________________
કર્મીની ઉત્તર પ્રકૃતિએ
૧૧૩
ચંદ્રુપણાને મધ એ એના સંબંધીનું વિશેષ જ્ઞાન છે. ગાયનું ગેાત્વ એ સામાન્ય છે, એ સામાન્યના ખાધ એ દર્શન છે, શીગડાવાળી પીળા ર'ગની ગાય' એવા વિશેષ એધ જ્ઞાન છે.
આ સામાન્ય ધ–મનુષ્યપણાના, ગાયપણાના-થાય તેને દર્શન કહેવામાં આવે છે. વિગતવાર વિશેષ ખાધ તે જ્ઞાન કહેવાય છે. એટલે આપણને જે રીતે કોઇ વસ્તુનું કે માણસનું જ્ઞાન થાય તે પહેલાં તેની જાતિનું દેખવું થાય છે, તેને દર્શન કહેવાય છે. આપણને જ્ઞાન સામાન્ય રીતે પાંચમાંની કોઈ ઇન્દ્રિય મારક્ત અથવા મન મારફત અથવા એકએ ઇન્દ્રિયા અને મન મારફત થાય છે. એટલે આપણને થતાં મતિશ્રુતજ્ઞાનને આપણે ઉપર પરેાક્ષ જ્ઞાન કહ્યું હતું. જંગલમાં સામે દૂરથી કાંઈ દેખાય ત્યારે માણસ હશે કે ઝાડનું ઠુંઠું હશે એમ લાગે, પછી માણસ છે. એમ લાગે એ દર્શીન. પછી એ હિંદી છે, હિંદુ છે, ધેાતિયાવાળા છે, પગે ચાલનારો છે એમ વધારે માહિતી મળે તે જ્ઞાન કહેવાય. એટલે જાતિના સામાન્ય ખાધ તે દર્શન અને વિશેષ વિગતવાર સમજણુ તે જ્ઞાન. વિશિષ્ટ ગુણક્રિયાની જાણ વગર માત્ર નિરાકાર નિવિકલ્પ મેધ થાય તે દશન અને વિશેષ બેધ થાય તે જ્ઞાન.
આપણને કોઈ વસ્તુ કે ભાવને પરિચય થતાં પ્રથમ સામાન્ય દર્શન થાય છે અને પછી વિશેષ બેધ થાય છે. તેથી આપણી દૃષ્ટિએ પ્રથમ દર્શનના ઉપયેાગ થાય, પછી જ્ઞાનના ઉપયાગ થાય. ઉપરના વિશિષ્ટ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનમાં આ સ્થિતિ પલટાઈ જાય છે. કેવળજ્ઞાનમાં દર્શન પહેલાં અથવા દન સાથે જ્ઞાન થાય છે. એટલે પ્રથમ વ્યાખ્યા જ્ઞાનની કરી. આ હકીકત ખૂબ સ્પષ્ટ છે, જરા મગજને તસ્દી આપી સમજી લેવા જેવી છે. કોઈ પણ વસ્તુને સામાન્ય પરિચય થાય તે દન છે અને વિશેષ પરિચય થાય તે
८
