________________
વિધાન શાસ્ત્રોમાં મળ્યું હોત, પણ એવા વિધાનની અપ્રાપ્તિ આ વાતનો નિર્દેશ કરે છે કે અગ્નિ, જેમાં પ્રકાશ અને ઉષ્ણતા પેદા થાય છે, સજીવ છે, એને બુઝાવવાનો ઉપદેશ અથવા બુઝાવવાથી એની હિંસા થાય છે, પણ પ્રકાશનું સજીવ ન હોવાનું કારણ એ સાધુ-સાધ્વીના શરીર પર પડવાથી હિંસા થતી નથી.
અહીં પ્રશ્ન એ થાય છે કે ઉપર જે બતાવાઈ ગયું છે, એનો (પ્રકાશનો) આગમિક સાહિત્યમાં ક્યાંય પણ તેઉકાયમાં સમાવેશ થયો નથી એટલે એ સજીવ નથી તો પછી એને સજીવ માનવાની પરંપરા ક્યારે અને કેવી રીતે શરૂ થઈ? એના પર ગંભીરતાથી વિચાર કરવો પડશે. - શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક તપાગચ્છીય પરંપરામાં સાધુ અને શ્રાવકના અતિચારોમાં અને સેનપ્રશ્નમાં આ વાતનો સંદર્ભ મળે છે.
પ્રશ્ન : જો ચાતુર્માસમાં પ્રતિક્રમણ આદિમાં વીજળીનો પ્રકાશ થાય તો અતિચાર લાગે કે નહીં?
ઉત્તર : પૂજ્યપાદ શ્રી વિજયદાનસૂરીશ્વરજી તથા પૂજ્ય શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજીથી એવું સાંભળ્યું છે કે રોષકાળમાં અને ચાતુર્માસમાં પ્રતિક્રમણ, યોગના અનુષ્ઠાન ઇત્યાદિ ક્રિયામાં વીજળીનો પ્રકાશ હોય તો અતિચાર લાગે છે, ક્રિયા અતિચાર-યુક્ત હોય છે, કાલગ્રહણનો ભંગ થાય છે.
પ્રશ્ન : ચંદ્રના પ્રકાશમાં દીપક આદિના પ્રકાશમાં સ્પર્શ થાય છે કે નહીં?
ઉત્તર : જો શરીરને ચંદ્રનો પ્રકાશ લાગે તો દીપક ઇત્યાદિનો પ્રકાશનો સ્પર્શ નથી થતો,પણ શરીરને ચંદ્રનો પ્રકાશ નહીં લાગતો હોય તો દીપક આદિના પ્રકાશનો સ્પર્શ થાય છે, એવી પરંપરા છે, અને ખરતરકૃત સંદેહ દોલાવલિમાં પણ એમ બતાવ્યું છે.
વિક્રમના ૧૪મા શતકમાં ખતરગચ્છીય આચાર્ય શ્રીમસ્જિનવલ્લભસૂરીના શિષ્ય આ. શ્રી જિનદત્તસૂરીએ “સંદેહ દોલાવલિ' પ્રકરણની રચના કરી છે. આ ગ્રન્થ પણ પ્રશ્નોત્તર રૂપમાં છે આ ગ્રન્થની ગાથા ૪૧ અને ૪૨ની વૃત્તિમાં આ વાતનો નિર્દેશ પ્રાપ્ત થાય છે અને એ સમયથી પ્રકાશને સજીવ માનવાની પરંપરા શરૂ થઈ એની પ્રતીતિ થાય છે. પણ “સંદેહ દોલાવલિ' પ્રકરણની મૂળ ગાથાથી એવો કોઈ અર્થ પ્રાપ્ત થતો નથી, પણ વાચનાચાર્ય શ્રી પ્રબોધચંદ્ર ગણિએ બૃહ વૃત્તિમાં એની વિસ્તૃત ચર્ચા કરી છે. એનો સાર આ પ્રમાણે છે.
પ્રતિક્રમણની ક્રિયા કરનાર મનુષ્ય (સાધુ અથવા ગૃહસ્થ) વિદ્યુત પ્રદીપ આદિનો જો બે ચાર વખત સ્પર્શ કરે અથવા વારંવાર સ્પર્શ કરે તો એને પ્રાયશ્ચિત
292
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
