________________
૩
જૈનયુગ
..
બહુ ખાવાથી અપચા થાય છે કે અભક્ષ્ય ખાવાથી રાગ થાય છે.'' એમ આપણે જાણીએ છીએ પણ તે હકીકત મગજે નિશ્ચયપૂર્વક સ્વીકારેલી નહીં હૈાવાથી અવિશ્વાસ અને સ'શય સાથે આપણે ખૂબ ખાઈ લઇએ છીએ અને ખાતી વખત લક્ષ્યાભક્ષ્યના પણ વિચાર કરતા નથી. અને પરિણામ એ આવે છે કે પ્રથમ અપચેા થાય છે તે તેમાંથી પછી અનેક રોગા ઉદ્ભવે છે. આવી રીતે જાણેલી હકીકત નિશ્ચયપૂર્વક સ્વીકારેલી નહીં હૈાવાથી વર્તનમાં ઉતરતી નથી. જ્યાં સુધી શું ખાવું, કેવી રીતે ખાવું, એ માટેના નિર્ણયા દેશકાળ, શરીરસ્થિતિ અને શરીરપ્રકૃતિ વિગેરે જોઇ ન કરવામાં આવે અને તેમાં વિશ્વાસ કે પ્રતીતિ ન થાય ત્યાં સુધી, તેને લગતા રાગના ભાગ આપણે થવાના અને થવાના જ. અરે તેવા નિયા કરવા માટે પુરતા વિચાર અને જ્ઞાનના પણુ જ્યાં અભાવ હોય ત્યાં સુધારાની શી આશા રાખી શકાય.
""
૧૯૮
૪ ધારા કે ′ પત્થરના પાઠીએ પરમેશ્વર છે' એમ કાઇ પુરૂષ કાઈ પણ રીતે જાણે, પૈસા મારા પરમેશ્વર ' એમ તે માની લે. અને સાથે સાથે કામદેવની તે પૂજા કરે અને વિષયામાં લુબ્ધ થાય તા તે જીવન કેટલું એળે જાય એ સહેલાઈથી સમજી શકાય તેવું છે. આ દૃષ્ટાંતમાં જાણવામાં, માનવામાં અને વર્તવામાં કાઇ પણ પ્રકારના સબંધ જણાતા નથી. એટલુંજ નહીં પણ તે ત્રણે ઘણાં અશુદ્ધ છે. આવું જીવન અંધકારમય છે. જીવન એટલે શું તે તેને સમ· જાતું નથી. મદમાં ધેરાએલા અને અજ્ઞાન, પુરૂષથી જીવન સ્વરૂપ તે ક્યાંથી સમજાય ! ” “ સારી સલાહ આપે તે મિત્ર '' એમ જાણ્યા પછી, જ્યારે એક મનુષ્યે મને સારી સલાહ આપી ત્યારે તે મનુષ્યને મેં મિત્ર તરીકે જાણ્યો. તે મિત્ર અનેક વખતે એ પ્રમાણે મને સારી સલાહ આપવા છતાં, હું તે મનુષ્યને શત્રુ તરીકે માની લઉ અને જાહેર રીતે તેને
પ્
ફાગણ ૧૯૮૩
જે નાશ કરવા ઘાટ ઘડયા કરૂં તે મારૂં જીવન બેશક અધમ કહેવાય. કારણ કે સ્વા દુશ્મનાવટથી તે મિત્રે કરેલા ઉપકારા હું વિસરી ગયા. એ રીતે હું કૃતઘ્ની થયા. એટલુંજ નહિ પરંતુ દંભ ને કપટના મેં આશ્રય લીધા અને હિ‘સા—અરે મનુષ્યહિંસા કરવા તપર થયા. આનાં કારણે। તપાસીએ તે। સમજાશે કે જા• ભુવામાં, માનવામાં અને વવામાં પરસ્પર વિરાધ રાખવાથી આવી અધમાઅધમ સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે એક છેલ્લું દૃષ્ટાંત લશું.
૬
કાયદાના અભ્યાસી જાણે છે કે કાર્યમાં સર્વેએ સત્ય ખેલવું જોઇએ છતાં અનેક લાલચેાને વશ થઇ હુશીયાર એવા જે હું તેને કાર્ટ ખરેાજ માનશે' એમ માની લઈ, ચાલાકીને ડાળ કરી તે અસત્ય કથન કરે અને પાછળથી ખરી વાત બહાર આવે તે શું તે નિદ્ય અને શિક્ષાને પાત્ર થતા નથી ? ’'
આવાં આવાં અનેક દૃષ્ટાંતા આપી શકાય પરંતુ વિષય લાંખે। થજી જવાના ભયથી વધુ દૃષ્ટાંતા અત્યારે હું ટાંકતા નથી.
આ દૃષ્ટાંતા ઉપરથી તમે સમજી શકશે કે જાણેલી વીગતા, તે વિષેની માન્યતા અને તેને લગતું વર્તન-એ ત્રણેને એક ખીજાના આધાર જોઇએ અને જેટલે જેટલે અંશે તે ત્રણે એક ખીજા સાથે જોડાયેલાં, અનુકૂળ અને સંગત હાય છે તેટલે તેટલે અશે જીવનમાં રસ અને આનંદ આવે છે અને ત્યારેજ જીવન માર્ગે કેવા ઢાવા જોઇએ તેની સ્હેજ ઝાંખી થાય છે. બીજી બાજુ જ્યારે તે ત્રણેને એક ખીજા.ઉપર આધાર હાતા નથી, તે ત્રણે એક ખીજાથી ભિન્ન કે પ્રતિકૂળ હેાય છે ત્યારે તે જીવન કલેશમય બને છે. તબલાં સાર્`ગી અને ગાનાર ત્રણે તાલમાં હાય ત્યારેજ સાંભળવામાં મજા રહે છે પણ તાલ વિનાનાં તે ત્રણે હાંસીને પાત્ર થાય છે. ઘેાડાના અવાજ, ગધેડાના અવાજ અને કાગડાના અવાજ એક સાથે નીકળવાથી માત્ર કાલાહલ (Discord) અને શાર કારજ થાય છે. કંઇ તેમાંથી સંગીત
