________________
એ પિંડ અચિત્તની શ્રેણીમાં જ છે.
પ્રશ્ન ૨૨: જો કે ભગવતીસૂત્રમાં તો સ્પષ્ટપણે વાયુકાયને અગ્નિકાય કરતાં અલ્પ અવગાહનાવાળા બતાવેલ છે તથા વાયુકાય કરતાં અગ્નિકાય તો સ્કૂલ જ છે. આ રહ્યા ભગવતીસૂત્રના શબ્દો “મંતે! તેડક્સ વીડુિ યરે काए सव्वबायरे कयरे काए सव्वबायरतराए ? गोयमा ! तेउक्काए सव्वबादरे तेउक्काए સબંધવિરતર' (ભગ. ૧૯/૩/૭૬૩). આમ તપેલા લોખંડના ગોળા વગેરેમાં સ્કૂલ અગ્નિકાયનો અને વાયુનો પ્રવેશ શાસ્ત્રસિદ્ધ હોવાથી પ્રકાશમાન બલ્બમાં આવશ્યક વાયુનો પ્રવેશ થવામાં કોઈ શાસ્ત્રવિરોધ જણાતો નથી.
ઉત્તર ૨૨ઃ ૧. વાયુકાયની અવગાહના તેઉકાયથી અલ્પ છે તથા તે તેઉકાયની અપેક્ષા એ સૂક્ષ્મ છે. આ વાતથી તો એ સિદ્ધ થાય છે કે વિદ્યુતપ્રવાહ તેઉકાય નથી, કારણ કે વિદ્યુતપ્રવાહ નિશ્ચિત રૂપથી વાયુથી સૂક્ષ્મ છે. વિદ્યુતપ્રવાહમાં જે ઇલેક્ટ્રોન કણ છે, તે વાયુ એટલે ઑક્સિજનના મોલિક્યૂલ (0.)ની અપેક્ષાએ સૂક્ષ્મ છે. જો ઈલેક્ટ્રોન પ્રવાહને તેઉકાય માનીએ તો આગમ-વિરુદ્ધ વચન થાય છે. ૨. બળતા દીપક ઉપર કાચનો ગોળા ઢાંકવાથી દીપક થોડીવારમાં બુઝાઈ જશે,
કારણ કે વાયુ (ઑક્સિજન)નો પ્રવેશ ગોળામાં થતો નથી. જો સૂક્ષ્મ વાયુ ગોળામાં પ્રવેશ કરી શકતો નથી તો એમાં ધૂળ તેઉકાયનો પ્રવેશ અથવા નિર્ગમ એમાં ક્યાંથી થશે? પણ જો દીપકના પ્રકાશને પણ તેઉકાય માનીએ, તો એ તેઉકાય વાયુકાયથી સ્થૂળ છે, તો પછી એ પ્રકાશ કાચના ગોળાની
બહાર પ્રસારિત થાય છે, પણ વાયુનો પ્રવેશ જે સૂક્ષ્મ છે તે અંદર નથી હોતો. ૩. ઉક્ત આગમ-વચનની સંગતિ ત્યારે થાય છે જ્યારે – ૧. ઇલેક્ટ્રોનના રૂપમાં વિદ્યુત-પ્રવાહને તેઉકાય માનીએ નહિ. ૨. દીપકના પ્રકાશને તેઉકાય માનીએ નહિ. ૩. વાયુકાયની સૂક્ષ્મતાને અગ્નિની અપેક્ષાથી એ આધાર પર સમજીએ કે અંગારા આદિની અગ્નિ ચક્ષુઃ ગ્રાહ્ય છે. જ્યારે હવા અથવા ઑક્સિજનના રૂપમાં વાયુ ચક્ષુનો વિષય નથી.
ભગવતીમાં જીવની અવગાહનાની તુલના કરાઈ ગઈ છે. એ સ્થાવર જીવોની અવગાહના એક આંગળીના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી પ્રતિપાદિત છે અને એમાં તુલનાત્મક દૃષ્ટિથી વાયુકાયના જીવની અવગાહનાથી તેઉકાયના જીવની અવગાહના વધારે બતાવી છે.
પ્રશ્ન ૨૩ઃ “કદાચ કોઈને શંકા થઈ શકે છે કે “ચૂલો, દીવો, ફાનસ,
209
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
