________________
કર્મીની ઉત્તર પ્રકૃતિઓ
૯૫
વેશ હાય, દુરાગ્રહ હાય, મગજને તસ્દી આપવાની અનિચ્છા હોય અને એકાંત અભિપ્રાય હાય ત્યાં મિથ્યાશ્રુત છે એમ સમજાય છે. (૭) સાદિશ્રુત—જે શ્રુતજ્ઞાનની શરૂઆત (આદિ) હોય તેને સાહિશ્રુત કહેવામાં આવે છે.
(૮) અનાદિશ્રુત—જે શ્રુતજ્ઞાનની આદિ ન હોય તે અનાદિ શ્રુતજ્ઞાનના પ્રકાર કહેવાય. આ બન્ને પ્રકારને ૯ અને ૧૦મા પ્રકાર સાથે સંબંધ છે. ચારે જ્ઞાનના પ્રકારને એક સાથે વિચારીએ.
(૯) સપર્યવસિતશ્રુત—જે જ્ઞાનના 'ત હોય તે સપર્યવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય. પવસાન એટલે ઈંડા (અંત).
(૧૦) અપ વસિતશ્રત—જેને છેડા ન હાય તે શ્રુતજ્ઞાનને અપવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.
આ ચારે પ્રકારમાં વ્યક્તિ અને ક્ષેત્રને લઇને ભેદ પડે છે. તીર્થ'કર મહારાજ જ્ઞાનની પ્રરૂપણા કરે અને દ્વાદશાંગીની રચના થાય તે દૃષ્ટિએ એ શ્રુતજ્ઞાન આદિશ્ચત કહેવાય. સમષ્ટિની દૃષ્ટિએ જ્ઞાનપ્રવાહ અનાદિકાળથી ચાલ્યા કરે છે, તે દૃષ્ટિએ તે અનાહિશ્રુત કહેવાય. તે જ પ્રમાણે વ્યક્તિગત દૃષ્ટિએ એક જીવને વિશિષ્ટ કેવળજ્ઞાન થાય ત્યારે શ્રતજ્ઞાનના છેડે આવે છે. તે દૃષ્ટિએ તે સપવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય. પણ સમસ્ત પ્રાણીવગની નજરે શ્રુતજ્ઞાનને છેડા ભાવતા નથી, એ ષ્ટિએ શ્રુતજ્ઞાનને અપર્યવસિત કહેવાય. સાતથી દશ સુધીના શ્રુતજ્ઞાનના આ ચારે પ્રકારો વ્યક્તિ અને સમષ્ટિની દૃષ્ટિએ પાડવામાં આવ્યા છે. એમાં ક્ષેત્રના વિભાગ અને કાળના તથા ભાવના વિભાગ પણ છે. અમુક ક્ષેત્રમાં અમુક સમયે કેવળજ્ઞાન થાય કે ન થાય અને કેવળજ્ઞાન થાય ત્યારે શ્રુતજ્ઞાન રહેતું નથી એ કારણે આ આદિ અને અંતના ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે. જૈન દૃષ્ટિએ ક્ષેત્ર અને કાળના અભ્યાસ કરવાથી આ વાતની ચાખવટ થઇ જશે. વ્યક્તિગત આદિ કે અંત તા સમજાઇ જાય તેવી વાત છે. એમાં અમુક વિષયના જ્ઞાનને આદિ અંત હોઈ શકે
