________________
૧૬૬
જન ષ્ટિએ કર્મ (જુઓ પૃ. ૧૫૬)માં ઘણે ફેર છે. એ પ્રકૃતિ તે શરીરના હળવાભારેપણની વાત અંગે છે અને ચેતનને અગુરુલઘુગુણ તે અજબ વાત છે, સામાન્ય રીતે મગજમાં ન ઊતરે તેવી વાત છે, પણ કલ્પી શકાય તેવી વિશિષ્ટ હકીક્ત છે. ચેતન પિતે ગુરુ નથી કે હળ નથી, કલ્પનાથી પણ તેલવાળે નથી, એવા આત્માને અગુરુલઘુગુણ આ ગેત્રકર્મને લઈ ફટકી જાય છે. આત્મા કર્મના. સંબંધમાં આવે છે અને કર્મવર્ગણાથી ભારે થઈ જાય છે અને જેમાં કાંઈ વધઘટ ન થવી જોઈએ તે ચેતન કર્મના ભગવટાથી હળવે થાય છે, નવીન કર્મના બંધનથી ભારે થાય છે. આવી ચેતનની સંસાર સરખે રાખવાની પરિસ્થિતિ નીપજાવનાર નેત્રકર્મ છે. આ કર્મ અઘાતી છે. હેમચંદભાઈને ઉચ્ચત્રકર્મ પ્રકૃતિને ઉદય દેખાય છે. ૮. અંતરાય કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ
ચેતન આત્માની અનંત શક્તિને કુંઠિત કરનાર આઠમું અંતરાય કર્મ છે. એના પ્રકારની વિચારણામાં એની કામ કરવાની વિવિધતાને ખ્યાલ કરતાં એ કર્મને પરિચય થઈ આવશે. દાનાન્તરાય
પિતાની પાસે વસ્તુ હોય, પિતાના ખપ કરતાં વધારે હોય, સામા માણસને તેને ખપ હય, પિતે દાનનો મહિમા, પરે પકારનું ફળ અને પિતાના કર્તવ્યની ભૂમિકા જાણનાર હોય છતાં પણ દાન આપી શકે નહિ, જાહેર કે ખાનગી સખાવત કરી શકે નહિ તે દાનાંતરાય. કૃપણ, કરપી, મુંજી, કંજૂસ વગેરે વિશેષણને લાયક નીવડનાર આવા પ્રાણીઓ ધનની રેકી કરે છે અને અંતે સર્વ અહીં મૂકી ખાલી હાથે ચાલ્યા જાય છે. કપિલા દાસીને દાખલ મુદ્દામ છે. એ આપવાની વાત જ ન કરી શકે, આપતાં એનું દિલ, દુખે, મન ભરમાઈ જાય. લાભાન્તરાય
દાનાંતરાયમાં આપવાની વાત છે ત્યારે બીજા લાભાંતરાયમાં
