Gathasaptashati

Author(s): Nathuram Shastri
Publisher: Pandurang Javji

Page 403

काव्यमाला 1
प्रत्यक्षद्रष्टुर्निजविश्वसनीयता प्रदर्शनार्थम् । 'पल्लीनिवासिन्या विलासिन्या दूती पल्लीभङ्गशङ्कयानागच्छन्तं तत्कान्तं तत्समीपगमनायोत्साहयितुमाह' इति गङ्गाधरावतरणम् । 'कथमनेन बालेन रक्षा कर्तव्येति परिजनश्चिन्तयति । बालोयमस्माभिर्ग्राह्य इति प्रतिपक्षश्चिन्तयतीत्यर्थः ' इति तट्टीका । भयं कोडे कुर्वतः 'आशङ्कते' पदस्य सोयमर्थो विचार्य एव ॥
शृण्वतीष्वन्यासु व्याधरमणीषु निजसौभाग्यख्यापनाय प्रियतमस्य पराक्रमं प्रत्यावे दयन्ती व्याववधूश्चित्रमृगचर्म पृच्छन्तं पथिकं प्रत्याह
अण्णेसु पहिअ पुच्छसु वाहअपुत्ते पुसिअचम्माई | अहं वाहजुआणो हरिणेसु धणुं ण णामेइ ॥ २९ ॥ [ अन्येषु पथिक पृच्छ व्याधकपुत्रेषु पृषतचर्माणि । अस्माकं व्याधयुवा हरिणेषु धनुर्न नामयति ॥ ]
३१८
अन्येषु पथिक पृच्छ व्याधकपुत्रेषु पृषतचर्माणि । अस्माकं व्याधयुवा हरिणेषु धनुर्न नामयति ॥ २९ ॥
दुर्बलानां हरिणकानां चर्मोत्पाटनद्वारा ये जीविकामर्जयन्ति ते व्याधा अपि वीरव्याधापेक्षया कुत्सिताः, अत एव व्याधकास्तत्पुत्रेषु । तत्पुत्रेष्वित्युक्त्या - पितृद्वारा कीर्तनीयत्वात्तेपि नोत्तमा इति अवहेला सूच्यते । पृषतः श्वेतबिन्दुयुक्तश्चित्रमृगः 'चीतल'. इति भाषया ख्यातः । हे वणिगित्यादिस्थाने - पथिकेत्यामन्त्रणेन केवलं चर्मवाणिज्यमेव न तवोद्देश्यम् अपि तु पथिलङ्घनमपि ते कर्तव्यमेव, अत एव अन्यव्याधकुटुम्ब - प्रश्नार्थं मार्गवर्तिस्थानान्तरगमनेपि न ते क्लेश इति ध्वन्यते । व्याधयुवेत्यनेन - सर्वे - ष्वपि व्याधेषु शूरताश्रयतया अयमेव एकमात्रो युवेति बहुमानो ध्वन्यते । 'न नामयती' त्युक्तया - बाणद्वारा हननेन जीविकोपार्जनस्य का कथा, निजधनुरपि न तदभिमुखी - करोतीति औदार्यातिशयो व्यज्यते । हरिणेष्विति जातिकीर्तनेन - ' त्वं तु पृषतानामेव कथां पृच्छसि परं स्वर्णमय एव किं न भवेदयं तु हरिणसामान्यमेव दयनीयं मन्यत इति मनखितातिशयो व्यज्यते । अन्येष्विति - ' एवं विधास्तुच्छाः केप्यन्य एव व्याधा भवेयुः, नायम्' इति गूढाभिमानसूचिका लोको किशैली । पृच्छेत्युक्त्या 'मृगचर्मक्रयणस्य तु का कथा तत्प्रश्नोपि नात्र वाञ्छितः, सोप्यन्यत्रैव करणीयः' इति ताटस्थ्यातिशयः सूच्यते । अस्माकमित्युक्त्या - 'समग्रव्याधजातेरभिमानस्थानमेकमात्रः सोयं युवा च अस्मत्संबन्धी, किं वा मदधीनः' इत्यात्मनः सौभाग्यं शृण्वतीरन्यव्याधरमणीः प्रति ध्वन्यते । 'व्याधकपुत्रेषु' इति ध्वनिदर्शकोप्ययं पाठो गङ्गाधरानुरोधात् । 'वाहकुडुम्बेसुं' इति पुस्तकान्तरप्रसिद्ध प्राकृतपाठानुसारी ' व्याधकुटुम्बेषु' इति तु बन्धानुगुणः ।
निजसुतस्य सततमासञ्जनकरी खुषामसूयन्ती व्याधमाता बन्धुजनमाह