________________
જન દષ્ટએ કર્મ હિત ઉપર નજર રાખી ઈચ્છમાં પ્રવૃત્તિ અને અનિષ્ટથી નિવૃત્તિ એ હેતુવાદોપદેશિકી સંજ્ઞા. સર્વ અસંણી (=મન વિનાના) જીવોને આ સંજ્ઞા હેય છે. ક્ષપશમને પરિણામે સમ્યગદષ્ટિપણું હોય તે દષ્ટિવાદોપદેશિકી સંજ્ઞા. કેઈ મત એ પણ છે કે આ છેલ્લી દષ્ટિવાદોપદેશિકી સંજ્ઞા ચૌદપૂર્વધરને હેય. દીર્ઘકાલિકી સંજ્ઞાથી જે શ્રુતજ્ઞાન થાય અને દષ્ટિવાદોપદેશથી જે સમ્યજ્ઞાન થાય તે સંજ્ઞીશ્રુત કહેવાય છે. જે પંચેન્દ્રિય જીને મન હોય તેમને સંસીશ્રુત સંભવે.
(૪) અસંજ્ઞીશ્રુત-મન વગર માત્ર ઈદ્રિયથી ઉત્પન્ન થયેલું શ્રત તે અસંજ્ઞીશ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. સંજ્ઞીશ્રુત મનવાળા પંચંદ્રિય જેને હોય છે, જ્યારે એક, બે, ત્રણ, ચાર ઇંદ્રિયવાળા અને મન વિનાના પંચેન્દ્રિય અસંજ્ઞી ને અસંજ્ઞીશ્રુત જ્ઞાન હોય છે.
(૫) સમ્યફ શ્રુત—કોઈપણ વસ્તુને વાસ્તવિક બંધ થશે તે સમ્યફ શ્રત. કોઈપણ હકીકતને, તેના પ્રણેતાની પ્રતિષ્ઠાની અને તેની આપ્તતાની ખાતરી કરી, સ્વીકાર કરે, પક્ષપાતની બુદ્ધિ ન રાખતાં સત્ય હકીકતને સ્વીકાર કરે, સાચી વાત બીજાને જણાવવી, સાચી હકીકતને સાચી રીતે સ્વીકાર કર-પ્રચાર કરવા તે સમ્યફ શ્રત.
. (૬) મિથ્યાશ્રુત—વગર પરીક્ષાઓ મડાગાંઠ બાંધી લેવી, પિતે કહે અથવા પિતે માને તે જ વાત સાચી, તેમાં દલીલ કે તપાસને અવકાશ ન આપો, દુરાગ્રહથી વાતને પકડી લેવી કે જગત સન્મુખ ધરવી તે મિથ્યાશ્રત. એમાં અધુરું જ્ઞાન, વગર પરીક્ષાનું જ્ઞાન, પરસ્પર વિરોધી જ્ઞાન, ન્યાયની કેટિને ન લાગે તેવું જ્ઞાન, વગેરેન સમા વિશ થાય છે. આમાં એકાંત બુદ્ધિને સમાવેશ થાય છે, આંખે મીંચીને થતાં સ્વીકારને સમાવેશ થાય છે, અને પાયા વગરના માર્ગના ઉપદેશને પણ સમાવેશ થાય છે. કોઈ કોઈ અભિપ્રાય પ્રમાણે તે નિષ્ફળ જ્ઞાન, વિરતિભાવ વગરના જ્ઞાનને સમાવેશ પણ મિથ્યાશ્રતની કટિમાં કરવામાં આવ્યું છે. જ્યાં જ્યાં અભિનિ
