________________
૧૩૭
(૫૪)
કમની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ રસના, ઘાણ અને ચક્ષુ હોય છે. અને તેમાં શ્રવણેન્દ્રિયને ઉમેરવાથી પંચેન્દ્રિય થાય છે.
આમાં એટલું લક્ષમાં રહે કે એકેન્દ્રિય જીવોને માત્ર સ્પર્શન ઈન્દ્રિય જ હોય. સ્પર્શન સિવાયની બીજી ઈન્દ્રિય એકલી ન હોય, જેમ કે ચક્ષુ હોય તેને તેની આગળની સ્પર્શન, રસન અને બ્રાણ જરૂર હેય.
ઉપર જે ચાર ગતિ જણાવી તે પૈકી મનુષ્ય, દે અને નારકે તે પંચેન્દ્રિય જ હોય. તિર્યંચે એકેદ્રિયથી માંડીને પંચેન્દ્રિય હોય. આવા બીજા ચિત્રામણમાં જાતિના પાંચ પેટા વિભાગો થાય છે.
૧. એકેદ્રિય જાતિનામકર્મ (૫૩) ૨. બેઈન્દ્રિય જાતિનામકર્મ ૩. ત્રિઈન્દ્રિય જાતિનામકર્મ (૫૫) ૪. ચેરિન્દ્રિય જાતિનામકર્મ (૫૬) પ. પંચેન્દ્રિય જાતિનામકર્મ (૫૭)
સામે હેમચંદ પડે છે. તેને આ પાંચ પ્રકૃતિ પૈકી પંચે* ન્દ્રિય જાતિનામકર્મને ભેગવટો છે એમ સમજવું.
૩. શરીરનામ–આ ત્રીજી શરીરનામની પિડપ્રકૃતિના પાંચ પ્રકાર છે. આ પાંચ પ્રકારે સમજવા યોગ્ય છે. તે મનુષ્ય અને તિર્યનાં શરીરને ઔદારિક શરીર કહેવામાં આવે છે. એ ખાસ જૈન પારિભાષિક શબ્દ છે. વિવેચનકારો એને માટે કહે છે કે પ્રધાનાર્થક “ઉદાર શબ્દ પરથી એની વ્યુત્પત્તિ થઈ શકે છે. મનુષ્યના શરીરથી મેક્ષ સાધી શકાય માટે શરીરમાં એને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. એ વ્યુત્પત્તિ ગમે તે છે, પણ આ ઔદારિક શરીરમાં સર્વ જળચર, સ્થળચર, બેચર, તિર્યંચે અને વનસ્પતિ, પાણી, અગ્નિ આદિ સર્વ તિર્યંચે નાં શરીરને સમાવેશ થાય છે. અસ્થિ, મજજા, મેદ, લેહી વગેરેનાં તથા પીંછાવાળાં, માંસપેશીવાળાં, ચામડીવાળાં, અંડજ,
