________________
૧૪
જીવની મન, વચન, કાયની પ્રવૃત્તિ થાય છે. અને એ પ્રવૃત્તિથી ધર્મ અને અધર્મની ઉત્પત્તિ થાય છે. ધર્મ અને અધમને નૈયાયિકાએ · સંસ્કાર’ અથવા તે ‘અદ્રષ્ટ’ એવું નામ આપ્યું છે કે જે જૈનમતમાં પૌલિક કમ અથવા તા દ્રવ્ય કમ કહેવાય છે.
વૈશેષિક દર્શનની માન્યતા પણ નૈયાયિકાને જ મળતી છે. પ્રશસ્ત પાદે જે ૨૪ ગુણા ગણાવ્યા છે તેમાં એક અદ્રષ્ટ નામના ગુણ પણ ગણાવ્યેા છે. જો કે એ ગુણ સંસ્કાર નામના ગુણથી ભિન્ન જ ગણાવ્યેા છે, પણ તેના જે ધર્મ અને અધમ એવા બે ભેદ કર્યા છે તે ઉપરથી જણાય છે કે પ્રશસ્તપાદ ધર્માધર્મને સંસ્કાર શબ્દથી નહિ પણ અદ્રષ્ટ શબ્દથી એળખાવે છે. આ માન્યતા ભેદ નહિ પણ માત્ર નામભેદ છે એમ સમજવું જોઈ એ. કારણ કે જેમ ધર્મ અધ રૂપ સંસ્કાર એ તૈયાયિકમતે આત્માના ગુણુ છે તેમ વૈશેષિકમતે અદ્રષ્ટને પણ આત્મગુણ જ કહ્યો છે ન્યાય અને વૈશેષિક દનમાં પણ દ્વેષથી સ`સ્કાર અને સંસ્કારથી જન્મ અને જન્મથી દ્વેષ અને પાછા દોષથી સંસ્કાર અને જન્મ-આ પરંપરા અનાદિકાળથી જ ખીજા કુરની જેમ માનવામાં આવી છે. કર્મની સાથે કર્મફળના સંબધ શી રીતે જોડાયેા એ પ્રશ્ન ન્યાય દર્શનકારને જરૂર ઉદ્ભવ્યેા હતા. કર્મ પુરૂષકૃત છે એ વાતની એમને જાણ હતી. ક`તુ ફળ હાવું જોઈ એ એની ગૌતમે ના નથી પાડી, પણ ઘણીવાર પુછ્યકૃત કર્મ નિષ્ફળ જતાં હોય એમ પણ
