________________
૩૬ જગતમાં નાનાં મોટાં અનેકવિધ પ્રાણિઓ છે. સર્વમાં શારિરીક અવય, શારીરિક બાંધાઓ, શારિરીક સૌંદર્ય, ઇદ્રિનું ન્યૂનાધિક પણું, વળી કઈ મનુષ્યપણે, કેઈ પશુપણે, કેઈ દેવપણે, કેઈ નારકીપણે, એ રીતે આ સંસારપટ્ટ ઉપર પરિભ્રમણ કરનાર જીને ઉપરોક્ત સંગેમાં જે ભિન્નતા સાંપડે છે તે ભિન્ન ભિન્ન રૂપે તેવા સંયોગો અપાવનાર કર્મ તે “નામકર્મ” નામે ઓળખાય છે.
એ રીતે કેઈ ને મોટા રાજા મહારાજાઓને ત્યાં જન્મ, અને કોઈને ચંડાળ આદિને ત્યાં જન્મ થાય છે આનું શું કારણ? હલકાકુળમાં જન્મ પામવાનું કેઈને પણ પસંદ નથી તેનું શું કારણ? ઉચ્ચકુળ અને નીચકુળ અપાવનાર પણ કઈકને માનવું પડશે, અને તે “ગેત્રકર્મ” તરીકે ઓળખાય છે. હવે અંતરાય કર્મ અંગે વિચારીએ. છતી લક્ષ્મીએ દાન દેવાની બુદ્ધિ થતી નથી. વગર લમીને કેટલેક વર્ગ પુણિયાશેઠ જે છતાં તેને દાન દેવાની બુદ્ધિ થાય, કેટલાક મહેનત કરે છતાંય ન મેળવે, કેટલાક વગર મહેનતે સારી લક્ષ્મી મેળવી શકે છે. એટલે દાનને અને લાભને ગુણ ઉત્પન્ન થવે તે કર્માધીન છે, અને તે ગુણને રોકનાર કર્મ “અંતરાય કર્મ.’ આ રીતે જે કર્મના આઠે પ્રકાર જાણે નહિ તે આત્મકલ્યાણના માર્ગે આવી શકે નહિ. એ પ્રકારો દ્વારા કર્મનું સવિસ્તૃત વરૂપ સમજવા જૈનદર્શનમાં કહેલું તત્ત્વજ્ઞાન–ફલેફી સમજવી પડશે.
