________________
અલગ રૂપોમાં કરવામાં આવે છે.
નળીમાં રહેલી હવા અથવા કોઈ પણ પ્રકારની વરાળ (vapour)ના દબાણને ઓછું કરવા માટે વેક્યુમ પંપ (vaccum pump)નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એની અલગ-અલગ સ્થિતિ આ પ્રમાણે બને છે. ૧. જ્યાં સુધી નળીની અંદરનું દબાણ પારાના ૧૦ મિ.મી. દબાણથી પણ
વધારે હોય છે ત્યાં સુધી હવામાં વિદ્યુતનું કોઈ વિસર્જન (discharge) નથી
થતું, એટલે જ ત્યાં સુધી હવા અવાહક જ રહે છે. ૨. જ્યારે અંદરનું પ્રેશર ૧૦ મિ.મી.થી ઓછું કરવામાં આવે છે, ત્યારે બંને
ઇલેક્ટ્રોનની વચ્ચે રહેલા વાયુમાં વિદ્યુતનું વિસર્જન થાય છે તથા એ વખતે કડ-કડ અવાજ પણ પેદા થાય છે. આ ધ્વનિ પણ ઊર્જાનું એક વિકિરણ
(raditelin) છે. ૩. જ્યારે અંદરનું દબાણ ૫ મિ.મી.થી ઓછું કરવામાં આવે છે, ત્યારે વિદ્યુતનું
વિસર્જન વધુ પ્રકાશના રૂપમાં થાય છે. ૪. ૨ મિ.મી.નું લગભગ પ્રેશર થાય ત્યારે એક લાંબો ચમકદાર પ્રકાશનો
પ્રવાહ ઘન ઇલેક્ટ્રોડ (એનોડ)થી લગભગ ઋણ ઇલેક્ટ્રોડ (કેથોડ) સુધી વહે છે તથા કેથોડની પાસે એક નકારાત્મક ચમક પેદા થાય છે. આની
અને પ્રકાશના પ્રવાહની વચમાં સંપૂર્ણ અંધકાર દેખાય છે. ૫. જ્યારે પ્રેસર ૧ મિ.મી. જેટલું ઓછું કરવામાં આવે છે ત્યારે તૂટેલા
પ્રવાહની વચમાં ડાઘા જેવું દેખાઈ આવે છે. ક્યાંક પ્રકાશ, ક્યાંક અંધકાર
- આ પ્રકારનો ક્રમ થાય છે. ૬. જ્યારે પ્રેશર ૦૧ મિ.મી.નું કરવામાં આવે છે ત્યારે આખી નળીમાં
અંધકારમય થઈ જાય છે. એ વખતે કેથોડમાંથી એક અદશ્ય કણના કિરણો આવે છે. આ કેથોડના કિરણો જ્યારે સામેવાળા કાચના છેડા ઉપર પડે છે. ત્યારે એ ચમકી ઊઠે છે. આ ચમક પ્રતિદીપ્તિ (fluorescence)ના કારણે
થાય છે. ૭. જ્યારે પ્રેશર ૧૦૪ મિ.મી.થી પણ ઓછું કરવામાં આવે છે ત્યારે વિદ્યુતનું વિસર્જન (discharge) લગભગ સમાપ્ત જેવું થઈ જાય છે.
આ પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ ફલોરેસેન્ટ ટ્યૂબ (ટ્યૂબ લાઈટ) નિયોન સાઈન, ફૂલડ લાઈટ્સ, મરક્યુરીલેમ્સ આદિમાં કરવામાં આવે છે. ૬૧
26
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
