________________
વિવિધ વિષય વિચારમાળા ભાગ-2 અને પ્રાણેદ્રિયનો ઉપયોગ –એવી રીતે પાંચે ઇંદ્રિયનો ઉપયોગ જાણવો, આ પ્રમાણે ઇંદ્રિયોના સ્વરૂપને જાણીને તેના શબ્દાદિ વિષયોમાં, ક્ષણમાત્ર પણ મનની પ્રવૃત્તિ કરવી નહિ. કહ્યું છે કે ઇંદ્રિયરૂપી ધૂને તલના ફોતરા જેટલો પણ અવકાશ આપીશ નહીં, છતાં પણ એક ક્ષણ માત્ર જો અવકાશ આપીશ તો તે કોટી વર્ષો સુધી જશે નહિ, પાંચે ઇંદ્રિયોનો પ્રયોગ, પ્રશસ્ત પરિણામ અને અપ્રશસ્ત પરિણામે કરી બે પ્રકારનો છે, તેમાં શ્રવણ ઇંદ્રિયનો દેવગુરુના ગુણગ્રામ, અને ધર્મદેશનાદિકના શ્રવણ કરવામાં શુભ અધ્યવસાયથી જે ઉપયોગ કરાય તે પ્રશસ્ત કહેવાય છે, અને ઈષ્ટ તથા અનિષ્ટ શબ્દો શ્રવણ કરીને રાગ દ્વેષનું જે નિમિત્ત થાય છે અપ્રશસ્ત ઉપયોગ કહેવાય છે ચક્ષુ ઇંદ્રિયનો દેવ, ગુરુ, સંઘ, તથા શાસ્ત્રો જોવામાં અને પડિલેહણ તથા પ્રમાર્જન વિગેરેમાં ઈર્યાસમિતિમાં ધર્મસ્થાનાદિક જોવામાં જે ઉપયોગ કરાયતે પ્રશસ્ત છે, અને હાસ્ય નૃત્ય, ક્રીડા, રુદન, ભાંડચેષ્ઠા, ઇંદ્રજાળ, પરસ્પર યુદ્ધ સ્ત્રીના સુરૂપ-કુરૂપ અંગોપાંગ વિગેરે જોવામાં, જે ઉપયોગ કરાય તે અપ્રશસ્ત છે. નાસિકાનો અરિહંત ભગવાનની પૂજામાં ઉપયોગી પુષ્પો, કેશર, કપુર, સુગંધી તેલ વિગેરેની પરીક્ષામાં, ગુરુ અને ગ્લાન મુનિને માટે, પથ્ય કે ઔષધ આપવામાં, સાધુઓને અન્ન, જળ, ભઠ્ય, અભક્ષ્ય વિગેરે જાણવામાં ઉપયોગ કરાય તે પ્રશસ્ત કહેવાય છે, અને રાગ દ્વેષ ઉત્પન્ન કરનાર સુગંધી તથા દુર્ગધી પદાર્થોમાં ઉપયોગ કરાય તે અપ્રશસ્ત છે.જિવા ઇંદ્રિયનો સ્વાધ્યાય કરવામાં, દેવગુરુની સ્તુતિ કરવામાં, પરને ઉપદેશ આપવામાં, ગુરુ વિગેરેની ભક્તિ કરવામાં અને મુનિઓને આહારપાણી આપતાં તે વસ્તુઓની પરીક્ષા કરવામાં ઉપયોગ કરાય તે પ્રશસ્ત છે, અને સ્ત્રી વિગેરે ચાર પ્રકારની વિકથા કરવામાં, પાપશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરવામાં, પરને તાપ ઉપજાવવામાં, અને રાગ, દ્વેષ ઉત્પન્ન કરનાર, ઈષ્ટ અનિષ્ટ આહારાદેકમાં જે ઉપયોગ કરાય તે અપ્રશસ્ત છે, સ્પર્શ ઇંદ્રિયનો
૨૧૨.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
