________________
વિવિધ વિષય વિચારમાળા ભાગ-૮ તન્મયપણે જે ધ્યાન કરવું તે શુકલધ્યાન કહેવાય છે, તેના ચાર ભેદ છે.
(૧) પૃથકત્સવિતર્ક સપ્રવિચાર, પદાર્થના જુદા જુદા ભેદ કરીને, એક પછી એકઅનેક કલ્પનાનો વિચાર કરવો, તે પૃથકત્વ કહેવાય છે, અને તેનો વિતર્ક એટલે શ્રુતજ્ઞાનવડે ઉપયોગપૂર્વક વિચાર કરવો, તે પછી સપ્રવિચાર એટલે અનેક કલ્પના કરવી, પોતાની સત્તાનું ધ્યાન કરવું, તે પૃથકત્સવિતર્કસપ્રવિચાર કહેવાય છે. આ ધ્યાન આઠમા ગુણસ્થાનકથી અગિયારમા ગુણસ્થાનક સુધી રહે છે.
(૨) એકત્વઅવિતર્કઅપ્રવિચાર, કાંઇકપણ વિકલ્પ અને વિચાર વિના આત્માના ગુણની એકતાનું ધ્યાન કરવું, તે એકત્વઅવિતર્ક અપ્રવિચાર ધ્યાન કહેવાય છે. જેમકે આત્મા પોતાના ગુણપ્રાયની એકતા કરે, અને પોતાને સિદ્ધ સ્વરૂપે ઓળખે, હું એક જ છું, મારામાં બધું સમાય છે એવું ધ્યાન કરવું તથા તન્મય પણે આત્મધર્મનું એકત્વપણું કરે, વીર્ય ઉપયોગની એકાગ્રતાથી વિકલ્પ રહિતપણે સ્વરૂપનું સમયે સમયે ધ્યાન કરે, તથા તેમાં કોઈપણ જાતનો અંતર ન હોય, તે એકત્વઅવિતર્ક અપ્રવિચાર શુકલધ્યાન કહેવાય છે. આ બન્ને પ્રકારમાં શ્રુતજ્ઞાનનું આલબેન છે, પણ નિર્મલ અવધિ અને નિર્મલ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય.
(૩) સૂક્ષ્મક્રિયા પ્રતિપાતિ, મન વચન કાયાના સૂક્ષ્મયોગનું રૂંધન કરવું, શૈલેશીકરણ કરીને અયોગી થવું, તે વખતના નિર્મલ અચલતારૂપ પરિણામ તે સૂક્ષ્મક્રિયાઅપ્રતિપાતિ નામે શુકલધ્યાન કહેવાય છે. આ ધ્યાન તેરમા ગુણસ્થાનકે હોય છે, સત્તાથી કર્મથી પંચાશી પ્રકૃતિ બાકી રહી હતી, તેમાંથી આ ધ્યાનથી ૭૨ પ્રકૃતિ ખપી જાય છે, અને ફક્ત ૧૩ પ્રકૃતિઓ બાકી રહે છે.
(૪) ઉચ્છિન્નક્રિયા અનિવૃત્તિ, મન વચન કાયાના યોગનું રૂંધન કર્યા પછી બાકી રહેલી કર્મની ૧૩ પ્રકૃતિ ધ્યાનથી ખપી જાય અને જીવ સર્વ કર્મ-ક્રિયા રહિત થાય તે ઉચ્છિન્નક્રિયા અનિવૃત્તિ કહેવાય છે. તે શુક્લ ધ્યાનધ્યાવતાં કર્મના બાકી રહેલા સઘળા દળીયા ખરી જાય છે, અને બધી
( ૩૪૫૦
૩૪૫
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
