________________
ગૃહાશ્રમ સ બધ કુવા હતા?
તત્ત્વજ્ઞાનના વિવેક ઊગવા
શ્રીમદ્ રાજચદ્ર-આત્મકથા
[ ૧૧૩ ]
[ મુબઈ, વૈશાખ વદ ૧૨, ૧૯૪૬] ગૃહાામી જેને લઈને કહી શકાય છે, તે વસ્તુ અને મને તે વખતમા કઈ ઘણા પરિચય પડયો નથી, તોપણ તેનુ બનતું કાયિક, વાચિક અને માનસિક વલણ મને તેથી ઘણુ ખરુ મમજાયુ છે, અને તે પરથી તેને અને મારો સબધ અસંતાપપાત્ર થયો નથી, એમ જણાવવાના હેતુ એવા છેકે ગૃહાકામનુ વ્યાખ્યાન સહજ માત્ર પણ આપતા તે સબધી વધારે અનુભવ ઉપયોગી થાય છે, મને કઈક સાસ્કારિક અનુભવ ઊગી નીકળવાથી એમ કહી શકુ છુ કે મારો ગૃહાશ્રમ અત્યાર સુધી જેમ અસતોષપાત્ર નથી, તેમ ઉચિત સતાષપાત્ર પણ નથી તે માત્ર મધ્યમ છે, અને તે મધ્યમ હાવામા પણ મારી કેટલીક ઉદાસીનવૃત્તિની સહાયતા છે.
બાહ્ય અપ્રાધાન્ય તાથે ખેદ
૧૦
તત્ત્વજ્ઞાનની ગુપ્ત ગુફાના દર્શન લેતા ગૃહાશ્રમથી વિરક્ત થવાનું અધિકતર સૂઝે છે. અને ખચીત તે તત્ત્વજ્ઞાનના વિવેક પણ આને ઊગ્યા હતા, કાળના બળવત્તર અનિષ્ટપણાને લીધે તેને યથાયોગ્ય સમાધિસગની અપ્રાપ્તિને લીધે તે વિવેકને મહાખેદની સાથે ગૌણ કરવા પડયો; અને ખરે 1 જો તેમ ન થઈ શક્યુ હે!ત તે તેના (આ પત્રલેખકના) જીવનને અત આવત
જે વિવેકને મહાખેદની સાથે ગૌણ કરવા પડયો છે, તે વિવેકમા જ ચિત્તવૃત્તિ પ્રસન્ન રહી જાય છે, બાહ્ય તેની પ્રાવાન્યતા નથી રાખી શકાતી એ માટે અકથ્ય ખેદ થાય છે તથાપિ જ્યા નિરુપાયતા છે, ત્યા સહનતા સુખદાયક છે, એમ માન્યતા હાવાથી મૌનતા છે વિવેક-આવરણ કોઇ કોઈ વાર સગીઓ અને પ્રસગી તુચ્છ નિમિત્ત થઈ પડે વખતે મૂઝવણ- છે, તે વેળા તે વિવેકપર કોઈ જાતિનુ આવરણ આવે છે, ત્યારે દેહત્યાગ જેવી આત્મા બહુ જ મૂ ઝાય છે જીવનરહિત થવાની, દેહત્યાગ કરવાની સ્થિતિ દુઃખસ્થિતિ કરતાં તે વેળા ભયકર સ્થિતિ થઈ પડે છે, પણ એવુ ઝાઝા વખત રહેતુ નથી; અને એમ જ્યારે રહેશે ત્યારે ખચીત
