________________
૩૦૪
જૈનયુગ
સત્યતાનાં પ્રમાણ ભાઇ મુનશીજી પાસેથીજ મેળવીએ એ મને વધારે સમુચિત લાગે છે અને તેથી કથાના ઉપર્યુ ક્ત પ્રસંગે। વાંચતાં મને જે કઇં પ્રશ્ના ઉપસ્થિત થાય છે, તે આ નીચે આપી ભાઈ મુનશીનું તે ધ્યાન ખેંચુ' છુંઃ— ૧ હેમચ`દ્રસૂરિ દેવભદ્રસૂરિને મળે છે. કાક પણુ આવે છે, તે પ્રસંગે રાજ્યકારભારમાં હિ‘સા
તરફ
૩
અહિંસા'ના જે વિવાદ ચર્ચવામાં આવ્યા છે, તે વિવાદ પ્રમાણયુક્ત છે કે કાલ્પનિક ? પ્રમાણ યુક્ત છે તે કયા ગ્રંથમાં ? પ્ર. ૧ પૃ. ૨૩૮ ૨ રેવાપાલને અને રેવાપા લના શૈવ હાવા સંબંધી સૂરિજી ભાવ વ્યક્ત કરે છે. રેવાપાલ
હેમચંદ્રસૂરિ મળે
છે.
7
મતે
અહિંસા
ધર્મ
રૂચતા
નથી.
એમ કહે છે. આ હકીકત કોઇ ગ્રંથના આધારવાળી છે કે કાલ્પનિક ? પ્ર. ૨૩, પૃ. ૨૩૧. કાકના હાથમાંથી સત્તા લઈ લેવા માટે તેજપાલ, માધવ, અને આંબડને સમજાવવાની જે રાજ્ય ખટપટ હેમચંદ્રસૂરિ કરે છે, તથા દુર્ગ પાલ સૂરિજીનું અપમાન કરે છે, તે હકીકત કા ઐતિહાસિક ગ્રંથમાં છે ? છે તેા કયા? ૫. ૨૩
૫. ૨૩૨.
૪ મંજરીને જોતાં સૂરિજીને જે ‘સંશય’પેટ્ટા થયાને
કિવા ‘ સંશય પેદા થયાની કરવામાં આવ્યા છે, તે શા ઉપરથી
ફાગણ ૧૯૮૩
બસ, મારૂં માનવું છે કે ઉપ ત હકીકતમાંજ આ ચર્ચાના જન્મ થયેલેા છે, પ્રસ્તાના ખુલાસામાંજ તેના અંત છે.
અને આ
પુનરૂક્તિના દોષવ્હારીને પણ એક વાર ફરી કહીશ કે-આ કથા એક ઐતિહાસિક નવલકથા છે. અતએવ ઐતિહાસિક પાત્રાને યથાસ્થિત સ્થાનમાંજ ગાઠવવાના નિયમ ભાઈ મુનશીજી જેવા એક ઉમદા નવલકથાકાર નહિં ચૂકયા હાય, એ ખાતરી છે. અને ગુજરાતનું ગૌરવ બતાવવા સાથી આગેવાની ભર્યાં ભાગ લેનાર આ ‘ગુજરાત'ના તંત્રીના હાથે ગેરવ્યા
જખી
અન્યાય
યુકત
તંત્ર નહિ જ ગાઠવાયુ
હેાય એવા વિશ્વાસ છે. અને તેથી એક મિત્ર તરીકે વિશ્વાસયુક્ત આશા રાખીને ટુંકમાંજ પતાવું છું કે-તે પ્રશ્નાના ખુલાસા અવશ્ય આપશે. શ્રીવિજયધર્મ લક્ષ્મીજ્ઞાન મંદિર,
ઉપયુ ત
એવા સંશય કિવા ભ્રમણા ઉત્પન્ન, થઈ હતી, એની શી ખાતરી ? ૫. ૨૭; પૃ. ૩૨૮ ૫ મ ́જરીના અને સૂરિજીના છેલ્લા પ્રસંગ-જેમાં દુર્ગપાલને ત્યાં ગેચરી જવાનું નિમંત્રણ સ્વીકારવું, સૂરિજીનુ ચમકવું, પેાતાના મગજ પાસે હિસાબ માંગવેા, મંજરી પાસે જવું, મજરીને ‘ભગવતી' ‘માતા' આદિ સંખેાધનાથી ખેલાવવી, મંજરીની હામે સૂરિજીનુ હસવું, મંજરીએ આશીવાઁદ આપવા, સૂરિજીને સૂરિપદ–વીતરાગ પદ-અવિકારતા નજર આગળથી અદૃશ્ય થઈ જવી, પુન: અનિત્યાદિ વૈરાગ્યની ભાવનાઓથી સૂરિજીનું ચિત્ત ઠેકાણે આવવું, સજીએ મજ રીને સાષ્ટાંગ દંડવત્ પ્રમાણુ કરવા, આ પ્રસંગેા શું ઐતિહાસિક સત્યતાવાળા છે? છે તે તેનાં પ્રમાણ? ૫૦ ૩૭, ૧, ૩૭૨ થી ૩૭૭,
એલનગજ આગરા ફા. સુદ ૧, ૨૪૫૦ ધર્મ સં. ૨
ભ્રમણા ના ઉલ્લેખ મુનિ શ્રી સૂરિજીને
વિદ્યાવિજય.
આ લેખ ભાઇ મુનશીજી ઉપર મેં મેકલ્યા હતા. તેમણે મારી પ્રશ્નાવલિના ઉત્તરમાં જે જવા આપ્યા છે, તે આ નીચે અક્ષરશઃ આપું છું.
મુંબાઇ
તા. ૧૪-૩-૨૪
-
વિદ્યાવિજયજી આપની પ્રશ્નાવલિ ને વિવિધ વિચારમાલા મળી. આપના પ્રશ્નાના જવાબમાં લખવાનુ` કે રેવાપાલ અને મજરી કાલ્પનિક પાત્રા છે. એટલે તેના બધા પ્રસંગેા કાલ્પનિક છે. ઐતિહાસિક નવલકથા એટલે ઇતિહાસ નહીં; પણ ઇતિહાસના પ્રસંગેામાં ગુંથેલી કાલ્પનિક કથા.
હેમાચાર્ય વિષે ઇતિહાસમાં એ વસ્તુ દેખાય છે. તેમના અહિંસાવાદ તરફ પક્ષપાત અને પાટણના રાજા પાસે જૈનધર્મ સ્વીકારાવવાની પ્રબળ ઇચ્છા આ છે જેના જીવનની મેટી આકાંક્ષા છે એવા મહાન ગુજરાતીના જીવનમાં તેમના ચારિત્ર્યને અનુરૂપ, કાલ્પનિક પ્રસંગે। યાજ્યા છે, અને એ યેાજ વાના કથાકારના અધિકાર છે, એમ હું માનું છું.
માંજરીના પ્રસગ, હેમાચાર્યના બાલ્યાવસ્થાથીજ સયમ કેવા હતા તે દેખાડે છે. વિકારને વશ કર્-
