________________
રીતે વિચાર કરવામાં આવે ત્યારે જ અનાદિકાળથી ચાલ્યા આવતા આત્મા અને કર્મના સંબંધને મુક્તતા પ્રાપ્ત કરવાને માર્ગ મળશે. કર્મની સાથે કર્મનાં ફળને ચેકસ સંબંધ છે અને ભૂતકાળના સંચિત કર્મ વગણના પ્રતાપેજ જીવ વર્તમાન અવસ્થા ભેગવે છે એ વાત બધાં દર્શનેને માન્ય છે, પણ રીતસર એને વિચાર કોઈએ કર્યો નથી. આથી કર્મવાદની જે પ્રકારની વ્યવસ્થા જેનેના ગ્રંથમાં મળે છે તે પ્રકારની વિસ્તૃત વ્યવસ્થા અન્યત્ર દુર્લભ છે. કર્મની વિવિધતા અને તેનું વિસ્તૃત વર્ણન પ્રાચીન કાળથી જૈન પરંપરામાં અતિ સુંદરપણે આલેખેલું છે. કર્મની સ્થિતિ, અને કર્મના પુદગલ કેમ ભેગવાય? બંધાય? કેમ છૂટે તેનું સર્વાગ પૂર્ણ તત્ત્વજ્ઞાન માત્ર જૈન દર્શનમાં જ છે. જેના દર્શનના શાસ્ત્રોમાં કર્મોના ભેદ, તેનું સ્વરૂપ, તેના આઠ કરણે વિગેરે સવિસ્તર બતાવેલું હોવાથી જૈન દર્શન કથિત કર્મ સ્વરૂપ જાણવું અતિ આવશ્યક છે.
જૈનદર્શનની કર્મ અંગે માન્યતા ભારતનાં બીજાં બધાં દર્શનેને એ મત છે કે કર્મ એ અષ્ટ શક્તિ છે કે જેને પરિણામે વ્યક્તિની અને પ્રારબ્ધની વિવિધતા અસ્પષ્ટ પણ સ્વાભાવિક રીતે પ્રગટ થાય છે, અને એ રીતે એનું જીવન નક્કી થાય છે. પણ જૈનદર્શન કમને જુદી રીતે સમજાવે છે. એ તે એમ કહે છે કે જે પુદગલાસ્તિકાય આત્મામાં પ્રવેશીને દુષ્ટ રીતે જે અસર કરે છે તેજ કર્મ છે.
