________________
થતી ઈલેક્ટ્રિસિટી એક જ છે – આટલું નિશ્ચિત થાય છે.
વૈજ્ઞાનિક ડૉ. દોલતસિંહજી કોઠારી સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જણાવે છે કે વિજ્ઞાન સચિત્ત-અચિત્તની પરિભાષા વિચારતું નથી. માટે જ વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણથી વિદ્યુતને અચિત્ત કહેવાનો કોઈ અધિકાર નથી. હા, એટલું જરૂર કહી શકાય છે કે આકાશીય વિદ્યુત અને પ્રયોગશાળાની વિદ્યુત - બંને એક જ છે. જો શાસ્ત્રીય દૃષ્ટિથી આકાશની વીજળી સચિત્ત હોય તો પ્રયોગશાળા વગેરેની વીજળી પણ સચિત્ત છે.” (સમ્યગ્દર્શન - માસિક, તા. પ-૭-૨૦૦૨માંથી સાભાર ઉદ્ધત)
ઉત્તરઃ મૂળ વીજળી અથવા ઇલેક્ટ્રિસિટી પોતે શું છે એનું પૂરું વિવેચન અમે કર્યું છે. તથા એ પણ જોઈ લીધું છે કે આકાશીય વીજળી (lighting)ની પ્રક્રિયામાં કેવી રીતે ઇલેક્ટ્રિસિટીનું ‘discharge' કાર્ય કરાય છે અને આપણા શરીરમાં પણ વીજળી (ઇલેક્ટ્રિસિટી) કેવી રીતે કાર્ય કરે છે. આપણે ઇલેક્ટ્રિસિટી lighting, શરીર માં કામ કરવનારી વીજળી અને સ્થિત-વિદ્યુત (static electricity) વગેરે બધા પ્રકારની વીજળીની પ્રક્રિયાઓમાં રહેલા અંતરને સમજવું જોઈએ. આપણે ફ્રેંકલિન, ડૉ. ડી. એસ. કોઠારી, એન્સાઇક્લોપીડિયા વગેરે દ્વારા કરાયેલા કથનની અપેક્ષાને સમજવી પડશે કે કઈ દૃષ્ટિથી બંનેને એક માનવામાં આવે છે.
અમારા વિવેચનમાં અમે બતાવી ગયા છીએ કે કોઈપણ પદાર્થ પછી એ સજીવ હોય અથવા નિર્જીવ, એકેન્દ્રિય જીવનું શરીર હોય કે પંચેન્દ્રિય જીવનું શરીર - બધું વિદ્યુન્મય છે - ઇલેક્ટ્રોન, પ્રોટોન વગેરે જે સ્વયં વિદ્યુતના રૂપ છે એજ બધાં પદાર્થોના મૂળ ઘટક છે. તારમાં વહેતી વિદ્યુત-ધારા એ ઇલેક્ટ્રોનોનું જ ધાતુ (જે સુચાલક છે)ના માધ્યમથી સ્થાનાંતરણ છે. સ્થિત વિદ્યુતના રૂપમાં પણ આ જ વિદ્યુત અચલ અવસ્થામાં રહે છે. આપણી પ્રત્યેક ક્રિયા પણ વિદ્યુતના પરિણમન દ્વારા જ ચાલે છે. એવી સ્થિતિમાં આકાશીય વીજળી lighting જે જે સચિત તેઉકાય છે, જેની તુલના તારવાળી વિદ્યુત સાથે કરવી એ ક્યાં સુધી તર્ક સંગત થશે? પછી તો બધા પદાર્થોમાં સચિત્ત તેઉકાય છે એમ માનવું પડશે. પણ બધું જ તેઉકાય નથી, કારણ કે જેમ આકાશીય વિદ્યુતની પ્રક્રિયામાં બળવાની પ્રક્રિયા સ્પષ્ટ છે, એવી બીજે બધે નથી. પછી તારવાળી ઇલેક્ટ્રિસિટી પણ જ્યાં સુધી તારમાં છે ત્યાં સુધી બળવાની ક્રિયાથી મુક્ત છે, એટલે સચિત તેઉકાય માની શકાય નહિ. આકાશીય વીજળી અને અન્ય વીજળીમાં સમાનતા પણ છે અને ભિન્નતા પણ છે. દૌલતસિંહ કોઠારીના દષ્ટાંતથી તો ફક્ત એજ ફલિત (prove) થાય છે કે વિદ્યુતનું પોતાનું સ્વરૂપ એક છે, પણે એના વિભિન્ન રૂપોને
168
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
