________________
હર
નારા આત્માના સ્વભાવને કનારાં કર્મ ન બતાવી શકે તે આત્મ સ્વભાવ પ્રગટ શી રીતે કરી શકાય?
જ્ઞાન આત્માને ગુણુ માનીએ તે દર્શન આપોઆપ માનવું પડે. દર્શન એટલે સામાન્ય બેધ. કઈ વસ્તુનું સામાન્ય જ્ઞાન થાય અને બીજી પળે વિશેષ જ્ઞાન થાય છે. તેમાં પહેલાં સામાન્ય જ્ઞાન છે, તેનું જ નામ દર્શન તે દર્શન એટલે જીવ સ્વભાવને જે માને તે જ દર્શનાવરણીય માની શકે છે. નિદ્રા વખતે જ્ઞાન હોય, માત્ર એટલે કાળ જ્ઞાન રોકાય, ઉંઘ ઉડી ગયા પછી જ્ઞાન લાવવા બીજે પ્રયત્ન કરે પડતું નથી. નિદ્રા અવસ્થામાં જ્ઞાન હતું પણ અનુભવમાં ન હતું. નિદ્રા સામાન્ય દર્શનને રેકે એટલે જ્ઞાન શી રીતે આવે ? આ રીતે જ્ઞાનાવરણીયની જેમ દર્શનાવરણીય પણ સમજવું. વળી સુખ દુઃખ ન સમજાય એ પણ ન બને. સુખ અને દુઃખના કારણભૂત જુદું કર્મ તેનું નામ વેદનીય કર્મ. જ્ઞાનાવરણીય દર્શનવરણીય અને પછી વેદનીય હવે ચોથા મેહનીય કર્મ અંગે બે વિભાગ છે.
(૧) દર્શન મોહનીય (૨) ચારિત્ર મેહનીય.
મેહનીયના વિચાર અંગે કેટલાકની માન્યતા ખી નથી, કેટલાકની માન્યતા ચેખી છતાં વર્તન ચેખું નથી હોતું. સર્વમત જાણનારા પંડિતે પણ પોતાને જ્ઞાન છતાં સત્ય તરીકે સત્ય પદાર્થ માનતાં લપસે છે. સત્યને સત્ય તરીકે નહિ માનવામાં કઈ ચીજ આડી આવે છે.
