________________
एक्करसमं भासापयं सोलहविहवयणपरूवणाई
श्री प्रज्ञापना सूत्र भाग १ सच्चामोसभासत्ताए वि। असच्चामोसमासत्ताए वि एवं चेव, नवरं असच्चामोसभासत्ताए विगलिंदिया तहेव पुच्छिज्जति, जाए चेव गिण्हति ताए चेव निसिरति। एवं एते एगत्त-पुहत्तिया अट्ठ दंडगा भाणिव्वा Iટૂ-રૂ૪૦૨ાા (મૂ૦) હે ભગવન્! જીવ જે દ્રવ્યો સત્ય ભાષાપણે ગ્રહણ કરે છે તે શું સત્ય ભાષાપણે, મૃષા ભાષાપણે, સત્યમૃષા ભાષાપણે
કે અસત્યામૃષા ભાષાપણે મૂકે છે? હે ગૌતમ! સત્ય ભાષાપણે મૂકે છે, પણ અસત્ય ભાષાપણે, સત્યમૃષા ભાષાપણે કે અસત્યામૃષા ભાષાપણે મૂકતો નથી. એ પ્રમાણે એકેન્દ્રિય અને વિક્લન્દ્રિય સિવાયનો દંડક યાવત્ વૈમાનિક સુધી કહેવો. એમ બહુવચન વડે પણ જાણવું. હે ભગવન્! જીવ જે દ્રવ્યોને મૃષા ભાષાપણે ગ્રહણ કરે છે તેને શું સત્ય ભાષાપણે, મૃષા ભાષાપણે, સત્યમૃષા ભાષાપણે કે અસત્યમૃષા ભાષાપણે મૂકે છે? હે ગૌતમ! મૃષા ભાષાપણે મૂકે છે, પણ સત્ય ભાષાપણે, સત્યમૃષા ભાષાપણ કે અસત્યામૃષા ભાષાપણે મૂકતો નથી, એ પ્રમાણે સત્યમૃષા ભાષાપણે અને અસત્યામૃષા ભાષાપણે પણ એમજ સમજવું. પરન્તુ અસત્યામૃષાભાષાપણે વિકસેન્દ્રિયો સંબન્ધ પૂછવું. જે. ભાષાપણે ગ્રહણ કરે છે તે ભાષાપણે મૂકે છે. એ પ્રમાણે એકવચન અને બહુવચન સંબન્ધમાં એ આઠ દંડકો કહેવા. //૩૧૪૦૨/
|| સોદવિદવયUાવવા II कतिविहे णं भते! वयणे पन्नत्ते? गोयमा! सोलसविहे वयणे पन्नत्ते, तंजहा–एगवयणे, दुवयणे२, बहुवयणे, इथिवयणे४, पुमवयणे५, णपुंसगवयणे६, अज्झत्थवयणे, उवणीयवयणे८, अवणीयवयणे, उवणीयावणीयवयणे१०, अवणीयोवणीयवयणे११, तीतवयणे१२, पडुप्पन्नवयणे१३, अणागयवयणे१४, पच्चक्खवयणे१५, परोक्खवयणे१६। इच्चेयं भंते! एगवयणं वा जाव परोक्खवयणं वा वदमाणे पण्णवणी णं एसा भासा?ण एसा भासा मोसा? हंता! गोयमा! इच्चेयं एगवयणं वाजाव परोक्खवयणं वा वदमाणे पण्णवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा सू०-३२।।४०३॥ (૧૦) હે ભગવન્! કેટલા પ્રકારના વચન કહ્યાં છે? હે ગૌતમ! સોળ પ્રકારના વચનો કહ્યાં છે, તે આ પ્રમાણે-૧ એકવચન,
૨ દ્વિવચન, ૩ બહુવચન, ૪ સ્ત્રીવચન, ૫ પુરુષવચન, ૬ નપુંસકવચન, ૭ અધ્યાત્મવચન, ૮ ઉપનીતવચન, ૯ અપની તવચન, ૧૦ ઉપનીતાપનીતવચન, ૧૧ અપની તોપની તવચન, ૧૨ અતીતવચન, ૧૩ પ્રત્યુત્પન્નવચન, ૧૪ અનાગતવચન, ૧૫ પ્રત્યક્ષવચન અને ૧૬ પરોકવચન. એ પ્રમાણે એ એકવચન યાવત્ પરોકવચનને બોલે તે પ્રજ્ઞાપની ભાષા છે? એ ભાષા મૃષા નથી? હે ગૌતમ! અવશ્ય એ પ્રમાણે એકવચન, યાવત્ પરોક્ષ વચન બોલે તે
પ્રજ્ઞાપની ભાષા છે, એ ભાષા અસત્ય નથી. Il૩૨ ૪૦૩. (ટી.) એ ભેદવાળા દ્રવ્યોનું અલ્પબહુત્વ સૂત્રના પ્રામાણ્યથી તે પ્રમાણે જ માનવું, કારણ કે તે યુક્તિનો વિષય નથી. બાકીના બધા સૂત્રો પાઠસિદ્ધ છે, યાવત્ હે ભગવન્! કેટલા પ્રકારના વચન કહેલાં છે. પુરુષ” એ એકવચન છે પુરુષ-બે પુરુષે એ દ્વિવચન છે અને પુરુષા: ‘અનેક પુરુષા અનેક પુરુષો એ બહુવચન છે. આ સ્ત્રી એ સ્ત્રીવચન, “આ પુરુષ’ એ પુરુષવચન અને ‘આ કુંડ' એ નપુંસકવચન. મનમાં બીજું રાખીને છેતરવાની બુદ્ધિથી બીજું જ કહેવાની ઇચ્છાવાળો જલદીથી જે મનમાં છે તે જ બોલે તે અધ્યાત્મવચન. ઉપનીતવચન-પ્રશંસાનું વચન, જેમકે આ સ્ત્રી રૂપાળી છે, અપની તવચન-નિન્દાત્મક વચન, જેમકે આ કરૂપી સ્ત્રી છે, ઉપનીતાપનીતવચન જે પ્રશંસા કરીને નિંદે, જેમકે “આ સ્ત્રી રૂપાળી છે પણ દુષ્ટસ્વભાવની છે'. અપનીતોપની તવચન જેનિંદા કરીને પ્રશંસા કરે, જેમકે “આ સ્ત્રી કદ્દરૂપી છે, પણ સુશીલ છે.” અતીતવચન-ભૂતકાળનું વચન, જેમકે “કર્યું ઇત્યાદિ. પ્રત્યુત્પન્નવચન-વર્તમાનકાલનું વચન, જેમકે “કરે છે” વગેરે. અનાગતવચન-જેમકે “કરશે”
393
