________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો
આવાગમન સ્વાભાવિક રીતે જ સ્વીકારવું રહ્યું અને સંસારમાં સૌ જીવો વચ્ચે બુદ્ધિનું શકિતનું, લબ્ધિનું, સમૃદ્ધિનું જે વત્તા-ઓછાપણું જોવા મળે છે - જે તરતમતા છે તેમે કર્માધીન ગણી. આમ, કર્મવાદ અસ્તિત્વમાં આવ્યો.
આત્મા, પરમાત્મા અને કર્મ એ ત્રણેય અનુમાનથી જ સિદ્ધ થાય છે કારણ કે તે ઇન્દ્રિયોનો વિષય નથી. જે ઇન્દ્રિયાતીત છે તેને જાણવા માટે અનુભૂતિ જોઈએ. આપણે વ્યવહારમાં માનવું અને જાણવું એ બે શબ્દોનો બહુ સરળતાથી ઉપયોગ કરીએ છીએ અને એકને બદલે બીજા શબ્દને સરળતાથી વિના સંકોચે વાપરીએ છીએ. જ્યારે વાસ્તવિકતામાં એ બંને શબ્દોના ભાવાર્થમાં ઘણો તફાવત હોય છે. અમેરિકા, રશિયા, જાપાન વગેરે દેશો જાતે જોયા વગર પણ કોઈ માહિતીના આધારે કહે કે હું જે - તે દેશ વિશે જાણું છું; પણ વાસ્તવિકતામાં તે માણસ, તે દેશોને જાણતો નથી પણ તે દેશ વિશે જે કંઈ વાંચ્યું છે – સાંભળ્યું છે તેને માને છે. માહિતીથી માની શકાય, અનુમાનને આધારે માની શકાય પણ જાણવા માટે અનુભૂતિ જોઈએ.
વાસ્તવિકતામાં આપણે આત્માને જાણતા નથી, આપણે પરમાત્માને જાણતા નથી. આપણે કર્મને પણ જાણતા નથી પણ અનુમાનથી આ બધાને આપણે માનીએ છીએ. બહુ જ સ્થૂળ ઉદાહરણ લઈએ તો આપણે આપણા વડદાદાને પ્રત્યક્ષ જોયા નથી પણ આપણી ઉત્પત્તિ જ એ વાતનો સબળ પુરાવો છે કે આપણા દાદાઓનું અસ્તિત્વ હતું. એક વાર આપણે “માનવું” અને “જાગવું એ બાબત સ્પષ્ટ થઈ જઈએ પછી અનુમાન અને અનુભૂતિ વચ્ચેનો તફાવત સમજાઈ જશે.
આત્માની અનુભૂતિ સાધ્ય છે. એ જ્ઞાનનો વિષય નથી. જેમ દીવા વડે દીવાને જાણી શકાય, સૂર્ય વડે જ સૂર્યને જોઈ શકાય તેમ આત્માના પ્રકાશમાં આત્મા જોઈ શકાય. આત્માને જાણવા અન્ય કોઈ સાધન કામમાં ન આવે. આ અવસ્થાને આત્મજ્ઞાનની અવસ્થા કહે છે. પરમાત્માનું દર્શન કહે છે. આ અવસ્થા અતિ શુદ્ધ અવસ્થા છે. જીવ
