________________
ઉપરોક્ત “ ચિંતન ” અંતર્ભાવ અધ્યાત્મગમાં અને ભાવનાનો અંતભાવ ભાવના યોગમાં થાય છે તેથી ધ્યાનના યોગ્ય અધિકારી કેણ હોઈ શકે એ સહજ રીતે સમજી શકાય એમ છે.
ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરનાર, શાક્ત, તનું ચિંતન કરનાર, મૈચાદિ ભાવનાથી ભાવિત હૃદયવાળા દેશ વિરતિ કે સર્વવિરતિધર સાધક જ અધ્યાત્મયોગ્ય અધિકારી હોય છે. અને તેઓ સતત ભાવના યુગમાં અભ્યાસથી ધ્યાન ચ વિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યારે ધ્યાનના યોગ્ય અધિકારી બને છે.
યુગ વિશિકામાં પણ કહ્યું છે કે –
=૧ દેશથી કે સર્વથી આ વેગ ચારિત્રીને જ હોય છે, અન્ય સમ્યગદષ્ટિ કે અપુનબંધકને ગનું બીજ માત્ર હોય છે.
આ વિશિકામાં વેગનાં પાંચ પ્રકારે બતાવ્યા છે, તેના નામ અનુક્રમે આ રીતે છે. - =૨ સ્થાન, ઉર્ણ, અર્થ, આલંબન અને અનાલંબન. આ પાંચ પ્રકારમાં અધ્યાત્માદિ વેગેને પણ અંતર્ભાવ આ રીતે કર્યો છે. (૧) દેવ સેવા, જપ અને તત્ત્વ ચિંતન રૂ૫ અધ્યાત્મ મેગેને અનુક્રમે...સ્થાન ગ, ઉષ્ણુગ અને અર્થગમાં સમાવેશ થાય છે.
(૨) ભાવ્યમાન વિષય વાળા ભાવના વેગને પણ સ્થાનાદિ ત્રણેમાંજ અંતર્ભાવ થાય છે. (૩) ધ્યાન ગન અંતર્ભાવ આલંબન યુગમાં થાય છે. (૪) સમતા અને વૃત્તિ સંક્ષેપને સમાવેશ અનાલંબન યુગમાં થાય છે. ગ્ય અધિકારીઓને નિર્ણય [અ] નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ ઉપરોક્ત બને અધિકારી ચારિત્રીજ છે. [ar] વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ ઉપરોકત વેગને અધિકારી સમ્યગ્ર દૃષ્ટિ અને અપુન
બંધક પણ છે, કેમકે વ્યવહારનય યુગનાં બીજને પણ ઉપચારથી ગજ કહે છે.
ઉપરોક્ત યુગમાં ધ્યાન અન્તર્ભાવ થયેલે હેવાથી...ધ્યાનના એગ્ય અધિકારી ઉપર પ્રમાણે ચારિત્રવાન સાધુ કે શ્રાવક તથા સમ્યફદ્દષ્ટિ વિગેરે પણ છે. એમ સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે.
“ગશાસ્ત્ર ” માં કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજી મહારાજ ધ્યાન એગ્યધ્યાતાના જે લક્ષણે બતાવ્યા છે. તે આ પ્રમાણે છે.
જે પ્રાણ સંકટના સમયે પણ સંયમ-વ્રત-પ્રતિજ્ઞાની ટેક ન છેડે, બીજા ને १-देसे सव्वेय तहा, नियमेणेसो चरित्तिणा हाइ ॥३॥ २=ठाणुन्नत्थालंबण रहिओ तंतभि पंचहा एसो ।।२।।
ગિવિંશિકા]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
