________________
૩૦૭
જૈનયુગ
ફાગણ ૧૯૮૭
ઉંડા મૂળ નાંખવાના ઉમદા હેતુથી છપાતી આપણી 'ચપ્રતિક્રમણની ચાપડીએ છપાવતી વખતે ઘટતી સંભાળ રખાય તેા કેવું સારૂં એવી સૂચના જાહેરમાં મુકવાની ધૃચ્છા પ્રબળ થાય છે. અર્થ લખતી કે વિચારતી વખતે વ્યુત્પત્તિ અર્થ, રૂઢ અર્થ, ગૌણુ અર્થ વિગેરે તરફ લક્ષ અપાય ત્યાં સુધી તે વ્યાજખી લેખાય પણ કાઇપણ પ્રાચીન આધાર વિના, ટીકાઓવૃત્તિએ જોયા વિના માત્ર કલ્પનાને આશ્રય લેવાય તે તે। અસથ લાગે છે. વિશેષણને અવ્યય તરીકે, તરતજ પાછળ આવતા ‘· નિસીહિઆએ ' શબ્દથી સ્વતંત્ર રીતે, છુટું પાડીને સમજાવવાના પ્રયત્ન કરવા અનુચિત ભાસે છે. ‘આજકાલ જે અર્થે ચાલે છે એ સાધારણ માણુસ માટે (જેએ શબ્દાર્થને પણ મુશ્કેલીથી સમજી શકે તેમને માટે) છે' એ દીલાસા શાંતિ આપતા નથી. તેથી સત્યાર્થ શાધવા વધુ પ્રયત્ના કરવાનુ` સદ્ભાગ્ય આપણને પ્રાપ્ત થાય છે.
કેટલાંક પુસ્તકામાં ‘ જાવિણુજાએ ’શબ્દના શક્તિસહિત ’એવા અર્થ આપવામાં આવ્યા છે.. એક પુસ્તકમાં તે એમ પણ લખ્યું છે કે જેના વડે કાળક્ષેપ કરીએ તે યાપનીયા કહિયે તે શક્તિએ સહિત'. જ્યારે ધાર્મિક કેળવણીમાં રસ લેતા એક મિત્રે લખ્યુ કે “શક્તિસહિત એવા હું વંદન કરવાને ઈચ્છું છું' અને વધુ ખુલાસા આપ્યા કેઃ—
આપશ્રીના સ્વાધ્યાયાદિ કાર્યમાં બાધા-વિક્ષેપ ન આવે તે રીતે વંદન કરવા ઈચ્છું છું' એવેા ભાવ
શિષ્યના વિનયને વધુ શાભાવે, પરંતુ ધાર્મિ ક ક્રિયાશક્તિસહિત એવા હું–વંદન કરનાર માટે વિશેષણ રૂપે છે. પૂર્વે મહાન પુરૂષા માટી માટી રીતે વંદના કરી ગયા હશે. હું યથાશક્તિ (શિષ્ય પોતાની લઘુતા દર્શાવવા માટે ‘શક્તિ સહિત’ એવું વિશેષણ પેાતાના માટે મુકે છે) વંદન કરૂં છું. ત્યારે તે અતિ વિસ્મય થયે.. વિશેષણ અને અવ્યયના તફાવતની ઉપરાંત અણુસમજ કરતાંએ વિભકિત તરફની આ દુર્લક્ષતા દુઃખકર થઈ. ‘જાવિષ્ણુાએ' વિશેષણ છે અને તેને ત્રીજી વિભકિત છે છતાં પ્રથમા વિભક્તિ ગણવાનુ આ સાહસ અયા ગ્ય લાગ્યું.
નિત્ય-આવશ્યક ક્રિયા કરવા જતાં થાક લગાડે ઉત્સાહ મંદ પાડે તેવા અર્થ કે ખુલાસા ગળે ન ઉતરે એ સ્વાભાવિક છે. ધાર્મિક ક્રિયાને દેશ-આશય હંમેશ તદ્દેશીય ઉત્સાહ વધારવાના છે. અને તેમજ સર્વત્ર દેખાય છે તેા પછી અત્રે યથાશક્તિ વંદન કરવા ઇચ્છું છું” તે ભાવ ચિત જણાતા નથી. ઉભા ઉભા કરવાની ક્રિયા હાલતા ખેડા ખેઠા થાય છે તે ભવિષ્યમાં સુતા સુતા કે એવીજ કાષ્ઠ પ્રમાદસૂચક દશાએ થાય એવા ભય પેદા થાય છે. ફૅટા વંદન, થાભવંદન અને હ્રાદશાવર્ત વંદન એમ વદનના ત્રણ પ્રકાર પાડી, ગુરૂની અનુકુળતા સાચવવા પુરતું વંદનનું ઉચ્ચ રહસ્ય ‘યથાશકિત' જેવા અર્થથી ઉડી જાય એમ ચિંતા થાય છે. બાળદયામાં ધર્મના
'
કેટલીક ચેાપડીઓમાં ‘જાણુજાએ’ને અર્થ યથાશક્તિ' વાંચી મારી મુશ્કેલી વધી, અને તે માટેના ખુલાસાઓથી મારી મુંઝવણુ ખમણી થઇ. ગુરૂ વંદન કરવાને ઉત્સુક શિષ્ય વંદન કરવા જતાં પેાતાની શારીરિક શક્તિ માપવા બેસે-તેને 'ગે વિચાર પણ કરે તે મગજમાં ન ઉતરે તેવી વાત થઈ પડી. વંદનાત્મક વિનયી શિષ્ય પૂજ્ય ગુરૂની અનુકુળતા તપાસે-તેમના સ્વાધ્યાયાદિ કાર્યમાં વિક્ષેપ કાઇપણ રીતે ન પડે તેવું વિચારે, અને તેવી રીતે વંદન કરવા ઇચ્છું છું' એમ નમ્ર ભાવે આજ્ઞા માગે પરંતુ તે વખતે સ્ત્રશક્તિ અનુસાર ' વંદન કરવાની ઇચ્છા તે જાહેર ન કરે. શક્તિ વિનાના માણસ ઊભા ઊભા હાથ જોડીને પણ નમન કરી શકે, વિશેષ શક્તિવાળા દ્વાદશાવર્ત વાંદણાંથી વદન કરે' એ ખુલાસા ગુરૂની દૃષ્ટિએ ભલે સમાચીન હેાય પણ અત્રે તા શિષ્યની દૃષ્ટિએ જોવાનુ` હાઈ, તેવા ખુલાસા વ્યાજખ્ખી ન જણાયા. શિષ્યની વદનેચ્છાની દૃષ્ટિએ ‘યથાશક્તિ' વંદન કરવા ઈચ્છવું તે અવિ રાધ જણાતું નથી. આપશ્રીની અનુકુળતા મુજબ” વંદન કરવા ઇચ્છું છુ એવા ભાવ કદાચ હાય તા તે અંધખેસતા થઈ પડે.
·
"
હવે ‘શક્તિસહિત' અર્થ બંધ બેસતા છે કે નહીં તે તપાસવા પહેલાં તેનુ વિશેષ્ય ‘નિસીહિઆએ' એટલે શું તે પ્રશ્ન ઉપર આવીએ. ‘નિસીહિઆએ' એટલે વૈવિધવા એટલે નૈષિધિકી વડે.
