________________
૧૮
6
,
બીજા કાનિકે જેને સંસ્કાર, ચેાગ્યતા, સામર્થ્ય, શક્તિ કહે છે તેને માટે જ મીમાંસકોએ · અપૂર્વ ' શબ્દના પ્રયાગ કર્યો છે; છતાં તેમનું માનવું છે કે વેદવિહિત કર્મજન્ય જે સંસ્કાર કે શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે તેને માટે જ · અપૂર્વ ’શબ્દના પ્રયાગ કરવા, અન્યકમ જન્ય સંસ્કાર માટે નહિ. અપૂર્વ કે શક્તિના આશ્રય આત્મા છે એમ મીમાંસકા માને છે, અને આત્માની જેમ અપૂર્વને પણ અમૃત્ત માને છે. વળી અમૂત્ત-એ મીમાંસકાને મતે સ્વતંત્ર પદાર્થ છે.
'
આ પ્રમાણે જૈનેતર દનામાં દર્શાવેલ કર્મના અસ્તિત્વ અંગેની વિચારણા ઉપર મુજબ કરી છે. આથી કોઈપણ મનુષ્યને કર્મનું અસ્તિત્ત્વ માન્યા વિના ચાલે એમ નથી. કર્મીના અસ્તિત્ત્વ વિષે શંકા ધરાવતા વર્ગને પણ તેમના જીવનમાં કેટલીક વખતે ઇચ્છિત ધારણાઓ અનેક વિધ પ્રયત્ન કરવા છતાંય જ્યારે વિપરીતપણું પામે છે ત્યારે ચેન કેન પ્રકારે પણ તેમના હૃદયમાં કમ અંગેની શ્રદ્ધા જરૂર ઉદ્ભવે છે. જીવ અને કર્મના સબંધને લીધે જ અંધ-વિશ્વ-પ્રપંચ છે, અને તેમના વિયાગને લીધેજ જીવના મેાક્ષ છે. મધની તરતમતાને આધારે જ દેવ-નારકની કલ્પના છે, પુણ્ય પાપની કલ્પના છે; અને આ ભવનું પરભવ સાથે સાદ્રશ્ય છે કે નહિ એ શકાના આધાર પણ જીવ–કના સંબધ જ છે. સક્ષેપમાં સંસાર અને મેાક્ષની કલ્પના પણ જીવ અને કમની કલ્પના ઉપર જ આધાર
