________________
અર્થ: બળવાની ક્રિયામાં ઑક્સિજન હોવો જરૂરી નથી. દા.ત. હાઇડ્રોજન વાયુ ક્લોરિનમાં બળે છે. તેનાથી હાઇડ્રોજન ક્લોરાઈડ Hcl તૈયાર થાય છે. તે વખતે ગરમી અને પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય છે.
ગુજરાત યુનિવર્સિટી અમદાવાદથી પ્રકાશિત વિજ્ઞાનકોષ રસાયણવિજ્ઞાનભાગ-5માં ડૉ. એસ. એમ. દેસાઈ (M.Sc,Ph.D.) જણાવે છે કે – “ઑક્સિજન કરતાં ફૂલોરિનમાં કાર્બન વધુ જોરથી બળે છે.
C+2F, > CF4 હાઇડ્રોજન ફલોરિન અને ક્લોરિનમાં બળે છે. H, + E, 2 2HF H, + CI, 2 2HTI
લોખંડ ફલોરિનમાં બળે છે અને તેને ગરમ કરતાં સહેલાઈથી ક્લોરિન તથા સલ્ફર સાથે સંયોજાય છે.
2Fe + 3F > 2FeP 2Fe + 3C, 2FeOI, Fe + S – FeS” (ભાગ-૫/પૃષ્ઠ-૨૨૭)
તે જ રીતે ઑક્સિજનની ગેરહાજરીમાં સોડિયમ પણ ક્લોરિન વાયુમાં બળીને સોડિયમ ક્લોરાઈડ બનાવે છે.
2Na + CI, 2 2Na*CF
આમ આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે ઑક્સિજનની ગેરહાજરીમાં પણ બળવાની, પ્રકાશવાની, આગ લાગવાની, ગરમી ઉત્પન્ન થવાની ક્રિયા થઈ શકે છે. માટે બલ્બમાં ઑક્સિજન ન હોય તો પણ આર્ગન વગેરે વાયુની સહાયથી ત્યાં તે ઉકાય ઉત્પન્ન થવામાં સાયન્સની દષ્ટિએ પણ કોઈ વિરોધ આવતો નથી.”
ઉત્તરઃ પ્રાચીન વિજ્ઞાન અને આધુનિક વિજ્ઞાનમાં દહન-ક્રિયાના વિષયમાં કોઈ અંતર નથી. બન્નેમાં મૂળ કંબશન એટલે કે દહન-ક્રિયામાં “ઑક્સિજનની અનિવાર્યતા માની છે. ક્લોરિન, ફલોરિનની સાથે હાઇડ્રોજન આદિની બળવાની પ્રક્રિયા અને એનાથી ઉત્પન્ન પ્રકાશ અને ગરમીની પ્રક્રિયા એક વિશિષ્ટ રાસાયણિક પ્રક્રિયા છે, જે સામાન્ય “અગ્નિ'ની પ્રક્રિયાથી ભિન્ન છે. એના આધાર પર સામાન્ય અગ્નમાં ઑક્સિજનની અનિવાર્યતાનો અસ્વીકાર નહીં કરી શકાય. બીજી વાત છે કે બલ્બમાં તારનો પ્રકાશ હોવો એમાં થનારી પ્રક્રિયા “અગ્નિ'ની સામાન્ય ક્રિયા તો છે જ નહીં, સાથે-સાથે જેમ પ્રશ્નકર્તાએ પોતે સ્વીકાર કર્યો છે એમ, ““ક્લોરિન-ફૂલોરિન વાળી વિશિષ્ટ ક્રિયા પણ ત્યાં નથી.” તો અહીં
165
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
