________________
૩.
કર્મીની ઉત્તર પ્રકૃતિ ળવાથી કે રૂપ દેખવાથી જે રિજ્ઞાન થાય તે લબ્ધિઅક્ષર શ્રુતજ્ઞાન. લેખન તે સંજ્ઞાઅક્ષર, વાંચન તે વ્યંજનાક્ષર અને તેને પરિણામે થતું પરિજ્ઞાન તે લબ્ધિઅક્ષર. અભિલાપ્ય ભાવનું પ્રતિપાદન કરનાર પ્રધાનશ્રુત તે અક્ષરશ્રુત.
(૨) અનક્ષરશ્રુત—એક પ્રાણી પોતાના ભાવા અક્ષરના ઉપયાગ વગર જણાવે તે અનક્ષરશ્રુત. માથુ હલાવી હા-ના કરવી,, આંગળીના ટચકારા કરી ‘આવા' જાઓ’ ‘તાકીદ કરા’ વગેરે ભાવ જણાવવા, ઘ'ટડી ખજાવી નાકરને ખેલાવવે, તાળી પાડી પસંદગી ખતાવવી, લીલી બત્તીના અર્થ આવે, લાલબત્તીના અર્થ આવા તેવી કરેલ ગેòવણુ પ્રમાણે વગર અક્ષરે અર્થ જાણવા–જણાવવા, હાથની સાનથી, આંખના મચકારાથી અંદરના ભાવ વગર ખાલ્યે. જણાવવા, એ સર્વે અનક્ષરશ્રુતજ્ઞાન કહેવાય. એડકાર, છીંક, ખાંસી, ઈશારત દ્વારા અંદરના ભાવ વગર ભાષાએ જણાવવા એ સના સમાવેશ આ અનક્ષરશ્રુતજ્ઞાનમાં થાય.
ભાષા વગર વિચાર શકય છે કે નહિ તેના સુંદર જવાબ આ વિચારણા આપે છે. મતિજ્ઞાનની કક્ષામાં ભાષાની જરૂર નથી. શ્રુતજ્ઞાનની કોટિમાં જ્ઞાન આવે ત્યારે ભાષાની જરૂર પડે છે, ત્યાં તેના અક્ષર અને અનક્ષર વિભાગ પડે છે. આ આખી જ્ઞાનચર્ચા ખૂબ વિચારણા માગે છે, માનસશાસ્ત્રના પૂરો અભ્યાસ દાખવે છે. અને ન્યાય(logic)ના એક મહત્ત્વના પ્રશ્નના જવાબ પૂરા પાડે છે.
(૩) સંજ્ઞીશ્રુત—જેને સંજ્ઞા હોય તે સંજ્ઞી. સંજ્ઞાના ત્રણ પ્રકાર છે—દીધ`કાલિકી, હેતુવાદોપદેશિકી અને દૃષ્ટિવાદોપદેશિકી. હું અમુક કામ કરી રહ્યો, અમુક કામ કરુ છું, પેલું કામ કરીશ વગેરે મેળ મેળવી કામ કરવું તે લાંખા વખતની સંલગ્નતા ખતાવ-નાર સંજ્ઞાને પ્રથમ દીર્ઘકાલિકી સંજ્ઞા કહેવામાં આવે છે. દેવ, નારકો, ગર્ભજ મનુષ્ય અને ગજ પચેંદ્રિય તિય "ચા સંજ્ઞી કહેવાય છે. તેને આ સંજ્ઞા (દીર્ઘકાલિકી) હેાય છે. પેાતાના તાત્કાલિક
