Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 8

શ્રી જૈન . કે. હેરંડ. vમ સ્ત્રી નામનાણા (ાત જો)–પ્રણેતા મહાકવિ ધનપાલ સંશોધિકા અને પ્રકાશિકા બી. બી એન્ડ કંપની ખારગેટ ભાવનગર મૂલ્ય ૧-૧૨-૦ પૃ. ૧૬૪૪ ૮ આનંદ પ્રિ. પ્રેસ.),
ધનપાલ કવિ એક ઉત્તમ અને મહાન કવિ થયો છે અને તેને તિલકમંજરી નામને ગ્રંથ બાણ કવિની કાદમ્બરીને ટક્કર મારે તેવો છે એવું વિદ્વાનેથી સ્વીકાર્યા વગર રહ્યું નથી. ધનપાલ પ્રસિદ્ધ શોભન સ્તુતિ કરનાર શોભન મુનિના બંધુ થાય અને તે મૂલ બ્રાહ્મણ પુરોહિત સર્વ દેવના પુત્ર થાય. શેભન મુનિએ જેન દીક્ષા અંગિકૃત કરી તેથી ધનપાલે નારાજ થઈ માળવામાં જૈન સાધુ આવી ન શકે તેવો પ્રબંધ કર્યો. આખરે તેને શોભન મુનિને ભેટે થતાં જૈન ધર્મ પ્રત્યે પૂર્ણ શ્રદ્ધા થઈ. આ જૈન કવિથી જૈન સંપ્રદાયને મગરૂર થવા જેવું છે છતાં અત્યાર સુધીમાં આ કવિના ગ્રંથે બહાર પાડી તેના સંબંધમાં તેનું ચરિત્ર લખી લખાવી તેના ઉપકાર વાળવાનું થોડું ઘણું કાર્ય પણ જૈનાએ નહોતું કર્યું, તે પહેલાં જૈનેતર તરફથી તિલકમંજરી નિર્ણય સાગર પ્રેસ તરફથી પ્રસિદ્ધ થઈ ગયેલી છે તેમાંની પ્રસ્તાવના પણ ઘણી શોધક બુદ્ધિથી લખાયેલી છે. સંશોધક મહાશય તરફથી આ પુસ્તકમાં ધનપાલ સંબંધી વિસ્તૃત આલોચનાની આશા હતી, પરંતુ સમય અને સ્થળના સંકોચને લીધે બન્યું નથી એમ તેઓએ જણાવ્યું છે તેથી નિરાશ થવું પડયું છે તે પણ ટુંકમાં પ્રસ્તાવના લખી આ ગ્રંથને યોગ્ય જે ઇસારો કર્યો છે તે માટે સંશોધકને ધન્યવાદ ઘટે છે. | સંશોધક તરીકે બી. બી. એન્ડ મહાશયાનાં મંડલી એમ પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે તેથી તેમની પૂર્ણ ઓળખ મળી શકતી નથી, તે પણ અમને તેમાં પ્રસિદ્ધ પંડિત બહેચરદાસ મોટે ખાસ અને મહેનતુ હાથ જણાય છે. પંડિત બહેચરદાસ પ્રાકૃત માર્ગો પદેશિકા રચી જે પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યા છે તે કરતાં પણ વધારે ગુણે ધરાવે છે. સાદા, નિરભિમાની, એકલબાગ, ભાષા પંડિત, અને વિદ્વાન હોવા ઉપરાંત ઉદારદષ્ટિથી અને સ્વ. તંત્રતાથી વિષયમાં ઉતરી ભાવ ખેંચનારા વિચારક છે. તેઓએ ગુજરાતી ભાષા” નામને શોધક બુદ્ધિથી લખેલ લેખ હમણાંજ આનંદ કાવ્ય મહોદધિના પાંચમા મૈક્તિકમાં બહાર પડયો છે અને તુરતજ આ કેશ બહાર પડે છે. આ કોશ પાઈઅલછી એટલે પ્રાકૃત લક્ષ્મી રૂપે જ છે, તેમાં દરેક શબદના જે જે પર્યાય વાચક શબ્દ છે તેને લઈ ગાથામાં ગુંથવામાં આવ્યા છે અને તેથી તે શબ્દ જેટલી ગાથામાં ય ગાથાના ભાગમાં હોય તેને એક બે એમ અંક સંશોધકે આપી તેને મૂળરૂપે મૂકી ફટનેટમાં તે અંકની સાથે તે શબ્દ મૂકે છે અને પછી છેવટે આ કેશ અક્ષરાનુક્રમે ઉપરોક્ત અંક સાથે શબ્દોને આપે છે અને તેમાં મૂળ પ્રાકૃતનું સંસ્કૃત, તે નામ વિશેષણ અવ્યય જે હોય તે જાતિ એટલે લિંગ સહિત મૂકી તેને ગુજરાતી અર્થ આપેલ છે. પ્રાકૃતભાષા મૃતભાષા હોઈ તેના અભ્યાસીઓ દુર્લભ છે તે તેના જ્ઞાતા તે સવિશેષ દુર્લભ હોય તેમાં નવાઈ નથી. છતાં એક જ્ઞાતા તરીકે આ પ્રાકૃત કોશનું સમર્થ સંશોધન કરી દરેક પ્રાકૃત શબ્દના સંસ્કૃત મૂળ તથા ગૂજરાતી અર્થ મૂકવામાં સંશોધકે પોતાની વિદ્વત્તા સિદ્ધ કરી છે.
આપણું આગમો તથા અસંખ્ય ધર્મ પુસ્તકો છે તે જાણીતી વાત છે અને તેથી ધર્મજ્ઞાન મેળવવામાં પ્રાકૃત ભાષાનું જ્ઞાન પણ અવશ્યક છે છતાં તે જ્ઞાન મેળવવા માટેનાં