Gathasaptashati

Author(s): Nathuram Shastri
Publisher: Pandurang Javji

Page 379

२९४
काव्यमाला |
[ कियन्मानं भविष्यति सौभाग्यं प्रियतमस्य भ्रमणशीलस्य । महिला मदनक्षुधा कुलकटाक्ष विक्षेपगृह्यमाणम् ॥ ] सौभाग्यं दयितस्य भ्रमतो भविता कियन्मात्रम् । महिला स्मरक्षुधाकुलकटाक्षविक्षेपगृह्यमाणं हि ॥ ८१ ॥
भ्रमतः अन्यनारीषु भ्रमणशीलस्य दयितस्य । महिलानां मदनलक्षणया क्षुधया आकुलेन कटाक्षविक्षेपेण गृह्यमाणं विवशीक्रियमाणं सौभाग्यं कियन्मात्रं भविता भविष्यति । महिला एतस्मिन् मदनक्षुधाकुलतयैवाऽऽसज्यन्ति न सत्यप्रेम्णा । अयमपि च तथा भवन्नेव तद्वशो जातः । एवंस्थितौ मदनलक्षणक्षुदुत्कण्ठाशान्तौ ताः कियदासक्ता भवेयुः ? कियन्मात्रं चास्य सौभाग्यं स्यात् ? अस्थायि सर्वमिदमित्यर्थः । सर्वमेतदनुभूय स्वयमस्य मत्प्रणयपरिचयो भवेदिति भावः । ' कटाक्षध्वस्तधैर्यस्य स्वत एवास्य चाञ्चल्यं यास्यति । किमस्य प्रियाचरणेन' इति गङ्गाधरः । अस्पष्टमिवेदम् ! ध्वस्तधैर्य एव चञ्चलो भवतीति अधैर्यस्य चाञ्चल्यापगमः कथम् ।
सर्वदा परगृहेषु निलीय परनारीविलासलम्पटं निजदयितं रात्रिशेषे कुक्कुटरुतेन प्रतिबुध्य प्रतिदिनाभ्यासवशात्परवसतिशङ्कया पलायनेच्छु काचिदाह---
णिअधणिअं उवऊहसु कुक्कुडसन झत्ति पडिबुद्ध । परवसइवाससङ्किर णिअए वि घरम्मि मा भासु ॥ ८२ ॥ [ निजगृहिणीमुपगूहस्व कुक्कुटशब्देन झटिति प्रतिबुद्ध । परवसतिवासशङ्किन्निजकेऽपि गृहे मा भैषीः ॥ ] निजगृहिणीमुपगूहेर्झटिति प्रतिबुद्ध कुक्कुटरुतेन । परवसतिवा सशङ्किन्निजकेपि गृहेऽत्र मा भैषीः ॥ ८२ ॥
उपगूहैः परिरभव | प्रार्थनायां लिङ् | परवसतौ परगृहे यो वासः अवस्थानं तच्छ'ङ्किन् ! मूले 'वणिआ' शब्दः स्वभार्यावाचको देशी । गृहिण्या अपि स्वमुखेन 'गृहि
मुहे:' इति कथनेन - ' प्रतिदिनाभ्यासवशात्त्वं सर्वत्र परनारीमेव विलोकयसि, किं त्वहं न तथा । पश्य माम्' इति प्रियवैलक्ष्यापादनं ध्वन्यते । किंवा गृहिणीपदेन त्वत्प्रतीक्षया शून्यगृहोषितां त्वद्गृहाधिकारिणीमपि त्वं सर्वदाऽवहेलयसीत्युपालम्भो ध्वन्यते । 'उपगूहे:' इत्युक्त्या - प्रतिदिनाभ्यासवशात्तव दृष्टौ सर्वदा परनार्येव वसति । अत एव दर्शनं विहाय उपगूहनेन मामभिजानीहीति दयितविलक्षीकरणं व्यज्यते ।
I
प्रवासं गच्छतो दयितस्य गमननिरोधार्थं कापि दुःशकुनं वा जलदकालस्य विरहिदुःसहत्वं वा सूचयितुं निजसखीमाह
खरपवणर अगलत्थिअगिरिऊडाव डणभिण्णदेहस्स । धुकधुकर जीअं व विजुआ कालमेहस्स || ८३ ॥
--