________________
જેના વિરૂદ્ધ વિષમય સાહિત્ય
જેમ એકલા-નિર્ભેળ ઇતિહાસ નથી તેમ તે કેવળ વાર્તા અથવા દંતકથા પણ નથી. ઇતિહાસ અને આદર્શોના સમન્વય જો અતિહાસિક કથાસાહિત્યમાં ન જળવાય તેા વસ્તુના નામે વણુ સાંકય અને કળાના નામે વિખવાદ સિવાય બીજો કાઈ અથ ન સરે. આજે આપણા ગુજરાતી સાહિત્યમાં અતિહાસિક નવલકથાઓને નામે કેટલું પાખંડ પ્રવર્તી રહ્યું છે તે હવે કાઇથી ભાગ્યે જ અજાણ્યું. રઘુ` હશે. શ્રીયુત મુનશીજીની નવલકથા તા એ વસ્તુ-સાંકયૂના એક નમુનારૂપ જ લેખાય છે. ઇતિહાસની અવગણુના કરતી અને જનશાસનના પ્રભાવશાળી પાત્રને અન્યથા સ્વરૂપમાં ચીતરતી તેમની નવલકથાએ સામે ગુજરાતી સાક્ષરા અને જૈન વિદ્વાનાની ફરીયાદ હજી તા ઉભી જ છે; એટલામાં જાણે ઇતિહાસના એ વ્યભિચાર હજી અપૂર્ણ હાય તેમ હાલમાં જ એક અજ્ઞાત લેખક ‘ઝમેર' નામની એક વાર્તા, સુવણુ - માળા માસિકમાં અવતારી ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ જૈન પ્રભાવને વગાવવાના પ્રસંગ સાધ્યા છે, “ ઝમેાર ” ના લેખકને ઇતિહાસનું કેટલું ઊંડું જ્ઞાન છે તે તે કેવળ એકજ હકીકત ઉપરથી સમજાશે કે ‘મેવાડ' શ્રી હેમસૂરિ અને ‘ગુજરાત' એટલા શબ્દો વાર્તામાંથી ખાદ કરવામાં આવે તે તેમાં વસ્તુતઃ વાર્તા, વસ્તુ કે ઇતિહાસ જેવી કાઇ ચીજ અવશેષ રહે કે કેમ તે એક પ્રશ્ન થઈ પડે. લેખકને માત્ર એકજ વાત કહેવાની છે અને તે એજ કે મેવાડી રાણી શ્રી હેમસૂરિને ન નમી અને એ પ્રતિજ્ઞાના પાલન અર્થે કેટલાય ખારેટાને જીવતાં બળી મરવું પડયું. આ કથનને ઇતિહાસના કષ્ટ આધાર છે કે નહીં, તે તા ઐતિહાસિકા પાતે જ નક્કી કરી લેશે. પણુ ઇતિહાસના આશ્રયે લેખકે જૈનમુનિએ અને જન શાસનની જે પેટ ભરીને નિંદા કરી છે તે તેા એટલી ઉધાડી નફટ અને નિરાધાર છે કે તેની સામે કાઇ પણ કળારસિક વાચક પોતાના વિરાધ દર્શાવ્યા વિના ન રહે. ઇતિહાસના પટ ઉપર જૈન સમાજ અથવા મુનિવ્યવહારનું ચિત્ર આંકતાં પહેલાં જે સસ્કાર–સામગ્રી સ`ધરવી જોઇએ તેની પામરતા પણ આ વાત્ત્વના પ્રત્યેક પ્રસગમાં તરી આવે છે. લેખક
૩૧૫
જૈનસમાજના મુનિવરેાનું ચરિત્ર વર્ણવવા પ્રયત્ન તા કરે છે, પણ જૈનમુનિના સહજ દર્શન ઉપરાંત તેમના સામાન્ય કિવા વિશેષ આચારધર્મીના અભ્યાસ કરવા જેટલી પણ તકલીફ ઉઠાવી શકયા નથી. એ સામગ્રી વિષયક ક"ગાલીયતની સાથે તેમના અંતરના વિદ્વેષ ભળતાં વાર્તા એ વાર્તા ન રહેતાં, કળા અને વસ્તુના વ્યભિચાર રૂપજ બની રહે છે. વધારે ખાત્રી માટે આપણે એ લેકના જ છીછરા જ્ઞાન તેમજ સંસ્કાર તપાસીએઃ—
પાટણના કુમારપાળ મહારાજ મેવાડની રાજ કુંવરીને પરણે છે. પણ એ કુવરીને તેમના પિતા પાટણ મેકલતા ખેં'ચાય છે. કુવરીને તેડવા આવેલ જયદેવ મારેટને મેવાડપતિ કહે છે કે-“પેલા નિમાળાવિનાના, ખેાડામાથાવાળા ન્હાવાધોવાની બાધાવાળા જતીઓને વંદન કરવા એ રાજકુવરીતે ન આવડેકુંવરીને સાંજ સવાર ઉપાશ્રયે સામાયિકા કરવા જવાનુ પણ ન ગમે. તમારા કુમારપાળ રાજાના અંતઃપુરની યુવતીઓને સવાર-સાંજ વંદન કરવા ફરજીયાત ઉપાશ્રયે જવું પડે છે, ” જેનધર્મ અને મુનિસમાજ સંબધે લેખક કેટલા દયાજનક પરિચય ધરાવે છે તેના નમુનારૂપ નહી, પણ અતિહાસિક હકીકતના ઓઠા નીચે તેણે વસ્તુના કેટલા વિપર્યાસ સાધ્યું છે તેના એક નમુના તરીકે આ ઉદ્ગારા ઉલ્લેખનીય છે. જૈનમુનિએ હ'મેશા નિમાળા વિનાનાખેડા માથાવાળા હાય અને ન્હાવાધાવાની બાવાવાળા હાય એ જ સત્ય જાણે કે સમસ્ત ઇતિહાસના નવનીતરૂપે તારવી કાઢ્યું. હેાય એવી છટાથી લેખક રજી કરે છે. અંતઃપુરની એક એક યુવતીને સવાર-સાંઝ સામાયિક કરવા ઉપાશ્રયમાં જવું પડે, એટલું જ નહીં પણ શ્રી હેમચ’દ્રાચાય સમા સમર્થ અને કળિકાળ સન જેવા પુરૂષ અંતઃપુરવાસિનીએ તરફથી એવા વંદનની સત–ઉગ્ર ઝંખના રાખે એ તેા તદ્દન વિચિત્ર અને આચારનીતિથી પણ વિરૂદ્ધ જતી વાત છે. જૈનમુનિની પાસેજ શ્રાવક કે શ્રાવિકા સામાયિક કરી શકે એવી ભ્રાંતિમાંથીજ આ અનથ લેખકે ઉપજાવ્યા છે. ખરૂં જોતાં જૈન ધર્મ એવી ફરજ નથી પાડતા. સવાર-સાંઝ તે શું પણ જ્યારે પણુ
