________________
જૈના વિરૂદ્ધ વિષમય સાહિત્ય
ઝમેરમાં સાળ સાળ ભાટ પાતાની સ્ત્રીએ સુધાંત ખળી મુવા, જયદેવના ભાણેજ કનેાજ હતા. તેને પણ કાતરી માકલી હતી, પણ તેની માએ તેને પહોંચાડી નહતી; કેમકે તેને તે એકના એકજ હતા. તથાપિ ભાટના ગાર ઝમેારની રાખની ગુણા ભરીને ગંગામાં નાખવાને નીકળી ચાલ્યેા. તે કનેાજ આવ્યા. ત્યાં જયદેવના ભાણેજ નાકાદાર હતા તેને જાણ્યું કે માલ લઈ જાય છે તેથી દાણુ માગ્યું. એટલે બ્રાહ્મણે જે માલ હતા તેનું નામ લીધું એટલે વધારે પુછપરછ કરી ત્યારે જે નિપજ્યું હતું તે સ` કહી સંભળાવ્યું. પછી તે પોતાનું કુટુંબ એકઠુ કરીને તેમને પાટણ લઇ આવ્યા અને કેટલીક ઝમેરી ખડકીને સ બળી મુઆં” વિગેરે.
મધ્યસ્થ સમીક્ષા પણ રાસમાળામાંની આ દ’તકથા ઉપરથી ‘ઝમેાર’ ના લેખકે પેાતાની વાર્તામાં કેટલી અતિશયાક્તિ કરી છે–જૈનાચાર્થીને અપમાનિત કરવાના આશયથી કેવી કુતર્ક જાળ ગાઢવી છે તે ખરાખર જોઇ શકશે. વિચિત્ર વાત તા એ છે કે પેલી શીલા અને કામણુ–હમણુને જે દ'તકથાને સ્પર્શી સુદ્ધાં નથી થયા તેજ વાત એક પરમ પ્રભાવશાલી જેનાચાયના નામે ચડાવતાં એ લેખકને લેશમાત્ર પણ સર્કાચ નથી થયા. લાકકથાના એક ઉંડા અભ્યાસી તરફથી અમને કહેવામાં આવ્યું છે કે આવી મદ્રેલી શિલા સંબંધી એક વાત મારવાડની લાકકથામાં મળી આવે છે અને તેનાં પાત્રા ઉમા-ઝુમા-અંચળા ખેશી અને મીનળદે વિગેરે છે. મેવાડ કુંવરી કે જૈન મુનિને એ મ`ત્ર-તંત્ર કે શિલા સાથે રજમાત્ર સબંધ નથી. ગુજરાતના ઇતિહાસ વિષયક સાહિત્યમાં આવું એક જુઠાણું દાખલ કરવા માટે ઝમે રતે લેખક માત્ર તેને જ નહી, પણ ગુજરાતી સાહિત્યના સાક્ષરાની પાસે પણ જવાબદાર ઠરે છે, ઇતિહાસના અભ્યાસીએ પણુ રાજા કુમારપાળના અંતઃપુરમાં મેવાડ કુંવરી જેવી કાઇ રમણી હાય એ વાતનેા સ્પષ્ટ અસ્વીકાર કરે છે. નાગારના રાજા– આ બન્ને કુમારપાળની સામે યુદ્ધક્ષેત્રમાં સખ્ત હાર ખાધા પછી પોતાની કુંવરી કુમારપાળને પરણાવી પોતાના અપરાધની ક્ષમા યાચી હોય એવા એક
૩૩૩
ઉલ્લેખ મળી આવે છે. પણ તેણીએ જૈનધમ સ્વીકારવામાં આનાકાની કરી હાય અથવા તેા જૈન મુનિએ તરફ તીરસ્કાર દાખવ્યા હૈાય એવા એક પણ ઉલ્લેખ મળી શકતા નથી. એટલે ટુંકામાં ઇતિહાસની દૃષ્ટિએ અવલેાકતાં “ઝમેર”ની આખી વાર્તો કેવળ શૂન્ય અથવા માત્ર અતિશયાક્તિ રૂપજ પુરવાર થાય છે. ઇતિહાસના નામે જેમ મ્હારું મીડું મૂકાયુ છે તેમ તેનું પાત્રાલેખન પણ એટલુંજ શિથિલ અને ઢંગ વગરનું છે. કુમારપાળના અંતઃપુરમાં કદાચ મેવાડીરાણી જેવું કાઇ પાત્ર હાય તા પણ તે આજની સુધરેલી સફ્રેજીસ્ટના જેવું તાફાની અને કેવળ બળવાખાર હાય એમ માનવાને કઈ સબળ કારણુ નથી. વંદના જેવા એકાદા નજીવા કારણુસર સીસાદીયા વંશની કુંવરી પોતાના પતિ સામે સતત્ કકાસ કરે અને પોતાના પતિનું ગમે તે થાય એમ માની એકાએક નાસી છુટે એ અસ્વાભાવિક અને રાજપુત રમણીને માટે લાસ્પદ છે. વળી લેખકના આ પાત્રચિત્રણમાં એવી કાઇ કુશળતા નથી કે જેથી મેવાડ કુવરી તેમજ તેમના સહાયક બારોટ, વાચકના દીલ ઉપર કઇ સારી સ્થાયી અસર મૂકતા જાય. કાઇ કાઇવાર ઋતિકાસની મામૂલી વ્યક્તિઓમાં પ્રતિભાશાલી લેખકે ભારે ભવ્યતા ઉમેરવામાં સફળ થાય છે. તેમનું કાલ્પનિક ચરિત્રચિત્રણ આપણુને બે ઘડી વિસ્મિત બતાવી મૂકે છે અને એ રીતે ઇતિહાસની અપૂર્ણતાને પોતાની કુશળતા વધુ ભરી કહાર્ડ છે. “ ઝમેાર ના લેખનમાં તેમજ પાત્રચિત્રણમાં એવી ક્રાઇ તાકાત દેખાતી નથી. તેણે જેમ ઋતિહાસની નરી અવગણના કરી છે, તેમજ જે જનશાસનના સંબં ધમાં તે સપૂર્ણ અજ્ઞાત અને અપરિચિત છે. તેની આચાર–નીતિ વિષે ટીકા કરવામાં કાઈ પણુ પ્રકારના સયમ કે મર્યાદાનુ` પાલન કર્યું નથી. મધ્યકાળના ઇતિહાસમાં ગુજરાતના રાજાધિરાજ તરીકે કુમારપાળનું શાસન ધણી ઘણી રીતે ગુજરાતીઓના દીલમાં ઉલ્લાસ તથા અભિમાન પ્રકટાવે તેવું છે. તે જેમ એક સબળ સૈનિક હતા તેમ તે તેટલા જ સયમી અને ધર્મ પરાયણ હતા. રાજનીતિ
29
