________________
૭૨
જૈન દૃષ્ટિએ ક
છે તે ધ્યાન પર આવશે. આ કર્મોના ભેદોપલેથી થતા આવિર્ભાવા વિચારી જઈએ.
પ્રકી
આટલા ઉપરથી જોવામાં આવ્યું હશે કે કર્મશાસ્ત્રમાં શરીર, ઇન્દ્રિય, શ્વાસેાવાસ, ભાષા અને મનની ખામા આવે છે. શરીરની ખનાવટ, શરીરના પ્રકાર, શરીરની મજબૂતાઈ, એનાં અગા, ઉપાંગો, એનાં બંધના, એનાં હાડ, ચામડાં, એનાં રૂપ, એની રેષા, એની આકૃતિ, એની સુંદરતા, સુઘડતા, એની આકષ કતા એ સર્વ કર્મના વિષય બને છે. પાંચ ઇન્દ્રિય પૈકી કેટલી હોવી, ઇન્દ્રિયના પ્રકારો ભાવેન્દ્રિય તેમજ દ્રવ્યેન્દ્રિયની વિગત પણ કર્મશાસ્ત્રમાં આવે છે. ભાષાને અંગે ભાષા હેાવાથી માંડીને એની સુમધુરતા, કડવાશ, સત્યાસત્યતા વગેરે કર્મશાસ્ત્રના વિષય બને છે. શ્વાસોચ્છ્વાસની સરળતા પણ કર્મશાસ્ત્રના વિષય બને છે અને એથી પણ વધારે અગત્યની મામત મનની છે. મન હાવું કે નહિ અને હાય તા તેની પૌદ્ગલિકતાથી માંડીને એના પરના અંકુશ વગેરે આખુ માનસશાસ્ત્ર કર્મશાસ્ત્રના વિષય બને છે.
k
અને શરીર બંધાવા માંડયા પહેલાં પ્રથમ આહાર લેવાના વિષય ચર્ચીને આ બાબતને ધણું વિશાળ સ્વરૂપ આપ્યું છે. ભવાંતરમાં પ્રાણી કેવી રીતે જાય, ત્યાં જતાં વેંત જ પ્રથમ આહાર કેવી રીતે લે, પછી એનું શરીર કેવી રીતે બંધાય અને શરીર અંધાયા પછી ઇન્દ્રિયાની રચના કેમ કોને કયારે મળે, એવી એવી અનેક ખામતાના ગભીર વિચાર કર્મશાસ્ત્રમાં કરવામાં આવ્યે છે.
અને વિશેષ ખૂબીની વાત એ છે કે આવા શરીર, ભાષા જેવા સાદા વિષયને અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ આ કર્મશાસ્ત્રના વિષયે આપ્યું છે. આ શરીર પરના માહ, ધન વૈભવના મેહ, વિષયાનું સ્થાન અને એ સર્વની અસ્થિરતા બતાવી છેવટે આત્મા શું છે, એના બાહ્ય સંબંધ શા માટે થયા છે, એ કેટલા કાળ સુધી
