________________
વિવિધ વિષય વિચારમાળા ભાગ-૮ અનિવાર્ય પણું જાણીને,દેવનું અતિ નિષ્ફરપણું જાણીને, સ્નેહનું બહુ દુઃખ પણું જાણીને, સર્વ ભાવોનું અનિત્યપણું જાણીને, સર્વ સુખનું એકાંતે ભંગાણું જાણીને, બહુ શોક કરવાથી પણ, ગઈ વસ્તુ મળનાર નથી માટે ઉત્તમ જીવોએ આત્માને કદાપિ કાળે શોક કરવાનો અવસર આપવો નહિ.
| (ઉપદેશ કાણુંમો)
કર્મ સ્વરૂપ આ આત્મા ચિંતવે છે, બોલે છે, જેવા કેવા પ્રકારની ચેષ્ટા કરે છે, તેવા તેવા પ્રકારના તેના શુભાશુભ કર્મો બંધાય છે, અને પોતે બાંધેલા કર્મોને પરભવને વિષે એકલો જ ભોગવે છે.
દુષ્ટ અધ્યવસાયથી ત્રણ પ્રકારે કર્મો બાંધેલા હોય છે, તેને અનંતભવ સુધી તે કર્મો ભોગવ્યા વિના છૂટકો થતો નથી.
જઘન્યથી બાંધેલા કર્મનો વિપાક દશગણો હોય છે, તેને ખમાવવાથી, અગર આત્મનિંદા કરવાથી તે કર્મવિપાક નાશ થાય છે.
મધ્યમ અધ્યવસાયથી જો કર્મ પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, પ્રદેશ અને રસ એ ચાર પ્રકારે બંધાય છે, તેમજ બીજી રીતે, મિથ્યાત્વ અવિરતિ, કષાય અને યોગ એ ચાર પ્રકારે બંધાય છે.
કર્મ બંધનું મુખ્ય કારણ અહીં એક રસ કહેલ છે, તથા શુભાશુભ કર્મના વિભાગે, બે પ્રકારે કહેલ છે, તે પણ સ્થળ બુદ્ધિવાળા જીવોને, એક સ્થાનાદિ ભેદવડે કરીને કહેલ છે, સિવાય કમબંધનના હેતુભૂત અસંખ્યાતા અધ્યવસાયો કહેલ છે. તેમાં ૧ સ્પષ્ટ, ૨ બદ્ધ, ૩ નિધત્ત અને ૪ નિકાચિત એ ચાર પ્રકારે કર્મ કહેલા છે.
(૧) સોયોના ઢગલાને હાથમાં લઈને ભૂમિ ઉપર મૂકીએ ત્યાં સુધી તે ભેગી હોય છે, અને જોવામાં હાથ પહોળા કરીએ છીએ કે તુરત સોયો છૂટી થઈ જાય છે, તેવીજ રીતે ઉપયોગ છતાં પણ જે કર્મ સહસાકારથી થાય છે તે કર્મ આલોચના માત્રથી નાશ પામે છે, તેથી તે સ્પષ્ટ કર્મ કહેવાય છે. (૨) તે જ સોયોને દોરો બાંધવાથી આપણે તેને સ્પર્શ કરશું, ભૂમિ
(૨૩૭)
૨૩૭
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
