________________
૧૧
"
“ વિશુદ્ધિમગ્ગ ” માં કને અરૂપી કહેવામાં આવ્યાં છે, પણ અભિધકા' માં અવિજ્ઞપ્તિને રૂપ કહ્યું છે, અને રૂપ સપ્રતિધ છે. સૌત્રાન્તિક મતે કર્મના સમાવેશ અરૂપમાં છે, તેઓ અવિજ્ઞપ્તિને નથી માનતા. મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિને પણ કર્મ કહેવાય છે, પણ તે તે વિજ્ઞપ્તિરૂપ પ્રત્યક્ષ છે, એટલે કર્મ શબ્દ અહીં માત્ર પ્રત્યક્ષ પ્રવૃત્તિ અમાં લેવાના છે, પણ એ પ્રત્યક્ષ કર્મજન્ય સ’સ્કારને અહીં ક` સમજવાનું છે. બૌદ્ધોની પરિભાષામાં તેને વાસના અને અવિજ્ઞપ્તિ કહેવામાં આવે છે. માનસિક ક્રિયાજન્ય સંસ્કારને-કમને વાસના અને વચન તથા કાયજન્ય જે સંસ્કાર-કમ છેતેને અવિજ્ઞપ્તિ કહેવામાં આવે છે. એટલે વિજ્ઞાનવાદી મૌદ્ધોએ કર્મને “ વાસના ” શબ્દથી ઓળખાવ્યું છે. પ્રજ્ઞાકરે જણા
ન્યુ છે કે જેટલાં કાર્યો છે તે બધાં વાસના જન્ય છે. વિશ્વનું વૈચિત્ર્ય ઘટાવવું હોય તે વાસનાને માન્યા વિના ચાલતું નથી.
યોગદ નાનુસાર-અવિદ્યા, અસ્મિતા, રાગ, દ્વેષ, અભિનિવેશ એ પાંચ કલેશ છે. એ પાંચ કલેશને કારણે કિલષ્ટ વૃત્તિ-ચિત્તવ્યાપાર થાય છે, અને તેથી ધર્મ-અધમંરૂપ સંસ્કાર ઉત્પન્ન થાય છે. સંસ્કારને વાસના, ક, અને અપૂર્વ એવાં પણ નામ ચૈગ દર્શન ’માં આપવામાં આવ્યાં છે. કલેશ અને કર્મને અનાદિ કાર્ય-કારણભાવ જાકુરની જેમ જ માનવામાં આવ્યો છે, ક્લેશ-કિલષ્ટવૃત્તિ અને સંસ્કાર એ મધના સબંધ ચેગ દુનની
(
