મુક્તિ મેળવવાની જો અભિલાષા થશે, તો સુખે કરીએમ કરી શકશે, નહિ તો રઝળી પટ્ટી તો છે જે રુચે તે કરવા આત્મા પોતે સ્વતંત્ર છે.
(ઉપદેશ એક્સોચાલીશમો)
ચાર પ્રકારના ધ્યાનનું સ્વરૂપ ધ્યાન ચાર પ્રકારના કહ્યા છે (૧) આર્તધ્યાન (૨) રૌદ્રધ્યાન (૩) ધર્મધ્યાન અને (૪) શુકલધ્યાન.
(૧) આર્તધ્યાન, મનની અવ્યવસ્થિત સ્થિતિ થઈ જાય છે ત્યારે આર્તધ્યાન કહેવાય છે, તેના ચાર ભેદ છે.
(૧) ઈષ્ટ વિયોગ, જે પદાર્થ આપણને પ્રિય હોય તેનો વિયોગ થાય ત્યારે મનમાં જે દુઃખ થાય છે, જેમકે માતા, પિતા, સ્ત્રીપુત્રાદિક, ધનપ્રમુખનો નાશ થાય ત્યારે વિલાપ કરવો, તે ઈષ્ટવિયોગ નામે આર્તધ્યાન કહેવાય છે.
(૨) અનિષ્ટસંયોગ, જે પદાર્થ આપણને અપ્રિય હોય તેનો સંયોગ થઈ જાય છે, જેમકે દરિદ્રતા, દુમન કે કુભારજા સ્ત્રી અથવા કુપુત્ર મળે તેથી મનમાં જે દુઃખ થાય, તે અનિષ્ટ સંયોગ નામે બીજો ભેદ સમજવો.
(૩) રોગચિંતા શરીરમાં રોગ ઉત્પન્ન થવાથી મનમાં જે પીડા થાય
૩૪૧
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
