________________
- ૧૯
રાખે છે. જગતમાં જીવ અને જડ એ બેનું તેફાન છે. જડની સંગતિથી આત્મા દુઃખી થઈ રહ્યો છે. એ સંગતિ ટાળવા માટે આત્મા અને કર્મની ઓળખાણ કરવી આવશ્યક છે. એ ઓળખાણ કરવા પહેલાં તેના અસ્તિત્ત્વની શ્રદ્ધા પહેલી પ્રગટ થવી જોઈએ. કર્મની સત્તા ઘણી પ્રબળ છે, કેઈનું ત્યાં ચાલી શકતું નથી. આ કર્મ શું છે અને કમની સાથે કમફળને સંબંધ શું છે તે અહીં દુકામાં બતાવવાને ઉદ્દેશ છે. કર્મના અસ્તિત્વ અંગે તે પૂર્વોક્ત દરેક દશામાં જે ખ્યાન છે તે જોતાં માલમ પડશે કે–સંરકાર, વાસના, અવિજ્ઞપ્તિ, માયા, અપૂર્વ, કર્મ એવાં નામે પિકી કેઈપણ નામે કર્મનું માનવાપણું તે દરેકમાં છે, કર્મ તે પુદગલ દ્રવ્ય છે કે ગુણ છે કે ધર્મ છે કે બીજું કંઈ સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છે એ બાબતમાં દાર્શનિકમાં વિવાદ છતાં વસ્તુગત ખાસ વિવાદ નથી એતે સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. આમ છતાં તેના અસ્તિત્વ અંગે અશ્રદ્ધા રાખનાર આત્માએ પિતાનું દુર્ભાગ્ય જ ગણવું જોઈએ.
જ્યાં સુધી આત્માને એક સ્વતંત્ર દ્રવ્ય તરીકે માનવામાં ન આવે ત્યાંસુધી આ લેક સિવાયના પરલોકમાં તેના ગમનની માન્યતા કે તેના કારણુ પુણ્ય-પાપરૂપ કર્મની માન્યતાને અવકાશ નથી રહેતે પણ જ્યારે આત્માને સત્ય તત્વરૂપે સ્વીકારવામાં આવે ત્યારે જ એ બધા પ્રશ્નોને વિચાર કરવાનું સ્વતઃ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. આમ હેવાથી જ આત્મવાદ અને કર્મવાદ અંગે અતિ વિસ્તૃતપણે સૂક્ષ્મ
