Trishashtishalakapurushcharitammahakavyam Parva 8 9

Author(s): Hemchandracharya, Ramnikvijay Gani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 79

कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्राचार्यगम्फितं
(अष्टमं पर्व
शनकैहारयन्न
। कबरस्तु
तत्राऽऽगा
द्यूतासक्तिनलस्याऽभूत् सदा न्यायवतोऽपि हि । चन्द्रस्याऽपि कलङ्कोऽस्ति क्व रत्नमनुपद्रवम् ? ॥४३७|| जयामि मेदिनीमेनामिति कराशयो हृदि । कूबरो रमयामास सर्वदा देवेनेर्नलम् ॥४३८।। रेमाते तो बहं कालं देवनातलीलया । सञ्चचार डमरुकग्रन्थिवच्च जयों द्वयोः ॥४३९।। अन्यदाऽनुगम-चर-बन्ध-मोक्षक्षमोऽपि हि । नलो नाऽलमभूज्जेतुं कूबरं दैवदोषेतः ॥४४०।। अनुकूलो नलस्याऽक्षः कोक्ष्यमाणोऽपि नाऽपतत् । तच्छाराँन् कूबरः क्रूरो मुहुर्मुहुरमारयत् ॥४४१।। ग्राम-कर्बट-खेटादि शनकैरियन्नलः । हीयमानोऽभवल्लक्ष्म्या ग्रीष्मे सर इवाऽम्भसा ॥४४२॥ विषसादाऽखिलो लोको नले द्यूतममुञ्चति । कूबरस्तु जहर्षोच्चैः पूर्यमाणसमीहितः ॥४४३।। नलानुरक्तो लोकश्च हा हा ! कर्तुं प्रचक्रमे । हाहाकारं तमाकर्ण्य तत्राऽऽगाद् दवदन्त्यपि ॥४४४॥ उवाच च नलं नाथ ! नाथामि त्वां प्रसीद मे । मुञ्च द्यूतं द्रोहको ते वैरिणाविव देवनौ ॥४४५|| वेश्यागमनवद् द्यूतं क्रीडामात्रं मनीषिणः । सेवन्ते नाथ ! न त्वेवमन्धङ्करणमात्मनः ॥४४६।। वरं राज्यं स्वयं देहि कुबरायाऽनुजन्मने । श्रीरत्ताऽस्मात् प्रसह्येति प्रवादं माऽऽत्मनः कृथाः ॥४४७|| उपार्जिता युद्धशतैर्दूतोंत्तीर्णा मही तव । दुनोति देवाऽत्यन्तं मामश्रोतोगतर्सिक्थवत् ॥४४८॥ तद्वाचं न हि शुश्राव ददर्शाऽपि न तां नलः । अध्यारूढो मदावस्थां दर्शमीमिव वारणः ॥४४९॥ पत्या भृशमवज्ञाता रुदैती दवदन्त्यथ । कुलामात्यादिकानूचे नलं द्यूतान्निषेधत ॥४५०।। तेषामपि वचो नैव प्रबभूव मनागपि । नैषधेरौषधमिव सन्निपातवतो भृशम् ।।४५१॥ नलोऽनलस एवाऽभूद् द्यूते हारितभूरपि । ततः सार्धं, दवदन्त्याऽप्यन्तःपुरमहारयत् ॥४५२॥ नलो हारितसर्वस्वस्ततश्चाऽमुञ्चदङ्गतः । परिविव्रजिषुरिव सर्वमाभरणादिकम् ॥४५३॥ कुबरोऽथ नलं प्रोचे मेह स्थास्त्यज मद्भवम् । पित्रा राज्यं तवाऽदायि ममाऽदायि तु देवनैः ॥४५४।। न लक्ष्मीर्दोष्मतां दूरे मा द्रोप्सीरिति तं ब्रुवन् । संव्यानमात्रोपात्तस्वः प्रचचाल नलस्ततः ॥४५५।। नलानुलग्नां भैमी तु भीमवाक् कूबरोऽवदत् । द्यूते जिताऽसि मा गास्त्वं मच्छुद्धान्तमलङ्करु ॥४५६।। अथाऽमात्यादयः प्रोचुः कूबरं तु दुराशयम् । न स्पृशत्यन्यपुंश्छायामपि भैमी महासती ॥४५७॥ अवरोधे निधा मेमा ज्येष्ठपत्नी हि मातृवत् । शिशवोऽपि पठन्त्येवं ज्येष्ठो भ्राता पिता यथा ॥४५८॥ कुरुषे चेत् प्रसदैवं तदा भीमसुता सती । करिष्यते भस्मसात् त्वां सतीनां नाऽस्ति दुष्करम् ॥४५९।। अनर्थं मा प्रपद्येथाः कोपयित्वा सतीमिमाम् । भर्तारमनुगच्छन्ती प्रत्युतोत्साह्यतामियम् ॥४६०॥ ग्राम-खेटादिदानेन पर्याप्तं ते नलं प्रति । तदर्पय सपाथेयं रथमेकं ससारथिम् ॥४६१॥ इत्युक्तो व्यसृजद् भैमी नलेन संह कूबरः । अर्पयामास च रथं सपाथेयं ससारथिम् ॥४६२॥ नलोऽवदन मया लक्ष्मीर्भरतार्धजयाजिता । क्रीडया त्यज्यते येन तस्य मे का रथस्पृहा ? ॥४६३।। पानलं प्रधानपुरुषाः प्रोचिरे चिरसेवकाः । वयमप्यनुयामस्त्वां कूबरस्तु निषेधति ॥४६४॥ तवाऽनुजस्त्वया दैत्तराज्यस्त्याज्यश्च नैष नः । अस्मिन् वंशे हि यो राजा स सेव्यो नः क्रमो ह्यसौ ॥४६५।। ततो नाऽऽगन्तुमर्हामस्त्वया सह महाभुज ! । भार्या मन्त्री सखा पत्तिर्दवदन्त्येव तेऽधुना ॥४६६॥ शिरीषसुकुमाराङ्गीमङ्गीकृतसतीक्रमाम् । भीमजां पादचारेण कथं नेष्यसि वर्त्मनि ? ॥४६७।।
मार्ग तपनसन्तापस्फुलिङ्गद्वालुकाकणम् । चुम्बेदेषा कथं पादैः कमलोदरसोदरैः ? ॥४६८॥ १. मेतामिति खं० २ । २. पाशैः । ३. बहुकालं मु० र० । ४. द्वयोर्जयः मु० । ५. दैवमोहितः मु० । ६. कांक्षमाणो० खं० २, ला० । ७. तच्छारीन् पा०आ०ला० । तच्छारीः । शारिः-शारः 'सोगठी' । ८. प्रार्थयामि । ९. श्रीर्गता० ला० । १०. द्यूतेन गता। ११. नासिकारन्ध्रगतान्नकणवत् । १२. ०सिक्थुवत् मु० । १३. ददर्श च न खं० २ । १४. गजस्य मदावस्थाप्रकारः । १५. रुदन्ती मु० । १६. प्रावर्तत ला० । १७. ०पातभृतो० खं० २ । १८, ०श्चामुच० खं० १-२, ला० सू० । १९. दर्प मा कार्षीः । २०. उत्तरीयवस्त्रमात्रधनः । २१. कूबरं तुबराशयम् खं० १-२, ला० सू० । २२. अन्त:पुरे । २३. मैनाम्, ता०ला० । २४. अलम् । २५. दत्तराज्यश्चैषोऽपि नैषधि: पु० ला० २ । दत्तराज्यस्त्याज्य श्च नैषधिः खं० १, सू० ।