________________
૨૧૦
ભાવતીર્થ - દ્વાદશાંગી અનુસરનાર જીવમાત્રનું કલ્યાણ થશે; આવું તીર્થકરોથી પ્રસ્થાપિત હોવાના કારણે, ગણધરો પણ તે સ્વરચિત દ્વાદશાંગીને આદર-માનની નજરે જુએ છે અને આજીવન પોતાની પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિમાં તેને જ નજર સામે રાખે છે. જો કે સ્વરચિત શ્રુતજ્ઞાનરૂપ શાસ્ત્રો તેમના વ્યક્તિત્વ સાથે ઓતપ્રોત થઈ ગયાં છે, છતાં છબસ્થ એવા પોતે પણ તેના આધારે સ્વઅનુશાસન કરે છે અને પરઅનુશાસન પણ કરે છે; સ્વયં તરે છે અને બીજા અનેકને પણ તારે છે. તેથી દ્વાદશાંગીને રચનારા એવા ગણધરોથી પણ અપેક્ષાએ દ્વાદશાંગી મહાન છે. અરે ! તેના પર સત્યતાની મહોરછાપ મારનારા તીર્થંકરો કરતાં પણ અપેક્ષાએ દ્વાદશાંગી મહાન છે.
સભા તીર્થંકરો કરતાં દ્વાદશાંગી મહાન કેવી રીતે ? સાહેબજી : તીર્થકરો સનાતન નથી, જ્યારે દ્વાદશાંગી આ જગતમાં સનાતન-શાશ્વત છે. સૃષ્ટિનાં સર્વ
१ अयमित्थंभूतः श्रुतधर्मो वर्द्धतां-वृद्धिमुपयातु शाश्वतः-द्रव्यार्थादेशान्नित्यः, तथा चोक्तं-'द्रव्यार्थादेशात् इत्येषा द्वादशाङ्गी न कदाचिद् नासीदि' त्यादि,
__ (आवश्यकसूत्र नियुक्ति एवं भाष्य, श्लोक १५२३ टीका) ★ शाश्वतमांहिं अनादिप्रवाहईं पुरुषव्यापार छइ ज. अत एव-द्वादशांगी पणि अविच्छित्तिनयार्थतायां शाश्वत कही छई,- "एसा णं दुवालसंगी अव्वुच्छित्तिणयट्ठयाए सासया" इति सूत्रात्.
. (जेसलमेरदुर्गेउ (बे कागळो)) * ननु भगवत्यादौ ऋषभदत्तादय एकादशाङ्गिनः श्रूयन्ते, तत्सम्बन्धाश्चैकादशाङ्गान्तःपातिनः, कथमिदं घटते ? कथं वा द्वादशाङ्ग्या नित्यत्वं घटते ? । एतच्छङ्कातङ्कापनोदाय लिख्यते"कामं दुवालसंगं, जिणवयणं सासतं महाभागं। सव्वज्झयणाणि तथा, सव्वक्खरसन्निवाया य।।५।। तहवि य कोई अत्थो, उप्पज्जति तम्मि तस्मि समयंमि। पुव्वं भणिओऽणुमओ य, होइ इसिभासितेसु जहा।।६।।" ननु शाश्वतमिदं द्वादशाङ्गमपि गणिपिटकमागमे आर्द्रककथानकं तु श्रीवर्द्धमानतीर्थावसरे तत्कथमस्य शाश्वतत्वमित्याशंक्याह।। "काममित्यादि" काममित्येतदभ्युपगमे इष्टमेवैतदस्माकम्। तद्यथा-द्वादशाङ्गमपि जिनवचनं नित्यं शाश्वतं महाभाग-महानुभावम्, आमोषध्यादिऋद्धिसमन्वितत्वान्न केवलमिदम् सर्वाण्यप्यध्ययनान्येवंभूतानि। तथा सर्वाक्षरसन्निपाताश्च-मेलापका द्रव्यार्थादेशान्नित्या एवेति। ननु मतानुज्ञानाम निग्रहस्थानं भवत इत्याशङ्क्याह-'तहवियइत्यादि'। यद्यपि सर्वमपीदं, द्रव्यार्थतः शाश्वतम्, तथाऽपि कोऽप्यर्थस्तस्मिन् समये तथा क्षेत्रे कुतश्चिदार्द्रकादेः सकाशादाविर्भावमास्कन्दति, स तेन व्यपदिश्यते। तथा पूर्वमप्यसावर्थोऽन्यमुद्दिश्योक्तोऽनुमतश्च भवति, ऋषिभाषितेषु उत्तराध्ययनेषु यथा। इति सूत्रकृताङ्गद्वितीयश्रुतस्कन्धषष्ठाध्ययननिर्युक्तौ २७१ प्रतौ २४३ पत्रे ।।२०।। (विचाररत्नाकरसूत्रकृताङ्गविचारनामा द्वितीय तरंग) * ज्ञाताध्ययनेषु यानि आहरणानि-दृष्टान्ताः ते हि कदाचित्त एव भवेयुर्ये ऋषभादिभिरुपन्यस्ताः, केचिदन्यथा वा ये प्रत्युत्पन्ना इति। तथा यानि ऋषिभाषितानि प्रकीर्णकश्रुतानि च एतानि 'अनियतानि' कदाचिद् भवन्ति कदाचिन्न भवन्ति; यानि च भवन्ति तान्यपि कदाचित् तथार्थयुक्तानि कदाचिद् अन्यथार्थोपेतानि। शेषं पुनः 'उत्सन' प्रायेण नियतम्।।२०४ ।।
(बृहत्कल्पसूत्र श्लोक २०४ टीका) * .. ननु च शाश्वतमिदं द्वादशाङ्गमपि गणिपिटकम् आर्द्रककथानकं तु श्रीवर्द्धमानतीर्थावसरे तत्कथमस्य शाश्वतमित्याशङ्क्याह'काम'मित्येतदभ्युपगमे इष्टमेवैतदस्माकं, तद्यथा-द्वादशाङ्गमपि जिनवचनं नित्यं शाश्वतं 'महाभाग' महानुभावमामर्षाध्यादिऋद्धिसमन्वितत्वात न केवलमिदं सर्वाण्यप्यध्ययनान्येवंभूतानि, तथा सर्वाक्षरसन्निपाताश्च-मेलापका द्रव्यार्थादेशान्नित्या एवेति।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
