________________
આત્મા-પરમાત્મા અને કર્મ
જ્યારે કર્મ રહિત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે ત્યારે જ આ શક્ય બને. તે અવસ્થાને કેવળજ્ઞાન કહે છે. કેવળજ્ઞાન અવસ્થામાં જ આત્મા આત્માને જોઈ શકે છે. જેનાર આત્મા, જોવાનો વિષય આત્મા અને જોવાનું સાધન પણ આત્મા. ત્યાં સાધ્ય-સાધક અને સાધન ત્રણેય એકાકાર થઈ જાય છે. આ અવસ્થા કેવળજ્ઞાનની અવસ્થા છે. એમાં આત્મા કર્મ ને જોઈ શકે અને પરમાત્મ પદ પ્રાપ્ત કરેલ પરમાત્માને પણ જોઈ શકે. આપણી પાસે ઇન્દ્રિયો, મન, બુદ્ધિ વગેરે જે સાધનો છે તેની ક્ષમતા જ નથી કે તે આત્માને જોઈ શકે કે જાણી શકે. આપણે યોગ્ય સાધનોના અભાવમાં યથાયોગ્ય ક્ષમતાના અભાવમાં, આત્માપરમાત્મા અને કર્મને અનુમાનથી જ માનવાં રહ્યાં. આટલી વાત સમજી જઈએ તો આપણે નિરર્થક શંકા કુશંકામાં ન ફસાઈએ. જીવ પહેલો કે કર્મ પહેલું.
કર્મની સાથે બીજી જે વાત સામાન્ય રીતે આપણા મનમાં ઊઠે તેવી છે કે કર્મ પહેલું કે આત્મા પહેલો? જો જીવ પહેલાં હતો તો વિશુદ્ધ એવા આત્માને, એવાં કર્મ કેમ વળગ્યાં? કર્મના અભાવમાં આત્માને વળી પ્રવૃત્તિ કરવાનું શું કારણ મળ્યું કે તેનાથી કર્મ ઉત્પન્ન થઈને તેને ચોટી ગયાં કે તેની સાથે ઓતપ્રોત થઈ ગયાં? જો પ્રથમ કર્મનું અસ્તિત્વ માનીએ તો સ્વાભાવિક રીતે વિચાર આવે કે જીવ વિના - આત્મા વિના કર્મને કોણે પેદા કર્યા? અને ઉત્પન્ન થયાં તો આત્માને વળગ્યાં શી રીતે? જો જીવને પહેલો ગણીએ તો એ જ પ્રશ્ન વળી આવે કે જીવને કોણે ઉત્પન્ન કર્યો અને શા માટે ઉત્પન્ન કર્યો? વળી ઉત્પન્ન થયેલા શુદ્ધ આત્માને કર્મ વળગી શકે તો પછી ધર્મ-ધ્યાન, દેવ-દર્શન, જપતપ વગેરે કરવાનું પ્રયોજન શું? બધી ધર્મક્રિયાઓ કે અનુષ્ઠાન કરી શુદ્ધ થયેલા આત્માને ફરીથી જો કર્મ લાગવાનાં જ હોય, તેને મલિન કરવાનાં
હોય તો વિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાની મહેનત કોણ કરે? શા માટે કરે? આમ ' આપણે ગોળ ને ગોળ ફર્યા કરવાના પણ વાતનો છેડો ક્યાંય નહિ
મળવાનો.
