Gathasaptashati

Author(s): Nathuram Shastri
Publisher: Pandurang Javji

Page 415

काव्यमाला |
निःशेषितधनत्वात्पूर्वं दत्तार्द्धचन्द्रस्ततः पुनरुपार्जितधनत्वे दुहितृस्नेहमुपदर्श्य कुट्टन्यानुनीयमानो भुजङ्गः पूर्वदुर्वचनानि साकूतमभिध्वनयन्सोपालम्भप्रत्याख्यानमात्मनिन्दाव्यपदेशेनाह
३३०
ठाणभट्ठा परिगलिअपीणआ उण्णईअ परिचत्ता । अम्हे उण ठेरपओहर व उअरे चिअ णिमण्णा ॥ ५२ ॥ [ स्थानभ्रष्टाः परिगलितपीनत्वा उन्नत्या परित्यक्ताः । वयं पुनः स्थविरापयोधरा इवोदर एव निषण्णाः ॥ ] उन्नत्या संत्यक्ताः स्थानभ्रष्टाश्व गलितपीवरताः । स्थविरापयोधराविव वयं निषण्णा उदर एव ॥ ५२ ॥
उन्नत्या तुङ्गत्वेन पक्षे उत्कर्षेण । स्थानभ्रष्टा भुजमूलरूपात् स्थानतः पतिताः, पक्षे स्वस्वरूपोचितपदतच्युताः । उदर एव निषण्णाः उदरोपरि लम्बमानाः, पक्षे उदरभर - गायैव जीवन्तः । संत्यक्ताः स्थानभ्रष्टा इत्यादिविशेषणानां पयोधरावित्यनेन सह वचन - विपरिणामेनान्वयः । उपमायां वचनसाम्याग्रहे तु व्यक्ति बहुत्वात्पयोधरबहुत्वमवलम्ब्य ' स्थविरापयोधराः' इत्येव पठनीयम् । तथा च - ' - 'उन्नतपुरुषा एवास्मादृशीनां व्यवहारोचिताः' इत्यादि भवत्या पूर्वमुक्तत्वात् निर्धनतयैव अवनताः पदभ्रष्टाच वयं न युष्माकमनुरूपाः, किमस्माभिरिति सोत्प्रासं प्रत्याख्यानमभिव्यज्यते । अनभिरुचितौ स्थविरापयोधरौ यथा न केनचिदुपगम्यौ तथा क्षीणधना वयमपि निःसार्या एव, किमस्माभिर्युष्माकं प्रयोजनमिति निगूढोपालम्भश्च ध्वन्यते । वयमिति बहुत्वेन 'अहमेव किम्, अस्मत्सदृशा बहवोपि भवादृशीभिरवधीरिता युष्मत्स्वरूपं परिचायिताश्च' इति कुट्टनीं प्रति साकूतं व्यज्यते ।
वाग्वैदग्ध्यमण्डिता काचित्खण्डिता प्रातरायान्तं कान्तं दिनकरनमस्कारव्यपदेशेनोपालभते
पच्चूसागअ रञ्जितदेह पिआलोअ लोअणाणन्द | अण्णत्तखविअसवर हभृसण दिणवह णमो दे ॥ ५३ ॥ [ प्रत्यूषागत रक्तदेह प्रियालोक लोचनानन्द | अन्यत्रक्षपितशर्वरीक नभोभूषण दिनपते नमस्ते ॥ ] प्रत्यूषागत रञ्जितदेह प्रियालोकलोचनानन्द | सन्नखमण्डनक नमो दिवसपते ऽन्यत्रनीतरजनीक ॥ ५३ ॥ प्रत्यूषे प्रातःकाले आगतो द्वीपान्तरात्, पक्षे सपत्नीभवनात् । रञ्जितदेहः उदयसमये अरुणमण्डलः पक्षे सपत्नीसंक्रान्तालककादिना रक्तशरीरः, सपल्यामनुरक्तमूर्तिर्वा । प्रियः आलोकः प्रकाशोऽवलोकनं वा यस्य सः । लोचनयोरानन्दखरूप पक्षे प्रियालोकलोचनानन्देत्येकं पदम् । प्रियालोकस्य अन्यमहिलाजनस्य लोचनयोरानन्दो यस्मात्सः । स