________________
आकाश मुत्पततु गच्छतु वा-दिगन्त, मम्भोनिधिं विशतु तिष्ठतु
વા યથેકમ; जन्मान्तरार्जितशुभाशुभकुन्नराणां, छायेव न त्यजति कमै
છાનું વનિન્ય
આકાશમાં ઉડી જાઓ, દિશાઓની પેલી પાર જાએ, દરીયાના તળીયે જઈને બેસે, મરજીમાં આવે ત્યાં જાઓ પણ જન્માંતરમાં જે શુભાશુભ કર્મ કર્યો હોય છે તેનાં ફળ તે છાયાની જેમ તમારી પાછળ જ આવવાનાં. એ તમારે ત્યાગ નહિં કરે.
દાર્શનિકે કર્મના પ્રકાર વિવિધ રીતે કર્યા છે. પણ પુણ્ય-પાપ, શુભ-અશુભ, ધમ–અધર્મ એ રીતે કર્મના ભેદે તે બધાં દર્શનેમાં માન્યા છે. એટલે એમ કહી શકાય કે કર્મને પુણ્ય-પાપ અથવા તે શુભ-અશુભ એવા જે બે ભેદ પાડવામાં આવે છે એ પ્રાચિન છે. પ્રાણીને જે કર્મનું ફળ અનુકૂળ જણાય છે તે પુણ્ય અને પ્રતિકૂળ જણાય છે તે પાપ, એ અર્થ કરવામાં આવે છે અને એ રીતના ભેદ ઊપનિષદ, જન, સાંખ્ય, બૌદ્ધ, રોગ, ન્યાય, વશેષિક એ બધામાં મળે છે. આમ છતાં વસ્તુતઃ બધાં દર્શનેએ પુણ્ય હોય કે પાપ એ બને કમને બંધન જ માન્યાં છે અને એ બનનેથી છુટકાર પ્રાપ્ત કરે એ ધ્યેય સ્વીકાર્યું છે. આથી જ કર્મ જન્ય જે અનુકૂલ વેદના છે તેને પણ વિવેકીજને સુખ નહિ પણ દુઃખ જ માને
