________________
“નિઓન બત્તી-જે જાહેરખબર માટે વપરાતી સંકેતો લખાવટવાળી બત્તી છે, એ નિઓન બત્તી કહેવાય છે. એ પણ એક પ્રકારની બત્તી જ છે. આવી જાહેરખબરની બત્તીઓ પાતળી કાચની નળીઓમાંથી બનાવવામાં આવે છે. ઘણું કરીને આ નળીઓને જોઈતા આકારોમાં વાળી નાખવામાં આવે છે. એટલે નિઓન બત્તીની નળીનો ઉપયોગ લખાવટ માટે કરી શકાય છે. આ નળીઓમાંથી જે પ્રકાશ નીકળે છે, એ પણ જુદા જુદા રંગનો કરી શકાય છે.”
ટ્યૂબ લાઇટો અથવા ફ્લોરેસેન્ટ (પ્રતિદીપ્તિ) લાઇટો ઘણું કરીને લાંબી, સીધી નળીમાંથી બનાવવામાં આવે છે જેમાંથી સફેદ અજવાળું નીકળે છે. ઓફિસો, દુકાનો અને ઘર વપરાશમાં પણ તમને ફૂલોરેસેન્ટ લાઇટો જોવા મળશે. (નિઓન બત્તી બનાવટ અને કાર્ય) : નિઓન બત્તીનો સિદ્ધાંત બહુ જ સરળ છે. એક કાચની નળીમાં (ટ્યૂબની અંદર) નિઓન, ઓર્ગોન અથવા ક્રિપ્ટોન જેવા (નિષ્ક્રિય) વાયુને ઓછા દબાણે ભરવામાં આવે છે. ટ્યૂબના બન્ને છેડાઓ પર ધાતુમાંથી બનેલા ઇલેક્ટેડ લગાડવામાં આવે છે.
હવે, જ્યારે બન્ને ઇલેક્ટ્રોડો વચ્ચે ઊંચું વોલ્ટેજ આપવામાં આવે છે ત્યારે ટ્યૂબમાં ભરેલો નિઓન વાયુ (અથવા બીજા વાયુ)નું આયનીકરણ થઈ જાય છે અને એને લીધે વાયુમાંથી ઇલેક્ટ્રોનો વહેવા લાગે છે. આ ઇલેક્ટ્રોનો નિઓન વાયુના પરમાણુઓને ઉત્તેજિત કરે છે, જેનાથી નિઓન-પરમાણુઓ પ્રકાશનું ઉત્સર્જન કરે છે. નિઓન વાયુ આવી રીતે ઊર્જાવાન બને છે ત્યારે લાલ રંગનો પ્રકાશ બહાર કાઢે છે, જ્યારે બીજા વાયુઓ બીજા રંગનું અજવાળું કરે છે.
(ટ્યૂબ લાઇટની બનાવટ અને કાર્ય) : ફ્લોરેસેન્ટ લાઇટ (ટ્યૂબ લાઇટ) પણ આવી જ જાતના સિદ્ધાંત પર કામ કરે છે, પણ એમાં એક પગલું વધારે લેવાય છે. ફૂલોરેસેન્ટ લાઇટમાં (નળીની અંદર) પારાની બાષ્પને નીચા દબાણે ભરી દેવામાં આવે છે. જ્યારે એમાં જરૂરી વોલ્ટેજ લગાડાય છે ત્યારે) એનું આયનીકરણ થવાથી એમાંથી પારજાંબલી કિરણોનું ઉત્સર્જન થાય છે. આપણી આંખો આ અલ્ટ્રા-વાયલેટ કિરણોને જોઈ નથી શકતી જ્યારે આપણી ચામડી એના પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોય છે - જુઓ (How sun burns and Sun Tans World) એટલા માટે ટયૂબ લાઈટની અંદરની બાજુએ “ફોસ્ફાર” (સ્ફુરદિપ્તી) પાવડરનો લેપ કરવામાં આવે છે. (સ્ફુરદીપ્તિનો અર્થ છે જેમાં અજવાળું સ્ફુરણ કરવાની શક્તિ છે) ફોસ્ફેટવાળા પદાર્થ એને કહેવાય છે જે ઊર્જાને એક રૂપે ગ્રહણ કરીને અને દશ્ય પ્રકાશની ઊર્જાના રૂપમાં નીકળી શકે. (દા.ત. ટીવી
Jain Educationa International
65
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
