________________
૬૨
જૈન દષ્ટિએ કમ સમાવેશ થાય છે. આમાં રસનું નિર્માણ કાર્ય કરે છે. આ બંધના હેતુ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને વેગ છે; તેની વિગત ઉપર આવી ગઈ છે. (જુઓ પૃ. ૩૩-૩૮). સર્વ કર્મનું મૂકાવું તે મેક્ષ. સમર્થ શુદ્ધ આત્મભાવને–પરમાત્મભાવને અનુભવ તે ભાવમોક્ષ.
આ નવ તત્વમાં જીવ અને અજીવતત્વ જાણવા યોગ્ય (ય). છે. પુણ્ય, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ એ ગ્રહણ કરવા યોગ્ય (ઉપાદેય) છે અને પાપ, આસવ અને બંધ એ ત્રણ તત્ત્વ ત્યાગ કરવા યોગ્ય હેય) છે. પુણ્યને ગ્રહણ કરવા યોગ્ય વ્યવહારની નજરે જાણવું, કારણ કે આખરે તે તે પણ સોનાની બેડી છે અને વિશિષ્ટ નજરે ત્યાગ કરવા ગ્ય છે.
આ નવતત્વને બધે સામાન્ય ખ્યાલ આપે, બાકી નવતત્વમાં આખા જૈન શાસ્ત્રને સમાવેશ થાય છે. એમાં આખો સુષ્ટિકર્તુત્વવાદ, જીવને ઉત્ક્રાંતિ-અપક્રાંતિવાદ, પરભવનું સ્વરૂપ, કર્મને સિદ્ધાંત, ચેતનના દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય-વર્તના, પુદ્ગળના ધર્મો, એવા એવા અનેક પ્રશ્નોની વિચારણા આવે. નવતમાં સહણ થાય, એમને જાણવાની રુચિ થાય, એમને બોધ થાય, એ જાણવું ગમે, તેને સમ્યક્ત્વ કહેવામાં આવે છે. આ સમ્યફને આ વિષય અલગ સમજવા ગ્ય છે. આ તને બોધ થાય, એમના નવનિક્ષેપ જણાય, પરસ્પર સાપેક્ષભાવ સમજાય, અનંતધર્માત્મક વસ્તુની પિછાણ થાય અને એના તરફ સહણ થાય તે સમ્યક્ત્વ. આવા પ્રકારનું સમ્યક્ત્વ ન થાય ત્યાં સુધી પ્રાણી જે ઘેર અજ્ઞાનમાં વર્તતે હોય છે, સમજણ વગર ગતાનુગતિક ભાવે ચલાવ્યા કરતું હોય છે, તે મિથ્યાત્વ. આવી અજ્ઞાન દશામાં અથવા ઊંધે માર્ગે ઊતરી ગયેલ વિપરીત દશામાં જે વિરૂપ આત્મદર્શન થાય અથવા ઊલટું દર્શન થાય તે દર્શનમેહનીય.
