________________
જૈન દષ્ટિએ કમ બને નામકર્મોને વિપાક હોય. બાકી બે, ત્રણ, ચાર કે પાંચ ઈન્દ્રિયે ધરાવનાર છનાં શરીરમાં તે બાદરપણું જ હેય. કહેવાની જરૂર ભાગ્યે જ રહે કે હેમચંદભાઈને બાદર નામકર્મને ઉદય અત્યારે વર્તે છે. બાદર પુણ્યપ્રકૃતિ છે. સૂક્ષ્મ પાપપ્રકૃતિ છે.
(૩) પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત - જીવ બહારથી આવી પ્રથમ પુદ્ગોને સંચય કરે તેને આહારપર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે. જીવ પિતાની સાથે તૈજસ . શરીરને લઈને આવે છે. આહાર લઈ શરીર બાંધે તે બીજી શરીરપર્યાપ્તિ. શરીર પછી એક, બે, ત્રણ, ચાર કે પાંચ સ્વયેગ્ય ઈન્દ્રિયે બંધાય. ઈન્દ્રિયે રચાયા પછી શ્વાસોચ્છવાસ લે, પછી ભાષા, અને છેવટે મન. આ રીતે આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય, શ્વાસોચ્છવાસ ભાષા અને મન એ છ પર્યાપ્તિ વધારેમાં વધારે હોય. એકેદ્રિયને પ્રથમની ચાર પર્યાપ્તિ હોય. બે ત્રણ ચાર ઈન્દ્રિયવાળા જીવને અને અસંસી મનુષ્યને પ્રથમની પાંચ પર્યાપ્તિ હોય અને બાકીના પંચેદ્રિય જીવોને છએ પર્યાપ્તિ હેય. પુદુગળના ઉપચયથી જીવની પદગળને ગ્રહણ કરવાની અને પરિણાવવાની શક્તિને પર્યાપ્તિ. કહેવામાં આવે છે. સ્વયેગ્ય પર્યાપ્તિ પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી પ્રાણી અપર્યાપ્ત કહેવાય છે. પૂરી કરે એટલે પર્યાપ્ત કહેવાય કેટલાક અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં જ કાળ પણ કરે છે એટલે એની જુદી વિવક્ષા કરવાની રહે છે. આહાર તરીકે ગ્રહણ કરેલાં પુદુગળથી શરીર બંધાય, પછી ઈન્દ્રિયે બંધાય. આહારને સમય તે. માત્ર એક સમયને જ હોય.
ગ્ય પર્યાપ્તિ પૂરી કરે ત્યારે તે લબ્ધિપર્યાપ્ત કહેવાય. ત્યાં સુધી તે લબ્ધિઅપર્યાપ્ત કહેવાય. ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ (ત્રીજી) પૂરી ન કરે ત્યાં સુધી તે કરણઅપર્યાપ્ત કહેવાય. કરણ એટલે ઈન્દ્રિય. કેઈ જીવ કરણપર્યાપ્ત થાય, પણ સ્વયંગ્ય બધી. પર્યાપ્તિ પૂરી કર્યા વિના મરણ પામે તે લબ્ધિઅપર્યાપ્ત હોઈ શકે અને છતાં કરણપર્યાપ્ત હેય. કરણઅપર્યાપ્ત દશામાં કોઈ
